K. H. Włodarski
UKŁAD KRĄŻENIA
Układ krążenia, w skład którego wchodzi serce i system naczyń krwionośnych, ma za zadanie rozprowadzać krew, a z nią tlen i składniki odżywcze, do wszystkich narządów i komórek ustroju oraz odbierać z nich dwutlenek węgla i inne produkty przemiany materii.
Akcja skurczowa i rozkurczowa serca przepycha krew z przedsionków do komór, a z tych - do głównych naczyń.
Rozróżniamy dwa rodzaje krążenia:
Krążenie płucne, zwane też małym, prowadzące z prawej komory serca tętnicami płucnymi odtlenowaną krew do płuc, skąd, po dokonaniu wymiany gazowej (nasyceniem tlenem, czyli utlenowaniu) w naczyniach włosowatych płuc wraca żyłami płucnymi do lewego przedsionka serca.
Krążenie ogólne, zwane też dużym lub wielkim, rozprowadzające utlenowaną w płucach krew po całym organizmie oraz zbierające krew odtlenowaną (zawierającą dwutlenek węgla) z powrotem do prawego przedsionka serca.
Utlenowana krew opuszcza serce aortą - największym elastycznym naczyniem tętniczym. Od aorty odchodzą mniejsze tętnice, rozgałęziające się w różnych narządach, aż po arteriole - małe tętniczki, rozgałęziające się w sieć naczyń włosowatych, zwanych kapilarami.
Krew, zawarta w naczyniach włosowatych, dokonuje wymiany gazowej i metabolitów z otaczającymi tkankami na drodze dyfuzji. Z naczyń włosowatych krew zbiera się w żyłki, a te zbierają się w większe naczynia żylne - żyły, którymi powraca do prawego przedsionka serca.
Ściany naczyń krwionośnych oraz serca mają, ogólnie biorąc, jednakowy plan budowy: składają się z trzech warstw:
Blaszka wewnętrzna, stanowiąca wyściółkę naczyń, wysłana jest cienkimi komórkami, zwanymi śródbłonkiem. W sercu warstwa ta nazywa się wsierdziem (= endocardium).
Blaszka środkowa - w naczyniach składająca się z kilku warstw (liczniejszych w tętnicach) komórek mięśni gładkich, włókien sprężystych (liczniejszych w tętnicach) oraz włókien kolagenowych. Blaszka środkowa w tętnicach dużych, typu sprężystego, jest bardzo bogata we włókna sprężyste, nadające tym naczyniom elastyczność. W mniejszych tętnicach, typu mięśniowego blaszka wewnętrzna posiada dobrze rozbudowaną mięśniówkę gładką. Serce stanowi więc odmianę tętnicy typu mięśniowego W sercu warstwę środkową tworzy mięsień sercowy, stanowiący szczególną odmianę mięśnia szkieletowego, pracujący według własnego automatyzmu. Mięsień ten zwany jest śródsierdziem (myocardium).
Przydanka, warstwa zewnętrzna, zbudowana z luźnej tkanki łącznej, zawierająca naczynia, odżywiające ścianę wewnętrzną i środkową naczynia.
W sercu warstwa zewnętrzna nosi nazwę nasierdzia (=epicardium). Serce leży w tzw. worku osierdziowym, wysłanym płaskimi komórkami śródbłonkowymi, zwanymi mesotelium.
Ryc. 1
Schematyczny przekrój warstw, tworzących ścianę naczynia krwionośnego
Ryc. 2
Różnice w budowie histologicznej naczynia tętniczego (lewa część) i żylnego (prawa część)
Naczynia włosowate w narządach miąższowych (szpik, wątroba, śledziona) posiadają znacznie szersze światło i nazywają się naczyniami zatokowymi.
W obrębie komórek mięśnia sercowego, pod wsierdziem, znajdują się zmodyfikowane komórki mięśniowe, zwane włóknami przewodzącymi (tzw. włókna Purkinje'go), tworzące tzw. układ bodźco- przewodzący serca. Układ ten odpowiedzialny jest za generowanie i rozprowadzanie impulsów, powodujących równomierny skurcz mięśnia sercowego. Szybkie rozprzestrzenianie się impulsu do skurczu zawdzięczają komórki serca licznym połączeniom międzykomórkowym specjalnego typu, ułatwiającym prędki przepływ jonów z komórki do komórki.
Dzięki obecności znacznej liczby komórek mięśniowych oraz produkowanych przez nie włókien sprężystych, ściany tętnic są elastyczne i na przekroju poprzecznym zachowują otwarte światło. Blaszka sprężysta wewnętrzna tętnic tworzy charakterystyczne, wężykowe pofałdowania. Ściany naczyń żylnych posiadają znacznie słabiej rozwiniętą błonę środkową, a ich światło na przekrojach poprzecznych jest zapadnięte.
Aorta, największe naczynie tętnicze, wykazuje bardzo dużą elastyczność dzięki wybitnemu nagromadzeniu włókien sprężystych, tworzących nawet układ błon sprężystych.
Tętniczki (arteriole) posiadają jedynie śródbłonek i niekiedy blaszkę sprężystą wewnętrzną oraz 1-2 warstwy komórek mięśni gładkich.
Naczynia włosowate wysłane są płaskimi komórkami śródbłonka, o bardzo cienkiej cytoplazmie, co ułatwia dyfuzję pomiędzy krwią a tkankami około naczyniowymi. W niektórych przypadkach (gruczoły wydzielania dokrewnego, nerki, błona śluzowa jelit) śródbłonek ten nie tworzy ciągłej wyściółki, lecz jest poprzerywany otworkami (porami), zwanymi okienkami. Na zewnątrz komórek śródbłonka znajdują się pojedyncze komórki okołonaczyniowe, zwane perycytami, stanowiące odpowiednik przydanki większych naczyń..
Naczynia włosowate w narządach miąższowych (szpik, wątroba, śledziona) posiadają znacznie szersze światło i nazywają się naczyniami zatokowymi.
W naczyniach żylnych występują wpuklenia blaszki wewnętrznej do światła naczynia, tworząc tzw. zastawki żylne. Zapobiegają one cofaniu się krwi w tych naczyniach, które nie są tak sprężyste, jak tętnice.
Wyszukiwarka