Rozdział I

Rola płynności finansowej w zarządzaniu finansami firmy

1. Pojęcie i znaczenie płynności finansowej w przedsiębiorstwie

Każde przedsiębiorstwo w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej musi ciągle pozyskiwać i zbywać swoje zasoby, co powoduje nieustanny przepływ środków finansowych. Dlatego też, podstawowym celem przedsiębiorstwa w krótkim okresie czasu powinno być utrzymywanie płynności finansowej. W każdej firmie pieniądz krąży podobnie jak krew w organizmie, co oznacza, że podstawą do trwania i rozwoju przedsiębiorstwa w warunkach zmiennego otoczenia jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu przepływu gotówki.

Zarządzanie finansami „na nosa” - jeśli są pieniądze to znaczy, że idzie dobrze, a jeśli ich nie ma, to czas się ograniczać - prowadzi do szybkiej zapaści ekonomicznej firmy
i zagraża jej egzystencji. W dzisiejszych realiach gospodarczych, gdy każda firma staje przed takimi problemami jak: zmniejszające się obroty przy sztywnych kosztach, konkurencje, zastoje, a nawet recesja (zarówno na rynku krajowym, jak i na rynkach światowych), powszechna globalizacja, wreszcie zatory płatnicze hamujące przepływ gotówki powodują, że każde przedsiębiorstwo musi planować i kontrolować płynność finansową by utrzymać swoją pozycję na konkurencyjnym rynku. Doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych wskazują, że główną przyczyną upadłości małych i średnich przedsiębiorstw jest utrata płynności finansowej, nie zaś przynoszenie przez nie strat. We Francji i w Wielkiej Brytanii decyduje ona o 60 - 80 % bankructw. Przeprowadzone przez D. Wędzkiego w 2000 r. badania przyczyn upadłości dwunastu polskich firm wykazały, że we wszystkich tych przypadkach mierniki płynności finansowej były bardzo niekorzystne, natomiast nie zawsze niekorzystne były mierniki rentowności. Potwierdza to często spotykaną opinię, że firma może przez krótki czas funkcjonować dzięki posiadanym rezerwom gotówkowym nawet, jeśli nie generuje zysków, natomiast może zbankrutować mimo generowania zysku z powodu braku gotówki.

Trudności przedsiębiorstw z zachowaniem płynności są - w rozwiniętych gospodarkach rynkowych - zjawiskiem normalnym, czego nie można stwierdzić
w przypadku krajów postkomunistycznych, gdzie skala zjawisk braku płynności finansowej i niewypłacalności przedsiębiorstw jest nieporównywalnie większa.
W związku z tym, płynność finansowa przedsiębiorstw jest nie tylko problemem mikroekonomicznym, ale także makroekonomicznym, zarówno w sensie przyczyn, jak
i konsekwencji tych zjawisk np. groźba załamania systemu bankowego na wskutek masowości występowania tzw. złych kredytów, jak również groźba załamania finansów państwa na wskutek nieściągalności podatków i składek ZUS. Z punktu widzenia mikroekonomicznego przedsiębiorstwo posiadające znaczące problemy finansowe
w dłuższym okresie czasu zmniejsza zaufanie banków i prowadzi do ograniczania dostępu do kredytów. Następstwa tego zjawiska odczuwają także kontrahenci, którym oferowany jest mniejszy zakres zakupów z odroczonym terminem płatności, w związku z czym firma staje się nieatrakcyjna dla klientów, którzy z kolei zaczynają szukać nowego partnera handlowego. W konsekwencji obszar działania firmy na rynku ulega poważnemu zawężeniu. Równocześnie dostawcy, w warunkach wzrostu ryzyka kredytowego, wycofują kredyty kupieckie i wymuszają na firmie prowadzenie transakcji gotówkowych. Wszystko to powoduje, że przedsiębiorstwo traci swoją reputację, co niekorzystnie odbija się na poziomie osiąganych zysków i wartości rynkowej przedsiębiorstwa.

W ujęciu jednostkowym pojęcie płynności finansowej ma charakter wieloznaczny
i oznacza:

• pozytywny stan środków płatniczych,

• właściwość składników majątkowych do przemiany w pieniądz,

• stosunek pokrycia zobowiązań składnikami majątku podmiotu,

• zdolność podmiotów gospodarczych do realizacji w każdym momencie i bez ograniczeń swoich zobowiązań płatniczych,

• zdolność jednostki gospodarczej do dokonywania zakupów wszelkiego rodzaju towarów i usług, wtedy, gdy są one potrzebne do zaspokojenia potrzeb produkcyjnych czy konsumpcyjnych tej jednostki.

Wieloznaczność tego pojęcia powoduje, że w literaturze ekonomicznej wyróżnia się następujące rodzaje płynności finansowej:

a) płynność finansowa - oznacza zdolność firmy do bieżącego wywiązywania się ze swoich zobowiązań w wyznaczonym terminie;

b) płynność majątkowa - definiowana jako łatwość zamiany składnika majątkowego na gotówkę bez ponoszenia dodatkowych kosztów, czy zaniżania cen w stosunku do rzeczywistej wartości aktywów.

Przedstawione definicje i rodzaje płynności zakładają wypłacalność krótkoterminową firmy, a więc konieczność posiadania aktywów łatwo zamienialnych na gotówkę oraz odpowiedniego stanu gotówki i papierów wartościowych. Tak więc, zarządzanie płynnością finansową to nic innego jak utrzymywanie tych zasobów na optymalnym dla przedsiębiorstwa poziomie.

Płynność finansowa rozumiana, jako zdolność do natychmiastowego dostępu do gotówki w celu uregulowania zobowiązań krótkoterminowych, nakazuje rozpatrywać strukturę majątku według kryterium stopnia płynności finansowej. Stosując to kryterium aktywa dzielimy na:

• aktywa niepłynne,

• aktywa półpłynne,

• aktywa płynne.

Do aktywów niepłynnych zaliczamy cały majątek trwały oraz te składniki majątku obrotowego, które nie biorą udziału w obrocie powyżej 1 roku, lub które utraciły swoją zdolność obrotową np. zapasy długo leżakujące bez szans na sprzedaż, zapasy wadliwe jakościowo lub użytkowo, zapasy o zerowej lub znikomej wartości rynkowej, należności nieściągalne oraz należności przeterminowane co najmniej rok.

Do aktywów półpłynnych zaliczamy te składniki majątku obrotowego, których rotacja przekracza średnio 30 dni i mają jeszcze pewną wartość rynkową (dotyczy zapasów) lub istnieje szansa na otrzymanie płatności (dotyczy należności).

Do aktywów płynnych zaliczamy z reguły środki pieniężne znajdujące się w kasie
i na rachunku bankowym, czeki obce i weksle gwarantujące natychmiastowa zapłatę jak również papiery wartościowe i należności terminowe tj. z terminem zapłaty, który jeszcze nie upłynął, ale również z uzgodnionym terminem opóźnionym do 1 miesiąca.

Właściwość aktywów przedsiębiorstwa do przekształcenia się w środki pieniężne określają dwa elementy:

• czas, w którym pojedyncze aktywa w ramach normalnego ruchu okrężnego mogą być przekształcone w pieniądz,

• możliwość wcześniejszego spieniężenia.

W procesie zamiany składników majątkowych w pieniądz wyróżnić można dwa przypadki. Pierwszy dotyczy składników majątkowych, które ze względu na swój charakter spełniają wyznaczoną rolę w procesie produkcji i sprzedaży, a w konsekwencji stają się pieniądzem, np. zakupione materiały przekazywane są z magazynu do produkcji
i tam poddawane procesowi obróbki, a po jego zakończeniu sprzedawane odbiorcom za gotówkę lub na kredyt kupiecki. Drugi przypadek ma miejsce wówczas, gdy aktywa przedsiębiorstwa przed osiągnięciem celu zostają upłynnione, np. wcześniejsza sprzedaż materiałów. W pierwszym przypadku mówi się o naturalnej płynności, a w drugim -
o sztucznej płynności. Realizacja naturalnej płynności następuje z upływem czasu. Osiąganie sztucznej płynności następuje w momencie, gdy brak jest dostatecznej ilości środków pieniężnych dla realizacji, przypadających do zapłaty zobowiązań i firma pozbywa się składników majątkowych.

Konieczność zwrotu kapitałów obcych wierzycielom wymaga lokowania ich w takich składnikach majątkowych, które w odpowiednim momencie mogą być szybko spieniężone, umożliwiając tym samym zwrot tych kapitałów. Dobra sytuacja finansowa występuje w tych przedsiębiorstwach, w których płynność środków w aktywach odpowiada terminowości kapitałów w pasywach. Im krótsze terminy spłaty kapitałów obcych, tym przedsiębiorstwo winno zachować większą płynność składników majątkowych i odwrotnie.

Od wielu lat znana jest w teorii i praktyce tzw. „złota zasada finansowa”. Według tej zasady kapitał nie może być dłużej związany czasowo z danym składnikiem aktywów, aniżeli wynosi okres pozostawania tego kapitału w przedsiębiorstwie.

1. Czynniki wpływające na płynność finansową przedsiębiorstwa

Na płynność finansową wpływa wiele czynników, zależnych od samego przedsiębiorstwa, jak też od jego otoczenia, a więc znajdujących się poza sferą jego oddziaływania. Występują one w ścisłej relacji z płynnością finansową; wpływają one bezpośrednio na płynność finansową, co przejawia się w zmianach poziomu i struktury kapitału obrotowego.

Pośredni wpływ czynników kształtujących płynność finansową na kapitał obrotowy sprawia, że można je podzielić na czynniki oddziałujące na:

• wszystkie składniki kapitału obrotowego

• niektóre składniki kapitału obrotowego

Schemat 1

Relacja między czynnikami kształtującymi płynność finansową a jej strategią

Źródło: Opracowanie własne na postawie: D. Wędzki, „Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa”, op. cit., s. 72

Płynność finansowa poszczególnych jednostek gospodarujących zależy nie tylko od postawy i umiejętności kadry zarządzającej firmy, czyli od czynników wewnętrznych, ale także od czynników zewnętrznych, które mogą mieć charakter makroekonomiczny lub branżowy.

Wielkość zapasów materiałów i surowców oraz produkcji w toku, jest uzależniona od stosowanej technologii i metody produkcji w przedsiębiorstwie. Poziom zapasów z kolei, wpływa na wielkość zobowiązań z tytułu dostaw i usług. Wszystko to jednak, jest zależne od specyfiki branży, w której działa firma, bowiem inaczej będzie kształtować się poziom zapasów w branży usługowej, czy wytwórczej, a jeszcze inaczej w handlowej, gdzie szybkość zaopatrywania się w towary i ich sprzedaż może być bardzo duża, a zatem poziom zapasów mały. Duże znaczenie ma również prowadzenie polityki kredytowania odbiorców, co wpływa na rozmiary należności. Im dłuższy czas upływa od wyprodukowania wyrobu do jego sprzedaży, tym większy majątek obrotowy
(w szczególności gotówka) jest potrzebny firmie do zachowania ciągłości gospodarowania; na przykład stocznia.

Na jakość zarządzania ma wpływ wiedza kadry kierującej o nowoczesnej rachunkowości i finansach, jak również stopień informatyzacji firmy - nie tylko działu finansowo- księgowego, ale i innych działów co ułatwia decydentom szybki dostęp do wszelkich informacji.

Poziom gotówki, którą firma musi utrzymywać, ściśle wiąże się z przewidywalnością przepływu gotówki w codziennej działalności. Jeśli przypływ gotówki jest stały, potrzebna suma gotówki będzie mała, ale jeśli rośnie amplituda wahań przepływów gotówkowych i zmniejsza się możliwość ich prognozowania, wówczas zapas środków pieniężnych musi być wyższy. Oznacza to, że gdy rośnie zmienność przepływów pieniężnych to zwiększa się również poziom zasobów pieniężnych. Pozwala to firmie zabezpieczyć się przed ewentualnymi niespodziewanymi wydatkami gotówki.

W okresie wysokiego poziomu stóp procentowych, firmy starają się inwestować
w instrumenty finansowe, gdyż stopa zysku możliwego do uzyskania przewyższa stopę zysku ze zwykłej działalności operacyjnej, co z kolei powoduje, że poziom zapasów
i należności maleje.

Przeznaczenie zysku netto na zasilenie kapitału stałego powoduje powiększenie się kapitału obrotowego. Im wyższa jest jego stopa, tym korzystniej oddziałuje na płynność finansową. Istotne dla firmy jest również, czy w sposób umiejętny potrafi utrzymać
i zmieniać właściwy poziom kapitału obrotowego w zależności od tego, czy oczekuje polepszenia, czy pogorszenia koniunktury gospodarczej. W pierwszym przypadku, najczęściej sytuacja ta zachęca przedsiębiorstwo do zwiększenia poziomu majątku obrotowego, tak aby móc wykorzystać pojawiające się możliwości rynkowe, odwrotnie gdy spodziewa się dekoniunktury.

Pomiędzy wartością aktywów, a poziomem gotówki istnieje pewna zależność polegająca na tym, że im wyższa wartość aktywów tym mniejszy poziom gotówki. Jest to spowodowane tym, że w razie braku gotówki duże firmy mogą ją łatwo i tanio pozyskać poprzez zaciąganie kredytów lub wykorzystując dostępne instrumenty na rynku finansowym.

W gospodarce polskiej duże znaczenie ma polityka fiskalna państwa prowadzona
w stosunku do przedsiębiorstw. Ciągłe zwiększanie podatków i innych kosztów (zmiana stopy podatku VAT, zwiększenie składek na ubezpieczenie społeczne), obciążających finanse firmy powoduje, że zmniejsza się zysk wypracowany, który mógłby zasilić kapitał obrotowy. Za powierzony kapitał firma musi ponieść koszt, który stanowi wynagrodzenie dla właścicieli, banków lub inwestorów. Jeżeli koszt kapitału obcego jest większy niż koszt kapitału własnego, to rośnie zapotrzebowanie na środki pieniężne finansowane kapitałem stałym.

Rezerwy środków pieniężnych i papierów wartościowych tworzone są także wtedy, gdy kadra zarządzająca, w najbliższej przyszłości nie wie skąd weźmie kapitał (pojawienie się asymetrii informacji), woli więc utrzymać wyższy poziom gotówki, zasilając ją z zysku.

Strategia finansowa jest więc wyrazem dążenia zarządu do spełnienia misji przedsiębiorstwa, czyli ukształtowania pozytywnego wizerunku firmy w oczach klientów oraz całego jej otoczenia. Dlatego też, od zarządu przedsiębiorstwa będzie zależało czy
w sposób świadomy i umiejętny wykorzystane zostaną dostępne zasoby, zarówno
w krótkim jak i długim okresie czasu, jak również czy znane im czynniki wpływające na płynność finansową będą brane pod uwagę przy tworzeniu strategii płynności finansowej. Pomiędzy płynnością finansową, a strategią płynności finansowej istnieje wspólna zależność: strategia finansowa jest czynnikiem kształtującym płynność, z drugiej zaś strony w strategii płynności finansowej trzeba brać pod uwagę czynniki oddziałujące na płynność.

W trakcie prowadzonej działalności gospodarczej przedsiębiorstwo może osiągać płynność finansową:

• prawidłową,

• niewystarczającą,

• nadmierną.

Każdy z tych stanów płynności finansowej posiada cechy, które przedstawiają schematy.

Schemat 2.

Prawidłowa płynność finansowa

Źródło: K. Znaniecka, Zarządzanie finansami firmy, SKwP, Warszawa, 1997, s.105.

Schemat 3.

Niedobór płynności finansowej

Źródło: E. Śnieżek, Przepływy pieniężne ex post i ex ante, FRR w Polsce, Warszawa 1999, s.7.

Schemat 4.

Nadwyżka płynności finansowej

Źródło: A. Tokarski, M. Tokarski, Wybrane problemy płynności finansowej jako kryterium oceny działalności przedsiębiorstwa na przykładzie kopalni soli w latach 1996-2000, „Controlling i rachunkowość zarządcza”, nr 12/2001, s. 15.

„Sterowanie działalnością gospodarczą wymaga aktywnego zarządzania płynnością. Polega ono na odpowiednim regulowaniu strumienia wydatków do strumienia wpływów środków pieniężnych. Utrzymanie równowagi między przeciwstawnymi strumieniami finansowymi - zasilającymi przedsiębiorstwo i odpływającymi z niego - stanowi
o możliwości zachowania dyscypliny finansowej”. Niedobory i nadwyżki płynności finansowej w gospodarce finansowej przedsiębiorstwa są zjawiskiem normalnym, gdyż trudno w krótkim okresie zsynchronizować terminy dokonywania koniecznych płatności
z terminami realizacji przychodów pieniężnych. Na przykład, przedsiębiorstwo podejmuje produkcję partii towarów, które sprzeda w końcu miesiąca i otrzyma w ten sposób przychody pieniężne pokrywające z nadwyżką wydatki poniesione na produkcję wyrobów. W skali miesiąca ma nadwyżkę przychodów nad wydatkami, ale w ciągu miesiąca - podczas trwania cyklu produkcyjnego - będzie odczuwało brak płynności finansowej i dla uniknięcia niekorzystnych następstw nieterminowego regulowania należności będzie zmuszone do poszukiwania dodatkowych źródeł zasilających w środki pieniężne.

W długim okresie są to zjawiska niekorzystne, gdyż mogą doprowadzić do utraty suwerenności ekonomicznej.

2. Narzędzia pomiaru płynności finansowej

Podejmowanie trafnych decyzji dotyczących zarówno krótko, jak i długoterminowych celów przedsiębiorstwa jest niemożliwe bez szybkich i wiarygodnych informacji ekonomiczno-finansowych. Źródłem tych informacji są sprawozdania finansowe, które są sporządzane w układzie miesięcznym oraz rocznym. Należą do nich: bilans, rachunek strat
i zysków, sprawozdanie z przepływów pieniężnych. Forma sprawozdań jest uregulowana prawnie.

Bilans jest odzwierciedleniem majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania na dany moment. Zawiera wielkości zasobowe, tzn. nie wykazuje strumieni wartości, jakie towarzyszą prowadzonej działalności gospodarczej, ale pokazuje skutki tych procesów widoczne w zmienionych wartościach aktywów i pasywów. Składa się z dwóch części,
tj. aktywów i pasywów umieszczonych obok siebie. Po stronie aktywów znajdują się składniki majątkowe uszeregowane według zwiększającego się stopnia płynności, tzn. łatwości, z jaką mogą być zamieniane na gotówkę, uwzględniając cykliczność operacji gospodarczych.
W pierwszej kolejności ujmuje się majątek trwały, którego cykl obrotowy w przedsię-biorstwie jest dłuższy niż jeden rok, w dalszej pozycje majątku odtwarzane w zasadzie w jednym cyklu - czyli majątek obrotowy, poczynając od zapasów poprzez należności, a na gotówce kończąc.

Po stronie pasywów wykazuje się poszczególne pozycje według stopnia pilności ich zwrotu. W związku z tym, w pierwszej kolejności podaje się kapitały własne, a następnie zobowiązania długoterminowe (kredyty i pożyczki) z terminem ich płatności przekraczającym jeden rok, a następnie zobowiązania krótkoterminowe. Kapitały własne wraz z zobowiąza-niami długoterminowymi stanowią kapitały stałe, zaangażowane w działalność przedsię-biorstwa na dłuższy czas.

O ile w bilansie zawarte są wielkości zasobowe, to w rachunku zysków i strat ujmowane są wielkości strumieniowe, które powstają na skutek narastającego ujęcia przychodów i kosztów. Przychody ze sprzedaży stanowią sumę zafakturowanych wielkości sprzedaży wyrobów i usług dostarczonych odbiorcom. Podobnie koszty uzyskania przychodu obrazują zużycie czynników produkcji pozyskanych z zewnątrz oraz siły roboczej i są wyrażone wartościowo. W rachunku wyników zawarte są więc przepływy fizyczne towarów wyrobów i usług wytworzonych, sprzedanych oraz surowców, materiałów i usług zakupionych na potrzeby eksploatacyjne przedsiębiorstwa. Przepływy te nie są jednak zbieżne z przepływami środków pieniężnych w okresie, za który sporządzane jest sprawozdanie. Dzieje się tak dlatego, że za sprzedane wyroby przedsiębiorstwo rzadko kiedy otrzymuje gotówkę, gdyż odbiorcy dopiero po ustalonym w fakturze terminie regulują swoje zobowiązania. Tak więc, część przepływów fizycznych znajdzie swoje odzwierciedlenie
w przepływach gotówkowych, część zaś pozostanie zasobem przedsiębiorstwa w postaci należności. Podobne rozbieżności z przepływami gotówkowymi w czasie wykazują koszty. Zakupione surowce i materiały przedsiębiorstwo częściowo zużyje do produkcji,
a pozostałość odłoży w magazynie w postaci zapasów. Powstałe zobowiązania wobec dostawców za dostarczone surowce i materiały ureguluje na bieżąco gotówką, bądź po pewnym czasie. Jednak niektóre operacje gospodarcze, zmieniające stan zasobów majątkowych i kapitałowych, nie pociągają za sobą ruchu pieniądza, np. amortyzacja, kompensata wzajemnych zobowiązań i należności. Dlatego realne przepływy finansowe mogą być ustalone tylko na postawie sprawozdania z przepływów pieniężnych, które ukazuje źródła pochodzenia środków pieniężnych oraz kierunki ich rozdysponowania z podziałem na rodzaje działalności gospodarczej prowadzonej przez podmiot, są to:

• przepływy z działalności operacyjnej,

• przepływy z działalności inwestycyjnej,

• przepływy z działalności finansowej.

Działalność operacyjna ma najszerszy zakres, gdyż jest związana z całością bieżących operacji zakupu czynników produkcji lub towarów oraz sprzedażą wyrobów, robót, usług, towarów i innych składników majątkowych. Pociąga to za sobą wzrost lub zmniejszenie zapasów, należności, zobowiązań oraz osiąganie nadwyżek finansowych (zysku).

Działalność inwestycyjna odnosi się do zakupu lub sprzedaży składników majątku trwałego zarówno w postaci rzeczowej, jak i finansowej.

Działalność finansowa obejmuje natomiast, operacje związane ze zmianami kapitału akcyjnego(udziałowego) lub zapasowego, rozliczeniami osiągniętych zysków (dywidendy, zysk pozostawiany na potrzeby przedsiębiorstwa), jak również zaciąganiem i spłatą kredytów i pożyczek długoterminowych.

Podział działalności gospodarczej przedsiębiorstwa na wymienione trzy jej zakresy wraz z typowymi operacjami przedstawia poniższy schemat.

Schemat 5.

Przepływy środków pieniężnych (cash flow)

DZIAŁALNOŚĆ OPERACYJNA

+
-

DZIAŁALNOŚĆ INWESTYCYJNA DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA

Źródło: B. Olzacka, R. Ałczyńska-Gościniak, Jak ocenić firmę?, ODDK, Gdańsk 1993, s. 110.

Taka prezentacja danych pozwala poznać, ocenić i porównać sposób wygospodarowania płynnych środków przez jednostkę oraz kierunki ich wydatkowania. Koncentracja uwagi w tym sprawozdaniu na pieniądzu wynika z faktu, iż to właśnie płynne środki pieniężne - a nie tylko zysk netto - są nieodzowne do obsługi zadłużenia i dalszego rozwoju jednostki i wypłaty dywidendy. Sama, zadawalająca wielkość zysku nie wystarczy, gdy ma on postać „zysku papierowego”, jeżeli jednostka nie może go upłynnić, gdyż zysk zamrożony jest w należnościach lub zapasach.

Trzy z przedstawionych sprawozdań , tj. bilans, rachunek zysków i strat oraz rachunek przepływów pieniężnych są ze sobą ściśle powiązane. Zysk netto ustalony w rachunku zysków i strat jest elementem kapitałów własnych ujętych w pasywach bilansu. Rachunek zysków i strat oraz początkowe i końcowe stany wybranych pozycji bilansu stanowią postawę dla sporządzenia rachunku przepływów pieniężnych. Również przepływy pieniężne netto są powiązane z bilansowymi zmianami środków pieniężnych.

Schemat 6.

Trzyczęściowy system informacji

Źródło: T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie,

op. cit., s.85.

Jak wynika z przedstawionych powiązań sprawozdawczości finansowej informacje zawarte w rachunku przepływów pieniężnych pozwalają wyjaśnić przede wszystkim zmiany występujące w stanie gotówki ujęte w bilansie. Rachunek zysków i strat prezentujący informacje o przepływach zasobowych, mimo dużej wartości poznawczej, nie odzwierciedla całości przepływów zasobów w przedsiębiorstwie. Informacje zawarte w rachunku zysków
i strat koncentrują się bowiem na przepływach zasobowych związanych z działalnością przynoszącą dochód (stratę). Nie uwzględnia się w nim natomiast zmian, będących następstwem działalności inwestycyjnej (tworzenie i likwidacja lokat) oraz finansowej (pożyczanie środków i ich spłata). Tymczasem, wymienione rodzaje działalności obejmują operacje, które często w poważnym stopniu decydują o wypłacalności przedsiębiorstwa. Gromadzenie nadmiernych zapasów, zbyt liberalna polityka kredytowa w stosunku do odbiorców, czy też konieczność wcześniejszej zapłaty zobowiązań powodują, że firmy rentowne odczuwają często niedobór środków pieniężnych w bieżącej działalności. Jeżeli dodatkowo jeszcze podjęta zostanie działalność inwestycyjna, do której sfinansowania wykorzystano w znacznym stopniu kapitały obce, to wymienione trudności zwiększa ponadto, koszt obsługi tego zadłużenia i konieczność zwrotu pożyczonych kapitałów. Dlatego też, nie tylko inwestorzy i wierzyciele, ale również dostawcy, odbiorcy oraz szeroko rozumiana konkurencja w takim samym stopniu zainteresowani są oceną rentowności, jak
i wypłacalności podmiotów gospodarczych, w których zaangażowali swoje kapitały lub też
z którymi związani są umową.

Rachunek przepływów pieniężnych sporządzany z podziałem na przepływy z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej może być bardzo pomocny w rozpoznaniu konkretnej sytuacji finansowej firmy. Trzy rodzaje strumieni oraz dwa kierunki przepływu pozwalają bowiem wyróżnić osiem możliwych przypadków, co ilustruje tabela 1.

Tabela 1.

Rodzaje strumieni finansowych i kierunki ich przepływu

Kategoria strumieni	K o l e j n e p r z y p a d k i
		1	2	3	4	5	6	7	8
Operacyjny	+	+	+	+	-	-	-	-
Inwestycyjny	+	-	+	-	+	-	+	-
Finansowy	+	-	-	+	+	+	-	-

+ nadwyżka - niedobór

Źródło: T. Waśniewski, W. Skoczylas, Analiza przepływów pieniężnych, „Rachunkowość”, nr 11/1999, s. 393

Przypadek l. W praktyce spotykany rzadko. Przedstawia przedsiębiorstwa o bardzo dużej płynności finansowej. Jest on charakterystyczny dla sytuacji, kiedy firma przygotowuje się do nowych przedsięwzięć lub do przejęcia innej firmy.

Przypadek 2. Występuje w przedsiębiorstwach dojrzałych, których działalność jest wysoce rentowna. Wygenerowana gotówka z działalności operacyjnej pozwala na prowadzenie działalności inwestycyjnej i regulowanie zobowiązań w stosunku do właścicieli (dywidenda) oraz wierzycieli (spłata kredytów, pożyczek wraz z oprocentowaniem). Ujemna wartość (niedobór) przepływu pieniężnego z całokształtu działalności sygnalizuje trudności finansowe w danym okresie. Nowe inwestycje mogą być w określonych przypadkach sposobem na przetrwanie i poprawienie sytuacji finansowej.

Przypadek 3. Dodatnie przepływy gotówkowe uzyskiwane są z działalności operacyjnej i inwestycyjnej. Mogą one wskazywać, że występuje sytuacja pozytywna, świadcząca
o restrukturyzacji przedsiębiorstwa lub też negatywna, gdy wpływy z bieżącej działalności nie wystarczają na spłatę zobowiązań.

Przypadek 4. Dodatni strumień pochodzący z działalności operacyjnej nie wystarcza dla pokrycia wydatków inwestycyjnych. Niedobór środków pieniężnych pokrywany jest ze źródeł zewnętrznych. Jest to typowa sytuacja dla przedsiębiorstw rozwijających się.

Przypadek 5. Bieżąca działalność finansowana jest wpływami ze sprzedaży majątku przedsiębiorstwa, bądź korzyściami pochodzącymi z tytułu dokonanych inwestycji oraz kredytami bankowymi. Jednakże trudności finansowe oceniane są przez inwestorów jako tymczasowe, skoro nie obawiają się oni zaangażować dodatkowych środków.

Przypadek 6. Dwa ujemne strumienie: operacyjny i inwestycyjny są finansowane ze źródeł zewnętrznych (kredyty lub kapitał właścicieli). Jest to sytuacja typowa dla młodych, rozwijających się przedsiębiorstw. Perspektywy tej firmy muszą być dobre, skoro właściciele kapitału nie obawiają się jego zainwestowania.

Przypadek 7. Występuje w przedsiębiorstwach borykających się z trudnościami finansowymi. Sprzedażą najbardziej wartościowych składników majątku firmy starają się pokryć powstałe straty i zobowiązania.

Przypadek 8. Możliwy jest w przedsiębiorstwach, które zgromadziły w minionych okresach odpowiednie zasoby środków pieniężnych. Dłuższy okres przewagi niedoborów sygnalizuje duże prawdopodobieństwo bankructwa.

2. Statyczna i dynamiczna analiza płynności finansowej

Pomiar płynności finansowej przedsiębiorstwa może być dokonywany w dwu płaszczyznach: statycznej i dynamicznej. Danymi wyjściowymi do statycznej analizy płynności finansowej jest bilans, który zawiera stan majątku obrotowego i zobowiązań bieżących, a więc czynników bezpośrednio kształtujących poziom płynności finansowej. Analiza statyczna wykorzystywana jest do opisu aktualnej płynności w określonym momencie, natomiast do celów prognozowania płynności finansowej i określania przyszłej wypłacalności firmy bardziej właściwe jest podejście dynamiczne, oparte na sprawozdaniu
z przepływów pieniężnych. Ocena płynności finansowej w ujęciu dynamicznym daje bardziej szczegółowe informacje na temat rzeczywistej kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Płynność finansowa obliczana na postawie sprawozdań z przepływu gotówki ma charakter obiektywny i ma szczególne znaczenie dla partnerów przedsiębiorstwa. Dla dostawców prawidłowy wskaźnik płynności oznacza zdolność firmy do bieżącego regulowania zobowiązań. Dla banku oznacza zdolność do spłaty przez podmiot gospodarczy rat kredytu wraz z odsetkami.

Wskaźniki prezentujące płynność finansową w ujęciu statycznym są następujące:

• wskaźnik bieżącej płynności finansowej,

• wskaźnik płynności przyspieszonej,

• wskaźnik środków pieniężnych,

• wskaźnik zobowiązań natychmiast wymagalnych.

Wskaźnik bieżącej płynności finansowej informuje, ile razy aktywa bieżące pokrywają pasywa bieżące a tym samym, czy przedsiębiorstwo byłoby w stanie spłacić zaciągnięte zobowiązania w przypadku ich natychmiastowej wymagalności, upłynniając posiadany majątek obrotowy. Oblicza się go w następujący sposób:

Wskaźnik bieżącej ₌ aktywa bieżące

płynności finansowej pasywa bieżące

Aktywa bieżące uwzględnione w liczniku obejmują składniki majątku obrotowego, tzn. zapasy, należności krótkoterminowe, inwestycje krótkoterminowe i krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe. Pasywa bieżące obejmują zobowiązania bieżące oraz tę cześć zobowiązań długoterminowych, których termin płatności przypada w analizowanym okresie. Do pasywów bieżących zalicza się również krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe, bierne.

Z uwagi na różny stopień płynności składników majątku obrotowego trudno określić wielkość wzorcową dla tego wskaźnika. Spotykane są poglądy, że minimalna, bezpieczna wartość tego wskaźnika to 1,2 - 1,3, a maksymalna 2,0. Nadmiernie wysoki wskaźnik płynności świadczy o tzw. nadpłynności finansowej, która oznacza nadmierne zaangażowanie kapitału w środki obrotowe przedsiębiorstwa, co może mieć niekorzystny wpływ na jego rentowność. Natomiast niski wskaźnik oznacza, że firma działa z dnia na dzień i nie posiada wystarczających zasobów gotówkowych dla uregulowania bieżących zobowiązań .

Dokonując analizy tego wskaźnika do oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, oprócz porównania go z umownie przyjętymi wielkościami granicznymi, należy porównać go ze wskaźnikami innych przedsiębiorstw w branży, gdyż to właśnie jej specyfika, zmieniające się warunki działania przedsiębiorstwa czy przyjęta strategia finansowania mogą spowodować odchylenia od przyjętych standardów. Na przykład, w pierwszym kwartale 2001r. wskaźniki bieżącej płynności finansowej w poszczególnych branżach przestawiały się następująco:

• w branży piwnej 1,70 , natomiast w całej branży spożywczej 1,34,

• w branży metalurgicznej 2,38,

• w branży farmaceutycznej aż 3,08,

• w branży spedycji i transportu 1,01.

Z uwagi na różny stopień upłynnienia składników majątku obrotowego analiza płynności finansowej przedsiębiorstwa z uwzględnieniem aktywów bieżących ogółem powoduje zbyt duże uogólnienie zdolności przedsiębiorstwa do regulowania swoich zobowiązań bieżących. Dlatego też w celu uzyskania dokładniejszych informacji wyłącza się z aktywów bieżących zapasy, które wykazują z reguły najniższy stopień upłynnienia. Relację tę uwzględnia wskaźnik płynności przyspieszonej ustalony według wzoru:

Wskaźnik płynności ₌ aktywa bieżące - zapasy

przyspieszonej pasywa bieżące

Wskaźnik ten informuje nas, ile złotówek majątku o podwyższonej płynności zabezpiecza spłatę jednej złotówki wymagalnych zobowiązań. Generalnie przyjmuje się, że wskaźnik ten nie powinien być mniejszy niż 1, a większy niż 1,2 - 1,3. Wielkości wskaźnika niższe od postulowanych mogą wskazywać na niedostateczne wyposażenia przedsiębiorstwa w środki płynne, zabezpieczające spłatę zobowiązań. Natomiast wysoki wskaźnik przyspieszonej płynności wskazuje na nieprodukcyjne gromadzenie środków pieniężnych na rachunkach bankowych oraz występowanie wysokiego stanu należności, które nie zawsze mogą być należnościami terminowymi.

Podobnie jak wskaźnik bieżącej płynności jest on silnie uzależniony od branży, gdyż różnice pomiędzy sektorami bywają znaczne i tak dla przykładu w pierwszym kwartale 2001 roku wskaźnik szybkiej płynności wyniósł:

• w branży piwnej 1,41 , a w całej branży spożywczej tylko 0,94,

• w transporcie i spedycji 1,0,

• w farmaceutycznej 2,11,

• w metalurgiczna 0,98.

Przy ocenie zdolności przedsiębiorstwa do regulowania swoich długów wykorzystuje się również wskaźnik środków pieniężnych, który uwzględnia najbardziej płynne składniki aktywów bieżących:

Wskaźnik środków ₌ papiery wartościowe do obrotu + środki pieniężne

pieniężnych pasywa bieżące

Aktywa uwzględnione w liczniku omawianej relacji obejmują tylko te składniki struktury aktywów operacyjnych, których zdolność do regulowania zobowiązań jest natychmiastowa. Określa on zatem, ile złotych majątku o najwyższej płynności zabezpiecza spłatę jednego złotego wymagalnych zobowiązań. Poziom tego wskaźnika jest ograniczony minimalizacją gotówki w przedsiębiorstwie. Wysoka wartość wskaźnika gotówki określa zdolność firmy do natychmiastowego regulowania swoich zobowiązań bieżących, ale utrzymanie dużego stanu gotówki prowadziłoby do wzrostu kosztów utraconych korzyści.
Z drugiej zaś strony, brak środków pieniężnych nie oznacza natychmiastowej utraty płynności finansowej przez przedsiębiorstwo, gdyż ma ono zagwarantowany dopływ środków pieniężnych z regulowania inkasowanych należności. Obliczanie wskaźnika środków pieniężnych wskazane jest zwłaszcza w warunkach zatorów płatniczych, charakterystycznych dla gospodarki polskiej. Z uwagi na trudności w określeniu wartości standardowych tego wskaźnika jego wartość poznawcza jest ograniczona i wynika ze specyfiki danego przedsiębiorstwa.

Niedomagania informacyjne, określanej na dany moment płynności finansowej doprowadziły do rozwoju wskaźników dynamicznych, które charakteryzują się większą wartością poznawczą. Zmieniająca się płynność zostaje w tym wypadku zinterpretowana dynamicznie przez wprowadzenie wartości rzeczywistych lat ubiegłych w ramach bilansu ruchu, rachunków przepływu kapitału i rachunku przepływów pieniężnych oraz wartości prognozowanych wpływów i wydatków. Wśród wskaźników, którym można przypisać dużą wartość poznawczą i przydatność praktyczną wymienia się wskaźniki, które można ująć
w trzech grupach a mianowicie :

• wskaźniki struktury przepływów pieniężnych,

• wskaźniki wystarczalności gotówkowej,

• wskaźniki wydajności gotówkowej.

Wskaźniki te opisują różne aspekty wypłacalności. Do wskaźników charakteryzujących strukturę przepływów pieniężnych zalicza się :

1. Wskaźnik zdolności wypracowania środków pieniężnych netto z działalności operacyjnej

środki pieniężne netto z działalności operacyjnej

środki pieniężne netto z działalności operacyjnej +

wpływy z działalności inwestycyjnej + wpływy z działalności finansowej

2. Wskaźnik udziału zysku netto w środkach pieniężnych netto z działalności operacyjnej

zysk netto

środki pieniężne netto z działalności operacyjnej

3. Wskaźnik zależności od zewnętrznych źródeł finansowania

wpływy z działalności finansowej

wpływy z działalności operacyjnej

4. Wskaźnik pieniężnej samowystarczalności w zakresie działalności finansowej

wpływy z działalności finansowej

wydatki na działalność finansową

5. Wskaźnik finansowania działalności finansowej

środki pieniężne z działalności inwestycyjnej

środki pieniężne netto z działalności operacyjnej i finansowej

Do drugiej grupy wskaźników opartych na przepływach gotówkowych należą wskaźniki wystarczalności gotówki. Badają one relację gotówki generowanej z działalności operacyjnej firmy do zobowiązań lub wydatków przedsiębiorstwa. Można w ten sposób ocenić, czy uzyskiwana gotówka jest adekwatna do poziomu obciążeń finansowych przedsiębiorstwa. Wskaźniki tej grupy mają następującą postać:

1. Wskaźnik ogólnej wystarczalności środków

środki pieniężne netto z działalności operacyjnej

spłata zobowiązań + wypłata nagród z zysku + inwestycje w wartościach niematerialnych i prawnych oraz w rzeczowym majątku trwałym

Wskaźnik ten obrazuje bieżącą politykę finansową przedsiębiorstwa. Poziom wskaźnika równy lub większy od jedności oznacza, że firma nie ma potrzeby sięgania po dodatkowe źródła gotówki w celu sfinansowania działalności inwestycyjnej i finansowej. Jeżeli wskaźnik ma wartość ujemną, wówczas rozwój przedsiębiorstwa, czy też spłata zobowiązań wobec wierzycieli i akcjonariuszy wymaga zwiększenia kapitału własnego w drodze dodatkowej emisji akcji, uzupełniających wpłat właścicieli lub też zwiększenia zadłużenia.

2. Wskaźnik spłaty ogółu zobowiązań

środki pieniężne z działalności operacyjnej

spłata zobowiązań ogółem

Wskaźnik ten informuje, jaka jest zdolność przedsiębiorstwa do spłaty jego zobowiązań gotówką uzyskiwaną z działalności operacyjnej. Im większy jest ten wskaźnik, tym jest to korzystniejsze z punktu widzenia wierzycieli firmy. Postawą do oceny tego wskaźnika mogą być porównania ze średnią branżową, a także porównanie z innymi kontrahentami przedsiębiorstwa - wskaźnik ten może być porównywany pomiędzy przedsiębiorstwami różnych branż.

3. Wskaźnik pokrycia odsetek

środki pieniężne z działalności operacyjnej

odsetki

Wskaźnik ten pozwala określić zdolność do terminowej spłaty zobowiązań odsetkowych, których okres zapłaty najczęściej jest różny od terminu spłaty poszczególnych rat kredytu.

przez środki pieniężne pochodzące z działalności operacyjnej.

4. Wskaźnik sfinansowania inwestycji

środki pieniężne z działalności operacyjnej

wydatki na inwestycję

Powyższy wskaźnik mierzy zdolność firmy do pokrycia wydatków inwestycyjnych

gotówką wypracowanej z działalności operacyjnej. Ukazuje, czy firma jest w stanie finansować wydatki inwestycyjne z własnych środków wygospodarowanych z działalności podstawowej, czy musi sięgać po środki zewnętrzne.

Wszystkie przedstawione wskaźniki, jak wynika z ich konstrukcji, są relacją odpowiednich potrzeb finansowych firmy do wypracowanych środków pieniężnych
z działalności operacyjnej. Informują one nas o skali „obciążenia” gotówki: spłatą zadłużenia ogółem oraz zobowiązań odsetkowych, wypłatą dywidend lub też inwestycjami w rzeczowym majątku trwałym oraz wartościach niematerialnych i prawnych.

Wskaźniki należące do trzeciej grupy tj. wydajności środków ukazują relacje pomiędzy środkami pieniężnymi z działalności operacyjnej, a obrotem i zyskiem, generowanym przez ten obrót oraz majątkiem obrotowym przedsiębiorstwa.

Wykorzystując tę grupę wskaźników w analizie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa należy pamiętać, że pożądanym kierunkiem zmian jest wzrost ich poziomu w czasie. Pomocne okazują się tutaj również porównania z danymi branżowymi, które pozwalają na określenie pozycji finansowej danej firmy w porównaniu z jej rynkowymi rywalami.
Natomiast porównanie zmian wartości tych wskaźników pozwala na wyciągnięcie wniosków co do zmian w bieżącym sterowaniu finansami przedsiębiorstwa. Do tej grupy należą następujące wskaźniki :

1. Wskaźnik wydajności środków ze sprzedaży

środki pieniężne z działalności operacyjnej

przychody ze sprzedaży towarów i usług + pozostałe przychody operacyjne

Wskaźnik ten informuje, jaką część przychodów ze sprzedaży stanowi gotówka
z działalności operacyjnej. Dobrą podstawą do oceny poziomu tego wskaźnika są dane średniobranżowe, natomiast wskaźnik raczej nie nadaje się do porównań międzybranżowych.

2. Wskaźnik wydajności gotówkowej zainwestowanego kapitału w działalności operacyjnej

środki pieniężne z działalności operacyjnej

średnia wartość kapitału zainwestowanego

Wskaźnik ten ukazuje, jak skutecznie wykorzystuje się kapitał do generowania gotówki pochodzącej z działalności podstawowej firmy. Im wyższy ten wskaźnik, tym skuteczniej wykorzystuje się zainwestowany kapitał.

3. Wskaźnik wydajności gotówkowej majątku obrotowego

środki pieniężne z działalności operacyjnej

średnia wartość majątku obrotowego

Stosunek gotówki z działalności operacyjnej do aktywów bieżących pokazuje stopień jego sfinansowania z tej gotówki.

4. Wskaźnik wydajności gotówkowej zysku

środki pieniężne z działalności operacyjnej

zysk z działalności gospodarczej

Wskaźnik ten podaje, ile uzyskanych środków pieniężnych kryje się w każdej jednostce zysku operacyjnego .

1.5. Płynność finansowa, a kapitał obrotowy

Kapitał obrotowy jest częścią ogólnego kapitału firmy, który finansuje bieżące aktywa. Kapitał obrotowy rozpatruje się w ujęciu netto lub ujęciu brutto. W ujęciu netto kapitał obrotowy oznacza różnicę pomiędzy wartością majątku obrotowego,
a zobowiązaniami krótkoterminowymi. Inaczej to ujmując, kapitał obrotowy netto to część kapitału własnego oraz zobowiązań długoterminowych, zaangażowana w finansowanie majątku obrotowego. Natomiast w ujęciu brutto kapitał obrotowy, to wartość majątku obrotowego wraz ze źródłami jego finansowania . Graficzną ilustrację tych pojęć przestawia poniższy schemat.

Schemat 7.

Kapitał obrotowy brutto i kapitał obrotowy netto

AKTYWA PASYWA

kapitał

obrotowy

brutto

Źródło: Opracowanie własne.

Między kapitałem obrotowym netto (KON) i brutto zachodzi następujący związek:

KOB = ZK + KON

gdzie ZK to zobowiązania krótkoterminowe.

Przy ocenie płynności finansowej przedsiębiorstwa dokonywanej za pomocą analizy

wskaźnikowej pojecie kapitału obrotowego jest często wykorzystywane, gdyż stanowi ono:

• miarę stopnia płynności finansowej, ponieważ wyraża wielkość majątku zapewniają-cego spłatę wymagalnych zobowiązań - im większa wartość kapitału, tym mniejsze ryzyko utraty płynności finansowej,

• element zabezpieczający przedsiębiorstwo przed stratami operacyjnymi - dysponując nadwyżką majątku obrotowego nad zobowiązaniami krótkoterminowymi, ma ono środki, które mogą zostać przeznaczone na odnowienie cyklu operacyjnego na zaplanowanym poziomie. Korzystniejsza dla firmy jest większa wartość kapitału obrotowego, gdyż oznacza lepszą ochronę,

• margines bezpieczeństwa przed skutkami niepewności, której źródłem jest
  w szczególności otoczenie. Niepewność ta dotyczy przede wszystkim poziomu popytu, terminowości dostaw i możliwości wywiązywania się kontrahentów ze zobowiązań.

Zarządzanie kapitałem obrotowym należy więc do jednego z ważniejszych obszarów decyzji finansowych. Decyzje podejmowane w tym obszarze mają służyć maksymalizacji sprzedaży oraz utrzymania płynności finansowej.

Utożsamianie kapitału obrotowego ze źródłami finansowania majątku obrotowego nie oznacza, że zarządzanie kapitałem ogranicza się jedynie do tej strony tego zagadnienia, a więc do zarządzania źródłami finansowania majątku obrotowego. Jest zrozumiałe, że zapotrzebowanie na kapitał jest zdeterminowane głównie zapotrzebowaniem na środki gospodarcze wykorzystywane w procesie operacyjnym. Zmiany i procesy zachodzące po jednej stronie, np. majątkowej, zwykle prowadzą do powstania określonych zjawisk, po drugiej stronie - kapitałów i odwrotnie. Zakup materiałów i surowców z odroczonym terminem zapłaty automatycznie prowadzi do powstania zobowiązań wobec dostawców, natomiast uregulowanie tych zobowiązań zmniejsza stan środków pieniężnych w kasie lub na rachunku bankowym. Reasumując decyzje dotyczące zarządzania kapitałem obrotowym winny:

• zmierzać do optymalizacji wielkości i struktury aktywów bieżących z punktu widzenia minimalizacji kosztów utrzymania tych aktywów,

• prowadzić do kształtowania struktury źródeł finansowania tych aktywów, sprzyjającej minimalizacji kosztów ich finansowania, a tym samym maksymalizacji zysku przedsiębiorstwa.

Wielkość i charakterystyka aktywów bieżących firmy jest kształtowana przez wiele różnorodnych czynników. Można wymienić m.in.:

• rodzaj wytwarzanych wyrobów,

• długość cyklu operacyjnego,

• poziom sprzedaży,

• polityka w zakresie kształtowania zapasów,

• polityka kredytowa,

• rozliczenia pomiędzy kontrahentami.

Zmienny charakter aktywów bieżących pozwala wyodrębnić dwie ich grupy:

• aktywa bieżące występujące stale,

• aktywa bieżące występujące okresowo.

Aktywa bieżące występujące stale mają bardziej ustabilizowany charakter. Ich zmiany następują powoli. W dłuższym okresie aktywa te powinny rosnąć wraz z rozwojem firmy gdyż, oddaje ona do użytku nowe technologie, uruchamia produkcję nowych wyrobów, tworzy nowe oddziały i w ten sposób powiększa posiadany majątek. W odróżnieniu od nich aktywa bieżące występujące okresowo cechuje wysoka zmienność w czasie. Zmienność ta wynika z występowania cykliczności w działalności firmy, zwłaszcza spowodowanej sezonowym charakterem wytwarzania wyrobów i ich sprzedaży. W rezultacie firma w niektórych okresach powiększa zapasy i należności, a w pozostałych zaś utrzymuje je na niskim poziomie. Kształtowanie się aktywów bieżących w dłuższym okresie czasu przestawia poniższy wykres.

Wykres 1.

Zmienność aktywów bieżących w czasie

aktywa bieżące

występujące okresowo

aktywa
w zł

aktywa bieżące

występujące stale

aktywa długotrwałe

czas

Źródło: opracowanie własne

Aktywa stałe bieżące są trudne do uniknięcia, gdyż:

• przedsiębiorstwo musi posiadać zapasy, jeśli chce utrzymać rytmiczność produkcji oraz sprzedaży,

• krótkoterminowe papiery wartościowe są utrzymywane w przypadku okresowego nadmiaru gotówki i świadczą o racjonalnym zarządzaniu tym elementem majątku,

• pewien poziom gotówki jest potrzebny w firmie do utrzymania płynności finansowej.

Biorąc pod uwagę strukturę źródeł finansowania majątku według kryterium wymagalności możemy wyróżnić kapitały stałe długo i krótkoterminowe. Kapitał stały długoterminowy występuje pod postacią kapitału własnego oraz długoterminowych zobowiązań i pożyczek. Część kapitałów krótkoterminowych (zobowiązań bieżących) wykazuje pewną stabilność. Ich poziom utrzymuje się w przedsiębiorstwie pod wpływem stale powtarzających się procesów spłaty jednych zobowiązań i zaciągania innych.
W momencie, kiedy spada zapotrzebowanie na kapitał, firma lokuje wolne środki w papiery wartościowe. Stałe elementy aktywów bieżących i finansujących je pasywów bieżących sięgają w typowym przedsiębiorstwie 50% ich ogólnej wartości. Część zobowiązań bieżących ma charakter tymczasowy, zmienny w krótkim okresie, w stopniu podobnym do zmienności części aktywów bieżących. Struktura źródeł finansowania w przedsiębiorstwie przedstawiona na wykresie nr 2 jest uwarunkowana szeregiem czynników m.in.: wielkość przedsiębiorstwa, branża w której ono funkcjonuje, tempo rozwoju.

Wykres 2.

Struktura pasywów przedsiębiorstwa

papiery wartościowe

do obrotu

pasywa kredyty bankowe całkowite

w zł i zobowiązania bieżące zapotrzebowanie

na kapitał

kapitał własny i

zobowiązania długoterminowe

czas

Źródło: opracowanie własne

1.6. Krążenie kapitału obrotowego

W toku prowadzenia działalności, zarówno struktura, jak i zapotrzebowanie na kapitał obrotowy, ulegają dużym wahaniom. Dzieje się to w wyniku decyzji dotyczących zakupu surowców i materiałów do produkcji, towarów, sprzedaży wyrobów gotowych, decyzji odnoszących się do ustalania terminów inkasowania należności i regulowania zobowiązań, skracania i odraczania tych terminów. Ciągły ruch poszczególnych składników kapitału obrotowego przybiera postać cyklicznego procesu, który upływa od momentu wydatkowania środków pieniężnych na zakup czynników produkcji do uzyskania przychodów ze sprzedaży wyrobów lub usług wyprodukowanych dzięki zastosowaniu tych czynników.

Schemat 8.

Cykl krążenia kapitału obrotowego

zakup za gotówkę przedmiotów

pracy niezbędnych do rozpoczęcia

wpływ należności procesu produkcyjnego

zakup na kredyt

odroczony termin

płatności zapłaty

rozpoczęty

cykl produkcyjny

sprzedaż na kredyt finalny wynik procesu

odbiorcom finalnym produkcyjnego

Źródło: A. Tokarski, Cykl konwersji gotówki jako instrument wspomagający proces zarządzania kapitałem obrotowym netto na przykładzie kopalni soli w latach 1996-1999, „Controlling i rachunkowość zarządcza”, nr 4/2001, s.10.

Przestawiony na schemacie ruch poszczególnych składników kapitału obrotowego stanowi tzw. cykl kapitału obrotowego. Wyznacza okres rozpoczynający się w momencie wydatkowania środków pieniężnych na zakup czynników produkcji, a kończący się
w momencie uzyskania przychodów pieniężnych ze sprzedaży wyrobów lub usług wyprodukowanych dzięki zastosowaniu tych czynników.

Długość cyklu kapitału obrotowego wyznaczona jest następującymi czynnikami:

• długością cyklu konwersji zapasów, czyli okresu czasu, jaki upływa od momentu zakupienia zapasów materiałów i surowców do produkcji, do momentu sprzedaży wytworzonych z nich produktów gotowych: cykl ten obejmuje zatem nie tylko przekształcenie zapasów do produkcji w produkty gotowe, ale także przekształcenie zapasów produktów gotowych w należności w wyniku ich sprzedaży,

• długością cyklu konwersji należności, czyli okresu czasu, który upływa od momentu powstania należności za sprzedane produkty, do momentu ich uregulowania przez odbiorców, a więc do momentu przekształcenia należności w środki pieniężne, długością okresu odroczenia płatności zobowiązań przedsiębiorstwa, czyli okresu czasu, który upływa od momentu dostawy materiałów i surowców do produkcji, do momentu uregulowania zobowiązań z tytułu tych dostaw.

Długość cyklu konwersji zapasów i cyklu konwersji należności określana jest mianem cyklu brutto kapitału obrotowego lub inaczej cyklem operacyjnym. Natomiast po uwzględnieniu długości okresu odroczenia płatności zobowiązań otrzymujemy cykl netto kapitału obrotowego, zwany także cyklem konwersji gotówkowej. Wzajemne powiązania pomiędzy cyklem operacyjnym i cyklem konwersji gotówkowej przestawia poniższy schemat.

Schemat 9.

Cykl operacyjny przedsiębiorstwa, a cykl kapitału obrotowego firmy

zakup materiałów sprzedaż wyrobów

i surowców gotowych

okres rotacji okres należności

zapasów z tytułu dostaw i usług

czas

okres zobowiązań Cykl

z tyt. dostaw i usług konwersji gotówki

płatności z realizacja wpływów

tytułu zapasów gotówkowych

cykl operacyjny przedsiębiorstwa

Źródło: S. Ross, R. Westerfield, B Jordan, Finanse przedsiębiorstw, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa,

1999, s.612.

Graficzna postać cyklu konwersji gotówki i cyklu operacyjnego pokazuje związki między krótkoterminową działalnością operacyjną, a przepływami pieniężnymi firmy. Przerwa w czasie pomiędzy realizacją wydatków i wpływów gotówkowych oznacza konieczność krótkoterminowego finansowania. Jego wielkość zależy od długości cyklu operacyjnego i okresu zobowiązań z tytułu dostaw i usług. Przerwa w czasie pomiędzy krótkoterminowymi wpływami i wydatkami może być wypełniona albo zaciągnięciem kredytów, albo utrzymaniem płynnych aktywów w postaci środków pieniężnych i papierów wartościowych do obrotu. Okres ten może również zostać skrócony poprzez zmianę stanu zapasów lub długości okresu należności z tytułu dostaw i usług oraz zobowiązań z tytułu dostaw i usług.

Długość cyklu netto kapitału obrotowego jest ważnym wskaźnikiem nie tylko efektywności gospodarowania bieżącymi aktywami i pasywami, ale także i ogólnej efektywności przedsiębiorstwa. Im dłuższy jest ten cykl, tym wolniej następuje przekształcenie zapasów surowców i materiałów w wyroby gotowe, a w konsekwencji i w gotówkę potrzebną do rozpoczęcia następnego cyklu. Ponieważ każdy cykl od gotówki do gotówki oznacza wytworzenie produkcji, jej sprzedaż oraz zrealizowanie jakiejś kwoty zysku, zatem im więcej tych cykli, tym większy będzie ogólny (z wszystkich obrotów) zysk przedsiębiorstwa. Ponieważ będzie to osiągnięte przy niezmiennym poziomie zaangażowania kapitału obrotowego, więc spowoduje to wzrost stopy zysku z tego kapitału.

Większość firm ma dodatni cykl kapitału obrotowego netto, co oznacza, że muszą one finansować swoje zapasy i należności. Im cykl ten jest dłuższy, tym większe są potrzeby kapitałowe firmy. Zmiany długości cyklu są również często sygnałem zagrożenia. Niektóre, zbyt daleko idące sposoby skracania cyklu kapitału obrotowego mogą prowadzić do wzrostu kosztów przedsię-biorstwa lub strat. Jeśli np. przedsiębiorstwo znacznie odracza płacenie zobowiązań ponad termin akceptowany przez dostawcę, to może być narażone na płacenie kar za zwłokę, co spowoduje wzrost kosztu kapitału występującego w formie zobowiązań z tytułu dostaw. Zbytnie odraczanie płatności zobowiązań może też doprowadzić w przyszłości do trudności z nabywaniem czynników produkcji lub też do konieczności nabywania tych czynników produkcji za gotówkę, co z kolei może pociągać za sobą konieczność zaciągania oprocentowanych (zamiast nieoprocentowanych zobowiązań z tytułu dostaw) kredytów bankowych.

Z kolei skracanie cyklu obrotowego przez rygorystyczną politykę kredytową wobec odbiorców, np. przez żądanie uregulowania należności w krótszym terminie niż wymagają tego inne przedsiębiorstwa, może spowodować obniżenie sprzedaży, a więc i obniżenie zysków. Reasumując, skracania cyklu kapitału obrotowego za pomocą wyżej wskazanych sposobów powinno być prowadzone do momentu, w którym nie powoduje one zwiększania kosztów angażowania kapitału obrotowego lub zmniejszania sprzedaży firmy. Inaczej to ujmując, skracanie cyklu kapitału obrotowego przedsiębiorstwa jest opłacalne do momentu,
w którym krańcowy koszt związany ze skracaniem tego cyklu jest niższy od kosztów zewnętrznych źródeł finansowania lub niższy od strat ponoszonych w związku ze zmniejszeniem sprzedaży.

Rozdział II

Strategie płynności finansowej w praktyce polskiej

2.1. Charakterystyka strategii płynności finansowej w ujęciu dochód ryzyko

Majątek obrotowy, obok majątku trwałego, stanowi podstawowy składnik aktywów przedsiębiorstwa. Aktywa te, finansowane są z określonych źródeł, wykazanych w pasywach bilansu. Każda operacja gospodarcza, zmieniająca strukturę majątku powoduje równocześnie zmianę w źródłach finansowania tego majątku. Prowadzi to do wniosku, że efektywne zarządzanie finansami przedsiębiorstwa musi polegać na jednoczesnym oddziaływaniu na majątek oraz na kapitał. Nie można koncentrować się na aktywach i pomijać sposób oraz koszt ich finansowania.

Podział aktywów na dwa główne składniki - majątek obrotowy i majątek trwały - sprawia, że każdemu z nich powinna odpowiadać inna strategia finansowania, stanowiąca odzwierciedlenie istniejących między nimi różnic, a mianowicie:

• aktywa trwałe zaangażowane są w przedsiębiorstwie przez dłuższy okres, dlatego też uważa się je za mało elastyczne. Nie ma bowiem możliwości bieżącego regulowania ich wielkości do poziomu wykorzystywanych zdolności produkcyjnych, określanych m.in. przez zapotrzebowanie odbiorców i aktywność konkurentów. Majątek obrotowy odtwarzany jest zaś wielokrotnie w ciągu roku obrotowego; tym samym w odróżnieniu od majątku trwałego ma charakter krótkoterminowy.

• majątek obrotowy jest bardziej zróżnicowany, gdyż składa się z szeregu niezależnych elementów, które mają różną postać (zapasy, należności, gotówka) oraz pełnią odrębną rolę w poszczególnych fazach cyklu operacyjnego. Zarządzanie nimi polega na ich dostosowaniu do różnych zadań, jakie w każdej
  z tych faz muszą być spełnione.

• składniki majątku obrotowego można w stosunkowo krótkim czasie, bez większych strat, zamienić na środki pieniężne lub tez przekształcić na dowolny, inny składnik majątku obrotowego, na przykład gotówkę na zapasy materiałów
  i surowców lub należności na środki pieniężne.

Podsumowując, specyfika majątku obrotowego wymaga odmiennego sposobu zarządzania nim niż majątkiem trwałym. Zbiór zasad zarządzania majątkiem, w których
w sposób uporządkowany, określa się jaka powinna być struktura majątku i źródeł jego finansowania, aby mogły zostać osiągnięte wyznaczone cele, przybiera formę określonej strategii.

Strategię płynności finansowej tworzy się na dwa sposoby: stosując ujęcie harmonizacji lub ujęcie dochód-ryzyko. W ujęciu harmonizacji strategia płynności finansowej tworzona jest w ten sposób, że aktywa, które potrzebne są przedsiębiorstwu, przez jakiś czas powinny być finansowane z kapitałów o porównywalnym okresie zapadalności. Zgodnie więc z nazwą koncepcji majątek trzeba zharmonizować z właściwym mu kapitałem. Strategia płynności finansowej w tym ujęciu opiera się na dwóch zasadach:

• określony majątek (w tym obrotowy) i źródła jego finansowania nie są potrzebne przedsiębiorstwu stale, tylko przez pewien czas, w zależności od sezonowych wahań sprzedaży,

• sposób zarządzania składnikami majątku i źródłami jego finansowania wynika
  z fazy cyklu sprzedaży.

W ujęciu dochód-ryzyko strategia płynności finansowej wynika z konieczności pogodzenia dwóch przeciwstawnych celów, jakie stoją przed przedsiębiorstwem:

• maksymalizacji zysku, co wymaga posiadania odpowiedniego co do wielkości
  i struktury kapitału obrotowego, dostosowanego do rozmiaru sprzedaży,

• minimalizacji ryzyka utraty płynności, której przyczyną jest niewystarczająca wielkość gotówki i papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu
  w stosunku do zobowiązań bieżących.

Zarząd przedsiębiorstwa ma do wyboru albo dążenie do osiągnięcia wysokiego poziomu wartości dla właścicieli, co wymaga zaakceptowania dużego ryzyka utraty płynności finansowej, albo zadowolenie się małą wartością dla właścicieli w zamian za zachowanie wysokiego poziomu płynności finansowej. Przez pojęcie wartości dla właścicieli należy rozumieć korzyści dla udziałowców występujące w formie wypłaconych dywidend tj. części przeznaczonego na ten cel zysku osiągniętego przez firmę lub długookresowego wzrostu wartości posiadanych udziałów firmy, jeżeli wzrost ten następuje w skali wyższej od skali inflacji. Wzajemną zależność pomiędzy płynnością finansową firmy, a jego wartością dla właścicieli przestawia wykres.

Wykres 3.

Zależność między wartością dla właścicieli, kosztem płynności finansowej i operacyjnym kapitałem obrotowym

Z i KPF (w zł)

optymalny OKN

KPF

maksymalny OKN

minimalny OKN

Z

OKN

(w zł)

strefa strefa strefa strefa

braku niedostatecznej nadmiernej nadpłynności

płynności płynności płynności

Źródło: D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa ,op. cit., s.123

Na wykresie widać, że zysk reprezentujący wartość dla właścicieli początkowo rośnie znacznie, po czym osiąga maksimum i zaczyna maleć - z czasem coraz bardziej. Dzieje się tak, gdyż wzrost wartości operacyjnego kapitału obrotowego od zera umożliwia produkcje
i sprzedaż, co szybko zwiększa operacyjne przepływy pieniężne i oczywiście zysk. Przy pewnym optymalnym poziomie kapitału obrotowego jego koszt utrzymuje się na pewnym rozsądnym poziomie w stosunku do wartości dla właścicieli (Z). Dalszy jednak wzrost operacyjnego kapitału obrotowego powoduje, że koszt utrzymania płynności finansowej staje się niewspółmiernie duży do uzyskiwanych przepływów pieniężnych. Od momentu, gdy wartość zysku (Z) staje się równa kosztowi kapitału obrotowego (KPF), zwiększanie płynności finansowej odbywa się wyraźnie kosztem obniżenia zysku . Może to doprowadzić nawet do straty, gdyż przepływy pieniężne są niewiele większe lub mniejsze od kosztów płynności finansowej.

Z przeprowadzonej analizy wzajemnych zależności zysku, kosztu płynności finansowej i operacyjnego kapitału obrotowego można wyróżnić kilka stref płynności finansowej:

• strefa braku płynności finansowej - zerowy lub zbyt niski poziom operacyjnego kapitału obrotowego nie pozwala z posiadanego majątku obrotowego wypracować znaczącego zysku rezydualnego, jak i regulować zobowiązań,

• strefa niedostatecznej płynności finansowej - poziom operacyjnego kapitału obrotowego umożliwia znaczne zwiększenie sprzedaży, ale wciąż jest zbyt mały, by przedsiębiorstwo mogło nie obawiać się utraty płynności finansowej,

• optymalny poziom kapitału obrotowego -zapewnia maksymalny zysk i płynność finansową odpowiednią w normalnej sytuacji gospodarczej,

• strefa nadmiernej płynności finansowej - oznacza poziom operacyjnego kapitału obrotowego, przy którym koszt utrzymania płynności zaczyna być zbyt duży
  w stosunku do zrealizowanych przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej,

• strefa nadpłynności finansowej - koszt finansowania operacyjnego kapitału obrotowego jest nie mniejszy od osiąganego zysku, inaczej to ujmując - zbyt duża płynność finansowa może spowodować stratę operacyjną - dalsze jej ponoszenie wywoła odpływ gotówki, który wcześniej czy później doprowadzi do pogorszenia, a nawet utraty tej płynności.

W ujęciu dochód-ryzyko całkowita strategia płynności finansowej składa się z trzech strategii cząstkowych:

• strategii majątku obrotowego,

• strategii źródeł finansowania majątku obrotowego,

• strategii majątkowo - finansowej.

Każda z wymienionych strategii cząstkowych może być albo agresywna, albo konserwatywna. Strategie nastawione wyłącznie na maksymalizację wartości dla właścicieli nazywane są agresywnymi, a z kolei strategie skupiające się na płynności finansowej określane są jako konserwatywne. Kombinacja poszczególnych strategii cząstkowych tworzy całkowitą strategię płynności finansowej. Wyznaczanie strategii cząstkowych i strategii całkowitej odbywa się na podstawie porównania wskaźników finansowych przedsiębiorstwa do wartości wskaźników średnich branżowych lub do wskaźników najpoważniejszego konkurenta przedsiębiorstwa, a następnie naniesienia tych wartości na wykres. Ponieważ strategia płynności tworzona jest wyłącznie na podstawie porównań z innymi firmami z danej branży, może się zdarzyć, że strategia uważana w jednej branży za konserwatywną, w innej mogłaby zostać określona jako agresywna. Innymi słowy wszystko zależy od tego, jakie strategie lub jaki punkt odniesienia wybierze większość przedsiębiorstw w branży.

2.2. Strategie majątku obrotowego

W skład majątku obrotowego, który uczestniczy w cyklicznie powtarzających się operacjach gospodarczych, zalicza się środki o różnym charakterze. Mają one wyraz finansowy (gotówka, papiery wartościowe, należności, rozliczenia międzyokresowe) lub rzeczowy (zapasy materiałów, towarów, wyrobów itp.). Składniki majątku obrotowego
o rzeczowym charakterze wymagają nie tylko ponoszenia kosztów zamrożonego w nich kapitału, ale ich utrzymanie obciążone jest także większym przeważnie ryzykiem finansowym, aniżeli występujące przy składnikach mających charakter wyłącznie finansowy. Przed zmianą składników rzeczowych na gotówkę przechodzą one bowiem jeszcze określone fazy przejściowe (np. sprzedaż łączącą się z powstaniem należności).

Cykle operacji gospodarczych w przedsiębiorstwie stale powtarzają się i występują jednocześnie w różnych stadiach, a więc wzajemnie się nakładają. Wobec tego nie tylko ogólna wielkość majątku obrotowego, ale także jego struktura ulega ciągłym wahaniom pod wpływem zmian sprzedaży, jej okresowych fluktuacji oraz warunków zaciągania
i regulowania zobowiązań oraz inkasa należności.

Strategia zarządzania majątkiem obrotowym powinna rozstrzygać dwa zasadnicze problemy:

• kształtowanie struktury wewnętrznej majątku obrotowego, to znaczy określenie roli i wielkości jego poszczególnych składników,

• zarządzanie ogólną wartością majątku obrotowego w celu maksymalizacji wartości przedsiębiorstwa lub utrzymania płynności finansowej.

Sposób, w jaki przedsiębiorstwo rozstrzyga te problemy, decyduje o ogólnej strategii przedsiębiorstwa z zakresu zarządzania majątkiem obrotowym. Strategia majątku obrotowego może być konserwatywna lub agresywna. Stosowane w praktyce strategie kształtowania wielkości i struktury majątku obrotowego zawiera poniższa tabela.

Tabela 2.

Porównanie konserwatywnej i agresywnej strategii majątku obrotowego

Elementy strategii	Strategia konserwatywna	Strategia agresywna
Płynność finansowa	duża	mała
Wartość dla właścicieli	mała	duża
Udział zapasów w majątku obrotowym	duży	mały
Udział należności w majątku obrotowym	mały	duży
Udział środków pieniężnych i papierów wartościowych do obrotu w majątku obrotowym	duży	mały
Udział papierów wartościowych do obrotu w płynnych aktywach	mały	duży

Źródło: D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.72

Strategia konserwatywna zakłada posiadanie majątku obrotowego większego niż średnia branżowa, co z kolei oznacza, że mniejszy więc musi być majątek operacyjny. Majątek operacyjny umożliwia przedsiębiorstwu produkcję oraz realizacje usług, zapewnia ich odpowiednią jakość i ogólnie dużą wartość dla nabywców dóbr i usług. Majątek obrotowy wspomaga jedynie działalność przedsiębiorstwa, ale nie jest tak niezbędnym jak środki trwałe (maszyny i urządzania) czy wartości niematerialne i prawne (licencje, wzory użytkowe).
W firmach handlowych i usługowych za sytuację korzystną uznaje się występowanie niskiego poziomu środków trwałych i wysokiego środków obrotowych. Zwiększanie majątku obrotowego kosztem majątku operacyjnego musi skutkować (w krótszym lub dłuższym czasie) pogorszeniem atrakcyjności produktów dla ich odbiorców. Zaspokojenie zapotrzebowania odbiorców na wyroby, towary i usługi zależy bowiem od konkurencyjności produktów, towarów i usług oferowanych przez przedsiębiorstwo, uwarunkowanej m.in. nowoczesnością majątku trwałego (maszyn, urządzeń, sieci handlowej) oraz posiadanych przez firmę patentów, znaków towarowych. Trudno jest na przykład w nieskończoność eksploatować stare wzory obuwia albo wytwarzać nowoczesne podzespoły elektroniczne na starych maszynach. W konsekwencji zmniejszają się przychody i następuje pogorszenie rentowności działalności, co ostatecznie zmniejsza wartość firmy dla właścicieli.

↑ majątek obrotowy ⇒ ↓ majątek operacyjny ⇒ ↓ rentowność działalności ⇒

⇒ ↓ wartość dla właścicieli

Pozytywna stroną wyższego poziomu majątku obrotowego jest duża płynność finansowa. Majątek obrotowy łatwiej jest zamienić na gotówkę, a więc im jest go więcej, tym mniejsze ryzyko utraty płynności finansowej i w konsekwencji mniejsze ryzyko niewypłacalności, a w ślad za tym może i bankructwa.

↑ majątek obrotowy ⇒ ↑ płynność finansowa ⇒

⇒ ↓ ryzyko upadłości przedsiębiorstwa

Strategia konserwatywna majątku obrotowego ma odzwierciedlenie w wielkościach poszczególnych jego pozycji tj. zapasy, należności, środki pieniężne oraz papiery wartościowe przeznaczone do obrotu.

Zapasy będące jednym z ważniejszych składników majątku obrotowego są
utrzymywane poziomie wyższym niż średnia branżowa. Zapasy mogą się składać
z surowców, produkcji w toku oraz produktów gotowych, oczekujących na sprzedaż
i wysyłkę. Lepsze zaopatrzenie w materiały i surowce zmniejsza ryzyko konieczności zaprzestania produkcji lub zastosowania droższych substytutów, wymuszonej nieoczekiwanym brakiem surowca do produkcji. Masowe zakupy surowców zwiększają średni poziom zapasów, ale mogą się okazać korzystne, jeżeli firmie uda się uzyskać niższe ceny u dostawców (czyli rabat za określoną ilość nabywanego towaru). Z tego samego powodu przedsiębiorstwa są niejednokrotnie skłonne utrzymywać znaczne zapasy wyrobów gotowych, gdyż umożliwiają one prowadzenie dłuższych i bardziej ekonomicznych cykli produkcji (ograniczenie kosztów zbyt częstych przestawień linii produkcyjnych). Ponadto więcej produktów gotowych i towarów oznacza większe możliwości zaspokojenia popytu klientów. Producent utrzymujące małe zapasy wyrobów gotowych, jest bardziej narażony na to, że w pewnym momencie nie będzie mógł natychmiast zrealizować wszystkich zamówień. W zależności od poziomu zapasów firma musi liczyć się kosztami ich utrzymania, do których zalicza się: koszt magazynowania, koszt ubezpieczenia, koszty przeładunku i przemieszczania zapasów oraz ryzyko psucia się i starzenia towarów, a także alternatywny koszt kapitału, czyli stopa dochodu oferowana przez inne możliwości inwestycyjne o równoważnym ryzyku. Dlatego też w zarządzaniu zapasami ważna jest ocena korzyści i kosztów oraz rozsądne ich zrównoważenie.

Podsumowując, konserwatywna strategia zarządzania majątkiem obrotowym przejawiająca się większym poziomem zapasów, oznacza lepszą realizację dostaw zwiększającą wartość przedsiębiorstwa dla właścicieli oraz większymi kosztami zapasów, które tę wartość zmniejszają, a po drugie, większymi rezerwami gotówki zamrożonymi
w zapasach, a więc lepszą płynnością finansową.

W strategii konserwatywnej należności kształtują się na poziomie niższym niż średnia branżowa. Oznacza to, że przedsiębiorstwo wymaga od swoich kontrahentów ścisłego przestrzegania terminów płatności. Zmierza do całkowitego niemal wyeliminowania ryzyka niewypłacalności klientów i zakłada rezygnację z utrzymania stosunków z odbiorcami regulującymi zobowiązania z opóźnieniem i to dopiero po kilku monitach. Kredyt handlowy jest wówczas udzielany tylko stałym klientom, których solidność płatnicza została wypróbowana w ciągu dłuższej współpracy. Jednocześnie kwota jednostkowego kredytu, nawet dla takich klientów, jest limitowana do określonego z góry, niezbyt wysokiego pułapu.

Udzielanie kredytu jest niekiedy dodatkowo uwarunkowane uzyskaniem zabezpieczenia prawno - majątkowego, które na ogół są represyjne i dotkliwe dla klientów np. przywłaszczenie za zabezpieczenie, zastaw, hipoteka. W przypadku opóźnień firma nalicza i egzekwuje odsetki karne, jak również wszczyna na czas i konsekwentnie prowadzi windykację zaległych płatności.

Stosowanie konserwatywnej strategii niewątpliwie umożliwia uniknięcie strat spowodowanych niewypłacalnością klientów oraz chroni przed większymi opóźnieniami
w inkasie należności. Ogranicza ona jednak możliwość rozwoju sprzedaży zwłaszcza wówczas, gdy inne konkurujące firmy stosują agresywną politykę kredytową.

Ogólnie mówiąc stosowanie konserwatywnej polityki prowadzi do selekcji klientów. Z jednej strony, selekcja ta zmniejsza sprzedaż, gdyż klienci, którzy nie otrzymują kredytu kupieckiego lub też nie zaakceptują stosowanych przez przedsiębiorstwo zabezpieczeń, zrezygnują z zakupów - tak więc sprzedaż będzie mniejsza. Z drugiej strony, selekcja klientów przyczynia się do polepszenia struktury należności, a więc zmniejszenia należności przeterminowanych i nieściągalnych. W efekcie wpływy ze sprzedaży będą duże, ale popyt na wyroby przedsiębiorstwa będzie nie w pełni zaspokojony.

Środki pieniężne i papiery wartościowe przeznaczone do obrotu utrzymywane są na wyższym poziomie niż średnia branżowa. Zapewnienie płynności finansowej
w przedsiębiorstwie narzuca konieczność utrzymania pewnego poziomu gotówki. Chroni to przedsiębiorstwo przed niedoborami gotówki na wymagalne płatności. Ponieważ korzyści
z posiadanych zasobów gotówkowych są niewielkie albo żadne, gdyż koszty finansowania tych aktywów przewyższają zyski z ich posiadania, powoduje to zmniejszanie się wartości firmy dla właścicieli.

Przeciwieństwem strategii konserwatywnej jest strategia agresywna. W strategii agresywnej poziom majątku operacyjnego zwiększającego wartość firmy dla właścicieli jest wyższy niż średni poziom w branży. Wyższy poziom majątku operacyjnego
w przedsiębiorstwie ukształtowany kosztem majątku obrotowego zapewnia oferowanie wyrobów czy usług atrakcyjnych dla klientów. Ponieważ majątek obrotowy wspomaga tylko zasadniczą działalność, firma dąży do jego zmniejszenia do niezbędnego poziomu zapewniającego maksymalne jego obroty. Polepszenie efektywności wykorzystania majątku obrotowego i maksymalizacja obrotu zwiększają rentowność działalności, co z kolei ostatecznie wpływa na wartość dla właścicieli.

↑ majątek operacyjny ⇒ ↓ majątek obrotowy ⇒ ↑ rentowność ⇒

⇒ ↑ wartość dla właścicieli

Mniejszy poziom majątku obrotowego oznacza zmniejszenie wielkości jego poszczególnych składników. Dysponowanie zmniejszoną wielkością najbardziej płynnych aktywów tj. środkami pieniężnymi czy papierami wartościowymi przeznaczonymi do obrotu prowadzi do uzależnia płatności wymagalnych zobowiązań od sprawności inkasa należności. W tej sytuacji zmniejsza się płynność finansowa i rośnie ryzyko upadłości firmy.

↓ majątek obrotowy ⇒ ↓ płynność finansowa ⇒

⇒ ↓ ryzyko upadłości przedsiębiorstwa

Przy strategii agresywnej zapasy materiałów, towarów czy wyrobów gotowych są małe, na wskutek czego mogą przejściowo powstać trudności w realizacji zamówień odbiorców, a nawet utrzymaniu ciągłości cyklu operacyjnego, np. przestoje produkcyjne. Głównym jednak argumentem takiej polityki zarządzania zapasami, jest to, że ryzyko poniesienia ewentualnych dodatkowych wydatków (zakupy materiałów i surowców po wyższej niż dotychczas cenie, utrzymanie ruchu wydziałów produkcyjnych) jest relatywnie małe do kosztu kapitału finansującego średni czy wysoki poziom zapasów.

Reasumując, agresywna strategia w zakresie zapasów skutkuje - po pierwsze - gorszą płynnością finansową, gdyż mniejsze są rezerwy gotówki zamrożonej w zapasach, a po drugie - większą wartością przedsiębiorstwa, gdyż mniejsze są z kolei koszty utrzymania zapasów.

Przy agresywnej strategii polityka kredytowa przewiduje możliwość udzielania kredytu nawet odbiorcom o wysokim ryzyku wypłacalności. Pozwala ona na pozyskanie znacznie większej rzeszy dodatkowych klientów i na wydatniejszy wzrost sprzedaży, ale wymaga dysponowania poważniejszymi źródłami finansowania należności i ponoszenia wyższych kosztów finansowych, które wymagają odpowiedniego uwzględnienia w cenach sprzedaży. Wskutek łagodniejszych kryteriów oceny wypłacalności potencjalnych klientów - rośnie znacznie ryzyko strat wywołanych ponoszeniem kosztów postępowania windykacyjnego oraz ostateczną nieściągalnością niektórych należności. Jest ona szczególnie niebezpieczna, gdy udziela się indywidualnego kredytu o znacznej wysokości, a co gorzej - przyznaje się kolejne kredyty także odbiorcom, którzy zalegają z zapłatą poprzednich zobowiązań. W takich przypadkach niewypłacalność jednego tylko odbiorcy może zdecydować o upadłości firmy, która wskutek tego nie jest w stanie wywiązywać się
z własnych płatności, w tym również ze spłaty zobowiązań zaciągniętych na sfinansowanie należności.

Agresywne zarządzanie należnościami skutkuje bardzo dużym lub nawet całkowitym zaspokojeniem popytu na wyroby i usługi przedsiębiorstwa. Ponieważ sprzedaż jest maksymalna, zatem zwiększa się wartość przedsiębiorstwa dla właścicieli. Z drugiej jednak strony, w takiej sytuacji, struktura należności nie jest zbyt korzystna, gdyż dużo jest należności przeterminowanych i nieściągalnych. W rezultacie wpływy ze sprzedaży są wyraźnie mniejsze niż zafakturowana sprzedaż.

Środki pieniężne i papiery wartościowe przeznaczone do obrotu ustala się na niższym poziomie niż średnia branżowa. Dzieje się tak, ponieważ nie przynoszą one dochodu lub jest on mały w porównaniu z dochodem uzyskiwanym dzięki zapasom i należnościom. Aby zwiększyć dochody z płynnych aktywów, na wysokim poziomie utrzymuje się papiery wartościowe do obrotu.

Reasumując, niższy poziom środków pieniężnych i papierów wartościowych do obrotu powoduje, że rośnie wartość przedsiębiorstwa dla właścicieli, maleje jednak płynność finansowa firmy.

Strategię majątku obrotowego charakteryzują dwa wskaźniki:

1. Wskaźnik poziomu majątku operacyjnego wyrażający wartość dla właścicieli

=

gdzie AO - majątek rzeczowy, wartości niematerialne i prawne oraz rozliczenia międzyokresowe.

Wskaźnik poziomu majątku operacyjnego opiera się na założeniu, że zyskowność tego majątku wyznacza udział wartości majątku trwałego w aktywach. Zaspokojenie zapotrzebowania odbiorców na wyroby, towary i usługi zależy bowiem od konkurencyjności produktów towarów i usług oferowanych przez przedsiębiorstwo, uwarunkowanej m.in. nowoczesnością majątku trwałego. Oznacza, to że maksymalizacja zysku zwiększająca wartość dla właścicieli wymaga, by udział wartości majątku trwałego w wartości aktywów był jak największy.

Podsumowując, im wyższy jest wskaźnik poziomu majątku operacyjnego względem średniej branżowej, tym bardziej dana strategia majątku obrotowego sprzyja zwiększaniu wartości dla właścicieli, czyli jest agresywna. Niższy wskaźnik wskazuje na strategię konserwatywną.

2. Wskaźnik płynności majątku obrotowego określający płynność finansową

Im wyższa jest wartość tego wskaźnika, tym łatwiej jest przedsiębiorstwu regulować wymagalne zobowiązania. Jak wiadomo spieniężenie należności i zapasów jest czasochłonne, a niekiedy może być wręcz niemożliwe. Wysoka wartość wskaźnika wskazuje na „konserwatywny” charakter strategii kształtowania struktury majątku obrotowego, niska zaś - na „agresywny” charakter tej strategii. Udział środków pieniężnych i papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu w majątku obrotowym informuje także pośrednio
o stopie zysku. Utrzymywanie wysokiego stanu płynnych środków, przy ograniczonych źródłach zasilania kapitału obrotowego, powoduje niebezpieczeństwo niezaspokojenia zapotrzebowań odbiorców z uwagi na niewystarczające zapasy wyrobów gotowych lub towarów oraz wielkość kredytowania kontrahentów. Wielkość sprzedaży i zysku są więc niższe niż potencjalnie możliwe.

A zatem, niższa wielkość wskaźnika płynności majątku obrotowego względem średniej branżowej, tym gorsza płynność finansowa, a więc tym bardziej agresywna jest dana strategia. Z kolei wyższy wskaźnik charakteryzuje strategię konserwatywną.

Aby wybrać właściwą strategię dla przedsiębiorstwa, należy obliczone wskaźniki poziomu majątku operacyjnego i płynności majątku obrotowego, porównać z wartościami średnimi w branży, a następnie przedstawić w formie graficznej na wykresie. Można wtedy odczytać:

• rodzaj strategii majątku obrotowego (agresywna, konserwatywna, elastyczna),

• natężenie agresywności strategii (rośnie, gdy zbliża się do lewego górnego rogu wykresu) lub jej konserwatyzmu (rośnie, gdy kieruje się ku prawemu dolnemu narożnikowi),

• jak dalece strategia różni się od strategii typowej w branży (średniej) lub od przyjętego punktu odniesienia.

Wykres 4.

Strategia majątku obrotowego

Wartość

dla właścicieli

AO

MO

A A-A A-K

S_V

K K-A K-K G + PW

MO

Płynność

majątku

0 A S_L K 1,0 obrotowego

Źródło: D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op.cit.,s.140

Na osi pionowej oznacza się wartość wskaźnika poziomu majątku operacyjnego, który opisuje wartość dla właścicieli, a więc stopień agresywności (lub konserwatyzmu) strategii. Powyżej wartości S_v (średniej branżowej) strategia jest agresywna, a poniżej - konserwatywna. Oś pozioma służy do oznaczenia płynności majątku obrotowego. Należy zaznaczyć na niej średnią branżową - S_L. Na prawo od niego będą się mieścić strategie konserwatywne, na lewo agresywne. Należy zwrócić uwagę, że majątek operacyjny może być wielokrotnością majątku obrotowego, czyli może być większy niż 1. Wskaźnik płynności majątku obrotowego nie może być większy niż 1, bo wartość środków pieniężnych i papierów wartościowych nie przekroczy wartości majątku obrotowego.

Uzyskane w ten sposób na wykresie pola ilustrują trzy możliwe rodzaje strategii majątku obrotowego:

1. Strategię agresywną (A-A), zgodnie z którą zarząd maksymalizuje wartość przedsiębiorstwa dla właścicieli, ale minimalizuje płynność finansową; krótko mówiąc: mało jest majątku obrotowego i płynnych aktywów.

2. Strategię konserwatywną (K-K), gdzie maksymalizowana jest płynność finansowa za cenę minimalizacji wartości dla właścicieli, dużo jest więc majątku obrotowego i płynnych aktywów.

3. Strategię umiarkowaną (elastyczną) - w dwóch wariantach:

1. strategię agresywno-konserwatywną (A-K), zgodnie z którą maksymalizowana jest wartość dla właścicieli i umiarkowanie minimalizowana płynność finansowa; tak więc mało jest majątku obrotowego i stosunkowo dużo płynnych aktywów;

2. strategię konserwatywno-agresywną (K-A), gdy maksymalizowana jest płynność finansowa i umiarkowanie minimalizowana wartość dla właścicieli.

W celu określenia wewnętrznej struktury majątku obrotowego, należy obliczyć następujące wskaźniki finansowe:

Wskaźnik zapasów

Wskaźnik należności =

Wskaźnik środków pieniężnych =

Wskaźnik papierów wartościowych =

Aby wyznaczyć strukturę majątku obrotowego, wskaźniki należy odnieść do odpowiednich średnich branżowych: S_z dla zapasów, S_N dla należności, S_G dla środków pieniężnych, S_PW dla papierów wartościowych. Zgodnie z tym, co omówiono wcześniej, każdy ze wskaźników musi być większy lub mniejszy od wartości średniej, co przestawia poniższa tabela.

Tabela 3.

Wyznaczanie strategii wewnętrznej majątku obrotowego

Nazwa wskaźnika	Wartość wskaźnika strategii konserwatywnej	Średni branżowy wskaźnik	Wartość wskaźnika strategii agresywnej
Wskaźnik zapasów	wyższy	SZ	niższy
Wskaźnik należności	niższy	SN	wyższy
Wskaźnik środków pieniężnych	wyższy	SG	niższy
Wskaźnik papierów wartościowych	niższy	SPW	wyższy

Źródło: D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. .cit.,s.142

2.3. Strategie finansowania aktywów obrotowych

Majątek zaangażowany w przedsiębiorstwie może być finansowany z różnych źródeł. Przyjmując za kryterium podział źródła pochodzenia kapitału, można wyróżnić finansowanie zewnętrzne i wewnętrzne, informujące kto wyposażył firmę w jej majątek. Finansowanie zewnętrzne polega na dopływie środków finansowych spoza przedsiębiorstwa, przy czym mogą to być kapitały własne i obce. Głównym natomiast źródłem wewnętrznego zasilania jest wygospodarowany przez firmę zysk, pozostawiony do jej dyspozycji (schemat 10).

Schemat 10.

Struktura kapitałów w przedsiębiorstwie

Źródło: K. Sieniawska, Struktura kapitału a dźwignia finansowa, „Rachunkowość”, nr 7/1998, s.381

Kapitał własny, to kapitał pierwotny, pochodzący z wkładów właścicieli, wniesionych za czas nieograniczony bez gwarancji oprocentowania oraz wygospodarowany przez nią samą, w toku prowadzonej działalności zysk. W strukturze kapitałów własnych można wyodrębnić: kapitały powierzone i kapitały samofinansowania.

Kapitały powierzone (zasilanie zewnętrzne) to wkłady finansowe lub rzeczowe wniesione przez właścicieli firmy. W zależności od formy prawnej podmiotu gospodarczego występują one w postaci kapitału: akcyjnego, udziałowego, zakładowego lub funduszu założycielskiego.

Kapitały samofinansowania (zasilanie wewnętrzne) powstają z osiągniętego, lecz nie wyprowadzonego poza firmę zysku oraz innych źródeł specyficznych dla różnych form własności (kapitał zapasowy, rezerwowy, zasobowy, fundusz przedsiębiorstwa).

Kapitał własny pełni w przedsiębiorstwie wiele funkcji, do których zaliczyć można funkcję:

• założycielską - powstanie przedsiębiorstwa uzależnione jest od wniesienia wkładu kapitałowego,

• finansową - kapitał własny jest traktowany jako źródło pokrycia strat,

• gwarancyjną - ponieważ stanowi zabezpieczenie dla wierzycieli przy ubieganiu się o kapitały obce,

• wyrównawczą - posiadane przez przedsiębiorstwo rezerwy kapitałowe pozwalają na pokrycie bieżących strat i wypłatę dywidend,

• pomiarową - jego wielkość jest podstawą do podziału dywidendy,

• reprezentacyjną - poziom i struktura kapitału własnego świadczą o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i jego pozycji.

Kapitał własny z reguły nie jest wystarczający do prawidłowego funkcjonowania
i rozwoju przedsiębiorstwa. W związku z tym powstaje potrzeba pozyskiwania kapitału obcego. Źródłem kapitału obcego mogą być: obligacje, kredyty bankowe, papiery komercyjne (dłużne), zobowiązania bieżące. W ostatnim czasie do nowych form finansowania, często nie zmieniających struktury kapitałowej, zaliczyć można również: leasing, faktoring, forfaiting, franchising, czy też sekurytyzacje.

Finansowanie przedsiębiorstwa obcym kapitałem powoduje między innymi:

• konieczność terminowej spłaty rat i odsetek. W przypadku zmian koniunktury gospodarczej (wahań w spłacie należności) przedsiębiorstwo zmuszone jest do zaciągania dodatkowych kredytów, zwykle wyżej oprocentowanych i o krótszym terminie spłaty,

• żądanie kredytobiorcy - wierzyciela udzielania mu gwarancji chroniących go przed utratą pożyczonego kapitału,

• obowiązek zapłaty odsetek od zaciągniętych kredytów, które, stanowiąc koszty finansowe, zmniejszają podstawę opodatkowania (kwotę podatku dochodowego),

• korzystne zmiany w strukturze kapitału wpływające na wzrost rentowności firmy (wykorzystanie efektu dźwigni finansowej).

Porównanie cech charakterystycznych dla kapitałów własnych i kapitałów obcych przestawiono w tabeli.

Tabela 4.

Charakterystyka kapitałów własnych i obcych

Kapitał własny	Kapitał obcy
Brak konieczności spłaty	Konieczność spłaty kredytu
Wypłata dywidend nieobowiązkowa	Obligatoryjność spłaty odsetek
Dywidenda nie wpływa na podstawę opodatkowania	Odsetki odejmowane są od podstawy opodatkowania
Nie wpływa na możliwość pogorszenia sytuacji finansowej	Powiększa możliwość pogorszenia stanu finansowego firmy
Brak „zmiany” na opcję	Możliwość „zmiany” na opcję
Swoboda w korzystaniu	Możliwość wprowadzenia ograniczeń
Wyższe koszty emisji	Tańszy koszt nabycia
Bardzo skomplikowana procedura emisyjna	Stosunkowa prosta procedura ubiegania się o kredyt
Zapewnia większą elastyczność w działaniu	Mniejsza w przyszłości możliwość elastycznego działania
Mniejsze zyski, przy mniejszym ryzyku	Większe zyski przy zmniejszonym ryzyku
Nie ma wpływu na kredytowanie dostaw	Możliwy ujemny wpływ na kredytowanie dostaw

Źródło: R. Dobbins, W. Frąckowiak, S.F.Witt, Praktyczne zarządzanie kapitałami firmy, PANPOL, Poznań 1992, s.137

Jak wynika z przestawionego porównania, zarówno po stronie kapitałów własnych jak i kapitałów obcych znajdują się cechy, które przemawiają za lub przeciw temu sposobowi zasilania przedsiębiorstwa.

Dlatego też, prowadzenie polityki w zakresie kształtowania struktury kapitału, wymaga poszukiwania i ustalania optymalnej proporcji między wielkością kapitałów własnych i obcych, uczestniczących w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa. Punktem wyjścia do analizy możliwych wariantów źródeł finansowania mogą być tzw. zasady finansowe, a mianowicie:

1. Zasada utrzymania płynności. Wielkość kapitału zaangażowana w przedsiębiorstwie powinna zabezpieczać w każdym momencie zdolność przedsiębiorstwa do pokrycia zobowiązań.

2. Zasada odpowiedniego ryzyka. Przedsiębiorstwo musi zabezpieczyć ryzyko operacyjne odpowiednią wielkością kapitału własnego. Dzięki temu możliwe jest stworzenie długoterminowej, stabilnej i pewnej sieci zbytu. Szczególnie istotna jest ta zasada w sektorach, gdzie występują zmiany, szybki postęp techniczny oraz innowacje produkcyjne.

3. Zasada efektywności finansowania. Pozyskiwanie środków na działalność gospodarczą wiąże się z określonym kosztem. Uwzględniając wcześniej sformułowane zasady, należy stworzyć taką kombinację źródeł kapitału, przy której jego koszt jest najniższy, a wartość firmy największa.

4. Zasada utrzymania samodzielności i niezależności. Ze sposobów finansowania wynikają określone wpływy na zarządzanie przedsiębiorstwem. Wprawdzie formalnie tylko właściciele maja wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem, to jednak znaczny stopień zadłużenia powoduje, że samodzielność ta ograniczona jest przez wierzycieli. Przesunięcie terminu spłaty rat kredytu lub ubieganie się o nowe kredyty uzależniona jest od osiągnięcia przez przedsiębiorstwo wielkości określonych przez bank. Również dopływ nowych akcjonariuszy może spowodować zmianę prawa głosu.

5. Zasada kształtowania optymalnego obrazu finansowania. Od przedstawienia źródeł finansowania przedsiębiorstwa w bilansie zależy pozycja przedsiębiorstwa na rynkach zbytu i zaopatrzenia. Jest to szczególnie ważne przy ubieganiu się o nowe źródła zasilania.

Sposób, w jakim przedsiębiorstwo zaspokaja zarówno stałe, jak i sezonowe zapotrzebowanie na fundusze finansujące zmieniający się poziom aktywów określa ogólną strategię przedsiębiorstwa w zakresie finansowania aktywów, obrotowych. Strategie finansowania majątku obrotowego także można podzielić na konserwatywne i agresywne,
a kryterium tego podziału jest również średnia branżowa. Strategię tę ustala się odnośnie:

• wszystkich źródeł finansowania majątku obrotowego według tego, jak przyczyniają się do zwiększenia wartości dla właścicieli lub do poprawienia płynności finansowej,

• struktury wewnętrznej tych źródeł finansowania.

Strategia konserwatywna zakłada niższy od średniej branżowej poziom zobowiązań bieżących. W ramach tej strategii ryzyko finansowe sprowadza się niemal do zera, gdyż opiera się na założeniu, że prawie całość majątku obrotowego ( a więc nie tylko majątek trwały) powinna być pokryta kapitałami stałymi. Kapitał stały firmy powinien odpowiadać wartości netto majątku trwałego powiększonej o maksymalne stany środków obrotowych. Strategia ta szczególną uwagę przywiązuje do kwestii zachowania wysokiej płynności finansowej. Mniejszy poziom zobowiązań bieżących powoduje, że przedsiębiorstwo ma mniej problemów z terminową ich zapłatą.

↓ zobowiązania bieżące ⇒ ↑ płynność finansowa ⇒

⇒ ↓ ryzyko upadłości przedsiębiorstwa

Niższy niż średni w branży poziom zobowiązań bieżących wpływa jednakże na zmniejszenie wartości dla właścicieli. Wiąże się to z różnym kosztem poszczególnych źródeł finansowania:

1. Zobowiązania bieżące są najtańsze - z dwóch powodów:

• ponieważ obejmują zobowiązania, które w ogóle nie są oprocentowane, takie jak zobowiązania z tytułu wynagrodzeń, z tytułu dostaw i usług, wewnątrzzakładowe,

• ponieważ kredyty bankowe, pożyczki, papiery wartościowe krótkoterminowe
  i zobowiązania z tytułu leasingu finansowego są z reguły niżej oprocentowane niż podobne zobowiązania długoterminowe. Stopa procentowa wykazuje bowiem tendencję rosnącą wraz ze wzrostem okresu, na który udzielany jest kredyt. Bankom i innym inwestorom łatwiej przewidzieć sytuację finansową dłużnika-przedsiębiorstwa w krótkim niż w długim okresie. Zwykle długi takie zaciąga się na potrzeby majątku obrotowego,
  a nie majątku operacyjnego - trudnego i kosztownego do upłynnienia, co zmniejsza ryzyko bankowe i stopę odsetek.

2. Zobowiązania długoterminowe, obejmujące kredyty, pożyczki, papiery wartościowe
   i zobowiązania z tytułu leasingu finansowego, ze względu na większe ryzyko są dla przedsiębiorstwa bardziej kosztowne niż takie same zobowiązania krótkoterminowe.

3. Kapitał własny - jest uważany za najdroższy, ponieważ:

• po pierwsze - bez odpowiedniego poziomu kapitału własnego banki i inni inwestorzy nie udzielą przedsiębiorstwu kredytów, pożyczek i nie nabędą jego papierów wartościowych,

• po drugie - jeśli dochód inwestora w formie dywidendy i zysków kapitałowych będzie mniejszy niż dochód z innych instrumentów finansowych, takich jak na przykład popularne w Polsce obligacje Ministerstwa Finansów, to może on odsprzedać akcje
  i udziały konkurentom lub po prostu umorzyć udziały, likwidując przedsiębiorstwo,

• po trzecie - kapitał własny jest najdroższy, bo bardziej boli strata własnych pieniędzy niż cudzych (banków, dostawców itd.). Inaczej mówiąc, więcej wysiłku kosztuje zgromadzenie własnych funduszy, choćby z zysku, niż zaciągnięcie kredytu w banku.

Przy zastosowaniu strategii konserwatywnej wartość dla właścicieli maleje, gdyż maleją zobowiązania bieżące, które kosztują przedsiębiorstwa najmniej albo nawet wcale nie kosztują.

↓ zobowiązania bieżące ⇒ ↑ koszt kapitału ⇒

⇒ ↓ zysk rezydualny ⇒ ↓ wartość dla właścicieli

Aby zrekompensować niski poziom zadłużenia generującego odsetki, strategia konserwatywna zakłada, po pierwsze, zwiększenie zobowiązań z tytułu dostaw i usług, a po drugie, zwiększenie zobowiązań wekslowych o charakterze operacyjnym. Dzięki tym zabiegom rośnie płynność finansowa, gdyż spłatę zobowiązań z tytułu dostaw i usług oraz zobowiązań wekslowych można z reguły odroczyć. Stosunkowo łatwo jest bowiem wynegocjować wydłużony okres płatności lub po prostu wymusić go na dostawcach, którzy na przykład mogą się obawiać utraty klienta. Zwiększa się przy tym trochę wartość dla właścicieli, ponieważ powiększa się majątek obrotowy finansowany za darmo, a zatem zmniejsza się nieco operacyjny kapitał obrotowy i koszt jego finansowania.

Strategia agresywna jest dokładnym przeciwieństwem strategii konserwatywnej. Zarząd zmierza do podniesienia poziomu zobowiązań bieżących tak, żeby przewyższały one średnią branżową, dzięki czemu koszt kapitału, z którego finansowany jest majątek obrotowy, maleje, rośnie więc - poprzez zysk rezydualny - wartość dla właścicieli.

↑ zobowiązania bieżące ⇒ ↓ koszt kapitału ⇒ ↑ zysk rezydualny ⇒ ⇒ ↑ wartość dla właścicieli

Odbywa się to jednak kosztem pogorszenia płynności finansowej, gdyż im więcej jest krótkoterminowych zobowiązań do płacenia, tym większe ryzyko, że zabraknie na to gotówki. Więcej zobowiązań bieżących oznacza większe ryzyko upadłości przedsiębiorstwa.

↑ zobowiązania bieżące ⇒ ↓ płynność finansowa ⇒

⇒ ↓ ryzyko upadłości przedsiębiorstwa

Inne niż w strategii konserwatywnej są wielkości poszczególnych składników źródeł finansowania majątku obrotowego.

W strategii zobowiązań bieżących preferowane są pożyczki, obligacje i papiery wartościowe (w tym zobowiązania wekslowe) oraz kredyty bankowe i zobowiązania leasingowe, gdyż pozwalają na uzyskanie dodatniego efektu dźwigni finansowej pomnażającego wartość dla właścicieli. Ponieważ wierzyciele, tacy jak banki, fundusze powiernicze i inni inwestorzy, nie muszą podzielać opinii, że kapitały te zostaną odpowiednio spożytkowane, rośnie ryzyko ujemnego efektu dźwigni finansowej.

Podsumowując, zwiększenie względem średniej branżowej zobowiązań generujących odsetki wpływa na powiększenie wartości dla właścicieli - dzięki dodatniemu efektowi dźwigni finansowej, mimo początkowego niewielkiego jej spadku na skutek płaconych odsetek - ale powoduje też pogorszenie płynności finansowej, bo więcej jest zobowiązań, które muszą być płacone terminowo i w określonej kwocie.

Wzrost poziomu zobowiązań generujących koszty odsetek musi oznaczać zmniejszenie zobowiązań z tytułu dostaw i usług oraz operacyjnych zobowiązań wekslowych. Wyraża się to w nieznacznym zmniejszeniu wartości dla właścicieli, gdyż rośnie operacyjny kapitał obrotowy i średni ważony koszt jego finansowania, oraz w dalszym zmniejszeniu płynności finansowej, ponieważ jest mniej zobowiązań, których zapłatę stosunkowo łatwo
i tanio można odroczyć.

Zaliczki otrzymane na poczet dostaw, zobowiązania z tytułu podatków, cel
i ubezpieczeń społecznych, zobowiązania z tytułu wynagrodzeń, zobowiązania wewnątrzzakładowe, pozostałe zobowiązania krótkoterminowe oraz fundusze specjalne, podobnie jak przy zastosowaniu strategii konserwatywnej, mają charakter neutralny.

W strukturze kapitałów stałych duże znaczenie mają zobowiązania długoterminowe
w formie długoterminowych pożyczek, obligacji i innych papierów wartościowych oraz długoterminowych kredytów bankowych i zobowiązań leasingowych. Są trzy tego powody:

• koszt zobowiązań długoterminowych jest mniejszy niż koszt kapitałów własnych, co zmniejsza ważony koszt kapitału i zwiększa zysk,

• kapitał generujący odsetki dostarcza dodatniego efektu dźwigni finansowej (odsetki od kredytu zaliczane są w ciężar kosztów, co przyczynia się do wzrostu zysku operacyjnego
  i zysku na jedną akcję),

• łatwiej ryzykować cudze niż własne pieniądze, zwłaszcza w spółkach kapitałowych, gdzie osobisty majątek współwłaścicieli i zarządu jest oddzielony od majątku spółki.

Negatywnym aspektem takich długoterminowych zobowiązań jest możliwość utraty płynności finansowej, gdyż banki i inni duzi wierzyciele skutecznie mogą postawić przedsiębiorstwo w stan upadłości. Należy zwrócić uwagę, że o ile przedsiębiorstwo może nie mieć długoterminowych kapitałów obcych, to musi posiadać pewien minimalny poziom kapitałów własnych, gdyż inaczej żaden inwestor nie powierzy mu swoich pieniędzy.

Reasumując: zwiększenie zobowiązań ponad średnią branżową skutkuje powiększeniem wartości dla właścicieli, gdyż zmniejsza się koszt kapitału, oraz obniżeniem płynności finansowej, ponieważ przedsiębiorstwo nie tylko w krótkim, ale i w długim okresie może nie mieć gotówki na ich spłatę.

Tabela 5.

Zestawienie cech konserwatywnej i agresywnej strategii finansowania majątku obrotowego

Elementy strategii	Strategia konserwatywna	Strategia agresywna
Płynność finansowa	duża	mała
Wartość dla właścicieli	mała	duża
Udział zobowiązań krótkoterminowych generujących odsetki w zobowiązaniach bieżących	mały	duży
Udział zobowiązań z tytułu dostaw i usług oraz operacyjnych zobowiązań wekslowych w zobowiązaniach bieżących	duży	mały
Udział kapitałów własnych i ich ekwiwalentów w pasywach	duży	mały
Udział zobowiązań długoterminowych w pasywach	mały	duży

Źródło: D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op.cit.,s.137

Strategię finansowania majątku obrotowego wyznaczają dwa wskaźniki:

1. Wskaźnik poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących, określający wartość firmy dla właścicieli

gdzie:

OZB - suma zobowiązań z tytułu dostaw i usług i zobowiązań wekslowych

ZB - suma zobowiązań krótkoterminowych i funduszy specjalnych

Im niższy jest ten wskaźnik względem średniego wskaźnika w branży , tym większy nacisk ze strony zarządu na kształtowanie wartości przedsiębiorstwa - a więc strategia bardziej agresywna. Im wskaźnik ten jest wyższy, tym postępowanie bardziej konserwatywne.

2. Wskaźnik płynności zobowiązań bieżących wyrażający pierwszoplanowość płynności finansowej

Im wyższy jest ten wskaźnik w odniesieniu do wskaźnika średniego w branży, tym gorsza płynność finansowa przedsiębiorstwa, co oznacza strategię agresywną. Natomiast zmniejszenie tego wskaźnika wpływa na polepszenie płynności finansowej i taka polityka kształtowania źródeł finansowania majątku obrotowego będzie wskazywała na konserwatywny charakter strategii.

Aby wybrać właściwą strategię dla przedsiębiorstwa, jego zarząd powinien wyznaczyć wskaźniki poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących i płynności zobowiązań bieżących, kierując się wartościami średnimi oraz zaznaczyć je na wykresie. Można wtedy odczytać:

• rodzaj strategii finansowania majątku obrotowego (agresywna, konserwatywna, elastyczna),

• natężenie agresywności strategii (rośnie, gdy zbliża się do prawego dolnego rogu wykresu) lub jej konserwatyzmu (rośnie, gdy kieruje się ku lewemu górnemu narożnikowi),

• o, jak dalece strategia różni się od strategii typowej w branży (średnich) lub od przyjętego punktu odniesienia.

Przedstawiony poniżej wykres stanowi graficzną prezentację strategii finansowania majątku obrotowego.

Wykres 7.

Strategia finansowania majątku obrotowego

Źródło: D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op.cit.,s.148

Oś pionowa służy do wyznaczania wartości dla właścicieli, czyli wskaźnika operacyjnych zobowiązań bieżących. Wskaźnik M_v oznacza średnią branżową. Powyżej tej wartości lokują się strategie konserwatywne, a poniżej agresywne. Oś pozioma wyraża płynność finansową. Wskaźnik M_L oznacza średnią branżową. Na prawo od niego mieszczą się strategie agresywne, na lewo konserwatywne. Należy zwrócić uwagę na to, że wartości wskaźników, zarówno na osi poziomej, jak i pionowej, nie mogą być większe niż l, gdyż operacyjne zobowiązania bieżące nie będą większe od zobowiązań bieżących, a zobowiązania bieżące nie przekroczą wartości pasywów przedsiębiorstwa.

Linia przerywana tworzy na wykresie pola, które oznaczają trzy możliwe kombinacje agresywnych i konserwatywnych strategii finansowania majątku obrotowego:

1. Strategię agresywną (A-A), która zmierza do maksymalizacji wartości dla właścicieli przy minimalizacji płynności finansowej; krótko mówiąc: przedsiębiorstwo ma wtedy dużo zobowiązań generujących odsetki i zobowiązań bieżących.

2. Strategię konserwatywną (K-K), która zakłada maksymalizację płynności finansowej za cenę minimalizacji wartości dla właścicieli; przedsiębiorstwo ma więc mało zobowiązań generujących odsetki i mało zobowiązań bieżących.

3. Strategię umiarkowaną (elastyczną) - w dwóch wariantach:

1. strategię agresywno-konserwatywną (A-K), której celem jest zwiększenie wartości dla właścicieli przy umiarkowanym zmniejszeniu płynności finansowej; w tej sytuacji przedsiębiorstwo ma dużo zobowiązań generujących odsetki i mało zobowiązań bieżących,

2. strategię konserwatywno-agresywną (K-A), to znaczy strategię maksymalizacji płynności finansowej i umiarkowanego zmniejszania wartości dla właścicieli;
   w konsekwencji przedsiębiorstwo ma mało zobowiązań generujących odsetki i dużo zobowiązań bieżących.

W celu wyznaczenia wewnętrznej strategii finansowania majątku obrotowego należy obliczyć następujące wskaźniki:

Wskaźnik kapitału własnego

Wskaźnik zobowiązań długoterminowych =

Wskaźnik zobowiązań bieżących generujących odsetki =

Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących =

Następnie obliczone wskaźniki należy odnieść do odpowiednich średnich branżowych: M_KW dla kapitału własnego, M_ZD dla zobowiązań długoterminowych, M_ZI dla zobowiązań bieżących generujących odsetki, M_OZ dla operacyjnych zobowiązań bieżących. Pozwoli to wyznaczyć strukturę źródeł finansowania majątku obrotowego. Zgodnie z charakterystyką strategii finansowania majątku obrotowego, wskaźniki powinny być większe lub mniejsze od średnich branżowych, co przestawia poniższa tabela.

Tabela 6.

Wyznaczanie strategii wewnętrznej finansowania majątku obrotowego

Nazwa wskaźnika	Wartość wskaźnika strategii konserwatywnej	Średni branżowy wskaźnik	Wartość Wskaźnika strategii agresywnej
Wskaźnik kapitału własnego	większa	MKW	mniejsza
Wskaźnik zobowiązań długoterminowych	mniejsza	MZD	większa
Wskaźnik zobowiązań bieżących generujących odsetki	mniejsza	MZI	większa
Wskaźnik głównych operacyjnych zobowiązań bieżących	większa	MOZ	mniejsza

Źródło: D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.151

2.4. Ustalanie całkowitej strategii płynności w ujęciu dochód - ryzyko

Wyznaczanie wzajemnych relacji między strategią majątku obrotowego i źródłami jego finansowania pozwala wyznaczyć strategię majątkowo-finansową. W tym celu należy obliczyć następujące wskaźniki:

1. Wskaźnik majątku obrotowego

Im wyższy jest wskaźnik majątku obrotowego względem średniej branżowej, tym bardziej konserwatywna strategia majątkowo-finansowa, gdyż rośnie operacyjny kapitał obrotowy. Spadek wskaźnika świadczy o strategii agresywnej.

2. Wskaźnik operacyjnych zobowiązań ogółem

Im niższy jest poziom wskaźnika operacyjnych zobowiązań bieżących ogółem, tym strategia majątkowo-finansowa firmy bardziej konserwatywna, ponieważ kapitał obrotowy rośnie. Wyższy wskaźnik wpływa na jego zmniejszenie, w wyniku czego strategia nabiera charakteru agresywnego.

Przedstawienie na wykresie wymienionych wskaźników pozwoli określić:

• rodzaj strategii majątkowo-finansowej (agresywna, konserwatywna, elastyczna),

• jej natężenie: im bliżej prawego dolnego rogu wykresu, tym większa agresywność strategii, a im bliżej lewego górnego narożnika, tym większy jej konserwatyzm,

• to, jak bardzo strategia danej firmy różni się od strategii typowej w branży (średniej) lub od przyjętego punktu odniesienia.

Wykres 8.

Strategia majątkowo - finansowa płynności finansowej

Źródło: D. Wędzki, op.cit.,s.157

Na wykresie, który przedstawia strategię majątkowo-finansowa, oś pionowa wyznacza majątkowy charakter strategii płynności finansowej. Pola powyżej wskaźnika P_M (średnia branżowa) odnoszą się do strategii konserwatywnych, a poniżej - do strategii agresywnych. Oś pozioma wyznacza strategie finansowe określone względem wskaźnika P_F (średnia branżowa). Na prawo od niego znajdują się strategie agresywne, na lewo konserwatywne. Wartości obu wskaźników nie mogą być większe niż l, gdyż ogranicza je poziom aktywów.

Wykres przedstawia trzy rodzaje strategii majątkowo-finansowej:

1. Strategia agresywna (A-A), która zakłada dodatni lub ujemny poziom operacyjnego kapitału obrotowego, na pewno jednak mniejszy niż średnia branżowa.

2. Strategia konserwatywna (K-K) - dodatni lub ujemny poziom operacyjnego kapitału obrotowego, wyższy jednak od średniej.

3. Strategia elastyczna w dwóch wariantach:

1. strategia agresywno-konserwatywna (A-K) - poziom kapitału obrotowego może być zróżnicowany, ale wartość majątku obrotowego jest mniejsza niż średnia, zaś operacyjnych zobowiązań bieżących większa,

2. strategia konserwatywno-agresywna (K-A) - rozmąca się od poprzedniego wariantu większą wartością majątku obrotowego, ale za to mniejszą operacyjnych zobowiązań bieżących.

W wypadku strategii elastycznej w pewnym sensie obojętne jest, czy jest ona agresywno-konserwatywna czy konserwatywno-agresywna, obie prowadzą bowiem do uzyskania identycznego udziału operacyjnego kapitału obrotowego w aktywach. Jeśli na przykład dla strategii konserwatywno-agresywnej wskaźnik majątku obrotowego wynosi 0,8, a wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących ogółem 0,7, a dla strategii agresywno-konserwatywnej odpowiednie wskaźniki wynoszą 0,3 i 0,2, to różnica obu par wskaźników wyrażająca relacje operacyjnego kapitału obrotowego do aktywów będzie taka sama, bo: 0,8 - 0,7 = 0,1 i 0,3 - 0,2 = 0,1. Oba warianty różnią się jednak strategią majątku obrotowego
i źródeł jego finansowania.

Z dotychczasowych rozważań wynika, że każda z cząstkowych strategii płynności finansowej: majątku obrotowego, jego finansowania i majątkowo-finansowa - może być inna. Istnieje zatem potrzeba ich syntetycznego ujęcia. W tym celu należy stworzyć podsumowujący wykresu, który z łatwością pozwoli porównać różne warianty tej strategii lub odnieść się do strategii konkurenta. Posługując się takim wykresem, szybko i prosto można dojść do tego, jakich zmian wymaga strategia przedsiębiorstwa, tak aby na przykład mogło się ono zbliżyć do skutecznej strategii konkurenta.

Wykres 9.

Całkowita strategia płynności finansowej

Całkowita strategia płynności finansowej

Wartość

dla właścicieli

1,0 F'

F

M' _MF'

M MF

0,0 1,0 Płynność

finansowa

0,0 K 1,0 U 0,0 A 1,0

Źródło: D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.161

Podobnie jak na odpowiednich wykresach w przykładach osie wyznaczają: pionowa - wartość dla właścicieli (należy pamiętać, że wartość S_V może być większa niż 1), a pozioma - płynność finansową (wartości wskaźników na tej osi nie mogą być większe niż 1). Oś pozioma dzieli się na trzy odcinki wyrażające trzy różne rodzaje strategii: konserwatywną, umiarkowaną (elastyczną) i agresywną. W zależności od rodzaju strategii należy odpowiednią wartość umieścić na właściwym odcinku.

Na wykresie punkt M oznacza strategię majątku obrotowego firmy X. Strategia ta ma charakter konserwatywny, ponieważ punkt M mieści się w „konserwatywnej" części wykresu. Ale strategia firmy Y jest bardziej konserwatywna, gdyż oznaczający ją punkt M' znajduje się bliżej górnego prawego narożnika. Strategia finansowania majątku obrotowego firmy X, oznaczona punktem F, jest elastyczna, a firmy Y - agresywna (F'). Strategia majątkowo-finansowa firmy X tym razem jest agresywna (MF), a firmy Y - umiarkowana (MF'). Linie łączące punkt MF z punktami M i F wyrażają graficznie całkowitą strategię płynności finansowej firmy X (podobnie jak linie między M', MF' i F' strategię firmy Y).

Rozdział III

Praktyczne zastosowanie strategii płynności finansowej na tle branży mięsnej w Polsce

3.1. Perspektywy rynku mięsnego w Polsce i na świecie

Produkcja i przetwórstwo mięsa czerwonego jest jednym z największych działów polskiej gospodarki. Sektor ten opiera się na krajowym popycie, o którym decydują dochody ludności, preferencje konsumentów i ceny mięsa. Obecna sytuacja ekonomiczno - finansowa tego przemysłu jest bardzo trudna. Kryzys uwidocznił się od załamania eksportu na rynki byłego Związku Radzieckiego, gdzie od lat lokowane były znaczne nadwyżki produkcyjne, zwłaszcza wieprzowiny. Wkrótce potem wykryto chorobę wściekłych krów, a następnie pryszczycę. Obrazu dopełniło rosnące bezrobocie w Polsce, a w konsekwencji pogarszająca się sytuacja dochodowa, która ograniczyła popyt konsumpcyjny. To wszystko wywołało z jednej strony zmniejszenie spożycia mięsa, z drugiej za sprowadziło do minimum opłacalność produkcji jego przetworów. Niektórzy fachowcy spadek spożycia mięsa czerwonego oceniają nawet na 30%.

Mimo tego Polacy jedzą dużo wieprzowiny. Tradycyjna polska kuchnia to przede wszystkim bigos, kotlet schabowy, kiełbasa czy szynka. Spożycie mięsa wieprzowego w latach 1996-2001 ustabilizowało się na poziomie 37-40 kg/osobę.

Spożycie wieprzowiny jest wyższe od wszystkich pozostałych rodzajów mięsa razem wziętych, których łączne spożycie szacuje się na 63-65 kg/osobę rocznie. Dla przykładu spożycie mięsa drobiowego w Polsce wynosi około 13 kg/osobę rocznie, a spożycie mięsa wołowego ok. 8,4 kg/osobę. Produkcja wieprzowiny w Polsce jest obecnie niewiele większa od krajowego zapotrzebowania. Mięso wieprzowe pojawia się również na stołach większości Europejczyków. Statystyczny Hiszpan zjada rocznie 68 kg wieprzowiny, a Duńczyk 65 kg. Duńczycy nie tylko konsumują wiele wieprzowiny, ale także zajmują czołowe miejsce pod względem jej eksportu. W tym kraju jest 13 mln sztuk trzody chlewnej - prawie trzy razy więcej niż ludności. Największym producentem wieprzowiny w Europie są Niemcy. W Stanach Zjednoczonych statystyczny mieszkaniec zjada rocznie 105-110 kg mięsa, w tym udział tzw. mięsa czerwonego wynosi ok. 70 kg rocznie. W Niemczech i Szwajcarii spożycie mięsa ogółem wynosi 61-62 kg/osobę, a w Austrii ponad 75 kg.

W kategoriach globalnych za najbardziej perspektywiczny rynek przetwórstwa mięsnego uważa się rynek chiński. W 2000 r. chińska produkcja mięsa osiągnęła 62,8 mln ton, co oznacza 27% światowych dostaw. W okresie od 1988 do 1998 roku spożycie mięsa w Chinach zwiększyło się dwukrotnie i w 2000 r. osiągnęło 28,6 kg rocznie na statystycznego mieszkańca. Przewiduje się że w 2010 roku na statystycznego Chińczyka przypadnie ok.60 kg mięsa.

Chiny są więc bardzo perspektywicznym rynkiem dla eksporterów. Również

perspektywicznym rynkiem co Chiny uważany jest rynek rosyjski, który uważany jest przez

eksporterów jako bardzo atrakcyjny oraz szybko rosnący. Dzisiejsza chłonność rosyjskiego rynku to ok. 6,5-7,0 mln ton mięsa i jego przetworów, z tego rynek wieprzowiny opiewał na ok. 1,7 mln ton. Jako importer Rosja ma ponad 20-procentowy udział w światowym rynku mięsa. Przewiduje się, że w ciągu najbliższych lat rynek mięsa w Rosji osiągnie poziom 10 mln ton, a spożycie mięsa na mieszkańca wzrośnie do 75-80 kg. Oznacza to, że wartość rynku mięsa osiągnie wartość 15-18 mld dolarów.

W ciągu ostatnich 9 lat nastąpiło znaczne zmniejszenie się spożycia wołowiny w Polsce z 16,4 do 8,6 kg/osobę. Powodów tego stanu jest kilka. Po pierwsze wzrost cen wołowiny był relatywnie wyższy w relacji do innych wyrobów mięsnych. Po drugie przyczyną malejącego popytu na wołowinę była jej niska jakość, spowodowana brakiem (lub bardzo małym udziałem) na polskim rynku tzw. ras mięsnych bydła rzeźnego. Po trzecie rynek od 1996 roku bardzo negatywnie odebrał informacje o chorobie BSE w Wielkiej Brytanii i innych krajach Europy.

W ciągu ostatnich kilku lat widoczna jest trwała zmiana preferencji konsumentów w

strukturze spożywanego mięsa. Największy wzrost wykazuje spożycie mięsa drobiowego, które jest postrzegane wśród konsumentów jako bardzo zdrowe, a jednocześnie tańsze od pozostałych. Od kilku lat obserwuje się wzrost zainteresowania konsumentów dziczyzną (Niemcy i Francja), mięsem strusim (Francja) i mięsem drobiowym.

Rynek mięsa w Polsce oparty jest przede wszystkim na popycie krajowym, eksport stanowi wyłącznie uzupełnienie produkcji wewnętrznej. Cechą charakterystyczną popytu krajowego jest mała wrażliwość na przyrost dochodów ludności. Można stwierdzić, że chłonność krajowego rynku jest względnie stabilna, a dominujący udział w spożyciu stanowi spożycie mięsa wieprzowego, pod względem ilości spożycia.

Po integracji Polski z Unią Europejską możliwości zbytu wieprzowiny w państwach członkowskich przypuszczalnie nie będą większe niż obecnie. UE jest rejonem nadwyżkowym o rosnącej samowystarczalności w produkcji wieprzowiny. O możliwości zbytu mięsa wieprzowego do państw członkowskich UE będzie decydowało m.in. dostosowanie przemysłu mięsnego do standardów handlowych UE. Zniesienie barier celnych może spowodować zmiany w strukturze towarowej wieprzowiny importowanej z krajów Piętnastki. Preferencje konsumentów będą miały znaczący wpływ na zmiany w strukturze towarowej produkcji mięsnej.

W wyniku przejęcia cen urzędowych obowiązujących w UE, w polskim segmencie rynku wołowego nastąpią zmiany m.in. pod względem jakości mięsa i jego cen. Obecnie w Polsce żywiec wołowy jest relatywnie tani w stosunku do żywca wieprzowego, co jest konsekwencją innych niż w krajach UE preferencji produkcyjnych. W wyniku przejęcia przez Polskę bazowej ceny wołowiny i wieprzowiny, nastąpi wzrost cen wołowiny oraz pojawią się znaczące możliwości eksportu tego mięsa na rynki UE.

Dużą rolę w eksporcie między państwami członkowskimi UE odgrywają czynniki pozacenowe, tj. wprowadzenie systemu paszportyzacji zwierząt, etykietowanie towarów pochodzenia zwierzęcego (szczególnie mięsa czerwonego i jego pochodnych) czy certyfikaty jakości mięsa. Szybkie dostosowanie polskich zakładów do standardów UE otworzy drogę naszym produktom do państw członkowskich UE.

W Polsce na rynku mięsnym działa około 5 tys. firm, z których 60% stanowią małe przedsiębiorstwa, zatrudniające mniej niż 6 osób o zasięgu lokalnym. Świadczy to o dużym rozdrobnieniu tego sektora, przy tym zakładów, których udział w rynku ogólnopolskim przekraczałby 5% jest zaledwie kilka. Kolejną cechą polskiego rynku mięsnego jest duża nadwyżka potencjału produkcyjnego, średnio wynosząca 60 % i bardzo zróżnicowany standard technologiczny i sanitarny firm w branży.

Cechą polskiego przemysłu mięsnego różniącą go od struktur tego sektora w krajach Unii Europejskiej jest także bardzo niski poziom specjalizacji przedsiębiorstw, gdyż

• w jednej firmie i zakładzie prowadzone są wszystkie trzy główne fazy produkcyjne, tj. ubój, rozbiór i produkcja wędlin (według danych Inspekcji Weterynaryjnej tylko około 1/3 zakładów nie prowadzi jednej z tych faz),

• małe i średnie przedsiębiorstwa z reguły mają podobny jak duże firmy profil produkcyjny i podobną asortymentową strukturę oferty towarowej,

• w strukturze podmiotowej sektora minimalny odsetek stanowią zakłady i firmy specjalizujące się w produkcji wąskiego asortymentu wyrobów czy półfabrykatów .

Obecnie wysoki poziom produkcji potwierdzony uprawnieniami eksportowymi do Unii Europejskiej posiada zaledwie 19 rzeźni, 23 przetwórnie i 6 chłodni mięsa. Zdaniem Inspekcji Weterynaryjnej szansę na uzyskanie takich uprawnień mają jeszcze 833 rzeźnie i 944 zakłady przetwórstwa mięsa. Ze względu na stan obiektów i technicznej infrastruktury, większość firm nie będzie w stanie dostosować wszystkich faz produkcji do wymogów Unii Europejskiej i będzie zmuszona do ograniczenia swojej produkcji. Prognozowane zmiany w strukturze sektora spowodują czterokrotny spadek liczby rzeźni oraz dwukrotny spadek liczby przetwórni. Z tych powodów w najbliższych latach nastąpi oddzielenie faz uboju i obróbki mięsa od produkcji przetwórczej, co zaowocuje powstaniem zakładów o zawężonym profilu produkcji to jest ubojni, zakładów obróbki mięsa i przetwórni. Następnym etapem będzie zawężanie asortymentu wyrobów wytwarzanych w jednym zakładzie produkcyjnym oraz koncentracja ubojów. Szacuje się, że około 80-90% mięsa pochodzić będzie z dużych i średnich rzeźni przemysłowych spełniającymi wymogi UE. Powstanie w ten sposób nowa struktura przemysłu mięsnego i wzmocni się niewątpliwie pozycja liderów branży.

3.2. Ocena i porównanie płynności finansowej zakładów mięsnych „DUDA” S.A.
i „SOKOŁÓW” S.A.

Upływ czasu, ściślej zmiana warunków gospodarczych wewnątrz i w otoczeniu przedsiębiorstwa, jaka ma wtedy miejsce, sprawia, że stosowana przez zarząd firmy strategia płynności finansowej staje się mniej skuteczna w realizacji jego dążeń. Rodzi to potrzebę oceny tego, w jakim stopniu strategia ta się zdezaktualizowała i w jakim stopniu wymaga korekty.

W rozdziale tym została podjęta próba oceny strategii płynności finansowej na trzech płaszczyznach:

1. w czasie - porównując wielkości danego wskaźnika z różnych okresów w przeszłości,

2. w odniesieniu do średniej branżowej - konfrontując wartość obliczonego wskaźnika
   z wartością średnią dla wszystkich firm należących do danej branży,

3. do konkurencyjnej firmy w branży, aby ustalić, na ile firma ustępuje lub wyprzedza konkurenta,

Nieprzypadkowy jest dobór firm do przeprowadzenia analizy strategii płynności finansowej. ZM „ Sokołów” SA., jest firmą, która jako pierwsza z tej branży była notowana na GPW, a firma ZM „Duda” S.A., jest z kolei ostatnią spółką gałęzi mięsnej, która zadebiutowała na giełdzie.

3.2.1. Strategia płynności finansowej ZM „DUDA” S.A.

Zakłady Mięsne DUDA S.A. są firmą rodzinną. Początki spółki sięgają 1990 roku,
w którym Marek Duda założył przedsiębiorstwo o nazwie „Handel i Przetwórstwo Rolno-Spożywcze”. Sześć lat później firma przyjęła formę prawną spółki cywilnej i na bazie jej późniejszego majątku, w 1999 roku, została zawiązana spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pozwalająca na dalszy rozwój.

Na początku roku 2002 Zakłady Mięsne DUDA przekształciły się w Spółkę Akcyjną, a we wrześniu 2002 r. - decyzją Komisji Papierów Wartościowych i Giełd - uzyskały status spółki publicznej. 30 stycznia 2003 r. akcje ZM DUDA S.A. zadebiutowały na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

Spółka, która należy dziś do czołówki polskich producentów mięsa, zbudowała swój sukces opierając się na kryteriach jakości, solidności i uczciwości. Obecnie Zakłady Mięsne DUDA S.A. to firma dwuzakładowa z siedzibą w Grąbkowie - woj. wielkopolskie (byłe województwo leszczyńskie) oraz zakładem produkcyjnym w Czarnkowie, woj. wielkopolskie (byłe województwo pilskie), która zatrudnia ponad 300 osób i realizuje obroty na poziomie przekraczającym 200 mln zł rocznie.

Zarząd zakłada, że w perspektywie najbliższych 2-3 lat grupa kapitałowa tworzona wokół ZM DUDA S.A. będzie aktywnie uczestniczyć w konsolidacji branży mięsnej
w Polsce. Spółka przewiduje, że grupa firm skupionych przez nią oraz moce produkcyjne, zostaną powiększone w perspektywie 3-5 lat w takim stopniu, aby udział w krajowym rynku produkcji mięsa i jego przetworów wzrósł do 10%, oraz uzyskania istotnego miejsca wśród eksporterów mięsa oraz wyrobów, głównie na rynki Europy Środkowej i Wschodniej oraz krajów Unii Europejskiej. Wymagać to będzie relatywnie niewielkich inwestycji kapitałowych, które sfinansowane będą w znacznym stopniu przez środki własne ZM DUDA S.A. lub poprzez instrumenty finansowe dostępne na rynku.

Punktem wyjścia do wyznaczenia strategii majątku obrotowego w poszczególnych latach jest tabela z wybranymi danymi finansowymi z bilansu za lata 2000-2002, która pozwoli na obliczenie wskaźników poziomu majątku operacyjnego, płynności majątku obrotowego i struktury wewnętrznej majątku.

Tabela nr 7.

Wyciąg z bilansu firmy Zakładów Mięsnych „DUDA” S.A. za lata 2000-2002
Pozycja bilansowa	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002
Wartości niematerialne i prawne	0	0	0,09
Majątek rzeczowy	25,44	26,62	47,77
Rozliczenia międzyokresowe	0	0,02	0,15
Majątek obrotowy	22,97	32,36	58,45
Aktywa ogółem	48,41	63,19	116,89
Zapasy	3,02	4,38	5,08
Należności	19,72	25,29	49,07
Papiery wartościowe do obrotu	0	1,38	0
Środki pieniężne	0,24	1,31	4,31
Źródło: Prospekt emisyjny firmy Zakłady Mięsne „Duda” S.A., Grabkowo 2002

Tabela nr 8.

Wskaźniki strategii majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2001r.
Wskaźnik	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Przyrost (w %)
Wskaźnik poziomu majątku operacyjnego	1,11	0,82	-26,1
Wskaźnik płynności majątku obrotowego	0,01	0,08	800
Wskaźnik zapasów	0,13	0,14	7,7
Wskaźnik należności	0,86	0,78	-9,3
Wskaźnik papierów wartościowych	0	0,04	-
Wskaźnik środków pieniężnych	0,01	0,04	400

Źródło: Opracowanie własne

Graficznym przedstawieniem strategii majątku obrotowego za 2001 rok względem 2000 roku jest poniższy wykres.

Wykres 8.

Strategia majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2001 r.

Wartość

dla właścicieli

AO

MO

S _v =1,1

1,0

0,82 _•

G+PW

0,08 MO Płynność

majątku

0 S_L = 0,01 1,0 obrotowego

Źródło: Opracowanie własne

Jak wynika z wykresu, w 2001 roku w porównaniu do roku poprzedniego strategia majątku obrotowego była konserwatywna, zarówno w przypadku kształtowania płynności finansowej jak i wartości dla właścicieli. Firma odnotowała spadek aktywów operacyjnych, ponieważ wskaźnik poziomu majątku obrotowego zmniejszył się o 26,1%. Za to zainteresowanie zarządu kształtowaniem płynności finansowej ogromnie wzrosło - wzrost wskaźnika płynności majątku obrotowego o 800%. Zmiany jakie nastąpiły w wewnętrznej strukturze majątku obrotowego potwierdzają konserwatywny charakter strategii zarządzania majątkiem obrotowym:

- zapasy wzrosły w stosunku do roku poprzedniego o 7,7%,

- należności spadły 9,30% - co oznacza spadek kredytowania klientów,

• środki pieniężne wzrosły aż o 400%,

• silnie zwiększyła się rola gotówki w majątku obrotowym.

W porównaniu do 2000 r. wzrósł również poziom papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu, co świadczy o efektywnym wykorzystaniu instrumentów finansowych.

Chcąc zaobserwować dalszy kierunek zmian w polityce kształtowania majątku obrotowego wyliczono wskaźniki dla roku 2002, porównując je z 2001 rokiem
i przestawiono graficznie kierunek zmian w strategii majątku obrotowego.

Tabela nr 9.

Wskaźniki strategii majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2002 r.
Wskaźnik	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002	Przyrost (w %)
Wskaźnik poziomu majątku operacyjnego	0,823	0,821	-0,3
Wskaźnik płynności majątku obrotowego	0,08	0,07	-31,3
Wskaźnik zapasów	0,14	0,09	-35,7
Wskaźnik należności	0,78	0,84	7,7
Wskaźnik papierów wartościowych	0,04	0	-
Wskaźnik środków pieniężnych	0,04	0,07	75

Źródło: Opracowanie własne

Wykres 9.

Strategia majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2002 r.

Wartość

dla właścicieli

AO

MO

1,0

S_V = 0,823

0,821 _•

G+PW

0,07 MO Płynność

majątku

0 S_L= 0,08 1,0 obrotowego

Źródło: Opracowanie własne

Na podstawie powyższego wykresu zaobserwować można, że w 2002 roku zmienił się charakter strategii z konserwatywnej na umiarkowaną. Przyczyną tego był spadek wskaźnika płynności majątku obrotowego o 31,3%, przy prawie takim samym poziomie wskaźnika majątku obrotowego. Przyczyn należy doszukiwać się w zmianach struktury wewnętrznej majątku obrotowego:

- zapasy zmalały w stosunku do 2001 roku o ponad 35% - bardziej efektywne zarządzanie tym składnikiem majątku obrotowego,

- należności zwiększyły się o prawie 8% - co oznacza stosowanie łagodniejszej polityki kredytowania odbiorców lub wzrost przeterminowanych należności,

- poziom środków pieniężnych wzrósł o kolejne 75%, - firma zdecydowała się trzymać aktywa płynne wyłącznie w formie gotówkowej, co potwierdza również spadek do zera papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu.

Strategię finansowania majątku obrotowego tworzy się podobnie jak strategię majątku obrotowego. Na podstawie wybranych pozycji z bilansu za lata 2000-2002 wyliczono wskaźniki strategii finansowania majątku obrotowego, które zawierają tabele nr 11 i nr 12.

Tabela nr 10.

Wyciąg z bilansu ZM "DUDA" S.A. za lata 2000-2002
Wskaźnik	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002
Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne	19,76	32,77	43,97
Aktywa ogółem	48,41	63,19	116,89
Zobowiązania z tytułu dostaw i usług	5,54	12,14	17,56
Kapitał własny + rezerwy + rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów	23,33	25,98	56,25
Zobowiązania długoterminowe	5,33	4,45	16,67

Źródło: Prospekt emisyjny firmy Zakłady Mięsne „Duda” S.A., Grabkowo 2002

Tabela nr 11.

Wskaźniki strategii źródeł finansowania majątku obrotowego  ZM „Duda” S.A. za 2001 r.
Wskaźnik	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Przyrost (w %)
Wskaźniki poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących	0,28	0,37	32,1
Wskaźnik płynności zobowiązań bieżących	0,41	0,52	26,8
Wskaźnik kapitału własnego	0,48	0,41	-14,6
Wskaźnik zobowiązań długoterminowych	0,11	0,07	-36,4
Wskaźnik zobowiązań bieżących generujących odsetki	0,35	0,45	28,6
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących	0,06	0,07	16,7

Źródło: Opracowanie własne

Wykorzystując dane przedstawione w tej tabeli sporządzono wykres strategii finansowania majątku obrotowego za 2001 roku w odniesieniu do roku poprzedniego.

Wykres nr 12.

Strategia finansowania majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2001r.

Wartość dla właścicieli

Z

ZB

1,0

0,37 _•

M_V = 0,28

ZB

AT

Płynność

0 M_L= 0,41 0,52 1,0 finansowa

Źródło: Opracowanie własne

Wykres przedstawia strategię finansowania majątku obrotowego firmy jako konserwatywno-agresywną. Wskaźnik poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących, wyrażający wartość spółki dla właścicieli wzrósł o 32 %, w porównaniu ze wskaźnikiem z 2000 r. Podobny kierunek zmian wykazał wskaźnik określający zarządzanie płynnością finansową, który wzrósł w 2001 r. prawie o 27 %. Przyczyną tego było podniesienie poziomu zobowiązań bieżących. Kapitał ten z jednej strony wpływał na pogorszenie poziomu płynności finansowej, gdyż więcej było krótkoterminowych zobowiązań do płacenia, a tym samym istniało większe ryzyko, że zabraknie na to gotówki, a z drugiej strony zwiększył swą wartość dla właścicieli dzięki dodatniemu efektowi dźwigni finansowej.

Struktura wewnętrzna finansowania majątku obrotowego potwierdza elastyczną strategię, gdyż:

- udział kapitału własnego w pasywach spadł prawie o 15%, co oznacza, że kapitał droższy zostaje zastąpiony kapitałem tańszym,

- poziom zobowiązań długoterminowych zmniejszył się 36 %, zatem dług tworzy już mniejszy dodatni efekt dźwigni finansowej,

- zobowiązania bieżące generujące odsetki wzrosły o 29 %, co w znacznym stopniu łagodzi spadek dodatniego efektu dźwigni finansowej.

Analiza wskaźników i wykresu strategii źródeł finansowania majątku obrotowego następnego okresu pozwoli nam zaobserwować kierunek zmian w polityce zarządzania źródłami kapitału.

Tabela nr 13.

Wskaźniki strategii źródeł finansowania majątku obrotowego ZM „Duda” S.A.

za 2002 r. 

Wskaźnik	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002	Przyrost (w %)
Wskaźniki poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących	0,37	0,40	8,1
Wskaźnik płynności zobowiązań bieżących	0,52	0,38	-26,9
Wskaźnik kapitału własnego	0,41	0,48	17,1
Wskaźnik zobowiązań długoterminowych	0,07	0,14	200
Wskaźnik zobowiązań bieżących generujących odsetki	0,45	0,33	-26,7
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących	0,07	0,04	-42,9

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 10.

Strategia finansowania majątku obrotowego ZM „Duda” za 2002 r.

Wartość dla właścicieli

Z

ZB

1,0

0,40 •

M_V = 0,37

ZB

AT

Płynność

0 0,38 M_L= 0,52 1,0 finansowa

Źródło: Opracowanie własne

Analizując dane z wykresu można zauważyć, że strategia finansowania majątku obrotowego za badany rok zmieniła się na całkowicie konserwatywną, zarówno w aspekcie wartości dla właścicieli, jak i płynności finansowej gdyż:

- wskaźnik płynności zobowiązań bieżących zmniejszył się na koniec 2002 roku, aż o 27% w porównaniu ze wskaźnikiem z końca roku 2001, ponieważ spadł poziom kapitału krótkoterminowego,

- wskaźnik poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących zwiększył się o 8%.

Kierunek zmian nastąpiły również w wewnętrznej strukturze finansowania majątku obrotowego:

- operacyjne zobowiązania bieżące spadły o 43%, co korzystnie wpłynęło na poprawę płynności finansowej,

- wzrost kapitału długookresowego o 200 % dającego możliwość osiągania dodatniego efektu dźwigni finansowej poprzez generowanie odsetek.

Kolejnym etapem, aby określić całkowitą strategię płynności finansowej jest wyznaczenie strategii majątkowo-finansowej, która określa relację pomiędzy strategiami wcześniej omówionymi. W tym celu należy wyliczyć wskaźnik majątku obrotowego i wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących na podstawie wybranych pozycji z bilansu (tabela nr 7 i nr 10 ), a następnie sporządzić odpowiedni ich wykres.

Tabela nr 14.

Wskaźniki strategii majątkowo - finansowej ZM ”Duda” S.A. za 2001 r.

Wskaźnik	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Przyrost (w%)
Wskaźnik majątku obrotowego	0,4697	0,4695	-0,04
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących ogółem	0,062	0,069	1,11

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 11.

Strategia majątkowo-finansowa ZM „Duda” S.A. za 2001 r.

Strategia majątkowa

1,0

P_M= 0,4697 _•

0,4695

0,069 Strategia

0 P_F = 0,062 1,0 finansowa

Źródło: Opracowanie własne

Strategia majątkowo-finansowa firmy za 2001 w porównaniu ze strategią roku 2000 jest w agresywna, ponieważ:

- nastąpił spadek udziału majątku obrotowego o 0,04% w aktywach,

- wzrósł udział zobowiązań bieżących o 1% w sumie ogólnej pasywów.

Różnica obu par wskaźników wyraża relację operacyjnego kapitału obrotowego do aktywów. Dlatego w sposób łatwy można przeanalizować, czy udział operacyjnego kapitału obrotowego ma tendencje malejące:

- dla 2000 r. stanowił on 0,4697 - 0,062 = 0,4077 aktywów,

- dla 2001 r. wynosił 0,4695 - 0,069 = 0,4005 aktywów.

Tabela nr 15.

Wskaźniki strategii majątkowo - finansowej ZM ”Duda” S.A. za 2002 r.

Wskaźnik	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002	Przyrost (w%)
Wskaźnik majątku obrotowego	0,4695	0,4633	-1,32
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących ogółem	0,069	0,043	-37,68

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 12.

Strategia majątkowo-finansowa ZM „Duda” S.A. za 2002 r.

Strategia majątkowa

1,0

P_M= 0,4695 _•

0,4633

0,043 Strategia

0 P_F = 0,069 1,0 finansowa

Źródło: Opracowanie własne

Zarówno dane w zawarte tabeli, jak i graficzna ich prezentacja pozwalają stwierdzić, że strategia majątkowo-finansowa ZM „Duda” S.A. za roku 2002 zmieniła się na agresywno-konserwatywną. Zmiana w charakterze strategii jest następstwem dalszego spadku udziału majątku obrotowego w aktywach o 1,3%, a także zmniejszeniem się udziału operacyjnych zobowiązań bieżących aż o 37,6%.

Analizując operacyjny kapitał obrotowy można zauważyć, że jego udział w aktywach wzrósł w 2002 r. w porównaniu z 2001 r.:

- dla 2001 r. stanowił on 0,4695 - 0,069 = 0,4005 aktywów,

- dla 2002 r. wynosił 0,4633 - 0,043 = 0,4203 aktywów.

W celu syntetycznego ujęcia cząstkowych strategii płynności finansowej sporządzony został wykres całkowitej strategii płynności finansowej, który z łatwością pozwali ocenić kierunek zmian w zarządzaniu płynnością finansową w latach 2001- 2002.

Wykres nr 13.

Całkowita strategia płynności finansowej ZM „Duda” S.A. za 2001 r. i 2002 r.

Wartość

dla właścicieli

K U A

_1,0

M M'

F' MF' F MF

0,0 1,0 Płynność

finansowa

0,0 1,0 0,0 1,0

Źródło: Opracowanie własne

Legenda:

M - strategia kształtowania majątku obrotowego na koniec 2001r.

M' - strategia kształtowania majątku obrotowego na koniec 2002 r.

F - strategia kształtowania źródeł finansowania majątku obrotowego na koniec 2001 r.

F' - strategia kształtowania źródeł finansowania majątku obrotowego na koniec 2002 r.

MF - strategia majątkowo-finansowa na koniec 2001 r.

MF'- strategia majątkowo-finansowa na koniec 2002 r.

Z wykresu wynika, że całkowita strategia za 2002 r. w porównaniu do 2001 r. zmieniała swój charakter we wszystkich trzech punktach: M', F', MF'. Przyczyny tego dla poszczególnych punktów były następujące:

- punkt M' - strategia majątkowa K-K dla 2001r. zmieniła się na K-A czego powodem był spadek najbardziej płynnych aktywów obrotowych tj. środków pieniężnych i papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu z 0,08 → 0,07,

- punkt F' - strategia finansowania majątku obrotowego K-A dla 2001r. zastąpiona została przez strategię K-K. Źródłem tego był spodek zobowiązań z tytułu dostaw i usług w ogólnej sumie zobowiązań krótkoterminowych z 0,52 → 0,38,

- punkt MF' - strategia majątkowo- finansowa A-A dla roku 2001 znalazła się w pasie strategii A-K. Zmiana ta była spowodowana spadkiem operacyjnych zobowiązań bieżących z 0,069 → 0,043.

Kolejną płaszczyzną na tle której zostanie przeprowadzona ocena strategii płynności finansowej w latach 2000 - 2002 ZM „Duda” S.A. jest branża spożywcza. Podobnie jak dotychczas dokonana zostanie prezentacja poszczególnych strategii cząstkowych i ich ocena.

Tabela nr 15.

Wskaźniki strategii majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2000 r., a średnia branżowa
Wskaźnik	Średnia arytmetyczna wartość dla branży	Stan na 31.12.2000	Charakter strategii
Wskaźnik poziomu majątku operacyjnego	1,03	1,11	agresywna
Wskaźnik płynności majątku obrotowego	0,09	0,01	agresywna
Wskaźnik zapasów	0,40	0,13	agresywna
Wskaźnik należności	0,51	0,86	agresywna
Wskaźnik papierów wartościowych	0,008	0	-
Wskaźnik środków pieniężnych	0,08	0,01	agresywna

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 15.

Strategia majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2000 r., a średnia branżowa

Wartość

dla właścicieli

AO

MO

1,11 _•

S_V = 1,03

G+PW

0,01 MO Płynność

majątku

0 S_L= 0,09 1,0 obrotowego

Źródło: Opracowanie własne

Tabela nr 16.

Wskaźniki strategii majątku obrotowego ZM "Duda” S.A. za 2001 r., a średnia branżowa
Wskaźnik	Średnia arytmetyczna wartość dla branży	Stan na 31.12.2001	Charakter strategii
Wskaźnik poziomu majątku operacyjnego	1,10	0,82	konserwatywna
Wskaźnik płynności majątku obrotowego	0,10	0,08	agresywna
Wskaźnik zapasów	0,37	0,14	agresywna
Wskaźnik należności	0,53	0,78	agresywna
Wskaźnik papierów wartościowych	0,007	0,04	agresywna
Wskaźnik środków pieniężnych	0,09	0,04	agresywna

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 15.

Strategia majątku obrotowego ZM "Duda” S.A. za 2001 r., a średnia branżowa

Wartość

dla właścicieli

AO

MO

S_V =
1,10

0,82 •

G+PW

0,08 MO Płynność

majątku

0 S_L= 0,10 1,0 obrotowego

Źródło: Opracowanie własne

Tabela nr 17.

Wskaźniki strategii majątku obrotowego ZM "Duda" S.A. za 2002 r., a średnia branżowa
Wskaźnik	Średnia arytmetyczna wartość dla branży	Stan na 31.12.2002	Charakter strategii
Wskaźnik poziomu majątku operacyjnego	0,89	0,821	konserwatywna
Wskaźnik płynności majątku obrotowego	0,09	0,07	agresywna
Wskaźnik zapasów	0,36	0,09	agresywna
Wskaźnik należności	0,51	0,84	agresywna
Wskaźnik papierów wartościowych	0,005	0	-
Wskaźnik środków pieniężnych	0,09	0,07	agresywna

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 16.

Strategia majątku obrotowego ZM "Duda" S.A. za 2002 r., a średnia branżowa

Wartość

dla właścicieli

AO

MO

1,0

S_V = 0,89

0,82 _•

G+PW

0,07 MO Płynność

majątku

0 S_L= 0,09 1,0 obrotowego

Źródło: Opracowanie własne

Dane zawarte w tabelach jak i wykresy pozwalają stwierdzić, iż strategie majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. w latach 2000-2002 względem średniej kształtowała się następująco:

- w 2000 r. polityka zarządzania majątkiem obrotowym była zdecydowanie agresywna. Zarząd firmy był raczej nastawiony na zwiększanie wartości dla właścicieli - odpowiednia średnia branżowa wynosiła 1,03, a wskaźnik firmy 1,11. Ponadto firma posiadała mniejszy niż w branży poziom najbardziej płynnych aktywów tj. środków pieniężnych i papierów wartościowych, co potwierdził wskaźnik płynności majątku obrotowego wynoszący dla firmy 0,01 , a dla branży 0,09. Poszczególne składniki struktury wewnętrznej majątku obrotowego potwierdziły zdecydowanie strategię agresywną.

- w roku 2001 firma zmieniła charakter strategii z agresywnej na umiarkowaną. Przyczyną tego był spadek wskaźnika poziomu majątku operacyjnego z 1,11 do 0,82, co nadało konserwatywny charakter. Wskaźnik płynności majątku obrotowego wprawdzie wzrósł z poziomu 0,01 do 0,08, ale i tak był niższy od średniej branżowej wynoszącej 0,10.

Wskaźniki określające wewnętrzną strukturę majątku obrotowego w odniesieniu do średnich branżowych wskazują jednoznacznie na agresywną politykę ich kształtowania.

- analiza 2002 r. wskazuje na dalsze utrzymywanie się strategii umiarkowanej. Poziom majątku operacyjnego tj. majątku rzeczowego oraz wartości niematerialnych i prawnych wynoszący 0,82 jest niewiele mniejszy od majątku w branży, który kształtuje się na poziomie 0,89. Wobec płynności finansowej spółka zachowała charakter agresywny. Zasoby środków pieniężnych i papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu utrzymywane są nadal poniżej średniej w branży spożywczej.

Kolejnym krokiem do wyznaczania pełnej strategii płynności finansowej będzie ocena strategii finansowania majątku obrotowego polegająca na analizie wskaźnikowej i jej wizualizacji graficznej.

Tabela nr 18.

Wskaźniki strategii finansowania majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2000 r., a średnia branżowa
Wskaźnik	Średnia arytmetyczna wartość dla branży	Stan na 31.12.2000	Charakter strategii
Wskaźniki poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących	0,45	0,28	agresywna
Wskaźnik płynności zobowiązań bieżących	0,39	0,41	agresywna
Wskaźnik kapitału własnego	0,51	0,48	agresywna
Wskaźnik zobowiązań długoterminowych	0,09	0,11	agresywna
Wskaźnik zobowiązań bieżących generujących odsetki	0,23	0,35	agresywna
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących	0,16	0,06	agresywna

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 17.

Strategia finansowania majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2000 r., a średnia branżowa

Wartość dla właścicieli

Z

ZB

1,0

M_V = 0,45

0,28 _•

ZB

AT

0,41 Płynność

0 M_L= 0,39 1,0 finansowa

Źródło: Opracowanie własne

Tabela nr 19.

Wskaźniki strategii finansowania majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2001 r., a średnia branżowa
Wskaźnik	Średnia arytmetyczna wartość dla branży	Stan na 31.12.2001	Charakter strategii
Wskaźniki poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących	0,47	0,37	agresywna
Wskaźnik płynności zobowiązań bieżących	0,36	0,52	agresywna
Wskaźnik kapitału własnego	0,55	0,41	agresywna
Wskaźnik zobowiązań długoterminowych	0,08	0,07	konserwatywna
Wskaźnik zobowiązań bieżących generujących odsetki	0,22	0,45	agresywna
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących	0,14	0,07	agresywna

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 18.

Strategia finansowania majątku obrotowego ZM „Duda” S. A. za 2001 r., a średnia branżowa

Wartość dla właścicieli

Z

ZB

1,0

M_V = 0,47

0,37 •

ZB

AT

Płynność

0 M_L= 0,36 0,52 1,0 finansowa

Źródło: Opracowanie własne

Tabela nr 20.

Wskaźniki strategii finansowania majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2002 r., a średnia branżowa
Wskaźnik	Średnia arytmetyczna wartość dla branży	Stan na 31.12.2002	Charakter strategii
Wskaźniki poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących	0,46	0,40	agresywna
Wskaźnik płynności zobowiązań bieżących	0,40	0,38	konserwatywna
Wskaźnik kapitału własnego	0,51	0,48	agresywna
Wskaźnik zobowiązań długoterminowych	0,09	0,14	agresywna
Wskaźnik zobowiązań bieżących generujących odsetki	0,24	0,33	agresywna
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących	0,15	0,04	agresywna

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 19.

Strategia finansowania majątku obrotowego ZM „Duda” S.A. za 2002 r., a średnia branżowa

Wartość dla właścicieli

Z

ZB

1,0

M_V = 0,46

0,40 •

ZB

AT

Płynność

0 0,38 M_L= 0,40 1,0 finansowa

Źródło: Opracowanie własne

Analiza strategii finansowania majątku obrotowego za lata 2000-2002 pozwala postawić następujące wnioski :

- w 2000 r. prowadzona była przez firmę strategia agresywna, ponieważ wskaźnik poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących był niższy od średniej branżowej, co oznacza większy udział kredytów, pożyczek i innych zobowiązań generujących odsetki, a więc sprzyjających dodatniemu efektowi dźwigni finansowej. Ponadto wskaźnik płynności zobowiązań bieżących jest minimalnie wyższy od średniej, dlatego też ryzyko utraty płynności finansowej spółki było większe.

- w roku 2001 zachowany został agresywny charakter strategii. Wprawdzie wzrósł wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących z 0,28 → 0,37, ale i tak był on niższy od wskaźnika średniego w branży równej 0,47. Jeżeli chodzi o wskaźnik płynności zobowiązań bieżących zaobserwować można wzrost poziomu zobowiązań krótkoterminowych z 0,41 do 0,52, co oznacza dla firmy spadek płynności finansowej.

- rok 2002 był rokiem w którym strategia finansowania majątku obrotowego przybrała charakter umiarkowany. Powodem tego był ogromny spadek poziomu zobowiązań krótkoterminowych z 0,52 do 0,38, a więc do poziomu niższego niż 0,40 wynoszącego w branży. Ponadto firma nie jest nastawiona na zwiększanie wartości dla właścicieli, gdyż wskaźnik poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących jest mniejszy od średniej w branży o 0,06.

Ostatnim etapem przed wyznaczeniem całkowitej strategii będzie analiza strategii finansowo-majątkowej ZM „Duda” S.A. za lata 2000-2002.

Tabela nr 21.

Wskaźniki strategii majątkowo - finansowej ZM ”Duda” S.A. za 2000 r. a średnia branżowa

Wskaźnik	Średnia arytmetyczna wartość dla branży	Stan na 31.12.2000	Charakter strategii
Wskaźnik majątku obrotowego	0,39	0,47	konserwatywna
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących ogółem	0,16	0,06	konserwatywna

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 20.

Strategia majątkowo-finansowa ZM „Duda” S.A. za 2000 r., a średnia branżowa

Strategia majątkowa

1,0

0,47 _•

P_M= 0,40

0,07 Strategia

0 P_F = 0,14 1,0 finansowa

Źródło: Opracowanie własne

Tabela nr 22.

Wskaźniki strategii majątkowo - finansowej ZM ”Duda” S.A. za 2001 r., a średnia branżowa

Wskaźnik	Średnia arytmetyczna wartość dla branży	Stan na 31.12.2001	Charakter strategii
Wskaźnik majątku obrotowego	0,40	0,47	konserwatywna
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących ogółem	0,14	0,07	konserwatywna

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 21.

Strategia majątkowo-finansowa ZM „Duda” S.A. za 2001 r., a średnia branżowa

Strategia majątkowa

1,0

P_M= 0,4695 _•

0,4633

0,043 Strategia

0 P_F = 0,069 1,0 finansowa

Źródło: Opracowanie własne

Tabela nr 23.

Wskaźniki strategii majątkowo - finansowej ZM ”Duda” S.A. za 2002 r., a średnia branżowa

Wskaźnik	Średnia arytmetyczna wartość dla branży	Stan na 31.12.2002	Charakter strategii
Wskaźnik majątku obrotowego	0,45	0,46	konserwatywna
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących ogółem	0,15	0,04	konserwatywna

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 22.

Strategia majątkowo-finansowa ZM „Duda” S.A. za 2002 r., a średnia branżowa

Strategia majątkowa

1,0

0,46 _•

P_M = 0,45

0,04 Strategia

0 P_F = 0,15 1,0 finansowa

Źródło: Opracowanie własne

Zarówno dane zawarte w tabelach jak i wykresy wskazują, że w całym okresie analizy strategie majątkowo-finansowe spółki miały charakter konserwatywny, ponieważ:

- udział majątku obrotowego w aktywach firmy był większy od średniej branżowej i tak:

• w 2000 r. był wyższy o 0,08 ( 0,47 - 0,39),

• w 2001 r. przekroczył średnią branżową o 0,07 (0,47 - 0,40),

• w 2002 r. był większy o 0,01 (0,46 - 0,45).

- udział operacyjnych zobowiązań bieżących ogółem był mniejszy od średniej i wynosił dla poszczególnych lat następująco:

• w 2000 r. był niższy o 0,10 ( 0,16 - 0,06),

• w 2001 r. nie przekroczył średnią branżową o 0,07 (0,14 - 0,07),

• w 2002 r. był mniejszy o 0,11 (0,15 - 0,04).

Ilustracja graficzna całkowitej strategii płynności finansowej spółki pozwoli ocenić skale zmian jakie zaszły w zarządzaniu płynnością finansową względem średniej branżowej.

Wykres nr 23.

Całkowita strategia płynności finansowej ZM „Duda” S.A. za lata 2000-2002 względem średniej branżowej

Wartość

dla właścicieli

K U A

1,0

Płynność

finansowa

0,0 1,0 0,0 1,0

Źródło: Opracowanie własne

Legenda:

całkowita strategia dla 2000 r.

całkowita strategia dla 2001 r.

całkowita strategia dla 2002 r.

Po sporządzeniu wykresu okazało się, że całkowitą strategię płynności finansowej ZM „Duda” S.A. można ocenić następująco:

- strategia majątkowa oznaczona przez punkt M zmieniła się w 2001 z A-A na K-A czego powodem był spadek poziomu majątku operacyjnego poniżej średniego poziomu w branży spożywczej,

- strategia finansowa wyznaczona przez punkt F w dwóch pierwszych latach ma charakter agresywny. Spadek zobowiązań krótkoterminowych w 2002 r. poniższej średniej branżowej powoduje zmianę jej charakteru na umiarkowaną,

- strategia majątkowo-finansowa określona przez punkt MF w analizowanym okresie nie zmieniała swojego charakteru konserwatywnego. Przez cały ten okres firma posiada wyższy poziom majątku obrotowego niż średni poziom w branży, natomiast wskaźnik operacyjnych zobowiązań jest niższy w porównaniu do średniej. Potwierdzeniem stałego charakteru strategii majątkowo-finansowej jest udział operacyjnego kapitału obrotowego w aktywach, który dla poszczególnych lat kształtował się następująco:

• w 2000 r. stanowił on 0,47 - 0,06 = 0,41 aktywów,

• w 2001 r. wynosił 0,47 - 0,07 = 0,40 aktywów,

• a w 2002 r. równał się 0,46 - 0,04 = 0,42 aktywów.

3.2.2. Strategia płynności finansowej ZM „SOKOŁÓW” S.A.

Początki zakładów Mięsnych w Sokołowie przypadają na rok 1975, w którym uruchomiono produkcję w Sokołowie Podlaskim. W maju 1992 dokonano przekształcenia przedsiębiorstwa w spółkę akcyjną Skarbu Państwa. Rok później Sokołów uzyskał zgodę Komisji Papierów Wartościowych na wprowadzenie swoich akcji do obrotu publicznego. Pierwsze notowanie miało miejsce 10 sierpnia 1993 roku. Sokołów był pierwszą spółką z branży mięsnej, która zadebiutowała na GPW. Trudna sytuacja w branży mięsnej skłoniła kierownictwo spółki do podjęcia działań konsolidacyjnych. Sokołów zainwestował w prywatyzowane Zakłady Mięsne w Kole. W kwietniu 1999 roku dokonano fuzji Sokołów S.A. z ZM Koło S.A. Do kolejnej fuzji doszło pod koniec 2000 roku. Z inicjatywy głównych akcjonariuszy zadecydowano o fuzji Sokołowa z trzema firmami: Zakładami Mięsnymi Farm Ford S.A., Zakładami Mięsnymi Jarosław S.A. i Zakładami Mięsnymi Mięstar S.A. Dwie z tych firm (Farm Ford i Jarosław) były spółkami publicznymi notowanymi na GPW. Obecnie Sokołów skupia, więc pięć nowoczesnych zakładów branży mięsnej, które już spełniają wymagania stawiane dla tej branży po przystąpieniu Polski do UE. Szczególną uwagę spółka zwraca na utrwalenie własnej marki oraz promowanie jakości.

Tabela nr 24.

Wyciąg z bilansu firmy Zakładów Mięsnych "Sokołów" S.A. za lata 2000-2002
Pozycja bilansowa	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002
Wartości niematerialne i prawne	18,46	5,28	7,02
Majątek rzeczowy	346,87	340,41	316,35
Majątek obrotowy	144,45	176,49	187,02
Rozliczenia międzyokresowe	0	14,89	13,41
Aktywa ogółem	619,32	540,43	526,34
Zapasy	42,22	65,11	66,73
Należności	91,96	98,27	106,43
Papiery wartościowe do obrotu	0	0,24	0,12
Środki pieniężne	10,07	12,87	13,74
Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne	173,44	196,81	188,33
Zobowiązania z tytułu dostaw i usług	66,33	81,60	93,57
Kapitał własny + rezerwy + rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów	379,83	290,00	293,15
Zobowiązania długoterminowe	66,05	53,64	44,88

Źródło: www.gielda.onet.pl

Tabela nr 24.

Wskaźniki strategii majątku obrotowego ZM ”Sokołów” S.A. za lata 2000-2002
Wskaźnik	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002
Wskaźnik poziomu majątku operacyjnego	2,53	2,04	1,80
Wskaźnik płynności majątku obrotowego	0,069	0,0743	0,0741
Wskaźnik zapasów	0,29	0,37	0,36
Wskaźnik należności	0,64	0,56	0,57
Wskaźnik papierów wartościowych	0	0,001	0,0006
Wskaźnik środków pieniężnych	0,069	0,073	0,073
Źródło: Opracowanie własne
Tabela nr 25.
Wskaźniki strategii finansowania majątku obrotowego ZM ”Sokołów” S.A. za lata 2000-2002
Wskaźnik	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002
Wskaźnik poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących	0,38	0,41	0,50
Wskaźnik płynności zobowiązań bieżących	0,28	0,364	0,358
Wskaźnik kapitału własnego	0,61	0,54	0,56
Wskaźnik zobowiązań długoterminowych	0,11	0,10	0,09
Wskaźnik zobowiązań bieżących generujących odsetki	0,21	0,24	0,23
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących	0,07	0,12	0,13

Źródło: Opracowanie własne

Tabela nr 26.

Wskaźniki strategii majątkowo - finansowej ZM ”Sokołów” za lata 2000-2002

Wskaźnik	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002
Wskaźnik majątku obrotowego	0,23	0,33	0,36
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących ogółem	0,28	0,36	0,36

Źródło: Opracowanie własne

Tabela nr 27.

Wskaźniki strategii majątku obrotowego ZM "Sokołów" S.A. za lata 2000-2002 względem branży
Wskaźnik	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002
Wskaźnik poziomu majątku operacyjnego	agresywna	agresywna	agresywna
Wskaźnik płynności majątku obrotowego	agresywna	agresywna	agresywna
Wskaźnik zapasów	agresywna	-	-
Wskaźnik należności	agresywna	agresywna	agresywna
Wskaźnik papierów wartościowych	-	konserwatywna	konserwatywna
Wskaźnik środków pieniężnych	agresywna	agresywna	agresywna

Źródło: Opracowanie własne

Tabela nr 28.

Wskaźniki strategii finansowania majątku obrotowego ZM „Sokołów” S.A., za lata 2000-2002 względem branży
Wskaźnik	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002
Wskaźniki poziomu operacyjnych zobowiązań bieżących	agresywna	agresywna	konserwatywna
Wskaźnik płynności zobowiązań bieżących	konserwatywna	agresywna	konserwatywna
Wskaźnik kapitału własnego	konserwatywna	agresywna	konserwatywna
Wskaźnik zobowiązań długoterminowych	agresywna	agresywna	-
Wskaźnik zobowiązań bieżących generujących odsetki	konserwatywna	agresywna	konserwatywna
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących	agresywna	agresywna	agresywna

Źródło: Opracowanie własne

Tabela nr 29.

Wskaźniki strategii majątkowo - finansowej ZM ”Sokołów” za lata 2000-2002 względem branży

Wskaźnik	Stan na 31.12.2000	Stan na 31.12.2001	Stan na 31.12.2002
Wskaźnik majątku obrotowego	agresywna	agresywna	agresywna
Wskaźnik operacyjnych zobowiązań bieżących ogółem	agresywna	agresywna	agresywna

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 24.

Całkowita strategia płynności finansowej ZM „Sokołów” S.A. za lata 2000-2002

Wartość

dla właścicieli

K U A

2,0

1,0

Płynność

finansowa

0,0 1,0 0,0 1,0

Źródło: Opracowanie własne

całkowita strategia za 2000

całkowita strategia za 2001

całkowita strategia za 2002

Wykres nr 25.

Porównanie całkowitej strategii płynności finansowej ZM „Duda” S.A. i ZM „Sokołów” S.A za 2000 r.

Wartość

dla właścicieli

K U A

_2,0

1,0

Płynność

finansowa

0,0 1,0 0,0 1,0

Źródło: Opracowanie własne

Wykres nr 26.

Porównanie całkowitej strategii płynności finansowej ZM „Duda” S.A. i ZM „Sokołów” S.A za 2001 r.

Wartość

dla właścicieli

K U A

2,0

1,0

Płynność

finansowa

0,0 1,0 0,0 1,0

Wykres nr 27.

Porównanie całkowitej strategii płynności finansowej ZM „Duda” S.A. i ZM „Sokołów” S.A za 2002 r.

Wartość

dla właścicieli

K U A

2,0

1,0

Płynność

finansowa

0,0 1,0 0,0 1,0

N. Skov, Finanse i zarządzanie, Pret S.A., Warszawa 1994, s.1

A. Tokarski, M. Tokarski, Wybrane problemy płynności finansowej jako kryterium oceny działalności przedsiębiorstwa na przykładzie kopalni soli w latach 1996-2000, „Controlling i Rachunkowość Zarządcza”

nr 12/2001 s.18

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, O.E., Kraków 2002, s.35

U. Wojciechowska, Płynność finansowa polskich przedsiębiorstw w okresie transformacji gospodarki, SGH, Warszawa 2001, s.16

W. Sasin, Analiza płynności finansowej firmy, Interfart, Łódź 2002, s.8

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, F.R.R. w Polsce, Warszawa 2002, s.433

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s. 73

J. Kowalczyk, A. Kusach, Bezpieczeństwo Finansowe Firmy, „Serwis F-K” nr 34-35, 1997

L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa1994, str. 146

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Jak korzystać ze sprawozdania z przepływu środków pieniężnych, „Rachunkowość” nr 12/1999, s.704

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Analiza przepływów pieniężnych, „Rachunkowość”, nr 11/1999, s. 393

M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s.59

Wybrane wskaźniki finansowe spółek publicznych, „Rzeczpospolita” nr 109 , 11 maja 2001

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, op. cit., s. 440

Wybrane wskaźniki finansowe spółek publicznych, „Rzeczpospolita” nr 109 , 11 maja 2001

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, op. cit, s.430

T. Waśniewski, W. Skoczylas, Jak korzystać ze sprawozdania z przepływu środków pieniężnych, op. cit., s.709

M. Nowaczyk, T. Nowaczyk, Praktyka ściągania należności przewodnik po procedurach zabezpieczeń, kontroli i windykacji dla wierzycieli, Forum Poznań 1999 s. 1

M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2002, s.52

Praca zbiorowa „Finanse firmy” Międzynarodowa Szkoła Zarządzania, Warszawa, 1993, s.80

D.Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s. 40

M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s.91

M. Sierpińska, D.Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, op. cit., s.75

J. Czekaj, Z. Dresler, Podstawy zarządzania finansami firm, PWN, Warszawa, 1997, s. 146

S. Ross, R. Westerfield, B Jordan, Finanse przedsiębiorstw, op. cit., s.613.

J. Czekaj, Z. Dresler, Podstawy zarządzania finansami firm, op. cit., s. 132

D. Wędzki, Strategie kształtowania i finansowania majątku obrotowego,” Rachunkowość” nr 9/1997, s.453

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.170

W. Bień , Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2000, s.14

⁴ D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.122

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.124

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.126

W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, op. cit., s.198

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.129

R. Brealey, C. Myers, Podstawy finansów przedsiębiorstw, PWN, Warszawa 1999, s.1150

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.128

W. Bień, Wybrane problemy udzielania kredytu handlowego, „Rachunkowość”, nr 9/2001, s.538

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa ,op. cit., s.129

¹³ M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s.111

W. Bień, Wybrane problemy udzielania kredytu handlowego, op. cit., s.540

M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, op. cit., s.221

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.454

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.141

T. Waśniewski,, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, F.R.R. w Polsce, Warszawa 2002, s.299

K. Sieniawska, Struktura kapitału a dźwignia finansowa, op. cit., s.381

T.Waśniewski,, W..Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, op. cit., s.299

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.132

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.136

D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa, op. cit., s.162

http//www.duda.net.pl

http//www. bankier.pl

www.duda.net.pl

1

1

Cechy posiadania płynności

Możliwość

przedterminowej spłaty kredytów wyżej oprocentowanych

Wygospodarowanie dodatkowych zysków

Brak ryzyka utraty wiarygodności

Stałe korzystanie z opustów stosowanych przez dostawców

Elastyczność z zarządzaniu finansami

Cechy braku płynności

Brak elastycz-

ności oraz uzależnienie od dostawców kapitału w zarządzaniu finansami

Ubieganie się o odraczanie terminów wymagalności zobowiązań

Żądanie przez dostawców natychmiasto-wej zapłaty za dalsze świadczenia

Wysokie koszty związane z pozyskaniem dodatkowych kapitałów

Wycofywanie się kredytobiorców z dalszego kredytowania i wypowiada

nie dotychczasowych kredytów

Utrata wiarygodności z dalszymi skutkami

Stabilność i równowaga płatnicza

(nadwyżka gotówki)

Możliwość zawarcia korzystnych transakcji

Niskie ryzyko finansowe prowadzenia działalności

Niewłaściwa struktura majątku przedsiębiorstwa

Koszty utraconych korzyści w wyniku „zamrożenia” gotówki

Niski efekt dźwigni finansowej

Nieefektywne

wykorzystanie kapitałów

Koszty (wady)

Korzyści (zalety)

Cechy nadmiaru płynności

Czynniki zależne od przedsiębiorstwa

Czynniki niezależne od przedsiębiorstwa

Płynność finansowa przedsiębiorstwa

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy netto

Wpływające na wszystkie składniki kapitału obrotowego:

- stosowana technologia

- rodzaj branży

- strategia finansowa

- jakość zarządzania

Wpływające na niektóre składniki kapitału obrotowego:

- zmienność przepływów pieniężnych

- bieżąca oczekiwana stopa dochodu z aktywów operacyjnych

- stopa zysku ze sprzedaży

Wpływające na wszystkie składniki kapitału obrotowego:

- bieżąca i oczekiwana koniunktura gospodarcza

- wielkość podatków i kosztów

obciążających firmę

- koszt inwestycji w majątek trwały i koszt siły roboczej

- wartość aktywów

C z y n n i k i z a l e ż n e

C z y n n i k i n i e z a l e ż n e

Wpływające na niektóre składniki kapitału obrotowego:

- koszt kapitału obcego

- stopień asymetrii informacji o przyszłych źródłach inwestycji

- dostępność kapitału w danych warunkach

Strategia płynności finansowej firmy

Wpływy (okresowe)

Salda kont środków pieniężnych

Salda kont bilansowych

Salda kont wynikowych

Rachunek przepływów pieniężnych

Bilans

Rachunek zysków i strat

Wydatki (okresowe)

Majątek (bez środków pieniężnych)

Kapitał/

Zobowią-zania

Koszty (okresowe)

Przychody

(okresowe)

Saldo wyników = zysk netto

Saldo płynności = stan środków pieniężnych (kasa)

Zysk przed

opodatkowaniem

Amortyzacja

Strata ze sprzedaży aktywów trwałych

Zmniejszenie zapasów

Zmniejszenie należności

Wzrost zobowiązań

Zysk ze sprzedaży aktywów trwałych

Podatek dochodowy

Wzrost zapasów

Wzrost należności

Zmniejszenie zobowiązań

Przychody ze sprzedaży

- koszty uzyskania przychodów

+ zyski nadzwyczajne

- straty nadzwyczajne

= zysk brutto

ŚRODKI PIENIĘŻNE

Rzeczowy majątek trwały

Wartości niemate-

rialne i prawne

Finansowy majątek trwały

Akcje

Dywidendy

Obligacje

Kredyty i pożyczki

GOTÓWKA

ZOBOWIĄZANIA WOBEC

DOSTAWCÓW

ZAKUP

MATERIAŁÓW

WYROBY GOTOWE

PRODUKCJA W TOKU

NALEŻNOŚCI

majątek

trwały

zapasy

należności

inne aktywa bieżące

kapitał

własny

kapitał obrotowy

netto

zobowiązania

bieżące

Aktywa bieżące

WŁASNE

KAPITAŁY

OBCE (ZOBOWIĄZANIA)

Samofinansowania

Krótkoterminowe

Długoterminowe

KAPITAŁ STAŁY

Powierzone

Wartość

dla właścicieli

Z

ZB

1,0

K K-K K-A

M_V

A A-K A-A

Płynność ZB

finansowa AT

0 K M_L A 1,0

Strategia

majątkowa

MO

AT

1,0

K K-K K-A

P_M

A A-K A-A

Strategia _Z

0 K P_F A 1,0 finansowa AT

M

F

F

F

F

M

M

MF,MF,MF

F

MF

M

M

F

MF

M

F

MF

F

M

F

M

MF

MF

F

M

F

MF

M

F

MF

F

MF

M

M

F

MF

F

---