Opracowanie z ekonomii

Zagadnienia do egzaminu magisterskiego SGH

AG

2012-10-11

Spis treści

1. Pojęcie produktu krajowego brutto (PKB). Składniki i sposoby obliczania PKB.

PKB jest miernikiem zagregowanej wartości rynkowej wszystkich dóbr końcowych i usług wytworzonych na terenie danego kraju w ciągu roku.

Wyróżnia się PKB nominalny i PKB realny.

PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc „oczyszczony” z wpływu inflacji.

Wielkość PKB wyliczamy i rozpatrujemy na trzy sposoby:

1. Y = C + I + G + X, czyli suma wydatków na dobra i usługi finalne różnych podmiotów gospodarczych:

-gospodarstw domowych (konsumpcja - C)
-przedsiębiorstw (inwestycje - I)
-państwa (zakupy i inwestycje rządowe - G)
-cudzoziemców (export netto - X)

2. Y = suma wartości dodanych wytworzonych przez przedsiębiorstwa (we wszystkich gałęziach gospodarki), przy czym:

wartość dodana to różnica między przychodem przedsiębiorstwa, pochodzącym ze sprzedaży produktów, a sumą jaką musi zapłacić innym przedsiębiorstwom za zużyte przez siebie dobra pośrednie (liczy się tak, aby nie powtarzać dwa razy tych samych wartości)

3. Y = DI + GBS + TN, czyli suma dochodów (płac i zysków) uzyskanych przez:

-gospodarstwa domowe (dochód rozporządzalny - DI)
-przedsiębiorstwa (oszczędności brutto przedsiębiorstw - GBS)
-państwo (podatek dochodowy netto - TN)

2. Czy PKB jest dobrym miernikiem dobrobytu społeczeństwa? Jakie inne mierniki są stosowane dla oceny dobrobytu?

Jest zgodność co do tego, że PKB jest uznawany przynajmniej za niedokładny (lub wprost za zły) miernik dobrobytu społecznego. Mimo że stosuje się dokładniejsze PKB per capita (dzielony na liczbę mieszkańców) oraz metodę parytetu siły nabywczej (która niweluje różnicę między krajami), PKB nie uwzględnia:

czynników nierejestrowanych przez rynek, np. szarej strefy, ale też pracy np. gospodyń domowych oraz czynników niemających materialnego charakteru, np. wartości czasu wolnego, dóbr wytworzonych przez wolontariuszy, stanu edukacji i zdrowia, długości życia i zanieczyszczenia środowiska,

natomiast uwzględnia takie czynniki jak wydatki na używki (antydobra), administrację i obronę narodową (nadmierne zbrojenie pociąga za sobą bardzo wysokie wydatki i wzrost PKB bez znaczącej poprawy dobrobytu poszczególnych ludzi).

Ponadto PKB nie pokazuje jakości wytworzonych usług oraz nie uwzględnia faktu, że część PKB jest transferowana w formie zysków za granicę (tu rozwiązaniem może być zastosowanie PNB).

Poza wspomnianymi ulepszeniami PKB (per capita, parytet siły nabywczej czy PNB) najlepszą alternatywą dla PKB jest wymyślony w 1990 r. (twórcy: Mahbub ul Haq i Amartya Sen) wskaźnik rozwoju społecznego - HDI, który ocenia kraje na trzech płaszczyznach: „długie i zdrowe życie”, „wiedza” oraz „dostatni standard życia”.

3. Zmiany wielkości konsumpcji w gospodarce. Różne stanowiska teoretyczne (teoria keynesowska, dochodu permanentnego i cyklu życia). Efekt majątkowy.

Według teorii Keynesa dochód jest najważniejszym czynnikiem determinującym konsumpcję. Pod wpływem wzrostu dochodu proporcjonalnie rośnie konsumpcja o wartość wyrażoną poprzez krańcową skłonność do konsumpcji (KSK). C = KSK * Yd (np. KSK = 0,7 => 70% dochodu gosp. domowego idzie na konsumpcje). KSK jest różna w zależności od indywidualnych preferencji gosp. dom, ale przyjmuje się, że im większy jest dochód, tym KSK maleje, na rzecz oszczędzania.

Z teorią Keynesa wiąże się efekt majątkowy. Pod wpływem spadku cen lub stóp procentowych (niższa stopa => tańsze raty kredytu) albo wzrostu wartości majątku (np. nieruchomości, akcji) wzrasta majątek/dochód rozporządzalny gospodarstwa domowego i proporcjonalnie konsumpcja.

Teoria dochodu permanentnego (Milton Friedman), ma jako punkt wyjścia dwie przesłanki: dochody ludzi są zmienne w czasie oraz ludzie nie lubią, aby ich konsumpcja wykazywała wahania. Zgodnie z tą teorią konsumpcja w danym okresie zależy od poziomu dochodu permanentnego (przeciętnego długookresowego) gospodarstw domowych, nie zaś od ich dochodu w danym okresie. Przy zwiększeniu się dochodów ludzie starają się zaoszczędzić na przyszłą konsumpcję w okresach, kiedy będą np. zarabiali mniej (jeśli odwrotnie to kredyty). Konsumpcja zwiększy się trwale tylko wtedy, gdy wzrost dochodów ma charakter długoterminowy.

Teoria cyklu życia (Franco Modigliani i Albert Ando) jest bardzo zbliżona do teorii dochodu permanentnego. Ludzie starają się przewidzieć skumulowaną wysokość swoich dochodów w ciągu całego życia, tworząc długookresowe plany konsumpcji. Zgodnie z tym bieżąca konsumpcja faktycznie zależy od poziomu dochodu permanentnego, ale - inaczej niż u Friedmana - znacznie się waha. Np. wieloletnie oszczędzanie w młodości umożliwia po latach zwiększenie konsumpcji.

4. Czynniki kształtujące wielkość nakładów inwestycyjnych. Inwestycje a wahania koniunkturalne i wzrost gospodarczy.

Głównymi czynnikami kształtującymi wielkość nakładów inwestycyjnych są:

1. dochody - których wysokość zależy od koniunktury gospodarczej. Kształtowanie się inwestycji wyjaśnia teoria zwana zasadą akceleratora, według której inwestycje są wysokie, kiedy produkcja wzrasta, a niskie kiedy spada.

2. koszty - przy czym tu rolę odgrywa przede wszystkim koszt kapitału (zarówno obcego jak i własnego), na który wpływ ma wysokość stopy procentowej. Niższa stopa procentowa przekłada się na korzystniejsze kredyty i niższy koszt alternatywny odłożenia środków na lokacie (zamiast inwestycji), czego efektem jest dodatnie/wyższe NPV wielu inwestycji. Drugim istotnym czynnikiem są podatki. Wyższe podatki => wyższy koszt inwestycji => mniej inwestycji

3. oczekiwania - ze względu na dużą niepewność decyzja inwestycyjna jest silnie uzależniona od oczekiwań wobec przyszłości i zaufania w stabilność lub wzrost produkcji.

Inwestycje zachowują się w sposób trudny do przewidzenia, ponieważ zależą od wielu niepewnych czynników - poza zmianą stawek podatkowych i stóp procentowych również od postaw politycznych, sposobów podejścia do stabilizowania gospodarki, postępu technologicznego, itp. Jeśli do tego uwzględnić długie rozłożenie w czasie większości inwestycji (w tym przede wszystkim ich zwrotu) nie powinna dziwić wysoka korelacja z koniunkturą gosp.

Poza wpływem koniunktury na inwestycje warto wskazać także na zależność odwrotną. Uznaje się, że w cyklach koniunkturalnych wahania inwestycji są główną siłą napędową zarówno w fazie poprawy koniunktury, jak i jej załamania, ponieważ wpływają silnie na wysokość dochodu (PKB).

5. Wpływ wielkości podatków na tempo wzrostu gospodarczego. Dyskusja na temat nadmiernego fiskalizmu w gospodarce.

Skala opodatkowania dochodów sektora prywatnego (przedsiębiorstw i gospodarstw domowych) nazywana jest także stopniem fiskalizmu. Kraje o wysokich podatkach (i w efekcie wysokich wydatkach) cechuje silny fiskalizm, kraje o niskich podatkach - słaby.

Dla ekonomistów nie ulega wątpliwości, że niskie podatki dobrze służą wzrostowi gospodarczemu. Niskie podatki powodują, że sektor prywatny przekazuje mniejszą część swego dochodu do budżetu państwa. W efekcie możliwa jest wyższa konsumpcja i inwestycje.

Uznaje się, że łączny dochód (PKB) rośnie, ponieważ zyski sektora prywatnego są większe, niż straty poniesione przez budżet państwa. Dlaczego? Ponieważ:

1. Niskie podatki zachęcają do rozwoju przedsiębiorczości i do większej aktywności ekonomicznej mieszkańców kraju. Im większą część dochodu zabiera budżet, tym mniejsza zachęta do wysiłku.

2. Niskie podatki oznaczają zazwyczaj również niższe wydatki państwa. A niższe wydatki, to mniejsze poczucie bezpieczeństwa socjalnego obywateli. Przykro stwierdzić, ale to właśnie brak bezpieczeństwa socjalnego zmusza ludzi do większej aktywności ekonomicznej.

3. Niższe podatki oznaczają mniejszą zachętę do ucieczki w szarą strefę.

4. Niższe podatki zachęcają do napływu kapitału z zagranicy

Niższym podatkom powinien towarzyszyć spadek wydatków. Inaczej koszt pojawiającego się deficytu budżetowego może łatwo przekroczyć wszystkie możliwe korzyści (dług publ., inflacja).

W wyniku obniżki podatków średni dochód mieszkańca kraju z czasem rośnie. Jednak podatki i wydatki budżetowe służą zazwyczaj, choć nie zawsze, wspieraniu grup ekonomicznie najsłabszych (redystrybucji). Przy niższych podatkach mogą wzrastać nierówności społeczne.

6. Wielookresowe ograniczenie budżetowe gospodarki. Równoważność Ricarda.

Ponieważ gospodarstwa domowe mogą zaciągać pożyczki i udzielać ich, to ich ograniczenie budżetowe jest wielookresowe. Z jednej strony budżet zawiera wszystkie bieżące i przyszłe wydatki, z drugiej zaś wszystkie bieżące i przyszłe dochody. (Przyszłe wydatki i dochody są dyskontowane stopą procentową, przy której gospodarstwa domowe mogą zaciągać pożyczki).

W efekcie jednak z perspektywy „wielu okresów” ograniczenie budżetowe gospodarstwa domowego jest takie same, niezależnie od tego czy zostanie zaciągnięta pożyczka czy nie, gdyż będzie ona musiała zostać spłacona w przyszłości.

Wielookresowe ograniczenie budżetowe sektora publicznego powoduje z kolei, że przy danym czasowym rozkładzie zakupów rządowych skutkiem dzisiejszego obniżenia podatków jest ich jutrzejszy wzrost i odwrotnie. Analogicznie, jeśli rząd chce przez pożyczkę zwiększyć wydatki, to będzie musiał je zmniejszyć w przyszłości lub wprowadzić nowe podatki, aby spłacić tą pożyczkę.

Z tego wynika Równoważność Ricarda, która zakłada, że nieważne jest czy rząd finansuje wydatki długiem czy podwyżką podatków, gdyż zagregowany popyt w gospodarce zostanie niezmieniony. (Sam Ricardo nie wierzył w prawdziwość teorii, ale 200 lat później Barro ją udowodnił). Opis:

Rząd chcąc zwiększyć wydatki może podwyższyć podatki lub wziąć pożyczkę/(wyem. obligacje). Przy pożyczce rząd musi pamiętać o spłacie długu z podatków w przyszłości. W efekcie rząd musi wybrać między podwyżką podatków od razu albo później. Załóżmy, że rząd wybiera pożyczkę. Według teorii Ricarda, mimo że podatnicy będą mieli obecnie więcej pieniędzy, zdają sobie oni sprawę, że będą musieli płacić wyższe podatki w przyszłości, więc zmniejszają konsumpcję na rzecz oszczędności, aby później móc płacić wyższe podatki. Ten spadek konsumpcji konsumentów wyrównuje dodatkowe wydatki rządu, więc ogólny popyt w gospodarce pozostanie niezmieniony.7. Rola państwa w gospodarce: instytucje, wytwarzanie dóbr publicznych i redystrybucja dochodów.

Wymienić można następujące role państwa w gospodarce:

- rola legislacyjna, czyli tworzenie prawa obowiązującego podmioty gospodarcze oraz regulującego obowiązujące między nimi zasady współdziałania i konkurencji. Przejawem roli legislacyjnej jest również stworzenie sprawnych instytucji zapewniających przestrzeganie prawa (sądy, policja, administracja).

- rola regulacyjna (stymulacyjna), czyli wpływ na gospodarkę. Rolę tę państwo wypełnia poprzez prowadzoną przez siebie politykę gospodarczą: pieniężną i fiskalną.

- rola dostarczyciela dóbr publicznych. Dobra publiczne (patrz pyt. 63) to takie, które państwo może dostarczyć skuteczniej niż sektor prywatny, a są konieczne do zaspokojenia potrzeb społeczeństwa.

- rola redystrybucyjna, czyli zmiana struktury dochodów, skierowana w stronę ochrony grup słabszych ekonomicznie w celu zwalczania ubóstwa. Role tę państwo wypełnia poprzez politykę podatkową, politykę transferów pieniężnych kierowanych do gospodarstw domowych oraz politykę świadczeń dostarczanych gospodarstwom domowym nieodpłatnie lub taniej. (redystrybucja dochodów jest elementem systemu państwa opiekuńczego).

- rola właścicielska, czyli państwowa własność części przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku. Szczególnie ważna w przypadku przedsiębiorstw zapewniających dobra publiczne lub dobra strategicznie ważne z perspektywy gospodarki narodowej.

8. Co to jest pieniądz? Omów funkcje pieniądza i motywy popytu na pieniądz.

Pieniądz jest to powszechnie akceptowany środek wymiany, którym dokonujemy płatności za dostarczone towary, dobra, wykonywane usługi. Zasadniczo wymienia się cztery jego funkcje:

- pieniądz jako środek wymiany - dzięki sprzedaży towarów lub usług otrzymujemy pieniądze, które następnie możemy wymienić na dobra, tj. nie musimy, tak jak to jest w przypadku wymiany barterowej szukać posiadacza potrzebnego nam towaru, który zechce wymienić go na nasz towar

- pieniądz jako środek płatności - ta funkcja jest spokrewniona z powyższą, z tym że celem nie jest wymiana, lecz płatność np. podatku, zobowiązań, wynagrodzenia, itp. Elementem rozróżniającym jest oddzielenie ruchu towarów i usług w czasie od ruchu pieniądza (wraz z rozwojem gospodarczym funkcja pieniądza jako środka płatniczego wzrasta, a jako środka wymiany maleje)

- pieniądz jako środek przechowywania wartości (tezauryzacji) - dotyczy oszczędzania. Znacznie łatwiejsze jest przechowywanie pieniędzy niż innych towarów, gdyż jest najbardziej płynnym aktywem. Jednak podstawą tej funkcji jest zaufanie, że pieniądz zachowują stałą siłę nabywczą.

- pieniądz jako miernik wartości - pieniądz umożliwia wyrażenie wartości innych towarów w jednostkach pieniężnych (cena), ponieważ jest ich powszechnym ekwiwalentem. Aby określić cenę nie trzeba posiadać pieniądza, gdyż pełni on rolę miernika wartości również abstrakcyjnie.

Wyróżnia się trzy podstawowe motywy popytu na pieniądz (J. M. Keynes):

powód transakcyjny - popyt na pieniądz wynika z konieczności dokonywania operacji handlowych

powód przezornościowy (ostrożnościowy) - popyt na pieniądz wynika z niepewności co do przyszłych dochodów i wydatków oraz dążenia do bezpieczeństwa

powód spekulacyjny - rodzi popyt spekulacyjny który polega na dążeniu do posiadania pieniądza przynoszącego zysk w przyszłości

9. W jaki sposób banki centralne kontrolują poziom i zmiany nominalnych stóp procentowych? Dlaczego banki centralne regulują stopy procentowe zamiast podaży pieniądza?

Podstawowym celem banku centralnego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen/inflacji (w Polsce bezp. cel inflacyjny 2,5%). Jednak bank centralny nie kontroluje bezpośrednio ilości pieniądza na rynku, lecz pośrednio poprzez kształtowanie wysokości nominalnych stóp procentowych na rynku.

Istnieje ścisłe powiązanie między stopami procentowymi a poziomem inflacji, którymi są mnożnik kreacji pieniądza (mniejszy mnożnik => mniej pieniądza na rynku = > niższa inflacja) i funkcja popytu na pieniądz (wyższe stopy proc. => mniejszy popyt na pieniądz (kredyty) => mniej pieniądza w obiegu i inflacja hamuje).

Na poziom nominalnych rynkowych stóp procentowych b. centralny może wpływać następująco:

-za pomocą stopy rezerwy obowiązkowej - wyższa zmniejsza mnożnik, więc b. komercyjny musi udzielać mniej kredytów lub zwiększyć wpływy z lokat. Robi to podnosząc oprocentowanie.

-za pomocą stóp procentowych NBP, tj. referencyjnej, redyskontowej, lombardowej, depozytowej. Mechanizm ten sam co wyżej, tylko oproc. kredytów i lokat dotyczy relacji między bankiem centralnym a bankami komercyjnymi. W efekcie, np. st. redyskontowa wyższa => droższy kredyt dla b. komercyjnego => b. komercyjny podnosi oproc. kredytów dla klientów. Stopa depozytowa określa oproc. lokaty b. komer. w NBP. Stopy procentowe na rynku nie spadają poniżej niej, gdyż b. komer. wolą ulokować nadwyżki w NBP niż np. udzielić tańszych kredytów.

-operacji otwartego rynku - np. operacja reverse repo: bank centralny sprzedaje bony pieniężne (oprocentowanie określa stopa referencyjna) do banków kom. (może je po 7 dniach odkupić) i dostaje od banku pieniądze, zmniejszając tym samym ich ilość w obiegu. W efekcie b. komercyjny ma ich mniej, więc podniesie koszt kredytów. Wysokość oproc. bonów przekłada się potem na oproc. kredytów. To samo można przedstawić za pomocą repo i lokat na rynku.

Banki centralne regulują stopy procentowe zamiast bezpośrednio podaż pieniądza (czyli dodruk pieniądza - tak to pytanie rozumiem), ponieważ działa opisany mnożnik, który ma dużo większy wpływ na ilość pieniądza w obiegu niż dodrukowanie, które dodatkowo trudno odwrócić.

10.Wpływ sterowania przez bank centr. stopą procentową na procesy realne w gospodarce

Polityka stóp procentowych jako narzędzie oddziaływania banku centralnego na gospodarkę sprowadza się w istocie do inicjowanych przez bank centralny zmian w tzw. oficjalnych (nominalnych) stopach procentowych (w tym najważniejszej - stopy referencyjnej) lub do oddziaływania na poziom rynkowych stóp procentowych (np. WIBOR - określają oprocentowanie kredytów i depozytów pomiędzy bankami) poprzez operacje otwartego rynku.

Sterowanie przez bank centralny stopami wywiera duży wpływ na wielkość wydatków w gospodarce, powodowaną zarówno decyzjami inwestorów jak i konsumentów.

Zasada jest następująca: niskie stopy proc => tanie kredyty (i mało korzystne lokaty) i odwrotnie. W celu pobudzenia gospodarki poprzez zwiększenie wydatków stopy procentowe są obniżane. W celu schłodzenia gospodarki (obniżenia inwestycji i konsumpcji) stopy procentowe są podnoszone.

Powyższa zasada odnosi się również do wysokości inflacji (ostateczny cel NBP), tj. podniesienie stóp procentowych powoduje schłodzenie gospodarki (poprzez zmniejszenie popytu na kredyty inwestycyjne i konsumpcji) i w efekcie zahamowania wzrostu cen.

Bank centralny powinien dążyć do tego, aby stopa procentowa ukształtowała się na poziomie pozwalającym na efektywną alokację zasobów finansowych w kraju. Zbyt niska - nie zapewnia odpowiedniej mobilizacji do oszczędności oraz zadowalającej selekcji inwestycji z punktu widzenia ich efektywności; zbyt wysoka - nadmiernie hamuje konsumpcję i inwestycje.

Uwaga: Istotne jest dbanie o to, aby realna stopa procentowa była dodatnia. Stopa procentowa realna może być dodatnia jedynie wówczas, gdy stopa nominalna jest wyższa od stopy inflacji. Jeśli stopa realna jest ujemna to dla posiadaczy wolnych środków pieniężnych oznacza to brak motywacji do oszczędzania. Natomiast dla kredytobiorców oznacza to dodatkową korzyść (premię) gdyż nabycie na kredyt pozwala bowiem uprzedzić wzrost cen.

11. Bezrobocie i przyczyny tego zjawiska. Bezrobocie równowagi i naturalna stopa bezrobocia

Bezrobocie - zjawisko braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i gotowych do jej podjęcia na typowych warunkach płacowych występujących w gospodarce. Mierzone jest stopą bezrobocia, która jest wyrażona stosunkiem liczby osób poszukujących pracę do liczby osób aktywnych zawodowo (czyli całkowitego zasobu siły roboczej).

Przyczyny bezrobocia mogą być następujące:

- przerwa w pracy związana z poszukiwaniem nowej pracy lub przeprowadzką (bezrob. frykcyjne)

- naturalne wyginięcie jednych branż i powstawanie całkowicie nowych, w efekcie czego w jednej branży jest większy popyt na pracowników niż podaż, np. inżynierowie, a w innej odwrotnie, np. hutnicy (bezrobocie strukturalne)

- postęp technologiczny prowadzący do automatyzacji procesów wytwórczych (b. technologiczne)

- recesja gospodarcza, czyli spadek popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, których efektem jest nadmiar zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw (bezrobocie koniunkturalne - to najbardziej niepożądany typ bezrobocia, wiąże się z masowymi zwolnieniami spowodowanymi kryzysem firm

- sezonowe wahania aktywności gospodarczej (bezrobocie sezonowe)

Bezrobocie równowagi i naturalna stopa bezrobocia (pojęcia zasadniczo tożsame)

Naturalna stopa bezrobocia (bezrobocie naturalne/równowagi) - poziom bezrobocia występujący w gospodarce, gdy rynek znajduje się w stanie równowagi. Ekonomiści często definiują naturalną stopę bezrobocia jako sumę bezrobocia frykcyjnego i bezrobocia strukturalnego. Naturalna stopa bezrobocia w gospodarce rynkowej nigdy nie jest równa zero.

12. Omów wybrane hipotezy na temat źródeł bezrobocia: klin podatkowy, płaca
mobilizująca (efficiency wage), „swoi-obcy” (insiders -outsiders).

Klin podatkowy - to różnica między kosztami ponoszonymi przez pracodawcę w związku z zatrudnieniem pracownika a wynagrodzeniem, które pracownik otrzymuje na rękę, spowodowana istnieniem podatku (i parapodatków). Wyższy klin przyczynia się do wzrostu bezrobocia, ponieważ pracodawca ponosi wyższe koszty, a więc nie stać go na zatrudnienie większej liczby pracowników, przez co spada popyt na pracowników z jego strony. Natomiast niższe otrzymywane wynagrodzenie jest mniej zachęcające dla szukających pracy, więc spada podaż pracy z ich strony.

Hipoteza płac mobilizujących (ang. efficiency wages) wiąże się z przekonaniem, że poziom płac wpływa na wydajność pracowników. Dzieje się tak na skutek skłonienia pracownika do rezygnacji z "obijania się" w pracy, gdyż zwiększa to wartość dochodu, jakiego musiałby się wyrzec w wyniku straty pracy, gdyby jego uchylanie się od pracy zostało wykryte. W efekcie pracodawcy decydując się na wyższe płace muszą zrezygnować z zatrudnienia nowych pracowników.

„Swoi-obcy” (ang. insiders-outsiders) -„swoi” to osoby pracujące, a „obcy” to osoby bezrobotne. Płaca jest wynikiem negocjacji. W wyniku recesji część „swoich” traci pracę i przechodzi do „obcych”. Gdy pojawia się ożywienie i popyt na pracowników znowu rośnie, „swoi”, domagają się podwyżki, w efekcie czego firmy się godzą, ale rezygnują z zatrudnienia nowych „obcych”.

13. Poglądy klasyków i keynesistów w sprawie istnienia i przyczyn bezrobocia oraz sposobów jego zwalczania

Według klasyków w warunkach gospodarki rynkowej występuje tendencja do ustalania się stanu równowagi (E) na rynku pracy poprzez mechanizm popytu (na pracę ze strony przedsiębiorstw - LD) i podaży pracy (AJ) W efekcie przy braku interwencji na rynku nie może występować bezrobocie przymusowe (jedynie dobrowolne - odcinek EF). Jeżeli popyt na pracowników spada/rośnie, to poprzez spadek/wzrost płac następuje powrót do stanu równowagi.

Bezrobocie „przymusowe” (odcinek AB) wystąpi jedynie w przypadku zaburzenia tego mechanizmu przez ustalenie płacy minimalnej bądź działalność związków zawodowych (płaca w W1). Tak naprawdę jest ono również zjawiskiem dobrowolnym, ponieważ jego źródło to nacisk ze strony ogółu pracowników. (Odcinek EF jest teraz w BC)

Według Keynesistów sytuacja początkowa wygląda podobnie (równowaga w E). Jednak gdy popyt na pracę się zmniejszy, np. z powodu kryzysu (przesunięcie z LD do LD') w krótkim okresie wystąpi bezrobocie przymusowe (odcinek EH), ponieważ płaca optymalna pozostanie dalej w W*. Dopiero w długim okresie może nastąpić spadek oczekiwań płacowych i powrót do nowego stanu równowagi (G).

Bank centralny może w tej sytuacji spowodować przesunięcie linii LD' z powrotem do LD poprzez obniżenie stóp procentowych i pobudzenie gospodarki.14. Mikroekonomiczne źródła sztywności cen i płac

Sztywność (lepkość) cen/płac -zjawisko polegające na opóźnionym dostosowywaniu się cen/płac do sił podaży i popytu. Jest to niedoskonałość rynku, spowodowana najczęściej iluzją pieniądza.

Iluzja pieniądza - nieodróżnianie zmian wielkości nominalnych od zmian wielkości realnych. Przykład: jeśli wskutek dwukrotnego nominalnego wzrostu wszystkich cen i wszystkich płac konsumenci ograniczyliby wartość kupowanych przez nich dóbr, to znaczy, że ulegli oni iluzji pieniądza. Iluzja pieniądza ma często miejsce przy porównywaniu obecnych cen z dawnymi, kiedy zapomina się o zjawisku inflacji, a bierze pod uwagę jedynie liczbowe zmiany cen.

Sztywność płac

Keynes podkreślał, że płace są sztywne (lepkie) przy ich ruchu w dół, gdyż pracownicy ulegają iluzji pieniężnej i nie godzą się na redukcję płac niezależnie od koniunktury i poziomu cen. Stąd usztywnienie poziomu płac nominalnych powodują działanie związków zawodowych, ustawowe regulacje, ale też długoterminowe umowy, np. na wykonawstwo trwające rok.

Sztywność cen

Niedostosowanie cen może być poza iluzją pieniądza spowodowane również:

-kosztami zmiany cen (menu costs) - zmiana cen na nowe w katalogach, cennikach, jadłospisach.

-bryłowatością cen - niepodzielność cen, dotyczy „groszowych” spraw. 

-brakiem informacji - trudność ustalenia optymalnej ceny, więc póki co zostaje ta sama.

-inne źródła instytucjonalne - ceny regulowane, zawarte z wyprzedzeniem umowy, zniechęcające do zmian cen prawo, itp.

15. Model IS - LM i zastosowanie modelu do opisu polityki makroekonomicznej.

Model IS-LM (1937 - Hicks, Hansen) to model opisujący stan równowagi w gospodarce na rynku dóbr/usług i na rynku pieniądza. Tworzą go dwie krzywe: IS (nachylona ujemnie) i LM (dodatnio)

Osiami modelu IS-LM są stopa procentowa (i) oraz dochód/produkcja (Y).

Krzywa IS to zbiór wszystkich punktów równowagi na rynku dóbr. W stanie równowagi na rynku dóbr: dochód/produkcja (Y = C + S) jest równy popytowi globalnemu (AD = C + I), czyli Y = AD, a wówczas oszczędności są równe inwestycjom, czyli S = I.

Natomiast krzywa LM przedstawia wszystkie punkty równowagi na rynku pieniądza (L = M, czyli popyt na pieniądz jest równy podaży pieniądza). Przy wyższym dochodzie niezbędna jest wyższa stopa procentowa, aby nie dopuścić do wzrostu popytu na pieniądz i utrzymać rynek pieniężny w równowadze przy nie zmienionej podaży pieniądza

Równowaga całej gospodarki zachodzi tylko w jednym punkcie na przecięciu krzywych.

Przesunięcie krzywej IS w lewo rozumiemy jako spadek popytu spowodowany restrykcyjną/zacieśnioną polityką fiskalna (ograniczeniem wydatków państwa). Z kolei przesunięcie krzywej IS w prawo interpretowane jest jako wzrost popytu w gospodarce, którego przyczyną jest łagodna/ekspansywna polityka fiskalna/budżetowa (wzrost wydatków państwa).

Przesunięcie krzywej LM w lewo rozumiemy jako spadek realnej podaży pieniądza (restrykcyjna polityka monetarna), a przesunięcie krzywej LM w prawo jako wzrost realnej podaży pieniądza (ekspansywna polityka monetarna/budżetowa).

16. Wykorzystując model IS - LM przedstaw możliwe skutki polityki budżetowej (fiskalnej) w gospodarce zamkniętej.

Polityka budżetowa/fiskalna to polityka państwa w zakresie wielkości wydatków państwowych.

Ekspansywna polityka fiskalna (łagodzenie) jest tożsama z wzrostem wydatków i przesunięciem w modelu IS-LM krzywej IS na prawo.

Restrykcyjna polityka fiskalna (zacieśnianie) jest tożsame z obniżeniem wydatków państwa, w efekcie czego krzywa IS przesuwa się w lewo.

Model IS-LM jest zazwyczaj wykorzystywany do przedstawiania skutków ekspansywnej polityki budżetowej państwa, która ma na celu doprowadzenie do wzrostu globalnego popytu i produkcji czyli pobudzenie gospodarki.

Punkt wyjścia jest w A. Rząd chcąc pobudzić gospodarkę zwiększa wydatki, w efekcie czego krzywa przesuwa się z IS₀ do IS_1. W efekcie przechodzimy do punktu B (dochód rośnie z Y₀ do Y₁). Jednak w punkcie B równowaga jest tylko na (nowej) krzywej IS, a cały model jest w nierównowadze ze względu na wyższy popyt na pieniądz niż jego podaż. Skutkiem tego jest konieczność ustalenia się równowagi między IS i LM poprzez przejście po linii IS z B do punktu C. Jednak w efekcie tego rośnie stopa procentowa, a produkcja maleje do Y₂. Tą utratę dochodu nazywamy efektem wypierania, gdyż mimo że państwo wpompowało w gospodarkę daną kwotę pieniędzy, wzrost stopy proc. przyczynia się do ograniczenia części wydatków sektora prywatnego

Zacieśnienie polityki fiskalnej przyniesie odwrotne skutki.

17. Wykorzystując model IS - LM przedstaw możliwe skutki polityki pieniężnej (monetarnej) w gospodarce zamkniętej.

Polityka pieniężna/monetarna to polityka państwa (prowadzona przez bank centralny) w zakresie wielkości podaży pieniądza na rynku (Uwaga: dzisiaj celem ostatecznym polityki pieniężnej jest przede wszystkim stałość cen (inflacji), a nie określona podaż pieniędzy - to tylko pośredni cel).

Ekspansywna polityka pieniężna (łagodzenie) jest tożsama z wzrostem podaży pieniądza i przesunięciem w modelu IS-LM krzywej LM na prawo.

Restrykcyjna polityka pieniężna (zacieśnianie) jest tożsame z obniżeniem podaży pieniądza, w efekcie czego krzywa LM przesuwa się w lewo.

Ekspansja monetarna również służy do pobudzania gospodarki. Mechanizm jest jednak nieco inny.

Punktem wyjścia jest znowu punkt A. Poprzez wzrost podaży pieniądza, pieniądz staje się „tańszy” (tj. obniży się cena jego pozyskania), czyli spadnie stopa procentowa z i₀ do i₁, więc krzywa przesunie się z LM₀ do LM₁. Jednak w punkcie B równowaga występuje tylko na rynku pieniądza LM. Cała gospodarka jest w nierównowadze, gdyż na rynku dóbr popyt jest wyższy od podaży. Z tego powodu, aby dojść do równowagi (C) musi wzrosnąć produkcja (do Y₂). To pociąga z kolei za sobą wzrost popytu na pieniądz, w efekcie czego stopa procentowa ponownie wzrośnie do poziomu i₂.

Najlepszy rezultat można osiągnąć, jeżeli ekspansywna polityka budżetowa idzie w parze z łagodzeniem polityki pieniężnej. Wówczas nie ma efektu wypierania, a st. proc. nie ulega zmianie.

18. Model AD-AS

Model IS-LM zakładał, że ceny w gospodarce są stałe. Model AD-AS uchyla to założenie.

Model AD-AS składa się z dwóch krzywych: globalnego (zagregowanego) popytu (AD) i zagregowanej podaży (AS). Na osi X, tak jak w modelu IS-LM jest produkcja/ dochód, ale oś Y obrazuje tym razem poziom cen (inflację)

Krzywa AD reprezentuje wszystkie punkty równowagi z modelu IS-LM, czyli pokazuje kombinacje poziomu cen (P) i poziomu produkcji (Y) dla których zachowana jest równowaga zarówno na rynku dóbr oraz na rynku pieniężnym. AD jest nachylona ujemnie (bo jeśli spadają ceny przy danej nominalnej podaży pieniądza, realna podaż pieniądza rośnie. Wpływa to na spadek stóp proc., więc rosną inwestycje a w efekcie też zagregowane wydatki, czyli wzrasta Y).

Krzywa AS to krzywa zagregowanej podaży. Jej nachylenie zależy od analizowanego okresu:

• W długim okresie krzywa AS jest pionowa (AS) - AS klasyczna, gdyż obrazuje poziom produkcji potencjalnej, który jest stały (chyba, że nastąpi szok), a ceny i płace się dopasowują.
• W krótkim okresie jest dodatnio nachylona (SAS) - AS keynesowska, gdyż płace są stałe a produkcja w zależności od stanu gospodarki może być mniejsza bądź większa niż potencjalna.
• W „bardzo” krótkim okresie jest pozioma. „Bardzo” krótki okres to ten, który analizowaliśmy w modelu IS-LM. Innymi słowy - założenie w modelu IS-LM o stałości cen oznaczało poziomą AS.

19. Wykorzystując model AD-AS przedstaw reakcję gospodarki na szoki popytowe i podażowe.

Szoki w modelu AD-AS należy podzielić na trwałe (długi termin) i przejściowe (krótki termin).

Szok podażowy (tu: dodatni) wygląda następująco w długim terminie (klasycznie):
krzywa AS pod wpływem np. postępu technologicznego przesuwa się w prawo (możliwa jest wyższa produkcja). W efekcie przesuwamy się do E₂. Jednak bank centralny chcąc zachować stałą inflację w P₁) obniża stopy procentowe, tak że krzywa AD przesunie się w górę a równowaga ukształtuje się w punkcie E₃.

Szok popytowy (tu: dodatni) wygląda następująco w długim terminie (klasycznie):
krzywa AD pod wpływem np. wzrostu wydatków państwa, lub optymizmu społeczeństwa przesuwa się do góry, tak że przesuniemy się do E2. Jednak bank centralny obawiając się wzrostu inflacji podniesie stopy procentowe, w efekcie czego wstrząs zostanie zneutralizowany i równowaga ustali się ponownie w E₁.

Szok podażowy (tu: ujemny) wygląda następująco w krótkim okresie (Keynes):
krzywa SAS pod wpływem np. przejściowego wzrostu cen ropy naftowej przesuwa się w lewo (do E₂), ponieważ przedsiębiorstwo z powodu wyższych kosztów ograniczy produkcję (do Y₂) i podniesie ceny (nie obniży płac, bo w krótkim okresie są stałe). Wzrost inflacji powoduje podniesienie stóp proc., w efekcie czego, gdy przejściowy wstrząs przeminie wszystko wraca do normy (E₁)

Szok popytowy (tu: ujemny) wygląda następująco w krótkim okresie (Keynes):
krzywa AD przesunie się w lewo pod wpływem np. przejściowego wahania popytu. W efekcie czego ceny i dochód spadają do Y₂. Jednak jeśli bank centralny zareaguje odpowiednio szybko i obniży stopy procentowe, to sytuacja szybko wróci do normy (E₁).

20. Opisz typowy cykl koniunkturalny w gospodarce i wyjaśnij jego mechanizm

Cykl koniunkturalny to następujące po sobie periodycznie wzrosty i spadki aktywności gospodarczej. W poszczególnych fazach cyklu wahaniom podlegają podstawowe wielkości gospodarcze, tj. PKB / produkcja, zatrudnienie, inwestycje i ceny.

Najważniejszą cechą cyklu koniunkturalnego jest jego rytmiczność - zmiany poziomu aktywności gospodarczej odbywają się z powtarzającą się regularnością.

Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z czterech faz: kryzysu, depresji, ożywienia i rozkwitu. Istotne są punkty zwrotne (dolny i górny), w których następuje zmiana kierunku aktywności gospodarczej.

Ze względu na czas trwania wyróżnia się trzy rodzaje wahań cyklicznych: krótkie (cykle Kitchina - 3-4 lata), średnie (Juglara - 7-11 lat), długie (cykle Kondratiewa - 40-60 lat).

W współczesnej gospodarce często zamiast czterech, wymienionych faz, wyróżnia się tylko dwie: fazę recesji (obejmującą kryzys i depresją) oraz ekspansji (łączącą ożywienie i rozkwit).

21. Inflacja i deflacja oraz sposoby pomiaru. Wpływ inflacji i deflacji na wzrost gospodarczy

Inflacja - wzrost przeciętnego poziomu cen spowodowany wzrostem podaży pieniądza na rynku. W efekcie siła nabywcza pieniądza maleje. Przyczynami inflacji mogą być: nadmierna emisja pieniądza, nagły wzrost kosztów produkcji prowadzący do ograniczenia podaży produktów i podniesienia cen, nagły wzrost popytu konsumpcyjnego lub niezrównoważony budżet państwa.

Deflacja - przeciwieństwo inflacji, czyli spadek przeciętnego poziomu cen spowodowany ograniczeniem podaży pieniądza na rynku. W efekcie następuje wzrost siły nabywczej pieniądza.

Inflacja jest mierzona najczęściej za pomocą mierników:

- CPI - indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych. Miernik CPI oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na zakup danego reprezentacyjnego koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy (najczęściej poprzedni).
- PPI - indeks wzrostu cen dóbr produkcyjnych. Miernik PPI oblicza się analogicznie, lecz koszyk dóbr składa się z cen, które płacą producenci za czynniki wytwórcze (materiały, surowce).
- deflator inflacji - miernik wyrażający procentowy stosunek PKB w ujęciu nominalnym (ceny bieżące) do PKB w ujęciu realnym (ceny stałe).

Inflacja nie jest bez znaczenia dla gospodarki. Choć nadmierna inflacja jest uznawana za szkodliwą, to w niskim stopniu jest konieczna do prawidłowego działania gospodarki. Perspektywa podniesienia cen produktów zachęca producentów do produkcji. Z kolei dla konsumentów wzrost cen rekompensowany jest perspektywą wzrostu płac (iluzja pieniądza).

Perspektywa spadku cen (deflacja) hamuje wzrost produkcji (szczególnie zapasów). Firmy nie są gotowe ponosić takich samych kosztów, więc szukają cięć w kosztach produkcji (w tym także płacach). Tworzy się luka deflacyjna (nadwyżka popytu nad podażą) a perspektywa niższych płac u konsumentów wpływa na przymusowe ograniczenie konsumpcji i niezadowolenie społeczne.

Dodatnia inflacja jest też ważna z powodu różnicy w tempie przyrostu cen w usługach (szybciej) i przemyśle (wolniej, bo postęp techniczny obniża koszty). Przy zerze, w przemyśle byłaby deflacja.

22. Społeczne koszty inflacji i polityka deflacyjna.

Społeczne skutki nadmiernej inflacji są różne w zależności od grupy społecznej. Najwięcej tracą Ci, którzy nie posiadają majątku w tzw. niepieniężnych aktywach, np. akcjach, nieruchomościach lub złocie (gdyż taki majątek nie podlega utracie wartości).

Tracą również Ci, którzy zgromadzili wysokie oszczędności pieniężne, a także pożyczkodawcy (pożyczkobiorcy zyskują!) oraz osoby o względnie stałych dochodach, np. osoby utrzymujące się ze świadczeń społecznych (rewaloryzowanych dopiero post factum, w efekcie czego przez cały rok świadczenia są równe).

Ponadto z ekonomicznego punktu widzenia w ramach społecznych kosztów inflacji wyróżnia się:

- koszty zdartych zelówek - wynika z dodatkowego wysiłku podmiotów poszukujących szansy nabycia towarów po niższej cenie. Nazwa: od ludzi chodzących od sklepu do sklepu i do banku po dodatkową gotówkę. 
- koszty zmienianych jadłospisów - w warunkach wysokiej inflacji firmy częściej muszą zmieniać ceny co wiąże się z dodatkowymi kosztami zmiany cenników (przemetkowania, drukowania, itp.)

Polityka deflacyjna realizowana jest przez państwo (i bank centralny) w celu obniżenia stopnia inflacji (w warunkach niskiej inflacji polityka deflacyjna jest niebezpieczna, gdyż grozi deflacją)

Prowadzona jest poprzez:
- zmniejszanie emisji pieniądza,
- podnoszenie stóp procentowych,
- podnoszenie wysokości rezerw obowiązkowych w bankach,
- zwiększanie podatków,
- zmniejszanie wydatków państwa.

23. Przedstaw tzw. krzywą Phillipsa i dyskusję dotyczącą zależności, jaką ona opisuje

Krzywa Phillipsa (krótkookresowa) opracowana przez A.W. Phillipsa (w 1958 r.) w celu użytecznego sposobu przedstawienia procesu inflacji. Phillips dowiódł, że istnieje silna statystyczna odwrotnie proporcjonalna zależność między poziomem inflacji a bezrobociem, tj. płace wykazują tendencję do wzrostu przy niskim poziomie bezrobocia i na odwrót.

Argument: Wysokie bezrobocie obniża wzrost płac - pracownicy wywierają mniejszy nacisk na podwyżki, gdy mają do wyboru mniej alternatywnych miejsc pracy, a dodatkowo przy niskim poziomie zysków, kierownictwa firm będą stawiać bardziej stanowczy opór żądaniom płacowym.

W długim okresie krzywa Phillipsa nie do końca się sprawdza, gdyż zależność między inflacją i bezrobociem jest dosyć chaotyczna (przypomina pętlę). Aby wyjaśnić to zjawisko wprowadzono rozróżnienie i zdefiniowano (E. Phelps i M. Friedman) długookresową krzywą Phillipsa, która jest pionowa i obrazuje naturalną stopę bezrobocia (U*).

Przykład: Następuje niespodziewane ożywienie gospodarcze (szok) i bezrobocie spada poniżej tej linii (z A do B). W efekcie z roku na rok następuje wzrost inflacji, która gdy ożywienie minie spada, ale do punktu D. W ten sposób trwale wzrasta stopa inflacji. Wyrównanie nastąpi dopiero przy szoku odwrotnym, gdy pracujący z braku perspektyw na poprawę godzą się na niższe płace.

24. Czym jest stagflacja? Przedstaw przyczyny stagflacji za pośrednictwem modelu AD-AS.

Stagflacja - zjawisko jednoczesnego występowania stagnacji gospodarczej i przyspieszonego wzrostu cen (inflacji). Według innych definicji, stagflacją nazywamy jednoczesny wzrost inflacji i bezrobocia. Obie definicje się nie wykluczają, gdyż stagnacji gospodarczej towarzyszy wyższe bezrobocie.

Przyczynami stagflacji mogą być:

-wzrost cen kluczowych surowców dla gospodarki, np. ropy naftowej, której wzrost cen skutkował stagflacją i kryzysem w latach 70-tych - czyli negatywny szok podażowy.

-nadmierne transfery państwa dla społeczeństwa (zasiłki, waloryzacja świadczeń i emerytur o inflację), w efekcie czego popyt konsumpcyjny społeczeństwa napędza wzrost cen, a państwo się zadłuża. Większy dług obniża inwestycje państwa w gospodarkę, na rzecz spłaty długu.

-nadmierna emisja pieniądza przez państwo, w celu stymulowania gospodarki w recesji (w efekcie czego inflacja jest nieunikniona, a dług hamuje wzrost gospodarczy (jak powyżej)

Pierwszą wymienioną przyczynę stagflacji przedstawia się zazwyczaj w modelu AD-AS:

Interpretacja zjawiska jest taka sama jak opisany w zadaniu 19 szok podażowy w krótkim terminie.

25. Inflacja i bezrobocie są swoistymi "chorobami" gospodarki. Która z nich jest, Twoim zdaniem, bardziej dotkliwa, poważniejsza?

Niewątpliwie zarówno bezrobocie jak i inflacja są bardzo dotkliwe dla gospodarki.

Poprzez niebezpieczną inflację rozumiem, taką która wymyka się spod kontroli, gdyż taka prowadzi do hiperinflacji. Skutkami są deficyt budżetowy, straty na oszczędnościach i udzielonych kredytach, ucieczka od pieniądza i właściwie całkowite załamanie systemu finansowego, ponieważ siła nabywcza pieniądza drastycznie spada do zera.

Z tego powodu wydaje się, że inflacja jest bardziej dotkliwa od bezrobocia. Jednak po różnych doświadczeniach (w tym w Polsce dwa razy) dzisiaj wiemy jak walczyć nawet z tak wysoką inflacją. Możliwe jest względnie „szybkie” przywrócenie wartości pieniądza poprzez zamrożenie wzrostu płac, cięcie wydatków publicznych przy jednoczesnym wzroście podatków i zmniejszenie podaży pieniądza (operacje otwartego rynku, wzrost stopy rezerw obowiązkowych).

Natomiast z rzeczywiście wysokim bezrobociem Polska nigdy nie miała w zasadzie do czynienia. Nie chodzi tu o 20-30% (jak obecnie w Hiszpanii), ale o 60-80%.

Skutki tak wysokiego bezrobocia ponosi państwo, które traci wpływy z podatków, a emerytury i świadczenia dla bezrobotnych stają się niemożliwe do ponoszenia przez budżet. Gospodarka pod wpływem tak wysokiego bezrobocia musi się znaleźć w głębokiej recesji (gdyż produkcja spada przy jednoczesnym zahamowaniu konsumpcji), a społeczeństwo bez pracy nie ma za co żyć (przy inflacji egzystencja ludzi nie jest zagrożona, ponieważ bezwartościową walutę często zastępuje mocna zagraniczna waluta).

Długie trwanie w bezrobociu sprzyja problemom społecznym a powrót do pracy staje się coraz trudniejszy. Jeśli zjawisko jest masowe, wyjście z recesji może okazać się długim procesem.

Metodą walki z bezrobociem są zasadniczo tylko środki aktywizacji bezrobotnych, obciążające mocno budżet. W sytuacji, gdy bezrobocie jest tak duże, funduszy na to po prostu nie ma.

26. Wpływ oczekiwań na zachowania podmiotów gospodarczych. Hipoteza racjonalnych oczekiwań.

We współczesnej ekonomii oczekiwania są kluczowym czynnikiem kształtującym zachowania podmiotów gospodarczych, mającym szczególny wpływ na ich decyzje produkcyjne, inwestycyjne i konsumpcyjne. Innymi słowy oczekiwania odnośnie przyszłości wpływają znacząco na decyzje podmiotów gospodarczych w teraźniejszości.

Optymistyczne oczekiwania co do przyszłego dochodu/rozwoju gospodarczego sprzyjają zarówno inwestycjom, gdyż ocena projektów wypada korzystniej ze względu na dodatnie przyszłe strumienie pieniężne, jak i konsumpcji. Jeżeli ludzie przewidują dobre czasy, nie przewidują pogorszenia się siły nabywczej własnego dochodu (lub antycypują polepszenie), więc ich skłonność do konsumpcji się nie zmienia lub zwiększa. Jeżeli oczekiwana jest recesja, wzrasta skłonność do oszczędzania, tak aby zabezpieczyć się na trudniejsze czasy.

Znaczenie oczekiwań jest podkreślone szczególnie w wielu teoriach głównego (klasycznego) nurtu ekonomii. Np. teoria dochodu permanentnego korzysta z powyższego schematu (Pyt. 3). Klasyczny model funkcjonowania gospodarki, w tym mechanizm dopasowywania się płac do koniunktury także bazuje na analizie oczekiwań. W sytuacji nadciągającego kryzysu oczekiwania są tak pesymistyczne, że ludzie godzą się na niższe płace. W praktyce mechanizm ten funkcjonuje zazwyczaj w drugą stronę tj. oczekiwania pozytywne zachęcają ludzi do walki o podwyżki.

Hipoteza racjonalnych oczekiwań opiera się na założeniu, że ludzie na ogół poprawnie przewidują przyszłość. W oparciu o pewne założenia/dane przewidują przyszły dochód i dopasowują do nich zachowania w teraźniejszości. Jeśli dane oczekiwanie się nie sprawdzi, to ludzie przestaną się sugerować regułą, która okazała się błędna i wyciągną wnioski z pomyłki, aby nie powtarzać błędu w przyszłości. W skrócie: ludzie nie będą popełniać tych samych błędów dwa razy.

27. Przedstaw główne korzyści społeczeństwa wynikające z prowadzenia handlu zagranicznego. Teoria kosztów komparatywnych Ricarda i teoria Heckschera - Ohlina.

Opis korzyści wynikających z handlu zagranicznego należałoby rozpocząć od teorii kosztów absolutnych A. Smitha, zgodnie z którą w wymianie handlowej decyduje poziom bezwzględnych kosztów produkcji, a wielkość produkcji określa bogactwo państwa i społeczeństwa. Gdy w jednym kraju (A) dane dobro można wytworzyć taniej niż w drugim kraju (B), drugiemu (B) opłaca się je importować (od A) odnosząc przy tym korzyści ekonomiczne. Pierwszemu (A) rośnie wówczas produkcja. Dla innego dobra może być odwrotnie, tj. A kupuje od B, bo w B jest taniej.

Teoria kosztów komparatywnych D. Ricarda jest rozwinięciem teorii Smitha. Ricardo twierdził, że bezwzględny poziom kosztów nie jest aż tak istotny. Znaczenie ma względny poziom kosztów produkcji. W jednym kraju (A) dwa dobra (np. X - 50 i Y - 60) mogą być produkowane taniej niż drugim (B) (tu X - 100, Y - 80). Według Ricardo nastąpi handel mimo wszystko w obie strony, bo koszty względne (komparatywne) wewnątrz każdego z krajów są niższe dla innego dobra. Ponieważ nakłady kapitału i pracy są ograniczone, w kraju A opłaca się przeznaczyć całe nakłady na produkcję dobra X wymieniając go potem za Y z kraju B (w B jest odwrotnie). Wówczas A nie musi produkować dla siebie droższego Y, a B dla siebie droższego X. Oba kraje odnoszą korzyść.

Teoria obfitości zasobów Heckschera-Ohlina jest rozwinięciem teorii kosztów komparatywnych. Tłumaczy dlaczego występują różnice kosztów względnych między krajami, i w jakie dobra powinny zostać alokowane czynniki wytwórcze. W uogólnieniu brzmi tak: każdy kraj powinien eksportować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania bardziej obfitego i w związku z tym tańszego czynnika produkcji, importować zaś te towary, których produkcja wymaga większego zastosowania mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji.

28. Czy państwo powinno chronić rynek krajowy przed towarami z zagranicy - przedstaw argumenty za i przeciw protekcjonizmowi?

Protekcjonizm - ochrona produkcji i handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną, głównie za pomocą ceł na przywożone towary, koncesji i zakazów oraz subsydiowania krajowego biznesu.

Odpowiedź na pytanie nie jest jednoznaczna, jednak większość ekonomistów opowiada się przeciw protekcjonizmowi, za czym stoi przede wszystkim koncepcja wolnego rynku i wolnej konkurencji, czyli formy uznawanej za najlepszą. Przeciw protekcjonizmowi przemawia przede wszystkim fakt, że wymiana handlowa przynosi korzyści i to najczęściej obu stronom - uzasadnienie ekonomiczne w teoriach w pytaniu 27.

W następstwie wolnego rynku producenci mogą zwiększyć produkcję (eksport), wzrost gospodarczy się zwiększa, a społeczeństwo otrzymuje większy asortyment dóbr (import) często po niższych cenach (konkurencja). Ekonomia klasyczna uznaje, że bariery handlowe przynoszą szkody przede wszystkim tym, którzy je wprowadzają (J. S. Mill).

Wypada przywołać też potwierdzony historycznie argument, jakim jest skłonność do prowadzenia wojen w sytuacji, gdy niemożliwe jest uzyskanie potrzebnych dóbr drogą pokojową/handlową.

Oczywiście należy się również skonfrontować z argumentami popierającymi protekcjonizmem. Najistotniejszym argumentem wydaje się ochrona krajowych producentów oraz idąca za tym ochrona miejsc pracy. Nasuwa się jednak pytanie czy nie chroni się przypadkiem producentów oraz pracowników nieefektywnych lub nie sprzyja monopolom krajowym.

Z drugiej strony, szczególnie w przypadku biedniejszych krajów, monopolem może być przedsiębiorstwo zagraniczne. Wówczas protekcjonizm może nawet sprzyjać rozwojowi konkurencji. Ponadto zasadna wydaje się ochrona gałęzi gospodarki o istotnym znaczeniu strategicznym, tj. branże surowcowe (szczególnie energetyczne) lub przemysł militarny.

29. Czynniki kształtujące kurs walutowy. Przedstaw skutki zmiany kursu walutowego na gospodarkę.

Kurs walutowy określa ilość zagranicznej waluty, jaka może być nabyta za jednostkę waluty rodzimej. Inaczej mówiąc jest to cena danej waluty wyrażona w innej walucie.
Zmiany kursów nazywamy inaczej w zależności od tego czy kurs jest płynny czy sztywny.

Kurs sztywny:
-Dewaluacja - skokowe, administracyjne zmniejszenie międzynarodowej wartości waluty,
-Rewaluacja - skokowe, administracyjne zwiększenie międzynarodowej wartości waluty,

Kurs płynny:
-Deprecjacja - spadek międzynarodowej wartości waluty,
-Aprecjacja - wzrost międzynarodowej wartości waluty.

W systemu kursu sztywnego o jego poziomie decyduje państwo przy czym uwzględnia się możliwość jego utrzymania w zależności od stanu waluty zagranicznej (dewiz) banku centralnego.

W systemie kursu płynnego wpływ na jego wysokość ma przede wszystkim mechanizm popytu i podaży. Wzrost popytu powoduje wzrost ceny, czyli kursu waluty (i odwrotnie), tak aby utrzymana była równowaga. Na popyt wpływają decyzje zagranicy o inwestycji w danym kraju (trwały wpływ), lecz większy wpływ ma wysokość stopy procentowej (wyższa zachęca zagranicę do kupowania waluty). Trzeba zauważyć, że tu udział ma jednak kapitał spekulacyjny (wpływ na kurs dopóki stopa proc. nie zmieni się z powrotem) stąd częste fluktuacje.

Poziom kursu walutowego ma istotne znaczenie dla gospodarki ze względu na wymianę handlową z zagranicą. Bezpośredni wpływ jest jednak inny dla importerów i eksporterów.

Dla eksporterów wyższy kurs jest niekorzystny, gdyż ogranicza przychody z eksportu. Dla importerów jest natomiast korzystny, gdyż za granicą jest wtedy taniej. Przy niższym odwrotnie.30. Omów skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki budżetowej (fiskalnej) w gospodarce otwartej.

Model IS-LM w gospodarce otwartej różni się od modelu zamkniętego przede wszystkim, że na przesunięcia krzywej IS wpływają nie tylko wydatki rządu ale także bilans handlowy (większy eksport => IS w prawo). Do tego dochodzi trzecia krzywa - bilansu płatniczego (BP), która przy całkowitej mobilności kapitału jest pozioma (w praktyce założenie nie jest spełnione w 100%, więc BP ma lekko dodatnie nachylenie.

Mechanizm jest inny przy kursie płynnym i inny przy sztywnym.

Ekspansywna polityka fiskalna w systemie kursu płynnego przesuwa krzywą IS w prawo. Stopa procentowa rośnie i kapitał napływa z zagranicy. Popyt na walutę krajową rośnie, ulega ona aprecjacji, eksport jest wypychany (silniejsza waluta => mniejsze zyski z eksportu) i sytuacja powraca do punktu wyjścia.

Wniosek: polityka fiskalna w systemie kursów płynnych przy mobilnym kapitale jest nieskuteczna. Nie powoduje zmiany wartości produkcji/dochodu (PKB).

Ekspansywna polityka fiskalna w systemie kursu sztywnego przyniesie efekt odwrotny. Wzrost stopy procentowej przyniesie nadwyżkę bilansu płatniczego i napływ kapitału. Wzrost popytu na walutę krajową nie spowoduje aprecjacji. Zmusi za to bank centralny do zwiększenia podaży pieniądza krajowego przez skup dewiz. Rezerwy dewizowe wzrosną a rosnąca podaż pieniądza krajowego przesunie krzywą LM w prawo.

Wniosek: polityka fiskalna przy kursie stałym bardzo skuteczna.

31. Omów skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki pieniężnej (monetarnej) w gospodarce otwartej.

Ekspansywna polityka monetarna (wzrost podaży pieniądza M) w systemie kursu płynnego przesuwa krzywą LM w prawo. Powoduje to spadek stopy procentowej w równowadze. Kapitał odpływa za granicę po większy zysk. Waluta krajowa ulega deprecjacji. Poprawa konkurencyjności eksportu (w wyniku słabszej waluty krajowej) wywołuje przesunięcie krzywej IS w prawo i dalszy wzrost dochodu.

Wniosek: polityka monetarna przy płynnym kursie i mobilnym kapitale jest bardzo skuteczna. Powoduje znaczne zmiany PKB i ma większe efekty niż ta sama polityka w gospodarce zamkniętej.

Tak naprawdę krajowa ekspansja monetarna odbywa się kosztem spadku popytu na dobra zagraniczne przy niezmienionym popycie światowym. Następuje przesunięcie popytu wewnętrznego z dóbr zagranicznych na dobra krajowe

Ekspansywna polityka monetarna w systemie kursu sztywnego przesuwa LM w prawo. Dochód chwilowo rośnie i powstaje deficyt bilansu płatniczego (poniżej linii BP). Stopa procentowa spada, więc kapitał zagraniczny odpływa. Bank centralny sprzedaje dewizy, niwelując presję na deprecjację waluty krajowej (czyli ograniczając podaż pieniądza krajowego). Po interwencji LM przesuwa się w efekcie w lewo, do punktu wyjścia.

Wniosek: Nie ma wzrostu PKB. Polityka monetarna przy kursie sztywnym jest nieskuteczna.

32. Model Mundella - Fleminga jako narzędzie analizy wpływu polityki fiskalnej i monetarnej na produkcję w gospodarce otwartej.

Model opracowany w latach 60-tych przez M. Fleminga i R. Mundella jest tak naprawdę modelem IS-LM opracowanym dla gospodarki otwartej. W modelu poza krzywymi IS i LM dochodzi jeszcze trzecia krzywa BP, odzwierciedlająca bilans płatniczy danego kraju. Gospodarka jest w równowadze w miejscu styczności wszystkich trzech krzywych.

Analiza wpływu polityki fiskalnej i monetarnej na produkcję w gospodarce otwartej za pomocą modelu Mundella-Fleminga została już przedstawiona w powyższych dwóch pytaniach (30. i 31.). Z tego względu w tym pytaniu analiza zostanie pominięta, na rzecz nowych elementów modelu.

Ponieważ gospodarka jest otwarta, to elementem nowym jest krzywa BP. Nachylenie krzywej BP zależy od stopnia mobilności kapitału. Przy doskonałej mobilności kapitału krzywa BP jest pozioma, przy braku mobilności kapitału jest pionowa (ponieważ oznacza to, że np. nawet bardzo wysoka stopa procentowa nie przyczynia się do przypływu kapitału do kraju), a przy niedoskonałej mobilności kapitału krzywa BP ma dodatnie nachylenie. Pole powyżej krzywej BP oznacza nadwyżkę bilansu płatniczego, a pole poniżej krzywej deficyt bilansu płatniczego.

Model Mundella-Fleminga jest nazywany również modelem niemożliwej trójcy. Nazwa wzięła się z wniosku, który wypływa z modelu. Mówi on, że nie jest możliwe aby w gospodarce istniały jednocześnie: sztywny kurs walutowy, swobodny przepływ kapitału i niezależna polityka monetarna. Większość krajów rezygnuje ze sztywnego kursu, na rzecz pozostałych dwóch. Kraje w strefie Euro mają swobodny przepływ kapitału i sztywny kurs (do Euro) kosztem niezależnej polityki monetarnej. Z kolei Chiny mają sztywny kurs i niezależną politykę pieniężną, ale muszą ograniczyć przepływ kapitału, gdyż inaczej np. ekspansja monetarna doprowadziłaby do ucieczki kapitału za granicę prowadząc do inflacji wewnątrz kraju na skutek niższych stóp procentowych.

33. Deficyt budżetowy i sposoby jego finansowania. Granice długu publicznego.

Deficyt budżetowy to ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetowymi (np. państwa lub samorządu). Przeciwieństwem jest nadwyżka budżetowa (wyższe dochody od wydatków).

Finansowanie deficytu może odbywać się na różne sposoby (przy czym dominują metody dłużne):

- drastyczne cięcia w wydatkach budżetowych. Powoduje to jednak zmniejszenie inwestycji oraz pogorszenie sytuacji materialnej pracowników i przedsiębiorstw sfery budżetowej.

- podniesienie podatków (zarówno państwowych jak i lokalnych) lub składek (parapodatków).

- zaciągnięcie kredytów w bankach - ma jednak tę wadę, iż zmniejsza możliwości kredytowe dla sektora prywatnego co może skutkować podniesieniem stopy oprocentowania kredytu

- zaciągnięcie kredytów zagranicznych, np. u innych państw lub w MFW.

- najpowszechniejszą forma finansowania deficytu budżetowego jest emisja obligacji. Metoda ta polega na tym, że skarb państwa emituje obligacje i sprzedaje je na wolnym rynku bankom komercyjnym, instytucjom ubezpieczeniowym, przedsiębiorstwom oraz osobom indywidualnym.

- metodą uznawaną za ostateczną jest dodatkowa emisja pieniądza przez bank centralny

Dług publiczny obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, tj. państwa i samorządów, a także sądów, szkół, ZUS, KRUS, NFZ. Innymi słowy na wzrost długu publicznego wpływają powyższe metody finansowania deficytu poza pierwszą, drugą i ostatnią. Uwaga: Nie wlicza się udzielonych pożyczek pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Dla odróżnienia: dług publiczny tylko dla Skarbu Państwa to: Państwowy Dług Publiczny.

W Polsce są trzy konstytucyjne progi ograniczające dług publiczny: 50% w stosunku do PKB, 55% i 60%. Przy przekroczeniu drugiego w budżecie nie można już planować deficytu, a po przekroczeniu trzeciego budżet musi zostać uchwalony tak, aby dług spadł poniżej 60%.

34. Ekonomia podaży. Krzywa Laffera.

Ekonomia podaży - szkoła myśli ekonomicznej, która twierdzi, że rozwój gospodarczy następuje najszybciej kiedy zapewnione jest odpowiednie powiązanie wysiłku (pracy) i podejmowania ryzyka (inwestowania) z wynagrodzeniem (płacą lub zyskiem). Z tego względu, istotne jest aby obciążenia podatkowe nie odbierały znacznej części wynagrodzenia.

Twórcami ekonomii podaży byli: R. Mundell, A. Laffer oraz J. Wanniski, którzy odwoływali się do ekonomii klasycznej. Termin ekonomia podaży został stworzony dla odróżnienia od nurtów: keynesizmu, ale też monetaryzmu, które koncentrują się na regulowania zagregowanego popytu.

Ekonomia podaży była odpowiedzią na stagflację lat 70. XX wieku i zyskała popularność w latach 80. XX wieku, kiedy to stała się podstawą polityki gospodarczej prezydenta USA R. Reagana. Głównym postulatem jej zwolenników była obniżka krańcowych stóp opodatkowania dochodów oraz nastawiona na zapewnienie stabilnej wartości pieniądza polityka monetarna.

Krzywa Laffera - koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania a dochodami budżetowymi państwa z tytułu podatków. Jest najbardziej znanym modelem ekonomii podaży i stanowi przesłankę dla polityki budżetowej. Mówi, że przy określonych warunkach wpływy do budżetu można zwiększyć nie przez podwyżkę ale poprzez obniżenie podatków, gdyż przy zbyt wysokiej stawce ludzie rezygnują z zakupu lub uchylają się od płacenia podatku (dzieje się tak, kiedy stawka podatkowa jest na tyle wysoka, że znajduje się po prawej stronie od max na wykresie).

Praktyczne przykłady: wzrost wpływów podatkowych po obniżce PIT w USA za prezydentury R. Reagana, wzrost wpływów z akcyzy na wyroby spirytusowe w Polsce po jej obniżce w 2002 r.

35. Pojęcie wzrostu gospodarczego i jego pomiar. Dyskusja na temat czynników wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy to zwiększenie się produkcji dóbr i usług w kraju w danym okresie. Przekłada się bezpośrednio na zamożność społeczeństwa. Istotne jest jednak rozróżnienie między wzrostem nominalnym i realnym (po uwzględnieniu inflacji), gdyż tylko ten drugi jest tożsamy z faktycznym wzrostem siły nabywczej zarobków. Miernikami wzrostu gospodarczego są:

- Produkt Krajowy Brutto (PKB) - pytanie 1.
- Produkt Narodowy Brutto (PNB) - nie bierze pod uwagę produkcji firm zagranicznych w kraju, ale za to uwzględnia produkcję firm krajowych za granicą.
- Produkt Narodowy Netto (PNN) lub inaczej dochód narodowy (DN) - jest to PNB pomniejszony o zużycie kapitału trwałego w danym okresie (amortyzację).

Już pierwsze koncepcje myśli ekonomicznej wymieniały trzy główne czynniki wzrostu gospodarczego: pracę, kapitał (maszyny) i zasoby naturalne (ziemia i surowce) - czyli czynniki produkcji. Z czasem zaczęto przypisywać znaczenie również postępowi technologicznemu, który wpływa na wydajność kapitału, a w efekcie również pracy obsługującej maszyny.

Kierując się nieco innym podejściem, za główne czynniki pobudzające wzrost gospodarczy można uznać popyt konsumpcyjny i inwestycyjny, zarówno krajowy jak i zagraniczny. Należy jednak zaznaczyć, że ta prawidłowość odnosi się przede wszystkim do krótkiego okresu.

W długim okresie większe znaczenie ma dostateczna podaż i efektywność czynników wytwórczych czyli inaczej wydajność kapitału i pracy. W oparciu o to, jednym z najważniejszych źródeł wzrostu wydajności jest dynamika inwestycji i idący za nią wspomniany postęp techniczny.

Istotne znaczenie przypisuje się również przyrostowi handlu zagranicznego, tj. eksportowi (większy przekłada się na wzrost dochodu), ale też importowi (gdyż dostarcza dobra tańsze lub lepsze). 36. Teoria wzrostu: model Solowa. Problem konwergencji.

Teoria wzrostu gospodarczego Roberta Solowa (model Solowa) jest tak naprawdę pewną makroekonomiczną funkcją produkcji, w której Solow uwzględnił dodatkowy czynnik wytwórczy. Według modelu Solowa, produkcja (Q) zależy od nakładów czynników wytwórczych: pracy (N) i kapitału (K, kapitał - np. maszyny, budynki), a także - co charakterystyczne dla modelu Solowa - postępu technicznego (a). ---> Q = f(a, N, K)

Postęp techniczny powoduje, że w przeciwieństwie do teorii stanu stacjonarnego Ricarda wzrost gospodarczy jest nieograniczony. Nośnikiem postępu technicznego jest nowy kapitał, którego źródłem są inwestycje, a inwestycje biorą się z oszczędności. W modelu Solowa pojawia się więc zgodna z poglądami Klasyków pochwała dla oszczędzania.

Najczęściej stosowaną formą analityczną modelu Solowa jest funkcja produkcji Cobba-Douglasa (przy czym α i β są współczynnikami skalującymi wpływ pracy i kapitału). ---> Q = aK^αN^β

W wyniku wzrostu postępu technicznego (a) rośnie wartość kapitału przypadająca na pracownika.

Hipoteza konwergencji, formułuje twierdzenie, iż gospodarki biedniejsze, tj. zaczynające rozwój z niższym poziomem kapitału i produktu na jednego mieszkańca, osiągają wyższe stopy wzrostu i tym samym niwelują zapóźnienia w stosunku do krajów bogatszych.

Model Solowa potwierdza występowanie zjawiska konwergencji warunkowej. Zbieżność jest warunkowa, gdyż występuje tylko wtedy, gdy gospodarki dążą do tego samego stanu równowagi długookresowej (ten sam stopień postępu technicznego).

37. Przedstaw sposoby oddziaływania państwa na wzrost gospodarczy oraz pokaż ich możliwe skutki.

Istnieje wiele różnych koncepcji oddziaływania państwa na wzrost gospodarczy. Sposoby te opierają się w zależności od nurtu ekonomistów na wspieraniu państwa aktywnie bądź pasywnie (czyli nieprzeszkadzająco). Uwzględniając oba podejścia można wskazać, że wzrostowi gospodarczemu sprzyjają:

- Stabilna sytuacja gospodarcza i polityczna w kraju - czyli stabilna inflacja, dług publiczny pod kontrolą, względnie stałe stopy procentowe, przewidywalność banku centralnego, oddzielenie polityki od warunków prowadzenia biznesu, itp. Stabilność w kraju przekłada się na zaufanie ze strony inwestorów zagranicznych jak i biznesu krajowego (gdyż kapitał nie odpływa za granicę).

- Przejrzyste i sprzyjające prowadzeniu działalności prawo - skomplikowane, a szczególnie zawierające liczne bariery prawo zniechęca inwestorów do danego kraju. Stronnicze sądy oraz nadmierna regulacja branż też stanowią bariery dla rozwoju biznesu. Łatwy proces zakładania firmy oraz deregulacja (rozsądna) mogą być istotnymi czynnikami wzrostu gospodarczego.

- Niskie podatki i parapodatki - inwestorzy chętniej inwestują kraju o niższych obciążeniach na rzecz budżetu, które stanowią koszt prowadzenia działalności.

- Inwestycje budżetowe - inwestycje państwa mogą napędzić długotrwale rozwój gospodarczy i zapewnić nowe miejsca pracy. Szczególnie istotną rolę odgrywają inwestycje w infrastrukturę oraz szkolnictwo/naukę, które przekładają się na długotrwałe polepszenie konkurencyjności kraju. Warto jednak wskazać, że wysokie inwestycje państwa leżą w sprzeczności z niskimi podatkami.

- Sprzyjanie handlowi zagranicznemu i otwarcie gospodarki - o ile na poziom eksportu państwu jest trudno wpłynąć, to w zakresie importu trzeba wskazać, że jego ograniczanie za pomocą ceł, itp. może się przyczynić do zahamowania inwestycji zagranicznych w kraju.

38. Elastyczność cenowa i dochodowa popytu jako narzędzie analizy zachowania konsumentów na rynku produktu

Elastyczność cenowa popytu to miernik siły reakcji popytu na zmianę ceny.
Przykład: Jeśli wzrost ceny o 1% zmniejsza zapotrzebowanie o 2% to elastyczność cenowa = -2.

Popyt jest elastyczny, gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od -1, nieelastyczny gdy jest w granicach -1 a 0.

Aby zwiększyć utarg, to: gdy popyt elastyczny, to obniżka cen, gdy nieelastyczny, to podwyżka.

Przykład interpretacji: Jeżeli posiadanie telewizora stanowi istotny cel dla badanej grupy wtedy nawet relatywnie duże zmiany ceny nie wpłyną na jej decyzję o zakupie (mała elastyczność). Gdyby jednak dobro to było traktowane jako kaprys elastyczność byłaby duża.

Wzór na elastyczność cenową:

Elastyczność dochodowa popytu jest definiowana analogicznie jako miernik siły reakcji popytu na zmianę dochodu konsumenta. Wzór analogiczny tylko zamiast ceny (P) jest dochód (Y).

39. Efekt substytucyjny i dochodowy zmiany ceny. Funkcja popytu skompensowanego

Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen, przy założeniu, że siła nabywcza dochodu pozostaje stała, natomiast efektem dochodowym nazywamy dostosowanie popytu na dane dobro do zmiany realnego dochodu konsumenta.

Przykład: Przy wyjściowym poziomie cen konsument porusza się po linii budżetowej AF i wybiera punkt C, który pozwala mu znaleźć się na najwyższej dostępnej krzywej obojętności U2. Po podwyżce ceny dobra X linia budżetowa obraca się do położenia AF' i konsument wybiera punkt E, zapewniający mu miejsce na najwyższej dostępnej krzywej obojętności, którą jest teraz krzywa U1. W punkcie E jest mniej dobra X, ale też więcej dobra Y. Dlaczego? Wystąpiły oba efekty.

Aby wyodrębnić sam efekt substytucyjny, kreślimy hipotetyczną linię budżetową H, która jest równoległa do AF', ale styczna do wybranej pierwotnie krzywej obojętności U2, tak aby użyteczność pozostała bez zmian. Przejście z C do E wyraża sam efekt substytucyjny (konsument wybiera więcej Y, bo Y stało się relatywnie tańsze)

Aby wyodrębnić sam efekt dochodowy wystarczy z powrotem przenieść linię H do AF'. Zmiana z D do E wyraża sam efekt dochodowy (spadek dochodu spowoduje spadek popytu na oba dobra)

Funkcja popytu skompensowanego opisuje dopasowanie dochodu do zmian cen, tak, aby pozostawić niezmienny poziom użyteczności (np. rekompensata utraty dochodu przez podwyżkę, aby można było wrócić z AF' na H, czyli utrzymać ten sam poziom użyteczności).

40. Korzyści i niekorzyści skali w produkcji.

Korzyści skali to korzyści płynące z produkcji masowej. Występują wtedy, gdy długookresowe koszty przeciętne (LAC) spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. (A)

Stałe przychody ze skali pojawiają się wówczas, gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji. (B)

Niekorzyści skali występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji. (C)

Głównym powodem występowania korzyści skali jest niepodzielność procesu produkcji i pewna wysokość kosztów stałych niezależna od wolumenu produkcji.

Drugi powód to specjalizacja pracowników przy większej ich liczbie. Wtedy wzrasta efektywności każdego z nich.

Za trzecią przyczynę można uznać korzystniejsze źródła kapitału dla dużych przedsiębiorstw.

Niekorzyści skali mogą pojawić się zasadniczo dopiero w większych przedsiębiorstwach. Podstawowym powodem pojawienia ich są trudności w zarządzaniu dużym przedsiębiorstwem. Występują wówczas menedżerskie niekorzyści skali. Niekorzyści skali mogą być również związane z czynnikami geograficznymi (np. wyższe koszty wydobywania kolejnych surowców lub rosnące koszty transportu).

41. Funkcje produkcji. Izokwanta.

Produkcja jest procesem, w którym jedne dobra (czynniki produkcji) są przekształcane w inne dobra (produkty). Za podstawowe czynniki produkcji uznaje się pracę, kapitał (maszyny) i zasoby naturalne (ziemię i surowce), choć te ostatnie są w modelach często pomijane. Czynniki wytwórcze są dobierane w odpowiednich proporcjach, które zależą od rozwoju technicznego i przyjętej techniki stosowanej w przedsiębiorstwie (np. pracochłonnie lub kapitałochłonnie).

Funkcja produkcji (f) określa wielkość produkcji (q) przy danych nakładach czynników produkcji. W modelu, w którym firma używa wyłącznie dwóch czynników produkcji: kapitału (K) i pracy (L), funkcja produkcji przyjmuje następującą postać: q = f(K, L), przy czym celem jest max. q.

Izokwanta to z kolei krzywa określająca jednakowy poziom produkcji przy różnych kombinacjach czynników wytwórczych. Przykłady izokwant są na rysunku obok (PC1, PC2, PC3). Wytyczając linię jednakowego kosztu można uzyskać optymalną kombinację nakładu czynników produkcji, który znajduje się w punkcie R. A i B są nieefektywne z ekonomicznego punktu widzenia.

W oparciu o funkcję produkcji zbudowany jest model Solowa (pytanie 36).

Najbardziej znaną funkcją produkcji jest funkcja Cobba-Douglasa. Postać funkcji jest taka sama - q = f(K, L), lecz wzór jest rozwinięty o parametry skalujące i postęp technologiczny: f (K, L) = aK^L^ . Dla sumy  +  = 1 nie występują korzyści skali. Natomiast, jeśli suma jest większa od 1, to model uwzględnia działanie korzyści skali. Współczynnik „a” to postęp techniczny. Wyższy przekłada się na wyższą wydajność kapitału.

Inne przykłady funkcji produkcji to: funkcja CES lub funkcja Leontiefa-Koopmansa.

42. Krótkookresowe i długookresowe funkcje kosztów produkcji.

Zaczynając odpowiedź na to pytanie należy wskazać na podstawową różnicę między postrzeganiem kosztów produkcji w krótkim i długim okresie. W krótkim okresie firma może regulować tylko tzw. zmienny czynnik wytwórczy (zazwyczaj praca lub żaden). Stałe czynniki wytwórcze (zazwyczaj kapitał) stanowią koszt stały, który nie ulega zmianom w krótkim okresie.

Z kolei w długim okresie też stałe czynniki wytwórcze i ich koszt mogą zostać zmienione. W efekcie firma może zredukować lub zwiększyć zarówno stan zatrudnienia jak i kapitału (maszyn).

W ekonomii koszty produkcji dzieli się przede wszystkim na stałe (FC) i zmienne (VC), które łącznie dają koszt całkowity (TC). Koszt każdego następnego wyprodukowanego dobra wyrażany jest za pomocą kosztu krańcowego (MC). Natomiast jeśli koszt całkowity (TC) zostanie podzielony na liczbę produkowanych dóbr, to otrzymany zostanie koszt przeciętny (AC).

W krótkim okresie do poszczególnych kosztów dodaje się literkę S, a w długim L, np. SAC, LAC

Krzywe kosztu krańcowego i przeciętnego wyglądają w krótkim okresie następująco:

Krzywa kosztu krańcowego (SMC) przecina krzywą kosztu przeciętnego (SAC) w jej najniższym punkcie. Tam też znajduje się optimum techniczne (czyli punkt, w którym koszt przeciętny jest najniższy).

W długim okresie (drugi rysunek), ponieważ koszt czynników produkcji już nie jest stały, można również te koszty zoptymalizować. Dlatego krótkookresowy koszt przeciętny (SAC) nie może być niższy niż odpowiedni koszt w długim okresie (LAC). Oznacza to że krzywa krótkookresowego kosztu przeciętnego nie może leżeć poniżej linii długookresowego kosztu przeciętnego.

43. Koszty w ujęciu księgowym i ekonomicznym.

Koszty w ujęciu księgowym mają na celu pieniężne wyrażenie zużycia własnych czynników produkcji (np. materiałów, maszyn), usług obcych, pracy ludzkiej, itp. Są bezpośrednio lub pośrednio powiązane z wydatkami pieniężnymi, choć trzeba pamiętać, że ujmuje się je w przeciwieństwie do przepływów pieniężnych memoriałowo, a nie kasowo (oznacza to, że koszty nie są księgowane w momencie wypływu gotówki, lecz w momencie zaksięgowania przychodu, np. koszty zużytych materiałów, lub periodycznie, np. amortyzacja).

Koszty w ujęciu ekonomicznym opierają się co prawda na definicji kosztów w ujęciu księgowym, lecz są pojęciem szerszym. Podstawowa różnica jest taka, że koszty ekonomiczne uwzględniają również koszty alternatywne, czyli koszty utraconych korzyści. Takie koszty z księgowego punktu widzenia nie mają racji bycia uwzględnionym, ponieważ nie wiążą się w żaden sposób z wydatkiem ani zużyciem czynników produkcji. Z ekonomicznego punktu widzenia koszty alternatywne są jednak bardzo ważne, gdyż odzwierciedlają utratę korzyści (wyrzeczenie) konieczną do poniesienia w celu osiągnięcia innej korzyści. Przykładowo niewynagradzane godziny pracy w rozwijającej się firmie rodzinnej z księgowego punktu widzenia nie stanowią kosztu, a z ekonomicznego wręcz przeciwnie. Ponadto zanieczyszczenie środowiska w ujęciu ekonomicznym też może być traktowane jako koszt, co w ujęciu księgowym jest niepoprawne.

Koszty w ujęciu księgowym mają za zadanie dokładne odzwierciedlenie wydarzeń na potrzeby rachunkowości finansowej. Natomiast przedstawienie kosztów z ekonomicznego punktu widzenia ma przede wszystkim służyć decyzjom menadżerskim. Stąd w ekonomii wyróżnia się między innymi koszty zmienne i koszty stałe albo koszty krańcowe lub koszty przeciętne.

44. Analiza porównawcza konkurencji doskonałej i monopolu pełnego.

Konkurencja doskonała i monopol pełny to dwie skrajne struktury rynkowe.

Rynek doskonale konkurencyjny to rynek, na którym istnieje wiele sprzedawców, którzy nie mogą wpłynąć na poziom ceny rynkowej oferowanych dóbr (producent jest cenobiorcą). Zyski nadzwyczajne nie są możliwe do odniesienia, gdyż podniesienie ceny spowoduje, że konsumenci kupią ten sam/podobny produkt u konkurencji i firma straci wszystkich klientów.

W monopolu pełnym na rynku istnieje tylko jeden sprzedawca, który ma w swoich rękach cały rynek danego dobra. W efekcie tego może regulować cenę dobra (cenotwórca) zapewniając sobie w ten sposób zyski nadzwyczajne. Podniesienie ceny ograniczy popyt, ale na pewno nie doprowadzi do utraty dużej części klientów przedsiębiorstwa.

Konkurencja doskonała wywiera presję na udoskonalanie własnych dóbr i usług oraz na efektywne działanie biznesu. Wspiera rozwój technologiczny. Monopol z kolei zachęca do zachowywania status quo i nie stanowi motywacji do zwiększania efektywności produkcji.

W konkurencji doskonałej nowe firmy mogą bez przeszkód wejść do branży. Gdy tylko uda im się zapewnić porównywalny lub nawet lepszy standard, mogą zająć na rynku miejsce starych graczy. Monopol pełny wyklucza zasadniczo całkowicie możliwość wejścia na rynek przez innych graczy, choć trzeba pamiętać, że zbyt wysokie ceny zachęcają innych do prób wejścia na rynek.

Konkurencja doskonała zapewnia konsumentom możliwość wyboru podobnych produktów u różnych dostawców. Ponadto umożliwia kupno dobra po najniższej możliwej cenie. Monopol pełny z kolei pozbawia konsumentów tych możliwości zmuszając ich do kupna jedynego dostępnego na rynku dobra lub całkowitego zrezygnowania z niego.

45. Maksymalizacja zysku firmy doskonale konkurencyjnej w krótkim i długim okresie. Produkcja i popyt firmy na zmienny czynnik produkcji w punkcie optimum.

W doskonałej konkurencji popyt jest doskonale elastyczny (gdyż klient może zawsze kupić gdzie indziej) i w efekcie istnieje prawo jednej ceny. Stąd krzywa popytu (równa utargowi krańcowemu) jest pozioma i równa cenie. Koszt krańcowy i koszt przeciętny kształtują się tak jak w pyt. 42, a optimum techniczne jest w punkcie przecięcia obu krzywych.

Niezależnie od formy rynku, więc też w konkurencji doskonałej punkt optimum maksymalizacji zysku jest wyznaczany zawsze przez zasadę krańcowa. Zasada krańcowa głosi, że najwyższy zysk firma osiąga w punkcie łączącym utarg krańcowy i koszt krańcowy (MR=MC), czyli w optimum ekonomicznym.

Zarówno w krótkim jak i długim okresie firma maksymalizuje zysk ustalając produkcję zgodnie z zasadą krańcową (MR=MC).

Jeżeli w krótkim okresie najniższy punkt kosztu przeciętnego (SAC) jest wyższy od ceny rynkowej, firma powinna rozważyć możliwość ograniczenia kosztów w długim okresie (bo wtedy będzie mogła zoptymalizować też koszty stałego czynnika wytwórczego - kapitału). Do tego czasu powinna produkować dalej w celu minimalizacji straty, chyba że produkcja przyczynia się do jeszcze większej straty (co następuje, gdy cena jest niższa nawet od zmiennej części kosztów przeciętnych). Jeżeli w długim okresie najniższy punkt krzywej kosztu przeciętnego (tym razem LAC) leży wciąż wyżej niż cena, to firma powinna zakończyć działalność.

Popyt firmy na zmienny czynnik wytwórczy (praca) dostosuje się w krótkim okresie do ustalonego zasadą krańcową poziomu produkcji. W tym punkcie krańcowy przychód z produkcji równa się krańcowemu kosztowi zatrudnienia nowego pracownika. (tzn. jeśli zatrudni się kolejnego, to przychód przez niego generowany nie będzie już pokrywał jego kosztu. Z kolei jeżeli będzie jeden mniej, to przychód jaki on mógłby przynieść jest większy niż poniesiony z tego tytułu koszt).

46. Równowaga firmy i gałęzi na rynku doskonale konkurencyjnym w krótkim i długim
okresie.

Równowaga firmy w konkurencji doskonałej kształtuje się niezależnie od okresu zawsze w optimum ekonomicznym (zgodnie z opisaną w pyt. 45 zasadą krańcową).

Zysk normalny - część zysku między ceną a najniższym kosztem przeciętnym (AC). Pokrywa koszt wytworzenia i koszt alternatywny - prostokąt po lewej na dole w (a).
Zysk nadzwyczajny (ekonomiczny) - nadwyżka utargu nad kosztem przeciętnym - prostokąt między czterema kropkami.

W krótkim okresie (a) firma próbuje osiągnąć zysk nadzwyczajny. Jednak w konkurencji doskonałej inne przedsiębiorstwa także dążą do zysku nadzwyczajnego i w tym celu obniżają cenę korzystając z całkowicie elastycznego popytu. W rezultacie w długim okresie (b) żadna firma nie osiągnie zysku nadzwyczajnego (paradoks wolnokonkurencyjny), ponieważ wszyscy będą zmuszeni dostosować się do ceny rynkowej równej najniższym kosztom przeciętnym. W tym punkcie ustali się równowaga firmy. Dojdzie do charakterystycznej sytuacji, gdzie optimum ekonomiczne zrównuje się z optimum technicznym - występuje tylko w konkurencji doskonałej.

Gałąź wolnokonkurencyjna jako całość osiąga w długim okresie także zerowy zysk nadzwyczajny (tylko zysk normalny). Cena produktu jest równa minimalnym kosztom przeciętnym.

Równowaga w gałęzi zostaje osiągnięta w następujący sposób. W krótkim okresie, gdy firm i produkcji jest mniej (więc cena wyższa) pojedyncza firma może odnieść zysk nadzwyczajny. To zachęca nowe firmy do wejścia na rynek. Tym samym zwiększa się podaż produkcji w całej gałęzi do momentu, gdy znikną zyski nadzwyczajne.

47. Wielkość produkcji maksymalizującej zysk i decyzje dotyczące zatrudnienia czynników produkcji w monopolu. Społeczny koszt wykorzystywania siły monopolowej.

W monopolu tak jak w każdej innej formie rynku, przedsiębiorstwo chcąc maksymalizować zysk kieruje się zasadą krańcową (MC=MR).

Monopolista będąc jedynym dostawcą dobra na rynku, może regulować cenę poprzez dostosowywanie wielkości produkcji. Z zasady niższa podaż na rynku gwarantuje wyższą cenę sprzedawanego dobra. Jednak wyższa cena ogranicza również popyt. Dlatego krzywa popytu ma nachylenie malejące (czyli typowo). Takie samo nachylenie ma także krzywa utargu krańcowego (MR).

Firma chcąc maksymalizować zysk ustali produkcję w optimum ekonomicznym, które w monopolu znajduje się już znacznie wcześniej niż w konkurencji doskonałej, czyli przed minimum kosztu przeciętnego. Z tego względu monopolista może trwale (czyli w długim okresie) odnosić zyski nadzwyczajne (szary prostokąt).

Trzeba zauważyć, że ustalony poziom produkcji monopolisty jest znacznie niższy niż gdyby firma działała w konkurencji doskonałej. Jest to skutek tego, że niższa podaż gwarantuje co firmie wyższą cenę. Jednak z perspektywy konsumentów taka sytuacja jest wysoce niekorzystna. Wielu z nich nie kupi tego produktu za tak wysoką cenę, a ci co kupią zapłacą więcej niż wymagałaby tego optymalna forma rynku jaką jest konkurencja doskonała. Ten skutek istnienia monopoli nazywany jest kosztem społecznym lub społeczną utratą dobrobytu (ang. deadweight loss) (trójkąt na wykresie) (pyt. 60).

Rezultatem mniejszej produkcji w monopolu jest również mniejszy popyt na czynniki wytwórcze, (który dostosuje się do ustalonego zasadą krańcową poziomu produkcji).

48. Różnicowanie cen w monopolu oraz sposoby wyznaczania ceny na produkt przez monopolistę.

Różnicowanie cen (dyskryminacja cenowa) oznacza sprzedawanie tego samego produktu po różnych cenach, których poziom ustalany jest w zależności od sytuacji, w jakiej przeprowadzana jest sprzedaż.

Różnicowanie cen jest możliwe zasadniczo tylko w monopolu. Wówczas przedsiębiorca może ustalać ceny w zależności od elastyczności popytu nabywców. Tam gdzie popyt jest bardziej sztywny (mniej wrażliwy na zmiany cen) ustali on wyższą cenę.

Rozróżnia się trzy rodzaje dyskryminacji cenowej:

pierwszego stopnia (dyskryminacją doskonała) - monopolista narzuca różne ceny za kolejne jednostki danego dobra. Ustalona cena jest różna dla każdego nabywcy i odpowiada najwyższej możliwej sumie, jaką konsument skłonny jest zapłacić. Warunkiem jest doskonała znajomość linii popytu każdego nabywcy przez monopol.

drugiego stopnia (ilościowa) - stosowana jest w warunkach asymetrii informacji. Monopolista nie zna dokładnie linii popytu nabywców, więc wprowadza różne pakiety cenowo-ilościowe. Cena jest różna w zależności od ilości kupowanego przez konsumenta dobra (np. hurt i detal).

trzeciego stopnia - polega na różnicowaniu cen w zależności od grup odbiorców. Tu też monopol nie zna dokładnie linii popytu nabywców, ale może odróżnić segmenty konsumentów o różnej elastyczności popytu (np. emeryci, studenci) i oferować różne ceny różnym segmentom (zniżki).

49. Bariery wejścia i wyjścia z gałęzi. Wpływ barier na warunki konkurencji w gałęzi.

Występowanie barier wejścia i wyjścia jest tożsame z ograniczonymi możliwościami wejścia na rynek (i wyjścia) nowych podmiotów. Bariery wejścia i wyjścia są tym większe im bardziej forma rynku jest zbliżona do monopolu (w konkurencji doskonałej nie ma ich wcale).

Bariery wejścia do gałęzi mogą być następujące:

-korzyści skali - występujące już na rynku podmioty mają tą przewagę nad nowymi, że są zazwyczaj dużo większe przez co mogą odnosić wyższe zyski z korzyści skali. Firmy te mogą też stosować metodę odstraszania poprzez obniżanie cen do poziomu niemożliwego do utrzymania przez mniejsze nowe podmioty.

-próg kapitałowy - niektóre branże (np. motoryzacyjne) wymagają bardzo dużych nakładów kapitału, aby móc w ogóle przedstawić konkurencyjny produkt i rozpocząć sprzedaż.

-znana marka - w sytuacji, gdy obecna już na rynku firma jest rozpoznawalna i cieszy się dobrą reputacją nowy nieznany podmiot bez odpowiedniej reklamy nie wzbudzi zaufania konsumentów.

-kontrola zasobów - w niektórych branżach działalność uzależniona jest od posiadania surowców. Jeśli wszystkie są w ręku firm już działających, nowe podmioty nie są w stanie wejść na rynek.

-ochrona praw własności - od strony prawnej mogą ograniczać konkurencję zarówno licencje jak i patenty chroniące działające już na rynku firmy.

Bariery wyjścia z rynku mogą przyjmować następujący charakter:

-ekonomiczny - w związku z wysokimi nakładami kapitałowymi na wyspecjalizowane maszyny do rozpoczęcia działalności w niektórych branżach, zaniechanie działalności może oznaczać utratę nakładów. Pozostanie w branży okazuje się wówczas lepsze, gdyż gwarantuje minimalizację strat.

-prawne - wynikają z regulacji państwa lub podpisanych umów na dostarczanie dóbr lub usług.

-inne - np. presja związków zawodowych lub przywiązanie do zbudowanego samemu biznesu.

50. Konkurencja oligopolistyczna. Modele duopolu Cournota i Stackelberga.

Oligopol - forma konkurencji niedoskonałej, pośredniej między konkurencją monopolistyczną a monopolem. Jest to rynek, na którym działa kilka przedsiębiorstw, a bariery wejścia są wysokie.

Modele Cournota i Stackelberga są przykładami oligopolu/duopolu bazującego na konkurencji ilościowej (jest jeszcze konkurencja cenowa). Zgodnie z założeniami każda z firm w duopolu wybiera poziom swojej produkcji gwarantujący maksymalny zysk (ograniczenie produkcji powoduje wzrost ceny). Zakłada się jednak, że produkowane przez wszystkie firmy dobra są identyczne, stąd powinny mieć między sobą jednakową cenę. W efekcie konkurencja cenowa nie wchodzi w grę, ale za to pozostaje konkurencja ilościowa (firmy decydują o poziomie produkcji)

Model Cournota (francuski ekonomista A. A. Cournot - 1838 r.). W tym modelu każde z przedsiębiorstw ustala wielkość produkcji, która gwarantuje mu największy zysk, przyjmując wielkość produkcji konkurenta za daną (ustaloną). Inaczej mówiąc, każda z firm zachowuje się jak monopolista, lecz wie, że część produkcji musi odstąpić drugiej firmie. Równowaga na rynku zajdzie, gdy obie firmy będą produkować taką samą ilość produktu.

Model Stackelberga (niemiecki ekonomista H. F. v. Stackelberg - 1934 r). W tym modelu najpierw pierwsza firma podejmuje decyzję o wielkości produkcji, zaś druga firma musi zadowolić się tym, co pozostanie na rynku. Pierwsza firma jest liderem, więc ustala dla siebie najlepszy poziom produkcji. Druga jest naśladowcą, więc dopasuje się do wielkości produkcji pierwszej firmy. Jednak właściciele pierwszej firmy już na początku wiedzą, że druga będzie się dopasowywać, więc przy planowaniu przewidują co zrobi druga, gdy zaobserwuje ile pierwsza wypuściła towaru na rynek. W ten sposób pierwsza uwzględnia decyzję drugiej, i biorąc to pod uwagę, może dokładniej ustalić optymalny poziom własnej produkcji. Naśladowca uzupełnia część brakującego popytu rynkowego optymalną dla siebie produkcją i w ten sposób zachodzi równowaga na rynku.

51. Kartel jako przykład strategicznych zachowań podmiotów ekonomicznych.

Kartel to zmowa przedsiębiorstw (lub państw) obejmujących łącznie całkowitą kontrolę nad rynkiem w danej gałęzi. Przyczyną powstawania karteli jest rynek oligopolistyczny.

Celem przedsiębiorstw do łączenia się w kartel jest wyeliminowanie konkurencji między oligopolistami i spowodowanie aby ich gałąź działała jak monopol (a nie „tylko” oligopol). Wówczas cena może zostać podniesiona, ponieważ firmy dogadują się jaki poziom produkcji przyniesie im największe zyski. W efekcie wszystkie firmy kartelu odnoszą wyższe zyski, aczkolwiek dzieje się to kosztem dobrobytu społecznego (konsumenci muszą płacić więcej).

Kartel sam w sobie jest formą nietrwałą ze względu na jej sztuczny charakter. Dzieje się tak, ponieważ dla każdej ze stron istnieje pokusa oszukania pozostałych członków kartelu i niedotrzymania uzgodnionych w zmowie zasad. Pojedynczym firmom opłaca się np. stosować „ciche” obniżki cen przy większej sprzedaży niż wyznaczona przez kartel, ponieważ mogą w ten sposób zwiększyć własny zysk. Odnoszona korzyść jest największa póki pozostali członkowie kartelu trzymają się zawartych uzgodnień. Jeśli wszyscy zaczną oszukiwać kartel przestanie działać a w gałęzi zapanują znowu zasady oligopolu.

Tworzenie karteli pomiędzy przedsiębiorstwami jest prawnie zakazane w Unii Europejskiej oraz w Stanach Zjednoczonych, jak również w wielu innych państwach świata. Odkrycie zmowy cenowej przez nadzór wiąże się zazwyczaj z bardzo wysokimi karami dla członków kartelu.

Przykładem kartelu utworzonego poprzez państwa jest kartel OPEC, który w dużej mierze zmonopolizował rynek naftowy. Taki kartel ze względów politycznych nie podlega niczyjemu nadzorowi, więc nie ma mowy o łamaniu prawa.

52. Konkurencja monopolistyczna - maksymalizacja zysku w krótkim i długim okresie.

Konkurencja monopolistyczna jest formą bliską konkurencji doskonałej, lecz widoczne są różnice przybliżające ją w stronę monopolu. Choć na rynku firm jest wiele i nie ma barier wejścia, popyt nie jest doskonale elastyczny, lecz ma charakter typowy. Istnieje też pewien stopień wpływu pojedynczej firmy na cenę.

Jak we wszystkich formach rynku, najwyższy zysk firma odnosi niezależnie od okresu w punkcie, gdzie koszt krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym (optimum ekonomiczne, MC= MR).

W krótkim okresie możliwe jest odniesienie zysku nadzwyczajnego, gdyż obniżając produkcję (podaż) firma może pozwolić sobie na utrzymanie wyższej ceny. Ponieważ popyt nie jest doskonale elastyczny a konkurencja nie jest aż tak aktywna/rozwinięta, część klientów odejdzie, ale część zostanie płacąc wyższą cenę. Na podstawie tego firma znajduje optimum ekonomiczne.

W długim okresie sytuacja jest nieco inna. Z racji, że w konkurencji monopolistycznej nie ma barier wejścia, na rynek wchodzą nowi konkurenci. W efekcie krzywa popytu na produkty pojedynczego przedsiębiorstwa staje się bardziej stroma (punkt zaczepienia w osi Y układu współrzędnych). Rezultatem takiego przesunięcia jest zniknięcie możliwości odnoszenia zysku nadzwyczajnego, ponieważ przy większej liczbie konkurentów firma nie jest już w stanie sprzedać za tą samą cenę takiej samej liczby dóbr jak wcześniej.

Podobieństwo: w konkurencji monopolistycznej równowaga długookresowa wypada tak jak w konkurencji doskonałej w punkcie styczności krzywej popytu z krzywą kosztów przeciętnych (ale punkt styczności nie jest w optimum technicznym tak jak w konkurencji doskonałej!)

53. Popyt na czynniki produkcji. Równowaga na rynku czynnika w warunkach konkurencji doskonałej, monopolu i monopsonu.

Popyt producenta na czynniki produkcji jest bezpośrednio powiązany z poziomem produkcji firmy. Szczególnie w krótkim okresie, gdzie tylko jeden czynnik wytwórczy jest zmienny (płaca) a pozostałe stałe (kapitał, ziemia), popyt na czynniki produkcji jest po prostu pochodną produkcji. W długim okresie na popyt na czynniki wytwórcze poza poziomem produkcji wpływają też ceny pozostałych czynników wytwórczych (czynniki wytwórcze są w znacznym stopniu substytutami).

Podejście do analizy rynku czynników produkcji nie różni się zasadniczo od stosowanego podejścia w analizie rynku dóbr. Podobnie należy się kierować zasadą krańcową (MC=MR), tyle że tym razem uwzględnia się koszt krańcowy z zatrudnienia nowej jednostki czynnika i porównuje go z przychodem krańcowym generowanym przez tą nową jednostkę czynnika produkcji.

W konkurencji doskonałej na rynku czynnika wytwórczego ani firmy ani czynnik wytwórczy (np. pracownicy) nie mają wpływu na wysokość cen (płac). W związku z istnieniem doskonale elastycznej podaży czynnika wytwórczego (siły roboczej) równowaga występuje w punkcie przecięcia podaży i popytu na czynnik wytwórczy. ---> więcej w pyt. 55 (rynek pracy).

Z monopolem na rynku czynnika wytwórczego mamy do czynienia w przypadku istnienia np. związków zawodowych na rynku pracy lub np. jednego producenta maszyn na rynku kapitału. W takiej sytuacji firma jest zmuszona pozyskać czynnik wytwórczy drożej (co się odbije na produkcji) lub zastąpić go alternatywnym tańszym czynnikiem. W równowadze popyt na czynnik wytwórczy jest wówczas niższy niż jego podaż (np. występuje niepełne zatrudnienie).

W monopsonie na rynku czynnika wytwórczego występuje wielu pracowników lub wiele źródeł kapitału, ale tylko jeden producent (pracodawca). W tej sytuacji przedsiębiorca wie, że ma wpływ na wysokość płac (cen). W równowadze popyt na czynnik produkcji jest niższy niż podaż, gdyż wówczas płace (ceny) są niższe. ---> więcej w pyt. 55 (rynek pracy).

54. Gospodarstwo domowe w roli dostawcy pracy. Wpływ płacy na podaż pracy.

Gospodarstwa domowe są w gospodarce dostawcami pracy, więc tym samym tworzą podaż pracy. Wielkość podaży pracy zależy przede wszystkim od decyzji potencjalnych pracowników o tym czy pracować czy nie (jeśli więcej osób zdecyduje się pracować, to podaż pracy jest wyższa i odwrotnie).

Indywidualna decyzja czy wejść do zasobu siły roboczej czy nie zależy od płacy realnej. Oznacza to, że o wielkości podaży pracy decyduje wysokość wynagrodzenia. Zasadniczo przyjmuje się, że im wyższe jest wynagrodzenie, tym większa jest podaż pracy, gdyż więcej osób chce pracować.

Jednak analizując podaż pracy dokładniej, można zaobserwować, że krzywa podaży może przyjąć poza jej typowym kształtem (S₁) także inny kształt (S₂) (zawracać). W takiej sytuacji od pewnego momentu wyższe wynagrodzenie obniża podaż pracy/zatrudnienie, ponieważ pracownicy uznają, że mają wystarczającą ilość pieniędzy i nie muszą więcej pracować.

Możliwość wystąpienia dwóch różnych sytuacji wiąże się z tym, że celem pracowników nie jest maksymalizacja płacy, lecz maksymalizacja użyteczności, a wysoką użyteczność poza płacą ma również czas wolny.

Inaczej: wzrost wynagrodzenia wywołuje efekt dochodowy i efekt substytucyjny. W zależności od tego, który efekt okaże się silniejszy przy wzroście płac podaż pracy się zwiększa lub maleje.

Efekt substytucyjny skłania pracowników przy wyższej płacy do dłuższej pracy, ponieważ w przypadku niepracowania czas wolny staje się droższy (gdyż więcej się traci/ nie zarobi).

Efekt dochodowy zachęca pracowników przy wyższej płacy do krótszej pracy, ponieważ pracując mniej można utrzymać ten sam poziom konsumpcji dodatkowo otrzymując więcej czasu wolnego.

55. Popyt na pracę i podaż pracy, równowaga na rynku pracy w warunkach doskonałej konkurencji, monopsonu i przy istnieniu związków zawodowych.

Tak samo jak popyt na wszystkie czynniki wytwórcze również popyt na pracę jest powiązany z poziomem produkcji firmy i jest jego pochodną. W krótkim okresie, w którym przyjmuje się, że zmiennym czynnikiem produkcji jest tylko praca, popyt na pracę odzwierciedla całkowicie wysokość produkcji. W długim okresie wpływ na popyt na pracę mają też ceny pozostałych czynników wytwórczych - kapitału (maszyn) i ziemi (jeśli w ogóle model bierze ją pod uwagę).

W konkurencji doskonałej na rynku pracy ani przedsiębiorcy ani pracownicy nie mają wpływu na wysokość płac. W związku z istnieniem doskonale elastycznej podaży siły roboczej firmy mają możliwość zatrudnienia tylu pracowników ilu potrzebują za określoną stawkę wynagrodzenia. Równowaga występuje w punkcie przecięcia podaży pracy i popytu na pracę.

Przy istnieniu związków zawodowych, które jednoczą pracowników z celem uzyskania wyższych płac mamy do czynienia z silnie zmonopolizowaną formą rynku pracy. W takiej sytuacji firma będzie zmuszona do zatrudnienia nowych pracowników za wyższą stawkę płacy. W efekcie popyt firmy na pracę się zmniejszy. W równowadze występuje niepełne zatrudnienie (popyt na pracę niższy niż podaż pracy), gdyż firma płacąc więcej już zatrudnionym, nie zatrudni nowych.

W monopsonie na rynku pracy występuje wielu pracowników, ale tylko jeden pracodawca. W tej sytuacji przedsiębiorca wie, że ma wpływ na wysokość płac. Firma zatrudnia mniej osób oferując niższą stawkę (popyt na pracę niższy niż podaż). W efekcie w monopsonie występuje tzw. wyzysk pracy przez przedsiębiorcę. Firma podnosi stawkę płacy dopiero wówczas, gdy potrzebuje większej liczby pracowników na potrzeby wzrostu produkcji.

Sytuacje, w których popyt na pracę jest niższy niż podaż, nazywamy rynkiem pracodawcy. Odwrotna sytuacja oznaczałaby rynek pracobiorcy.

56. Międzyokresowy model wyboru konsumenta. Rozkład oszczędności i konsumpcji w czasie. Wpływ zmian stopy procentowej na decyzje gospodarstwa domowego.

Międzyokresowy model wyboru konsumenta analizuje dwie podstawowe możliwości wykorzystania dochodu (M₀) konsumenta: konsumpcji (C₀) i oszczędzania (S₀) (M₀ = C₀+S₀).

Model jest nazywany międzyokresowym, ponieważ konsument może decydować czy przeznaczyć dochód danego okresu na konsumpcję dziś, czy na oszczędności po stopie procentowej (i) celem przyszłej konsumpcji. Najprostszy model obejmuje dwa okresy. Konsument może zaciągnąć także dług (też po stopie (i)), aby zwiększyć bieżącą konsumpcję. Dzieje się to jednak kosztem konieczności ograniczenia przyszłej konsumpcji (bo trzeba spłacić dług).

Model najłatwiej przedstawić na wykresie za pomocą krzywej międzyokresowego ograniczenia budżetowego i krzywych obojętności (opisujących użyteczności). Poniżej model dla dwóch okresów.

C₀ = M₀ - S₀
C₁ = M₁ + S₀(1+i)

(przy czym S ujemne oznacza w tym wypadku zaciągnięcie długu).

Optymalny wybór konsumenta znajduje się w punkcie styczności krzywej ograniczenia budżetowego i krzywej obojętności. W tym miejscu jest najwyższa użyteczność. Na przedstawionym rysunku konsument część dochodu konsumuje a część oszczędza, gdyż wtedy osiąga najwyższą użyteczność.

Pod wpływem zmiany stopy procentowej krzywa ograniczenia budżetowego zmieni swoje nachylenie (wyższa stopa => bardziej stroma krzywa, ponieważ nachylenie = -(1+i) ). W efekcie zmieni się punkt optymalnego wyboru konsumenta, gdyż styczność wystąpi z inną krzywą obojętności.

57. Oddziaływanie ryzyka i niepewności na decyzje gospodarstwa domowego i rynki ubezpieczeń

Ryzyko i niepewność są związane z problemem niedoskonałej informacji przy podejmowaniu decyzji. Podejmowanie decyzji staje się udziałem w grze losowej, w której można zyskać lub stracić - z różnym prawdopodobieństwem,

Przyjmuje się, że gdy mowa jest o ryzku prawdopodobieństwo zdarzeń jest znane, a gdy mowa jest o niepewności, to prawdopodobieństwo nie jest znane.

Dokonując wyboru w warunkach ryzyka trzeba znać wszystkie możliwe zdarzenia/skutki danego wyboru (oraz ich prawdopodobieństwa). Wówczas gospodarstwo domowe może posłużyć się metodą wartości oczekiwanej, aby podjąć najlepszą decyzję (najwyższa wartość oczekiwana).

Do określenia racjonalnego zachowania w przypadku niepewności należy zastąpić ją ryzykiem, poprzez przyjęcie/oszacowanie wartości prawdopodobieństwa poszczególnych zdarzeń.

Ważne: kryterium wartości oczekiwanej może być stosowane tylko, gdy osoba ma neutralny stosunek do ryzyka. W przypadku awersji do ryzyka (bądź sytuacji odwrotnej) kryterium to da błędny wynik, który trzeba by zmodyfikować.

W sytuacji, gdy gospodarstwo domowe nie chce podjąć określonego ryzyka (ponieważ ma awersję do ryzyka), może się ubezpieczyć. Taka decyzja ma sens, gdy wzrost użyteczności spowodowany przekazaniem ryzyka będzie minimum taki sam, jak strata użyteczności spowodowana pewnym oddaniem składki.

Z kolei ubezpieczyciel zdecyduje się zawrzeć umowę wtedy, gdy składka będzie na tyle duża, aby użyteczność z niej rekompensowała w całości stratę użyteczności zaistniałej pojawieniem się możliwej straty (liczonej np. metodą wartości oczekiwanej).

58. Niesprawność mechanizmu rynkowego a rola sektora publicznego

Niesprawność mechanizmu rynkowego (inaczej: zawodność rynku, market failure) to sytuacja, w której mechanizm rynkowy nie prowadzi do efektywnej (w sensie Pareta) alokacji zasobów.

Klasycznymi przyczynami zawodności rynku są (szczegółowy opis w pytaniach 60 i 62-65):
- monopol naturalny
- efekty zewnętrzne
- asymetria informacji
- dobra publiczne

Przykłady: rynek nie zapewnia konsumentom:
-odpowiedniej ilości i ceny dóbr (np. z powodu istnienia monopolu naturalnego),
-odpowiedniego zestawu dóbr (np. z powodu występowania dóbr publicznych),
-odpowiedniego podziału pracy lub jakości dóbr (z powodu istnienia asymetrii informacji),

Skutkiem występowania zawodności rynku jest zbędna strata społeczna (deadweight loss).

Nieefektywność rynku jest wykorzystywana jako argument na rzecz interwencji państwa na rynku, czyli rozwiązań regulacyjnych lub wręcz nacjonalizacji niektórych podmiotów gospodarczych.

Rolą sektora publicznego jest zapewnienie efektywnej alokacji zasobów tam gdzie rynek tego nie potrafi w celu zlikwidowania lub zminimalizowania społecznej utraty dobrobytu.

Problemem na drodze ku temu stają się jednak również występujące zawodności państwa.

59. Granice możliwości oddziaływania państwa na gospodarkę (government failures)

Zawodność państwa w ekonomii jest analogią zawodności rynku na polu sektora publicznego i występuje w sytuacji, gdy alokacja dóbr lub zasobów dokonywana przez władze publiczne jest nieefektywna.

W sytuacji kiedy występuje zawodność rynku, rozwiązaniem może być interwencja państwa, lecz z powodu występowania zawodności państwa również ta koncepcja ma swoje granice i nie przynosi efektywności z perspektywy dobrobytu społecznego.

Przyczynami zawodności państwa są:
- biurokracja - celem jest maksymalizacja dostępnego/przydzielonego budżetu zamiast minimalizacja kosztów (rent seeking), (sytuacja się zaostrza gdy instytucja ma pozycję monopolu)

- podążanie w pierwszej kolejności za interesem własnym (z założenia polityk/rząd realizuje program zgodny ze swoimi celami i korzyściami osobistymi)

- problem agenta-pryncypała - z powodu asymetrii informacji społeczeństwu (pryncypał) trudno jest kontrolować posunięcia rządu (agent)

- lobbing - różne grupy interesów (w tym np. właściciel monopolu naturalnego) wywierają wpływ na rządzących w celu osiągnięcia interesów własnych

- myślenie krótkookresowe (nastawione na nadchodzące wybory i poparcie społeczne) - w efekcie unikane są problemy i decyzje niepopularne co blokuje poprawę efektywności w długim okresie.

Z racji występowania zarówno zawodności rynku jak i zawodności państwa istotne jest, aby przy podejmowaniu decyzji (na rzecz lub przeciw interwencji państwa) uwzględniać koszty społecznej utraty dobrobytu (spowodowane jedną i drugą stroną) w celu znalezienia równowagi między nimi.

60. Monopol naturalny. Uzasadnienie dla regulacji monopoli naturalnych

Monopol naturalny jest jak każdy monopol strukturą rynkową, która nie jest w pełni efektywna z perspektywy rynku (całkowicie efektywna jest konkurencja doskonała). Typowo monopolista może poprzez podniesienie ceny generować zyski nadzwyczajne, czego skutkiem jest mniejsza produkcja. W rezultacie występuje społecznie niepożądana utrata dobrobytu (deadweight loss).

W przypadku monopolu naturalnego problem ten ma wyjątkowe znaczenie, gdyż zasadniczo nie istnieje możliwość wprowadzenia konkurencji na danym rynku. Są dwa rodzaje mon. naturalnych.

Przykłady: sieciowe - gazociągi, wodociągi, łącza telekom., tory kolejowe; punktowe - dworzec kolejowy, lotnisko. Naturalność tego monopolu przejawia się w tym, że żaden potencjalny konkurent nie postawi dworca zaraz obok istniejącego, czy też drugiego równoległego wodociągu.

Monopole naturalne są uznawane za typowy przykład zawodności rynku (jeden z czterech), gdyż rynek nie jest w stanie sam uregulować tej sytuacji, tzn. brak konkurencji nie zmusi właściciela wodociągu do obniżenia opłaty za transport wody i nie doprowadzi do zwiększenia liczby połączeń pociągów (mała liczba > wysokie ceny > zysk nadzwyczajny, ale utrata dobrobytu społ.)

Wszystkie sposoby uregulowania tej sytuacji zakładają interwencję państwa. Możliwości:

-właścicielem monopolu naturalnego jest państwo (rezygnuje z zysku nadz. i dopłaca do interesu)

-państwo narzuca minimalną produkcję na poziomie zerowego zysku nadzwyczajnego

-lub na poziomie odpowiadającym rynkowi konkurencyjnemu (tu zazwyczaj występuje strata u monopolisty, więc bez subsydiów się nie obędzie), aby zwiększyć dobrobyt społeczny

-unbundling, przykład: właścicielem elektrowni i sieci energ. jest jedna firma, która ma monopol. Tworzy się dwie odrębne firmy - sieć energ. (tu monopol nat. zostaje zachowany) i elektrownię (ta traci monopol), gdyż umowa przewiduje, że z sieci energ. mogą korzystać wszystkie elektrownie.61. Zmiana wartości pieniądza w czasie

Pieniądz ma różną wartość w różnych momentach czasu. Największą ma dzisiaj (t₀) a jego wartość maleje im dalej w przyszłość, tzn. złotówka otrzymana dzisiaj jest więcej warta niż złotówka otrzymana za rok. Dlaczego?

Ponieważ złotówkę dzisiaj można zainwestować/ odłożyć na oprocentowanym rachunku i mieć za rok więcej, tj. złotówkę plus odsetki.

Wzór: FV = PV × (1+r)^t , co jest równoważne: PV = FV / (1+r)^t , (PV- present value, FV- future value)

Wzór w drugiej formie stanowi bazę do większości stosowanych współcześnie metod wyceny inwestycji (np. NPV, IRR). Stopa procentowa r, nazywana stopą dyskontową, odzwierciedla koszt alternatywny inwestycji (np. przeznaczenie pieniędzy na lokatę) i jednocześnie wyraża minimalną oczekiwaną stopę zwrotu, jaka powinna zostać osiągnięta przez projekt inwestycyjny, tak aby opłacało się go w ogóle rozpocząć zamiast odłożyć te pieniądze na lokatę.

Przykład oddający istotę zmiany wartości pieniądza w czasie:
Otrzymuję propozycję: w zamian za zainwestowane 1000 zł otrzymam 9000 zł za 30 lat. Oferta wydaje się ciekawa, ponieważ za 1zł otrzymam 9zł, ale z inwestycją wiąże się długi czas trwania. W efekcie należy porównać czy odkładając te 1000 zł na lokacie w banku nie otrzymam tyle samo (więcej/mniej)?

62. Efekty zewnętrzne jako przykład zawodności rynku. Twierdzenie Coase'a. Metody internalizacji efektów zewnętrznych

Efekty zewnętrzne to zjawisko w ekonomii polegające na przeniesieniu części kosztów (lub korzyści) wynikających z działalności jednego podmiotu na podmioty trzecie bez odpowiedniej rekompensaty. Zazwyczaj jest to uboczny skutek działalności danego podmiotu gospodarczego, którego konsekwencje ponosi inny odbiorca niezależnie od swojej woli.

Przykład: zanieczyszczenie rzeki przez zakłady chemiczne. W efekcie właściciel łowiska ryb leżącego niżej w biegu rzeki ponosi straty wbrew swojej woli. Natomiast właściciel fabryki nie ponosi kosztów zanieczyszczenia (czyt. przerzuca je na podmioty trzecie).

Efekty zewnętrzne są klasycznym przykładem zawodności rynków (jeden z czterech głównych).

Ponieważ efekty zewnętrzne zachodzą poza rynkiem, skutkiem są trudności przy określaniu wartości straty i ewent. egzekwowaniu rekompensaty.

Z powodu konfliktu interesów i niemożności rozwiązania go przez rynek podjęto próbę znalezienia sprawiedliwego rozwiązania dla takich sytuacji (np. poprzez interwencję państwa), czyli internalizacji efektów zewnętrznych.

Internalizacja efektów zewnętrznych może wyglądać następująco:

- Podatek Pigou: zakład chemiczny płaci podatek narzucony przez państwo jako kara za szkody.

- włączenie kosztów zewnętrznych wynikających z działalności danego podmiotu do rachunku ekonomicznego tego podmiotu, czyt. zarówno zakład chemiczny jak i łowisko należy do tego samego podmiotu gospodarczego.

- Twierdzenie R. Coase'a: rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych może być przy określonych warunkach dokonane w drodze porozumienia dokonanego przez zainteresowane strony, bez udziału władz publicznych (państwa), np. obie strony się dogadają, że zakład chemiczny będzie płacił rekompensatę łowisku, mniejszą od całkowitych korzyści z produkcji (czyli zakład chemiczny ma nadal zysk ale mniejszy), ale satysfakcjonującą właściciela łowiska.63. Dobra publiczne i przyczyny problemów z ich dostarczaniem

Dobro publiczne to takie dobro, które konsumowane/używane przez jedną osobę może być jednocześnie konsumowane bez ograniczeń przez innych, czyli posiada dwie wyróżniające cechy:

-niemożność wyłączenia z konsumpcji (wszyscy mogą bezpłatnie korzystać z dóbr publicznych)
-brak konkurencyjności w konsumpcji (wszyscy mogą jednocześnie korzystać z dóbr publicznych)

Przykłady: uliczne oświetlenie, miejski pokaz sztucznych ogni, obrona narodowa czy też komunikacja publiczna. Wymienione przykłady ukazują cechy dóbr publicznych, np. z oświetlenia ulicznego może jednocześnie korzystać wiele osób i nikt na tym nie traci (brak konkurencyjności), a ponadto nie da się nikogo wyłączyć z korzystania z niego (niemożność wyłączenia).

Niemożność wyłączenia niekoniecznie należy rozumieć dosłownie, lecz poprzez bardzo wysokie koszty wyłączenia, np. teoretycznie można by ogrodzić światła uliczne tunelem i wpuszczać tylko osoby z biletem :-) Podobnie sprawa wygląda z komunikacją miejską. Można wprowadzić kontrolerów. Koszty tego są jednak bardzo wysokie, więc kontrolerzy pojawiają się tylko czasami.

W rezultacie mamy do czynienia z tzw. problemem gapowicza (ktoś korzysta a nie płaci), który jest bezpośrednim efektem trudności związanych z wyłączeniem dóbr publicznych z konsumpcji.

Z powyższych przyczyn wolny rynek nie jest w stanie zapewnić dóbr publicznych, gdyż mało które przedsiębiorstwo będzie skłonne inwestować w biznes zasadniczo z góry skazany na straty.

Dlatego też dobra publiczne uchodzą za typowy przykład zawodności rynku (jeden z czterech).

Jako rozwiązanie już Adam Smith jako pierwszy wskazał konieczność zagwarantowania dóbr publicznych przez państwo. Innym sposobem jest zapewnienie ich przez firmy prywatne na podstawie kontraktów zawartych z rządem, najczęściej w powiązaniu z subwencjami.

64. Oddziaływanie asymetrii informacji na decyzje podmiotów gospodarczych i jej wpływ na zaburzenia na rynkach: negatywna selekcja i pokusa nadużycia (ryzyko moralne)

Asymetria informacji w ekonomii oznacza sytuację, w której jedna ze stron transakcji posiada więcej informacji od drugiej.

Występowanie asymetrii informacji prowadzi do zaburzeń w rachunku ekonomicznym podmiotów transakcji, co jest przyczyną suboptymalnych decyzji gospodarczych w skali mikro, zaś w skali makro prowadzi do nieefektywnej (w sensie Pareta) alokacji zasobów.

Asymetria informacji jest klasycznym przykładem zawodności rynku (jeden z czterech głównych).

Skutkami asymetrii informacji są negatywna selekcja i pokusa nadużycia.

Negatywna selekcja (adverse selection) występuje po stronie słabiej poinformowanej i przejawia się suboptymalną decyzją gospodarczą, której wynikiem jest wypieranie produktu lepszego przez produkt gorszy. Przykład: Mniej poinformowany kupujący chce kupić produkt. Ma do wyboru kilka (lepsze i gorsze), ale nie jest w stanie ocenić, który jest faktycznie lepszy. W rezultacie wybierze produkt tańszy, aby uniknąć nadmiernego ryzyka lub markę, o której słyszał (np. będąc za granicą, wybór typowego piwa sieciowego zamiast lokalnego, które załóżmy, że jest lepsze).

Pokusa nadużycia (moral hazard) występuje po stronie lepiej poinformowanej i przejawia się podejmowaniem wyższego ryzyka w sytuacji chronionej niż w sytuacji niechronionej. Przykład: nieubezpieczony rolnik pilnuje stodoły pełnej zboża przed ogniem. Ubezpieczony od pożaru może się mniej przejmować chodzeniem z papierosem w jej obrębie, gdyż jeśli się spali dostanie odszkodowanie od ubezpieczyciela, który ma niepełną informację o działaniach rolnika.

65. Asymetria informacyjna a problem pryncypała - agenta

Asymetria informacji w ekonomii oznacza sytuację, w której jedna ze stron transakcji posiada więcej informacji od drugiej strony.

Stronę, która jest lepiej poinformowana, określa się mianem pełnomocnika (agent), a stronę poinformowaną gorzej, nie posiadająca pełni informacji, mianem mocodawcy (principal). Istotną rolę w problemie odgrywa fakt, że każdy z nich kieruje się swoim interesem, a przełożonemu jest trudno zweryfikować co właściwie agent wykonuje.

Przykładem może być menedżer (pryncypał) i podwładny sprzedawca (agent). Menedżerowi zależy na podniesieniu zysku ale nie za wszelką cenę (np. uwzględniając koszty i ryzyko), a sprzedawcy na prowizji od wartości sprzedaży. W efekcie może zajść sytuacja, że agent sprzedaje np. kredyt osobie niewypłacalnej aby otrzymać prowizję, natomiast menedżerowi trudno jest na początku sprawdzić zasadność tej decyzji.

Również w problemie pryncypała-agenta mogą występować problemy negatywnej selekcji (podczas wyboru agenta przez pryncypała) i pokusy nadużycia (podczas wykonywania zadań przez agenta).

Metodą, która może pomóc rozwiązać problem pryncypała-agenta są wprowadzenie systemu informacyjnego, czyt. ścisły nadzór agenta i zadań przez niego wykonywanych. Wiąże się to jednak z wysokimi kosztami, a ponadto nie musi gwarantować pełni informacji.

Pewniejszym, lecz nie zawsze możliwym sposobem jest powiązanie celu agenta z celem pryncypała. Przykład: akcjonariusz firmy (pryncypał) i wybrany przez niego zarząd (agent). Celem akcjonariusza jest wzrost majątku mierzonego w cenie akcji, z kolei celem zarządu jest wynagrodzenie i prowizje od wyników (np. zysku). Rozwiązaniem problemu może być nadanie opcji menedżerskich członkom zarządu lub system prowizyjny powiązany z kursem akcji.66. Wykorzystanie teorii gier do analizy zachowań strategicznych. Równowaga Nasha. Gra dylemat więźnia

Teoria gier - definiowana jako teoria podejmowania decyzji w warunkach interaktywnych, stworzona przez J. von Neumanna. Podstawowym założeniem jest racjonalne działanie wszystkich podmiotów decyzyjnych.

Równowaga Nasha jest to profil strategii teorii gier, w którym strategia każdego z graczy jest optymalna, przyjmując wybór jego oponentów za ustalony. W efekcie żaden z graczy nie ma powodów jednostronnie odstępować od strategii równowagi.

Równowaga Nasha nie musi być efektywna w sensie Pareto. Klasycznym przykładem tej nieefektywności jest paradoks znany jako dylemat więźnia.

Przykład gry dylemat więźnia:

Dwóch więźniów złapanych, ale nie można im nic udowodnić, więc próbuje się ich skłonić do zeznań. Jeśli obaj będą milczeć dostaną po roku, jeśli jeden zezna a drugi nie, to zeznający zostanie bez wyroku, a drugi dostanie 10 lat, jeśli obaj się przyznają to obaj dostaną po 5 lat. Każdy z więźniów woli krótszy wyrok i każdemu wyrok drugiego jest obojętny.

Macierz wypłat obrazuje możliwe wyroki (tu: niższa liczba korzystniejsza). Na podstawie ustalonego wyboru oponenta każdy więzień wybiera strategię, która gwarantuje mu krótszy pobyt, np. jeśli B będzie milczeć to A woli zeznawać, bo będzie dla niego krótszy wyrok, a jeśli B będzie zeznawać, to A też. B myśli analogicznie. W efekcie strategią dominującą dla obu okazuje się więc „zeznawaj”, a równowaga Nasha kształtuje się w miejscu spotkania decyzji obu więźniów, więc obaj dostaną po 5 lat. Choć wybór każdego więźnia jest racjonalny, to nie występuje optimum Pareta.

67. Teoria równowagi ogólnej. Dwa twierdzenia ekonomii dobrobytu

Teorię równowagi ogólnej stworzył Leon Walras w latach 1874-77, która stała się pierwszą syntezą neoklasyczną (drugą jest Teoria równowagi cząstkowej A. Marshalla).

Walras analizował gospodarkę z perspektywy rynkowej jako model doskonałej konkurencji (nikt nie ma wpływu na kształtowanie się cen), w której sprzedający i kupujący są cenobiorcami, a rynek jest cenotwórcą. Wszystkie ceny są cenami równowagi, które tworzy rynek pod postacią aukcjonatora (u Smitha niewidzialna ręka).

Teoria równowagi ogólnej jest rozwinięciem prawa rynków Saya (czyt. podaż kształtuje popyt, rynek konkurencyjny, równowaga makroekonomiczna). Reprezentuje całościowe podejście do gospodarki, w którym zostały zintegrowane ujęcia mikro i makroekonomiczne. Zgodnie z walrasowską ideą, równowaga kształtuje się w skali makro i równocześnie także na wszystkich rynkach poszczególnych dóbr (Marshall się na tym skupił w teorii równowagi cząstkowej).

Walras analizował gospodarkę również z perspektywy podmiotowej, czyt. gospodarstw domowych (cel: konsumpcja, źródło: płaca) i przedsiębiorstw (cel: maksymalizacja zysku, źródło: praca), które za pomocą mechanizmu aukcjonatora tworzą równowagę ogólną.

Istnieją dwa fundamentalne twierdzenia ekonomii dobrobytu opisujące związek między wolnokonkurencyjnymi rynkami a efektywnością ekonomiczną w rozumieniu optimum Pareta:

1. Każda gospodarka, w której jest konkurencja rynkowa, jest efektywna w rozumieniu Pareta

2. Za pośrednictwem konkurencji rynkowej można - dokonując odpowiedniej zmiany wyjściowego podziału dochodów - osiągnąć każdą efektywną w sensie Pareta alokację zasobów.68. Optimum Pareto. Definicja i własności tej definicji optimum społecznego

Ocena sytuacji optymalnej z perspektywy pojedynczego konsumenta.

Zaproponowana przez V. Pareto (Ekon. Dobrobytu/Szk. Lozańska (uczeń Walras'a)) w 1896 r.

Optimum Pareto występuje/zostanie osiągnięty wtedy, gdy nie można polepszyć czyjegoś położenia, nie pogarszając położenia innej osoby.

Przykład: A ma tylko wodę, a B ma tylko colę. Z racji, że krańcowa użyteczność dobra, którego oboje nie mają jest wyższa niż krańcowa użyteczność dobra, które posiadają, następuje wymiana, tak długo aż oboje nie będą się chcieli dalej wymieniać (czyt. nie dojdą do porozumienia, bo nie będzie im się już opłacało). Wtedy zajdzie optimum Pareto.

Natomiast inny przykład: nawet jeśli w procesie dochodzenia konsumentów do sytuacji optymalnej jeden (A) otrzymał więcej (np. 100) dóbr (coli i wody łącznie) a drugi (B) tylko dziesięć, to choć użyteczność krańcowa z danego dobra dla B jest dużo wyższa niż dla A, to w przypadku redystrybucji dóbr od A do B (żeby wyrównać) nie zajdzie optimum Pareto, bo pogorszy się położenie A. Jedynie, gdy A otrzyma coś w zamian od B (na zasadzie jak w pierwszym przykładzie) i dobrowolnie się wymieni, to zostanie zachowane optimum Pareto.

69. Optymalny wybór konsumenta przy różnym układzie preferencji

Optymalny wybór konsumenta może być analizowany dwiema metodami:
1. Teoria użyteczności (całkowita i krańcowa)
2. Teoria krzywych obojętności (krzywe obojętności a linia ograniczenia budżetowego)

Teoria użyteczności opiera się na maksymalizacji użyteczności, która jest sumą zadowolenia czy satysfakcji ludzi uzyskana z konsumpcji danego dobra lub usługi.

W przypadku możliwości wyboru pomiędzy dwoma dobrami, osoba maksymalizuje użyteczność całkowitą, która jest składową obu użyteczności cząstkowych. Przy tym należy pamiętać, że każda następna jednostka danego dobra ma mniejszą użyteczność (prawo malejącej użyteczności krańcowej/I prawo Gossena). Wybór optymalny kształtuje się tam gdzie następne użyteczności krańcowe obu dóbr są najmniejsze.

Krzywe obojętności są ściśle powiązane z teorią użyteczności. Każda krzywa przedstawia kombinacje dwóch dóbr, które konsumentowi dają takie samo zadowolenie, czyli ten sam poziom całkowitej użyteczności. Punkt optimum znajduje się na krzywej obojętności, która znajduje się najwyżej, a jednocześnie ma punkt wspólny z krzywą ograniczenia budżetowego.

Bibliografia:

1. R. Bartkowiak, Historia myśli ekonomicznej, PWE 2008.

2. J. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego, R. Rapacki (red. nauk. przekł.), PWN, Warszawa 2004

3. D. Begg, R. Dornbusch, S. Fisher: Makroekonomia, PWE

4. D. Begg, R. Dornbusch, S. Fisher: Mikroekonomia, PWE

5. S. A. Ross, R. W. Westerfield, B. D. Jordan, „Fundamentals of Corporate Finance”, McGraw-Hill, New York 2007.

6. M. Burda, C. Wyplosz: Makroekonomia. Podręcznik europejski, PWE, Warszawa 1995 .

7. B. Czarny, R. Rapacki, Podstawy Ekonomii, PWE, 2002.

8. E. Czarny: Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2006.

9. R. Frank: Mikroekonomia. Jakiej jeszcze nie było, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007.

10. R. Hall, J. Taylor: Makroekonomia, PWN, Warszawa 2002.

11. D. Laidler, S. Estrin: Wstęp do mikroekonomii, Gebethner i Ska, Warszawa 1991.

12. P. Samuelson, W. Nordhaus: Ekonomia, PWN, Warszawa 1995.

13. J. Sloman, Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa 2001.

14. M.E. Porter, Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów, Warszawa 1994.

15. M. Rainelli, Ekonomia przemysłowa, Warszawa 1996.

16. http://pl.wikipedia.org.

17. http://investopedia.com.

18. http://www.zset.pl

19. http://agh.edu.pl.

20. http://coin.wne.uw.edu.pl.

21. http://kozminski.edu.pl.

22. http://www.nbp.pl.

23. http://www.parkiet.com.pl.

24. http://www.pb.pl.

25. http://www.rp.pl.

26. http://www.sgh.waw.pl.

27. poprzednie opracowania

i inne…

b. komercyjne mogą generować większą podaż pieniądza przez kredyty przy zachowaniu jedynie rez. obowiązkowej

czyli nieuwzględniających inflacji. Przykład: inflacja = 3%, nominalna st. proc = 7%, => realna st. proc. = 4%.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_przewagi_komparatywnej - tu jest dobry przykład (ten z tabelkami).

D. Ricardo w teorii stanu stacjonarnego twierdził, że rozwój gospodarczy osiągnie kiedyś nieprzekraczalną granicę, która jest uwarunkowana liczbą ludności (pracy) i ograniczonymi zasobami kapitału i szczególnie ziemi i surowców. Model Solowa pomija trzeci czynnik wytwórczy - ziemię/surowce).

Model międzyokresowego wyboru konsumenta jest typowym modelem z nurtu neoklasycznego, który zakłada istnienie idealnego rynku kapitałowego, na którym stopa pożyczek i depozytów jest w danym okresie stała i taka sama

Wówczas można się kierować tzw. Ekwiwalentem pewności. Różnica między nim a wartością oczekiwaną wyraża swojego rodzaju premię za ryzyko.

Szczegółowy przykład: http://coin.wne.uw.edu.pl/tzylicz/0907AURA.pdf

Dla odróżnienia dobro prywatne (np. samochód, dom, długopis) cechuje się zarówno możliwością wyłączenia z konsumpcji (czyli można zabronić używania go innym /skutecznie zabezpieczyć je przed tym) oraz konkurencyjnością (czyli np. może używać go tylko jedna osoba w danej chwili).
Występują też dwa rodzaje dóbr pośrednich, które mają jedną z tych cech a drugiej nie mają.

2

---