UKŁAD PŁCIOWY

Do narządów płciowych męskich należą: jądra, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy i prącie.

JĄDRA (testis) - parzysty narząd wytwarzający plemniki płożony w worku skórnym zwanym moszną, owalnego kształtu 5-2,5cm, 12g, otoczone są błoną białawą od której w głąb jądra odchodzą przegródki dzieląc miąższ jądrowy tzw. płaciki (ok.200). Płaciki te zbudowane są z cewek nasiennych krętych w których zachodzi proces spermatogenezy i spermiogenezy. W pobliżu wierzchołków płacików cewki nasienne kręte zespalają się ze sobą i tworzą cewki nasienne proste, przechodząc do śródjądrza i tworząc sieć kanalików zwanych siecią jądra. Z tej sieci powstaje 10-20 przewodzików odprowadzających jądra przechodzących do najądrza gdzie uchodzą do przewodu najądrza. Ściana moszny zbudowana jest z szeregu warstw: skóra - zawiera dużą ilość barwnika, jest owłosiona, miesień dźwigacz jądra, powięź nasienna wewnętrzna i osłonka pochwowa jądra. Moszna przedzielona jest przegrodą na 2 części lewą i prawą. Jądro lewe leży niżej ze względu na lepszy rozwój splotów żylnych. U płodu jądra znajdują się w jamie brzusznej i w ciągu kilku dni przed lub po urodzeniu powinny zstąpić do moszny, przez kanały pachwinowe. Jeżeli nie zastąpią to jest to wnętrostwo.

NAJADRZA (epidydymis) - parzysty narząd o podłużnym kształcie. Rola: odprowadza i jest zbiornikiem plemników. 5x1x0,5cm otoczone błoną surowiczą i cienką warstwą tkanki łącznej, która wnikając w głąb narządu dzieli go na płaciki zwane stożkami najądrza. (10-15 szt) Utworzone są one z przewodzików odprowadzających jądra które wnikają do najądrza. Z tych przewodzików powstaje przewód najądrza, który jest głównym magazynem plemników. Plemniki opuszczają przewód najądrza dzięki skurczom mięśni gładkich najądrza znajdujących się w ścianie najądrza.

NASIENIOWÓD- parzysty narząd będący przedłużeniem przewodu najądrza i dochodzi do części sterczowej cewki moczowej jako tzw. przewód wytryskowy. Długość nasieniowodu wynosi ok. 60 cm, średnica ok. 3mm a światło ok. 0,5mm. Ma kręty przebieg przed ujściem do cewki moczowej nasieniowód łączy się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego tworząc przewód wytryskowy przed swym połączeniem z przewodem wydalającym jest bańka nasieniowa.

PĘCHERZYKI NASIENNE- parzysty narząd gruszkowatego kształtu o długości 4-5cm, średnica 2cm i mają pojemność

5-10cm³ leżą w pobliżu tylnej części gruczołu krokowego ich wydzielina jest płynna, zawiera fruktozę, kwas cytrynowy, enzymy. Pojawiają się w okresie dojrzałości płciowej pod wpływem hormonów androgennych jądra. Utrzymuje ruchliwość i żywotność plemników w nasieniu.

GRUCZOŁ KROKOWY (prostata)- inaczej stercz, jest nie parzystym narządem, kształtem przypomina kasztan, średnica 3,5cm, waga 10-20g. Wyróżnia się w nich płat prawy i lewy połączony wędziną. Zbudowany jest z gruczołów pęcherzykowo-cewkowych (ok. 30-50). Przewody wyprowadzające tych gruczołów łączą się ze sobą tworząc kilkanaście przewodzików gruczołu krokowego, które uchodzą na wzgórku nasiennym cewki moczowej lub w jego otoczeniu. W wydzielinie gruczołu krokowego występować mogą kamyczki sterczowe które wytworzone są z fosforanu wapnia, kropelek tłuszczu i białka. Wydzielina pobudzana jest przez testosteron.

PRĄCIE (penis)- jest narządem kopulacyjnym, a także służy do wydalania moczu. Wyróżnia się w nim odnogi, nasadę, trzon i żołądź. Nasada zasłonięta jest przez mosznę i skórę krocza. Prącie zbudowane jest z 2 ciał jamistych położonych od strony grzbietowej i z nieparzystego ciała gąbczastego po przeciwnej stronie otaczającego cewkę moczową. Oba ciała otoczone są błoną białawą, która oddzielając ciała jamiste od siebie wytwarza przegrodę prącia. Na żołędzi skóra tworzy podwójny fałd zwany napletkiem. W napletku występują gruczoły napletkowe, które wydzielają łój napletka (mastka)Na szczycie żołędzi jest ujście cewki moczowej.

NARZĄDY PŁCIOWE ZEŃSKIE -zaliczamy do nich jajniki, jajowody, macica, pochwa i srom wieści.

JAJNIKI (ovarium)- parzysty narząd migdałowatego kształtu, 5x3x1,5cm, ok. 6-8g. Otoczony jest błoną białawą dzielą się na korę i rdzeń. W korze leża pęcherzyki jajnikowe pierwotne z którymi rodzą się wszystkie dziewczynki (ok. 200tyś) u dorosłej 200-500. W pęcherzykach jajnikowych zawarte są jaja z których każde zawiera czapeczkę zwana ciałkiem żółtkowym (materiał zapasowy jaja). Powiększające się pęcherzyki sięgają powierzchni jajnika tworząc wzgórek jajonośny zwanym pęcherzykiem jajnikowym (pęcherzyk Graffa). Rdzeń jajnika zawiera liczne włókna sprężyste, nie zawiera komórek płciowych.

JAJOWODY (tuba uterina) - parzyste przewody rozpoczynające się w jamie otrzewnej w pobliżu jajnika i uchodzące do jamy macicy. Długość 10-20cm, średnica 3-9mm, Wyróżniamy następujące części: ujście brzuszne jajowodu, lejek jajowodu, bańka jajowodu, cieśń jajowodu, część maciczna jajowodu, ujście maciczne jajowodu. Nabłonek jajowodu pomaga w transporcie jaja (migawkowy).

MACICA (uterus)- nieparzysty narząd o grubej umięśnionej ścianie, gruszkowatego kształtu. Wymiary 8x40x2cm, waga 50-60g (w czasie ciąży bez płodu 1000-1200g). W macicy wyróżnia się trzon ²/₃macicy i szyjkę macicy. W trzonie macicy wyróżniamy dno macicy i cieśń macicy. Macica leży pośrodku miednicy mniejszej wewnątrzotrzewnowo. Trzon macicy znajduje się w przodozagięciu i przedpochyleniu.

POCHWA- (vagina) nieparzysty przewód mięśniowo błoniasty łączący macicę ze sromem niewieścim. Pośredniczy podczas spółkowania w wprowadzeniu plemników do narządów rodnych kobiety, a także jest to kanał rodny dla rodzącego się płodu. Długość 6-12cm. W górnej części wyróżnia się sklepienie pochwy, natomiast wejście do pochwy stanowi przedsionek. Ściana pochwy ma ok. 3mm grubości, zbudowana jest z błony mięśniowej i śluzowej. Charakteryzuje się intensywnym złuszczaniem i ma odczyn kwaśny.

SROM NIEWIEŚCI- składa się z wzgórka łonowego, warg sromowych większych zespalających się spoidłem przednim i tylnym warg ograniczających szparę sromu, wejście do pochwy ograniczają wargi sromowe mniejsze. Powyżej warg sromowych mniejszych znajduje się łechtaczka (clitoris). Budowa łechtaczki odpowiada prąciu męskiemu, składa się z niewielkich ciał jamistych otoczonych błoną białawą, zakończona szczątkową żołędzią. Z tyłu za łectaczką znajduje się ujście cewki moczowej.

Cykl miesiączkowy

Czynność narządów rodnych kobiety dojrzałej płciowo podlega ciągłej regulacji neurohormonalnej. Jajnik (żeński gruczoł płciowy) przejawia w tym okresie czynność wewnątrzwydzielniczą (hormonalną) i rozrodczą, które są ze sobą ściśle powiązane. Czynność wewnątrzwydzielniczą jajnika jest jednym z ogniw obejmujących "wyższe piętra" układu wydzielania wewnętrznego - przysadkę mózgową i podwzgórze. Dlatego często używa się określenia: oś podwzgórze-przysadka-jajnik. Cykl płciowy kobiety jest szczególnego rodzaju biorytmem sterowanym osią podwzgórze-przysadka-jajnik. Hormony gonadotropowe produkowane przez przysadkę mózgową (hormon folikulotropowy - FSH i luteinizujący - LH), działając na jajnik, sterują szeregiem przemian zachodzących cyklicznie i określanych cyklem płciowym. Obserwując zmiany w jajniku doprowadzające w sposób cykliczny do wzrostu pęcherzyka Graafa, jego pękania i uwalniania komórki jajowej, czyli owulacji (jaj oczkowania), łatwiej zrozumieć procesy będące konsekwencją tych zmian a nazywane cyklem miesiączkowym (Ryc.4-3).

Ryc.4-3 Zmiany zachodzące w błonie śluzowej macicy (dolna część ryciny) oraz w jajniku (górna część ryciny) w związku z cyklem miesiączkowym. Kolor czarny - miesiączka

Cykl miesiączkowy trwa najczęściej 28 dni (nie powinien trwać dłużej 35 dni i krócej niż 25 dni). W każdym cyklu miesiączkowym występują w całym organizmie kobiety, a szczególnie w błonie śluzowej macicy, charakterystyczne zmiany, które można podzielić na cztery fazy:

1. faza wzrostu (proliferacji),

2. faza owulacji (jaj oczkowania),

3. faza wydzielnicza,

4. faza krwawienia miesiączkowego.

Faza wzrostu obejmuje odbudowę błony śluzowej jamy macicy (endometrium) po miesiączce oraz jej rozrost pod wpływem wydzielanych przez jajniki estrogenów, których stężenie we krwi stale wzrasta. Trwa ona około 10-14 dni. Faza owulacji to pęknięcie pęcherzyka Graafa i uwolnienie z niego dojrzałej komórki jajowej. Czynnikiem, który pobudza jaj oczkowanie jest hormon luteinizujący - LH; stężenie tego hormonu we krwi kobiety znacznie wzrasta na kilkanaście godzin przed owulacją. Przy regularnych, 28-dniowych cyklach owulacja odbywa się w połowie cyklu, czyli około 14. dnia cyklu. Jest to najlepszy okres do poczęcia dziecka. W fazie wydzielniczej, pod wpływem rosnącego poziomu progesteronu wydzielanego przez przekształcony pęcherzyk Graafa - tzw. ciałko żółte (a po zajściu w ciążę przez łożysko), dochodzi do dalszych zmian w błonie śluzowej macicy. Zmiany te polegają na rozwoju gruczołów błony śluzowej, ich charakterystycznym skręceniu i wzbogaceniu ich wydzieliny w różne substancje odżywcze. Ma to na celu przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionego jaja, czyli zagnieżdżenia. Jeżeli nie dochodzi do zapłodnienia, to pojawia się faza krwawienia miesiączkowego (trwającego prawidłowo 3-5 dni), czyli złuszczenia i wydalenia błony śluzowej jamy macicy. Warto wspomnieć, że złuszczaniu nie ulega błona śluzowa szyjki macicy, reagująca w czasie całego cyklu miesiączkowego na bodźce hormonalne znacznie słabiej niż błona śluzowa jamy macicy.

Przekwitanie (klimakterium) i menopauza

Przekwitanie (klimakterium) jest okresem przejściowym między dojrzałością płciową a starością. Przekwitanie spowodowane jest stopniowym wygasaniem prawidłowej czynności jajników, co objawia się zaniknięciem dwufazowości cyklu (cykle bezowulacyjne), zaburzeniami cyklu miesiączkowego, aż do ustania miesiączkowania. Ostatnia miesiączka nazywana jest menopauza. Menopauza nie jest jednak równoznaczna z początkiem przekwitania, które rozpoczyna się około 6 lat przed menopauza. Wystąpienie menopauzy często poprzedza okres nieregularnie powtarzających się miesiączek. Tylko to krwawienie miesiączkowe można uznać za menopauzę, po którym występuje co najmniej 6-miesięczna przerwa w krwawieniu.

Menopauza dzieli okres przekwitania na okres przedmenopauzalny i pomenopauzalny -trwający również około 6 lat. Tak więc okres przekwitania jest procesem długotrwałego, stopniowego wygasania czynności jajników. Zmiany zachodzące w tym okresie w organizmie kobiety, zarówno zmiany czynnościowe, jak i organiczne, niosą ze sobą niebezpieczeństwo pojawienia się patologii. Dlatego też, wystąpienie np. krwawienia z dróg rodnych u kobiety po menopauzie wymaga konsultacji lekarskiej.

Wszystko to sterowane jest osią podwzgórze → przysadka → jajnik.

ZAPLEMNIENIE (inseminatio)- ma na celu umożliwienie kontaktu plemników z jajem→ złożenie nasienia w bliskim sąsiedztwie jaj.

ZAPŁODNIENIE (coniugatio)- połączenie plemnika z komórką jajową w wyniku czego powstaje zapłodniona komórka jajowa tzw. zygota. Ruch plemników zależy od ph pochwy (niskie ph→ poniżej 4,5 niekorzystnie wpływa na ich ruch). Ruch plemników zwiększa się po przedostaniu się do szyjki macicy, do jej trzonu i światła jajowodu. Czas drogi jaką musi przebyć plemnik→ 2-8h. Zdolność komórki do zapłodnienia→ 12-24h.

ROZWÓJ ZYGOTY- pierwszy etap to bruzdkowanie, polega na występowaniu głębokich bruzd przewężających zygotę 2→4→8→16itd. na blastomery. Stadium takie to morula. Dalszy podział doprowadza do przekształcenia się zarodka w rodzaj pęcherza, którego ściana zbudowana jest z jednaj warstwy blastomerów i do utworzenia zewnętrznej warstwy tzw. trofoblastu. Wnętrze wypełnione jest cieczą. To stadium to blastula. Przy jednym z biegunów pęcherza komórki skupiają się tworząc zwisający do jamy węzeł zarodkowy, który przekształca się następnie w tarcze zarodkową. Ta tarcza przekształca się w smugę pierwotną, która rosnąc ku przodowi tworzy węzeł Heusena, z którego wyrasta przedłużenie głowowe. W przedniej części smugi z czasem powstaje płytka nerwowa, która przekształca się w rynienkę nerwową a ta z kolei w cewkę nerwową. Na blastuli kończy się etap bruzdkowania i rozpoczyna się kolejny etap tworzenie się listków zarodkowych-

GASTRULA (gastrulacja) -wyróżnia się 3 zasadnicze listki zarodkowe. Zewnętrzna warstwa komórek gastruli to ektoderma, środkowa to mezoderma, a wewnętrzna to entoderma. Z mezodermy tworzy się 4-ty listek zarodkowy mezenchyma. Z ektodermy (neuroblastu) rozwija się układ nerwowy (ośrodki i obwody). Z mezodermy rozwijają się mięśnie głowy, kości czaszki, zębina, skóra właściwa, otrzewna, elementy układu moczowego, płciowego, nasierdzie, serce, krwinki i kora nadnerczy. Z mezendryny: mięśnie gładkie trzewi, naczynia i węzły chłonne i śledziona. Z entodermy: naskórek, gruczoły łojowe, potowe, przedni i tylny płat przydawki mózgowej, elementy wzroku, nabłonek jamy ustnej, układu oddechowego, ślinianki, szkliwo i sutki.

ETAPY ROZWOJU ZAPŁODNIONEJ KOMÓRKI:

1.okres jaja płodowego- jest to czas od zapłodnienia do trzeciego tygodnia i obejmuje bruzdowanie i gastrulacje.

2.okres zarodkowy- o 4- tego tygodnia do końca powstania narządów pierwotnych (serce)

3.okres płodowy- od 3 miesiąca do końca trwania ciąży (37-42 tyg)

BŁONY PŁODOWE I ŁOŻYSKA

Zapłodnione jajo płodowe jeszcze przed wytworzeniem narządów pierwotnych otacza się błonami płodowymi mającymi znaczenie odżywcze, ochronne i wydalnicze. Wyróżniamy 3 zasadnicze błony płodowe: kosmówka (odżywczo-wydalnicza), ma ona budowę dwuwarstwową, część która pokrywa jajo płodowe to błona doczesna podstawowa, lub pokrywowa, a druga to doczesna pokrywowa. Następna to owodnia- wypełniona jest cieczą czyli wodami płodowymi (w połowie ciąży 1,5-2l i od połowy maleje do 0,5-1l). Omocznia ma znaczenie szczątkowe, usuwa produkty przemiany materii, a potem tę rolę przejmuje łożysko.

Ponieważ jajeczkowanie odbywa się ok. 14 dnia cyklu wędrówka jaja przez jajowód trwa ok. 10 dni (w tym czasie może nastąpić zapłodnienie) tak więc zagnieżdżenie jaja przypada na ok. 25 dzień cyklu, czyli 5-6 dzień od zapłodnienia. Zagnieżdżenie może nastąpić w dowolnym miejscu jamy macicy, ale przeważnie jest to tylna ściana trzonu macicy w pobliżu dna. W 3 miesiącu zaczyna rozwijać się łożysko (z kosmówki). Jest to płaski owalny narząd o grubości 2 cm, waga ok. 0,5 kg. Z łożyskiem płód połączony jest sznurem pępowinowym ok. 60 cm, grubość 1,5cm, w skład którego wchodzą 2 tętnice, 1 żyła i struna pępowinowa. Łożysko wraz z błonami płodowymi i sznurem pępowinowym to popłód.

CZYNNOŚĆ ŁOŻYSKA

1.wymiana gazów (O₂ i CO₂), produktów energetycznych i ich metabolitów pomiędzy krwią matki a krwią płodu.

2.wytwarzanie hormonów. Począwszy od 8 tygodnia ciąży łożysko przejmuje wytwarzanie progesteronu zastępując w ten sposób funkcję ciałka żółtego ciążowego. W czasie ciąży wzrasta również wydzielanie estrogenów, które wytwarzane są również w łożysku (najważniejszy to estradiol), są to hormony sterydowe. Oprócz tego łożysko produkuje również hormony białkowe: ludzka gonadotropina łożyskowa hCG i ludzki łożyskowy laktogen hPL.

PORODY WIELOPŁODOWE→ starszy wiek kobiety (pierworódka), leczenie hormonalne, przyczyny genetyczne.

Bliźnięta jedno lub dwuzarodkowe.

GRUCZOŁY DOKREWNE-

są to gruczoły, które nie posiadają własnych przewodów wyprowadzających, a ich wydzielina zwana hormonem przenika bezpośrednio do naczyń krwionośnych, chłonnych, płynu mózgowo rdzeniowego lub do tkanek.

PRZYSADKA MÓZGOWA- jest częścią międzymózgowia, czyli podwzgórza z którym połączona jest tzw. lejkiem. Położona jest w zagłębieniach podstawy wewnętrznej czaszki w trzonie kości klinowej w tzw. siodełku tureckim. Waga ok. 0,6-0,8g. Dzieli się na płat przedni i tylny. Hormony: wzrostu GH, prolaktyna PRL, kortykokropowy ACTH (pobudza korą nadnerczy), tyreotropowy TSH (pobudza czynność tarczycy), folikulotropowy FSH.

SZYSZYNKA- część międzymózgowia części nadwzgórza, wymiary 12/4/8mm, waga 0,1-0,3g. W okresie pokwitania ulega uwstecznieniu. Produkuje melatoninę i wydziela ją do płynu mózgowo rdzeniowego i do krwi. Rolą jej jest kontrola nad snem i czuwaniem.

NADNERCZA- parzysty narząd położony w przestrzeni zaotrzewnowej na górnych biegunach nerek. Są bardzo bogato unaczynione, wymiary 5/3/1 cm, waga 10-18g. Dzielą się na korę i rdzeń. Kora (80-90% narządu) wytwarza hormony pochodne cholesterolu, 3 grupy: glikokortykoidy, mineralokortykoidy i aldosteron. Rdzeń wytwarza aminy katecholowe.

GRUCZOŁY PŁCIOWE- jądra wytwarzają testosteron, jajniki wytwarzają estrogeny, do których zaliczany estron, estriol i estradiol, a także wytwarza progesteron.

GRUCZOŁ TARCZOWY- narząd nieparzysty, położony w przednio dolnej części szyi. Składa się z 2 płatów lewego i prawego połączonych więziną. Długość każdego z płatów 5/3/2cm, waga 30-60g. Zrąb gruczołu tarczowego podzielony jest na płaciki, a te zawierają po 20-40 pęcherzyki. Tarczyca jest bardzo bogato unaczyniona. Przepływ krwi jest 4 razy większy od nerek. Wytwarza: tyroksyna T₄ (4 atomy jodu), trójjodotyronina T₃ (3 atomy jodu). Do płatów tarczycy przylegają przytarczyce (najmniejsze gruczoły)- prawy górny i dolny, lewy górny i dolny. Wydzielają parathormon (obniża jony wapnia Ca⁺⁺ we krwi), a przeciwstawny to kalcytonina.

TRZUSTKA- w budowie wyróżniamy komórki α i β wysp Langerhansa, α wydzielają glukagon, a β insulinę (obniża poziom cukru).

POWŁOKA WSPÓLNA

SKÓRA (cutis)- najbardziej powierzchniowa warstwa ciała, 1,5-1,8m², grubość do 4mm. Składa się z naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej.

NASKÓREK- jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, którego powierzchniowe warstwy mogą rogowacieć. Dzielimy go na 2 warstwy: głęboką, która nie rogowacieje, następuje dzięki niej odżywianie komórek i zewnętrzną- rogowacieje. Powierzchnia naskórka nie jest gładka. W głębszych warstwach naskórka znajdują się drobne ziarenka- jest to barwnik- melanina. Ochrania ona ciało przed nadmiernym nasłonecznieniem. Duże skupiska melaniny → dół pachowy, skóra narządów płciowych.

SKÓRA WŁAŚCIWA- składa się z warstwy brodawkowej i warstwy siatkowatej. Brodawkowata utworzona przez liczne brodawki skóry, które są wpuklone w kierunku naskórka i zawierają liczne naczynia krwionośne. Siatkowata zawiera liczne gruczoły skóry, ich zadaniem jest głównie wydzielanie potu. Zawiera również brodawki i cebulki włosów.

TKANKA PODSKÓRNA- zbudowana z różnej tkanki łącznej i zawiera zmienną liczbą komórek tłuszczowych.

GRUCZOŁY SKÓRY- znajdują się w tkance podskórnej lub w skórze właściwej. Zaliczamy do nich gruczoły łojowe i potowe.

GRUCZOŁY ŁOJOWE- gruczoły pęcherzykowe, wydzielają łój skóry. W 90% są to gruczoły przywłosowe, a w 10% rozrzucone samodzielnie. Są to: gruczoły tarczkowe- na powiekach, czerwieni warg- usta, napletka i łechtaczki. Najlepiej rozwinięte gruczoły łojowe występują w skórze nosa, warg i policzków.

GRUCZOŁY POTOWE- gruczoły cewkowe, wydzielają pot. Pot wydzielany jest średnio 700- 1000 ml/dobę. Pot składa się z wody, śladowo z białka, nieznaczna ilość tłuszczów, cholesterol, NaCl, mocznik, kwas moczowy. Znaczenie- termoregulacja ustroju.

Ogólna rola skóry- chroni przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, utratą wody, odprowadza ciepło, są tu receptory dotyku, bólu, temperatury. W skórze odbywa się magazynowanie tłuszczu i wytwarzanie ciał obronnych. Brak tkanki tłuszczowej→ noś czoło, powieki.

SUTKI (mammae)- największe gruczoły skóry. W skład wchodzi gruczoł sutkowy, który składa się z 10-20 płatków otoczonych tkanką łączna i tkanką tłuszczową, ułożonych promieniście w stosunku do brodawki sutkowej. Każdy z płatków zbudowany jest z szeregu płacików, które składają się z gruczołów pęcherzykowych. Ich przewody wyprowadzające to przewody mleczne, biegną w kierunku brodawki tworząc przed wejściem do niej rozszerzenie- zatokę mleczną. Dookoła brodawki znajduje się otoczka brodawki sutkowej, które zawierają gruczoły łojowe, gruczołu potowe i mięśnie gładkie. Ich wydzielina to mleko, regulując je neurohormonalnie (wydzielanie mleka→ prolaktyna, opróżnianie→ oksytocyna).

WŁOSY- są wytworem naskórka. Występują na całej skórze z wyjątkiem dłoni i podeszwy. Wyróżniamy włosy głowy, narządów płciowych zewnętrznych, narządu wzroku i ucha zewnętrznego. Włos składa się z części zewnętrznej- łodygi i z części ukrytej w skórze- korzeń włosa. Dolny koniec korzenia tworzy zgrubienie zwane opuszką włosa. Opuszka ma ponadto zagłębienie w którym osadzona jest brodawka włosa, uczestniczy ona w odżywianiu włosa, a opuszka zawiera komórki, które rozmnażając się powodują wzrost włosa. Włos leży w zagłębieniu wysłanym naskórkiem zwanym mieszkiem włosa. Od strony w którą pochylony jest włos odchodzi od niego mięsień przywłosowy w kierunku naskórka. W kącie między mięśniem przywłosowym a korzeniem włosa leży gruczoł łojowy, który ma ujście do mieszka włosowego. Warstwowo włos składa się z rdzenia, kory i osłonki. Wiek włosa 3-5 lat, tępo wzrostu w 0,2-0,3mm/dobę. W korzeniach włosów znajdują się zakończenia nerwowe i receptory dotyku.

PAZNOKCIE- to zrogowaciała blaszka ochraniająca opuszkę palca od strony grzbietowej. Składa się z ukrytego w zatoce korzenia i ciała. Odrasta całkowicie w ciągu 160 dni, 1mm/tydzień.

UKŁAD POKARMOWY-

ma kształt kanału, rozpoczyna się jamą ustną, kończy odbytem. Skład: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie i jelito grube. Dodatkowo w skład układu wchodzą gruczoły: trzustka, śledziona i wątroba.

JAMA USTNA (carum oris)- zaczyna się szparą ustną i przechodzi ku tyłowi w gardziel. Ściany jamy ustnej stanowią: wargi, policzki i podniebienie, które dzielimy na twarde i miękkie oraz dno jamy ustnej. Do narządów jamy ustnej zaliczamy: zęby, język i ślinianki. Rola→ oplatanie pokarmu śliną, podział na kęsy i przesuwanie pokarmu. Rozpoczyna się tu wstępny proces trawienia→ rozkład skrobi na cukry proste.

PRZEŁYK (esophagus/oesophagus)- pośredniczy w przekazywaniu pokarmu z gardła do żołądka. Nie ma tu żadnych procesów wchłaniania ani trawienia. Długość 23-29cm, dzieli się na część szyjną c₆-th₁ i część piersiową th₁-th₁₁ oraz część brzuszną zawartą między przeponą a żołądkiem. Ma kształt litery S, ma różne przewężenia. Odległość od łuków zębowych do wpustu żołądka ok. 41cm. W tkance podskórnej ściany przełyku znajdują się gruczoły przełykowe, a mięśniówka przełyku przesuwa pokarm za pomocą ruchów perystaltycznych (synchroniczne ruchy klatki piersiowej).

ŻOŁĄDEK (gaster/gastutis)- część wpustowa, dno, trzon, który zakończony jest odźwiernikiem. Ponadto wyróżniamy 2 krzywizny: większą i mniejszą. Kształt żołądka może być bardzo różny. W błonie śluzowej wyróżniamy różne gruczoły żołądkowe o charakterze cewkowym. Ponadto wyróżniamy gruczoły odźwiernikowe, które produkują wydzielinę podobną do śluzu. Wyróżnia się także grudki chłonne żołądkowe. Wpust żołądka leży na wysokości 11 kręgu piersiowego, trochę w lewo od płaszczyzny pośrodkowej ciała, a odźwiernik na wysokości 1 kręgu lędźwiowego na prawo od tej płaszczyzny. Gruczoły żołądkowe właściwe występują w całym trzonie żołądka i zbudowane są z 4 rodzajów komórek. Komórki śluzowe, komórki główne są prekursorem pepsyny, komórki okładzinowe produkują wydzielinę która przekształca się w kwas solny, wydzielają także czynnik Castle'a, wiąże się on z witaminą B₁₂, komórki srebrochłonne są miejscem syntezy i magazynowania serotoniny.

JELITO CIENKIE- dwunastnica (duodenum), jelito czcze (jejunum), jelito kręte (ileum)

DWUNASTNICA- ma kształt literki C, dzieli się na część górną, zstępującą i dolną, która dzieli się na część poziomą i wstępującą. Długość ok. 30 cm, leży między odźwiernikiem a zgięciem dwunastniczo czczym. W części górnej mamy rozszerzenie zwane opuszką dwunastnicy (najczęstsze miejsce wrzodów). Dwunastnica rzutuje się na okolicę nadbrzuszną i około pępkową. W swojej większej części leży na prawo od płaszczyzny pośrodkowej. Zgięcie górne leży na wysokości 1 kręgu lędźwiowego, a dolne na wysokości 3 kręgu lędźwiowego. Ściana dwunastnicy zbudowana jest z błony surowiczej tkanki podskórnej i błony śluzowej. W części górnej- zstępującej znajduje się brodawka większa- brodawka Vatera, uchodzą do niej drogi trzustkowe i żółciowe: przewód żółciowy wspólny i przewód trzustkowy- Wirsunga. Powyżej brodawki Vatera znajduje się brodawka mniejsza do której uchodzi przewód trzustkowy dodatkowy- przewód Santoriniego. Sok dwunastniczy, który wypełnia jej światło zawiera enzymy trawiące węglowodany, białka i tłuszcze (tu zaczyna się proces trawienia). Wydzielane one są przez sok trzustkowy (ok. 1l/dobę). Do dwunastnicy wątroba wydziela przez drogi żółciowe żółć w ilości 1,5l/dobę. Żółć emulguje (rozbija) tłuszcze i uczynnia enzym trawienny lipazę trzustkową, oraz wzmaga czynność perystaltyczną jelit. Komórki nabłonka dwunastnicy pokryte są mikrokosmkami a w tkance podśluzowej występują gruczoły dwunastnicze.

JELITO CZCZE (jelito cienkie)- długość zmienna- 4-5m, światło 2,5-5cm. W jelicie cienkim odbywa się dalszy proces trawienia węglowodanów, tłuszczów i białek. Powierzchnię chłonną w jelicie cienkim zwiększają fałdy okrężne i kosmki jelitowe (ok. 1,5mm wysokości i ok. 10mln). Jelito czcze i kręte rozpoczynają się zgięciem dwunastniczo czczym na wysokości 2 kręgu lędźwiowego, a kończą zastawką krętniczo kątniczym miejscu ujścia do kątnicy na prawym dole biodrowym. ²/₅ początkowe stanowi jelito czcze, a pozostałe ³/₅ jelito kręte. Z kosmków jelitowych składniki pokarmowe przedostają się do układu żylnego i dopiero tam są transportowane.

KREZKA- dwie złączone ze sobą blaszki otrzewnej pomiędzy którymi przebiegają naczynia i nerwy zaopatrujące dany narząd.

JELITO GRUBE- końcowy odcinek przewodu pokarmowego, dzieli się na jelito ślepe (cecum) wraz z wyrostkiem robaczkowym (appendix vermiforis), zapalenie wyrostka ostre (oppendictis acuta), stan po usunięciu (appendectomia), okrężnica (colon), odbytnica (rectum).

Okrężnica dzieli się na okrężnicę wstępującą, poprzeczną i zstępującą, a przedłużeniem okrężnicy zstępującej jest jest okrężnica esowata tzw. esica. Długość jelita grubego 1,5-1,8m, średnica ok. 9cm.jelito ślepe zwane inaczej kątnicą położone jest na prawym talerzu biodrowym ok. 3 palce poniżej jego początku, uchodzi do niego ujście krętniczo kątnicze. W ujściu tym znajduje się zastawka krętniczo kątnicza, która zapobiega cofaniu się treści pokarmowej z jelita grubego do jelita cienkiego. Ilość treści pokarmowej przechodzącej przez jelito grube wciągu doby 600-800ml. od podstawy jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy, dł 8cm, średnica 1cm. Na wysokości 3 kręgu krzyżowego okrężnica esowata przechodzi bez wyraźnej granicy w końcowy odcinek jelita grubego w odbytnicę. W odbytnicy wyróżniamy część górną- bańkę odbytnicy i kanał odbytniczy. Odbytnica wytwarza 2 zgięcia. Zgięcie krzyżowe, które wypukłością zwrócone jest do tyłu i zgięcie kroczowe zwrócone do przodu. Ostatnim odcinkiem przewodu pokarmowego jest odbyt (anus). W pobliżu odbytu mięśnie gładkie wytwarzają okrężny przebieg wytwarzając zwieracz odbytu wewnętrzny, natomiast pod skórą przebiega mięsień poprzecznie prążkowany zwany zwieraczem zewnętrznym odbytu. Rolą jelita grubego jest wchłanianie wody, formowanie i zagęszczanie masy kałowej. Nie wchłonięte resztki pokarmowe ulegają fermentacji i gniciu.

HORMONY UKŁADU POKARMOWEGO

GASTRYNA- wydzielana przez odźwiernik- pobudza czynność wydzielniczą żołądka.

SEKRETYNA- uwalniana przez dwunastnicę i jelito czcze- pobudza wydzielanie soku trzustkowego, żółci i pepsyny, a hamuje wydzielanie kwasu solnego w żołądku.

CHOLECYSTOKININA- uwalniana przez dwunastnicę i jelito czcze- pobudzawydzielanie enzymów trzustkowych, obkurcza pęcherzyk żółciowy, pobudza pracę jelit i wydzielanie żółci.

WĄTROBA (hepar)- jest narządem o wadze ok. 1,5kg (największy gruczoł). Dzieli się na 4 płaty: prawy (największy), lewy, ogoniasty i czworoboczny. Pomiędzy czworobocznym a ogoniastym znajduje się zagłębienie zwana wnęką wątroby, natomiast pomiędzy prawym a lewym znajduje się więzadło sierpowate. Płaty dzielą się na segmenty. Prawy na segment przedni i tylny. Lewy na przyśrodkowy i boczny. Segmenty dzielą się na zraziki. Zrazik jest najmniejszą jednostką morfologiczno czynnościową wątroby. Każdy zrazik ma kształt piramidy 5 lub 6-kątnej, ok. 2mm wysokości. Zrazik zbudowany jest z komórek wątrobowych- hepatocytów, które układają się w blaszki promieniście w stosunku do środka zrazika. Ta struktura nazywa się muralium. Komórki wątrobowe w blaszkach tworzą ścianę kanalików żółciowych. Wątroba leży w prawym podżebrzu w okolicy nadbrzusznej i w lewym podżebrzu. Brzeg górny sięga w lini środkowo obojczykowej prawej przy wydechu do 4 międzyżebrza, a w linii środkowo obojczykowej lewej do 3 międzyżebrza. Brzeg dolny w linii środkowo obojczykowej prawej nie wystaje spod łuku żebrowego, a w płaszczyźnie pośrodkowej przecina linię łączącą podstawą wyrostka mieczykowatego z pępkiem na granicy ¹/₃ górnej i środkowej części, a w linii przymostkowej lewej dochodzi do 6 żebra. W stosunku do otrzewnej leży wewnątrzotrzewnowo. Wątroba jest jednym z nielicznych narządów, które ma 2 rodzaje unaczynienia- czynnościowe i odżywcze. Czynnościowe to żyła wrotna i żyły wątrobowe- związane są z przejściem przez wątrobę wchłoniętych w jelitach składników. Odżywcze ma na celu odżywianie komórek wątrobowych i składa się z naczyń doprowadzających- tętnica wątrobowa właściwa i tętnica wątrobowa wspólna, oraz naczyń odprowadzających- żyły wątrobowe, które uchodzą do żyły głównej wolnej. Obydwa krążenia zespalają się ze sobą na poziomie zrazików, tak że naczynia odprowadzające- żyły wątrobowe są wspólne dla obu krążeń. Wytwarzana w komórkach wątrobowych żółć odpływa kanalikami i przewodzikami żółciowymi do wrót wątroby, gdzie przechodzą one w przewody żółciowe- przewód wątrobowy lewy i prawy, te z kolei tworzą po zespoleniu ze sobą przewód żółciowy wspólny, który uchodzi do brodawki Wathera. Przewód pęcherzykowy doprowadza i odprowadza żółć (bil/fel) do zbiornika żółci którym jest pęcherzyk żółciowy (vesica fella). Pojemność pęcherzyka żółciowego30-50ml, żółć ulega w nim zmagazynowaniu i 10-krotnemu zagęszczeniu. Żółć składa się z barwników żółciowych, hormonów kory nadnerczy, soli kwasów żółciowych, cholesterolu, kwasów tłuszczowych, tłuszczów obojętnych, soli nieorganicznych i wody. W okresie trawienia pokarmu w jelicie cienkim żółć odpływa do dwunastnicy. W okresach pomiędzy trawieniami pokarmów zwieracz brodawki dwunastniczej jest skurczony i żółć gromadzi się w pęcherzyku żółciowym. W czasie opróżniania się żołądka do dwunastnicy występuje odruchowy rozkurcz zwieracza brodawki za pośrednictwem nerwów błędnych. Krążąca we krwi cholecysto-pankreozynina CCK-PZ wywołuje skurcz mięśni gładkich pęcherzyka i opróżnienie się jego z żółci do dwunastnicy. Żółć ulega kilkakrotnemu zagęszczeniu w pęcherzyku dzięki resorbcji wody. Ponadto traci część zasad i ph ulega obniżeniu. W ciągu doby wytwarza się ok. 0,5l żółci.

Przewód (ductus), przewód żółciowy wspólny (choledoctys).

TRZUSTKA (pankreas)- narząd o obłym kształcie, długość 20cm, waga 100g. Składa się z głowy, trzonu i ogona. Ma budowę zrazikowatą. Dzieli się na część zewnątrz wydalniczą i wewnątrz wydalniczą (dokrewną). Zewnątrz wydalnicza- utworzona jest przez płaciki trzustkowe, których wydzielina odprowadzana jest przez przewodziki trzustkowe, aż w końcu przez przewód trzustkowy (dodatkowy) do dwunastnicy. Część zewnątrz wydalnicza tworzy główną masę gruczołu ok. 98%. Wewnątrz wydzielnicza utworzona przez wyspy Langerhanza trzustki (ok. 360tyś, ok. 1-2g). W obrębie trzustki wyróżniamy komórki α które produkują glukagon i komórki β które produkują insulinę, położona zewnątrzotrzewnowo, na tylnej ścianie jamy brzusznej. Głowa trzustki znajduje się na wysokości 2 kręgu lędźwiowego, otoczona przez dwunastnicę. Ogon jest na wysokości 1 kręgu lędźwiowego, sąsiaduje ze śladzioną. Ku tyłowi od głowy trzustki przebiega żyławrotna i przewód żółciowy wspólny. Do przodu od trzustki leży żołądek.

ZABURZENIA

Nieżyt żołądka (gastritis).

Nieżyt żołądka i jelit (gastroenterocolitis)- stan zapalny błony śluzowej. Może być przewlekły. Objawy- nalot na języku, brak łaknienia, odbijanie, wzdęcia, zgzga, nudności, wymioty, biegunka, ból, wzrost temperatury. Leczenie- dieta.

Wrzód (ulcus).

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy (morbus ulcerosus ventriculus et duoeni)- tworzenie się wrzodów w śluzówce narządu. Objawy- zgaga, ból żołądka 0,5-1h po posiłku, ból dwunastnicy nie mniej niż 2h po posiłku naczczo. Charakterystyczna okresowość- wiosna, jesień. Mogą się pojawiać krwawienia w stolcu (fusowate).

Guzki krwawienne (chemoroidy)- pieczenie, swędzenie, ból w kiszce stolcowej po opróżnieniu, krwawienia. Sytuacje sprzyjające- zaparcia, stres, porody, choroby nerek.

---