POSTĘPOWANIE KARNE – wykład 2005 BULSIEWICZ, III rok, postępowanie karne


POSTĘPOWANIE KARNE - wykład

Prof. A Bulsiewicz

Autor notatek: Czyżu

6.10.2005

ISTOTA I POJĘCIE PROCESU KARNEGO:

Proces - ogólnie: przebieg, powiązany przyczynowo zespół zdarzeń zmierzających do wywołania określonych skutków.

Grupa szczególna procesów: procesy prawne - przewidziany przez prawo zespół działań zmierzających do wywołania określonego skutku prawnego.

Istota procesu - różnie ją definiowano; szereg teorii, w szczególności 4:

Proces karny jako forma realizacji działań: próba wyjaśnienia istoty procesu (proces - rola pomocnicza dla prawa formalnego).

Sprowadzenie prawa procesowego do katalogu norm technicznych.

Zarzut: autorzy tej teorii nie dostrzegają wielorakich stosunków prawnych zawieranych w ramach procesu i nie doceniają ich roli.

Proces karny jako stosunek prawny: ta teoria uzyskała największe znaczenie.

Widziano rozwinięcie roli stron w procesie oraz zasadę kontradyktoryjności.

Uznanie procesu jako konkretnego przebiegu.

Pogląd niemieckiego cywilisty: proces zjawiskiem dynamicznym; proces jest stosunkiem prawnym rozwijającym się i postępującym w swym rozwoju.

Proces - stosunek prawny stron do siebie.

Koncepcja prawa cywilnego została przyjęta przez prawo karne.

Proces karny jako sytuacja prawna: powiązana ściśle z teorią stosunku prawnego; wywodziła, że proces karny jest pewną sytuacją prawną (Goldsmith).

Istota procesu: w procesowych widokach, możliwościach, ciężarach, uwolnieniu od ciężarów stron.

W procesie chodzi o jakieś korzyści, które może strona uzyskać.

Ta teoria nie zyskała uznania.

Uczony rosyjski (chyba Rozi się nazywał): proces karny można przedstawić jako trójkąt: podstawa - sąd, boki - strony.

Proces - ogół czynności procesowych skrytykowane.

Proces - ogół stosunków karno-procesowych zachodzących między uczestnikami procesu.

Prof. Stefan Kalinowski: połączył pojęcie czynności procesowych i stosunków karno-procesowych. Według niego proces karny to ogół czynności podejmowanych przez wszystkich uczestników procesu oraz ogół związanych z tymi czynnościami stosunków procesowych, które są odmianą stosunków prawnych.

Inni autorzy: na proces karny należy spojrzeć z dwojakiego punktu widzenia:

  1. działalności,

  2. stosunków.

Proces w pierwszym znaczeniu to ogół czynności wykonywanych przez wszystkich uczestników procesu (element ruchu).

W drugim znaczeniu to ogół stosunków zachodzących między uczestnikami procesu w działalności, którą nazywamy procesem.

Abstrakcyjne rozumienie: proces - działalność przewidziana przez obowiązujące przepisy karno-procesowe, w celu wykrycia sprawcy, jego ukarania.

PODSTAWOWE POJĘCIA.

Uczestnik procesu karnego - podmiot (może być to organ procesowy, osoba fizyczna, osoba prawna, instytucja państwowa lub społeczna nie posiadająca osobowości prawnej), który bierze udział w procesie karnym w określonej przez prawo karne procesowe roli.

Podmiot ten posiada prawa i obowiązki, które przyznaje / nakłada na niego prawo karne procesowe.

Grupy uczestników:

Wszyscy uczestnicy wpływają swoim zachowaniem na przebieg procesu.

Nie jest uczestnikiem funkcjonariusz policji, który doprowadza oskarżonego w kajdankach.

Także osoby, które biorą udział w procesie w roli widzów nie są uczestnikami.

Uczestnicy procesu podejmują czynności procesowe.

Czynność procesowa - wszelkie zachowania przewidziane przez prawo karne procesowe.

Zachowanie się uczestnika procesu, z którym prawo karne procesowe łączy określone skutki procesowe, np. wniosek o ściganie, wyrok sądu karnego.

Proces karny powstaje z pierwszą czynnością (z reguły jest to postanowienie o wszczęciu postępowania).

Czynność uczestnika procesu rodzi z reguły kolejną czynność.

Stosunki procesowe - sytuacje prawne między uczestnikami; mają charakter społeczny (między ludźmi) i prawny.

Stosunki procesowe między uczestnikami ulegają zmianom w ciągu procesu i też kiedy proces przechodzi do kolejnego etapu.

Stosunków procesowych jest wiele: oskarżony sąd

oskarżony powód cywilny

oskarżony oskarżyciel prywatny

sąd świadek.

Stosunki te powstają nie tylko między organami procesowymi a uczestnikami, ale też między samymi uczestnikami. Zawiązują się w toku całego procesu.

13.10.2005

Stosunki mogą być wynikiem sporu między określonymi podmiotami (oskarżony - powód cywilny), mogą być wynikiem układu przedstawicielskiego (oskarżyciel prywatny - jego pełnomocnik). Stosunki mogą wynikać z określonych kompetencji władczych organów procesowych (np. organ sądowy procesowy - świadek).

Określona czynność procesowa może być połączona z kilkoma stosunkami procesowymi.

Proces karny to zjawisko społeczne.

Wyróżniamy modele procesu, odpowiadające trzem formom, jakie zna historia prawa procesowego:

We współczesnym procesie dominuje forma mieszana.

Forma procesu odzwierciedla układ stosunków w państwie: zaostrzenie polityczne - inkwizycja, złagodzenie - skargowość lub forma mieszana.

FUNKCJE PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO:

  1. funkcja porządkująca - skoordynowanie i uporządkowanie poszczególnych czynności i nurtów procesowych tak, aby proces mógł przebiegać sprawnie i bez zahamowań;

  2. funkcja gwarancji interesów uczestników procesu - uczestnicy wiedzą z góry o swoich uprawnieniach i obowiązkach, a także ciężarach (bo te obowiązki i ciężary wynikają wyraźnie z uregulowań k.p.k.);

  3. funkcja gwarancji celów procesu - a zwłaszcza merytorycznego celu; aby każdy winny był trafnie ukarany, a nikt niewinny nie poniósł odpowiedzialności karnej;

  4. funkcja likwidacji konfliktów między jednostkami - ta funkcja występowała także w kodeksie poprzednim z 1969 r.; przejawiała się głównie w formie pojednania i ugody w sprawach prywatnoskargowych, a także ugody w sprawach cywilnych; obecnie postępowanie pojednawcze - art. 489 i art. 490 k.p.k.

Konsensualizm: porozumienia między uczestnikami procesu. Wniosek oskarżonego o wydanie wyroku skazującego - porozumienie.

W nauce możemy spotkać się z innym określeniem funkcji procesowych (w znaczeniu głównych kierunków działalności procesowej) - prof. Kalinowski wyróżnia funkcje: oskarżania, obrony, sądzenia.

Prof. Cieślak wyróżnia następujące funkcje w zakresie odpowiedzialności karnej: funkcję ścigania karnego, obrony karnej, rozstrzygania i wykonania rozstrzygnięcia; w zakresie odpowiedzialności cywilnej: dochodzenie roszczeń cywilnych, obrona przed dochodzeniem roszczeń cywilnych, rozpoznanie i rozstrzyganie w kwestii odpowiedzialności cywilnej.

Odpowiedzialność karna oparta jest na naruszeniu przepisów prawa karnego materialnego. Odpowiedzialność cywilna łączy się ze szkodą, którą doznał pokrzywdzony w wyniku przestępstwa.

W zakresie odpowiedzialności karnej:

W zakresie odpowiedzialności cywilnej:

O roszczeniu cywilnym może rozstrzygać sąd z urzędu - art. 415 § 4 k.p.k.

Art. 46 k.k. - obowiązek naprawienia szkody.

Obrona przed dochodzeniem roszczeń cywilnych - osobiście lub przez obrońcę oskarżonego.

PRZEPISY KARNO-PROCESOWE.

Przepis karny - pewna elementarna dyrektywa zachowania wyrażona wprost w ustawowym tekście.

Przepis karno-procesowy - przepis odnoszący się do procesu karnego, przynależny do zespołu norm prawa karnego procesowego.

Przepisy karno-procesowe znajdują się przede wszystkim w usystematyzowanym zbiorze norm karno-procesowych - k.p.k.

Do tej pory mieliśmy w Polsce 3 kodeksy postępowania karnego: k.p.k. z 19.03.1928, k.p.k. z 19.04.1969, k.p.k. z 6.06.1997.

Ale nie tylko w kodeksie zawarte są przepisy karno-procesowe. Poza kodeksem postępowania karnego istnieją ustawy karno-procesowe zwane dodatkowymi (kodeks z 1928 r.: rozporządzenie Prezydenta RP z 19.03.1928 r. o postępowaniu doraźnym, było to rozporządzenie z mocą ustawy; obecnie: ustawa z 25.06.1997 o świadku koronnym). Również w innych aktach prawnych: kodeks karny - przepisy, które posiadają częściowo charakter procesowy, np. przepisy dotyczące sposobu ścigania; kodeks karny wykonawczy.

Są przepisy karno-procesowe, które przewidują nakazy i zakazy - np. art. 196 § 1 k.p.k.: nie mogą być biegłymi osoby powołane w charakterze świadka; art. 10 § 1 k.p.k.: oskarżyciel publiczny i inne organy ścigania mają obowiązek wszcząć postępowanie o przestępstwo ścigane z urzędu.

Adresatami norm procesowych są uczestnicy procesu. To właśnie ich prawa i obowiązki oraz całą działalność procesową normują przepisy karno-procesowe. Wyjątkowo spotkać można normy skierowane do wszystkich obywateli - np. art. 304 § 1 k.p.k.: społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie ściganym z urzędu..

Podziały przepisów karno-procesowych:

Kryterium adresata: przepisy skierowane do uczestników procesu lub pewnej grupy uczestników - np. art. 425 § 1 k.p.k.; przepisy skierowane do uczestników procesu dzielimy na:

Przepisy materialno-procesowe. O tym, czy dany przepis ma charakter materialno-procesowy rozstrzyga jego treść i materia, którego dotyczy, a nie ustawa. Zaliczamy do nich: normy dotyczące przedawnienia; art. 552 k.p.k. dotyczący roszczeń o odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie.

Przepisy o charakterze ustrojowo-procesowym. Zamieszczone są w k.p.k. oraz ustawach ustrojowych.

Kolejny podział norm karno-procesowych:

OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ PROCESOWEJ W MIEJSCU I CZASIE.

Reguła w procesie karnym: jeśli chodzi o obowiązywanie ustawy karnej procesowej, to stosuje się zawsze ustawę nową (czas popełnienia przestępstwa nie odgrywa tutaj roli). W prawie karnym zasadą jest, że stosuje się ustawę obowiązującą w czasie popełnienia czynu.

Wyjątki od reguły są przewidziane w przepisach wprowadzających k.p.k.: dwa unormowania istotne - art. 9 k.p.k. (czynności dokonane pod rządami starej ustawy są skuteczne, jeżeli ich dokonano z zachowaniem przepisów dotychczasowych), art. 10 k.p.k. (w razie wątpliwości, czy stosować prawo dotychczasowe czy nowe - stosuje się zawsze prawo nowe).

Doktryna: działalność organów procesowych jest przejawem bezpośredniej władzy państwowej, państwowego przymusu - tu istotne jest miejsce, na które rozciąga się działalność, dotyczy to problemu suwerenności państwowej. Stąd wniosek, że polskie prawo karne procesowe w sprawach karnych należących do właściwości sądów powszechnych i wojskowych stosuje się na całym obszarze państwa polskiego (art. 1 k.p.k. w związku z art. 5 k.k.). Z obszarem państwa związany jest także pokład polskiego statku wodnego i powietrznego. Miejsce popełnienia przestępstwa nie ma tu znaczenia - ustawę polską stosuje się też, gdy przestępstwo popełniono za granicą. Więc polskie prawo karne procesowe stosuje się poza granicami państwa polskiego (prawo to stosują polskie placówki dyplomatyczne i konsularne).

20.10.2005

PROCES KARNY - jest zamierzoną działalnością ludzką, powinien zatem zmierzać do określonego celu. Istnieje ogólny cel procesu i cele cząstkowe (w różnych stadiach).

§1. Celem postępowania przygotowawczego jest:

    1. ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,

    2. wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,

    3. zebranie danych stosownie do art. 213 i 214,

    4. wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody,

    5. zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.

§2. W postępowaniu przygotowawczym należy dążyć także do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.

Cel procesu jest złożony: poznanie prawdy oraz dążenie do realizacji przepisów prawa materialnego.

Przedmiot procesu - różne poglądy na temat definicji.

Koncepcja przedmiotu procesu jako roszczenia karnego - zyskała duże uznanie.

Prof. Śliwiński starał się wyjaśnić istotę przedmiotu procesu za pomocą ius puniendi: każdy proces ma na celu orzeczenie o roszczeniach (roszczenie państwa) - pogląd ostro krytykowany (słusznie z resztą, bo jeśli np. proces zostanie przerwany, oskarżony zostanie uniewinniony, to brak jest przedmiotu procesu od początku jego trwania).

Leon Schaff przedmiotem procesu nie jest wersja wydarzenia, w procesie chodzi o rzeczywistą wersję wydarzenia. Nie stanowi procesu ani fakt historyczny, ani czyn. Proces toczy się, aby wyjaśnić, czy istnieje obiektywnie czyn, przestępstwo. Przedmiotem jest to, co jest głównym przedmiotem dowodu w procesie, który ma być udowodniony.

Prof. Cieślak rozszerzył pogląd Schaff'a: przedmiotem procesu jest jakaś kwestia prawna.

Przedmiot procesu - kwestia odpowiedzialności prawnej danej osoby za określony czyn.

Jest on określony w akcie programowym danego postępowania (akt postawienia zarzutu, akt oskarżenia).

Odpowiedzialność ukształtowana konkretnej osoby za konkretny czyn.

Problematyka zasady skargowości: przedmiot procesu określa oskarżyciel w skardze (art. 14 § 1 k.p.k.). Musi istnieć tożsamość między tym, co oskarżyciel zarzucił, a tym, co sąd wyrokował.

Opis czynu zawarty w aktach procesowych może ulegać zmianom (np. na skutek przeprowadzenia kolejnych dowodów), może to zmieniać obraz czynu, ale nie może wykraczać poza ramy tożsamości czynu (idem).

Zmiana kwalifikacji prawnej czynu na surowszą powoduje konieczność wydania nowego postanowienia o przedstawieniu zarzutów.

Art. 339 § 2 k.p.k. - przewiduje zmianę kwalifikacji prawnej czynu na rozprawie, bez wykraczania poza ramy tożsamości.

Problem tożsamości orzekania sądowego.

Proces pojedynczy - jedno przestępstwo zarzucane oskarżonemu (jeden przedmiot procesu).

Proces złożony - co najmniej dwa przedmioty procesu.

W procesie występuje tyle przedmiotów, ile przestępstw zarzuca się oskarżonemu.

Łączność spraw:

Przekształcenie procesu pojedynczego w złożony może nastąpić już w postępowaniu przygotowawczym. Może również przekształcić się w wyniku procesu wpadkowego. Również przez połączenie kilku już toczących się procesów pojedynczych - na podstawie art. 34 k.p.k.

Proces złożony może przekształcić się w kilka procesów pojedynczych - wówczas, kiedy wystąpią okoliczności utrudniające łączne rozpoznawanie spraw (np. zawieszenie postępowania w stosunku do jednego ze sprawców).

Podstawa faktyczna procesu: fakty uzasadniające podejrzenie popełnienia przestępstwa - art. 303 k.p.k. („uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa”).

Umorzenie postępowania ze względu na brak podstawy jest również przesądzeniem o przedmiocie procesu.

Art. 243 - ujęcie osoby na gorącym uczynku.

Art. 244 - zatrzymanie przez policję (wystarczy uzasadnione przypuszczenie popełnienia przestępstwa by zatrzymać).

Art. 249 § 1 - środki zapobiegawcze (tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo).

1) organ ścigany posiada wiadomość, że nastąpiło podejrzenie popełnienia przestępstwa;

2) nastąpiło potwierdzenie.

WYKŁADNIA PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO:

Działalność polegająca na wyszukiwaniu i wyjaśnianiu przepisów prawa. Należy ją odróżnić od stosowania prawa.

Różne rodzaje wykładni: ustawodawcza, dokonywana przez organy procesowe, inne; językowa, logiczna, historyczna, celowościowa itd.

Analogia: wypełnianie luk w ustawie; pewna operacja myślowa oparta na pewnym prawdopodobieństwie.

Jest niezbędna w procesie karnym, bo wyczerpanie unormowań wszystkich możliwych sytuacji w ramach sektora społecznego jest niemożliwe.

Ograniczenia:

  1. niedopuszczalne rozciąganie przepisów wyjątkowych na sytuacje w nich przewidziane;

  2. nie należy stosować analogii, jeśli miałoby to doprowadzić do pomniejszenia lub ograniczenia gwarancji procesowych uczestników procesu;

  3. nie należy rozszerzać przepisów określających stosowanie środków przymusu w procesie karnym.

Relacje między procesowym prawem karnym a procesowym prawem cywilnym:

- art. 12 k.p.c.: roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być dochodzone w postępowaniu cywilnym, ale też w karnym;

- art. 292 § 1 k.p.k.: możliwość stosowania przepisów k.p.c.;

- art. 70 k.p.k.: w kwestiach dotyczących powództwa cywilnego, nie unormowanych w przepisach prawa karnego, stosuje się odpowiednio przepisy prawa cywilnego;

- art. 89 k.p.k.;

- art. 558 k.p.k.

„Odpowiednie stosowanie przepisów k.p.c.”:

  1. przepisy k.p.c. są stosowane, gdy brak jest uregulowania w prawie karnym, oraz gdy nie są sprzeczne;

  2. gdy przepisy, które powinny być stosowane odpowiednio, są stosowane z pewnymi zmianami;

  3. przepisy k.p.c. w ogóle nie mogą być stosowane w procesie karnym ze względu na swą przedmiotowość lub sprzeczność z prawem karnym.

Powiązania między prawem cywilnym a karnym występują również, gry mamy do czynienia z zasądzeniem odszkodowania.

Orzeczenie o naprawieniu szkody - art. 46 k.k.

Art. 107 k.p.k. - dla wykonalności wyroku odszkodowania potrzebna jest klauzula wykonalności.

27.10.2005

ŹRÓDŁA PRAWA PROCESOWEGO - w znaczeniu formalnym: akty organów państwowych ustanawiające przepisy prawa.

Art. 87 Konstytucji - hierarchia źródeł prawa.

Obecna Konstytucja normuje zasady procesowe: prawo do obrony (z wyboru, z urzędu) - art. 42 ust. 2; domniemanie niewinności; jawność; instancyjna kontrola orzeczeń.

Zawiera też szereg przepisów o charakterze gwarancyjnym: nienaruszalność mieszkania; tajemnica korespondencji; nietykalność osobista i wolność osobista.

W Konstytucji zawarte są też szczegółowe przepisy związane z zatrzymaniem (prawo do odszkodowania za każde bezprawne pozbawienie wolności).

Ustawy zwykłe - akty normatywne parlamentu.

Rozporządzenia Prezydenta RP, Prezesa RM, poszczególnych ministrów (na podstawie ustawy i w celu jej wykonania). Nie mogą przekraczać ram ustawy.

Jest ich nadmierna ilość.

Np. rozporządzenie z 2.06.2003 Ministra Sprawiedliwości w sprawie warunków technicznych przeprowadzenia okazania.

Umowy międzynarodowe - obowiązują z chwilą ratyfikowania.

Np. Konwencja Europejska o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1951 r.

K.p.k. odsyła do umów międzynarodowych: art. 578 pkt 5 k.p.k.

Do źródeł prawa karnego procesowego nie zaliczamy:

Sądy nigdy nie tworzą prawa. Kiedyś istniały wytyczne SN, ale było to niezgodne z zasadą niezawisłości sądów. Wykreślono przepis o dopuszczalności stosowania wytycznych.

Ale uchwała SN z 1990: wytyczne te nie mają z jednej strony mocy wiążącej, ale mogą być wykorzystywane w praktyce (ale tylko w granicach normalnych sposobów wykładni) - mogą stanowić źródło inspiracji.

Podejmując uchwały SN może rozstrzygać poważne wątpliwości w konkretnych sprawach skierowanych do niego.

Źródła:

Konstytucja

K.p.k.

K.k.

K.k.w.

Ustawa o świadku koronnym

Prawo o ustroju sądów powszechnych

Ustawa o ustroju sądów wojskowych

Ustawa o SN

Ustawa o prokuraturze

Ustawa prawo o adwokaturze

Ustawa o RPO

K.k. skarbowy

Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Pewne znaczenie z zakresie procedury karnej mają:

Ustawa o policji

Ustawa o ABW

Ustawa o straży granicznej

GWARANCJE PROCESOWE:

Pojęcie i istota:

Państwo, jego organy, przenikają wgłąb organizacji społecznej, z czym wiąże się niebezpieczeństwo naruszenia podstawowych praw jednostki.

Gwarancje prawne mają zapobiec naruszaniu praw osobistych.

Gwarancje uniwersalne - w prawie międzynarodowym: oddziałują także na regulacje prawne zawarte w aktach prawnych danego państwa.

Gwarancje - pojęcie z jęz. francuskiego; w języku prawniczym nazwa ta jest stosowana dla:

Prof. M. Cieślak: przez gwarancje karno-procesowe rozumieć należy określone ustawowe środki zabezpieczające prawa i interesy w procesie karnym; konkretne przepisy i reguły prawne, całe instytucje danego systemu prawnego.

Jeżeli uznamy, że dany przepis chroni lub wspomaga konkretne interesy, to należy go uznać za gwarancję karno-procesową.

Jeżeli przepis nie jest gwarancją dla jednego podmiotu, nie oznacza to jeszcze, że nie może być gwarancją dla innego podmiotu.

Rodzaje gwarancji karno-procesowych:

Organy procesowe wkraczają w dziedzinę osobistych praw i wolności obywateli. Ograniczenie sfery tych praw musi się wiązać z gwarancjami procesowymi.

Prawo karne procesowe przyznaje jednostce takie gwarancje, które niekiedy pozostają w sprzeczności z ogólnymi zasadami procesu. Prawo chce i powinno karać przestępcę, ale nie chce i nie powinno go karać za wszelką cenę (ograniczenia i zakazy dowodowe - np. prawo do odmowy zeznań osoby najbliższej; zakaz przesłuchania jako świadka osoby duchownej i obrońcy).

Rozpytywanie osoby uprawnionej do odmowy składania zeznań jest zakazane.

Najważniejsze gwarancje procesowe:

0x08 graphic
Art. 41 pkt 1 Konstytucji

Art. 9 Paktu Obywatelskiego zapewniają obywatelom prawo do wolności i nietykalności

Art. 5 Konwencji osobistej;

Ale nasze prawo przewiduje gwarancje zastosowania środków przymusu.

Ograniczenia prawne: możliwość pozbawienia wolności przez aresztowanie, zatrzymanie, umieszczenie w zakładzie leczniczym, aresztowanie na miesiąc świadka, który nie wykonuje obowiązków.

Gwarancje dotyczące środków przymusu: np. tymczasowe aresztowanie - art. 250 § 1 (jaki organ może zastosować tymczasowe aresztowanie).

Przesłanki, warunki dopuszczalności stosowania tymczasowego aresztowania - art. 258 (podstawa ogólna stosowania środków zapobiegawczych).

Nasze prawo obecnie nie przewiduje obligatoryjnego tymczasowego aresztowania.

Art. 249 w związku z art. 258.

Także charakter gwarancyjny mają przepisy mówiące o terminach stosowania środków zapobiegawczych (art. 263).

Art. 244 - zatrzymanie procesowe (kto może zatrzymać).

Art. 245 - kontakt zatrzymanego z adwokatem.

Art. 246 - zażalenie do sądu na zatrzymanie.

0x08 graphic
Art. 49, 50 Konstytucji

Art. 17 PO nietykalność mieszkań, tajemnica korespondencji;

Art. 8 Konwencji

Jak powinno przebiegać przeszukanie itd. - przepisy z jednej strony ograniczają nienaruszalność korespondencji i mieszkań, z drugiej stanowią gwarancje karno-procesową - prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawy.

0x08 graphic
Art. 14 PO

Art. 6 Konwencji prawo do publicznego i sprawiedliwego rozpoznania sprawy;

Zasady sądowego wymiaru sprawiedliwości:

Należy zagwarantować interesy pokrzywdzonego - ustawodawca zawarł bardzo istotne przepisy:

Pokrzywdzony może być: oskarżycielem prywatnym, posiłkowym, powodem cywilnym, świadkiem, oraz (po zmianach prawa karnego) kiedy nie jest stroną - może w pewnych sytuacjach wpływać na decyzje procesowe: art. 343 § 2 k.p.k., 387 § 2 k.p.k.

Gwarancje oskarżonego:

Gwarancyjny charakter mają także przepisy o bardzo istotnym znaczeniu: normy przewidujące wolność od przymusu zeznawania, składania wyjaśnień, zakaz przymusu przyznania się do winy.

Rozdział 58 k.p.k.: konsekwencja uregulowań - art. 45 i 77 Konstytucji - naprawianie szkód powstałych w wyniku omyłki sądu.

3.11.2005

KONSTRUKCJA PROCESU KARNEGO.

Proces zawiązuje się, trwa i kończy się - tok procesu, droga procesu.

Proces karny przechodzi przez etapy (stadia) - największe odcinki drogi procesowej.

Mniejsze części: fazy, które dzielić można na podfazy. Niekiedy na jeszcze mniejsze odcinki.

Postępowanie przygotowawcze - pierwsze stadium procesu karnego. Zadania: sprawdzenie czy zostało popełnione przestępstwo, wykrycie i ujęcie sprawcy, przygotowanie materiału dowodowego, a jeśli wstępne sprawdzenia potwierdzą zarzuty, wówczas dochodzi do sporządzenia aktu oskarżenia, wniosku o umorzenie postępowania przygotowawczego itd.

Jest to postępowanie niesądowe, wyróżniamy w tym stadium:

Z tymi etapami łączą się określone decyzje procesowe (postępowanie przygotowawcze - postanowienie o wszczęciu postępowania; postępowanie imienne - postanowienie o przedstawieniu zarzutów konkretnej osobie).

Postępowanie przygotowawcze nie występuje w sprawach prywatnoskargowych.

Drugie stadium - postępowanie jurysdykcyjne przed sądem I instancji. Zadaniem tego postępowania jest rozpatrzenie sprawy na rozprawie głównej, wydanie orzeczenia o odpowiedzialności oskarżonego.

Trzecie stadium - postępowanie odwoławcze (ma miejsce, gdy istnieją warunki do dokonania kontroli I instancji przez II instancję). Organ II instancji może naprawić błąd sądu I instancji. Kontrola ta ma na celu poprawienie wadliwości rozstrzygnięcia sądu I instancji.

Postępowanie przed sądem I instancji - 3 fazy: przygotowanie do rozprawy głównej, rozprawa główna, czynności końcowe.

Postępowanie przed sądem II instancji - fazy:

Postępowanie wykonawcze. Dylemat: kontrowersje w nauce czy postępowanie to jest stadium procesu karnego czy nie.

W ramach postępowania wykonawczego bardzo istotną rolę odgrywa sąd. W tym zakresie stwierdzamy, że wykonanie orzeczenia musimy zaliczyć do procesu, jako jego ostatnie stadium.

Niektóre stadia mogą się powtarzać w konkretnym procesie - np. sąd zwraca prokuratorowi sprawę do postępowania przygotowawczego. Albo sąd II instancji zwróci sprawę sądowi I instancji.

Oddzielną grupę fragmentów postępowań stanowią różne grupy postępowań:

Postępowania po uprawomocnieniu się orzeczenia - nie zmierzają do wykonania rozstrzygnięcia; to postępowanie nie jest tym samym co postępowanie wykonawcze;

Postępowania pomocnicze:

Postępowania zabezpieczające:

Prof. Waltoś: postępowania zasadnicze i dodatkowe.

Postępowania dodatkowe:

Osobna grupa postępowań: postępowania uzupełniające - po zakończeniu procesu; w celu rozstrzygnięcia dodatkowej kwestii prawnej, która nie została rozstrzygnięta w toku rozprawy:

Postępowania sprawdzające - sprawdzenie, ustalenie czy istnieją podstawy do przyjęcia, że popełnione zostało przestępstwo w celu ustalenia, czy należy podjąć jakiś istotny akt procesowy; prowadzone są w następujących sytuacjach:

Postępowania szczególne (zwane trybami szczególnymi postępowania karnego):

Na podstawie specjalnych przepisów charakteryzują się odrębnościami w stosunku do podstawowego wzoru procesu karnego - odrębności mogą polegać na:

Są to (postępowania kodeksowe):

Postępowania pozakodeksowe:

Proces adhezyjny - nurt postępowania w ramach procesu karnego, w którym pokrzywdzony dochodzi roszczeń cywilnych od sprawcy przestępstwa (jest to jak gdyby proces w procesie).

Proces wpadkowy - na rozprawie zostaje rozszerzone oskarżenie o czyn ujawniony na rozprawie, rozszerzenie przedmiotowe przekształcenie w proces złożony; art. 398 § 1 k.p.k.

Proces dodatkowy - koncepcja wprowadzona przez prof. Śliwińskiego w okresie międzywojennym: gdyby proces z przyczyn prawnych nie mógł objąć danego czynu w pełnym zakresie, to istnieje możliwość orzeczenia o ułamku czynu, o którym sąd nie mógł orzec w danej chwili; np. skazanie za umyślne ciężkie uszkodzenie ciała - pokrzywdzony żył w trakcie postępowania karnego, następnie pokrzywdzony zmarł dopuszczalny drugi proces o nieumyślne pozbawienie życia - proces dodatkowy; w pierwszym procesie czyn nie mógł być osądzony w całości.

Praktyka i teoria odrzuciła (już w okresie międzywojennym) tę koncepcję wobec kardynalnej reguły res iudicata oraz reguły niepodzielności procesu. Niedopuszczenie do orzekania o fragmentach jednego procesu. Nie można sobie dzielić czynu i orzekać o jego fragmentach.

Proces dwufazowy - zrodziła się ta koncepcja w latach 70-tych na tle polityki kryminalnej - nowa ochrona społeczna (Gramatika, Ferri, Garofallo). Na gruncie prawa karnego materialnego: odejście od klasycznej zasady odpowiedzialności karnej za przestępstwa na rzecz stosowania środków obrony społecznej (dostosowanych do podmiotowych właściwości sprawcy, nastawionych na ochronę społeczeństwa przed niebezpiecznym przestępcą oraz na jego resocjalizację). W procesie karnym proponowano powstanie procesu dwufazowego:

I faza: poświęcona ustaleniu winy sprawcy czynu.

II faza: ustalenie rozmaitych podmiotowych cech sprawcy.

Na tej podstawie miano uznać jakie środki ochrony społecznej należałoby zastosować. Pierwsza faza kończyłaby się rozstrzygnięciem o winie, druga - o wyborze środka karnego.

Uznano tę koncepcję za koncepcję nie do przyjęcia, bo:

- prowadzi do uszczuplenia gwarancji;

- dwufazowość (rozdział orzekania o winie od orzekania o środkach karnych) nie jest właściwa.

10.11.2005

ZASADY PROCESU KARNEGO.

Zasada - w języku potocznym: to, na czym coś się zasadza, opiera; inne znaczenie: reguła postępowania, norma podstawowa.

W procesie karnym - zasada w trzech znaczeniach:

  1. dyrektywa wykładni prawa,

  2. idea charakteryzująca podstawy, założenia procesu,

  3. obowiązująca norma prawna.

Prof. Schaff - określone zasady należy rozumieć dwojako:

- jako idee wywodzące się z poglądów prawnych na sposób kształtowania się procesu,

- jako normę prawną wywodzącą się z sytuacji prawnej.

Prof. Cieślak - podział zasad (jest on aktualny):

- zasady w sensie abstrakcyjnym - pewna idea prawna o charakterze ogólnym i krańcowym; da się odnieść do różnych systemów prawnych,

- zasady w sensie konkretnym - ukształtowanie pewnej zasady abstrakcyjnej w konkretnym systemie procesowym (np. w polskim procesie karnym).

Zasady w sensie abstrakcyjnym są oderwane od jakiegokolwiek konkretnego systemu prawnego.

Zasada konkretna może być mniej lub więcej zbliżona do zasady w sensie abstrakcyjnym.

Zasady procesu jako postulaty, wzorce - odpowiadają zasadom abstrakcyjnym.

Zasada w sensie abstrakcyjnym nie obowiązuje (jest to wzorzec, idea), nie można więc mówić o jej naruszeniu.

Zasada w sensie konkretnym ma moc obowiązującą w danym państwie.

Normy nadrzędne - określają cechy, charakter danego procesu.

Za pomocą zasad procesu karnego możemy charakteryzować też model procesu karnego.

Zasady mają bardzo istotne znaczenie (także praktyczne).

Naczelne zasady procesu karnego: reprezentanci pewnego stanowiska uważają, że wśród zasad procesu karnego jest jedna taka, która powinna być wyrzucona przed nawias (przed inne zasady) - chodzi o zasadę prawdy materialnej.

Prof. Bulsiewicz uważa, że pojęcia „zasady” i „naczelne zasady” to pojęcia stosowane wymiennie.

Nie ma możliwości, by poza pojęciem zasady procesu łączono to pojęcie z innym pojęciem określającym jakieś inne zasady (podającym nazwę „zasada”).

Np. kodeks karny 1969 - art. 60: „(…) stosuje się k.p.c., gdy przepisy te nie są sprzeczne z zasadami postępowania karnego” nie rozumiemy przez to zasad procesowych!

Przyjmuje się w nauce, że zasada procesowa to norma prawna posiadająca szczególne znaczenie dwojakiego rodzaju:

Musimy przyjąć, że zasady procesowe muszą mieć swoje źródło w ustawie.

Kodeks postępowania karnego:

Zasady wyrażone w Konstytucji - w k.p.k. zostały uregulowane i szerzej rozbudowane.

Również: zasady wynikające (rekonstruowane) z wyjątków od zasad.

Wszystkie zasady są zasadami skodyfikowanymi! (wprost lub wyprowadzone z wyjątków od zasad).

Daszkiewicz: normy okrojone.

Zasady tworzą system zasad.

Prof. Cieślak - koncepcja zasad przeciwstawnych nie można się z tym zgodzić.

Trzeba odrzucić podział na zasady dominujące i wyjątkowe.

Niektórzy autorzy niepotrzebnie mnożą zasady (np. wyliczają 30, 50 zasad).

! Wszystkie zasady mają równe znaczenie i równą doniosłość !

Chociaż w niektórych stadiach procesu nie występują zasady, które obowiązują w innych stadiach.

Różni autorzy różnie dzielą zasady - np. na grupy dotyczące określonych spraw (np. dotyczące tylko postępowania dowodowego).

Do zasad procesu karnego należy zaliczyć tylko te normy o szczególnej doniosłości społecznej, które wpływają na kształtowanie innych norm:

Zasada ścigania z urzędu - stanowi dyrektywę ścigania przestępstw z własnej inicjatywy organu procesowego (niezależnie od woli i zachowania się samego pokrzywdzonego). Odnosi się także do działania sądów (dotyczy zarówno wszczęcia postępowania, jak i dalszego jego biegu).

Niektórzy łącznie omawiają tę zasadę z zasadą skargowości (np. prof. Waltoś). Zasada skargowości - jako dyrektywa, zgodnie z którą kierownicze organy procesowe prowadzą postępowanie tylko na wniosek.

Łączenie tych dwóch zasad zaciemnia ich obraz. Należy je omawiać jako dwie odrębne zasady.

Ściganie przestępstw nabrało charakteru publicznoprawnego.

Zasada ścigania z urzędu opiera się na założeniu, że przestępstwo narusza porządek prawny, musi się więc spotkać z karą. Interes jednostki musi ustąpić interesowi społecznemu.

Zasada ta dotyczy nie tylko wszczęcia, ale całego procesu (od chwili rozpoczęcia do zakończenia).

Warunkowe ściganie z urzędu - gdy jest potrzebne zezwolenie, np. sądu dyscyplinarnego - art. 13 k.p.k. (zezwolenie na ściganie).

Art. 10 § 1 k.p.k.

Art. 9 § 1 k.p.k.

Art. 304 § 1 i § 2 k.p.k. - społeczny (§ 1) i prawny (§ 2) obowiązek zawiadomienia o przestępstwie ściganym z urzędu. Społeczny - nie jest zagrożony sankcją karną. Prawny - spoczywa na instytucji państwowej lub samorządowej; odpowiedzialność dyscyplinarna i karna.

Art. 304 § 1 i § 2 posiada odpowiednik w art. 4 § 1 ustawy o post. w spr. nieletnich i art. 240 § 1 k.k.

Zasada ścigania z urzędu ma wyjątki:

Niektórzy autorzy: zasada ta traktowana jest jako zasada o charakterze mieszanym (materialno-prawnym).

Ściganie na wniosek - wówczas, gdy zostanie złożony wniosek o ściganie przez uprawniony podmiot - art. 12 § 1 k.p.k. Uprawnionym podmiotem jest najczęściej pokrzywdzony, ale nie zawsze (gdy jest on małoletni lub ubezwłasnowolniony, jego prawa wykonują przedstawiciele ustawowi lub osoby sprawujące pieczę nad pokrzywdzonym). Art. 51 k.p.k. - reprezentacja pokrzywdzonego.

Złożenie wniosku o ściganie powoduje to, że postępowanie toczy się od tej chwili z urzędu (od tego momentu tryb publicznoskargowy).

Art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k. - brak wniosku stanowi przeszkodę procesową.

Złożenie wniosku o ściganie jest prawem (nie obowiązkiem) pokrzywdzonego. Cechą przestępstw wnioskowych jest to, że naruszają one często intymne sprawy życia pokrzywdzonego.

Art. 12 § 3 k.p.k. - cofnięcie wniosku o ściganie; cofnięcie nie może dotyczyć przestępstwa zgwałcenia! Co do innych przestępstw - po cofnięciu składający wniosek nie może ponownie tego wniosku złożyć!

Problem podzielności podmiotowej wniosku - art. 12 § 2 k.p.k. - niepodzielność wniosku.

Przesłanką ścigania osób najbliższych wniosek imienny! Wyjątkowa podzielność podmiotowa wniosku: pokrzywdzony może wyłączyć, że np. tego najbliższego tak, innego nie.

przy tego rodzaju wnioskach jest odmienna regulacja - art. 658 k.p.k. i następne (przestępstwa ścigane na wniosek dowódcy jednostki wojskowej prokurator wojskowy może też ścigać bez wniosku).

Wyjątek od zasady ścigania z urzędu: ściganie w trybie prywatnoskargowym (z oskarżenia prywatnego). Przestępstwa o niewielkiej społecznej szkodliwości (dokonane pod wpływem emocji, np. jedna osoba drugą uderzyła w twarz). Pokrzywdzony decyduje, czy zostaje wszczęty proces i czy będzie on kontynuowany; on wnosi skargę i on tę skargę popiera. Bardzo duża dyspozycyjność pokrzywdzonego - może skargę skutecznie cofnąć - wtedy sąd umorzy postępowanie karne.

17.11.2005

Zasada legalizmu - art. 10 k.p.k.

Legalizm - znaczenie potoczne: postępowanie zgodnie z prawem.

W prawie: legalizm - obowiązek ścigania przestępstw w trybie publicznoskargowym.

Obowiązek wszczęcia postępowania karnego i jego zakończenia.

Zasada legalizmu dotyczy nie tylko momentu wszczęcia postępowania, ale także jego kontynuacji.

Art. 14 - oskarżyciel publiczny może odstąpić od oskarżenia (ale jest to odstąpienie pod kontrolą sądu; jeśli sąd uzna, że zachodzi konieczność kontynuacji postępowania - kontynuuje się i oskarżyciel publiczny musi brać w nim udział, chyba że zwalnia go od tego ustawa).

Zasada skodyfikowana - art. 10 § 1 k.p.k., art. 10 § 2 k.p.k.

Obowiązek zawiadomienia o przestępstwie (art. 304 k.p.k. i art. 240 k.k.) - ściśle związany z zasadą legalizmu.

Są w k.p.k. unormowania, które są gwarancją zasady legalizmu:

Art. 17 § 1 pkt 3: społeczna szkodliwość czynu jako przesłanka procesu stanowi wyłom w czystej zasadzie legalizmu, wprowadzając element materialno-karny zasada legalizmu materialnego.

Odstępstwa od zasady legalizmu (wyjątki na rzecz oportunizmu):

Instytucja świadka koronnego - art. 9 ust. o świadku koronnym oraz art. 21 ust. o post. w spr. nieletnich oportunizm w obu tych przepisach.

Niebezpieczeństwo istnienia tzw. oportunizmu faktycznego - rezygnacja organów ścigania ze ścigania (np. policji itd.). Przeciwwagą dla oportunizmu faktycznego jest instytucja oskarżyciela posiłkowego (subsydiarnego).

Zasada skargowości.

Proces skargowy w czystej postaci: 2 strony procesowe rozprawiały przed bezstronnym sędzią (trójpodmiotowy twór).

Proces inkwizycyjny: brak rozdziału funkcji procesowych (sędzia kumulował funkcję oskarżania i sądzenia).

Proces mieszany: w postępowaniu przygotowawczym daje o sobie znać inkwizycyjność, a w postępowaniu jurysdykcyjnym zasada skargowości.

Zasada skargowości - dopuszczalność rozpoznania przez sąd skargi wniesionej i popieranej przez oskarżyciela.

Sąd sam nie wszczyna postępowania (dopiero po wniesieniu skargi przez uprawnionego oskarżyciela może).

Art. 14 k.p.k.

3 rodzaje skarg:

Najważniejszą skargą jest niewątpliwie akt oskarżenia. Jego funkcje:

Skarga jest dodatkową przesłanką procesową - art. 17 § 1 pkt 9.

Podmiotowe granice skargi: osoba oskarżonego wyraźnie oznaczona w akcie oskarżenia.

Przedmiotowe granice oskarżenia: wiąże się to z tożsamością czynu - sprawa będzie rozpoznana w ramach tego czynu, który jest sprecyzowany w akcie oskarżenia. Tożsamość decyduje także o zakresie prawomocności materialnej (res iudicata). Reguła niezmienności przedmiotu procesu.

Proces wpadkowy - skarga ustna.

Wyjątki od zasady skargowości:

Zasada kontradyktoryjności - dyrektywa prowadzenia procesu karnego jako sporu stron przed bezstronnym sądem.

Niekiedy określa się ją jako zasadę sporności.

Wiąże się z zasadą skargowości.

Rozdział funkcji procesowych między podmioty: oskarżający, broniący się i orzekający.

Reguła równości stron procesowych wiąże się z zasadą kontradyktoryjności - strony muszą mieć jednakową możliwość przedstawienia swoich poglądów, stanowisk w procesie.

Reguła równości broni - strony sporu powinny korzystać z tych samych środków prawnych. Przeciwstawne strony powinny mieć takie same uprawnienia. Ale w pewnych sytuacjach oskarżyciel będący organem państwowym ma uprawnienia władcze w postępowaniu przygotowawczym (kieruje postępowaniem). O równości nie decyduje ilość osób po określonych stronach (może np. oskarżony mieć 3 obrońców; albo może być 3 prokuratorów).

Faktyczna równość stron - zależy od umiejętności stron (podmiotów). Faktyczną nierówność prawo stara się łagodzić - np. zasada prawa do obrony.

Zasada kontradyktoryjności nie jest zasadą skodyfikowaną. Posiada ona dwie główne zalety:

Zasada kontradyktoryjności występuje w różnym zakresie w postępowaniu przygotowawczym (zakres bardzo ograniczony) i postępowaniu jurysdykcyjnym.

W postępowaniu przygotowawczym występują:

W postępowaniu jurysdykcyjnym:

Strony procesowe mogą brać udział w porozumieniach. Możliwość uczestnictwa w mediacjach.

24.11.2005

Zasada obiektywizmu.

Trudno mówić o postępowaniu zgodnie z zasadą prawdy obiektywnej w procesie karnym, jeżeli organ procesowy przystępuje do rozpoznania sprawy z uprzednim nastawieniem i wyobrażeniem o rozstrzygnięciu danej sprawy - takie postępowanie jest nieprawidłowe. Zasada obiektywizmu jest dyrektywą - organ jest zobowiązany do obiektywnego stosunku do sprawy i jej uczestników; musi wyłączyć wszelką stronniczość, uprzedzenia, kierunkowe nastawienie.

Obiektywizm jest ujmowany szerzej niż bezstronność. W doktrynie uważa się, że bezstronność to niezawisłość sądu oraz brak odpowiedniego nastawienia do stron i uczestników procesu. Natomiast obiektywizm to nie tylko niezawisłość i jednakowy stosunek do każdej ze stron, ale także brak kierunkowego nastawienia do samej sprawy i nie przesądzanie o jej wyniku.

Art. 45.1 Konstytucji - każdy ma prawo do rozpatrzenia sprawy przez bezstronny i niezawisły sąd.

Art. 4 k.p.k. - organy prowadzące postępowanie karne są zobowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego - ustawodawca zobowiązał organy procesowe do obiektywnego stosunku do stron, uczestników procesu i samej sprawy, która ma być rozpoznana.

W nauce zwraca się uwagę, że dyrektywa z art. 4 skierowana jest co prawda do organów prowadzących postępowanie, ale wydaje się że jest ona kierowana w ogóle do organów procesowych - a więc też do organów nadzorujących odpowiednie fragmenty postępowania.

Organ procesowy, realizując zasadę obiektywizmu, musi uwzględnić wszystkie okoliczności za i przeciw oskarżonemu. Konstrukcja zasady obiektywizmu dotyczy też np. oskarżyciela, oskarżyciela posiłkowego. Takie ujęcie jest uzasadnione uczynieniem zadość zasadzie prawdy materialnej.

Realizacja zasady obiektywizmu wymaga przestrzegania reguły audiatur et altera pars (dyrektywy, że organ procesowy winien wziąć pod uwagę wszystkie dowody przemawiające zarówno za, jak i przeciw każdej ze stron, a także winien wysłuchać argumentacji prezentowanej przez każdą ze stron pozostającą w sporze procesowym). Sprzeczne z tą regułą jest zachowanie organu, które budzi podejrzenie stronniczości wśród stron - np. strona jest znieważana przez organ prowadzący postępowanie - może powstać wątpliwość, czy organ jest obiektywny, czy nie ma nastawienia kierunkowego.

Gwarancje tej zasady:

Jeżeli zachowanie tych osób wskazuje na brak bezstronności.

Wyłączenie dotyczy nie tylko organów procesowych, ale także innych uczestników - w szczególności pomocników procesowych, których czynności mają niebagatelny wpływ na tok postępowania i ewentualne rozstrzygnięcia w sprawie.

Zasada prawdy materialnej (zasada prawdy).

Zasada przyjmowana na czołowym miejscu (wysunięta przed nawias) wątpliwość co do takiego stanowiska, bo wszystkie zasady mają jednakowe znaczenie w procesie karnym.

Na istotne znaczenie tej zasady zwraca uwagę bardzo często praktyka - bardzo liczne orzeczenia SN: wskazuje na istnienie tej zasady i na rozstrzygnięcia niższych sądów, które wbrew tej zasadzie zostały zferowane.

Proces karny jest procesem poznawczym (celem jego jest poznanie tego, co jest przedmiotem procesu) - podstawą decyzji wydawanych przez organy procesowe powinny być ustalenia zgodne z rzeczywistością. W doktrynie podkreśla się, że twierdzenia o faktach, w związku z którymi wydawane jest rozstrzygnięcie i dokonuje się innych czynności, powinny być prawdziwe. Ogólna dyrektywa nakazuje wszystkim organom dążenie do poznania prawdy.

Ustalenie prawdy: przedmiotem naszego poznania są zazwyczaj pojedyncze fakty - są to niejako fakty historyczne, które miały miejsce w niedalekiej przeszłości, które stosunkowo łatwo można odtworzyć (jest rzeczą teoretycznie możliwą bierne ustalenie tych faktów, okoliczności, jak np. tego, czy miało miejsce przestępstwo, jakie są okoliczności jego popełnienia, kto jest jego sprawcą); w tych kwestiach dotyczących ustalenia popełnienia przestępstwa, stwierdzenia sądu muszą być pewne i kategoryczne.

Poznanie prawdy, zdaniem prof. Grzybowskiego, ma swoją stronę obiektywną i subiektywną. Obiektywna strona: prawdziwe ustalenia sądu muszą być udowodnione, oparte na pełnym, przekonywującym materiale dowodowym - bo to stanowi podstawę faktyczną dla wniosku sądu. Sąd o prawdziwości swoich ustaleń musi być w pełni przekonany (a przynajmniej większość składu orzekającego). Czynnik subiektywny odgrywa bardzo istotną rolę: prawda to kategoria poznania ludzkiego (stanowi odbicie obiektywnej rzeczywistości w umyśle); o prawidłowym poznaniu prawdy decydują właściwości intelektu, woli, charakteru członków organu orzekającego - ludzi, którzy dokonują ustaleń w procesie.

Dyrektywa z tej zasady zobowiązuje wszystkie organy procesowe do dążenia do poznania prawdy, co jednak nie eliminuje faktycznych pomyłek przy rozstrzyganiu.

Tzw. „omyłki sądowe” powstają z różnych przyczyn:

Ryzykiem błędu zawsze jest obciążone społeczeństwo, państwo, nigdy nie może być obciążony takim błędem oskarżony wtedy odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe zatrzymanie lub aresztowanie - odpowiedzialność za takie omyłki ponosi Skarb Państwa.

Decyzje organu procesowego oparte na błędzie i niesprawiedliwe nie spełniają pozytywnej roli społecznej (krzywda obywatela obraca się przeciwko interesom społecznym - podważona rola państwa).

Zabezpieczenie osiągnięcia prawdy w procesie karnym następuje przez ustanowienie określonych norm prawa karnego procesowego - zasada prawdy nie może mieć znaczenia propagandowego, fasadowego, musi ona stanowić rzeczywistą dyrektywę działania wszystkich organów wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania karnego.

Zasada prawdy jest zasadą skodyfikowaną - wyraża ją art. 2 § 2 k.p.k.: podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne.

Poza tym obowiązują przepisy stanowiące rozwinięcie tej dyrektywy: art. 4 wzmacnia zasadę prawdy (stanowi, że organy prowadzące postępowanie karne są zobowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności na korzyść i niekorzyść oskarżonego), art. 167 (przy poznaniu prawdy o danym zdarzeniu organy procesowe nie są ograniczane wnioskami dowodowymi stron, mogą także wprowadzić do procesu dowody z urzędu, z własnej inicjatywy).

Art. 388 (za zgodą obecnych stron sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości).

Zasada prawdy wzmocniona jest też instytucją zwrotu sprawy przez sąd do uzupełnienia postępowania przygotowawczego. Zwrot sprawy przez sąd do postępowania przygotowawczego może nastąpić na posiedzeniu przed rozprawą, na rozprawie, w postępowaniu odwoławczym art. 339 § 3 pkt 4, art. 345 i następne i art. 397.

Wzmocnieniem zasady prawdy jest też art. 410 - podstawę wyroku stanowi tylko całokształt okoliczności, które zostały ustalone w toku rozprawy głównej.

Zasadzie prawdy służy też cały system środków zaskarżenia (środki odwoławcze oraz nadzwyczajne środki zaskarżenia).

Zasada prawdy nakazuje uznać za niedopuszczalne porozumienia stron (jeśli zostały zawarte), na podstawie których miałoby zapaść orzeczenie niezgodne ze stanem faktycznym.

Cały szereg innych przepisów także wzmacnia zasadę prawdy.

Bardzo ważne: prawda rzeczywista (materialna) nie może być ustalana we wszystkich sytuacjach i za pomocą wszelkich środków. Poznanie prawdy musi przebiegać zgodnie z obowiązującymi przepisami i z poszanowaniem praw oskarżonego / podejrzanego.

Ustawodawca czyni, kosztem zasady prawdy, odstępstwo na rzecz pewnych dóbr społecznych - np. tajemnicy państwowej, zawodowej, swobody praktyk religijnych, zapewnienia każdemu oskarżonemu prawa do korzystania z pomocy obrońcy itd.

wyjątki od zasady prawdy - zakazy dowodowe - nie pozwalają na korzystanie z niektórych źródeł dowodowych albo w ogóle wyłączają możliwość prowadzenia dowodu na określoną tezę dowodową:

- art. 178 pkt 2 - ochrona swobody praktyk religijnych (świadkiem nie może być duchowny, który podczas spowiedzi dowiedział się o pewnych faktach),

- art. 178 pkt 1 - adwokat, obrońca nie może występować w roli świadka co do faktów, o których dowiedział się prowadząc sprawę, występując w charakterze obrońcy;

- art. 182 - prawo osoby najbliższej do odmowy zeznań,

- art. 434, 443 - zakaz reformationis in peius - zakaz pogarszania sytuacji prawnej oskarżonego w postępowaniu odwoławczym - jeżeli apelacja zostanie złożona przez samego oskarżonego.

Zasada prawa do obrony.

Oskarżony ma prawo bronić swoich interesów w procesie karnym.

Dyrektywa uprawniająca - daje oskarżonemu podmiotowe prawo do obrony (zespół uprawnień obrończych w procesie).

Wykonywanie obrony jest prawem, a nie obowiązkiem (może skorzystać, a w interesie wymiaru sprawiedliwości leży zapewnienie warunków do korzystania z tego prawa). Podejrzany (w postępowaniu przygotowawczym) też ma takie prawo - art. 71 § 1 i § 3. Zatem prawo do obrony ma: podejrzany w postępowaniu przygotowawczym i oskarżony w postępowaniu jurysdykcyjnym.

Zasada ta zawarta jest w art. 42.2 Konstytucji (każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania, może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrony z urzędu). Także w konwencjach międzynarodowych - np. art. 6 ust. 3 Konwencji Europejskiej.

To prawo przysługuje oskarżonemu w trakcie całego procesu, przysługuje też skazanemu w postępowaniu wykonawczym - w oparciu o k.k.w. Zakres obrony w tych postępowaniach jest różny. Prawo do obrony jest realizowane w toku całego procesu. Przysługuje ono oskarżonemu także po zakończeniu procesu prawomocnym orzeczeniem (np. gdy powstaną warunki do wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądowym, czy gdy w grę wchodzi proces o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie).

W czym przejawia się prawo do obrony?

Obrońcą w procesie karnym może być tylko osoba, która uprawniona jest do obrony według przepisów o ustroju adwokatury - mówi o tym art. 82 k.p.k.

Tylko oskarżony / podejrzany może mieć obrońcę.

Obrona:

  1. obrona jest obowiązkowa, a oskarżony nie wybrał sobie obrońcy;

  2. oskarżony nie jest w stanie, bez uszczerbku koniecznego dla utrzymania siebie lub swej rodziny ponieść kosztów obrony - tzw. prawo ubogich - art. 78 § 1;

Art. 80: w sytuacjach obrony obowiązkowej udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy, a w rozprawie apelacyjnej albo kasacyjnej - jeżeli sąd uzna to za konieczne.

Postępowanie wykonawcze - skazany może korzystać z pomocy obrońcy ustanowionego w postępowaniu.

K.k.w. - skazany musi mieć obrońcę, kiedy: jest głuchy, niemy, niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, nie ukończył lat 18, nie włada językiem polskim.

Przejawem prawa do obrony jest szereg unormowań i instytucji w procesie karnym.

Obowiązek informowania danej osoby w procesie karnym, gdy zostaje ona pociągnięta do odpowiedzialności karnej w charakterze podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym poprzez przedstawienie zarzutów lub oskarżonego w postępowaniu sądowym poprzez przesłanie aktu oskarżenia do sądu, złożenie przez prokuratora wniosku o warunkowe umorzenie postępowania - osoba taka może korzystać z usług obrońcy.

Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności, nie musi dostarczać dowodów na swą niewinność art. 74 § 1. Oskarżony nie może być zmuszany do aktywnego współdziałania w poszukiwaniu i przeprowadzaniu przez organy procesowe dowodów jego obciążających.

Art. 74 § 2 oskarżony dostarcza dowodu na swoją niekorzyść; ale może to mieć miejsce przy jego biernym (a nie czynnym) zachowaniu.

Oskarżony, realizując swoje prawo do obrony, ma możliwość inicjatywy dowodowej, w szczególności:

Możliwość złożenia wniosków dowodowych - art. 315, art. 167.

Może brać udział w czynnościach organów procesowych w postępowaniu przygotowawczym, może uczestniczyć w postępowaniu sądowym w czynnościach (rozprawie, posiedzeniu) - art. 117, art. 339 § 5, art. 341, art. 451.

Może zaskarżać rozstrzygnięcia procesowe oraz czynności procesowe organów procesowych w toku postępowania przygotowawczego, które naruszają jego prawa - art. 425, art. 459.

Niebagatelne znaczenie dla realizacji prawa oskarżonego do obrony ma też zakaz uzyskiwania od oskarżonego środka dowodowego w postaci wyjaśnień z wyłączeniem swobody wypowiedzi przez oskarżonego - zakaz uzyskiwania wyjaśnień poprzez ograniczenie świadomości czy woli oskarżonego - art. 171 § 4.

Art. 171 § 6 - „wyjaśnienia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom określonym w art. 171 § 4 nie mogą stanowić dowodu” (ten artykuł dotyczy także zeznań świadków, oświadczeń biegłych).

Zasada jawności.

Różnie ujmowana w doktrynie. Bardzo często mówi się o jednej zasadzie. Czasem pod tym pojęciem: jawność wewnętrzna (wobec stron i uczestników postępowania) i zewnętrzna (wobec publiczności). Na wykładzie: jako jedna zasada, ale z akcentem zewnętrznym i wewnętrznym.

Dwie dyrektywy:

  1. Sprawa powinna być rozpatrywana jawnie wobec osób postronnych - rozpoznawana na rozprawie, w sposób publiczny, umożliwiający obserwowanie czynności procesowych i wszelkich czynności dokonywanych przez organy procesowe (zasada publiczności, jawność zewnętrzna).

  2. Sprawa powinna być rozpatrywana z udziałem stron i ich przedstawicieli - osób bezpośrednio zainteresowanych rozstrzygnięciem, jakie ma zapaść (jawność wewnętrzna).

Jawność zewnętrzna: wyraża się w regule, według której proces jest jawny wobec wszystkich (zwłaszcza w rozprawie sądowej) akty międzynarodowe używają określenia publiczność procesu - art. 6.1 EKPC, art. 14.1 MPPOiP, art. 45.1 Konstytucji RP.

Rozdział 42 k.p.k. - jawność rozprawy głównej.

Znaczenie jawności zewnętrznej:

Jawność zewnętrzna ma zastosowanie w postępowaniu sądowym - zwłaszcza na rozprawie art. 355 (rozprawa odbywa się jawnie, a ograniczenia jawności musi określać ustawa), art. 356 (na jawnej rozprawie mogą być obecne osoby pełnoletnie, małoletni tylko za zgodą przewodniczącego; nieuzbrojone, chyba że np. jest to policjant, który doprowadza oskarżonego i pilnuje żeby nie uciekł; nie mogą uczestniczyć osoby w stanie nie licującym z powagą sądu - np. w stanie wskazującym na nadużycie alkoholu, w stanie narkotycznym).

Niekiedy jawność wobec publiczności staje się niepożądana, kryje bowiem w sobie poważne niebezpieczeństwo. W niektórych stadiach podlega wyłączeniu (postępowanie przygotowawcze, postępowanie wykonawcze). Także w postępowaniu z nieletnimi - wyłączenie jawności.

Jawność zewnętrzna doznaje licznych ograniczeń:

1.12.2005

Instytucja osób zaufania - namiastka publiczności.

Prawo oskarżonego, oskarżyciela publicznego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego do wskazania po dwie osoby zaufania art. 361 § 1.

Art. 361 § 3 - „w razie wyłączenia jawności przewodniczący może zezwolić poszczególnym osobom na obecność na rozprawie”.

Art. 364 § 1 - ogłoszenie wyroku odbywa się zawsze jawnie (nawet gdy rozprawa odbywa się z wyłączeniem jawności). Ale w przypadku, gdy rozprawa odbywała się z wyłączeniem jawności - wyrok ogłasza się jawnie, ale motywy mogą być przytoczone z wyłączeniem jawności.

Art. 108: tajnym fragmentem rozprawy jest przebieg narady i głosowania nad wyrokiem - zwolnienie z tajemnicy nie jest dopuszczalne. Może być jedynie obecny protokolant, chyba że przewodniczący jego obecność wyłączy.

Votum separatum - zdanie odrębne sędziego.

Czynności dokonywane w trakcie posiedzenia sądu.

Postępowanie przygotowawcze - prowadzone z wyłączeniem jawności. Jawność zewnętrzna jest wyłączona ze względu na specyfikę tego postępowania.

Jawność zewnętrzna - środki masowego przekazu art. 357 - publiczne pokazywanie oskarżonego przed wydaniem wyroku może wyrządzić mu dodatkową krzywdę.

Art. 358 wyrażenie zgody na utrwalenie przebiegu rozprawy przez stronę za pomocą urządzenia rejestrującego.

Wizerunki osób, przeciwko którym toczy się postępowanie karne mogą być w pewnych przypadkach ujawnione.

Jawność - dostęp do sali sądowej każdego (z wyjątkiem np. uzbrojonego, niewłaściwie zachowującego się).

Obecnie - ograniczenie ze względu na wielkość (pojemność) sali sądowej może być zarządzenie administracyjne przewodniczącego, które będzie przewidywało wydawanie kart wstępu. Wydawanie kart wstępu nie jest ograniczeniem zasady jawności - pod warunkiem, że będą wydawane po kolei aż do wyczerpania (sprzeczne z zasadą jawności jest wcześniejsze rezerwowanie kart wstępu).

Jawność wewnętrzna (wobec uczestników procesu). Uważana za gwarancję kontradyktoryjności.

Przejaw jawności wobec podejrzanego zawiadomienie go o tym, że jest podejrzanym oraz zawiadomienie o przedstawionych mu zarzutach.

Art. 313 - przedstawienie zarzutów.

Podejrzany ma prawo żądać uzasadnienia przedstawionych mu zarzutów.

Art. 71 § 1, art. 308 (czynności nie cierpiące zwłoki) można przesłuchać podejrzanego przed przedstawieniem zarzutów.

Podejrzany - nie ma jeszcze statusu strony, ale można wobec niego podejmować niektóre czynności.

Art. 325g.

Art. 156 § 5 - udostępnienie akt sprawy w toku postępowania przygotowawczego.

Postępowanie jurysdykcyjne - art. 156 § 1 - udostępnianie akt sprawy.

Art. 156 § 4 - niebezpieczeństwo ujawnienia tajemnicy państwowej - przeglądanie akt z zachowaniem rygorów określonych przez prezesa sądu lub sąd.

W zasadzie oskarżony powinien uczestniczyć w rozprawie - wyjątkowo ustawa może przewidywać, że nie musi.

Sytuacje, gdy oskarżony zostanie wydalony z sali rozpraw, bo mimo upomnienia zachowuje się niewłaściwie. Również ze względu na zeznania świadków, opinie biegłych, może oskarżony być usunięty z sali rozpraw ale po jego powrocie przewodniczący musi go zapoznać z tymi zeznaniami / opiniami i umożliwić mu wypowiedzenie się w ich sprawie.

Art. 96 § 2.

Zasada swobodnej oceny dowodów.

Organy rozstrzygające biorą pod uwagę wszystkie dowody i dokonują ich oceny w oparciu o wiedzę, doświadczenie, zasady logiki, wewnętrzne przekonanie.

Zasada związana z zasadą niezawisłości sędziowskiej.

Zasada swobodnej oceny dowodów umożliwia realizację zasady prawdy materialnej.

Organ procesowy jest jednak związany pewnymi regułami dowodowymi.

Rozwój historyczny zasady swobodnej oceny dowodów:

Organy nie powinny kierować się uczuciami, emocjami, sposób rozumowania nie może być racjonalny.

W procedurze common law - elementy prawnej oceny dowodów.

Systemy prawa kontynentalnego - w zasadzie nie ma żadnych reguł dowodowych.

Nasze prawo karne procesowe stoi na gruncie zasady swobodnej oceny dowodów - art. 7.

Ocena dowodów przez organy mieć na względzie całokształt, wiedzę, logikę, doświadczenie życiowe.

Art. 7 w związku z art. 424 § 1 k.p.k. - te artykuły łącznie świadczą o istnieniu w naszej procedurze karnej zasady swobodnej oceny dowodów.

Pod rządami kodeksu z 1969 r. jurysdykcyjna samodzielność sądu.

W doktrynie - poglądy, że poza zasadą swobodnej oceny dowodów występuje jeszcze reguła jurysdykcyjnej samodzielności sądu karnego art. 8 obecnego k.p.k.

Prawomocne rozstrzygnięcia sądu kształtujące prawo są wiążące dla sądu - wyjątek od samodzielności jurysdykcyjnej. Np. sąd rozpoznaje sprawę ponownie - jest związany zapatrywaniem (poglądem) prawnym sądu odwoławczego - art. 442 § 3.

Podobnie - sąd odwoławczy będzie związany uchwałą SN, jeśli się do niego zwrócił i uzyskał odpowiedź na pytanie prawne - art. 441 § 3.

8.12.2005

(przepisany)

Zasada ustności.

Współczesny proces w formie wypowiedzi, oświadczeń uczestników.

Elementy ustności i pisemności przeplatają się. Zasada ustności łącznie z pisemnością.

Najważniejsza część procesu - rozprawa główna - prowadzona ustnie. Faza rozprawy - czynności dokonane ustnie podlegają dokumentacji. Dokumentowanie: pismo ręczne, maszynowe.

Niektóre czynności muszą mieć formę pisemną (główne orzeczenia, np. wyroki) - one podlegają jednocześnie ustnemu ogłoszeniu, zreferowaniu.

Nowoczesny proces karny - zasada ustności wywodzi się z reakcji na proces inkwizycyjny (czego nie ma w aktach, nie jest to uznaną okolicznością).

Ustność:

Zalety pisemności: trwałość pewnych czynności. Precyzja utrwalania wypowiedzi. Niektóre czynności procesowe muszą mieć formę pisemną - np. akty procesowe przekazujące proces do wyższej instancji lub wzruszenie prawomocnych orzeczeń, np. kasacja.

Art. 365.

Art. 458.

Ustność:

Art. 381 zd. 1 - rozprawę główną rozpoczyna wywołanie sprawy.

Art. 385 § 1 - przewód sądowy od odczytania aktu oskarżenia.

Art. 365 § 1 - po odczytaniu pouczenie słowne i pytanie, czy oskarżony przyznaje się do winy.

Art. 367 § 1 - wypowiadanie się co do każdego dowodu - każda strona ma prawo się wypowiadać.

Art. 171 w zw. z art. 370 - sposób przesłuchania i kolejność zadawania pytań.

Art. 389 i następne - odczytanie protokołu.

Art. 406.

Art. 418 - ogłoszenie wyroku publicznie.

Art. 174 - nie wolno zastępować wyjaśnień treścią pism.

Art. 176 - wyjątek! podejrzany w postępowaniu przygotowawczym może złożyć wyjaśnienia w formie pisemnej - one nie zastępują dowodu, a są jedynie załącznikami do protokołu.

Rozdział 16.

Art. 143 i następne - protokołowanie.

Art. 147 § 1 - przebieg czynności protokołowanych może być ponadto utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk (jedynie obok protokołu). Taka rejestracja pozwala na gruntowną ocenę spontanicznych wypowiedzi, np. świadka. Jest tylko załącznikiem do protokołu.

Czynności, które muszą być pisemne:

Ustawa określa alternatywnie art. 200 § 1: biegły składa ustnie lub na piśmie.

Art. 394 § 2 - odstępstwa od ustności.

Zasada domniemania niewinności.

Wyrażona w szeregu aktów prawnych: Konstytucja, k.p.k., art. 14 § 2 Paktu Praw Obywatelskich, art. 6.2 Konwencji Europejskiej.

Art. 42.3 Konstytucji.

Art. 5 k.p.k. - nowelizacja w 2003 r., po krytyce i w wyniku wyroku TK.

Zasada domniemania niewinności decyduje o określonej sytuacji oskarżonego. Działa poza postępowaniem wykonawczym w całym postępowaniu.

Wpływ zasady jest bardzo szeroki. Jest to zasada bardzo stara - w prawie rzymskim, odnowiona przez zmiany w konstrukcji mieszanego procesu po rewolucji francuskiej.

Zasada domniemania dobrej wiary (Rzym).

Feudalizm: domniemanie winy podejrzanego - jeśli nie wykaże on niewinności wyrok skazujący.

Schyłek feudalizmu: odrzucono wszelkie domniemanie o winie oskarżonego i chciano ustalić bez domniemań. Jeżeli nie ustalono czy jest winny, czy nie, to wydawano wyrok pośredni - orzekający o pozostawieniu oskarżonego w permanentnym podejrzeniu jego winy można było podjąć postępowanie z chwilą postawienia nowych dowodów - duża niepewność, bo w każdym czasie proces mógł być podjęty.

Współcześnie: mieszany - opiera się na domniemaniu niewinności - konieczność udowodnienia winy oskarżonego.

Oskarżony nie musi bronić swojej niewinności.

K.p.k. 1928 - brak tego domniemania, ale praktyka przyjmowała istnienie tej zasady.

Zasada wyrażona w art. 5 § 1 - w sposób pozytywny. Obowiązuje już w postępowaniu przygotowawczym - od in personam, aż do prawomocnego wyroku skazującego lub orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania - obalenie domniemania.

Domniemanie wzruszalne - ono jest domniemaniem prawnym szczególnego rodzaju.

Oskarżony nie musi niczego udowadniać - od razu istnieje stan, który działa na jego korzyść, dopóki nie nastąpi obalenie.

„Prawda tymczasowa” - istnieje do momentu, gdy dowody przeciwne wykażą, że istnieje inna rzeczywistość. Gdy nie można obalić, to staje się prawdą stałą.

Problemem spornym jest określenie tej zasady - 2 stanowiska:

  1. domniemanie niewinności od strony obiektywnej - m.in. Daszkiewicz określa tę zasadę jako ustawowe założenie niewinności oskarżonego - ono obowiązuje wszystkie organy do traktowania tej osoby jako niewinnej niezależnie od subiektywnego poglądu organu; organ musi traktować oskarżonego jako niewinnego nie dlatego, że to zakłada, ale dlatego, że ustawa tak każe;

  2. domniemanie niewinności od strony subiektywnej - prof. Cieślak.

Krytyka subiektywnego ujęcia - nakaz subiektywnego uznania jest sztuczny, nierealny i nie do wyegzekwowania. Prawo nie może narzucać organom wewnętrznego przekonania - to będzie uzależnione od okoliczności sprawy, od możliwości intelektualnych danego sędziego.

Ta zasada wiąże wszystkich uczestników.

Przestaje obowiązywać, gdy zostaje wydane prawomocne orzeczenie zostaje przywrócona, gdy wzruszenie prawomocnego orzeczenia lub podjęcie postępowania warunkowo umorzonego.

Z tej zasady wynikają następujące reguły:

    1. konieczność badania winy przy pomocy wszystkich okoliczności - niezależnie od obciążającego materiału dowodowego i subiektywnego przekonania organu;

tymczasowe aresztowanie art. 258 § 2 i § 3 - tzw. pozaprocesowe podstawy stosowania tymczasowego aresztowania; środki zapobiegawcze - pozbawienie wolności w trakcie procesu, gdzie jest zasada domniemania niewinności; środki przymusu procesowego - służą zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania - by oskarżony nie uciekł, nie mataczył względy procesowe;

    1. wszelkie niewyjaśnione i niemożliwe do wytłumaczenia okoliczności - na korzyść oskarżonego;

art. 5 § 2 określa regułę in dubio pro reo; osobna zasada, ale jest konsekwencją zasady domniemania niewinności;

w dowodach, które mają potwierdzić tezę, nie może być luk - muszą być powiązane; gdy luki uzasadniają wątpliwości co do winy, to tezę należy traktować za nie udowodnioną (głównie w procesie poszlakowym);

    1. uniewinnienie oskarżonego bez względu na motywy rozstrzygnięcia posiada jednakowy walor prawny.

Oddziaływanie zasady poza procesem:

Zasada ta występuje głównie w procesie karnym, ale także poza nim.

Orzeczenia SN:

    1. 13.X.1999 - teza 2 - stwierdzenie przez sąd, którego rozstrzygnięcie podlega kontroli SN, że oskarżony nie udowodnił dostatecznie swoich twierdzeń stanowi rażące naruszenie przepisów prawa sąd usiłował przerzucić na oskarżonego ciężar dowodu i wykazania niewinności, co jest sprzeczne z zasadą domniemania niewinności i regułą ciężaru dowodowego; oskarżony może milczeć, ale to nie może być odczytywane negatywnie - może to być jego forma obrony;

    2. Sąd Apelacyjny w Krakowie - wyciąganie wniosków niekorzystnych dla oskarżonego narusza zasadę domniemania niewinności.

Zasada uczciwego procesu.

Zasada rzetelnego procesu.

Zasada sprawiedliwego procesu.

Art. 14.1 PO, art. 6.1 KE, art. 45.1 Konstytucji RP.

Droga sądowa - musi być prowadzona przed właściwym bezstronnym sądem i w odpowiednim terminie (bez zbędnej zwłoki).

Zasada lojalności (inni wiążą ją z zasadą rzetelności, albo też z zachowaniem równości broni, zapewnienia prawa do obrony).

Zakres zasady (prof. Waltoś): organy procesowe winny prowadzić postępowanie rzetelnie i z poszanowaniem godności uczestników oraz w odpowiednim terminie.

Z zasady tej wynika:

15.12.2005

Zasada bezpośredniości.

Istotę tej zasady należy upatrywać w takim sposobie prowadzenia postępowania dowodowego, który:

    1. umożliwia sądowi orzekanie w oparciu o materiał dowodowy, z którym zetknął się sąd na rozprawie;

    2. umożliwia sądowi korzystanie przede wszystkim z dowodów pierwotnych (oryginalnych).

Dyrektywa: chodzi o maksymalne zbliżenie sędziego do każdego ustalonego faktu (tj. nie tylko faktu głównego - faktu przestępstwa, ale także do faktów dowodowych - poprzez korzystanie z dowodów pierwotnych).

Nazwa tej zasady jest nieco myląca, bo sugerowałaby na podział dowodów pośrednich i bezpośrednich. Ale ta zasada nie ma takiego związku z tym podziałem. Dowód bezpośredni - skierowany bezpośrednio do udowodnienia faktu głównego. Dowód pośredni - udowadnia fakt główny za pośrednictwem jednego lub więcej faktów dowodowych.

Tę zasadę należy łączyć z innym podziałem dowodów:

A także łączyć ze sposobem przeprowadzania dowodów - w tym sensie, że dowód jest przeprowadzany bezpośrednio przed organem procesowym oceniającym go.

Dowód pierwotny (oryginalny) - dowód z pierwszego źródła, z pierwszej ręki, np. ustne wyjaśnienia oskarżonego, zeznania naocznego świadka, oryginał dokumentu.

Dowód pochodny - dowód pochodzący z dalszych źródeł, np. zeznania świadka na temat wypowiedzi oskarżonego, kopia dokumentu, fotografia przedmiotu.

Pochodność dowodu może mieć różne stopnie, w zależności od ilości źródeł pośrednich, stanowiących przekaźniki dowodu. Wszelkie zwiększenie ilości ogniw przekazu treści dowodowej między badanym faktem, stanowiącym przedmiot dowodzenia, a organem procesowym przeprowadzającym dowód, zwiększa prawdopodobieństwo zniekształcenia tego przekazu stąd postulat maksymalnego zredukowania źródeł przekazu treści dowodowych.

W wyjątkowych wypadkach należy także korzystać z dowodów pośrednich.

Trzy podstawowe reguły wynikające z zasady bezpośredniości:

  1. sąd powinien opierać swoje ustalenia wyłącznie na dowodach przeprowadzonych na rozprawie - art. 410;

  2. wszyscy sędziowie powinni zetknąć się bezpośrednio ze źródłem dowodowym i środkami dowodowymi - ta dyrektywa nie wynika bezpośrednio z konkretnego przepisu a contrario wyprowadzana jest z przepisów, które przewidują wyjątki od wymogu zetknięcia się sądu na rozprawie bezpośrednio z źródłami i środkami dowodowymi;

  3. sąd powinien zetknąć się przede wszystkim z dowodami pierwotnymi; dyrektywa ta oznacza, że należy oprzeć się na tych dowodach pierwotnych, ale przewiduje też wyjątki od tej reguły - nie można odrzucać dowodów pochodnych jako gorszych, każdy dowód podlega swobodnej ocenie sądu.

Źródło dowodowe - osoba lub rzecz, od której pochodzą środki dowodowe. Źródło dowodowe: osoba oskarżonego, środek dowodowy: wyjaśnienia oskarżonego.

Zasada bezpośredniości odnosi się głównie do postępowania jurysdykcyjnego, głównie przed sądem I instancji, w mniejszym stopniu ma zastosowanie w innych stadiach procesu i w postępowaniu odwoławczym. Zasada ta nie została wyrażona expressis verbis w żadnym przepisie - zasada nieskodyfikowana. Wyprowadzamy jej istnienie z licznych wyjątków przewidzianych w ustawie.

Trudno przyjąć, aby można było tę zasadę realizować w sposób absolutny (bez wyjątków). Takie rozumienie prowadziłoby do niemożności przeprowadzenia procesu karnego - sąd byłby zmuszony do wykazywania wszystkich okoliczności i gdyby miał oprzeć się tylko na dowodach bezpośrednio świadczących o istnieniu danej okoliczności, a nie mógł korzystać z dowodów pośrednich, to realizacja takiego postępowania byłaby prawie niemożliwa. Dlatego też istnieje możliwość w wyjątkowych sytuacjach do korzystania z dowodów pochodnych.

Ustawa karna procesowa przewiduje liczne wyjątki od zasady bezpośredniości - grupy wyjątków:

    1. przepisy o odczytywaniu protokołów czynności dowodowych dokonywanych poza rozprawą - art. 389 § 1 (wolno odczytać wyjaśnienia oskarżonego w sytuacjach, gdy oskarżony odmówił wyjaśnień, wyraźnie składa wyjaśnienia odmienne niż poprzednio, oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta); nie wolno odczytać z protokołów zeznań, jakie oskarżony złożył w charakterze świadka w postępowaniu przygotowawczym w tej lub innej sprawie osoba najpierw była świadkiem (miała obowiązek składania zeznań), a potem stała się oskarżonym (ma prawo wyjaśnień nie złożyć); pewne złagodzenie odstępstwa od zasady bezpośredniości, o którym mowa w art. 389: art. 389 § 2 (wezwanie przewodniczącego składu orzekającego, żeby obecny na sali oskarżony wypowiedział się co do treści protokołu i wyjaśnił zachodzące sprzeczności - ale oskarżony ma prawo nie udzielić odpowiedzi na takie pytanie); możliwe odczytywanie protokołów zeznań świadków - art. 391;

art. 392 - szeroki zakres możliwości odczytywania na rozprawie głównej wszelkich protokołów przesłuchania świadków i oskarżonych sporządzonych przed sądem, jeżeli bezpośrednie przeprowadzenie dowodów nie jest niezbędne, a obecne strony się temu nie sprzeciwiają;

    1. odczytywanie protokołów z innych czynności, także dokumentów - art. 393; nie wolno odczytywać notatek dotyczących czynności, z których wymagane jest sporządzenie protokołu; wolno odczytać zawiadomienie o przestępstwie, wszelkie dokumenty prywatne powstałe poza postępowaniem, protokoły zeznań świadka anonimowego czy incognito;

    2. dowody rzeczowe - art. 395 (jeżeli nie istnieją przeszkody, czy właściwości dowodów rzeczowych, to sprowadza się je na rozprawę i udostępnia stronom, a w razie potrzeby świadkom i biegłym), art. 396 § 1 i § 2 - pomoc sądowa;

art. 452 § 1 - sąd odwoławczy nie może przeprowadzić postępowania dowodowego co do istoty sprawy, ma się opierać na ustaleniach dokonanych przez sąd I instancji; wyjątkowo może przeprowadzić dowody na rozprawie (potrzeba uzupełnienia, jeżeli przyczyni się to do przyspieszenia postępowania, a nie jest konieczne przeprowadzenie całego przewodu sądowego ani znacznej jego części);

    1. odstępstwa, które są wyrażone w art. 388 ograniczenie postępowania dowodowego; także art. 335, art. 343 - możliwe przeprowadzenie postępowania skróconego; art. 387.

Zasada koncentracji materiału procesowego.

Polega na skupieniu środków procesowych wokół przedmiotu procesu i na przeprowadzeniu postępowania bez zbędnej zwłoki. Ta zasada jest adresowana nie tylko do sądu, ale także do innych organów procesowych prowadzących postępowanie.

Jest konsekwencją zasady bezpośredniości.

Wyraża dyrektywę zmierzającą do przyspieszenia postępowania, prowadzi do zaoszczędzenia czasu organom procesowym i innym uczestnikom procesu.

Częściowo wyraża ją art. 366 § 2 (przewodniczący powinien dążyć do rozstrzygnięcia sprawy na pierwszej rozprawie głównej) - traktuje on jednak koncentrację zbyt wąsko, ogranicza ją bowiem tylko do rozprawy.

Dwie reguły pozostające w pewnym związku z zasadą koncentracji:

Koncentracja materiału procesowego przyczynia się niewątpliwie do szybkości postępowania, ale między koncentracją a szybkością nie można postawić znaku równości. Koncentracja oznacza skupienie środków procesowych (materiału dowodowego) wokół głównego przedmiotu procesu. Natomiast szybkość oznacza przeprowadzenie procesu w krótkim czasie.

Zasada prawdy materialnej tak silnie ogranicza zasadę szybkości, że trudno mówić o naczelnej zasadzie szybkości procesu. Należy więc szybkość traktować jedynie jako element zasady koncentracji, stanowiącej wyraz eliminacji zbędnej zwłoki w postępowaniu.

Art. 14.3 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych

Art. 6.1 EKPC

Art. 45 Konstytucji

Zasada wyrażana w całym szeregu grup przepisów:

    1. ograniczających czas trwania postępowania przygotowawczego: art. 310 § 1 i § 2, art. 321i § 2 i § 3;

    2. dotyczących koncentracji postępowania sądowego: art. 366 § 2, art. 401 § 1 i § 2, art. 402 § 2 i § 3, art. 404 § 1 i § 3;

    3. określających terminy dokonania czynności procesowych: art. 126, art. 337, art. 335, art. 387, art. 376, art. 377, art. 263.

Instytucja zawieszenia postępowania karnego - art. 22. Zawieszenie powoduje wstrzymanie biegu procesu. Ogranicza szybkość postępowania. Następuje wskutek powstania przeszkód faktycznych przykładowo określonych w art. 22 § 1.

Zasada kontroli decyzji procesowych.

Każdy może się mylić, sędzia też. Przyczyny omylności organu procesowego mogą być różne.

Ustawodawstwa określają możliwość dokonania kontroli, przede wszystkim instancyjnej, rozstrzygnięć procesowych art. 2.1 Protokołu 7 do Konwencji Europejskiej, art. 14.5 MPPOiP, art. 78 i art. 176.1 Konstytucji RP.

Art. 425 § 1 k.p.k. - od orzeczenia wydanego w I instancji przysługuje stronom oraz podmiotowi określonemu w art. 416 (podmiotowi, który odniósł korzyść majątkową z przestępstwa popełnionego przez sprawcę działającego w imieniu tego podmiotu), a także innym osobom wskazanym w ustawie, środek odwoławczy.

K.p.k. zna jeszcze inne środki kontroli (poza środkami odwoławczymi) nadzwyczajne środki zaskarżania oraz odwołania.

Nasze prawo przewiduje dwa systemy kontroli:

Kontrola instancyjna - dokonywana przez różne organy (w zależności od stadium procesu oraz w zależności od środka zaskarżenia przysługującego danemu podmiotowi). Organem odwoławczym może być prokurator nadrzędny nad prokuratorem, który wydał zaskarżone postanowienie w postępowaniu przygotowawczym, ale może być także sąd rejonowy, okręgowy, apelacyjny rozpoznający środek odwoławczy od orzeczeń sądów niższej instancji.

Art. 24 i następne - sądami I instancji są sądy rejonowe i sąd okręgowy; II instancji: sąd okręgowy i sąd apelacyjny.

Art. 293 § 2, art. 27 wyjątkowo organem odwoławczym może być sąd rejonowy, SN.

Wyjątkowo organem odwoławczym na decyzję wydaną przez prokuratora może być sąd.

Występują tu różne odstępstwa:

Kontrola instancyjna dokonywana jest za pomocą środków zaskarżenia.

Środki zaskarżenia - są to sposoby, za pomocą których uprawniony podmiot dąży do zmiany rozstrzygnięcia, które uważa za niesłuszne.

Karne środki zaskarżenia:

Środki odwoławcze: zażalenie i apelacja - art. 459, art. 444. Charakteryzują się skargowością, dewolutywnością (bezwzględną lub względną), suspensywnością (bezwzględną lub względną), zakazem reformationis in peius.

W postępowaniu przygotowawczym zażalenie przysługuje na postanowienia prokuratora prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Zażalenie to rozpoznaje z reguły prokurator nadrzędny, a wyjątkowo sąd.

Kontrola rozstrzygnięć z urzędu - łączy się to ze środkami nadzoru.

Środki nadzoru - prawem przewidziane sposoby, za pomocą których, z inicjatywy organów I lub II instancji, może dojść do zmiany rozstrzygnięcia, które organ procesowy uważa za niesłuszne.

Korzystanie z takiego środka nadzoru prowadzi do zmiany rozstrzygnięcia z inicjatywy organu procesowego.

Kontrola z urzędu ma miejsce w przypadku podjęcia umorzonego postępowania przygotowawczego - art. 327 § 1, podjęcia postępowania warunkowo umorzonego - art. 549.

Zasada udziału czynnika społecznego w postępowaniu karnym.

Nie została podniesiona do rangi zasady konstytucyjnej.

Art. 3 k.p.k. - w granicach określonych w ustawie postępowanie karne odbywa się z udziałem czynnika społecznego.

Szerokie ujęcie tej zasady udział czynnika społecznego w postępowaniu karnym art. 15 § 2: wszystkie instytucje państwowe, samorządowe i społeczne są zobowiązane w zakresie swojego działania do udzielania pomocy organom prowadzącym postępowanie karne (chodzi tu m.in. o pomoc w zabezpieczeniu miejsca popełnienia przestępstwa, zapewnienie środków technicznych potrzebnych organom ścigania, dostarczenie opinii na żądanie organów procesowych).

Udział przedstawiciela społecznego w procesie karnym - udział rzecznika interesu społecznego art. 90-91: w postępowaniu sądowym do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego udział w postępowaniu jurysdykcyjnym może zgłosić przedstawiciel organizacji społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego objętego zadaniami statutowymi tej organizacji.

Możliwość zastosowania poręczenia społecznego jako środka zapobiegawczego - art. 271.

Sądy przysięgłych wyrosły z konstrukcji tych sądów w Anglii w XVI-XVII w.

Mieliśmy namiastkę sądów przysięgłych w okresie Królestwa Polskiego. Później w kodeksie z 1928 r. też wprowadzono sądy przysięgłych, na terenie zaboru austriackiego. W okresie międzywojennym podjęto totalną krytykę sądów przysięgłych i w 1936 r. zostały one wyeliminowane.

Podjęto prace nad wprowadzeniem do sądownictwa jako czynnika społecznego ławników.

Sądy przysięgłych, które rozpropagowane zostały w całej Europie, ulegają zmianom. We Francji nastąpiła istotna zmiana po II wojnie światowej sąd przysięgłych przekształcił się w formę sądu ławniczego - sędziowie przysięgli zasiadają wraz z sędziami zawodowymi i głosują razem z sędziami zawodowymi.

Podobnie jest w Niemczech - poza sądami zawodowymi są sądy przysięgłych i sądy ławnicze.

Polska procedura karna - ustawodawca przewidział udział ławników: art. 28 § 1 i § 3.

Niewłaściwy do tej pory był dobór ławników - w charakterze ławników występowały osoby, które chciały sobie trochę dorobić, zwłaszcza emeryci, którzy utrudniali orzekanie. Niekiedy czynnik społeczny pomagał sędziemu zawodowemu, zwłaszcza gdy taki ławnik posiadał jakieś doświadczenie w dziedzinie, w której rozstrzygał sąd jakąś kwestię prawną.

Są głosy optujące za eliminacją udziału ławników. Ale nie ma obecnie nic zastępczego jako formy udziału czynnika społecznego. Można wyeliminować problemy, które prowadzą do niewłaściwego doboru ławników.

Prof. Waltoś: wszystkie racje, które są negacją udziału ławników nie mogą przesłaniać faktu, że koncepcja sądu wyłącznie zawodowego pozostaje w jaskrawej sprzeczności z ideą społeczeństwa obywatelskiego.

5.01.2006

CZYNNOŚCI PROCESOWE.

Różne są poglądy na temat pojęcia procesu karnego. Jedna z koncepcji: proces karny to ogół czynności podejmowanych przez organy procesowe. Ta teoria została ostro zaatakowana, bo z tej definicji zostali wyłączeni inni uczestnicy procesu karnego (strony, przedstawiciele stron, osobowe źródła dowodowe itd.). Skorygowano ten pogląd - czynności procesowe są podejmowane przez uczestników procesu karnego. Z punktu widzenia działalności uczestników procesu karnego, nie można zaprzeczyć, że przede wszystkim proces karny to ogół czynności dokonywanych przez uczestników procesu, w unormowanym przez ustawę porządku zmierzającym do orzeczenia o przedmiocie procesu i realizacji tego orzeczenia.

Czynności procesowe odgrywają niezwykle ważną rolę.

Proces karny składa się z szeregu elementów, zwanych faktami procesowymi - pod tym pojęciem rozumie się w doktrynie jakiekolwiek względnie zwarte i samodzielne ogniwo ruchu procesowego, z którym prawo łączy określone skutki procesowe.

Fakty procesowe dzielimy na 2 grupy:

Pojęcie czynności procesowych w doktrynie: jakiekolwiek zachowanie się uczestnika procesu, z którym prawo karne procesowe łączy określone skutki procesowe.

Prof. Daszkiewicz rozbudował tę definicję: czynnością procesową jest świadome zachowanie się organu procesowego, strony, jej reprezentanta albo innej osoby lub instytucji w ramach konkretnego toczącego się już procesu, albo w celu wywołania go, podjęcia na nowo, wznowienia lub uzupełnienia, mające wywołać według przyjętych reguł znaczeniowych określony skutek procesowy, a jeżeli z istoty danej czynności to wynika - także skutek materialno-prawny.

Różne podziały czynności procesowych:

Ten podział budzi wątpliwości, bo już w samej nazwie „czynność procesowa” mieści się pozytywne zachowanie uczestnika procesu, a nie jego bierność.

Znane są też inne podziały:

Skuteczność - w dwojakim znaczeniu:

  1. osiągnięcie określonego celu, efektu końcowego - np. apelacja oskarżonego została przez sąd odwoławczy uwzględniona;

  2. spowodowanie określonego działania procesowego ze strony innego uczestnika lub organu - np. apelacja złożona przez oskarżonego w terminie powoduje skutek, że sprawa zostaje przeniesiona do sądu wyższej instancji, ale to przeniesienie nie oznacza, że ten środek zostanie uwzględniony.

Dla skuteczności czynności procesowej istotne jest, by była ona czynnością dopuszczalną. W nauce przyjmuje się, że dopuszczalna jest czynność, która nie jest zabroniona przez prawo.

Niedopuszczalność czynności procesowej - gdy czynność jest wyraźnie zakazana (np. odebranie przez sąd przyrzeczenia jest zabronione w stosunku do osób poniżej lat 17 - art. 189) lub gdy czynność dokonana jest poza zakresem przyznanych z mocy ustawy uprawnień (np. wniesienie apelacji od wyroku sądu II instancji jest niedopuszczalne). Także czynność dokonana po upływie terminu zawitego, prekluzyjnego jest niedopuszczalna i bezskuteczna (np. apelacja wniesiona po upływie 14 dni od daty otrzymania wyroku z uzasadnieniem).

Jeśli czynność dokonała osoba nieuprawniona - niedopuszczalność (np. osoba nie będąca uczestnikiem procesu złoży wniosek dowodowy).

Najważniejszy podział czynności procesowych:

(ze względu na charakter czynności)

Oświadczenia procesowe dzielimy na:

Oświadczenie woli:

O ważności oświadczenia woli decyduje istnienie woli przy składaniu oświadczenia woli. Wola nie może być dotknięta wadą.

Art. 171 § 6 - organ przesłuchujący uchyla pytania sugerujące odpowiedź oraz nieistotne.

Art. 118 § 1 - znaczenie czynności procesowych ocenia się według treści oświadczenia.

Regułą jest, że wola może być wyrażona przez tego, kto ją powziął. Są jednak wyjątki - przypadki, kiedy ustawa wyraźnie na to pozwala.

Prawo procesowe dopuszcza też możliwość cofnięcia oświadczenia woli - np. w razie cofnięcia środka odwoławczego, cofnięcia sprzeciwu. Cofnięcie to jest możliwe do chwili powzięcia stanu ostatecznego. Niedopuszczalne jest cofnięcie, gdy wchodzi w grę oświadczenie imperatywne.

Cofnięcie oświadczenia wiedzy - np. oskarżony cofa przyznanie się do winy.

Zeznania świadka - może cofnąć.

W nauce wyróżniamy oświadczenie woli w dwóch postaciach:

Oświadczenia woli imperatywne dzielimy na:

K.p.k. (art. 93) dzieli rozstrzygnięcia procesowe na:

Orzeczenia dzieli się na:

Zarządzenia są oświadczeniami woli organu procesowego o charakterze imperatywnym. Granice między orzeczeniem a zarządzeniem nie są wyraźne. Ustawa mówi jedynie w art. 393 § 2, że w kwestiach nie wymagających postanowienia, prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego lub upoważniony sędzia wydają zarządzenia. Ta postać występuje też w postępowaniu przygotowawczym - art. 93 §3.

Zarządzenia oznaczają rozstrzygnięcia o charakterze mniej ważnym, porządkowym, posiłkowym. Są wydawane w kwestiach drobnych art. 350 § 1, art. 337 § 1.

Są jednak sytuacje, gdy organ procesowy zarządzeniem decyduje o bycie procesu zarządzenie prezesa sądu odmawiające przyjęcia środka odwoławczego - art. 429 § 1.

Zarządzeń nigdy nie wydaje sąd.

Sąd rozstrzygnięcia swoje wydaje zawsze w formie orzeczenia (wyroku lub postanowienia).

Nawet gdy ustawa mówi o zarządzeniu, jak np. art. 247 § 1 (zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej) - to w tym przypadku sąd musi wydać postanowienie, a nie zarządzenie.

Zaskarżalność zarządzeń - art. 373 - od zarządzeń przewodniczącego składu na rozprawie głównej przysługuje odwołanie do całego składu orzekającego. Na zarządzenia zamykające drogę do wydania wyroku co do środka zabezpieczającego lub w sytuacjach wyraźnie wymienionych w k.p.k. przysługuje zażalenie (np. na zarządzenie odmawiające przyjęcia środka odwoławczego wydane przez prezesa sądu).

Zarządzenie wymaga pisemnego uzasadnienia jedynie wtedy, gdy podlega zaskarżeniu (gdy przysługuje środek odwoławczy) - art. 99 § 2.

O tym, kiedy zarządzenie podlega zaskarżeniu, decyduje zawsze ustawa.

Orzeczenia - najważniejsze oświadczenia organów procesowych o charakterze imperatywnym. Orzeczenia w postaci:

Dawniej do orzeczeń sensu largo zaliczano też nakazy karne. Teraz nie mamy już nakazów karnych.

Wątpliwości: czy uchwały SN (art. 441 § 3) są orzeczeniami w rozumieniu k.p.k.?

Przeciwnicy: uchwały SN zawierające odpowiedzi na pytania prawne skierowane przez sąd odwoławczy jedynie podobne są do orzeczeń, bo w danej sprawie, w której SN odpowiada na pytanie, są wiążące dla sądu odwoławczego, który zadał pytanie, natomiast rozstrzygnięcie konkretnej sprawy pozostawione zostało do rozstrzygnięcia sądowi, który pytanie skierował do SN.

Jak rozróżnić sytuacje, w których wydawane jest postanowienie, czy też wyrok odpowiedź w art. 93 § 1: jeżeli ustawa nie wymaga wyroku, sąd wydaje postanowienie.

Art. 174 Konstytucji RP: wyroki wydają wyłącznie sądy i trybunały.

Rozdział 47 k.p.k. - tryb wydawania wyroków.

Wyroki zapadają w zasadzie na rozprawie, po wysłuchaniu stron i z reguły zawierają rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu.

Postanowienia wydawane na rozprawie lub na posiedzeniu. Wydawane są w kwestiach proceduralnych (ale nie zawsze).

Podziały orzeczeń:

- orzeczenia odwołalne;

- orzeczenia nieodwołalne;

Wyroki są zawsze orzeczeniami nieodwołalnymi - nie mogą być uchylone lub zmienione przez sąd, który je wydał. Wśród postanowień mogą być takie, które są odwołalne przez organ, który je wydał - np. postanowienia w sprawie środków zapobiegawczych.

Kryterium: czy są zaskarżalne przy pomocy środków zaskarżenia:

Od postanowień kończących postępowanie musimy odróżnić postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku (art. 459 § 1). Nie zawsze można stawiać znak równości między postanowieniem kończącym postępowanie a postanowieniem zamykającym drogę do wydania wyroku. Postanowienia kończące postępowanie ma szerszy zakres.

Postanowienie o umorzeniu postępowania co do przedmiotu procesu jest jednocześnie postanowieniem kończącym postępowanie i zamykającym drogę do wydania wyroku.

Postanowienie sądu o przepadku poręczenia majątkowego - jest postanowieniem kończącym nurt postępowania, w którym zastosowano poręczenie majątkowe, ale nie jest zamknięta droga do wydania wyroku.

(ten podział stracił na swoim „rumieńcu” poprzez usunięcie z naszej procedury karnej instytucji nieważności orzeczeń)

12.01.2006

WYROK.

Sąd wydaje wyrok, gdy ustawa wymaga tego rodzaju rozstrzygnięcia - art. 93 § 1.

Wyroki wydają sądy i trybunały - wynika to z Konstytucji. Wyroki posiadają uroczystą formę, są wydawane w imieniu RP. W czasie ich ogłaszania wszystkie osoby obecne na sali rozpraw muszą stać, za wyjątkiem członków składu orzekającego - art. 418 § 1.

Zasadniczo zapadają na rozprawie, wyjątkowo kodeks przewiduje sytuacje, gdy sąd wydaje wyrok na posiedzeniu.

Art. 413 § 1 - co powinien zawierać wyrok, z jakich elementów się składać.

Art. 413 § 2 - co powinien zawierać wyrok skazujący: dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu i kwalifikację prawną tego czynu, rozstrzygnięcie co do kary, co do środków karnych, a w razie potrzeby co do zaliczenia na ich poczet tymczasowego aresztowania, zatrzymania oraz środków zapobiegawczych wymienionych w art. 276.

Art. 414 - w razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sądowego okoliczności wyłączającej ściganie, lub też w razie stwierdzenia danych przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania, sąd wówczas wyrokiem umarza postępowanie lub umarza je warunkowo. Jednakże w razie stwierdzenia okoliczności z art. 17 § 1 pkt 1-2 - sąd wydaje wyrok uniewinniający.

W I instancji sądy wydają:

W II instancji - zgodnie z art. 437:

Reguła: wyrok uzasadniany na wniosek strony, na żądanie strony - art. 423. Jednak ustawa przewiduje szereg ułatwień dla sądu - jeśli bowiem strona złożyła wniosek o uzasadnienie wyroku, części dotyczącej niektórych oskarżonych, to wtedy sąd władny jest ograniczyć zakres uzasadnienia tylko co do tej części wyroku, której wniosek dotyczy - 423 § 1a.

Sąd musi niekiedy z urzędu uzasadnić wyrok gdy wyrok zostanie wydany przez sąd II instancji lub wydany wskutek kasacji - art. 457 § 1 i art. 518. Takie wyroki mogą być uzasadnione tylko częściowo, gdy zostały zaskarżone w części odnoszącej się do niektórych oskarżonych - art. 457 § 2 i art. 518.

Sąd z urzędu musi uzasadnić wyrok także, gdy art. 414 § 1 - zostanie zgłoszone votum separatum (zdanie odrębne).

Wyrok nakazowy nie wymaga uzasadnienia - art. 504 § 2.

POSTANOWIENIA.

Wydawane, jeśli k.p.k. nie wymaga wydania wyroku - art. 93 § 1.

Ale w całym szeregu przypadków k.p.k. wyraźnie mówi o wydaniu w konkretnych sytuacjach postanowienia, np. art. 126 § 1: w kwestii przywrócenia terminu zawitego orzeka postanowieniem organ, przed którym należało dokonać czynności, art. 203 § 4: na postanowienie o umieszczeniu oskarżonego w zakładzie leczniczym, przysługuje zażalenie.

Postanowienia mogą być wydawane przez sąd na posiedzeniu lub rozprawie. Jeżeli przed wydaniem przez sąd postanowienia na posiedzeniu zajdzie potrzeba sprawdzenia okoliczności faktycznych sąd zarządza czynności sprawdzające, może ich dokonać sam, a może zlecić jednemu z sędziów ze składu orzekającego, bądź w ramach prawa pomocy innemu sądowi.

W postępowaniu przygotowawczym postanowienia wydaje prokurator, a w toku dochodzenia - organ, który prowadzi dochodzenie. W sytuacjach wyraźnie określonych w k.p.k. sąd może wydać postanowienie w postępowaniu przygotowawczym, np. stosując tymczasowe aresztowanie, czy zarządzając obserwację oskarżonego w zamkniętym zakładzie leczniczym.

Art. 94 - co powinno zawierać postanowienie, jaka powinna być jego treść.

Art. 98 § 1 - uzasadnienie postanowienia sporządza się na piśmie wraz z samym postanowieniem regułą jest uzasadnienie, ale są wyjątki - uzasadnienie nie jest wymagane w postanowieniach:

o dopuszczeniu dowodu;

o uwzględnieniu wniosku, co do którego inna strona nie sprzeciwia się, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu - art. 98 § 3;

o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzenia dochodzenia, wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, zawieszeniu dochodzenia - art. 325 e § 1;

postanowienie SN o oddaleniu kasacji, która zdaniem SN jest oczywiście bezzasadna - art. 535 § 2.

Uzasadnienie postanowienia o przedstawieniu zarzutów sporządza się na piśmie tylko na żądanie podejrzanego.

Na postanowienia, które są zaskarżalne - środkiem zaskarżenia jest zażalenie. Od wyroku służy apelacja.

WYROK NAKAZOWY - do niedawna go nie było w k.p.k., był nakaz karny wydawany w postępowaniu nakazowym. Teraz mamy wyrok nakazowy - bardzo słusznie.

Rozdział 53 k.p.k. - postępowanie nakazowe (m.in. co powinien zawierać wyrok nakazowy). Od wyroku nakazowego oskarżonemu i oskarżycielowi przysługuje sprzeciw do sądu (7 dni od doręczenia - termin zawity). Konsekwencją wniesienia tego środka zaskarżenia jest utrata mocy tego orzeczenia i sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych - art. 506.

POLECENIA.

Art. 93 - w wypadkach określonych w ustawie sąd, a także prokurator, władni są wydać polecenia policji lub innym organom. Wydawane przez sąd czy prokuratora polecenia organom pozasądowym powodują, że te organy są związane tymi poleceniami, mamy tu do czynienia z pewnego rodzaju stosunkiem nadzorczym.

Rozdział 37 - nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym, w którym mowa o poleceniach jako o jednej z czynności, które może podejmować prokurator w ramach czynności nadzoru art. 326 § 3 pkt 4: w razie nie wykonania przez organ (nie będący prokuratorem) postanowienia, zarządzenia, postanowienia lub zarządzenia prokuratora sprawującego nadzór, na jego żądanie przełożony funkcjonariusza wszczyna postępowanie służbowe, o wyniku którego musi być poinformowany prokurator.

WYROKOWANIE - tryb wydawania orzeczeń.

Orzeczenia są w postępowaniu jurysdykcyjnym wydawane na rozprawie albo na posiedzeniu. Orzeczenia (wyroki i postanowienia) są na rozprawie z reguły ogłaszane po wysłuchaniu obecnych stron. W postępowaniu przygotowawczym natomiast do wydania postanowienia nie jest wymagane posiedzenie - w tym stadium orzeczenia wydawane są jednoosobowo.

Narada i głosowanie nad orzeczeniem - rozdział 12:

Wyroki, postanowienia sądu I instancji, a także orzeczenia sądów wyższej instancji.

Przepisy o naradzie i głosowaniu mają znaczenie przy ferowaniu orzeczeń, które wydawane są przez komplet orzekający (skład sądu kilkuosobowy - 3 lub 5).

Art. 108 § 1 - przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest tajny, a zwolnienie od zachowania tajemnicy nie jest dopuszczalne. Zupełny zakaz dowodzenia okoliczności objętych tajemnicą pokoju narad.

Art. 108 § 2 - narada i głosowanie są tak dalece tajne, że przewodniczący może uznać obecność protokolanta za zbędną przewodniczący może sobie zażyczyć, żeby była absolutna tajność, bez protokolanta.

W pokoju narad mogą być obecni tylko członkowie składu orzekającego. Obecność innych osób jest bezwzględną przyczyną odwoławczą.

W naradzie nie może uczestniczyć ani prezes sądu (jeżeli nie jest przewodniczącym składu orzekającego), sędzia wizytator, prokurator.

Zasiadający w składzie od samego początku rozprawy sędzia dodatkowy może brać udział w naradzie i głosowaniu tylko, gdy wstępuje na miejsce członka składu orzekającego, który z powodu choroby lub innej ważnej przyczyny ubył ze składu sądu - reguluje to ustawa o ustroju sądów powszechnych.

Tajemnica wyrokowania obowiązuje także po ogłoszeniu orzeczenia. Nie wolno ujawniać jak przebiegały czynności w toku narady i głosowania. Wyłączona jest możliwość badania w dalszym postępowaniu w toku instancji przebiegu narady i głosowania, nie można przeprowadzać dowodu na okoliczność, co działo się w trakcie narady i głosowania.

Problem zwolnienia z tej tajemnicy - niektórzy autorzy uważają, że istnieje dopuszczalność, że sędzia (jeden z członków składu orzekającego) postawiony w stan oskarżenia będzie zwolniony automatycznie z zachowania tajemnicy w zakresie stawianych mu zarzutów (np. gdy jest oskarżony o przekupstwo). Takie głosy w doktrynie są podnoszone, aczkolwiek trzeba generalnie przyjąć, że to, co się działo w toku narady i głosowania, objęte jest tajemnicą.

Narada. Do narady nad wyrokiem (art. 408) sąd przystępuje niezwłocznie po wysłuchaniu przemówień stron, chyba że nastąpiło odroczenie wydania wyroku na podstawie art. 411.

Narada stanowi etap przygotowania do głosowania nad orzeczeniem. Celem jej jest uporządkowanie materiałów do głosowania i ustalenie kwestii, które trzeba poddać pod głosowanie. Podczas narady następuje wzajemna wymiana poglądów członków składu orzekającego na ocenę stanu faktycznego sprawy oraz na wykładnię wchodzących w grę przepisów - wyjaśnianie wszelkich wątpliwości natury faktycznej, jak i prawnej. Narada daje podstawę przewodniczącemu składu orzekającego do oceny, jak pokierować głosowaniem - w szczególności jakie pytania poddać pod głosowanie.

Narada i głosowanie rozciągają się na wszystko, co ma stanowić podstawę orzeczenia - musi być uwzględniony przez sędziów całokształt materiałów.

W naradzie i głosowaniu sędzia i ławnik muszą brać udział w sposób nieprzerwany. Żaden z nich nie może się wydalić poza pokój narad, nawet na krótki okres czasu, chyba że zostanie zarządzona przerwa w naradzie.

Naradą i głosowaniem kieruje przewodniczący składu orzekającego (jest nim zawsze sędzia zawodowy). Jeśli co do porządku i sposobu narady zostaną wysunięte wątpliwości ze strony pozostałych członków składu orzekającego, to zgodnie z art. 109 § 1 rozstrzyga tę kwestię cały skład orzekający w trakcie narady.

Istotne jest, by narada i głosowanie odbyło się osobno co do winy i kwalifikacji prawnej czynu, kary, środków karnych, pozostałych kwestii, np. powództwa cywilnego, zasądzenia odszkodowania z urzędu, dowodów rzeczowych, kosztów sądowych i innych kwestii.

Po naradzie następuje akt głosowania.

Art. 109 § 2 - przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego najpierw od ławników według ich wieku, potem od sędziów według starszeństwa służbowego, na końcu sam głosuje. Wyjątek: sędzia sprawozdawca głosuje pierwszy.

Kolejność zbierania głosów od członków składu orzekającego ma bardzo istotny cel: by przewodniczący, sędziowie starsi nie ujawniali wcześniej swego stanowiska przed głosem najmłodszych, żeby nie sugerowali rozstrzygnięcia młodszym.

Poszczególne rozstrzygnięcia składające się na treść orzeczenia muszą zapaść na podstawie ustnie sformułowanych przez przewodniczącego pytań.

Głosowanie nad orzeczeniem - generalnie są dwa systemy głosowania. Przyjęcie określonego systemu głosowania ma bardzo istotne znaczenie praktyczne.

    1. System głosowania częściowego - odnoszący się do poszczególnych przesłanek danego rozstrzygnięcia. Prowadzi on do sformułowania szeregu pytań wstępnych, których przegłosowanie przez członków składu orzekającego, wiązałoby sędziów przy dalszych głosowaniach. Przy tym systemie sędzia był zmuszony czasem do głosowania w końcowym efekcie wbrew swojemu przekonaniu. Został on odrzucony w okresie międzywojennym.

    2. Głosowanie łączne (całościowe) - zwane głosowaniem totalnym. Przyjęte w naszym k.p.k. Odbywa się całościowo nad poszczególnymi kwestiami do rozstrzygnięcia w wyroku - osobno nad kwestią winy, nad kwestią kwalifikacji prawnej czynu, kwestią kary, kwestią zastosowania środków karnych, a także nad innymi kwestiami (np. co do powództwa cywilnego, dowodów rzeczowych).

Sędziowie orzekający w danej sprawie nie zawsze są jednomyślni reguła, że większością głosów (art. 111 § 1). Może się zdarzyć, że większość taka nie powstaje, jeżeli każdy z głosujących będzie reprezentować inne stanowisko utworzenie sztucznej większości (zwanej też ustawową metodą konstruowania większości) - art. 111 § 2! - „jeżeli zdania tak się podzielą wśród sędziów, że żadne z nich nie uzyska większości, zdanie najmniej korzystne dla oskarżonego przyłącza się do zdania najbardziej doń zbliżonego, aż do uzyskania większości”.

W sprawie o gwałt - kara 2-12 lat przy głosowaniu co do kary, głosuje 3 sędziów:

1 - 3 lata,

2 - 5 lat,

3 - 7 lat.

Zgodnie z tą regułą sędzia, który jest za 7 latami, przyjmuje się, że jest za 5 latami wtedy jest: 3, 5, 5 (większość - 5).

Może być inna kombinacja: za jakieś przestępstwo sędziowie głosują:

1 - 1 rok,

2 - 2 lata,

3 - 1,5 roku z zawieszeniem.

Głos za 2 latami przyłącza się do głosu za 1 rokiem. Bo kara 1,5 roku + zawieszenie jest korzystniejsza niż kara bezwzględnego pozbawienia wolności.

Są inne opcje (reguły).

Przy orzekaniu o karze stosowana jest też reguła przewidziana w art. 112 - sędzia, który głosował za uniewinnieniem może powstrzymać się od głosowania nad dalszymi kwestiami i wtedy jego głos przyłącza się do rozwiązania najbardziej przychylnego oskarżonemu.

Zdanie odrębne (votum separatum). Po głosowaniu sąd przystępuje do sporządzenia orzeczenia, które podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając przegłosowanego, chyba że orzeczenie zamieszczone zostało w protokole - art. 113.

Przy składaniu podpisu sędzia lub ławnik ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje zdanie odrębne, podając w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie - art. 114.

Zdanie odrębne może też dotyczyć samego uzasadnienia orzeczenia - art. 114 § 2.

Oświadczenie złożone przez członka składu orzekającego po podpisaniu i ogłoszeniu orzeczenia nie może być już uznane za zdanie odrębne.

W razie złożenia zdania odrębnego orzeczenie musi być uzasadnione z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia - art. 114 § 3, a sędzia (ławnik nie), który złożył zdanie odrębne, musi w ciągu następnych 7 dni dołączyć uzasadnienie swojego votum separatum. Prawo do złożenia votum separatum chroni niezawisłość sędziowską.

Votum separatum stanowi pewien wyłom od zasady tajności narady i głosowania. Zdanie odrębne nie może ujawniać szczegółów głosowania, jak głosowali inni sędziowie.

Votum separatum ma bardzo istotne znaczenie przy zaskarżaniu orzeczeń. Zdanie odrębne i jego uzasadnienie stanowią akt procesowy dostępny dla stron, które mogą z niego korzystać w różny sposób (np. przy powoływaniu się w apelacji na argumenty, które podniósł sędzia składający zdanie odrębne).

Istnienie w sprawie zdania odrębnego sygnalizuje sądowi odwoławczemu, że dana kwestia była sporna - więc sąd odwoławczy powinien bliżej się przyjrzeć tej kwestii, która budziła wątpliwości.

Art. 115 § 1 - uzasadnienie orzeczenia podpisują osoby, które orzeczenie wydały, nie wyłączając osoby przegłosowanej.

W sprawach rozpatrywanych przez 1 sędziego i 2 ławników, uzasadnienie podpisuje przewodniczący, chyba że zgłoszono zdanie odrębne.

Skład 5-cio osobowy (2 sędziów i 3 ławników) uzasadnienie podpisują obaj sędziowie, chyba że zostanie zgłoszone zdanie odrębne - wtedy wszyscy.

W sytuacji, gdy nie można uzyskać podpisu przewodniczącego lub innego członka składu orzekającego, jeden z podpisujących czyni o tym wzmiankę na uzasadnieniu z zaznaczeniem przyczyny braku podpisu.

Kwestia doręczenia stronom. Z reguły nie doręcza się wyroku stronom, ale ustawa przewiduje od tego wyjątki - wyrok doręczany stronom:

NIEWAŻNOŚĆ ORZECZEŃ.

Nie występuje w k.p.k., została z niego wyrzucona.

PRAWOMOCNOŚĆ ORZECZEŃ.

Orzeczenia tworzą stan prawny, powinny być ostateczne i nieodwołalne. Uważane być powinny za rozstrzygnięcia ostateczne w kwestii prawnej stanowiącej przedmiot postępowania zakończonego orzeczeniem.

Wiążący stan prawny - następuje w wyniku wydania rozstrzygnięcia, które uzyskało cechę prawomocności.

Wobec oskarżonego zostaje wydany wyrok w I instancji i oskarżony nie składa apelacji. Po upływie określonych terminów ten wyrok uzyskuje cechę prawomocności.

W nauce i praktyce pod pojęciem prawomocności rozumie się ogólnie niewzruszalność, definitywność, moc obowiązującą danego orzeczenia.

W doktrynie procesu karnego niejednolicie ujmuje się istotę prawomocności i różnie określa się warunki, kryteria prawomocności.

Obowiązujący k.p.k., podobnie jak i wcześniejsze k.p.k., nie podaje definicji prawomocności, chociaż w wielu przepisach do tego pojęcia odsyła - np. art. 17, art. 328 § 1 i § 2, art. 519, art. 540 § 1.

Pierwszy k.p.k. z 1928 r. przewidywał instytucję prawomocności aktu oskarżenia. Nie bardzo godzi się to z pojęciem prawomocności, które teraz przyjmujemy. Akt oskarżenia jest skargą, stanowi oświadczenie woli o charakterze postulatywnym (a nie imperatywnym) i nie może nabyć cech prawomocności.

19.01.2006

W nauce wyróżniono 2 teorie:

Prof. Śliwiński orzeczenia i zarządzenia, które mają charakter nieodwołalny, stają się formalnie prawomocne, jeżeli stanowią ostatnie słowo w danym przedmiocie i w danym procesie, kiedy nie zostały zaskarżone lub nie mogą być już zaskarżone przy pomocy środków odwoławczych i nie ulegają zmianie lub uchyleniu. Mówił o prawomocności formalnej.

Autorzy, którzy mówili o prawomocności materialnej i formalnej: prof. Kaftal i prof. Haber.

Prawomocność formalna i materialna to nie są dwa rodzaje prawomocności!!! To są dwie strony tego samego medalu.

Kryteria prawomocności - dwa stanowiska:

  1. opiera pojęcie prawomocności na kryterium niezaskarżalności za pomocą środków odwoławczych - prof. Cieślak;

  2. opiera pojęcie prawomocności na kryterium nieodwołalności orzeczenia - prof. Kaftal i prof. Śliwiński.

Prawomocność formalna orzeczenia - orzeczenie uzyskuje prawomocność formalną, gdy strona nie złożyła wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku, jeżeli strona nie zaskarżyła wyroku w terminie, jeżeli prezes sądu odmówił przyjęcia środka odwoławczego, jeżeli sąd odwoławczy pozostawił bez rozpoznania wniesiony środek odwoławczy, jeżeli sąd odwoławczy wydał orzeczenie, które już nie podlega zaskarżeniu w toku instancji (wyczerpany został tok instancji).

Wzruszenie orzeczenia wykluczającego kontynuację procesu jest możliwe w stosunku do orzeczeń sądowych kończących postępowanie - za pomocą wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądowym - art. 40 i następne, przy pomocy kaucji - art. 518, wskutek podjęcia postępowania warunkowo umorzonego - art. 549.

W postępowaniu przygotowawczym wzruszenie prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania może nastąpić w drodze wznowienia postępowania, uchylenia przez Prokuratora Generalnego - art. 327, art. 328.

Prawomocność materialna wiąże się z zakazem prowadzenia postępowania w tym samym przedmiocie - art. 17 § 1 pkt 7 (ne bis in idem).

Problem prawomocności w procesach złożonych pod względem przedmiotowym i podmiotowym - zwrócić na to uwagę!

Art. 435 - „sąd odwoławczy uchyla, zmienia orzeczenie na korzyść współoskarżonych, choćby nie wnieśli środka odwoławczego, jeżeli je uchylił lub zmienił na rzecz współoskarżonego, którego środek odwoławczy dotyczył, gdy te same względy przemawiają za uchyleniem lub zmianą na rzecz tamtych”.

Np. jest 3 oskarżonych, dwóch złożyło apelację, trzeci nie. Wobec trzeciego wyrok się uprawomocnia. Ale jeżeli wskutek środka odwoławczego sąd odwoławczy uchylił lub zmienił orzeczenie, to jeżeli te same względy przemawiają za tym, żeby uchylić lub zmienić w stosunku do tego trzeciego, to musi to uczynić.

Mamy tu do czynienia z wyjątkowym wzruszeniem prawomocnej części wyroku - prof. Cieślak.

KONWALIDACJA I KONWERSJA CZYNNOŚCI PROCESOWYCH.

Wadliwe czynności procesowe mogą być w toku procesu „naprawione” usunięcie wad, jakie posiadają czynności procesowe, usunięcie z mocą wsteczną - jeżeli w grę wchodzi konwalidacja (uzdrowienie, sanacja).

Konwalidacja odbywa się bez wniesienia środka odwoławczego. Może nastąpić z mocy prawa, ale też z inicjatywy organu procesowego, a nawet strony procesowej. Z mocy prawa: gdy np. nastąpi zmiana ustawy, wskutek upływu czasu (np. małoletni wniósł akt oskarżenia w sprawie prywatnoskargowej, sąd wszczął postępowanie, a w trakcie trwania procesu nieletni ukończył lat 18 i nadal popiera akt oskarżenia). Z inicjatywy organu procesowego lub strony konwalidacja może nastąpić w wyniku powtórzenia tej czynności procesowej (np. powtórzenia czynności przesłuchania świadka).

Konsekwencje konwalidacji: dana czynność, czy zespół czynności zostaje dokonany prawidłowo; np. strona sama uzupełniła brak podpisu na piśmie procesowym - art. 120 § 1 pkt 2; albo gdy w toku postępowania okaże się, że to postępowanie wszczynane na wniosek - w zasadzie postępowanie takie musi ulec umorzeniu wobec braku wniosku; brak wniosku może być jednak konwalidowany przez złożenie wymaganego wniosku w trakcie dalszego postępowania.

Niektóre czynności procesowe nie mogą być konwalidowane:

Konwersja. Za jej pomocą następuje przemiana czynności wadliwej na inną czynność prawną. Powoduje to powstanie czynności zastępczej.

Mamy do czynienia z konwersją, gdy w grę wchodzi wniesienie apelacji. Strona, jeśli chce zaskarżyć wyrok, musi złożyć w ciągu 7 dni wniosek o uzasadnienie wyroku, a w ciągu 14 dni od otrzymania wyroku z uzasadnieniem - apelacji. Może powstać sytuacja, że strona nie dokonała czynności w terminie przewidzianym w art. 422 § 1 (chodzi o złożenie wniosku o doręczenie stronie wyroku z uzasadnieniem) ale strona w tym terminie 7 dni złożyła od razu apelację art. 445 § 2 - apelacja wniesiona przed upływem terminu do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wywołuje takie skutki jak wniesienie tego wniosku - jakby strona wniosła wniosek o uzasadnienie wyroku, ale co więcej apelacja taka podlega rozpoznaniu, strona może złożyć uzupełnienie apelacji do upływu 14 dni od daty doręczenia jej wyroku z uzasadnieniem.

NIEWAŻNOŚĆ ORZECZEŃ.

Orzeczenie nieważne - orzeczenie uważane za nieistniejące w obliczu prawa i pozbawione skutków prawnych. Takie orzeczenie nie może się uprawomocnić, nie może być wykonane.

Pojawiła się w k.p.k. z 1928, zniknęła z k.p.k. w 1969 (uważano, że może zastąpić nieważność instytucja bezwzględnych przyczyn uchylenia orzeczenia).

K.p.k. z 1928 przewidywał 2 rodzaje nieważności: nieważność niektórych czynności procesowych i nieważność orzeczeń sądowych.

Lata 80-te, propozycje zmian do k.p.k. wróciła instytucja nieważności do k.p.k. z 1997. Nie przetrwała długo - 3 lata temu została wykluczona z naszego k.p.k. - autorzy uzasadniali podobnie jak w k.p.k. z 1969.

Przyczyny nieważności, które były uregulowane w art. 101 i następnych zostały zamieszczone w bezwzględnych przyczynach odwoławczych.

Wyeliminowanie instytucji nieważności - nie bardzo słuszne rozwiązanie.

Trudno zaakceptować orzeczenia, które po prostu nie mogą się ostać - i bezwzględne przyczyny odwoławcze sprawy tu nie załatwiają.

Kardynalne naruszenia prawa np. wyrok wydała osoba, która nie jest sędzią; orzeczono karę, której nie zna ustawa.

Nie ma już nieważności w k.p.k., ale w ogóle w procesie istnieje:

Art. 171 § 5 i § 6 (nieważność czynności) jeżeli charakter wyjaśnień, zeznań czy oświadczeń wskazuje na to, że zostały one złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi, to takie czynności w doktrynie uważa się za dotknięte tak istotną wadą, że można je uznać za czynności nieważne.

Nieważność także wówczas, gdy w grę wchodzą czynności stanowiące akty materialnej dyspozycji w sferze stosunków cywilno-prawnych, jak np. ugoda co do roszczeń cywilnych.

Przepisy ustawy z 23.II.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego. Ta ustawa zawiera nieważność orzeczeń - instytucja pozwalająca na uruchomienie postępowania rehabilitacyjnego. Dowodzi to o potrzebie istnienia nieważności orzeczeń.

Ustawa przewiduje dwa tryby postępowania:

DOKUMENTACJA CZYNNOŚCI PROCESOWYCH.

Tradycyjną formą dokumentacji czynności procesowych jest protokół. Jest to podstawowa forma dokumentacji. Dokument sporządzany w formie pisemnej. Są sytuacje, gdy musi być sporządzony protokół - art. 143 § 1.

Art. 148 § 1 - protokół powinien zawierać:

  1. oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących,

  2. przebieg czynności oraz oświadczenia i wnioski jej uczestników,

  3. wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli postanowienie lub zarządzenie sporządzono osobno, wzmiankę o jego wydaniu,

  4. w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności.

Protokoły: z rozprawy, z posiedzeń sądu, z pozostałych czynności procesowych.

Kto sporządza protokół: aplikant, pracownik sekretariatu, asesor sądowy jeśli nie należy do składu orzekającego (protokoły z rozprawy); pozostałe protokoły: osoba przybrana w charakterze protokolanta, prowadząca czynność protokołowaną (np. policjant) - taki protokół jest podpisywany przez wszystkie osoby. Protokół z rozprawy jest podpisywany tylko przez przewodniczącego i protokolanta.

Notatka urzędowa (art. 133 § 2) nie jest tym samym co notatka służbowa! Notatka służbowa występuje w czynnościach operacyjno-rozpoznawczych.

Notatki urzędowe art. 393 § 1 - nie mogą być odczytywane na rozprawie, jedynie stanowią informację o dowodzie. Mogą dotyczyć kwestii drugorzędnych, które nie wymagają sporządzenia protokołu.

Notatki urzędowe, które dotyczą czynności dowodowych wymagających sporządzenia protokołu nie mogą być odczytywane na rozprawie.

Stenogram przeprowadzonej czynności procesowej - art. 145.

Raczej w naszej praktyce nie spotykany.

Sporządza go stenograf, który musi przełożyć stenogram na pismo zwykłe (bo używa szyfru).

K.p.k. wyklucza zastąpienie protokołu stenogramem. Może on stanowić pewną pomoc. Stenogram stanowi załącznik do protokołu.

Utrwalenie za pomocą aparatury utrwalającej obraz lub dźwięk.

W sposób najwierniejszy oddaje przebieg czynności.

Art. 147 - przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony ponadto za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy pouczyć, uprzedzić osoby uczestniczące w tej czynności.

Charakter subsydiarny (nie może zastąpić protokołu). Zapis obrazu czy dźwięku stanowi załącznik do protokołu.

Art. 147 § 2 - obowiązek utrwalenia dźwięku czynności procesowych: gdy zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie danej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu, np. świadek ma niedługo umrzeć; biegły ma wyjechać za granicę na stałe; inna sytuacja: gdy chodzi o zapoznanie się z dowodami rzeczowymi poza salą rozpraw albo przeprowadzenie czynności przez sędziego wyznaczonego lub sąd wezwany na podstawie art. 396 § 1. Ale ustawodawca przewiduje odejście od tego obowiązku, jeżeli organ nie posiada odpowiednich środków technicznych.

Strona ma prawo zatrzymać na własny koszt jedną kopię takiego zapisu dźwięku i obrazu. Nie dotyczy to przesłuchania na rozprawie odbywającej się z wyłączeniem jawności.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2.VI.2003 w sprawie rodzaju urządzeń, środków technicznych służących do rejestracji obrazu lub dźwięku w celach procesowych oraz sposobów ich zabezpieczania, przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów.

Art. 356 - zezwolenie na uzupełnienie urzędowego utrwalenia przebiegu czynności procesowych za pomocą aparatury audiowizualnej poprzez dopuszczalność prywatnych urządzeń.

POROZUMIENIA KARNO-PROCESOWE.

Porozumienia w takiej postaci jak obecnie, są stosunkowo młode.

Chodzi o konsensualizm w rozstrzyganiu spraw karnych.

U źródeł wprowadzenia konsensualizmu legła przewlekłość postępowania wprowadzono adeggiamento.

Cel: uproszczenie i przyspieszenie postępowania karnego. Chodzi o to, żeby zmniejszyła się ilość postępowań karnych, żeby szybciej one przebiegały.

K.k.: art. 53 § 3, art. 60 § 2, art. 66 § 3 - gdy chodzi o prawo karne materialne. W procesie karnym mamy do czynienia z konsensualizmem instytucja mediacji - art. 23a.

Do mediacji jest upoważniony nie tylko prokurator, ale także sąd - art. 339 § 4 zd. 2.

Mediacja (postępowanie mediacyjne) przewidziane w art. 23 a jest postępowaniem pozasądowym, ale mającym na celu pomoc organom procesowym.

Czynności mediacyjne nie są czynnościami procesowymi. Ale efekt mediacji w postaci pojednania między oskarżonym a pokrzywdzonym powinien być honorowany przez prokuratora, przez sąd.

Prokurator kieruje sprawę do postępowania mediacyjnego, gdy rozważa możliwość skierowania do sądu wniosku o skazanie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy - art. 335 § 1, gdy rozważa możliwość skierowania do sądu wniosku o warunkowe umorzenie postępowania - art. 336.

Ostateczna decyzja o skierowaniu sprawy do postępowania mediacyjnego należy do prokuratora i wyjątkowo do sądu.

Instytucja lub osoba godna zaufania po zakończeniu postępowania mediacyjnego sporządza sprawozdanie z przebiegu postępowania. Ta osoba nie może nalegać, by zostało zawarte porozumienie, ma występować w roli mediatora. Ugoda musi być spisana, podpisana przez strony i mediatora, stanowi załącznik do sprawozdania z postępowania mediacyjnego.

Organy procesowe mogą, ale nie muszą wykorzystać efekt mediacji.

Mamy także porozumienia w sprawach prywatno-skargowych, w sprawach o roszczenia cywilne. Ale nas interesują przede wszystkim porozumienia w sprawach publiczno-skargowych.

Prof. Waltoś: porozumienie to quasi-umowa zawarta przez oskarżonego, działającego osobiście lub przez obrońcę, z oskarżycielem publicznym, pokrzywdzonym, a nawet organem procesowym, w której w zamian za określenie w umowie zachowania oskarżonego zostanie wydana w stosunku do niego decyzja bardziej korzystna w porównaniu z tą, jakiej mógł się spodziewać bez takiego zachowania się.

Chodzi o szczególnego rodzaju umowę: oskarżony oskarżyciel

oskarżony pokrzywdzony.

Prowadzi ona do tego, że wydana zostaje w stosunku do oskarżonego decyzja korzystniejsza w porównaniu z tą, na jaką mógłby liczyć, gdyby tego porozumienia nie było.

Do ut des - ja tobie ustąpię, ty mi też ustąpisz.

Istotą porozumienia jest konsensus. Porozumienia zawiera się w procesie bez względu na to, czy są przewidziane przez prawo. Porozumienia są bardzo zróżnicowane pod względem etapu, na jakim zostają zawarte. Tylko nie dotrzymanie porozumienia przewidzianego przez prawo, pociąga za sobą określone konsekwencje prawne.

Formalne:

Nieformalne:

Paraformalne:

Art. 335 i art. 387 - porozumienie musi być dobrowolne ze strony oskarżonego i organu procesowego, przy aktywnym udziale pokrzywdzonego.

Te instytucje budzą wątpliwości (w USA plea bargaining też budzi wątpliwości).

Prof. Kmiecik bardzo interesujący pogląd: w wypadku dysponowania przekonywującymi dowodami umożliwiającymi skazanie za rzeczywiście popełnione przestępstwo amerykański oskarżyciel publiczny nie będzie wdawał się w żadne negocjacje z obrońcą oskarżonego. Zapewne z trudem byłby w stanie zrozumieć dlaczego w Polsce, gdy okoliczności czynu nie budzą wątpliwości, sąd stosuje różnorodne formy łagodzenia odpowiedzialności karnej w trybie konsensualnym. Cóż to bowiem za szczególny gest dobrej woli ze strony oskarżonego, że poddaje się karze, skoro warunkiem takiego poddania się karze są ustalone niezależnie od oskarżonego okoliczności popełnienia przestępstwa i to w sposób nie budzący wątpliwości. Nie poddanie sprawcy pod osąd publiczny, nie dopuszczenie do posiedzenia sądu przedstawicieli mediów, to czysty profit dla oskarżonego, który nawet nie musi się przyznać do winy żeby z tego dobrodziejstwa korzystać.

UCZESTNICY PROCESU.

Podmioty, które biorą udział w postępowaniu karnym w określonej przez prawo roli.

Mamy do czynienia z różnymi grupami uczestników procesu.

Organy procesowe - organy państwowe powołane do pełnienia określonej roli w procesie karnym. Wyróżniamy:

23.02.2006

(dr Lach)

Problematyka prokuratury.

Oskarżyciele.

Zasada skargowości art. 14: wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu.

Oskarżyciel:

Oskarżyciel publiczny - art. 45: oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator.

Prokurator może w postępowaniu karnym wystąpić w 3 rolach:

  1. oskarżyciel publiczny,

  2. organ postępowania,

  3. rzecznik interesu społecznego.

(na egzaminie ważne jest rozróżnienie funkcji prokuratora!)

Prokuratura - ustawa z 1985 o prokuraturze.

Nie jest obecnie organem konstytucyjnym.

Art. 1 ustawy - kto tworzy prokuraturę:

Prokuratury powszechne:

Na czele prokurator rejonowy / okręgowy / apelacyjny / krajowy. (nie ma Prezesa!)

A pozostali prokuratorzy to: prokuratorzy prokuratury rejonowej / okręgowej / apelacyjnej / krajowej.

Art. 2 ustawy - zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności i czuwanie nad ściganiem przestępstw.

Regulamin prokuratorski - rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 1992 r. Uściśla wiele regulacji kodeksowych, ustawowych. Są to wewnętrzne regulacje dotyczące funkcjonowania prokuratury.

Funkcje oskarżycielskie:

Oskarżycielem publicznym na podstawie art. 45 § 1 przed wszystkimi sądami jest prokurator.

W prokuraturze nie ma takiego podziału jak w sądzie jest zasada jednolitości. Prokurator prokuratury rejonowej może występować także w postępowaniu przed sądem okręgowym.

Może występować jako oskarżyciel publiczny prokurator, a także aplikant etatowy, asesor prokuratury (aplikant i asesor w postępowaniu uproszczonym).

Asesor:

Art. 45 § 2 - inni oskarżyciele: z mocy przepisów szczególnych mogą inne podmioty mieć uprawnienia do występowania w charakterze oskarżyciela. Są 2 grupy takich podmiotów:

  1. czerpie upoważnienie do występowania w charakterze oskarżyciela z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości wydanego na podstawie art. 325d (z 13.VI.2003) Inspekcja Handlowa, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Urzędy Skarbowe i Inspektorzy Kontroli Skarbowej, Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty, Straż Graniczna; nie mogą w każdym postępowaniu występować - tylko mogą prowadzić postępowanie przygotowawcze i występować przed sądem I instancji w odniesieniu do wąskiej grupy przestępstw, która jest wskazana w rozporządzeniu mogą wnieść akt oskarżenia i popierać go, a ostatnią czynnością, którą mogą zrobić, to złożenie wniosku o uzasadnienie orzeczenia sądu I instancji;

  2. upoważniona na podstawie przepisów szczególnych - różnych ustaw, które zawierają przepisy karne o charakterze procesowym i nadają uprawnienia do prowadzenia postępowania przygotowawczego Straż Leśna, Dyrektorzy Parków Narodowych, Straż Łowiecka - bardzo wąski zakres, np. jeżeli chodzi o paserstwo drewna;

  3. grupa oskarżycieli upoważniona na podstawie k.k.s.

Zasady regulujące funkcjonowanie prokuratury:

  1. Zasada jednolitości.

Czynność wykonana przez jednego prokuratora jest czynnością prokuratury.

  1. Zasada hierarchicznego podporządkowania.

  2. Zasada dewolucji i substytucji.

Dewolucja: prokurator wyższej jednostki może przejąć czynności, które wykonuje prokurator niższej jednostki.

Substytucja: prokurator wyższej jednostki zleca prokuratorowi niższej jednostki dokonanie czynności.

  1. Zasada indyferencji.

Prokuratorzy mogą dowolnie się zastępować.

  1. Zasada centralizmu.

  2. Zasada niezależności.

Prokurator nie jest niezawisły. W założeniu jest niezależny.

Polski prokurator ma bardzo szerokie uprawnienia.

Art. 46 k.p.k. udział prokuratora jest obligatoryjny w sprawach z oskarżenia publicznego. Tylko w postępowaniu uproszczonym może być bez obecności prokuratora. Jeżeli nie ma prokuratora na sali, rozprawa jest przerywana, odraczana.

Prokurator działa jako strona.

Kontrowersyjne jest dlaczego ma status strony. Prokurator nie występuje w swoim imieniu, ale reprezentuje interes publiczny przed sądem.

Prokurator występuje w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego, ale ma też możliwość objęcia ściganiem czynu z oskarżenia prywatnego ze względu na interes społeczny - art. 60.

Bardzo rzadko się z tego korzysta. Ale zdarzają się sytuacje, gdzie jest to potrzebne (np. pokrzywdzony jest osobą nieporadną, chorą).

Prokurator może odstąpić od oskarżenia (w trakcie rozprawy) ale dalej bierze udział w sprawie - jako rzecznik interesu społecznego.

Jako stronie przysługują mu wszelkie uprawnienia - prawo do składania wniosków dowodowych, do zaskarżania orzeczeń.

Nie ma prokurator już możliwości warunkowego umorzenia postępowania, ale może składać wniosek o takie umorzenie.

Rola prokuratora jako organu postępowania przygotowawczego rozdział 37 (Nadzór prokuratora nas postępowaniem przygotowawczym) i przepisy dotyczące postępowania przygotowawczego.

Pewne postępowania musi prowadzić - np. tam, gdzie sędzia, prokurator jest podejrzanym art. 309 pkt 1 i 2; także w sprawach o zabójstwo prokurator prowadzi postępowanie przygotowawcze.

Art. 326 - co może robić prokurator w postępowaniu przygotowawczym:

Jeżeli prowadzący postępowanie nie wykonuje poleceń prokuratora, prokurator może się zwrócić do przełożonego o wszczęcie postępowania wyjaśniającego i ewentualnie postępowania dyscyplinarnego.

Prokurator może wystąpić w charakterze rzecznika interesu publicznego przyjmuje się, że jeżeli prokurator popiera powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego, to działa jako rzecznik interesu publicznego.

W postępowaniu przygotowawczym prokurator występuje zazwyczaj jako organ prowadzący postępowanie. Ale w czynnościach sądowych postępowania przygotowawczego przysługują mu uprawnienia strony.

Szeroki udział prokuratora w postępowaniu wykonawczym.

(dr Kala)

Sądownictwo.

Prawo obywatela do sądu: każdy człowiek ma prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą. Jest to jedno z podstawowych praw człowieka.

Art. 45.1 Konstytucji - każdy ma prawo do sprawiedliwego (rzetelnego) i jawnego rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Art. 173 Konstytucji - sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.

Wymiar sprawiedliwości sprawują: SN, sądy powszechne, administracyjne i wojskowe.

Sąd - co to jest? Konstytucja, ustawy określają organizację sądownictwa. Sąd to organ posiadający cechy sądu i będący sądem.

Trybunał Strasburski sąd to organ, który:

  1. samodzielnie rozstrzyga okoliczności faktyczne,

  2. sam interpretuje prawo,

  3. a rozstrzygnięcia wydawane przez sąd są wiążące dla stron.

Takie cechy muszą być spełnione, żeby ETPCz w Strasburgu uznał podmiot za sąd.

Art. 177 Konstytucji - sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla innych sądów domniemanie kognicji sądu powszechnego (zasada podsądności sądom powszechnym, a wojskowym tylko gdy ustawa przewiduje).

Ustawa o ustroju sądów powszechnych z 2001 r. sądami powszechnymi są:

Istnieją wydziały grodzkie w sądach rejonowych - nazywane sądami grodzkimi (są to po prostu wydziały sądu rejonowego).

Inne sądy w rozumieniu art. 177 Konstytucji: sądy wojskowe. Ich istnienie wynika z Konstytucji.

Sądy wojskowe działają jako wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe.

Uprawnionym do orzekania w sprawach karnych jest także SN. Nie jest on sądem powszechnym. Jest naczelnym organem sądowym. Działa w oparciu o ustawę o SN z 2002 r. Sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania.

Art. 1 ustawy o SN i art. 183 § 1 Konstytucji.

Jeśli chodzi o sprawy karne, to nadzór sprawuje Izba Karna SN i Izba Wojskowa (organ odwoławczy od orzeczeń wojskowych sądów okręgowych wydanych w I instancji).

Trybunał Stanu. Organ konstytucyjnie przewidziany do orzekania o odpowiedzialności Prezydenta i członków RM za popełnione przestępstwa - szczególnego rodzaju sąd.

Sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz (ustawodawczej i wykonawczej). Stanowi to konsekwencję trójpodziału władzy, jest wyrazem równowagi władz.

Sędziowie, członkowie TS są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Na straży niezawisłości sędziów i niezależności sądów stoi KRS.

Zasada niezawisłości sędziów jest zasadą ogólnoustrojową. Ma zapewnić sędziom swobodę w podejmowaniu działań procesowych.

TK - orzeczenie z 1998 r.: niezawisłość to nie tylko uprawnienie sędziego, ale również jego obowiązek.

Sędzia podlega w swojej działalności orzeczniczej: Konstytucji, ustawom, ratyfikowanym umowom międzynarodowym.

Art. 91.1 Konstytucji - każda ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana.

Umowa ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą.

Gwarancje zasady niezawisłości sędziów w Konstytucji:

Sąd spełnia w postępowaniu karnym kilka ról:

  1. organ rozstrzygający o przedmiocie procesu (kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego);

  2. sąd ma do wykonania pewne zadania kontrolne wobec organów postępowania przygotowawczego - np. kontroluje zasadność odmowy wszczęcia postępowania lub umorzenie postępowania przez prokuratora; też rozpoznawanie środków odwoławczych, zażaleń na postanowienia prokuratora w sprawie środka zapobiegawczego;

  3. sąd podejmuje pewne czynności bezpośrednio w postępowaniu przygotowawczym - np. stosowanie tymczasowego aresztowania, wydawanie listu żelaznego, orzekanie o badaniu psychiatrycznym połączonym z obserwacją w zakładzie leczniczym.

Właściwość sądu - uprawnienie sądu do rozpatrywania określonej kategorii spraw. Jednocześnie jest to obowiązek sądu do rozpatrzenia danej sprawy, o ile zostały spełnione w tym zakresie ustawowe warunki.

Rodzaje właściwości:

2.03.2006

Uczestnicy procesu.

STRONY PROCESU KARNEGO.

W doktrynie procesu karnego nie ma zgodności poglądów co do pojęcia strony. Współczesna nauka procesu karnego odrywa pojęcie strony od stosunku materialno-prawnego. Gdybyśmy łączyli tylko z pojęciem materialno-prawnym, to doprowadzilibyśmy do zaprzeczenia istnienia strony w procesie karnym, bo są sytuacje, gdy nie mam przestępstwa (stosunku materialno-prawnego), a przecież proces karny się toczy po to, żeby ustalić czy zostało popełnione przestępstwo, czy nie.

Doktryna XIX-wieczna łączyła też pojęcie strony z roszczeniem państwa. To było krytykowane.

W polskiej procesualistyce karnej - wyodrębniono 2 stanowiska:

  1. nadawało definicji strony charakter procesowy w pewnym powiązaniu ze stosunkiem materialno-prawnym - prof. Cieślak: stroną procesową jest występujący w odpowiedniej roli procesowej podmiot zainteresowany w rozstrzygnięciu sporu;

  2. określające pojęcie strony w oderwaniu od stosunku materialno-prawnego - prof. Śliwiński: definiował pojęcie strony, łącząc je z pojęciem roszczenia - stroną bierną jest ten, komu postępowanie wytoczono, przeciwko komu ma być urzeczywistnione roszczenie dochodzone w procesie.

Prof. Siewierski: stronami są osoby, które we własnym imieniu wnoszą i popierają przed sądem oskarżenie lub dochodzą roszczenia cywilnego oraz osoby, przeciwko którym toczy się postępowanie.

Niektórzy uważają, że oskarżyciel publiczny jest stroną, inni że jest przedstawicielem strony (a stroną jest państwo), jeszcze inni że jest rzecznikiem interesu społecznego.

Definicja prawie powszechnie przyjmowana - prof. Daszkiewicz: stroną jest podmiot, który w procesie bądź sam występuje w swoim imieniu, bądź w którego imieniu i na jego rzecz działa inny podmiot, np. przedstawiciel, i który ma interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu.

Taka definicja pozwala na wyodrębnienie grupy rzeczników interesu społecznego poza stronami. W tym ujęciu oskarżyciel publiczny nie byłby stroną procesową, ale nie byłoby stroną też państwo.

To, że oskarżyciel publiczny jest przez niektórych uważany za stronę, ma pewne zakotwiczenie w k.p.k. - dział III.

W ustawie o postępowaniu przeciw nieletnim ustawodawca wyraźnie wymienił prokuratora jako stronę. Ale to nie oznacza jeszcze, że prokurator jest stroną - on jest rzecznikiem interesu społecznego posiadającym uprawnienia strony.

Stronami są:

Art. 52 k.k. podmiot, który uzyskał korzyść majątkową z przestępstwa - w doktrynie uważa się, że jest to quasi-strona.

W doktrynie nieco rozszerzono definicję strony - stroną jest podmiot, który w procesie albo sam występuje w swoim imieniu, albo w jego imieniu działa przedstawiciel i który ma interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

Tę definicję należałoby nieco rozszerzyć: stroną jest podmiot, który jest wyposażony w co najmniej minimum uprawnień (minimalny standard) właściwych stronie procesowej w danym systemie prawnym.

Strony:

Jest to podział trochę kwestionowany, ale dość powszechnie przyjmowany.

Postępowanie karne może się toczyć w zasadzie wówczas, gdy strona bierna żyje. Wyjątek: wniesienie kasacji po śmierci oskarżonego, wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem - art. 529, art. 545 § 1.

Strona bierna nie wywodzi się z określenia bierności. Oskarżony może być bardzo aktywny w procesie karnym (może bronić się, składać wnioski dowodowe, składać środki zaskarżenia).

Współuczestnictwo procesowe - występuje w szerokim zakresie w procesie cywilnym. K.p.k. nie definiuje pojęcia współuczestnictwa procesowego.

Art. 65 § 1 pkt 5 k.p.k. - mowa o odmowie przyjęcia powództwa cywilnego, jeżeli po stronie pozwanej zachodzi współuczestnictwo konieczne (jest to pojęcie cywilistyczne), z instytucją państwową, samorządową, społeczną albo osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego (tylko w tym jednym miejscu k.p.k. wspomina o współuczestnictwie procesowym, odsyła do współuczestnictwa przewidzianego w procesie cywilnym).

W procesie karnym przyjmuje się, że współuczestnictwo oznacza wielość stron. Nie decyduje o tym wielość przedstawicieli (oskarżony może mieć trzech obrońców - ale jest jedna strona).

W postępowaniu karnym wyróżniamy:

Zdolność procesowa - możność stania się stroną w procesie (dany podmiot może w ogóle stać się stroną w postępowaniu karnym).

Strona musi mieć osobowość fizyczną lub prawną, może być też podmiot nie posiadający osobowości prawnej (np. instytucja samorządowa).

Zdolność procesowa:

Legitymacja do procesu - zdolność do występowania w roli strony uprawnionej w konkretnym procesie.

Mówi się też o zdolności do osobistego działania w procesie.

Nie każda strona ma możność osobistego działania w procesie - zdolność do dokonywania czynności procesowych.

Zdolność do czynności oskarżonego jest niezależna od jego pełnoletniości.

Art. 51 § 1 - za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, jego organ podejmuje czynności w jego imieniu.

Faktyczna możność działania w procesie. Może się zdarzyć, że osoba będąca stroną procesową, która ma zdolność do osobistego działania w procesie, nie może z powodu przeszkód faktycznych realizować swoich praw (np. uaktywnią się jakieś przeszkody fizyczne - atak padaczki, ułomności fizyczne - głuchota).

Strony zastępcze i strony nowe.

Art. 52 - kto wykonuje prawa pokrzywdzonego, który zmarł w razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe, a w wypadku braku tych osób lub nie ujawnienia się ich - prokurator.

Jeżeli pokrzywdzony zmarł zanim stał się stroną procesu, osoba wymieniona w art. 52 wchodzi w prawa przysługujące pokrzywdzonemu - wchodzi w te prawa, które przysługiwałyby pokrzywdzonemu, gdyby żył strony zastępcze.

Strony nowe w miejsce zmarłego pokrzywdzonego w trakcie trwania procesu wstępuje osoba wymieniona w art. 52.

Kwestie stron nowych regulują: art. 58 § 1 i 2 (oskarżyciel posiłkowy), art. 61 § 1 (oskarżyciel prywatny), art. 63 § 1 i 2 (powód cywilny).

Strony procesowe w niektórych nurtach postępowania karnego:

Pokrzywdzony. (też jeden z koników prof. Bulsiewicza)

Art. 49 - definicja ustawowa:

§ 1 - pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo;

§ 2 - pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej;

§ 3 - za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia;

§ 4 - w sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.

W doktrynie i orzecznictwie istnieje pogląd, że to pojęcie pokrzywdzonego jest bardzo mocno powiązane z prawem karnym materialnym (ma w nim zakotwiczenie).

Art. 208 k.k. - pokrzywdzonym małoletni.

Art. 224 § 2 k.k. i art. 226 § 1 k.k. - funkcjonariusz publiczny.

Art. 184 k.k. - członek rodziny.

Dobro prawne - znaczenie ogólne: wartości będące podstawą stosunków społecznych i te dobra są przedmiotem ochrony przed zamachami przestępczymi. Chodzi o dobra prawne, które stanowią bezpośredni przedmiot ochrony.

Warunek bezpośredniego naruszenia, zagrożenia dobra prawnego w znacznym stopniu ogranicza zakres pojęcia pokrzywdzonego, eliminując z kręgu pokrzywdzonych te wszystkie osoby, które są dotknięte przestępstwem w sposób pośredni.

W doktrynie niekiedy szeroko traktuje się pojęcie pokrzywdzonego.

Pojęcie pokrzywdzonego w sensie prawno-procesowym (formalnym) pokrzywdzonym jest ten, kogo organ procesowy ujawnia i dorozumianie (w sposób konkludentny) uznaje za pokrzywdzonego. Dla uznania danej osoby za pokrzywdzonego nie jest konieczne stanowcze ustalenie bezpośredniości naruszenia lub zagrożenia dobra prawnego - wystarczy, że to naruszenie dobra prawnego ma charakter hipotetyczny.

Pojęcie pokrzywdzonego w procesie karnym nie jest tożsame z pojęciem poszkodowanego w procesie cywilnym.

W procesie karnym mamy pokrzywdzonego (może być on także czasem poszkodowanym, jeśli wystąpi z powództwem cywilnym w procesie karnym).

ZUS może wystąpić w procesie karnym w roli pokrzywdzonego (nie jest pokrzywdzonym sensu stricte, nie jest pokrzywdzonym w znaczeniu materialno-prawnym, ale posiada uprawnienia pokrzywdzonego). Mogą występować w roli pokrzywdzonych:

Taki podmiot ma uprawnienia pokrzywdzonego.

Osoby prawne są reprezentowane przez swoje organy, mogą także być reprezentowane przez pełnomocników.

Osoba fizyczna, która jest upośledzona umysłowo w stopniu debilizmu, jeśli nie została ubezwłasnowolniona przez sąd cywilny w postępowaniu procesowym, może sama wystąpić w procesie karnym z wnioskiem o ukaranie (np. jeśli została zgwałcona).

Pokrzywdzony:

Art. 299 § 1 - pokrzywdzony jest stroną procesową postępowania przygotowawczego.

Może nastąpić kumulacja ról pokrzywdzonego i świadka.

Jak należy postąpić w sprawach, w których liczba pokrzywdzonych jest duża (dziesiątki, setki)? Liczba pokrzywdzonych nie wpływa na uprawnienia każdego pokrzywdzonego. Każdy ma pełne uprawnienia. Każdemu prokurator powinien doręczyć odpis stosownego postanowienia.

Prokurator nie ma obowiązku ustalania wszystkich pokrzywdzonych - winien on ograniczyć się do zawiadomienia tych pokrzywdzonych, którzy sami się ujawnili jako pokrzywdzeni lub organy procesowe ich ujawniły art. 333 § 3.

Pokrzywdzony jest stroną w postępowaniu przygotowawczym. Gdyby jednak chciał wystąpić procesie jurysdykcyjnym, musi w zasadzie przybrać formę albo oskarżyciela posiłkowego, albo oskarżyciela prywatnego, powoda cywilnego jeżeli nie przybierze żadnej z tych ról, będzie świadkiem.

Jeśli nie przybierze roli ani oskarżyciela prywatnego, ani oskarżyciela posiłkowego, ani powoda cywilnego, to jednak będzie miał pewne uprawnienia strony jako pokrzywdzony, np. zasądzenie odszkodowania z urzędu w trybie art. 415 § 5.

Pokrzywdzony w postępowaniu jurysdykcyjnym posiada inne jeszcze uprawnienia:

Wniosek pokrzywdzonego odgrywa również rolę, gdy w grę wchodzi problem mediacji.

Art. 23a - mediacja. Ma ona bardzo istotny wpływ na rozstrzygnięcia.

9.03.2006

Oskarżyciel posiłkowy.

Jest nim pokrzywdzony.

Instytucja ta została wprowadzona na grunt procesu karnego dla zwiększenia kontradyktoryjności. Udział oskarżyciela posiłkowego ułatwia dojście do prawdy w procesie karnym, umożliwia też uzyskanie satysfakcji samemu pokrzywdzonemu, który występuje jako strona procesie karnym. Jego udział uniemożliwia oskarżonemu wypieranie się, że popełnił przestępstwo.

Oskarżyciel posiłkowy może występować tylko w sprawach, w których toczy się proces karny w trybie publiczno-skargowym (poza pewnymi wyjątkami).

Historia procesu karnego zna 3 rodzaje oskarżycieli posiłkowych:

  1. oskarżyciel subsydiarny - podejmuje swoją działalność, gdy oskarżyciel zasadniczy nie realizuje funkcji ścigania (nie wnosi oskarżenia lub odstępuje od oskarżenia);

  2. oskarżyciel konkurencyjny (tzw. pomocniczy) - dysponuje prawem samoistnej skargi niezależnie od oskarżyciela publicznego;

  3. oskarżyciel uboczny - ma prawo włączenia się do postępowania obok oskarżyciela publicznego.

Instytucja oskarżyciela posiłkowego została wyeliminowana z postępowania karnego w końcu lat 30-tych, wróciła do k.p.k. z 1969 - ale w jednej tylko postaci - w postaci oskarżyciela posiłkowego, który mógł wystąpić tylko obok prokuratora. Poddawane to było krytyce.

W tej chwili - zgodnie z art. 53 - mamy 2 postacie oskarżyciela posiłkowego:

        1. oskarżyciel posiłkowy może działać obok prokuratora - oskarżenie uboczne; sąd tylko kontroluje czy on jest osobą uprawnioną i czy w terminie zostało złożone oświadczenie;

        2. oskarżyciel posiłkowy może działać zamiast prokuratora.

Pokrzywdzony może nabyć uprawnienia oskarżyciela posiłkowego z urzędu:

Oskarżyciel posiłkowy działa zamiast prokuratora sytuacja, gdy pokrzywdzony w pewnym momencie nabywa uprawnienie do wystąpienia samodzielnie z aktem oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z urzędu. Ma to miejsce w razie powtórnej odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego przez prokuratora (oskarżenie subsydiarne, zastępcze). Bardzo skomplikowana procedura. Najpierw musi być zażalenie pokrzywdzonego na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia albo o umorzeniu postępowania. Jeżeli prokurator nadrzędny rozpoznający to zażalenie nie przychyli się do zażalenia, to prokurator musi skierować je do sądu. Sąd może uchylić postanowienie prokuratora, ale może też je utrzymać. Jeśli sąd uchyli postanowienie i wskaże jakie uchybienia zostały popełnione, to prokurator ma obowiązek dokonania czynności nakazanych przez sąd. Jeżeli prokurator nadal uważa, że nie ma podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, to wydaje ponowne postanowienie o umorzeniu lub o odmowie wszczęcia postępowania. To postanowienie pokrzywdzony może zaskarżyć tylko do prokuratora nadrzędnego. Gdy te wszystkie możliwości pokrzywdzony wykorzysta art. 55 § 1 i 2: w razie utrzymania w mocy ponownego postanowienia, pokrzywdzony wnosi akt oskarżenia. Droga zawiła, rzadko z niej się korzysta.

Chodzi tu o publiczny akt oskarżenia, wnoszony przez pokrzywdzonego w sprawie publiczno-skargowej. Pokrzywdzony w gruncie rzeczy reprezentuje własne interesy. Jest tu przymus adwokacki (akt oskarżenia sporządzony, a przynamniej podpisany przez adwokata). Taki akt oskarżenia podlega kontroli (jak każdy akt oskarżenia).

W rozprawie prowadzonej wskutek wniesienia tego aktu oskarżenia, może brać udział także prokurator, ale uważa się, że wtedy działa on jako rzecznik interesu publicznego.

Oskarżyciel posiłkowy w obu sytuacjach (obok lub zamiast prokuratora) jest pełnoprawną stroną procesową, która działa jednokierunkowo - tylko na niekorzyść oskarżonego.

Oskarżyciel posiłkowy może korzystać z usług pełnomocnika.

W pewnych sytuacjach może dojść do odstąpienia od oskarżenia ze strony oskarżyciela posiłkowego. Sąd musi zawiadomić o tym prokuratora jeżeli prokurator nie przystąpi do oskarżenia w odpowiednim terminie, dochodzi do umorzenia postępowania.

Art. 58 - konsekwencje śmierci oskarżyciela posiłkowego.

Oskarżyciel prywatny.

Utrzymanie w naszym ustawodawstwie podziału przestępstw na publiczno-skargowe i prywatno-skargowe. W doktrynie różne tłumaczy się to, że pozostawiono oskarżenie prywatne w naszym ustawodawstwie. Różne stanowiska, gdy chodzi o podział tych przestępstw. Jedni autorzy, ze względu na określony rozmiar niebezpieczeństwa społecznego, jakie dane przestępstwo niesie za sobą, starali się widzieć jedne jako prywatno-skargowe, inne jako publiczno-skargowe. Inni dopatrywali się istnienia skargi prywatnej w tym, że są sprawy drobniejsze i nie trzeba angażować organów państwa do ścigania tych przestępstw - niech sobie oskarżyciel prywatny sam występuje przed sądem i stara się uzyskać satysfakcję. Trzecia grupa poglądów wiąże tryb prywatno-skargowy z subiektywnym nastawieniem pokrzywdzonego stwierdzenie, że ściganie uzasadnia fakt istnienia jedynie indywidualnego interesu pokrzywdzonego i stanowi wyłącznie pośrednie naruszenie interesu ogółu.

Ciekawy pogląd autorów k.k. z 1932 r. i k.p.k. z 1928 r., związany z niecelowością ścigania z urzędu pewnych przestępstw przeciwko czci: ten sam poufny gest może w jednym przypadku obrazić kobietę, w innym zaś będzie przez nią mile przyjęty. Pozwolenie na wkroczenie w takich przypadkach prokuratora lub Policji z urzędu i wytoczenie sprawy o zniewagę, gdy jej wcale nie było, obniżałoby powagę władzy i robiłoby niepotrzebną krzywdę obywatelowi. Wszczęcie spraw w tej kategorii musi być uzależnione od woli osoby, względem której danego czynu się dopuszczono i od niej swobodnego uznania, czy czuje się ona przez ten czyn pokrzywdzona.

Art. 59 - pokrzywdzony jako oskarżyciel prywatny wnosi i popiera oskarżenie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego.

W trybie prywatno-skargowym są ścigane te przestępstwa, które wyraźnie w k.k. i innych ustawach są określone. Karalność tych przestępstw ustaje z upływem 1 roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż w ciągu 3 lat od popełnienia przestępstwa art. 101 § 2.

W sprawach z oskarżenia prywatnego pokrzywdzony, który wnosi i popiera skargę:

    1. jest stroną procesową;

    2. od jego woli zależy wszczęcie procesu na podstawie złożonej skargi;

    3. służy mu w toku całego postępowania prawo do popierania skargi oraz składania środków odwoławczych bez żadnych ograniczeń;

    4. do uprawomocnienia się wyroku może on odstąpić od oskarżenia, co powoduje umorzenie postępowania, z tym że do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie umorzenie takie nie wymaga zgody, po rozpoczęciu wymagana jest zgoda oskarżonego (art. 496 § 1 i 2).

Jednym czynem, stanowiącym przestępstwo prywatno-skargowe, może być pokrzywdzonych kilka osób. Jeśli jeden wniósł skargę, to pozostali mogą przyłączyć się do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej współuczestnictwo procesowe czynne.

Ściganie przestępstw prywatno-skargowych odbywa się w szczególnym trybie postępowania w postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego określonym w rozdziale 52. W tym postępowaniu szczególnym przewidziane jest postępowanie pojednawcze - prowadzone przed rozprawą główną, w celu doprowadzenia do pojednania między stronami; jest to specjalne posiedzenie, które prowadzi sędzia. Może dojść do pojednania prostego lub złożonego, do ugody. Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego (nieusprawiedliwione) na takim posiedzeniu powoduje daleko idące konsekwencje - domniemanie, że odstąpił on od oskarżenia. Niestawiennictwo oskarżonego nie powoduje takich konsekwencji - jeżeli się nie stawił, to prowadzący wyznacza rozprawę.

Poza pojednaniem może dojść do postępowania mediacyjnego - art. 23a.

W sprawach z oskarżenia prywatnego istnieje oskarżenie wzajemne wymienność (oskarżyciel posiłkowy staje się oskarżonym, a oskarżony oskarżycielem posiłkowym i na odwrót). zwrócić uwagę na tę instytucję!

Jedną z przesłanek istotnych dla spraw z oskarżenia prywatnego jest uiszczenie przez oskarżyciela posiłkowego zryczałtowanej wartości kosztów postępowania.

W tych sprawach istnieje spora dyspozycyjność oskarżyciel może wycofać skargę, proces wtedy się musi zakończyć.

Ingerencja prokuratora w sprawach prywatno-skargowych (art. 60 § 1). bardzo ważna instytucja, zwrócić na nią uwagę!

Ingerencja prokuratora wchodzi w grę, jeżeli wymaga tego interes społeczny (ze względu na charakter przestępstwa, ze względu na sytuację pokrzywdzonego - ułomność pokrzywdzonego) wówczas prokurator może:

  1. podjąć ściganie przez wszczęcie postępowania przygotowawczego, a później wnieść i popierać akt oskarżenia;

  2. przejąć na siebie rolę oskarżyciela publicznego w postępowaniu już wytoczonym przez oskarżyciela prywatnego przed sądem.

Istnieje możliwość zmiany trybu postępowania z publiczno-skargowego na prywatno-skargowy i odwrotnie.

Powód cywilny.

W procesie karnym obok odpowiedzialności karnej, mamy do czynienia z odpowiedzialnością cywilną wówczas, kiedy pokrzywdzony występuje z roszczeniem cywilnym, albo gdy w pewnych sytuacjach dochodzi do zasądzenia odszkodowania, czy naprawienia szkody z urzędu. Powództwo cywilne jest najważniejszą formą dochodzenia roszczeń. Jest to instytucja cywilistyczna przeniesiona na grunt procesu karnego. Inaczej to proces adhezyjny.

Powództwo cywilne w dwojakiego rodzaju postaci:

  1. jako roszczenie materialno-prawne,

  2. jako akt procesowy - żądanie pewnej osoby skierowane do sądu, aby rozpoznał on sprawę cywilną w procesie karnym i wydał rozstrzygnięcie.

W doktrynie spór: co to jest proces adhezyjny? Jedni uważali, że to jest proces karny. Inni, że trochę procesu karnego, trochę cywilnego.

Proces adhezyjny jest to proces o roszczenia cywilne dochodzone w procesie karnym (proces uboczny - ma swój osobny przedmiot, swoje strony, swój początek i koniec).

Art. 12 k.p.c. roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być dochodzone w postępowaniu cywilnym, jak i w wypadkach w ustawie przewidzianych w postępowaniu karnym.

Art. 42 k.p.k. pokrzywdzony może, do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, wytoczyć przeciwko oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń cywilnych, majątkowych, wynikających bezpośrednio w popełnienia przestępstwa.

Powód cywilny jest drugoplanową stroną procesową, związaną z przedmiotem procesu ubocznego.

Pokrzywdzony jako powód cywilny dochodzi roszczeń majątkowych (zarówno szkody, jak i zwrotu utraconych korzyści), nie może natomiast dochodzić ochrony dóbr osobistych, jeżeli nie jest ona połączona z żądaniem świadczenia majątkowego - art. 24 § 1.

Art. 64: prokurator może wytoczyć powództwo, jeżeli wymaga tego interes społeczny.

Ale powodem cywilnym przede wszystkim jest pokrzywdzony.

W procesie adhezyjnym nie można dochodzić roszczeń regresowych, poza sytuacją, gdy w grę wchodzi roszczenie zakładu ubezpieczeń społecznych.

Powództwo wytaczane jest jedynie przeciwko oskarżonemu. Zakres roszczeń majątkowych powoda cywilnego określają przepisy prawa materialnego cywilnego (głównie art. 415 k.c.). Powództwo cywilne może być złożone już w postępowaniu przygotowawczym - wtedy załączane jest do akt sprawy i sąd decyduje o przyjęciu powództwa cywilnego.

Powodem cywilnym jest pokrzywdzony dopiero, gdy sąd podejmie decyzję o przyjęciu powództwa cywilnego w procesie karnym - może to uczynić przed rozpoczęciem przewodu sądowego w trybie art. 65 k.p.k.

Powództwo cywilne musi być skonkretyzowane w postaci pisma procesowego - odpowiednie zastosowanie mają tu przepisy k.p.c.

W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony może złożyć, wraz z powództwem cywilnym wniosek o zabezpieczenie roszczeń cywilnych - i wówczas o zastosowaniu zabezpieczenia roszczeń cywilnych decyduje prokurator w postępowaniu przygotowawczym.

Dla zachowania ciągłości rozpoznawania sprawy cywilnej, jeżeli sąd odmówi przyjęcia powództwa cywilnego albo pozostawi je bez rozpoznania, wówczas powód cywilny może dochodzić swoich roszczeń w postępowaniu cywilnym, jeżeli w terminie zawitym 30 dni zażąda przekazania sprawy na drogę postępowania cywilnego (dotyczy to także zabezpieczenia roszczeń cywilnych, które zostało w postępowaniu przygotowawczym dokonane).

Powód cywilny może cofnąć powództwo, zrzec się roszczenia, ale to wymaga tego, by odpowiednio były stosowane przepisy k.p.c., zwłaszcza art. 203 § 1-3 k.p.c.

Powód cywilny może dowodzić istnienia tylko okoliczności, na których opiera swoje roszczenie - art. 66 k.p.k. Wynika to z jego drugoplanowej roli.

Może on też dowodzić winy oskarżonego, na której opiera swoje roszczenia, ale nie może wypowiadać się w kwestii kary i środków karnych.

Kumulacja ról procesowych powód cywilny może być jednocześnie świadkiem, oskarżycielem posiłkowym.

Art. 415 § 4 k.p.k. oprócz powództwa cywilnego można zasądzić odszkodowanie z urzędu.

Art. 52 k.k. w przypadku skazania za przestępstwo, przynoszące korzyść majątkową osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, a popełnione przez sprawcę działającego w jej imieniu lub interesie, sąd zobowiązuje ten podmiot do zwrotu korzyści na rzecz Skarbu Państwa. Przepis ten przewiduje istnienie takiego podmiotu, który uzyskał korzyść majątkową, jest quasi-stroną w procesie karnym, ma pewne uprawnienia strony procesowej - np. art. 444 (jest uprawniona do wniesienia apelacji).

Oskarżony.

W procesie inkwizycyjnym oskarżony nie korzystał z żadnych uprawnień procesowych. Nawrót do uprawnień oskarżonego nastąpił po Wielkiej Rewolucji Francuskiej i w zreformowanym procesie karnym, w którym wprowadzono kontradyktoryjność postępowania, prawo do obrony, domniemanie niewinności oskarżonego.

W polskim procesie karnym oskarżony to osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia do sądu, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania - art. 71 § 2. Jest to określenie oskarżonego w znaczeniu ścisłym.

Ustawodawca daje też podstawę do rozumienia pojęcia oskarżonego w znaczeniu szerokim obejmuje także podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym.

Art. 71 § 3 - oskarżony to także podejrzany w szeregu sytuacjach.

Przepisy, które mówią o oskarżonym, ale odnoszą się także do podejrzanego, np.: art. 5 § 1 (o zasadzie domniemania niewinności), art. 6 (mówiący o prawie do obrony), art. 254 (normujący kwestię złożenia wniosku o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego), art. 266 § 2 (określający przedmiot poręczenia majątkowego).

O sytuacji, gdy mamy do czynienia z podejrzanym, choć nie wydano postanowienia o przedstawieniu zarzutów, mowa jest w dochodzeniu w niezbędnym zakresie (art. 308 § 1 i 2).

Art. 325g § 2 - w dochodzeniu, kiedy podejrzany przed przesłuchaniem powiadamiany jest o treści zarzutu.

Skazany w postępowaniu wykonawczym osoba, wobec której zapadł wyrok skazujący.

Poza podejrzanym mamy do czynienia z osobą podejrzaną lub faktycznie podejrzanym - osoby, przeciwko którym kierowane jest podejrzenie, ale nie zostały postawione w procesowy stan podejrzenia. Nie są podejrzanymi, nie mają uprawnień podejrzanego. Nie są stronami procesu karnego. Mają pewne specyficzne uprawnienia, np.: art. 244 § 1 - przy zatrzymaniu, art. 295 § 1 - tymczasowe zajęcie mienia ruchomego, art. 308 § 2 - w ramach czynności w niezbędnym zakresie.

Osoba podejrzana ma pewne uprawnienia dalsze art. 302 - może złożyć zażalenie na postanowienia i zarządzenia wydane w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora, jeśli te czynności naruszają jej prawa.

Podejrzany art. 249 § 2 i 3 - w postępowaniu przygotowawczym można stosować środki zapobiegawcze tylko wobec osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów (gdy stała się ona podejrzanym). Przed zastosowaniem tych środków sąd (gdy chodzi o tymczasowe aresztowanie) albo prokurator (gdy chodzi o inne środki zapobiegawcze) obowiązani są przesłuchać oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z uwagi na to, że się ukrywa.

Oskarżonemu / podejrzanemu przysługuje szereg praw i nałożonych jest na niego szereg obowiązków.

Prawo do:

Obowiązki:

W odpowiednim zakresie obowiązki te obciążają osobę podejrzaną.

W postępowaniu przygotowawczym podejrzany może żądać zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego, może uczestniczyć w czynnościach procesowych, może zaskarżać rozstrzygnięcia i zarządzenia wydawane w postępowaniu przygotowawczym, może korzystać z nadzwyczajnych środków zaskarżania w postaci kasacji czy wznowienia postępowania, ma prawo inicjowania skazania i wymierzenia kary lub środka karnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. Art. 335 - może wyrazić zgodę na wystąpienie przez prokuratora z wnioskiem o skazanie za zarzucany czyn w odpowiednich warunkach przepisanych tym przepisem. Ma prawo do składania wyjaśnień (to nie jest obowiązek). Musi być pouczony o wszystkich uprawnieniach przy pierwszym przesłuchaniu w trybie art. 300.

Obrona.

Korzystanie przez oskarżonego z obrony formalnej oskarżony reprezentowany przez obrońcę, który działa w jego interesie. Obrona materialna - obronę oskarżonego podejmują różne podmioty (m.in. też sąd).

Obrońca:

Badania osobopoznawcze oskarżonego - art. 397 § 1 i 2.

Art. 73 § 1: możliwość porozumiewania się w cztery oczy, podczas nieobecności innych osób, a także korespondencyjnie oskarżonego z jego obrońcą.

W postępowaniu przygotowawczym prokurator zezwalający na kontakt oskarżonego z obrońcą może zastrzec, że będzie przy tym obecny sam lub osoba przez niego upoważnioną, może także zastrzec kontrolę korespondencji - ale ten stan nie może trwać dłużej niż 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania.

PRZEDSTAWICIELE STRON.

Istota przedstawicielstwa polega na podejmowaniu czynności w cudzym imieniu, na rzecz podmiotu reprezentowanego. Przedstawiciel składa oświadczenie woli w imieniu reprezentowanego i ze skutkiem prawnym dla niego.

Przedstawiciele w procesie karnym:

Obrona jest szczególną odmianą przedstawicielstwa, bo obrońca jest legitymowany do działania tylko na korzyść oskarżonego.

Przedstawicielstwo:

16.03.2006

(dr Kala)

Przedstawiciel procesowy - podmiot działający w imieniu i na rzecz strony reprezentowanej. Może działać obok strony, może działać za stronę.

Przedstawiciele procesowi - nazwa ustawowa (art. 406 § 1 zd. 3).

Umocowanie przedstawiciela procesowego może wynikać z:

Poza tym może być umocowanie przez organ procesowy (sąd lub prezesa sądu).

Przedstawiciel ustawowy - może chodzić o przedstawicielstwo ustawowe pokrzywdzonego lub oskarżonego.

Jeśli chodzi o przedstawiciela pokrzywdzonego przedstawiciel ustawowy może działać w postępowaniu karnym, gdy pokrzywdzony jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo art. 51 § 2 k.k.

Przedstawicielem ustawowym może być rodzic, opiekun prawny (odwołujemy się tu do przepisów kodeksu rodzinnego, kodeksu cywilnego).

Przedstawicielem pokrzywdzonego może być też osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony (małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo) pozostaje - opiekun faktyczny.

Nowela do k.p.k. z 1 lipca 2003 r. możliwość wykonywania praw pokrzywdzonego także przez osobę, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje (chodzi tu o pokrzywdzonych nieporadnych, w szczególności z uwagi na wiek lub stan zdrowia).

Przedstawiciel ustawowy nie może prezentować oświadczeń wiedzy (składać zeznań za pokrzywdzonego), może tylko składać oświadczenia woli.

Przedstawiciel ustawowy oskarżonego gdy oskarżony jest nieletni (nie to samo co małoletni) albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo.

Czynności podejmuje na korzyść oskarżonego. Działa obok strony (nie zamiast).

Gdy pokrzywdzony staje się osobą pełnoletnią lub oskarżony skończy 17 lat prawo do reprezentowania gaśnie (odpada okoliczność, która uzasadniała działanie przedstawiciela).

Te czynności, które dotychczas zostały podjęte przez przedstawiciela, są skuteczne, przy czym mogą one zostać odwołane np. przedstawiciel złożył środek zaskarżenia, oskarżony / pokrzywdzony może skutecznie cofnąć ten środek.

Art. 51 - pokrzywdzony.

Art. 76 - oskarżony.

Obrońca.

Co do statusu obrońcy nie ma zgodności - jak postrzegać obrońcę w procesie karnym.

Dziś ścierają się 2 koncepcje:

Obrońca jako przedstawiciel procesowy oskarżonego korzysta z takich samych uprawnień jak strona, której interesy reprezentuje.

Art. 406 § 1 zd. 3 - silny argument, by traktować obrońcę jako przedstawiciela procesowego.

Obrońca nie może składać za oskarżonego wyjaśnień - nie może za niego podejmować czynności w sytuacji, gdy oskarżony występuje jako osobowe źródło dowodowe. Zakres uprawnień nie obejmuje prawa do składania oświadczeń wiedzy.

Art. 431 § 2 - chodzi tu o osobiste oświadczenie oskarżonego (pewne czynności zastrzeżone osobiście dla oskarżonego).

Nie można postrzegać przedstawicielskiego charakteru obrony, przyznając obrońcy „prawo do kłamstwa”.

Obrońca zachowuje niezależność w ustalaniu linii obrony działa samodzielnie, jego udział nie wyłącza osobistego udziału w procesie oskarżonego (art. 86 § 2) - działa obok oskarżonego, a nie zamiast niego.

Może się zdarzyć, że mamy 2 apelacje wniesione (osobistą oskarżonego i obrońcy) oskarżony wnosi o wymierzenie mu łagodniejszej kary, obrońca o uniewinnienie. Trzeba rozpoznać obie apelacje i traktować sytuację tak, że doszło do zaskarżenia wyroku w całości (ze względu na dalej idącą apelację obrońcy).

Kierunek czynności obrońcy jest ograniczony - art. 86 § 1: obrońca może podejmować czynności wyłącznie na korzyść oskarżonego.

Aby mógł realizować czynności obrończe, musi mieć określoną wiedzę, co jest w aktach sprawy obrońca ma prawo przeglądania akt, może domagać się wydania mu odpisów z akt sprawy, ma prawo do swobodnego kontaktu z oskarżonym, ma prawo do uzyskania odpisu decyzji procesowej, którą ustawa nakazuje doręczyć oskarżonemu aby miał pełną wiedzę tego, co się w procesie dzieje.

Czynności na niekorzyść oskarżonego są bezskuteczne:

Może się pojawić taki problem, że czynność okaże się niekorzystna dopiero po przeprowadzeniu tej czynności (np. obrońca zawnioskuje świadka na okoliczność alibi oskarżonego, a świadek powie, że z oskarżonym w tym dniu nie był) - nie jest to bezskuteczna czynność, musi pozostać uznana za skuteczną.

Z zakazem działania na niekorzyść wiąże się zakaz reprezentowania przez jednego obrońcę kilku oskarżonych, których interesy są sprzeczne np. oskarżeni, którzy pomawiają się nawzajem.

Jeżeli ani oskarżeni, ani obrońca nie zauważą sprzeczności interesów, a stwierdzi to sąd wydaje postanowienie, zakreślając oskarżonym termin do ustanowienia innych obrońców, a jeśli to obrona z urzędu - sam sąd umocowuje innego obrońcę.

Art. 82 obrońcą w postępowaniu karnym może być tylko osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury adwokat lub aplikant adwokacki, któremu adwokat udzielił umocowania.

Adwokata wiąże tajemnica adwokacka - nie można obrońcy przesłuchiwać w charakterze świadka.

Nie powinien zgadzać się na to, aby bronić taki adwokat, który był świadkiem czynu. Może on bowiem być wezwany jako świadek.

Upoważnienie do obrony może być udzielone na piśmie lub oświadczeniem ustnie do protokołu.

Pierwszeństwo ma zawsze obrońca z wyboru przed obrońcą z urzędu.

Obrońcę co do zasady ustanawia sam oskarżony. Może także ustanowić obrońcę przedstawiciel ustawowy oskarżonego (jeśli oskarżony jest nieletni, ubezwłasnowolniony).

Pełnomocnictwo tymczasowe - gdy oskarżony jest pozbawiony wolności, umocować obrońcę może inna osoba życzliwa (przyjaciel, bliski, sąsiad). To pełnomocnictwo tymczasowe wymaga potwierdzenia przez oskarżonego przy pierwszej czynności oskarżonego.

Oskarżony może mieć maksymalnie 3 obrońców. Obrońcy mogą się podzielić tak, że każdy będzie odpowiedzialny za inną sferę związaną z odpowiedzialnością oskarżonego (np. inny zajmuje się kwestiami natury faktycznej, inny kwestiami natury prawnej).

Dwa stosunki prawne leżące u podstaw obrony:

Poza obroną z wyboru funkcjonuje także obrona z urzędu - może się sprowadzać do tzw. prawa ubogich - obrońca wyznaczony oskarżonemu, który nie może ponieść kosztów obrońcy z wyboru (art. 78). Aktem umocowującym jest decyzja sądu lub prezesa sądu.

Mamy też sytuacje obrony z urzędu o charakterze obligatoryjnym - wszelkie sytuacje związane z uzasadnionymi wątpliwościami co do poczytalności oskarżonego, kiedy jest on głuchy, niewidomy, nieletni, inne okoliczności art. 79 § 1 i 2.

Ustanowienie obrońcy z wyboru i z urzędu uprawnia obrońcę do działania w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia. Natomiast obowiązek obrońcy z urzędu trwa tylko do uprawomocnienia się orzeczenia więc po uprawomocnieniu może działać, ale nie musi.

Obrońca może udzielić dalszego umocowania umocować substytuta (chyba, że oskarżony zastrzegł, że wyłącza prawo udzielenia substytucji).

Ustanie stosunku obrończego:

  1. cofnięcie upoważnienia, które zostało udzielone przez oskarżonego lub jego przedstawiciela (nie trzeba powodów podawać);

  2. ustanowienie przez oskarżonego pozbawionego wolności innego obrońcy (nie potwierdzenie pełnomocnictwa tymczasowego);

  3. wypowiedzenie stosunku obrończego przez adwokata;

  4. śmierć obrońcy;

  1. cofnięcie, odwołanie wyznaczenia:

  1. w razie ustanowienia przez oskarżonego obrońcy z wyboru;

  2. śmierć obrońcy.

Istnienie stanu obrony obligatoryjnej nie oznacza, że obrońca musi uczestniczyć we wszystkich czynnościach postępowania karnego - art. 79 § 3: w wypadkach stanu obrony obligatoryjnej udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie oraz w tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego.

Udział obrońcy będzie obowiązkowy również w rozprawie przed sądem okręgowym jako sądem I instancji, jeżeli oskarżonemu zarzucono zbrodnię lub jest pozbawiony wolności. Natomiast w rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej udział będzie obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne.

Udział obowiązkowy w rozprawie również, gdy chodzi o rozprawę odwoławczą.

23.03.2006

ŚRODKI PRZYMUSU PROCESOWEGO.

Konieczność zapewnienia prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych wymaga zabezpieczenia właściwego zorganizowanego przebiegu postępowania karnego. Sąd i inne organy uczestniczące w procesie mają za cel wykrycie sprawcy przestępstwa i jego ukaranie. Szereg czynności mieszczących się w ramach postępowania karnego wkracza w dziedzinę praw osobistych i praw majątkowych zagwarantowanych w Konstytucji. Wskutek stosowania różnego rodzaju czynności następuje ograniczenie tych praw (np. ograniczenie prawa do wolności osobistej poprzez tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie, prawa do nietykalności osobistej poprzez pobieranie odcisków palców, prawa do nienaruszalności mieszkania poprzez przeszukanie, naruszenie ochrony mienia przez takie instytucje, jak zabezpieczenie majątkowe, czy tymczasowe zajęcie mienia ruchomego osoby podejrzanej).

Żeby czynności w ramach procedury karnej można było realizować, to muszą one zawierać pewien element przymusu fizycznego lub psychicznego - stąd określenie: środki przymusu procesowego.

Środki przymusu procesowego - służą zapewnieniu prawidłowego toku postępowania, odznaczają się niekiedy znaczną dolegliwością wobec osób, wobec których są stosowane, a ich stosowanie oparte jest na przymusie, który stosowany jest przez uprawnione do tego organy, niezależnie i niekiedy wbrew woli osoby, wobec której te środki są stosowane.

Prawo karne procesowe przewiduje cały szereg środków prawnych, za pomocą których organy procesowe mogą stosować określony przymus w postępowaniu karnym.

Za pomocą takich środków można uzyskać zabezpieczenie dowodów (np. przez przeszukanie czy zatrzymanie korespondencji), zabezpieczenie stawiennictwa oskarżonego, stawiennictwa innych osób (świadków, biegłych), zabezpieczenia powagi przebiegu rozprawy (w ramach policji sesyjnej), zabezpieczenie wykonalności przyszłego wyroku (w zakresie odpowiedzialności cywilnej - zabezpieczenie majątkowe, tymczasowe zajęcie).

W doktrynie mówi się, że środki przymusu procesowego mają charakter niejednolity są to decyzje procesowe - np. postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, mogą być to czynności realne (faktyczne) - np. zatrzymanie osoby.

Z przymusem łączą się niekiedy środki przymusu bezpośredniego odrębna grupa środków, które polegają przede wszystkim na użyciu siły fizycznej przez uprawnione organy (te kwestie regulują przepisy ustawy o policji i innych ustaw policyjnych).

Niekiedy stosowanie środka przymusu ma konsekwencje wielokierunkowe, np. tymczasowe aresztowanie (reperkusje w przepisach prawa karnego procesowego; dotyka także sfery prawa konstytucyjnego - narusza przepisy dotyczące wolności osobistej przewidziane w Konstytucji; także może mieć reperkusje w prawie cywilnym - jeżeli w grę wchodzi odpowiedzialność odszkodowawcza za niesłuszne tymczasowe aresztowanie).

Dział VI k.p.k. wyszczególnienie środków:

To nie są wszystkie środki zapobiegawcze - są inne, rozrzucone po całym kodeksie, np. przymusowe sprowadzenie oskarżonego (art. 76 § 2), natychmiastowe doprowadzenie oskarżonego na rozprawę (art. 382), umieszczenie oskarżonego na obserwacji w zakładzie psychiatrycznym (art. 203), przeszukanie (art. 219), wydalenie oskarżonego na pewien czas z sali rozpraw z uwagi na jego niewłaściwe zachowanie (art. 375 § 2).

Policja sesyjna uregulowana w przepisach ustawy o ustroju adwokatury.

W u.p.n. z 1982 r. tzw. środki tymczasowe, które są w gruncie rzeczy środkami przymusu, tylko dotyczą nieletniego, który przed sądem rodzinnym występuje. Najbardziej dolegliwym z tych środków jest umieszczenie w schronisku dla nieletnich.

Dość trudno zdefiniować środki przymusu, w doktrynie wskazuje się ich wspólne cechy:

        1. środki przymusu są skutkiem prawnym niedopełnienia obowiązku;

        2. zmierzają bezpośrednio do stworzenia pewnych sytuacji;

        3. zawierają elementy bezpośredniego przymusu ze strony władzy państwowej;

        4. przesłanką ich stosowania jest sui generis wina odpowiedniej osoby (nie jest to wina w sensie karno-materialnym).

Próby definiowania - prof. Hofmański: środki przymusu procesowego- stosowane w toku procesu karnego środki, które ograniczają prawa człowieka gwarantowane przez Konstytucję i ratyfikowane konwencje międzynarodowe, urzeczywistniane niezależnie od woli osób, których dotyczą, w celu zabezpieczenia przebiegu procesu karnego, a niekiedy także w celach prewencyjnych.

W doktrynie stosowano różne kryteria przy podziale środków przymusu. Można sobie wyobrazić np. taki podział:

W doktrynie także inny podział - prof. Hofmański:

Reguły stosowania środków przymusu procesowego:

  1. stosowanie tylko, gdy są konieczne;

  2. wyłączność ustawowej podstawy środka przymusu;

  3. reguła umiaru stosowania środka przymusu, powiązana z zasadą proporcjonalności - art. 227, art. 257 § 2.

Zatrzymanie.

Art. 9.1 MPPOiP

Art. 5.1 Konwencji Europejskiej

Art. 41.1 Konstytucji RP

Unormowania konstytucyjne są w szerszym stopniu omówione w przepisach k.p.k., w szczególności w rozdziale 27 k.p.k.

Zatrzymanie - środek wyłączony przed inne środki, w szczególności środki zapobiegawcze. Nie jest środkiem zapobiegawczym. Jest to samodzielny, krótkotrwały środek przymusu procesowego.

2 rodzaje zatrzymania:

Przesłanki zatrzymania - przyswoić sobie!

Zatrzymanie procesowe z art. 244 - mamy tu do czynienia z warunkiem ogólnym zatrzymania, którym jest uzasadnione przypuszczenie, że osoba podejrzana popełniła przestępstwo.

To zatrzymanie ma, oprócz tej ogólnej przesłanki, jeszcze przesłanki szczególne:

Przy zatrzymaniu przewiduje się 2 terminy:

Czas zatrzymania liczy się od dnia faktycznego pozbawienia wolności. Wlicza się czas zatrzymania do tymczasowego aresztowania.

Nakaz natychmiastowego zwolnienia zatrzymanego, gdy ustaną przyczyny zastosowania tego środka przymusu (art. 248 § 1 zd. 1).

Zakaz ponownego zatrzymania tej osoby podejrzanej na podstawie tych samych faktów i dowodów (art. 248 § 3).

Uprawnienia przysługujące osobie zatrzymanej (obowiązki nakładane na organ zatrzymujący):

Jeśli osoba zostaje zatrzymana, a odpadną przyczyny zatrzymania przewidziane w art. 244, to musi być niezwłocznie zwolniona.

U.p.n. z 1982 r. przewiduje następujące środki przymusu polegające na pozbawieniu wolności: zatrzymanie w policyjnej Izbie Dziecka nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił on czyn karalny, a jednocześnie zachodzą przesłanki szczególne (uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego, zatarcia przez niego śladów, albo nie można ustalić jego tożsamości).

Zatrzymując, Policja musi niezwłocznie poinformować o przyczynach zatrzymania, zawiadomić rodziców nieletniego, zawiadomić sąd rodzinny.

Jeżeli ustaną przyczyny zatrzymania - natychmiast zwolnić.

ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE - odrębna grupa środków przymusu.

Pojęcie środków przymusu jest szersze od pojęcia środków zapobiegawczych (wszystkie środki zapobiegawcze są środkami przymusu procesowego, ale nie każdy środek przymusu jest środkiem zapobiegawczym).

Środki zapobiegawcze różnią się od innych środków przymusu istotnymi właściwościami:

Do środków zapobiegawczych należą:

Nieletni - środkiem zapobiegawczym jest umieszczenie nieletniego w schronisku dla nieletnich.

Środkami zapobiegawczymi nie są poszukiwanie oskarżonego ani list gończy, ale one łączą się zwłaszcza z tymczasowym aresztowaniem.

Środki zapobiegawcze mają na celu zapewnienie prawidłowego przebiegu procesu karnego, zwłaszcza przez zabezpieczenie aby oskarżony nie uchylał się od wymiaru sprawiedliwości, ani też nie podejmował działalności, która zmierzałaby w kierunku utrudnienia prowadzenia postępowania.

Środki zapobiegawcze mogą polegać na:

Środki zapobiegawcze polegające na pozbawieniu wolności, to środki zapobiegawcze izolacyjne. Pozostałe to środki nieizolacyjne. Ustawa nadaje priorytet środkom nieizolacyjnym.

Niektóre ze środków przymusu są bardzo dolegliwe (np. tymczasowe aresztowanie - ale jest ono najskuteczniejszym środkiem zapobiegawczym).

MPPOiP: „nie powinno być regułą, że osoba oczekująca na rozprawę ma zostać zatrzymana w areszcie, lecz zwolnienie jej może być uzależnione od gwarancji zapewniającej jej stawiennictwo na rozprawę w każdej innej fazie postępowania” nie powinno być regułą stosowanie tymczasowego aresztowania, jeśli mogą być stosowane ze skutkiem inne środki zapobiegawcze.

Organ uprawniony do stosowania środków zapobiegawczych:

W okresie międzywojennym wszystkie środki zapobiegawcze stosować mógł tylko i wyłącznie sąd. Po II wojnie światowej przyznano szerokie uprawnienia policji, funkcjonariuszom Urzędu Bezpieczeństwa, prokuratorowi - bardzo ostro to później krytykowano.

K.p.k. z 1997 r. tylko i wyłącznie sąd stosuje tymczasowe aresztowanie, w formie postanowienia, na wniosek prokuratora - art. 250 § 1 (jeśli chodzi o postępowanie przygotowawcze).

Nieizolacyjne środki zapobiegawcze może stosować sąd w postępowaniu jurysdykcyjnym, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. Ale sąd może zmieniać decyzje prokuratora - art. 250 § 2.

Art. 250 § 4.

Art. 257 § 1 i 2 tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeśli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy. A stosując tymczasowe aresztowanie sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie z chwilą złożenia w wyznaczonym terminie określonego poręczenia majątkowego.

Decyzja o zastosowaniu środka zapobiegawczego to postanowienie prokuratora lub sądu. W postępowaniu przygotowawczym ten środek może być stosowany tylko wobec osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów (która stała się podejrzanym). Drugim wymogiem w postępowaniu przygotowawczym, aby zastosować ten środek, jest przesłuchanie oskarżonego, chyba że nie można tego uczynić ze względu na to, że się ukrywa.

Uchylenie lub zmiana postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego:

Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania:

! Art. 249 i następne.

Art. 249 - ogólne przesłanki zastosowania środków zapobiegawczych i określenie celu ich stosowania. Środki zapobiegawcze są stosowane w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego przestępstwa. „Można stosować” - nie ma obligu stosowania środków zapobiegawczych. Środki zapobiegawcze można stosować, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.

Nie wystarczy istnienie podstawy ogólnej, musi być jeszcze przynajmniej jedna z przesłanek szczególnych z art. 258 - przesłanki stricte procesowe (mają służyć zapewnieniu prawidłowego toku postępowania).

Art. 258 § 1: „Tymczasowe aresztowanie może nastąpić, jeżeli:

  1. zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;

  2. zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.”

Art. 258 § 2: „Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd I instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą” - wątpliwości, czy to podstawa procesowa; ale ostatnie zdanie powraca do charakteru procesowego tej podstawy (chodzi o groźbę zarzutu popełnienia przestępstwa, ale w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania).

Art. 258 § 3: „Tymczasowe aresztowanie może wyjątkowo nastąpić także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził” - pozaprocesowa podstawa (nie służy zapewnieniu prawidłowego toku postępowania; koliduje z zasadą domniemania niewinności).

Art. 258 § 4 - odpowiednie stosowanie podstaw z art. 258 § 1-3 do pozostałych środków zapobiegawczych.

POSZCZEGÓLNE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE:

Tymczasowe aresztowanie.

Terminy - art. 265 - okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania.

Art. 263 maksymalnie 3-miesięczny termin. Ten termin może być, ze względu na szczególne okoliczności sprawy, przedłużony na okres niezbędny do ukończenia postępowania, nie dłużej niż do 12 miesięcy, ale łączny czas stosowania tymczasowego aresztowania w chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd I instancji nie może przekroczyć 2 lat.

Te terminy nie mają charakteru bezwzględnego - mogą być w pewnych sytuacjach przedłużone przez sąd apelacyjny, na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora apelacyjnego i w następujących okolicznościach - gdy konieczność taka powstaje w związku z:

Jest to środek samodzielny - nie może być połączony z innymi środkami zapobiegawczymi.

Kiedy nie wolno stosować tymczasowego aresztowania - są przepisy określające to.

Są przepisy określające szczególny sposób wykonania tymczasowego aresztowania. Są przepisy mówiące o konieczności odstąpienia od tymczasowego aresztowania w określonych przez k.p.k. sytuacjach.

Stosując tymczasowe aresztowanie, sąd jest zobowiązany do pewnych powinności - art. 261:

Ponadto na sądzie ciążą inne obowiązki dotyczące sądu opiekuńczego jeśli są dzieci, organu opieki społecznej jeśli zachodzi potrzeba opieki nad osobą niedołężną, którą opiekował się tymczasowo aresztowany, a także problem ochrony mienia i mieszkania oskarżonego.

Przyjmuje się, że każde rzeczywiste pozbawienie wolności powinno być zaliczone na poczet orzeczonej wyrokiem kary art. 265 k.p.k. i art. 63 k.k.

Wobec wprowadzenia do k.p.k. środków zapobiegawczych polegających na zawieszeniu oskarżonego w czynnościach służbowych lub wykonywaniu zawodu, albo nakazie powstrzymania się od określonego działania lub od prowadzenia określonej działalności (art. 276 k.p.k.) ustawodawca zobligował sąd do zaliczenia okresu stosowania tych środków na poczet orzeczonych środków karnych przewidzianych w art. 39 pkt 2 i 3 k.k.

Europejski Nakaz Aresztowania - wynikający z odpowiednich konwencji, został wprowadzony do k.p.k. nowelą w 2004 r. rozdział 65a i 65b.

Jest to bardzo dobra instytucja usprawniająca i przyspieszająca wykrycie i oddanie do dyspozycji sądu sprawcy, który znajduje się poza granicami kraju, w którym ma nastąpić rozstrzygnięcie co do jego odpowiedzialności karnej. Bardzo przyspiesza to procedurę karną. Jest to w gruncie rzeczy odmiana ekstradycji (tyle że ekstradycja przewidziana w Konstytucji jest stosowana w kontaktach z krajami spoza UE, natomiast jeśli chodzi o kraje UE, oprócz Niemców, którzy się odżegnali od instytucji Europejskiego Nakazu Aresztowania, ta instytucja doskonale spełnia swoją rolę przy najgroźniejszych przestępstwach - m.in. terroryzm, handel ludźmi, zabójstwo, sabotaż).

Istota tej instytucji: w czynności wykonania tego środka pomija się ogniwa pośrednie (Ministerstwo Sprawiedliwości), są bezpośrednie kontakty organów ścigania jednego kraju z organami procesowymi innego kraju.

Art. 607a.

Art. 607k.

30.03.2006

Poręczenie majątkowe.

Środek w postaci kaucji i poręczenia znany był kodeksowi z 1928 r.

Poręczenie majątkowe jest samodzielnym środkiem zapobiegawczym - art. 266 i nast.

O zastosowaniu tego środka orzeka sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator (ale zażalenie rozpoznaje sąd).

Istota poręczenia majątkowego: swego rodzaju umowa między organem procesowym a oskarżonym albo inną osobą, która występuje w roli poręczyciela.

Organ procesowy zobowiązuje się pozostawić oskarżonego na wolności pod warunkiem, że oskarżony zgłosi się na każde wezwanie organu procesowego i nie będzie utrudniał postępowania karnego w inny sposób, a osoba występująca z poręczeniem zobowiązuje się złożyć odpowiednią rękojmię w wartościach majątkowych.

Nie ma nic wspólnego z instytucją poręczenia majątkowego w postaci umowy cywilno-prawnej z k.c.

Jest to instytucja karno-procesowa.

Art. 266 - poręczenie majątkowe może być złożone w następujących postaciach:

Nieizolacyjny środek zapobiegawczy. Może być stosowany samodzielnie lub w połączeniu z innymi środkami zapobiegawczymi.

Do jego zastosowania konieczne jest wydanie postanowienia, a przed wydaniem postanowienia organ procesowy musi wysłuchać oskarżonego. Czynność złożenia i przyjęcia poręczenia jest dokumentowana w postaci protokołu.

Osoba składająca poręczenie jest zawiadamiana o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa, bo w przypadku jego ucieczki lub innego utrudniania postępowania karnego, przedmiot poręczenia lub suma poręczenia ulegają przepadkowi albo ściągnięciu.

Poręczenie majątkowe może zostać cofnięte, może ustać. Ustaje, jeśli odpadną przyczyny, dla których ten środek został zastosowany. Cofnięcie - jednorazowe oświadczenie woli poręczyciela, który oświadcza, że cofa poręczenie. Cofnięcie to staje się skuteczne dopiero z chwilą przyjęcia nowego poręczenia przez innego poręczyciela, albo zastosowania przez sąd innego środka zapobiegawczego.

Charakter warunkowy poręczenia majątkowego.

Poręczający (osoba trzecia, która składa poręczenie za oskarżonego; bo oskarżony może też sam złożyć poręczenie). Ustawodawca nie określa, że musi to być osoba najbliższa, krewny. Musi być on zaakceptowany przez organ procesowy. Organ procesowy musi mieć pewność, że złożenie poręczenia nie stanowi sytuacji, że poręczający będzie chciał wykorzystać swoją pozycję jako poręczającego, żeby zarobić coś na tym.

Poręczenie społeczne.

Nowa instytucja, wprowadzona w kodeksie z 1969 r. Przejęta przez obecnie obowiązujący kodeks.

Art. 271 - od pracodawcy, kierownika szkoły lub uczelni, których oskarżony jest pracownikiem, uczniem lub studentem, od zespołu, w którym oskarżony pracuje lub uczy się, albo od organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem, można na ich wniosek przyjąć poręczenie, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania. Jeżeli oskarżony jest żołnierzem, można przyjąć poręczenie zespołu żołnierskiego, złożone za pośrednictwem właściwego dowódcy.

Także swego rodzaju umowa między organem procesowym a poręczającym.

Ten środek zapobiegawczy ma gwarantować przestrzeganie przez oskarżonego ciążących na nim obowiązków (stawiennictwo na wezwanie organu procesowego).

Konsekwencje niedotrzymania tej „umowy” zwrócić uwagę!

Poręczający jest zobowiązany do baczenia, żeby oskarżony stawił się na wezwanie organu procesowego i zobowiązany jest do powiadomienia organu procesowego o jego zamierzeniach uniknięcia stawiennictwa.

Poręczający może ponieść konsekwencje niewłaściwego realizowania swojego uprawnienia, może być nawet na niego nałożona kara porządkowa, zgodnie z art. 287.

Poręczenie osoby godnej zaufania.

(zwane poręczeniem osobistym, honorowym, indywidualnym)

Polega na złożeniu poręczenia przez osobę cieszącą się w danym środowisku, społeczności, wysokim autorytetem (poseł, hierarcha kościelny). Istota: osoba godna zaufania sama powinna wystąpić do organu procesowego ze stosownym wnioskiem, że chce wystąpić w roli osoby godnej zaufania.

To poręczenie polega przede wszystkim na przedsiębraniu starań, aby oskarżony nie utrudniał postępowania i stawił się na każde wezwanie organu procesowego. Wymaga też osobistych działań poręczającego, jakie okażą się potrzebne do wykonania tych obowiązków przez oskarżonego.

Dozór policji i przełożonego wojskowego.

Środek nieizolacyjny. Polega na ograniczeniu wolności oskarżonego.

Wydanie stosownego postanowienia przez sąd lub prokuratora w postępowaniu przygotowawczym musi zawierać określone nakazy i zakazy: zakaz wydalania się oskarżonego z określonego miejsca, nakaz zgłoszenia się do organu dozorującego, policji w określonych odstępach czasu, nakaz zawiadomienia tych organów o zamierzonym wyjeździe i terminie powrotu, a także inne ograniczenia oskarżonego niezbędne do wykonywania nadzoru (np. zakaz kontaktu oskarżonego z określonym środowiskiem).

Postanowienie, w którym określony jest dozór podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia.

Zakaz opuszczania kraju.

Cel: zapobiegnięcie uchylaniu się oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości i zapewnienie prawidłowego toku postępowania.

Występuje w dwojakiej postaci:

Zakaz opuszczania kraju jest samodzielną podstawą, określoną w art. 277 § 1, którą należy traktować węziej niż z art. 251 § 1 pkt 1.

Środek ten stosuje w postępowaniu przygotowawczym prokurator, a w postępowaniu jurysdykcyjnym sąd. Przysługuje zażalenie.

K.p.k. przewiduje 2 formy zatrzymania paszportu:

Zawieszenie czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu - art. 276.

Można zawiesić oskarżonego w czynnościach służbowych, w wykonywaniu zawodu, lub nakazać powstrzymanie się od konkretnej działalności, prowadzenia określonego rodzaju pojazdów.

Charakter pozaprocesowy. Zbliżony swoim charakterem do środków zabezpieczających z k.k.

Ze względu na znaczną dolegliwość tego środka, ustawodawca nakazuje zaliczenie okresu rzeczywistego stosowania tych środków zapobiegawczych na poczet orzeczonych w danej sprawie środków karnych unormowanych w art. 39 pkt 2 i 3 k.k.

Schronisko dla nieletnich.

Ustawa z 1982 r. Przepisy ostatnio znowelizowane!

Art. 27 § 1 - możliwość umieszczenia nieletniego w schronisku dla nieletnich, jeżeli zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za umieszczeniem go w zakładzie poprawczym i jednocześnie zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia przez niego śladów, albo gdy nie można ustalić tożsamości nieletniego.

Art. 27 § 2 - szczególna podstawa zastosowania tego środka: wyjątkowo także wtedy, gdy zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za osadzeniem go w zakładzie poprawczym, a nieletniemu zarzucono jedno z najpoważniejszych przestępstw.

Ustawodawca w celach gwarancyjnych przewidział okres pobytu nieletniego w schronisku: 3 miesiące. Może nastąpić przedłużenie o dalsze 3 miesiące (decyduje o tym sąd rodzinny).

Łączny pobyt do chwili wydania wyroku w I instancji nie może być dłuższy niż 1 rok.

Podsłuch telefoniczny i uzyskiwanie informacji za pomocą urządzeń technicznych.

Wkroczenie głęboko w zakres praw obywatelskich określonych w Konstytucji i w konwencjach międzynarodowych.

Przyjmuje się komunikowanie się nie tylko tradycyjną drogą listową, ale także telegraficznie i w inny podobny sposób. Konwencja Europejska przewiduje kiedy następują wyjątki od uprawnień, które konwencja chroni. Naruszenie prywatności może nastąpić tylko zgodnie z prawem, jeśli jest to konieczne w demokratycznym państwie ze względu na bezpieczeństwo narodowe, bezpieczeństwo publiczne, dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępczości, także ochronę zdrowia, moralności lub praw i wolności innych osób.

W Polsce podsłuch był problemem kontrowersyjnym. Uregulowanie po raz pierwszy w k.p.k. nastąpiło w 1982 r., kiedy rozszerzono zakres art. 198 k.p.k.

Obecnie obowiązujący k.p.k. problem podsłuchu i tajnego uzyskiwania dowodów za pomocą środków technicznych uregulował w rozdziale 26 (Kontrola i utrwalanie rozmów) chodzi o podsłuch po wszczęciu postępowania. Kodeks nie pozwala na stosowanie podsłuchu i utrwalanie rozmów w celu uzyskiwania wiadomości, które miałyby dopiero uzasadniać decyzję o wszczęciu postępowania.

Podsłuch jest stosowany w celu wykrycia, uzyskania dowodów i zapobieżenia popełnienia nowego przestępstwa.

Art. 237 § 4 - zakres podmiotowy (w stosunku do kogo możliwy jest podsłuch).

Art. 237 § 3 - zakres przedmiotowy.

Art. 238 § 1 - dopuszczalny czas stosowania podsłuchu.

Ustawodawca określa, kiedy muszą być zniszczone utrwalone zapisy.

Art. 239 - odroczenie ogłoszenia postanowienia na czas niezbędny ze względu na dobro sprawy.

Zastosowanie tego środka przymusu jest poddane kontroli - służy na nie zażalenie.

Art. 237 § 7 - do odtwarzania zapisów upoważniony jest sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, a wyjątkowo policja.

Art. 241 - kontrola rozmów przy użyciu środków technicznych innych niż rozmowy telefoniczne.

Podsłuch inwigilacyjny (podsłuch policyjny) - uregulowany w ustawie o Policji, ustawie o ABW i innych ustawach tzw. policyjnych. Ustawa o Policji określa granice podmiotowe i przedmiotowe.

Przestępstwo umyślne.

Chodzi o wykrycie ewentualnych sprawców przestępstwa. Ten podsłuch pozaprocesowy wchodzi w ramy tzw. kontroli operacyjnej. Zgodę na podsłuch musi wyrazić sąd.

Jest stosowany w zasadzie w czynnościach przedprocesowych. Nie jest stosowany w ramach procesu karnego.

Kontrola sądowa nad tymi czynnościami w zakresie podsłuchu inwigilacyjnego.

Jeśli w toku czynności operacyjno-rozpoznawczych uzyskano materiały obciążające daną osobę, są one przekazywane prokuratorowi z wnioskiem o wszczęcie postępowania karnego i będą one dowodami rzeczowymi lub dokumentami, a osoby prowadzące czynności operacyjno-sprawdzające mogą wystąpić w roli świadków w procesie karnym.

Przeszukanie i inne środki przymusu służące uzyskiwaniu dowodów w procesie karnym.

EKPCz i Konstytucja RP prawo do poszanowania mieszkania, korespondencji i wskazanie, że możliwa jest ingerencja władzy publicznej w te prawa, jeśli przewiduje to wyraźnie ustawa.

Rozdział 25 przepisy poświęcone głównie problematyce przymusowego odebrania rzeczy, zatrzymania korespondencji, przesyłek, oraz przeszukania.

O wydaniu, odbiorze rzeczy, a także o dalszych losach rzeczy zbędnych dla postępowania karnego, decyduje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, chyba że ustawa inaczej to reguluje.

Na postanowienie dotyczące zatrzymania rzeczy, przeszukania, przysługuje zażalenie osobom, których prawa zostały w ten sposób naruszone - art. 236.

Art. 227 - reguła umiaru w stosowaniu środków przymusu.

Żądanie przez uprawniony organ procesowy wydania rzeczy, a w razie odmowy wydania - przymusowe odebranie rzeczy obejmuje:

Rzecz, która podlega zatrzymaniu, jest wydawana na żądanie prokuratora lub sądu, a do osoby, u której rzecz się znajduje i podlega wydaniu, najpierw musi być kierowane wezwanie do dobrowolnego wydania rzeczy. Jeśli wezwanie jest bezskuteczne - dopiero wtedy odebranie.

Jeśli wydania żąda organ nie będący prokuratorem lub sądem, winien on przedstawić danej osobie postanowienie sądu albo prokuratora, a gdy uzyskanie takiego postanowienia jest niemożliwe ze względu na sytuację niecierpiącą zwłoki, wówczas wymagane jest okazanie nakazu z jednostki albo legitymacji służbowej funkcjonariusza.

Organ, który nie uzyskał wcześniej postanowienia prokuratora lub sądu, musi wystąpić o zatwierdzenie zatrzymania rzeczy.

Art. 218 - dotyczy zajmowania przesyłek i korespondencji z jednostek pocztowych, telekomunikacyjnych, celnych, transportowych.

Nie następuje utrata własności przez właściciela rzeczy. Konieczność zachowania tajemnicy przed adresatem.

Przeszukanie - w doktrynie różne poglądy na temat tego, czym jest przeszukanie:

  1. przymusowy sposób poszukiwania osób lub rzeczy w celach dowodowych;

  2. wykrywcza czynność dowodowa, będąca jednocześnie środkiem przymusu, pozwalającym na legalne wkroczenie w sferę konstytucyjnie gwarantowanych praw i wolności osobistych w postaci nietykalności osobistej i nienaruszalności mieszkania.

Przeszukanie - rozdział 25.

Podstawa prawna do dokonania przeszukania znajduje się także poza rozdziałem 25 k.p.k. O przeszukaniu mowa jest też w ustawie o Policji, w k.p.k.: w art. 163, art. 247, art. 295 § 2, art. 308.

Przeszukanie:

Organy uprawnione do dokonania czynności przeszukania: prokurator, policja, inny określony w ustawie organ procesowy.

Art. 221 i nast. - ograniczenia:

Przebieg przeszukania art. 227: zachowanie umiaru, poszanowanie godności osoby.

Art. 224: funkcjonariusz przystępujący do zatrzymania, musi najpierw zawiadomić osobę przeszukiwaną w jakim celu zjawił się i wezwać tę osobę do wydania poszukiwanej rzeczy lub poszukiwanej osoby i przedstawić postanowienie sądu czy prokuratora, albo nakaz kierownika jednostki, w ostateczności legitymację służbową. Podczas przeszukania ma prawo być obecna osoba, u której dokonywane jest przeszukanie, a także osoba przybrana przez prowadzącego czynność (z reguły drugi funkcjonariusz), a nadto może być osoba wskazana przez tego, u kogo dokonywane jest przeszukanie.

Jeśli przy przeszukaniu nie ma na miejscu gospodarza lokalu, należy przywołać przynajmniej jednego dorosłego domownika lub sąsiada.

Zapoznać się z: art. 225 § 1, art. 225 § 2, art. 226.

K.p.k. określa, jak należy postąpić z przedmiotami znalezionymi w czasie przeszukania lub wydanymi dobrowolnie - art. 228 § 1-3, art. 232, art. 233.

Zwrot zatrzymanej rzeczy - art. 230 § 1 i 2.

K.p.k. nie zna pojęcia „rewizji”. Przeszukanie jest określane przez dziennikarzy jako rewizja.

Policja i inne organy policyjne mogą dokonywać kontroli osobistej i przeglądania bagażu, sprawdzania ładunków.

Zabezpieczenie majątkowe.

Środek, który wkracza bardzo głęboko w dziedzinę praw majątkowych.

Środek stosowany coraz częściej.

Ma na celu zapewnienie wykonania przyszłego orzeczenia karnego, w którym sąd decyduje o stosowaniu środków karnych o charakterze majątkowym, czy też rozstrzyga o roszczeniach cywilnych.

W postępowaniu przygotowawczym może nastąpić już zabezpieczenie roszczeń cywilnych. Może to nastąpić na wniosek pokrzywdzonego, który wystąpi do prokuratora o zabezpieczenie tych roszczeń prokurator wyda postanowienie o zabezpieczeniu roszczeń majątkowych, ale o przyjęciu powództwa wypowie się dopiero sąd, gdy wpłynie do sądu akt oskarżenia.

Art. 291 § 1 i 2 z urzędu: w razie popełnienia przestępstwa, za które można orzec grzywnę, przepadek, nawiązkę, świadczenie pieniężne, albo nałożyć obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia, może nastąpić z urzędu zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego.

Sposoby zabezpieczenia - art. 292 § 1: zabezpieczenie następuje w sposób wskazany w k.p.c. art. 747 k.p.c. wyszczególnia sposoby zabezpieczenia roszczeń cywilnych, a także innych przedmiotów.

Art. 292 § 2.

Postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym wydawane przez prokuratora lub sąd. Musi być w nim powiedziane wyraźnie o jaki przedmiot chodzi (co ma być zabezpieczone - czy kara grzywny, czy nawiązka, czy świadczenie pieniężne) i wskazany musi być sposób zabezpieczenia.

Na postanowienie służy zażalenie. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd rejonowy.

Zabezpieczenie majątkowe może się skończyć: jak odpadnie podstawa stosowania, trzeba uchylić stosowanie.

Upadek zabezpieczenia - art. 294 § 1 k.p.k. - zabezpieczenie upada, gdy nie zostaną prawomocnie orzeczone: grzywna, przepadek, nawiązka, świadczenie pieniężne, lub nie zostanie nałożony obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, ani nie zostaną zasądzone roszczenia o naprawienie szkody, a powództwo o te roszczenia nie zostanie wytoczone przed upływem 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

Tymczasowe zajęcie mienia ruchomego - art. 295.

Instytucja bardzo ściśle związana z zabezpieczeniem majątkowym.

Tymczasowe zajęcie może stosować policja lub inny organ uprawniony wobec osoby podejrzanej. Gdy tymczasem zabezpieczenie majątkowe stosuje prokurator lub sąd wobec podejrzanego po wydaniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów.

Może być stosowane, jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia.

Art. 295 § 3: to zajęcie nie może dotyczyć przedmiotów, które nie podlegają egzekucji.

Art. 295 § 4: tymczasowe zajęcie upada, jeżeli w ciągu 7 dni od daty jego dokonania nie zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym.

6.04.2006

Prawo dowodowe.

Proces karny jest swoistym procesem poznawczym, w którym rolę podmiotu poznania pełnią organy procesowe. Rozstrzygnięcia co do przedmiotu procesu muszą być poprzedzone wyjaśnieniami i ustaleniem stanu faktycznego w oparciu o przeprowadzone przez te organy dowody.

Zasada prawdy wymaga, by ustalenie stanu faktycznego było zgodne z rzeczywistością. Na organach ciąży obowiązek możliwie najwierniejszego poznania rzeczywistości.

Niektórzy autorzy chcieliby wyodrębnić grupę zasad dowodowych, do których zaliczaliby m.in.: zasadę prawdy, zasadę swobodnej oceny dowodów, zasadę domniemania niewinności.

Organ procesowy obowiązany jest poznać sytuację faktyczną, która miała miejsce w mniej lub bardziej oddalonej przeszłości. Takie stwierdzenie poznanej sytuacji faktycznej i określenie jej w decyzji procesowej określamy jako dokonywanie ustaleń faktycznych.

Każde zdarzenie pozostawia większe lub mniejsze następstwa w świecie zewnętrznym, pozostawia także pewne następstwa w psychice ludzkiej. Czyn przestępny pozostawia także różne następstwa - mogą to być ślady w postaci przedmiotów pozostawionych na miejscu przestępstwa, ślady w terenie (np. odciski stóp), ślady pozostawione w psychice ludzkiej.

Wszystkie te pozostałości organ procesowy zbiera, bo na ich podstawie pragnie zrekonstruować hipotetyczny obraz czynu przestępnego.

Poznanie często zbliżone jest do poznania historycznego - podobnie jak historyk, na podstawie źródeł, dostępnych mu w chwili przeprowadzania badań, odtwarza obraz zdarzenia, jakie miało miejsce w przeszłości.

Ustaleń faktycznych organ może dokonywać przy pomocy przewidzianych przez prawo środków.

Środki mogą być niedoskonałe, mogą w umyśle organu procesowego wytworzyć mylne wyobrażenie o badanym fakcie przestępstwa, czy też zniekształcać częściowo okoliczności związane z popełnieniem przestępstwa - może to wynikać z różnych przyczyn:

Organ procesowy poznaje rzeczywistość drogą pośrednią.

Nie może sprawy prowadzić sędzia, który był świadkiem zdarzenia - musi być on wyłączony na podstawie art. 40 § 1 pkt 4. To wyłączenie jest istotne z punktu widzenia pełnego obiektywizmu sędziego, który ma rozstrzygać sprawę.

Poznanie rzeczywistości poprzez ustalenia faktyczne organu procesowego następuje w toku całego procesu. Polega na zbieraniu i dokonywaniu oceny dowodów.

Działalność procesowa, zmierzająca do poznania tej rzeczywistości, występuje we wszystkich stadiach procesu.

Przepisy dotyczące problematyki dowodów są rozrzucone po całym k.p.k., chociaż dział V nosi nazwę „Dowody”.

Prawo dowodowe - pojęcie niejednolicie przyjmowane w nauce:

Dowód w potocznym znaczeniu (dowód nadania przesyłki na poczcie, dowód osobisty) pojęcie dowodu w sensie bardzo ogólnym: ślady pewnego zdarzenia lub stwierdzenie pewnego stanu.

Dowód - pojęcie wieloznaczne. Różni autorzy różnie starali się definiować dowód.

Grzegorczyk, Tylman: dowód w postępowaniu karnym to każdy dopuszczalny przez prawo karne procesowe środek służący dokonaniu ustaleń faktycznych, czyli służący ustaleniu okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia.

Prof. Śliwiński:

    1. dowód jako przebieg rozumowania, który prowadzi do sądu o pewnym stanie rzeczy;

    2. dowód jako postępowanie dowodowe, które należy rozumieć i przyjąć aby dojść do poznania okoliczności potrzebnych do rozstrzygnięcia;

    3. dowód jako ostateczny wynik przebiegu myślowego, uzyskanie pewności pewnego stanu rzeczy;

    4. dowód jako środek dowodowy (dowodem są zeznania świadka, wyjaśnienia oskarżonego, opinia biegłego);

    5. dowód jako źródło dowodowe (dowodem jest świadek, oskarżony, biegły, rzecz);

    6. dowód jako zmysłowa percepcja środka dowodowego; organ procesowy w trakcie przeprowadzania dowodu przyjmuje ten dowód do swojej świadomości (dowodem jest przesłuchanie świadka, biegłego, oskarżonego);

    7. dowód jako czynność mająca doprowadzić do ujawnienia okoliczności pozwalających na wyciągnięcie odpowiednich wniosków co do interesujących nas zagadnień (np. konfrontacja świadków, sekcja zwłok);

    8. dowód jako fakty dowodowe.

K.p.k. w różnych znaczeniach mówi o dowodzie.

Postępowanie dowodowe - cała działalność uczestników postępowania zmierzająca do poznania prawdy obiektywnej.

Jest to pojęciowo wyodrębniony fragment postępowania karnego.

W ramach postępowania dowodowego mamy czynności dowodowe (rodzaj czynności procesowych), uczestników postępowania dowodowego (podmioty dowodów, osobowe źródła dowodowe, pomocnicy dowodowi).

Źródło dowodowe - osoba świadka, biegłego, oskarżonego, czy też rzecz będąca przedmiotem oględzin.

Środek dowodowy - informacja, której dostarcza źródło dowodowe.

Środki dowodowe:

Zwrócić uwagę na:

Może być sytuacja, że między faktem głównym a świadomością organu procesowego może być cały szereg faktów dowodowych. Fakt główny stanowi ostateczny cel postępowania dowodowego, stwierdzenie natomiast faktu dowodowego jest jedynie środkiem poznania faktu głównego (przestępstwa).

Bardzo ważny podział:

Z tym podziałem łączy się problem dowodu z poszlak. Przyswoić sobie co to jest poszlaka, proces poszlakowy i jak się to ma do dowodu pośredniego.

Orzeczenie SN: o dowodzie z poszlak, jako pełnowartościowym dowodzie winy oskarżonego można mówić dopiero wtedy, gdy zespół, łańcuch poszlak rozumianych jako udowodnione fakty uboczne, prowadzi pośrednio (w drodze logicznego rozumowania) do stwierdzenia jednej wersji zdarzenia (faktu głównego), z której wynika, że oskarżony dopuścił się zarzucanego mu czynu. Musi być łańcuch poszlak zamknięty.

Drugi ważny podział:

Organ procesowy powinien w zasadzie korzystać z dowodów pierwotnych, ale to nie oznacza, że dowody pochodne są gorszymi dowodami gdy dowodu pierwotnego nie będzie można osiągnąć np. wskutek śmierci świadka - można przesłuchać osobę, która uzyskała informacje z opowiadań zmarłego.

Inne podziały dowodów:

Przeprowadzenie dowodu - polega na zapoznaniu się przez organ prowadzący postępowanie z treścią środków dowodowych.

Dowód przeprowadza organ procesowy, ale inicjatywa w zakresie przeprowadzenia dowodów może należeć także do stron.

Zasadnicze 3 sposoby przeprowadzenia dowodu:

Przesłuchanie - ustny sposób przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka, z wyjaśnień oskarżonych zwrócić uwagę na przepisy regulujące problematykę czynności związanych z przesłuchaniem, zwłaszcza art. 171. Najpierw osoba przesłuchiwana składa swobodne oświadczenie o wszystkim, co jest jej znane, a potem mogą organy procesowe zadawać dodatkowe pytania - 3 rodzaje pytań dodatkowych:

Pytania: istotne, nieistotne, sugestywne.

Różnica między metodą naszego przesłuchania (typu kontynentalnego) a metodą pytań krzyżowych w systemie anglo-amerykańskim (przesłuchanie się dzieli na 3 elementy: przesłuchanie główne, przesłuchanie krzyżowe i przesłuchanie dodatkowe).

Osoba przesłuchiwana składa ustnie relacje, wyjaśnienia, które są protokołowane. Może się zdarzyć, że osoba przesłuchiwana złoży pisemnie zeznania (obecnie jest to możliwe tylko w postępowaniu przygotowawczym).

Drugi sposób przeprowadzania dowodów - głośne odczytanie dokumentów, które są wprowadzane do zespołu dowodów w konkretnej sprawie. Zapoznanie się w ten sposób z dowodem przez organ procesowy, a także zapoznanie z nim innych osób.

Istnieje też możliwość zapoznania się przez organ procesowy z dokumentem (dowodem) pod nieobecność innych osób w toku przewodu sądowego - art. 394.

Trzeci sposób przeprowadzania dowodów - oględziny: wchodzi w grę przeprowadzenie dowodu tzw. zmysłowego - zespół czynności zmierzających do zmysłowego spostrzegania istotnych dla danego procesu właściwości miejsca, rzeczy lub ciała ludzkiego.

Inicjatywa dowodowa prof. Kmiecik: prawo inicjatywy dowodowej to prawo wprowadzenia dowodu do postępowania dowodowego. Wprowadzenie dowodu następuje w momencie jego przeprowadzenia, wykorzystania, ujawnienia i wprowadzenia do materiału dowodowego.

W postępowaniu przygotowawczym inicjatywa dowodowa należy do prokuratora, a także innych organów kierujących postępowaniem przygotowawczym - te organy z urzędu podejmują działania, w ramach których zbierają, zabezpieczają i utrwalają materiał dowodowy, aby móc ewentualnie na ich podstawie zdecydować, czy zakończyć proces umorzeniem, czy też sformułowaniem aktu oskarżenia i skierowaniem sprawy do sądu.

W postępowaniu jurysdykcyjnym przed rozprawą część uprawnień w zakresie inicjatywy dowodowej należy do prezesa sądu, przewodniczącego wydziału, który jest władny z urzędu zarządzić np. wezwanie świadków na rozprawę, choćby nawet strony się tego nie domagały.

Ponadto inicjatywę dowodową w postępowaniu jurysdykcyjnym posiada sąd orzekający, prokurator, strony oraz podmiot przewidziany w art. 416.

Przeprowadzenie dowodu:

Wniosek dowodowy powinien zawierać tezę dowodową, środek dowodu (oznaczenie dowodu), fakultatywnie może zawierać sposób przeprowadzenia dowodu.

Oddalenie wniosku dowodowego - art. 170 § 1 i 3.

Inicjatywa dowodowa w pewnych wyjątkowych sytuacjach przysługuje też biegłemu.

Ułatwienia dowodowe (ustawodawca wprowadza je ze względów praktycznych; udowodnienie wszelkich okoliczności wymagałoby nadmiernego zaangażowania organów procesowych):

Notoryjność (art. 168) - fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu.

Notoryjność powszechna - obejmuje fakty, które są powszechnie znane (fakt znany tak szerokiemu ogółowi, że może być łatwo sprawdzony, zaś prowadzenie dowodu byłoby stratą czasu i powodowałoby zbędne koszty - np. fakt, że 1 września 1939 r. wybuchła II wojna światowa; ale np. w Brazylii nie będzie to fakt znany powszechnie).

Notoria urzędowe (notoryjność urzędowa, zwana też nieprecyzyjnie sądową) - gdy znajomość faktów urzędowych wynika z urzędowania danego organu procesowego i jest mu znana i dlatego nie wymaga sprawdzenia. Ale organ procesowy ma obowiązek zwrócić uwagę stronom na to, że fakt nie wymaga dowodu.

Domniemania:

W procesie karnym odrzucane są domniemania nie dopuszczające przeciwdowodu jako sprzeczne z zasadą prawdy. Te domniemania wprowadzane są do procesu celem ułatwienia przeprowadzenia dowodu niektórym uczestnikom postępowania i muszą określone wyraźnie przez prawo, czasem wbrew doświadczeniu życiowemu. Domniemania prawne:

§ 1: Jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyść majątkową nie podlegającą przepadkowi przedmiotów wymienionych w art. 44 § 1 lub 6, sąd orzeka przepadek takiej korzyści albo jej równowartości. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.

§ 2: W razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny.

§ 3: Jeżeli okoliczności sprawy wskazują na duże prawdopodobieństwo, że sprawca, o którym mowa w § 2, przeniósł na osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającą osobowości prawnej, faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym, mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że zainteresowana osoba lub jednostka organizacyjna przedstawi dowód zgodnego z prawem ich uzyskania.

§ 4 stosowane w procedurze karnej.

Najważniejsze środki dowodowe:

Najczęściej stosowanym środkiem dowodowym są zeznania świadka. Źródłem dowodowym jest świadek.

Pojęcie świadka: osoba obecna przy czymś, mogąca stwierdzić to, co widziała na miejscu jakiegoś zdarzenia - w tym znaczeniu o świadku mówi art. 40 § 1 pkt 4 k.p.k.

K.p.k. nie definiuje pojęcia świadka.

Doktryna: rozróżnienie na świadka w sensie faktycznym i w sensie procesowym.

Świadek w sensie faktycznym - osoba, która dysponuje wiadomościami uzyskanymi dzięki własnym spostrzeżeniom w zakresie czynu przestępnego innej osoby, ale także osoba nie mająca własnych bezpośrednich spostrzeżeń, ale znająca jakieś okoliczności mające znaczenie dla rozstrzygnięcia danej sprawy, a poznała te okoliczności drogą pośrednią, uzyskując je od innej osoby. Art. 177 każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawienia się i złożenia zeznań.

W pojęciu świadka istotnym elementem jest wezwanie go do stawiennictwa w charakterze świadka i złożenia zeznań. Wysłanie do danej osoby wezwania do stawiennictwa w charakterze świadka jest równoznaczne z wezwaniem jej do złożenia zeznań.

Mogą się zdarzyć sytuacje, że osoba zgłasza się samorzutnie organ procesowy obowiązany jest użyć sformułowania „wzywam ją do złożenia zeznań”, jeżeli uzna, że ma ona coś do powiedzenia w tej sprawie i jej zeznania będą miały istotne znaczenie dla sprawy.

Świadkiem w znaczeniu procesowym (w odróżnieniu do świadka w sensie faktycznym) jest osoba wezwana przez organ procesowy do przekazania w trybie procesowego przesłuchania w procesie toczącym się przeciwko innej osobie informacji o faktach, właściwościach osób lub rzeczy, które mają znaczenie w sprawie, a osoba składająca zeznania posiada ustawowe warunki do występowania w roli świadka w procesie karnym.

Wezwanie w charakterze świadka powoduje dalsze jeszcze konsekwencje. Świadek musi się stawić do dyspozycji organu procesowego, złożyć zeznania, które muszą być prawdziwe, a jeżeli nie podporządkuje się tym rygorom, to będzie ponosił konsekwencje. Samo niestawiennictwo może spowodować, że kary porządkowe mogą być nałożone na tą osobę.

Wezwanie danej osoby w charakterze świadka nie uzależnione od wieku, ani od zdolności do działań prawnych według prawa cywilnego. Istotne jest jedynie, by ta osoba posiadała zdolność do postrzegania i przekazywania spostrzeżeń innym osobom (zdolność do komunikowania spostrzeżeń).

Ustawa zna sytuacje, gdy występuje niezdolność prawna stania się świadkiem w sensie procesowym.

13.04.2006

Problematyka dowodzenia jest niezwykle istotna dla rozstrzygnięcia we wszystkich sprawach, także w sprawach karnych.

Zakazy dowodowe.

Prawo karne procesowe przewiduje zakazy dowodowe, które albo są wprowadzane w celu uniemożliwienia dowodzenia określonych okoliczności (tezy dowodowej), albo przeprowadzania określonego środka dowodowego.

Tego rodzaju zakazy utrudniają dojście do prawdy zgodnie z zasadą prawdy. Ich regulacja jest zawarta w przepisach, które nie podlegają wykładni rozszerzającej.

Zakazy dowodowe:

Naruszenie zakazu dowodowego stanowi obrazę przepisów prawa procesowego. Jeśli ta obraza mogła mieć wpływ na treść wyroku czy innego orzeczenia względna przyczyna odwoławcza (art. 438 pkt 2) uchylenie orzeczenia dotkniętego tą przyczyną.

Świadek.

Musi mieć zdolność do postrzegania i przekazywania swoich spostrzeżeń innym osobom (komunikowania spostrzeżeń).

Niezdolność prawna stania się świadkiem w sensie procesowym - art. 178 - nie wolno przesłuchać w charakterze świadka obrońcy co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę (dotyczy to także adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1 - przy zatrzymaniu; a także duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi).

Nie wszystkie osoby wezwane w charakterze świadka potrafią właściwie zapamiętywać to, czego były świadkami, a także odtwarzać swoje spostrzeżenia. Tymi rzeczami zajmowała się psychologia w zakresie zeznań składanych przez świadków w XIX poddano ostrej krytyce ten osobowy dowód, kwestionowano psychiczną zdolność świadków do postrzegania, zapamiętywania, szczerość świadków. Byli tacy przedstawiciele, którzy postulowali wyższość dowodu rzeczowego nad zeznaniami świadka.

Ta koncepcja nie spotkała się z akceptacją, bo dowód rzeczowy nie zawsze jest „prawdomówny”.

Najczęściej sąd ocenia dowód rzeczowy poprzez opinię biegłego, eksperta (a ekspert to też człowiek i też może się mylić). Nie można definitywnie odrzucać środka dowodowego, jakim są zeznania świadka.

Pojęcia wypracowane przez doktrynę: świadek biegły, świadek przybrany.

Świadek biegły - posiada wiadomości specjalne, ale występuje nie jako biegły, a jako świadek i składa zeznania, korzystając z wiadomości specjalnych, które posiada (np. lekarz, który jest przy zgonie osoby).

Świadek przybrany - osoba przybrana do uczestnictwa w określonych czynnościach procesowych - np. przy przeszukaniu mieszkania pod nieobecność gospodarza - art. 224 § 2 ta osoba uczestniczy w tej czynności i ewentualnie później może być przesłuchana w sprawie prawidłowości tego przeszukania.

Podziały świadków:

Kumulacja ról: świadek może występować jednocześnie w innych rolach (oskarżyciela posiłkowego, powoda cywilnego).

Wykluczono łączenie roli świadka z biegłym, sędzią, oskarżycielem publicznym, protokolantem, stenografem, oskarżonym.

Świadkowie:

Uprawnienia i zobowiązania świadka:

Nowelizacja z 2003 r. - art. 185a - nakaz, by w określonej grupie przestępstw (przeciwko wolności seksualnej i obyczajności) pokrzywdzonego małoletniego do lat 15 przesłuchiwano w charakterze świadka tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, albo żąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania.

! Dokładnie prześledzić przepisy dotyczące tajemnicy państwowej, służbowej, zawodowej i tryby zwalniania z nich ! (inny tryb zwalniania z tajemnicy państwowej, inny z zawodowej, czy z funkcyjnej)

Świadek ma prawo do odmowy zeznań (art. 182). Jeżeli pozostaje w szczególnym stosunku z oskarżonym, to jest także zwolniony z obowiązku świadczenia (art. 185).

Art. 178 - dotyczący obrońcy i duchownego.

Nie wolno przesłuchiwać w charakterze świadka osób wykonujących czynności wynikające z przepisów ustawy o ochronie zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego.

Nie wolno odczytywać na rozprawie protokołów zeznań osoby, która początkowo była świadkiem, a następnie występuje w roli oskarżonego.

Osoby objęte immunitetem dyplomatycznym i konsularnym także nie mają obowiązku składania zeznań.

Zwrócić uwagę na przepisy, które stanowią o tym, że zeznania świadka mogą być odczytane na rozprawie i w jakich sytuacjach to ma miejsce - art. 391.

Przesłuchanie - ustny sposób przeprowadzenia dowodu. Składający zeznania świadek winien przedstawić swoje spostrzeżenia na temat przedmiotu przesłuchania.

Przy przesłuchaniu obowiązują następujące reguły (art. 171 § 1):

zeznań, które swobodnie złożył.

Nasz k.p.k. przyjął metodę mieszaną - zawierającą elementy swobodnej wypowiedzi i zadawanie pytań art. 171.

Kilka etapów przesłuchania:

  1. część wstępna - sprawdzenie tożsamości, powiadomienie o tym, w jakim charakterze będzie przesłuchiwana, pouczenie o odpowiedzialności za fałszywe zeznania;

  2. uzyskanie informacji dotyczących danych osobowych;

  3. w zależności o rodzaju świadka, może zaistnieć konieczność pouczenia go o prawie odmowy zeznań, jeśli okaże się że jest on osobą najbliższą;

  4. przesłuchanie właściwe (spontaniczne przedstawienie informacji, które chce świadek przekazać);

  5. przesłuchanie uzupełniające - poprzez zadawanie pytań trojakiego rodzaju.

Konfrontacja - art. 172.

Przesłuchanie za pośrednictwem tłumacza - art. 204.

Przesłuchanie z udziałem biegłego lekarza lub psychologa - art. 192.

Szczególne formy przesłuchania: wyartykułowane ze względu na: właściwość przesłuchiwanego, warunki, w jakich odbywa się przesłuchanie, metody uzyskiwania środków dowodowych, tematykę przesłuchania.

Np. przesłuchanie dzieci - art. 185a, biegłego, osób starych (specyfika ze względu na podmiot), przesłuchanie konfrontacyjne.

! Świadek anonimowy (incognito) - art. 184 § 1 i następne.

! Świadek koronny - ustawa o świadku koronnym.

Obie te instytucje były bardzo ostro krytykowane jako nie pozostające w zgodzie z podstawowymi zasadami procesu, zwłaszcza z zasadą prawdy, zasadą bezpośredniości, zasadą jawności postępowania.

Świadek koronny - przestępca (jeden z grupy przestępczej), który skruszony zgadza się na to, że będzie składał zeznania pod warunkiem, że on znajdzie się na wolności dojdzie do umorzenia postępowania w określonych warunkach (z wyłączeniem czynów, które polegają m.in. na pozbawieniu kogoś życia).

Biegły.

Osoba posiadająca wiadomości specjalne.

Organ procesowy jest władny zawezwać do stawiennictwa przed sądem i złożenia ekspertyzy taką osobę, która posiada wiadomości specjalne (jest specjalistą w danej dziedzinie wiedzy, techniki, innych umiejętności). Będzie ona relacjonowała swą wiedzę w zakresie problematyki, którą organ procesowy ma rozstrzygać. Taki biegły nie jest osobą, która ma orzekać - ma tylko opiniować.

Taka osoba to osobowe źródło dowodowe, a jej opinia to osobowy środek dowodowy.

W nauce podnoszono, że jest on sędzią naukowym. Inni, że charakter zbliżony do świadka.

Nie jest ani sędzią naukowym, ani świadkiem - jest osobowym źródłem dowodowym, które dostarcza organowi procesowemu wiadomości z zakresu problematyki, którą organ procesowy ma rozstrzygać.

Jeżeli nawet sędzia posiada wiadomości specjalne z jakiegoś zakresu, to i tak musi powołać specjalistę biegłego z tego zakresu.

Może to być opinia w konkretnej sprawie (w sprawie śmierci, zawalenia się budowli), ale może też być in abstracto.

Opinia in abstracto - bez uprzedniego badania okoliczności faktycznych, bez badania czegokolwiek, biegły odpowiada na pytania np. jaka ilość danej trucizny jest dawką śmiertelną dla człowieka?

W postępowaniu karnym występują dwa rodzaje biegłych - biegli sądowi wpisani na listę biegłych sądowych oraz inni biegli powołani dorywczo w tym charakterze, choć nie figurują na listach sądowych.

Art. 195 - każdy powołany w charakterze biegłego ma obowiązek stawienia się i wydania opinii, jeśli jest specjalistą w danej dziedzinie, chyba że wyjaśni, że ta dziedzina wiedzy przekracza jego możliwości i on nie będzie mógł wydać w tym zakresie opinii specjalistycznej.

Biegłego niekiedy nazywamy specjalistą, ale jest to mylące, bo w k.p.k. jest pojęcie specjalisty i ono dotyczy zupełnie innej osoby - art. 205 (osoba niezbędna przy czynnościach związanych z oględzinami, eksperymentem, ekspertyzą, zatrzymaniem rzeczy, a dokonuje pomiaru, obliczeń, specjalista od fotografii itd.).

Przedmiotem opinii biegłego (ekspertyzy) mogą być tylko takie okoliczności, które dotyczą przedmiotu procesu (mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy). Nie może być przedmiotem opinii fakt główny.

Jeżeli zaistnieją warunki z art. 193 § 1, to istnieje obowiązek powołania biegłego.

Cechą biegłego musi być bezstronność ustawa zabezpiecza tę bezstronność w art. 196 § 3, mówi też kto nie może pełnić funkcji biegłego - art. 196 § 1: osoby, które nie mogą być świadkiem (art. 178), osoby najbliższe, osoby pozostające z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku, osoby do których odnoszą się przyczyny wyłączenia wymienione w art. 40 § 1 pkt 1, 2, 3, 5. Nie może być biegłym osoba występująca w roli świadka w danym procesie.

Obowiązki:

Uprawnienia:

Organ procesowy musi wydać postanowienie o dopuszczeniu dowodu.

Przedmiot ekspertyzy ma określać kwestię, która ma zostać wyjaśniona biegłemu zadawane są pytania, na które ma on odpowiedzieć.

Zakres ekspertyzy: ramy przeprowadzanych badań - np. badaniami mają być objęte informacje dotyczące składu krwi danej osoby.

W sprawach, w których zajdzie wątpliwość co do poczytalności oskarżonego, musi być co najmniej 2 biegłych - lekarzy psychiatrów, którzy mają co najmniej pierwszy stopień specjalizacji.

Obserwacja w zamkniętym zakładzie leczniczym - na wniosek biegłych (sąd nie może sam skierować), pobyt w takim zakładzie może trwać 6 tygodni i może być przedłużony na wniosek biegłych - art. 203.

Między tymi dwoma biegłymi nie może być stosunku pokrewieństwa ani podporządkowania.

Opinie mogą być dotknięte pewnymi wadami.

Jeżeli opinia będzie niejasna lub niepełna biegły może być powołany w celu uzupełnienia, wyjaśnienia. A jeśli organ nie będzie usatysfakcjonowany wynikami uzupełnienia, może powołać innego biegłego.

Biegły może być powoływany już w postępowaniu przygotowawczym i w jurysdykcyjnym.

Badania wariograficzne.

Podłącza się aparaturę do osoby poddanej badaniom, na specjalnym papierze wykreślane są wykresy co do szybkości tętna, potliwości, ciśnienia krwi.

W procesie karnym są 2 metody stosowania takich badań:

  1. oparta na testach Reada i Bagstera - metoda oparta na pytaniach krytycznych;

  2. oparta na modus operandi polega na wysondowaniu informacji, które posiada sprawca nie na zasadzie tego typu pytań, ale na zasadzie pokazania różnych narzędzi, różnych fotografii osoby, a aparatura rejestruje.

Chodzi o dowód poszlakowy. Dopiero w połączeniu z innymi poszlakami może wskazywać na sprawstwo danej osoby.

Zwolennicy i przeciwnicy tych badań.

Art. 171 § 5 pkt 2 - niedopuszczalne w przesłuchaniu. Jeżeli natomiast będzie to czynność biegłego - dopuszczalne. Biegły przeprowadza dowód z badań wariograficznych i wydaje opinię.

Ustawodawca wprowadził dwa nowe przepisy: art. 192a § 2 i art. 199a.

Art. 199a - stosowanie w czasie badania przez biegłego środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji badanego, możliwe jest wyłącznie za zgodą osoby badanej.

Wywiad środowiskowy - art. 214.

W formie pisemnego dokumentu sprawozdawczego. Jest w zasadzie fakultatywny, a wyjątkowo obligatoryjny (w sprawach o zbrodnie; w stosunku do oskarżonego, który nie ukończył 21 roku życia).

* Co powinien zawierać wywiad środowiskowy.

Bardzo istotne są wywiady środowiskowe, zwłaszcza w postępowaniu w sprawach nieletnich.

Dowód rzeczowy.

Może to być każdy przedmiot, którego cechy mają dostarczać informacji dla toczącego się procesu, ale może być to także miejsce, w którym popełniono przestępstwo, ciało płynne, ciało lotne, których cechy (barwa, zapach, skład chemiczny) mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy karnej. W tym znaczeniu rzeczą są także zwłoki ludzkie.

Oględziny - nie tylko używanie wzroku, możemy operować innymi zmysłami (słuchem, węchem).

Oględziny:

Oględziny przeprowadza organ procesowy. Mogą być też oględziny złożone, przy których poza organem procesowym bierze udział także biegły - np. art. 308.

Z czynności oględzin sporządza się protokół. Dla niektórych czynności powoływani są specjaliści sensu stricte.

Oględziny osoby - sposób przeprowadzenia dowodu z osobowego źródła dowodowego (osoby żyjącej). Oskarżony ma obowiązek poddać się oględzinom ciała czy innym badaniom nie połączonym z naruszeniem integralności ciała. Pokrzywdzony nie może nie zgodzić się na takie badanie, jeśli jest połączone z oględzinami, ale nie jest połączone z zabiegiem chirurgicznym, kiedy w grę wchodzi stan jego zdrowia (karalność czynu z tego względu).

Bardzo często dla uzyskania dowodów rzeczowych i osobowych przeprowadzany jest szereg czynności związanych z przeszukaniem, zatrzymaniem rzeczy.

Dokument.

Ustawodawca nie podaje definicji dokumentu. Nauka wypracowuje pojęcie dokumentu.

Prof. Daszkiewicz: pojęcie dowodu w procesie należy łączyć z utrwaleniem myśli ludzkiej.

Trzeba rozszerzyć nieco zakres tego pojęcia (bo myśl ludzka nie zawsze musi być wyrażona w sensie graficznym - może być zapis foniczny, audiowizualny, może być też myśl wyrażona w języku migowym).

Dokumentem jest każdy przedmiot lub nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo lub który ze względu na zawartą treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne - art. 115 § 14 k.k.

Dokument w sensie procesowym - w zasadzie powinien mieć postać pisemną, określoną treść, jest wiadomy autor dokumentu.

Prof. Daszkiewicz: za dokument należy uznać każdy substrat materialny, na którym zostało utrwalone oświadczenie woli, wiedzy, lub uczucia, bez względu na to w jakiej formie oświadczenie takie wyrażono i utrwalono, a dowodem z dokumentu jest utrwalona na tym substracie treść.

Dokumenty:

Dylemat: czy nagranie na taśmie magnetofonowej lub innym nośniku informacji słownej jest dokumentem czy dowodem rzeczowym?

Jeżeli dokument zostanie przerobiony, podrobiony, sfałszowany - wówczas dowód przeprowadzany będzie w postaci oględzin tego dokumentu (bo to będzie dowód rzeczowy).

Dokument zawierający określoną treść, która interesuje organ procesowy, będzie przeprowadzony jako dokument w sensie procesowym przez odczytanie.

Może być więc, że ten sam dokument będzie dokumentem w sensie procesowym i jednocześnie dowodem rzeczowym.

Notatka urzędowa (art. 143) - forma dokumentowania czynności procesowej. Może być odczytana. Sporządzenie takiej notatki może nastąpić tylko z czynności, z której nie jest wymagane sporządzenie protokołu. Nie może zastępować czynności, która ma być protokołowana.

Notatka służbowa - nie jest znana kodeksowi postępowania karnego. Może być sporządzana przez organy procesowe (zwłaszcza organy ścigania), które będą w ten sposób dokumentowały czynność urzędową dokonaną poza procesem karnym i będzie dotyczyła czynności operacyjno-rozpoznawczych, będzie mogła dotyczyć także w pewnym zakresie czynności sprawdzających, które poprzedzają wydanie postanowienia o wszczęciu postępowania. Notatka służbowa może być istotna z punktu widzenia tego, że organ procesowy poweźmie z niej informacje o dowodzie i będzie mógł przeprowadzić dowód z urzędu.

1


Wyszukiwarka