Entomologia
Wykład I 20.02.2005
Danuta Kropczyńska gr. 2 i 4
2 semestry, egzamin testowy 40-60 pytań z częścią otwartą
Entomologia stosowana- głównie zajmuje się owadami, ale również nicienie, ślimaki.
J. Boczek „Nauka o szkodnikach roślin uprawnych” SGGW 2001
J. Boczek „Niechemiczne metody zwalczania szkodników roślin” SGGW 1992
W. Gruszczyński „Zoocydy w ochronie roślin”- SGGW 1993- głównie ogólna charakterystyka grup chemicznych środków ochrony roślin.
„Hasło ogrodnicze”- kalendarz ochrony roślin
Ekologia owadów
Szkodnik -gatunek zmniejszający dostępność, jakość i wartość zasobów człowieka- czyli rośliny uprawne, uprawiane dla celów dekoracyjnych w domach lub w ogrodach, parkach; zwierzęta hodowlane do celów spożywczych, dla przyjemności, włókna używane do tkanin, zwierzęta które niepokoją człowieka przez żądlenie, nakłuwanie i przenoszenie chorób.
Szkodnikami są: owady, nicienie, roztocza, ślimaki, gryzonie, ptaki, zwierzyna płowa, zające
Skąd się biorą szkodniki?
W środowisku liczebność osobników populacji się oscyluje wokół poziomu równowagi.
Utrzymanie poziomu równowagi zależy od:
Czynników abiotycznych- działających niezależnie od zagęszczenia populacji
Czynników biotycznych związanych z powiązaniami pokarmowymi (drapieżnictwo, pasożytnictwo, współzawodniczenie o pokarm, dostępność miejsc namnażania się) -zależy od zagęszczenia populacji
Czynniki abiotyczne- np. chłód - kilkudniowy przymrozek może spowodować gwałtowny spadek liczebności ale potem liczebność wzrasta do ustalenia się poziomu równowagi- również może to być gwałtowny deszcz- zawsze jednak jakaś część szkodników zostaje.
Czynniki wrodzone- genotypowe
długość cyklu rozwojowego, liczba pokoleń - organizmy o krótkim cyklu rozwojowym mają skłonność do masowych pojawów - mszyce- w sezonie rozmnażają się bez udziału jaj i samców, jedynie jaja zimujące
liczba potomstwa - również mszyce i roztocza
odporność na działanie czynników biotycznych i abiotycznych niekorzystnie wpływających na gatunek- np. odporność na działanie temperatury- kwieciak jabłkowiec- zaczyna aktywność przy 5 stopniach, a przy spadku temperatury zapada w stan odrętwienia ; odporność na wrogów- twarda okrywa ciała
Wrogowie naturalni
Nie niszczeni przez chemiczne środki ochrony roślin i niektóre zabiegi uprawowe; regulują liczebność gatunków roślinożernych.
Najgroźniejsze dla nich jest:
stosowanie nie selektywnych pestycydów- przędziorki zżerane są przez roztocza z rodziny Phytoseide które są bardzo wrażliwe na pestycydy- duży pojaw przędziorków świadczy o stosowaniu pestycydów
monokultury- wrogowie naturalni ich nie lubią, lepiej w uprawach współrzędnych- ostoje wrogów naturalnych np. pokrzywa
usuwanie z pól miedz i z ich okolicy zadrzewień i dziko rosnącej roślinności
Koncepcja introdukcji wrogów naturalnych do ekosystemu aby ustalić niższy poziom równowagi - przędziorek owocowiec w sadach- bardzo groźny, aby go zwalczyć wprowadza się dobroczynka w paskach lub fragmentach kory, stosuje się selektywne pestycydy- w 2,3 lata usuwamy problem
Inne składniki biocenozy:
konkurencja o pokarm i miejsce gniazdowania
intensywne nawożenie, głównie azotowe sprzyja rozwojowi gatunków roślinożernych
Działalność człowieka:
zmiany w systemie upraw roślin
nieumiejętne stosowanie chemicznych środków ochrony roślin
tworzenie nowych miejsc gniazdowania - muchówki przywabiane są przez zapach fermentującego obornika- śmietka kapuściana, cebulanka i śmietlanka
wprowadzanie do ekosystemu wrogów naturalnych
wprowadzanie do ekosystemu zmian powodujących, że mniej osobników przeżywa - usówanie miejsc gniazdowania i
integrowane programy- wzrost szpecieli po zmodyfikowaniu oprysków spowodował wzrost liczby drapieżników które ograniczyły liczebność przędziorków.
Skład jakościowy fauny owadów na polu kapusty:
zoofagi 40%, fitofagi 12%, saprofagi 10%, odżywiające się nektarem 38%
w składzie ilościowym dominują fitofagi
szkodniki:
okazjonalne- stanowią zagrożenie raz na kilka lat
potencjalne- stanowią zagrożenie po zmianie systemu uprawy np. przędziorki]
migrujące- rzadkie w naszym klimacie np. zmieszchnica trupiagłówka- okresowy szkodnik ziemniaków
Owady są zwierzętami zmiennocieplnymi - spadek temperatury przystosowuje je do pór roku
Zmiany pór roku występują cyklicznie, sygnały ze środowiska przygotowują zwierzęta do nadejścia kolejnej pory. Wiążą się ze zmianami temperatury, wilgotności, ilości jak i jakości pożywienia.
Mechanizmy pozwalające na przystosowanie się:
zapadanie w stan odrętwienia
diapauza
migracja
Odrętwienie - krótkotrwały stan zahamowania czynności życiowych po zaistnieniu niekorzystnych warunków.
Diapauza - stan niskiej aktywności metabolicznej związany z zahamowaniem rozwoju lub reprodukcji. W stanie tym owad jest odporny na niesprzyjające warunki środowiska i zmienia swe zachowanie. Diapauza jest genetycznie uwarunkowana, mogą w nią zapadać określone stadia gatunku. Jest kontrolowana przez sygnały ze środowiska których wystąpienie poprzedza nadejście niesprzyjających warunków. Owady diapauzujące w porównaniu z nie diapauzującymi może cechować:
różny wygląd
różne przystosowania fizjologiczne
zmiany w zachowaniu
Faza przygotowująca do przejścia w stan diapauzy.
Sygnałem ze środowiska wywołującym diapauze jest fotoperiod, zmiana jakości pokarmu (barwniki)
Zegar fotoperiodyczny i licznik fotoperiod
Wybudzenie z diapauzy- okres diapauzy jest zafiksowany genetyczne
Migracja- jest to faza charakteryzująca się stałym ruchem owadów w określonym kierunku. Powiązana jest z zahamowaniem reakcji na bodźce jak stymulatory żerowania czy reprodukcji. Przystosowuje owady do zmiany miejsca rozwoju i reprodukcji, pozwala owadom kolonizować nowe środowiska, ułatwia mieszanie się populacji i zwiększenie genetycznego zróżnicowania. Wywołują ja sygnały ze środowiska:
zagęszczenie populacji
pokarm
fotoperiod, jeśli migracja jest związana z diapauzą np. biedronki zimujące pod świerkami i jałowcami
ENTOMOLOGIA wykład II 27.02.2006
Integrowane metody zwalczania
Łączne wykorzystywanie dostępnych sposobów i metod zwalczania agrofagów włączając w to agrotechnikę, odmiany odporne, wrogów naturalnych oraz biologiczne i chemiczne zwalczanie celem skutecznego, bezpiecznego i opłacalnego obniżania populacji agrofagów do poziomu poniżej którego nie wyrządza szkód gospodarczych.
Agrofag- chwasty, patogeny, szkodniki.
Definicja i założenia IPM:
pewna ilość strar w produkcji roślinnej może być bardziej ekonomiczna, niż całkowite wyeliminowanie szkodnika.
Jeśli wytępimy jakiś gatunek jego nisze może zając inny- groźniejszy
jeśli nieliczna populacja szkodnika występuje na roślinie, wywiera korzystny wpływ na plonowanie- wzmożona fotosynteza ma zniwelować straty- rośliny lepiej rosną
próg szkodliwości gatunku to taka liczebność szkodnika, przy którym występują gospodarcze straty i wówczas zwalczanie jest ekonomicznie uzasadnione, poniżej tego poziomu nakłady na ochronę są wyższe niż zyski, wynikające z przyrostu plonu.
Próg zagrożenia - jest to taka liczebność szkodnika, przy której należy podjąć zabiegi ochronne aby nie dopuścić do osiągnięcia przez agrofaga progu ekonomicznej szkodliwości.
Stonka ziemniaczana praktycznie co roku przekracza próg ekonomicznej szkodliwości
owocówka jabłkóweczka- jej poziom równowagi przekracza poziom szkodliwości ekonomicznej- niezbędne regularne zabiegi
Metody integrowane:
kwarantanna
hodowla odpornych odmian
metody chemiczne- selektywne pestycydy
prognozy i sygnalizowanie
metody biologiczne- drapieżne pasożyty, biopreparaty
metody fizyczne i mechaniczne- wysokie i niskie temperatury, promieniowanie gamma i jonizujące.
Metody biotechniczne- atraktanty i repelenty, informatory chemiczne
metody agrotechniczne- higieniczne- uprawa roli i płodozmian, terminy siewu, nawożenie
Dlaczego IPM?
Jest to jedyny jaki w obecnej chwili możemy zaproponować system zapewniający trwały i opłacalny ekonomicznie sposób zapobiegania szkodom powodowanym przez szkodniki i chwasty wykorzystujący naturalne czynniki ograniczające populację agrofaga posługujący się wszystkimi dostępnymi metodami zwalczania.
Stosowanie metody chemicznej ogranicza się do przypadków, w których inne metody zwalczania zawodzą i dopuszcza pestycydy selektywne, bezpieczne dla środowiska.
Zakłada podejmowanie o zwalczaniu tylko wówczas, gdy jest ona ekonomicznie uzasadniona opierając ją na progach szkodliwości.
Progi szkodliwości- 0,5 przędziorka/ cm2 liścia- progi szkodliwości wyznacza się mierząc intensywność fotosyntezy, przyrost i inne wskaźniki.
Chemiczne środki ochrony roślin:
Zużycie pestycydów w Europie w kg aktywnego składnika na hektar
Szwecja
Dania 0,8
Hiszpania 1,3
Niemcy 1,7
Włochy 3,8
Francja 4,4
Holandia 10,2
Polska 0,5- nie jest to dokładne, w sadownictwie zużywa się znacznie więcej
Podział zoocydów:
insekcydy- zwalczają owady
nematocydy - zwalczają nicienie
akaricydy- zwalczają roztocza
moluskocydy- zwalczają ślimaki
rodenocydy - zwalczją gryzonie
repelenty- odstraszają zwierzyne łowną uszkadzającą rośliny uprawne
Skład zoocydu:
substancja czynna (aktywna)- właściwa trucizna
nośnik (talk, olej mineralny)
synergetyki- substancje zwiększające działanie preparatu
substancje pomocnicze- emulgatory, rozpuszczalniki, utrwalacze, dopełniacze, stabilizatory.
Na etykiecie preparatu substancje czynną określa nazwa chemiczna i wzór chemiczny np. 0-dietylo-0,2-izopropylo-4-metylopiramidyn-6-ylu, nazwa zwyczajowa- diazon, nazwa handlowa: Basudin, Pomona flox, Diazon- ustalona przez producentów. Zawartość substancji czynnej podana jest z nazwą handlową np. Basudin 25 EC, symbol EC oznacza formę użytkowania preparatu.
DS- proszek do suchego zaprawiana roślin
EC- roztwór do emulgowania
SC- stężona zawiesina
SP - proszek do rozpuszczania w wodzie
UL - ciecz do stosowania w ultra niskich objętościach
WP- proszek zawiesinowy
O formie decyduje substancja pomocnicza.
Zachowanie się zoocydów na roślinie:
zoocydy powieszchniowe- pozostają na powierzchni rośliny- nie działają na owady o aparacie gębowym kłująco-ssącym
zoocydy o działaniu wgłębnym- wnikają do tkanek na głębokość 2-3 warstw komórek- dobre na owady minujące
zoocydy o działaniu układowym (systemicznym)- przenoszą się w wiązkach przewodzących, krótko pozostają na powierzchni roślin, krążą wraz z sokami.
Działąnie zoocydów na owady:
zoocydy o działaniu kontaktowym- wnikają przez okrywę ciała w czasie gdy wykonywany jest zabieg, lub gdy owad chodzi po potraktowanej zoocydem powierzchni.
Zoocydy o działaniu żołądkowym- owad zatruwa się pobierając pokarm z pestycydem
zoocydy o działaniu oddechowym- wnikają do układu oddechowego owada przez przetchlinki, blokują enzymy oddechowe, stosowane najczęściej w pomieszczeniach zamkniętych.
Bez względu na drogę wnikania do ciała owada najczęściej następuje porażenie jego układu nerwowego.
Bezpieczne stosowanie zoocydu wymaga przestrzegania:
okresu karencji- czas, jaki musi upłynąć od zabiegu do zbioru. W tym czasie zoocyd musu się rozłożyć do bezpiecznego poziomu dopuszczalnej pozostałości w produktach spożywczych którą wyrażono w dniach
tolerancja- dopuszczane pozostałości zoocydu w produktach spożywczych wyrażone w mg/kg lub ppm.
prewencji- określonego czasu, jaki musi upłynąć, aby człowiek mógł wejść na teren objęty zabiegiem, lub aby uprawę mogły odwiedzać pszczoły- wyrażone są w dniach lub godzinach.
Preparaty szybko rozkładające się- 1 dzień, preparaty o 1 tygodniu lub wielu tygodniach.
ENTOMOLOGIA wykład III
Mechanizm działania zoocydów na owady:
Działają na system nerwowy owadów. Bodźce przewodzone są w systemie nerwowym owadów podobnie jak u innych zwierząt- w obrębie neuronów i jego wypustek- przewodzenie elektromagnetyczne w obrębie ciała neuronu i chemicznie pomiędzy synapsami- acetylocholina. Pestycyd blokuje estrazę cholinową rozkładającą acetylocholinę - gromadzi się ona co powoduje wzrost pobudliwości owadów, zaburzenia czynnościowe, paraliż a następnie śmierć- podobnie działają u człowieka.
Toksyczność zoocydów.
Zoocydy są szkodliwe lub trujące dla ludzi i zwierząt, badania toksykologiczne mają na celu:
określenie szkodliwość dawek preparatu- toksyczność ostrą, podostrą i przewlekłą
określenie dawek tolerowanych- uruchamiających mechanizmy obronne i kompensacyjne, nie obojętne dla zdrowia
dawki, do których organizm się przystosowuje- tolerancji.
Miarą toksyczności pestycydów jest dawka wyrażona w mg/kg masy ciała LD50 -średnia dawka letalna trucizny, powodująca śmierć 50% zwierząt doświadczalnych.
Klasy toksyczności: LD50 mg/kg masy ciała (dla szczura)
Silnie toksyczne <5 - mogą je stosować tylko specjaliści
Toksyczne 5-50
Szkodliwe 51-500- nie stosować w pomieszczeniach zamkniętych
Pozostałe >500- w miarę bezpieczne
Historia stosowania zoocydów:
1200 p.n.e. - siarka, popiół, arszenik
1840 n.e. - pyrotrum - wodny wyciąg z koszyczków chryzantem
1860 - arseniany- bardzo toksyczne
1880 - ciecz kalifornijska
1913- związki rtęci
---------------------------------------------------------------------------------
chlorowane węglowodory- gromadzą się w układzie pokarmowym, kreowały szkodniki niszcząc ich naturalnych wrogów
1939 -DDT- zapobiegał wszawicy i malarii
1940 - HCH
1948 - aldrin, dieldrin
1956 - endosulfan- jeszcze stosowane, nazwa handlowa TIODAN
-----------------------------------------------------------------------------------
insektycydy fosfoorganiczne - stosowane do dzisiaj, ale powoli wycofywane- sporo toksycznych dla człowieka
1949 - paration
1952 - diazonon
karbaminiany
1956- karbaryl- rakotwórczy, ale grupa jeszcze stosowana
perytroidy
1976- permetryna- syntetyczny odpowiednik pyretrum z chryzantemy- duża toksyczność dla owadów, stosowany w g/ha- nie jest selektywny
--------------------------------------------------------------------------------------
1946-62 okres niezawodnej wiary w pestycydy
1962-1972 okres zwątpienia - Rachel Carson „Silent spring”, wzrosła odporność i koszty produkcji
1976- do współczesnych czasów- wprowadzenie metody kompleksowej (integrowanej)-IMP- integrated pest management
Proces rejestracji trwa około 14 lat.
1972- Rachel Carson opublikowała książkę, w której wykazała uboczne skutki stosowania środków ochrony roślin.
Przyczyny wprowadzenia metody integrowanej:
wzrost kosztów chemicznego zwalczania
koszt wprowadzenia na rynek jednego nowego preparatu:
1956- 1,2 mln USD
1984- 30 mln USD- wzrosła odporność, trzeba przebadać więcej związków, żeby trafić na skuteczny
obecnie wiele szkodników ma rasy odporne, w 1956- 51 odpornych, w 1982- 400 gatunków
PRZEGLĄD CHEMICZNYCH ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN
Zoocydy fosfoorganiczne
Przez wiele lat najczęściej stosowane. Blokują estrazę cholinową, uniemożliwiają reakcje enzymu z acetylocholiną. Liczne są silnymi truciznami ssaków.
Nie można stosować często preparatów o podobnym mechanizmie działania !!!
Są to estry kwasu fosforowego i fosforany, dwie grupy:
- preparaty o działaniu układowym:
Bi 58 NOWY (400g dimetoatu) i DIMEZYL 400 EC, szkodliwy, DANADIN 400EC- szkodliwy, 21-60 dni karencji, warzywa polowe, sady, stosować na owady o aparacie gębowym kłująco-ssącym- ale może być stosowany na wszystko
METASYSOX R250 EC (oksydimeton metylowy), toksyczny, karencja 7-21 dni, warzywa polowe- zwalcza mszyce, wiciornastki.
- zoocydy fosfoorganiczne o działaniu wgłębnym:
BASUDIN 10GR (diazynon)- pozostałe, karencja 21-60 dni, do zwalczania pędraków, opuchlaków i drutowców- stosować przed sadzeniem roślin lub jesienią
BASUDIN 25 EC (diazynon), szkodliwy, karencja 9-14 dni, sady, warzywa polowe i rośliny ozdobne- dobrze zwalcza żerujące przy szyjce korzeniowej
BASUDIN 600 EW- jak wyżej
DIAZOL 250 EC, DIASINON 10 GR- patrz BASUDIN, GROT 15 EC
DURSBAN 400 EC- (chloropiryfos), szkodliwy, karencja 14-21 dni, szkodniki warzyw polowych, truskawki i rośliny ozdobne- przeciwko szkodnikom glebowym- podobnie PYRNNEX 480 EC
FYFANON 500 EC (malation) pozostałe, karencja 7 dni, wiele szkodników roślin warzywnych polowych i sadów
WINYLOFOS 550 EC (dichlorofos)- toksyczny, karencja 1-7 dni, do szkodników pod osłonami i na warzywach w polu, SZKLARNIAK 80 AE- podobnie, lecz tylko pod osłonami
OWADOFOS 540 EC (fenitrotion), szkodliwy, karencja 14- 21 dni, wiele szkodników upraw polowych, warzyw, roślin ozdobnych, sadów- są rasy odporne- można stosować do produkcji integrowanej, podobnie SUMITHION 550 EC, SUMITCHION SUPER 1000 EC, OWADOX 1000 EC.
RELDAN 400 EC (metylo-chloropiryfos), pozostałe, karencja 14-30 dni, wiele szkodników warzyw gruntowych, szkodniki jabłoni
ZOLONE 330 EC (fosalon) pozostałe, karencja 15 dni, wiele szkodników upraw polowych warzyw gruntowych, roślin ozdobnych, sadów
Karbaminiany- działają tak jak fosfoorganiczne
Estry kwasu N-metylokarbaminianowego, liczne są silnymi truciznami dla człowieka, działają kontaktowo i żołądkowo, na roślinę układowo, wgłębnie, lub powierzchniowo
LANATE 250 SL (metomyl), toksyczny, karencja 14-21 dni, nicienie liściowe, mączlik, mszyce i miniarki
METHOMEX 200 SL (metonyl) toksyczny, karencja 3-7 dni, jak wyżej, zwalcza również polowe- bielinki
LARVIN 375 SL (tiodicarp), toksyczny, wgłębny, karencja 14 dni, gąsienice zwójek, bielinków i innych motyl- działa jak hormon- uniemożliwia przepoczwarzanie
MARSCHAL 250 CS (karbosulfan) szkodliwy, systemiczny, karencja 14-30 dni, na dużo owadów
Pyretroidy
Estry kwasu chryzantemowego lub jego chlorowcowych analogów oraz alkoholi pierwszo i drugo rzędowych, działa na centralny i obwodowy układ nerwowy- blokują kanały jonowe w membranie komórek nerwowych.
silnie toksyczne dla ryb i innych organizmów wodnych
większość silnie toksycznych dla pszczół,
niektóre długo zalegają w środowisku wodnym, ściółce leśnej i glebie
wysoka toksyczność dla owadów i tym samym duża skuteczność działania
bardzo szkodliwe dla wrogów naturalnych szkodników. Po ich zastosowaniu nie można wprowadzać wrogów naturalnych przez 8-10 tygodni
działają w temperaturze 15-12 stopni Celsjusza- lubią je sadownicy
mało toksyczne dla człowieka
ALAMOR 050 SC (alfa cypermetryna), pozostałe, karencja 3-7 dni, szkodniki warzyw, roślin ozdobnych, sadów, podobnie ALFAZOT 050 EC, szkodliwy FASTAC 10 EC szkodliwy
BULLDOCK 025 EC (beta cylutryna), szkodliwy, karencja 7 dni, szkodniki warzyw, roślin ozdobnych, sadów
CYPERKIL 2,5 SUPER EC (cypernetryna) , szkodliwy, karencja 3-21 dni, szkodniki warzyw, roślin ozdobnych, sadów, podobnie RIPCORD 10 EC, szkodliwy, SHIRPA 10 EC, pozostałe
DECIS 2,5 EC (deltametryna)- szkodliwy, karencja 3-7 dni, szkodniki warzyw , roślin ozdobnych, sadów, podobnie DECIS TP, PATRIOT 2,5 EC
KARATE ZION 050 SC, KARATE ZION 100 SC, (lambda cyhalotryna) szkodliwy, karencja 4-7 dni, szkodniki warzyw, roślin ozdobnych, sadów
Zoocydy III generacji
Analogi inhibitorów biosyntezy chityny (związki benzoilomocznikowe, acylomocznikowe), związki blokujące procesy enzymatyczne w ciele owadów, preparaty powodują zaburzenie syntezy chityny- zakłócają rozwój w stadiach larwalnych, działają kontaktowo i żołądkowo, na roślinę powierzchniowo, niszczą życie biologiczne w wodzie.
DUMILEN 25 WP (diflubenzuron) szkodliwy, karencja 7-28 dni, gąsienice miniarki, ziemiórki
NOMOLT 150 SC (deflubenzuron) pozostałe, karencja 7-28 dni, gąsienice motyli, larwy muchówek, często stosowany do zaprawiania
RIMON 100 EC (novaluron) pozostałe, karencja 7 dni, owocówki, zwójki liściowej miodówki.
INNE
Pochodne pirydyny
ADMIRAL 100EC- (piryproksyfen) pozostałe, karencja 3 dni, zwalcza mączlika szklarniowego, zwójki na jabłoniach, miodówki na gruszach
Karbarylonoizol
AZTEC 140 EW (trazamat), szkodliwe, karencja 7-21 dni, mszyce
Tiosulfonian
BANCOL 50 WP (bensultap) szkodliwy, karencja 21 dni, stonka na ziemniakach
Neonikotynoidy
ACTARA 26 WG (tameloksan)- pozostałe, karencja 21 dni, mszyce, miodówki, owocnice
CONFIDOR 200 SL (imidachloropiryd) szkodliwe, karencja 3-14 dni, maczlik szklarniowy, szkodniki sadów, podobnie PIORUN 200 SL- na mszyce w sadach
Oksydiazyny
STEWARD 30 WG (indoksakarp) szkodliwy, karencja 7 dni, owocak, zwójki liściowe i inne gąsienice zjadające liście
Chloronikotynyl
CALYPSO 480 SC (tiachloropyryd) szkodliwe, karencja 13 dni, mszyce, owocnice, szkodniki minujące liście
Hydroid
RUNNER 240 SC (metoksyfenozyd), pozostałe, karencja 7-14 dni, owocówki, toczyk
Makrocykliczne laktony
SPIN TOR 480 SC (spinosad), pozostałe, karencja 4-7 dni, owocówki, zwójki liściowe
VERTAMEC 018 EC (abianektyna), szkodliwy, karencja 3 dni, przędziorki pod osłonami
EMTOMOLOGIA wykład IV
Zaprawy nasienne- najmniejsze skażenie środowiska, pozostają w roślinach przez kilka tygodni, chroni w okresie kiełkowania i wzrostu.
GAUCHO 350 FS- (imidachloropiryd), szkodliwy, połyśnica marchwianka, śmietki, oprzędziki, pchełki, mszyce
MARSCHAL 250 CS- (karbosulfan), szkodliwy, połyśnica marchwianka, śmietki, oprzędziki, mszyce.
NOMOLT 150 SC -(teflubenzuron), pozostałe, połyśnica marchwianka, śmietki, ułudnica cebulówka.
SUPER HOMAI 70 DS- (diofonat metylowy, tiuran i diazinon III), połyśnica, śmietka kapuściana, mszyce, oprzędziki.
VYDATE 240 SL - (oksamyl), bardzo toksyczny, mączlik, miniarki, mszyce.
Nematocydy:
BASAMID 97 GR- (diazomet), szkodliwy, do odkażania podłoży w szklarni lub gleby w polu, gleba nadaje się do użytku 2-5 tygodni po zastosowaniu, podobnie NEMAZIN 97 XX, temperatura stosowania około 15 stopni, preparat totalny (niszczy chwasty, choroby i szkodniki) należy przykryć glebą i brezentem- rozkłada się na świetle.
Działanie nicieniobójcze ma również karbaminian (VYDATE 240 SL)- bardzo toksyczny, polewanie ziemi;
Akaricydy- działają tylko na roztocze
związki cheterocykliczne
APOLLO 500 SC (chlorofentyezyna), pozostałe, karencja 3 dni, na warzywa, przed kwitnieniem w sadach, zwalcz młode stadia rozwojowe, podobnie APOLLO PLUS 060 OF
NISSORUN 050 EC, NISSORUN 10 EC, NISSORUN 10 WP (heksytiazoks), pozostałe, karencja 3-30, na wszystkich uprawach.
Związki chinozalinowe
MAGUS 200 S.C. (..................), szkodliwy, karencja 7, w sadach i roślinach ozdobnych, zwalcza stadia dojrzałe
pochodnie kwasu siarkowego
OMITE 30 WP (propagit) szkodliwy, karencja 3-14, podobnie OMITE 570 EW, na wszystkie uprawy.
Fenoksypyrazol
ORTUS 05 S.C (fenpyroksymat), pozostałe, karencja 7, wyłącznie w sadownictwie
Związki cynoorganiczne
PENNSTYL 25 W.P., PENNSTYL 600 S.C (cyheksatyna), szkodliwy, karencja 30, sadownictwo, rośliny ozdobne.
Związki pirydazonowe
SANMITE 20 WP (pirydaben) szkodliwy, karencja 7, przędziorki w sadach i pod osłonami, roztocz truskawki i mączlik szklarniowy.
Kontrola Instytutu Ochrony Roślin - pozostałości wykryto w 100% prób w agreście, 80% malinach, 50% papryki i sałaty pod osłonami. Najczęściej pozostałości fungicydów, tylko w porzeczce wykryto insektycydy- w 4,6% prób przekroczono poziom tolerancji.
Badania Państwowego Instytutu Ochrony Środowiska - dużo w truskawkach 63%, jabłkach 80%, pomidorach 40%, ogórek 43% pod osłonami, najczęściej fungicydy oraz insektycydy.
Owad może rozłożyć preparat na nietoksyczne składniki, zgromadzić go w ciele tłuszczowym, ścianie przewodu pokarmowego. U firofagów występują licznie enzymy hydrolityczne rozkładające trucizny. Większą zdolność rozkładania mają polifagi. Występują przystosowania morfologiczne- gruba kutikula stóp, ciało pokryte włoskami. Ważną barierę stanowią osłonę włókien i zwojów nerwowych.
Zjawisko odporności krzyżowej - owad nabierając odporności na jeden preparat nabiera odporności na wszystkie preparaty o tym samym mechanizmie działania.
Czynności wpływające na powstawanie ras odpornych.
Podłoże genetyczne:
częstość mutacji genu R
dominacje genu R
liczba genów R
charakter odporności (mono czy poligeniczne)
selekcja pestycydów w kierunku odporności krzyżowej
związane z biologią gatunku
liczba potomstwa
liczba pokoleń
zakres roślin żywicielskich
ruchliwość, zdolność do migracji i zapas gatunkowy
Zapobieganie:
ograniczanie liczby zabiegów
stosowanie pestycydów nie zalegających w środowisku- dawki podtruwające łatwo wytwarzają rasy odporne
zabiegi stosowane głównie na osobniki dorosłe
zabiegi punktowe, a nie na dużych obszarach
pozostawienie pokoleń nie traktowanych pestycydem
pozostawienie nisz nie traktowanych pestycydem
nie stosować pestycydem uwalniających się stopniowo do otoczenia
stosowanie synergetyków
osłabianie genu R za pomocą wysokich dawek pestycydów
Uboczne skutki stosowania pestycydów.
Klasyczne pestycydy zaliczamy do ksenobiontyków- związki chemiczne nie występujące w przyrodzie, obecnie dzięki świadomej decyzji człowieka. Od innych źródeł skażenia różni je poddanie kontroli.
Skutki bezpośrednie- masowe zatrucia np. ptaków przez rozsypanie na polu granulatu zawierającej karbofuran.
Skutki pośrednie:
mogą wywoływać je zanieczyszczenia zawarte w pestycydach, często wykazują one większą toksyczność ostrą od substancji aktywnej, powstawać w wyniku niedokładnego oczyszczenia substancji aktywnej, niewłaściwe i długotrwałe przechowywanie preparatów.
Produkty transformacji pestycydów- czasami ich toksyczność dla roślin, zwierząt, czy mikroorganizmów glebowych jest większa niż związków macierzystych np. permetryna - toksyczności jej metabolitów jest 100x większa dla mikroorganizmów glebowych i organizmów w środowisku wodnym.
Wywołują uszkodzenia traktowanej rośliny zakłócając procesy fizjologiczne
produkty transformacji niektórych zoocydów mają działanie grzybobójcze np. produkt transformacji fenitrotionu- 3-metylo-4-nitrofenol. Jego obecność w glebie powoduje wzrost fenoli których nadmiar jest niekorzystny dla grzybów glebowych.
Głównie fungicydy, ale również insektycydy (metoksychlor) mogą niekiedy wpływać na żyzność gleb- hamują procesy nitryfikacyjne, niszczą bakterie nitryfikacyjne lub hamują ich rozwój.
W glebach z ich organicznym składem pestycydy tworzą pozostałości związane, zapobiega to przedostawaniu się tych związków do roślin, ale przedłuża równocześnie przedłuża ich obecność w glebie.
Liczba mogilników w Polsce wynosi 434, łączna masa przechowywana masa przechowywanych wynosi 6335 ton.
Sposób likwidacji:
Wywożenie za granice i spalanie w specjalnych spalarniach.
Mobilne instalacje do spalania
dodawanie do paliw stosowanych w cementowniach.
Sklepy mają obowiązek skupowania nie zużytych środków.
Najbardziej niebezpieczne rozlewanie preparatów do odparowania LOGOS 500 EC- dichlorofos, praca przy zaprawianiu i w magazynach, przy usuwaniu zbędnych pędów- kwiaciarki.
ACTELLIC 500 EC- pozostaje 5 dni w powietrzu , 7 dni na powierzchni roślin
Narażeni bezpośrednio:
osoby przyprowadzające zabiegi ochrony roślin
pracownicy magazynów środków ochrony roślin
pracownicy zatrudnieni przy zaprawianiu nasion
Narażenie pośrednie:
osoby wykonujące prace pielęgnacyjne w uprawach pod osłonami
sprzedawcy produktów roślinnych pochodzących z upraw pod osłonami.
Konsumenci
Skutki stosowania metody chemicznej:
wyniszczenie gatunków wrogów naturalnych
wyselekcjonowanie ras odpornych szkodników
uaktywnienie się innych gatunków roślinożernych, które wcześniej nie miały gospodarczego znaczenia
degradacja agrocenoz, środowisk przyległych, skażenie wód powierzchniowych i podziemnych.
Związki modyfikujące zachowanie owadów:
o zachowaniu owadów w środowisku decydują sygnały chemiczne zwane semiozwiązkami, mediatorami (?) lub chemicznymi informatorami- są związkami naturalnego pochodzenia wytworzone przez organizmy żywe.
Pozwalają owadom:
lokalizować pokarm
rozpoznawać jakość pożywienia
poszukiwanie i rozpoznawanie partnerów
komunikowanie się (owady społeczne)
sensilla (?)- szczecinki - utwory na czułkach odbierają sygnały chemiczne
Podział semizwiązków:
Feromony
służą do komunikowania się między sobą osobników jednego gatunku. Wywołują reakcje związane z zachowaniem lub procesami rozwojowymi. Po Grecku pherum- przenosić, hormone- pobudzać- inaczej nośnik pobudzenia.
Feromony płciowe:
wydzielają je samice, czasami obydwie płcie aby przywołać partnerów do kopulacji
są specyficzne dla gatunku
stanowią mieszaninę lotnych związków
najprostszą budowę mają feromony płciowe motyli, stąd zostało wyprodukowane najwięcej ich syntetycznych odpowiedników
feromony pozostałych owadów są bardzo skomplikowanymi substancjami
Stosowanie feromonów płciowych:
sygnalizacja pojawiania się dorosłych
odławianie- w większości samców- niewielki skutek
dezorientacja samców- dużo feromonów na teren - w owocówce jabłkóweczce
Typy pułapek feromonowych:
…………
Feromony agregacyjne:
najczęściej wydzielane w celu przywabienia innych osobników tego samego gatunku do wspólnego żerowania
najlepiej oznaczone dla chrząszczy korników
reagują na nie obie płcie
przywabiają tysiące osobników
powszechnie wykorzystywane w lasach Skandynawii do walki z kornikami.
Wykład 5
Substancje modyfikujące zachowanie owadów c.d.
Feromony alarmu
znane u owadów społecznych (błonkówki, termity) i mszyc
informują inne osobniki o grożącym niebezpieczeństwie, wzbudzają odruchy obronne, lub powodują unikanie zagrożenia; mszyce wydzielają je przez syfony- ich wydzielenie powoduje, że kolonia odpada od rośliny.
dodane do insektycydów zwiększają ruchliwość mszyc, co powoduje ich łatwiejszy kontakt z trucizną.
Feromony znacznikowe
znane u błonkówek, gąsienic i niektórych motyli, służą do oznaczania drogi do i z mrowiska, ula, gniazda itp.
mniej lotne od pozostałych semizwiązków
pszczoły oznaczają nimi miejsca bogate w pyłek
Feromony dystrybucyjne
umożliwiają gatunkowi rozmieszczenie się na określonym obszarze, lub zaznaczenie wybranego żywiciela
zaznaczają miejsca, gdzie zostały złożone jaja
celem jest ograniczenie współzawodnictwa między osobnikami
naniesienie feromonu dystrybucyjnego na powierzchnie rośliny zabezpiecza przed złożeniem jaj przez szkodniki- na czereśniach i w winnicach. Trudno zapewnić trwałość substancji- jest łatwo zmywana przez deszcz.
Informatory chemiczne służące do komunikowania się między różnymi gatunkami:
Kariomony
Substancje wywołujące u osobnika który je odbiera reakcje dla niego korzystne a niekorzystne dla osobnika wysyłającego sygnały.
Przykłady kariomonów wykorzystywanych w walce biologicznej w celu poprawienia wyników jej stosowania:
zapach łusek motyli przywabiających wrogów naturalnych np. kruszynka
zapach przędzy wydzielany przez przędziorki przyciągający dobroczynki, przez gąsienice ich parazytoidy.
rosa miodowa przyciągająca wrogów naturalnych mszyc.
Większość wrogów naturalnych ma skłonność do przelatywania z uprawy na uprawę, kariomony pozwalają zatrzymać ich w jednym miejscu.
Kał wydzielany przez szkodniki
Objawy uszkodzenia liści + kał
Niektóre parazytoidy rozpoznają gospodarza po feromonie przez niego wydzielanym
Substancje wydzielane przez organizmy symbiotyczne lub występujące zawsze w pobliżu szkodnika.
trzpiennik → kał → grzyb Amylostireum → gąsieniczniki
Allomony
Są chemicznymi sygnałami wysyłanymi przez organizmy i wywołującymi u biorców tych sygnałów korzystne reakcje dla emitera, a nie dla tego, który te sygnały odbiera.
Wtórne substancje roślinne wywołujące reakcje unikania roślin, hamujące żerowanie lub składanie jaj. Są to najczęściej terpenoidy, alkaloidy, flawonoidy, fenole
Związki działające deterentnie ( hamujące zerowane) zwane antyfidantami
Związki odstraszające to repelenty.
Najczęstsze wykorzystanie semizwiązków:
Stwierdzenie obecności gatunku na danym terenie (ważne dla celów kwarantannowych)- pułapki feromonowe
Umożliwienie podjęcia decyzji o zwalczaniu - oznaczenie stadium rozwoju i sumę temperatur efektywnych- do wylęgu z jaj jeżeli te stadia są zwalczane
Masowe odłowy- stosowane rzadziej, najczęściej gatunków żerujących gromadnie jak korniki
Przywabianie i zwalczanie szkodników
Przywabianie i zainfekowanie ich patogenami
Dezorientacji
Pułapki feromonowe:
Połączone w formie domku z pokrytą klejem podłogą, która jest wymienna- stosowane do odłowu motyli drobnych, czasami w kształcie zbiornika
Dla dużych owadów duże zbiorniki
Ilość pułapek zależy od powierzchni- 1 na 4 ha, 2 na sad 2 ha
Kapsułkę feromonową wymienia się raz na 8 tygodni
Pułapki feromonowe lepowe
Pułapki feromonowe na brudnicę
Pułapki feromonowe na sówkowate
Feromony (dyspensery) i pułapki feromonowe w polskim sadownictwie
Dyspensery:
Adoxodor - zwójka siatkóweczka
Enarodor - zwójka koróweczka
Grapodor - owocówka śliwkóweczka
Pomodor - owocówka jabłkóweczka
Spilodor - wydłubka oczateczka
Pułapki:
Agrisense
A-1 zwójka siatkóweczka
A-2 owocówka śliwkóweczka
A-3 zwójka rdzaweczka
A-4 owocówka jabłkóweczka
A-5 zwójka różóweczka
A-6 zwójka porzeczkóweczka
A-7 zwójka bukóweczka = iwineczka
A-8 przeziernik porzeczkowiec
A-9 skośnik brzoskwiniaczek
Feromony mogą być czasem wykorzystywane do bezpośredniego zwalczania owadów.Przykładem może być trociniarka czerwica i torzyśniad kasztanówka.
Szkodniki te występują w małym zagęszczeniu ale stanowią poważne zagrożenie dla szkółek
W przypadku słabo poruszających się gatunków, tworzących przez długi okres czasu małe populacje możliwe jest wychwycenie za pomocą pułapek feromonowych prawie wszystkich samców
Wiele czynników wpływa na działanie pułapki feromonowej i odławianie owadów:
Konstrukcja pułapki
Sposób rozmieszczenia feromonu
Rodzaj feromonu
Stopień zużycia pułapki
Usytuowanie pułapki
Zagęszczenie pułapek
Liczebność szkodnika
Zasięg występowania szkodnika
Poziom aktywności szkodnika
Efekt współzawodnictwa między samcami
Migracja
„attract and kill”- przywabianie owadów do kropli na liściu i zabijanie go np. pyretroidem.
Insektycydy pochodzenia roślinnego, mydła, oleje.
Te związki proporcjonalnie do innych insektycydów stanowią niewielką grupę.
W walce z szkodnikami są ważne, ponieważ:
Często zwalczają rasy szkodników odpornych
Szybko ulegają rozkładowi, nie mają szkodliwego wpływu na faunę pożyteczną
Otrzymywane są bezpiecznie z roślin lub wytwarzane za pomocą prostych technologii
Mogą być łączone z walką biologiczną
Najważniejsze insektycydy roślinne:
PYRETRUM- otrzymywane z kwiatów Chryzantemum cenerariavefolium. Hamują przepływ jonów Na i K we włóknach nerwowych owadów. Zastosowanie- do zwalczania pasożytów owadów (?), ludzi i zwierząt domowych.
SPRUZIT- preparat bardzo łatwo traci owadobójcze właściwości. Stosowany w ogrodach i sadach do zwalczania gąsienicy motyli i wciornastków
NIKOTYNA- powoduje konwulsje i paraliż, bardzo toksyczna dla ludzi, stosowana w szklarniach i ogrodach, pozostaje na roślinach przez 24-48 h.
NEEMIAZADRIACHTINA - wyciąg z nasion, kory i liści Azadriachla indico i Melia azadriach, działa deterentnie, repelentnie, jest regulatorem wzrostu owadów; stosowana w medycynie; szerokie zastosowanie na uprawach roślin ozdobnych i roślinności w miastach, ulega szybkiemu rozkładowi.
Mydła owadobójcze.
Najczęściej stosowana sól potasowa kwasu olejowego, wnika do tchawek, niszczy kutikulę. Są to insektycydy kontaktowe- aby były skuteczne muszą zetknąć się z owadem. Najlepiej działają na owady o miękkim ciele.
Podobne działanie ma 1-2% roztwór detergentów stosowanych w gospodarstwie domowym.
Oleje.
Używane różne oleje roślinne, najlepiej działają na mało ruchliwe owady o miękkim ciele oraz na jaja owadów i roztoczy. Stosowane do zabiegów wczesnowiosennych w szkółkach, sadach- PROMONOL.
Roślinne insektycydy nie zastąpią syntetycznych, ale uzupełniają je, są mniej toksyczne i mniej trwałe, nadają się do metody integrowanej.
Metoda agrotechnicza.
Cechy charakterystyczne współczesnej produkcji rolniczej:
Pola zajmują duże tereny
Zgrupowanie pól na jednym obszarze
Genetyczna jednorodność uprawy
Zagęszczenie roślin na polu.
Specjalizacja produkcji
Mechanizacja
Wymiana materiału roślinnego.
Decyzje podejmowane przez rolnika mające decydujący wpływ na zdrowotność rośliny i ich ochronę:
Przed posadzeniem rośliny:
Płodozmian, sąsiedztwo roślin
Rodzaj stosowanych nawozów (nawożenie mineralne, obornik, nawóz zielony), wprowadzając obornik wprowadzamy dużą faunę drapieżną
Sposób walki z chwastami- nie chemiczny
Usuwanie resztek roślinnych (palenie, przyorywanie, wywiezienie)- usuwanie głąbów kapuścianych
Odkażanie gleby (chemiczne, zalewanie, solaryzacja)
Gospodarka wodna (deszczowanie, systemy nawadniania)-ważne przy uprawie współrzędnej.
Sposób uprawy ziemi (intensywne zabiegi uprawowe, brak uprawy, uprawa na wałach)
Dobór gatunków- odmian roślin uprawnych (jeden gatunek, czy mieszanka gatunków, jedna odmiana czy mieszanka odmian)
Jakość materiału roślinnego- nasion, rozsady
Termin siewu, bądź sadzenia- wczesny siew grochu- młode larwy nie przegryzą wykształconego strąka.
Rozstawa roślin (odległość w rzędzie, odległość miedzy rzędami, kierunek rzędów względem stron świata)
Głębokość sadzenia
Zabiegi pielęgnacyjne po posadzeniu roślin:
Nawożenie
Rodzaj uprawek gleby
Stosowanie regulatorów wzrostu
Zwalczanie chwastów (mechanicznie, chemicznie, przed/po skiełkowaniu, jak często)
Zwalczanie szkodników i chorób
Zbiór i czynności pozbiorcze:
Zbiór (termin, mechanizacja)
Usuwanie resztek pożniwnych
Okresowe przechowywanie (na polu, pod wiatą, w gospodarstwie)
Ochrona ( w miejscu okresowego przechowywania, zabiegi chemiczne i biologiczne)
Usuwanie zanieczyszczeń (usuwanie ziemi, nasion chwastów, zainfekowanych cebul, kłączy, bulw, roślin ze stadiami infekcji)
Przechowywanie (warunki przechowywania- temperatura, wilgotność, stosowanie inhibitorów kiełkowania, ochrona chemiczna/biologiczna)
Wielkość pól (?)
Entomologia - wykład 6
Rodzaj gleby.
Masowe pojawy szkodników - najczęściej na glebach lekkich i przewiewnych.
Na glebach torfowych nie występują liczniejsze pojawy śmietek i połyśnicy marchwianki.
Jakość gleb.
Zmiany właściwości wodnych gleb (osuszanie gleb); zmiana odczynu (wapnowanie)- wzrost pH gleby, pogorszenie warunków żerowania szkodników glebowych- drutowce, pędraki, komanice.
Uprawa gleby:
płytkie odwracanie, głębokie spulchnianie- lepsze
przekopanie gleby po sprzęcie warzyw- groch - pachówka strączkóweczka - gąsienice schodzą na zimowanie do gleby
Termin zbioru:
opóźniony zbiór czereśni i wiśni pozwala na dokończenie rozwoju larwom nasiennicy trześniówki. Opóźniony zbiór grochu- dokończenie rozwoju strąkowca grochowego i pachówki strąkóweczki.
Termin siewu i zbioru:
Odpowiedni termin siewu i zbioru warunkuje zdrowotność plonu.
Wczesny siew:
Wczesnych odmian grochu- rośliny zdążą przekwitnąć przed wylotem motyli pachówki strączkóweczki, buraków- zmniejsza uszkodzenia przez śmietkę ćwiklankę, marchwi przez połyśnicę marchwiankę.
Zbieranie resztek roślinnych po zbiorze plonu- pozostawione na polu są miejscem zimowania szkodników np. jaja mszycy kapuścianej, mszycy grochowej i rolnic.
W szklarniach przędziorek chmielowiec, mączlik szklarniowiec.
Płodozmian (zmianowanie)
rok uprawy (po oborniku lub kompoście) rośliny uprawne
I warzywa kapustne, dyniowate, seler
II pomidor, ogórek, sałata, szpinak
III burak ćwikłowy, marchew, pietruszka.
Na polu porażonym niszczykiem zjadliwym nie należy uprawiać tej samej rośliny przez 4-5 lat.
Na polu po cebuli nie uprawiać: cebuli, czosnku, pora, pietruszki, grochu, szpinaku.
Zaleca się uprawę koniczyny, lucerny i kapusty.
Współrzędna uprawa roślin
- w rzędach
- jako roślinę okrywową
- maskują roślinę - owady trudniej rozpoznają swoją roślinę żywicielską (kształt, barwa, zapach). Dobra kryjówka dla wrogów naturalnych; np. por z marchwią, por z koniczyną (roślina okrywowa)
Obecność dodatkowych roślin jest dla szkodników myląca lub odstraszająca.
Współrzędna uprawa roślin zwiększa równowagę i przeciwdziała masowemu rozmnożeniu szkodników.
Zapobiega :
erozji i wypłukiwaniu składników pokarmowych
jednostronnemu wyczerpaniu gleby
nadmiernemu nasłonecznieniu
zaskorupianiu gleby
zacienianie roślin wrażliwych na nadmierne nasłonecznienie
możliwość zbioru kilku plonów z tej samej powierzchni w jednym sezonie wegetacyjnym
poprawia jakość roślin- większa odporność na choroby i niekiedy zwiększa plon
Wady:
utrudnia zbiór
rośliny konkurują o wodę
Współrzędnie można uprawiać
gat. warzywa dobre sąsiedztwo złe sąsiedztwo
cebula ogórek, burak ćwikłowy, pomidor, marchew, pietruszka fasola, groch, kapustne, rzodkiewka
bazylia, cząber majeranek
czosnek ogórek, pomidor, sałata, skorzonera, marchew, bazylia fasola, groch, kapustne
cząber, koper, tulipany, maliny, drzewa owocowe,
krzewy jagodowe.
Można wykorzystać włókninę i siatki entomologiczne dla ochrony pierwszych stadiów rozwojowych roślin (kiełkowanie)
Szklarnie:
- supernowoczesne- podłoża sztuczne
- tradycyjne- uprawa w glebie
Odporność roślin na szkodniki:
Odnajdywanie roślin żywicielskich przez owady
etapy bodźce pozytywne bodźce negatywne:
poszukiwanie atraktanty repelanty
siadanie atraktanty repelanty
Wstępne
żerowanie fagoincydanty fagosupresanty
ciągłe
żerowanie fagostymulanty fagodeterenty.
Akceptacja:
lot- odróżnianie roślin po kształcie i zabarwieniu, z bliska działają bodźce zapachowe- olejki lotne; osiadanie- dotyk - żerowanie wstępne - żerowanie permanentne
Substancje pokarmowe- węglowodany, lipidy, białka
substancje drugorzędne - alkaloidy, glikozydy, olejki lotne
Odporność na szkodniki:
konstytutywna odporność (bierna)
Zespół cech dziedzicznych, których współdziałanie zmniejsza potencjał reprodukcyjny szkodnika co prowadzi do osłabienia skutków jego żerowania. Ten typ odporności warunkują trzy mechanizmy:
brak preferencji (brak akceptacji lub antyksenoza) warunkują go cechy morfologiczne roślin, kształt, struktura, kolor, stopień pokrycia włoskami oraz skład chemiczny roślin
antybioza- cechy morfologiczne rośliny oraz jej skład biochemiczny negatywnie oddziaływają na osobniczy rozwój roślinożercy.
W obu tych mechanizmach ważną role odgrywają allozwiązki:
- Allomony (repelenty, deterenty, substancje antybiotycze)
- kairomony (atraktanty, arestanty, substancje zachęcające do żerowania i składania jaj)
Tolerancja - zdolność uszkodzonej rośliny do normalnego wzrostu i plonowania.
Znaczenie struktur morfologicznych w mechanizmach braku akceptacji i antybiozy:
zagęszczenie włosków na roślinie
włoski gruczołowe (ketony, terpenoidy, fenole)
stopień pokrycia liści włoskami
Znaczenie biochemicznego składu roślin.
Niskie stężenie w roślinie podstawowych składników pokarmowych warunkuje brak akceptacji lub antybiozę. Zapotrzebowanie pokarmowe szkodników obejmuje kilkanaście aminokwasów, cukry redukujące, nieredukujące, białka rozpuszczalne, metabolity wtórne: terpenoidy, kwasy fenolowe.
Indukowana (wzbudzona odporność):
u zaatakowanych przez szkodniki roślin dochodzi do reakcji fizjologiczno-biochemicznych doprowadzających do tolerowania obecności szkodnika bez szkody dla swojej kondycji. Odporność wzbudzona pojawia się, gdy system obronny roślin jest stymulowany przez zewnętrzne fizyczne lub chemiczne stymulatory i wywołuje w roślinie akumulacje endogennych metabolitów. Reakcja roślin obejmuje: stymulacje wzrostu, wzrost natężenia fotosyntezy, zmiany w dystrybucji asymilatów, szybką nekrotyzacje lub wzmocnienie tkanek.
Zjawisko to w rodzinach: krzyżowych, komosowatych, złożonych, psiankowatych.
Odporność indukowana
indukcja odporność stopniowy wzrost poziomu
występuje w początkowej odporności w miarę upływu czasu
fazie żerowania szkodnika
może zanikać po pewnym czasie
może się utrzymywać i przejawiać na skutek przełamania bariery obronnej rośliny.
się jako odporność
Opłacalność uprawy roślin odpornych:
- na świecie setki roślin odpornych- najczęściej zbóż
- wartość zysku zależy od poziomu uprawy w danym państwie ( uprawa odmian pszenicy odpornych na muchy... 120 razy)
Kwarantanna:
niedopuszczenie obcych organizmów (egzotycznych) na teren, na którym nie występują.
- kwarantanna zewnętrzna
- kwarantanna wewnętrzna
Międzynarodowa konwencja Ochrony Roślin podpisana w 1951 r reguluje jej zasady. Podpisało ją 100 krajów. FAO czuwa nad jej przestrzeganiem. EPPO - Europejska i Śródziemnomorska Organizacja Ochrony Roślin. Kraje UE mają własną listę kwarantannową i wspólne wymagania kwarantannowe.
Dwa aneksy:
Aneks I
A- agrofagi nie mogące być rozwlekane w obrębie krajów UE
B - agrofagi nie mogące się znaleźć w tak zwanych strefach chronionych.
Aneks II
A - wykaz roślin i produktów roślinnych, które jeśli są opanowane przez określone agrofagi kwarantannowe
B - lista agrofagów, które jeśli się znajdują na określonych roślinach lub produktach, nie mogą być wpuszczane do stref ochronnych.
Paszporty roślinne - przesyłki muszą być zaopatrzone w paszport roślinny- jest to etykieta przyklejana na towar (sprawdzanie już na plantacji) i dodatkowy dokument z licznymi informacjami.
Inspekcja Ochrony roślin- w Polsce.
Rodzaje zabiegów kwarantannowych:
gazowanie bromkiem metylu lub fosforowodorem
stosowanie niskich lub wysokich temperatur
przetrzymywanie produktów w zmodyfikowanej atmosferze
zanurzanie produktów (np. owoców) w roztworze pestycydu
stosowanie promieniowania jonizującego.
Entomologia- wykład
metoda fizyczna - wykorzystuje do zwalczania szkodników takie czynniki jak temperatura, wilgotność, kolor, pułapki świetlne, zasysające, promieniowanie i kontrolowana atmosfera.
Temperatura- owady są zwierzętami zmiennocieplnymi, temperatura ich ciała zmienia się w zależności od otoczenia. Procesy życiowe owadów zależą od temperatury otoczenia, wraz z jej zmianą
ulegają spowolnieniu lub przyśpieszeniu.
Temperatura zera fizjologicznego- progowe temperatury, przy których następuje zahamowanie czynności życiowych, jest utrwalona genetycznie. Dla owadów w zależności od gatunku od +2°C do +25 °C, w temperaturach niższych lub wyższych zapadają w stan odrętwienia.
Suma temperatur efektywnych- suma temperatur ciepła potrzebna do przejścia pełnego cyklu rozwojowego. Jest stała dla określonego gatunku.
S = (T-to) d gdzie:
T- średnia temperatury gleby
to - zero fizjologiczne gatunku
d- liczba dni rozwoju pokolenia lub stadium rozwojowego
Suma ciepła potrzebna dla różnych gatunków:
zero fizjologiczne suma temperatur efektywnych
stonka 11,5 330
mszyca brzoskwiniowa 3,0 137
mszyca jabłoniowa 7,0 114
rolnica zbożowa 10,0 1000
suma temperatur dla stonki ziemniaczanej -Boczek- najlepiej zwalczać stadium L2, znajomość sumy temperatur efektywnych pozwala wyznaczyć czas jej wystąpienia.
Niskie temperatury:
rzadko wykorzystywane, trudno uzyskać tak niskie, aby skutecznie zwalczały owady
przemrażanie zimą szklarni, magazynów, przechowalni
Temperatury wysokie:
odkażanie termiczne podłoża (para wodna)- około 100°C
odkażanie termiczne sadzonek, bulw, cebul, kompiel w wodzie o temperaturze 40-43°C, czas od minuty do 4 godzin.
Kolor - owady widzą światło o długości fali 250-720 nm, najszybciej (?) reagują na światło o długości 360-420 nm, lepiej reagują na zmieniające się natężenie, ale mają mniejszą ostrość widzenia. Reakcja na różne barwy wykorzystywana jest w kolorowych pułapkach, oprócz barwy role odgrywa umiejscowienie pułapki, skład otoczenia, stan fizjologiczny owada. Najczęściej używanymi kolorami w pułapkach jest kolor biały, żółty, niebieski i zielony.
Wilgotność- jest czynnikiem przyśpieszającym lub spowalniającym rozwój. Ważna jest wilgotność względna powietrza lub zawartość wody pokarmu. Stonka ziemniaczana występuje na obszarach, gdzie opady nie przekraczają 1500 mm, drutowce występują na glebach umiarkowanie wilgotnych o pojemności wodnej 50 - 60%.
Ograniczanie liczebności owadów i roztoczy przez intensywne zraszanie roślin.
Lantans krzyżowiaczek- zraszanie w okresie składania jaj
przędziorki- zraszanie w szklarni
Światło- ważny regulator aktywności dobowej i rocznej. Większość owadów jest o aktywności dziennej, jedynie niektóre nocne. Najsilniej owady reagują na UV- wykorzystywane w pułapkach świetlnych. Pułapki świetlne wykorzystujące UV mogą być wykorzystywane nie jako główna lecz jako pomocnicza metoda ograniczania liczebności owadów (np. Owocówki jabłkóweczki). Inne, wykorzystujące zimne białe światło- miernikowce, żukowate, skoczki. Lampy rtęciowe- czasami w sygnalizacji.
Dźwięk - owady wykorzystują dźwięk do komunikowania się, znajdowania pokarmu, rozpoznawania gatunku- nieliczne przykłady zwalczania.
Samce komarów przywabiane przez dźwięk skrzydeł samic. Samce zbierane i poddawane sterylizacji
Kontrolowana atmosfera- wyraźnie zwiększona zawartość CO2- wrażliwy jest między innymi strąkowiec fasolowy- 5 dni w temperaturze 25°C i 88% ginie, wołek zbożowy jest odporny.
Promieniowanie jonizujące- promieniowanie o dużej energii, wywołujące jonizacje atomów. Jego działanie mierzone jest za pomocą dawki pochłoniętej Gray (Gy)- średnia zaabsorbowana energia na jednostkę produktu.
Promieniowanie stosowane jest do:
zabijania owadów (wysokie dawki)
sterylizacji owadów (niskie dawki)
Walka biologiczna
Definicja- walka biologiczna polega na stosowaniu parazytoidów, drapieżców, mikroorganizmów chorobotwórczych, antagonistów lub konkurentów w celu ograniczenia rozwoju populacji szkodnika a tym samym szkód przez niego wyrządzanych.
Jest bardzo ważnym składnikiem współczesnych programów ochrony roślin
podstawą jej jest wykorzystywanie lokalnych wrogów naturalnych jak również uwalnianych wrogów naturalnych pochodzących z masowych hodowli.
Jest metodą bezpieczną dla ludzi.
przyjazna dla środowiska.
Jest samoodnawialna.
Wrogowie naturalni mają zdolność do czynnego rozprzestrzeniania się i łatwość znajdowania ofiar.
Jest promowana
zmniejsza się konkurencyjność metody chemicznej, pomimo, że jest to wciąż metoda wiodąca.
Nadaje się do wykorzystania w krajach gdzie producenci są ubodzy.
Organizm drapieżny - kontakt z ofiarą powoduje jej natychmiastową śmierć
larwa złotooka pospolitego
biegacz fioletowy
Parazytoid - jego stadium larwalne żyje kosztem ciała ofiary (gospodarza), najczęściej powoduje jej powolną śmierć, dorosłe stadia żyją wolno, odżywiają się nektarem kwiatów.
Kruszynek - parazytoid larw motyli
baryłkaż bieliniak- parazytoid larw bielinków
Mikroorganizmy chorobotwórcze (entomopatologiczne) - wykorzystywane są bakterie, wirusy, grzyby wywołujące choroby szkodników.
Antagoniści - obecność ich w miejscu występowania szkodnika hamuje rozwój jego populacji np. przez wywoływanie zmian w składzie biochemicznym liści niekorzystnym dla szkodnika.
Konkurencja- o pokarm, miejsce bytowania, nisze ekologiczną.
Strategie walki biologicznej:
klasyczna walka biologiczna- sprowadzenie w ślad za pojawieniem się na nowym terenie szkodnika jego wrogów naturalnych z miejsca pochodzenia szkodnika. Wróg naturalny powinien sie zaaklimatyzować, rozmnażać i rozprzestrzeniać w nowym miejscu oraz utrzymywać liczebność populacji szkodnika na niskim poziomie np. parazytoid bawełnicy korówki- osiec korówkowy.
Kolonizacja- dużą liczbę wrogów naturalnych pochodzących z masowych hodowli wprowadza się na uprawę w celu szybkiego ograniczenia liczebności szkodnika- w metodzie stosowanej na roślinach jednorocznych przeciw szkodnikom mającym jedno pokolenie w roku. Założeniem nie jest pozostanie wroga naturalnego na uprawie i jego działanie w dłuższym czasie. np. kruszynek zmienny uwalniany do walki z owocnicą prosowianką, preparat zawierający Bacillus thuringensis do walki gąsienicami motyli.
Sezonowa introdukcja- wrogów naturalnych z masowych hodowli wprowadza się możliwie wcześnie na uprawę w celu regulacji liczebności szkodnika. Pozostaje on na roślinach do końca cyklu uprawowego, rozmnaża się na niej i ogranicza liczebność szkodnika.
Niskie populacje szkodnika- wprowadza się niewielkie liczby wroga naturalnego
wysokie populacje szkodnika- znaczne liczby wroga naturalnego, powtarza się introdukcję np. drapieżne roztocza z rodziny dobroczynkowatych do walki z przędziorkami na różnych uprawach.
Protekcja- konserwacja-podejmowanie działań poprawiających bytowanie wrogów naturalnych na terenach gdzie już wysępują.
Tworzenie im dogodnych miejsc bytowania
dostarczanie dodatkowych gospodarzy, zastępczego pokarmu
eliminacja niektórych zabiegów pestycydami i szkodliwych praktyk- nie stosowanie pyretroidów.
Entomologia wykład 29.05.06
1. Klasyczne introdukcje obcych gatunków wrogów naturalnych.
- Azja i obszary dawnego ZSRR - szkodniki leśne
- z krajów tropikalnych - warzywa i roślin ozdobnych
2. Postępowanie poprzedzające sprowadzenie obcych gatunków wrogów naturalnych:
- pozyskanie wrogów naturalnych z miejsca pochodzenia szkodnika
- potwierdzenie właściwego oznaczenia gatunku, następnie badania nad jego biologią
3. Hipoteza 1:
[...] to sprowadzać wrogów naturalnych. Skuteczność tych zabiegów wynosi 79%
Hipoteza 2:
Nie trzeba sprowadzać naturalnych wrogów, gdyż następuje uczenie rodzimych gatunków przystosowania do nowego szkodnika.
Trwałość działania metody jest główną przyczyną jej sukcesu.
4. Na terenie krajów EPPO w sprzedaży znajduje sie 91 gatunków wrogów naturalnych w tym:
49 pasożytniczych błonkówek
12 drapieżnych chrząszczy (biedronek)
10 drapieżnych roztoczy
8 drapieżnych pluskwiaków
3 drapieżne wciornastki
3 drapieżne muchówki
5 nicieni
5. Drapieżcy to owady, które napadają i zabijają swoje ofiary
a) Skorek pospolity (szczypawka) (Forficula auricularia). Są odporne na preparaty. Przywabia je rosa miodowa wytworzona przez bawełnice.
b) W Polsce występuje około 73 gatunków, drapieżne są dorosłe i larwy. Odżywiają sie owadami o miękkim ciele np. Miodówki, [...], roztocza, motyle, chrząszcze, larwy muchówek. Większość gatunków jaskrawo ubarwiona, przeważają kolory czarny i różne odcienie czerwonego lub żółtego. Zmienność w obrębie jednego gatunku.
Jaja wrzecionowate żółte, lub pomarańczowe
- biedronka siedmiokropka
Biedronki uzupełniają pokarm zwierzęcy pyłkiem, nektarem i spadzią.
Zapotrzebowanie pokarmowe:
larwy: 100-1900 mszyc
dorosłe: 90-240
Zimują gromadnie. Gatunki diapałzują od jesieni do maja. Stadia rozwojowe to jaja, 4 larwy, poczwarka, osobnik dorosły. Do szklarni wpuszcza się larwy w aby oczyszczały szklarnie z mszyc.
W sadach pojawia sie do 15 gatunków biedronek, najczęściej dwukropka, siedmiokropka i [...]
c) Bzyg pospolity - rodzina Bzygowate, ważny wróg naturalny mszyc; charakterystyka:
Średniej wielkości muchówki, zabarwione na czerwono z żółtymi poprzecznymi paskami. Bzygowate nie składają jaj na liściach owłosionych żeby larwy mogły(?) lepiej się wydostać.
6. Drapieżne siatkoskrzydłe - Neuroptera. Większość gatunków jest drapieżna. Drapieżne są dorosłe i larwy.
a) Złotook pospolity (Chrysopa carnea). Preferuje mszyce, miodówki i przędziorki, larwy są również drapieżne. Pokarm dorosłych- pyłek, nektar, rosa miodowa. Płodność samic 400-500 jaj. Zimują dorosłe w roku 2 pokolenia, larwy żerują głównie w nocy. Larwa przeciętnie zjada 300-400 mszyc. W uprawie truskawek, sadów, do chmielników do zwalczania mszyc wprowadzane są w Europie zachodniej i południowej. Do ochrony upraw szklarniowych wprowadzane są larwy razem z jajami [...?].
7. Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera
- wśród przedstawicieli tego rzędu przeważają gatunki roślinożerne.
a)Delikacik zielonkawy
Odżywia się głównie przędziorkami i sokiem roślinnym
b) Tasznik jabłonowiec
Związany z drzewami- wysysa sok z liści, odżywia się wieloma gatunkami stawonogów
c) Zbrojec dwuzębny Picromerus bidens
8. Kowalowate
a) Kowal bezskrzydły Pyrrhocoris apterus
9. Rodzina dziubałkowate Anthocoridae
a) Dziubałeczek gajowy
b) Dziubałeczek mały
c) Dziubałeczek mączlikowy- atakuje mączlika, odżywia się przędziorkami i miniarkami.
d) Dziubałeczek wielożerny- atakuje wciornastki w szklarni
e) Dziubałeczek wciornastkowy- atakuje wciornastki w szklarni
10. Drapieżne roztocze wykorzystywane w uprawach pod osłonami:
a) Dobroczynek szklarniowy
b) Dobroczynek wielożerny - na wciornastki
c) Dobroczynek kalifornijski
d) Dobroczynek brunatny - na wciornastka
Dobroczynek wielożerny odżywia się tylko tym 1 stadium larwalnym wciornastka, pozostałe stadia są za duże.
11. Roztocz glebowy - wykorzystywany jest do walki z wciornastkami w szklarni.
12.
12(?) rząd muchówki Diptera
a)rodzina pryszczarkowate Cecidomyiidae
- Pryszczarek mszycojad Aphidoletes aphidimyza- drapieżne są larwy, dorosłe osobniki składają jaja w kolonii mszyc, larwy są beznogie, zjadają mszyce; jaja składane proporcjonalnie do ilości ofiar, larwa żyje około 7 dni, zjada 49-73 mszyc; przepoczwarzanie w glebie- larwa 2 tygodnie; w ciągu roku występuje kilka pokoleń pryszczarka; może być stosowany w szklarni
- Pryszczarek przędziorkojad Feltiella acarisuga - składa jaja w kolonii przędziorków, larwy żyją tydzień i wysysają przędziorki, przepoczwarzanie na liściach w kokonie.
13. Rząd Chrząszcze Coleoptera
a) rodzina biegaczowate Carabidea - zrośnięte pokrywy skrzydłowe, nie latają, nie gardzą najbardziej owłosionymi gąsienicami- wymiotują na ofiarę i zżerają ja, mogą zjadać stonkę ziemniaczaną
- liszkarz - wielkość dorosłych: 20-40 mm; powierzchnia ciała owada gładka, błyszcząca , omszona lub owłosiona; barwa od czarnego do jaskrawo zielono-pomarańczowego; ciało larw wydłużone, spłaszczone, czarne, białe lub żółte; jaja składane do wielgotnej gleby- rozwijają się od kilku dni do 3 tygodni; gatunki wiosenne: zimuje osobnik dorosły, jaja wiosną, larwy występują latem (6-8 tygodni), poczwarki, osobniki dorosłe jesienią.
Wyróżniamy 3 grupy:
- żyjące w glebie i na powierzchni gleby- związane z otwartymi przestrzeniami, terenami użytków rolnych
- gleba i na powierzchni gleby blisko zbiorników wodnych
- żyjące na drzewach- najmniej liczna grupa- należy do niej Tęcznik liszkarz, Tęcznik, mniejszy
Warunki: stworzenie miejsc do rozwoju larw i składania jaj, rowki głębokości 25 cm.
Owady pasożytnicze, występujące w warunkach naturalnych.
1. Rząd Błonkówki Hymenoptera
a) podrzad Żądłówki, Owadziarki
rodzina Męczelkowate Braconidae
Baryłkarz bieliniak Apanteles glomeratus - jego larwy żerują w larwach bielinków
b) rodzina Oścowate Aphelinidae
Osiec korówkowy Aphelinus mali - pasożytują na koloniach bawełnicy korówki, dobry na stanowiskach naturalnych, można stosować jesli nie stosowane są środki ochrony roślin.
c) rodzina Gąsienicznikowate Ichneumonidae - nie wykorzystywane ale występują w warunkach naturalnch, duże osobniki z dużym pokładełkiem
Gąsienicznik czarny Incheumon nigra
Gąsienicznik żółty
gaz- wyczuwa grzyba żyącego na odchodach larwy, przewierca kore i składa jaja do larwy.
c) rodzina Kruszynkowate
Kruszynek zwyczajny- parazytoid jaj wielu żedów owadów, głównie motyli (bielinki, sówki); w sadownictwie stosowany jako parazytoid owocówek i [...] (wykorzystuje sie spasorzytowane jaja Skośnika zbożowiaczka); wykazuje zmienną skuteczność; wykorzystywany do zwalczania Omacnicy na kukurydzy; obniżać skuteczność kruszynka mogą warunki pogodowe- deszczowe i zimne; kruszynki muszą być pasażowane na jajach sówek.
d) rodzina Rączyce - larwy rączyc są częstymi ekto lub endopasorzytami larw motyli.
Owady pasożytnicze wykorzystywane w walce biologicznej
1. Rząd Błonkówki
a) rodzina Mszycarzowate Aphidiidae
Mszycarz szklarniowy Aphididus colemani - nadaje sie do wprowadzenia na uprawe szklarniową przed pojawieniem się mszyc jako zabieg prewencyjny- w kuwetach uprawia się jęczmień z mszycą zbożową - rośliny bankowe (banki- na nich żeruje mszycarz); gatunek stosowany na mszyce małe.
Aphididus ervi - pasożytuje mszyce duże (grochową, burakową)
Praon (?) sp. - spasorzytowana mszyca zamienia sie w galaretowatą masę.
b) rodzina Oścowate
Osieć mączlikowy
c) rodzina Męczelkowate
Męczelka syberyjska Dacnusa Sibirica- pasożytuje na ciałach larw miniarek, składa jaja do larwy żerującej w minie.
Wiechońka miniarkowa Diglyphus isaea - składa jaja obok larwy, zabija larwe.
Czerwolubka żółtawa (??) - pasożytuje larwy i dorosłe czerwce
Pasożytnicze nicienie
Gatunki glebowe atakują larwy owadów w glebie.
Przedstawiciele rodziny Heterorhabdidae -stosowane do walki z larwami opuchlaka.
Rodzina Steinernematidae - stosowana na ziemiórki, w postaci oprysków na wciornastki i mączlika.
Nicienie żyją w symbiozie z bakteriami xerarabdus (?) lub folorabdul (?), bakteria zabija owada i rozmnaża sie, zarodnikami bakterii odżywia sie nicień.
Zabiegi: nicienie kupuje się w formie suchej, zalanie wodą, roztworem nicieni opryskuje się glebę- musi być wilgotna i mieć temperaturę 18-15 stopni, trzeba pilnować żeby gleba przez tydzień była wilgotna.
Patogeny owadów (organizmy entomopatogenne: bakterie, wirusy, grzyby)
Bakterie- znane jest około 100 gatunków bakterii, atakują one około 100 (?) gatunków owadów, wnikają do ciała owadów przez otwór gębowy, oskrzela lub tchawki.
Bacillus thuringiensis - bakteria turyngska(?)- larwy motyli, chrząszczy, muchówek.
Bacillus.....
[.......................]
Bacillus thuringiensis
w czasie zarodnikowania produkuje krystaliczne toksyny
kryształy zawierają 3-5 toksyn, od ich kombinacji zależy aktywność danego szczepu bakterii
toksyna bakterii ujawnia sie dopiero po przedostaniu się jej do przewodu pokarmowego owada w środowisku zasadowym (jelita?). Toksyny powodują paraliż przewodu pokarmowego (po 24h), następuje ogólny paraliż i śmierć owada (po 5 dniach)
bakteria namnaża się jedynie w ciele owada.
Stosowanie: pokrywanie zawiesiną zarodników bakterii liści roślin- nie działa na owady o aparacie gębowym kłująco-ssącym.
Podstawowe szczepy:
Bacillus thuringiensis var. Kurstaki - wytwarza endotoksynę CRY I AB, aktywna przeciwko gąsienicom motyli (lepidoptera)
Bacillus thuringiensis var. Tenebris -wytwarza endo...
[....]
Biopreparaty na bazie B. Thuringiensis nie mają rejestracji na polskim rynku; dawka 3-4 kg na ha, u nas taka sama (??), stosowana w leśnictwie.
Entomologia- wykład
Bacilluc thuringensis
Badania nad uzyskaniem szczepów bakterii o zwiększonej aktywności owadobójczej. Otrzymuje je sie na drodze:
poszukiwania bardziej zjadliwych szczepów
wykorzystania zjawiska koniugacji
ulepszanie metodą rekombinacji genetycznej
Wykrycie nowego, bardziej zjadliwego szczepu Bacillus thuringensis var. japonensis aktywny wobec żukowatych
Na drodze koniugacji wytwarza się nie istniejące w przyrodzie szczepy bakterii kodujące(?) toksyny białkowe
uzyskanie większej trwałości przy zastosowaniu systemu kapsułkowania - geny wprowadza się do niepatogenicznych bakterii, zabija się je i umieszcza w kapsułce
rośliny transgeniczne zawierające gen kodujący wytwarzanie toksyny bt. (np. bawełna, ziemniaki, pomidor, kukurydza). Zapewnia ochronę przed owadami o gryzącym aparacie gębowym.
Biopreparaty- nie przepisuje.
Owadobójcze grzyby.
Znane jest 800 gatunków, wykorzystywane 12-18 gatunków klasy grzybów niedoskonałych i rzędu strzępczaków.
Beauveria bassiana - infekuje 80 gatunków owadów, głównie chrząszczy i motyli; zainfekowane osobniki przybierają barwę czerwoną, potem pokrywają sie białą warstwą zarodników konidialnych.
Wprowadza się do gleby przerośnięte grzybnią ziarna zbóż
eliminuje wszystkie stadia larwalne chrabąszcza majowego
nie działa na dorosłe
Zwalczanie pędraków przy użyciu Beauveria bominartit (?)- ochrona łąk i pastwisk, podobnie jak poprzedni gatunek; termin: następna wiosna po rójce dorosłych chrabąszczy, powszechnie stosowana w Szwajcarii.
Verticillium lecani -atakuje owady o miękkim ciele, wykorzystywane w szklarni do zwalczania mączlika i mszyc- zabieg jedynie w pochmurną pogodę = duża wilgotność.
Patogeniczne wirusy.
Wirusy stawonogów to bakulowirusy, najczęściej atakowane to: chruścik, muchówki, błonkówki, chrząszcze i motyle (owady o gryzącym aparacie gębowym)
Ciała wtrętne (???) bakulowirusów są:
poliedryczne (wielościenne)- np. wirus jądrowy polidrozy NPV
tworzą kapsułę (granule np. wirus granulozy)
Zakażenie następuje po przedostaniu się wirusa do przewodu pokarmowego wraz z pokarmem.
W jelicie środkowym (pH 8-9) wirusy uwalniają się z ciał wtrętowych i atakują nabłonek jelita.
Namnażają się i dostają się od hemolimfy i innych tkanek.
Bakulowirusy są najbardziej przydatne ponieważ są:
selektywne
bezpieczne dla człowieka i fauny pożytecznej
Zastosowanie:
Brudnica nieparka- USA, skandynawia,
Borecznik rudy- Anglia, Finlandia
Rolnica- Dania
w Polsce do zwalcznia owocówki jabłkóweczki- preparat MADEX
Produkcja preparatów wirusowych:
masowa hodowla gąsienic (np. Rolnic)
infekcja zjadliwym szczepem wirusa
homogenizacja chorych owadów, wirowanie i preparowanie wirusów
Wykonane preparaty nazywamy biopreparatami.
Metoda genetyczna.
Jest to uzyskiwanie genetycznie zmodyfikowanych osobników tego samego gatunku owada w celu obniżenia jego liczebności. Zdaje to egzamin u gatunków które są nieliczne, występują na niewielkim terenie i są łatwe w masowej hodowli.
Stosowanie sterylnych samców- szkodnik produkowany na masową skale w laboratorium i uwalniane.
Warunki:
możliwość masowej hodowli
efektywna metoda sterylizacji bez utraty wigoru
gatunki kopulujące tylko raz w życiu.
Niezapłodnione jaja nie mogą się rozwijać
Problemy:
osłabiony wigor samców w porównaniu z dzikim
konieczność odróżniania samic od samców (różnice w wadze poczwarek, mutanty u których poczwarki różnią się kolorem)
Metoda stosowana do 3 celów:
usunięcia gatunku z terenu
obniżenia liczebności populacji i ...
do zapobiegania osiedlania się gatunku na nowych terenach.
Program zwalczania owadów za pomocą sterylnych samców:
rodzaj programu: gatunki: miejsce:
likwidacja gatunku mucha śrubowa USA, Libia i Meksyk
muszki owocowe Meksyk, Japonia
obniżenie liczebności śmietka cebulanka Holandia, Tajwan
(jedynie jeżeli pełna izolacja od innych pól)
zapobieganie skośnik bawełnowy USA
rozprzestrzenianiu muszka owocowa Meksyk
Wykorzystywanie sterylnych samców do zwalczania miniarek.
Wykorzystanie inżynierii genetycznej w celu ulepszania organizmów stosowanych w walce biologicznej.
Ulepszanie drapieżców i pasożytów, zalety:
szybkie osiąganie efektu bez wieloletniej hodowli
może być użyty gen z każdego gatunku, niekoniecznie z puli genetycznej określonego wroga naturalnego
Ulepszanie prowadzi się w kierunku:
uzyskanie ras wrogów naturalnych odpornych na pestycydy np. drapieżny roztocz- dobroczynek zachodni- wykorzystywana metoda mikroiniekcji
uzyskanie ras odpornych na niskie temperatury
zmiany stosunków liczbowych między samicami i samcami u gatunków, u których tylko jedna płeć atakuje szkodniki; patenogeneza i produkcja wyłącznie samic- zmiana stosunków samców i samic.
Niezgodność cytoplazmatyczna:
sperma owadów zapładnia jaja tylko gdy ma te same lub podobne symionty.
Parazytoidy - bakterie z rodzaju Wolbachia
wykorzystanie bakterii z rodaju Wolbachia:
[.....]
Translokacja:
Polega na umieszczeniu genów w innym miejscu na chromosomie lub w innym chromosomie. Tak zmodyfikowany owad kopuluje z normalnym osobnikiem, ma potomstwo....
Entomologia- wykład I 6.10.2006
MONITORING, SYGNALIZACJA I PROGNOZOWANIE SZKODNIKÓW SZKÓŁEK
Przed podjęciem decyzji o zwalczaniu każdego szkodnika należy wiedzieć czy jest on obecny na uprawie i czy jego populacja lub potencjalna populacja będzie powodowała istotne szkody. Takie zadania spełnia monitoring. Jego prostą formą jest tradycyjna inspekcja wizualna, czyli lustracja.
Termin pojawu szkodnika jest często przewidywany na podstawie prognozy krótkoterminowej. Taką prognozę opracowuje się zazwyczaj na kilka dni naprzód.
Ogłoszenie prognoz krótkoterminowych w postaci komunikatów przeznaczonych dla producentów nazywamy sygnalizacją.
W komunikacie określa się dzień, w którym należy przystąpić do zwalczania szkodnika, w przypadku stwierdzenia wielkości populacji szkodnika przekraczającej próg zagrożenia, czyli najniższą liczebność populacji grożącą przy dalszym wzroście stratami wyższymi niż tolerowane dla danej uprawy
Przewidywanie nasilenia liczebności szkodnika za pół roku lub w roku przyszłym nazywamy prognozą długoterminową.
Wyróżniamy trzy grupy metod służących do ustalenia terminu pojawu szkodnika:
• bezpośrednia obserwacja pojawu szkodnika na uprawie lub w hodowli w ogródku fenologicznym
• zastosowanie pułapek
• prognozowanie terminu pojawu określonego stadium rozwojowego
Akcesoria niezbędne w czasie przeprowadzania lustracji:
1.Dobra lupa + ewentualnie binokular
2. Mocny, nie wyginający się nóż (do sprawdzania obecności szkodników pod korą)
3. Szpadel (w celu sprawdzania gleby wokół korzeni)
4. Plastikowe torebki (do pobierania próbek w celu sprawdzenia pod binokularem lub przesłania do identyfikacji)
5. Płachty do otrząsania szkodników (mogą posłużyć do określenia liczebności szkodników)
6. Pułapki mechaniczne - kubeczki lub pudełeczka do zagłębiania w glebie w pobliżu roślin (często używane w szkółkach roślin ozdobnych) do chwytania owadów, np. turkucia podjadka, dorosłych opuchlaków.
7. Pułapki świetlne - przywabiają i wyłapują dorosłe motyle, chrząszcze i pluskwiaki. Efekty odłowów nie są jednak do odczytu przez nowicjuszy (w ciągu jednej nocy można wyłapać setki gatunków)
8. Pułapki feromonowe - zawierają feromony płci lub atraktanty. Najczęściej stosowane na motyle. Służą głównie do określania terminu pojawu motyli i ich masowych lotów.
9. Pędy pułapkowe - świeżo ścięte kawałki gałęzi rośliny żywicielskiej kładzione na plantacjach gdzie podejrzewa się aktywność szkodników takich jak różne gatunki chrząszczy niszczących drewno i korę, najczęściej korników
Tego typu pułapki trzeba sprawdzać okresowo w celu zaobserwowania pojawienia się samic składających jaja. Po złożeniu jaj, ale przed osiągnięciem przez larwy dojrzałości trzeba pułapki zniszczyć (np. spalić)
LUSTRACJA
Metoda |
Grupy szkodników |
Wizualna ocena liczebności gatunków w próbie liści lub innych organów roślin
|
Większość gatunków żerujących na powierzchni roślin. Ocenę liczebności małych gatunków przeprowadzamy posługując się lupą.
|
Strząsanie z gałęzi przy pomocy gumowej pałki
|
Większość gatunków żerujących na powierzchni roślin. Głównie dorosłe.
|
Uwagi dotyczące lustracji:
Powierzchnia uprawy powinna być sprawdzana fizycznie (tj. np. poprzez przejście przez nią)
przynajmniej raz w tygodniu
Obserwacje powinny być zapisywane. Przykład kartki do zapisu:
data, roślina żywicielska, szkodnik-problem, faza fenologiczna, pestycydy
PUŁAPKI- opaski:
- Opaska zapobiegająca wspinaniu się larw
- Opaski - pułapki na brudnicę - czarny materiał okręcony wokół pnia
- Opaski lepowe-samice piędzika przedzimka
TABLICE I INNE PUŁAPKI LEPOWE W MONITORINGU
- Tablice lepowe (głównie żółte, czasem białe lub niebieskie (mszyce, miodówki, skoczki, wciornastki- zwabia je niebieska tablica)
- Celuloidowe płytki po obu stronach pokryte klejem- larwy czerwców
- Opaska lepowa na czerwce (ciemna)
- Pułapka lepowa na mszyce, skoczki, muchówki, wciornastki
- pułapki świetlne- żarówka i pojemniki na jajka- na nocne motyle z rodziny sówkowatych
FEROMONY
Zastosowanie feromonów umożliwia:
- Wykrycie i zlokalizowanie szkodnika
- Określenie liczebności populacji szkodników (szacunkowe)
- Monitoring lotu szkodników
- Bezpośrednie wychwytywanie i niszczenie szkodników
- Wyznaczenie dokładnego terminu zabiegu
- Ochronę środowiska naturalnego (poprzez ograniczenie stosowania pestycydów)
Sposoby stosowania feromonów:
-W pułapkach feromonowych:
- Dyspensery
- Lepkie powierzchnie nasycone feromonem
- W postaci pojedynczych kropel na drzewo za pomocą specjalnego aplikatora („attract and kill”)
Do dezorientacji samców:
- Kawałki włókien nasyconych feromonami
- Kapsułki do zawieszania
Pułapki feromonowe:
Pułapka na brudnicę
Pułapka feromonowa na zwójke sosnóweczkę
Pułapki fermonowe na motyle- zwójki
pułapka feromonowo-lepowa
pułapki feromonowe na brudnice
pułapki feromonowe na motyle
pułapki feromonowe na sówkowate
pułapki feromonowe mają wymienną wkładkę lepową
Feromony (dyspensery) i pułapki feromonowe w polskim sadownictwie
Dyspensery:
Adoxodor - zwójka siatkóweczka
Enarodor - zwójka koróweczka
Grapodor - owocówka śliwkóweczka
Pomodor - owocówka jabłkóweczka
Spilodor - wydłubka oczateczka
Pułapki:
Agrisense
A-1 zwójka siatkóweczka
A-2 owocówka śliwkóweczka
A-3 zwójka rdzaweczka
A-4 owocówka jabłkóweczka
A-5 zwójka różóweczka
A-6 zwójka porzeczkóweczka
A-7 zwójka bukóweczka = iwineczka
A-8 przeziernik porzeczkowiec
A-9 skośnik brzoskwiniaczek
Wiele czynników wpływa na działanie pułapki feromonowej i odławianie owadów:
Konstrukcja pułapki
Sposób rozmieszczenia feromonu
Rodzaj feromonu
Stopień zużycia pułapki
Usytuowanie pułapki
Zagęszczenie pułapek
Liczebność szkodnika
Zasięg występowania szkodnika
Poziom aktywności szkodnika
Efekt współzawodnictwa między samcami
Migracja
Feromony mogą być czasem wykorzystywane do bezpośredniego zwalczania owadów. Przykładem może być trociniarka czerwica i torzyśniad kasztanówka.
Szkodniki te występują w małym zagęszczeniu ale stanowią poważne zagrożenie dla szkółek
W przypadku słabo poruszających się gatunków, tworzących przez długi okres czasu małe populacje możliwe jest wychwycenie za pomocą pułapek feromonowych prawie wszystkich samców
Monitorowanie szkodników w szkółce roślin ozdobnych
szkodnik |
Sposób monitorowania |
mszyce |
Sprawdzać na spodniej stronie liści, wzdłuż żyłek i na pąkach, szukać śladów rosy miodowej. Używać żółtych tablic
|
miernikowcowate |
Opaska lepowa u podstawy drzewka
|
Motyle minujące na brzozie |
Żółte tablice |
Oprzędnica jesienna (motyl)
|
Monitoruj pojawianie się oprzędów w końcu lata
|
Miseczniki (czerwce)
|
Monitoruj ślady rosy miodowej. Sprawdzaj gałązki na obecność samic
|
Brudnica mniszka |
Żółte tablice lepowe do monitorowania młodych larw opuszczających się na przędzy. Opaski wokół pnia na starsze larwy
|
Pryszczarki (muchówki) |
Żółte tablice
|
Popillia japońska Chrząszcze,żukowate |
Pułapki feromonowe i z atraktantami
|
Przędziorek sosnowiec |
Otrząsanie igiełek na białe kartki
|
Przędziorek chmielowiec |
Otrząsanie liści na białe kartki
|
opuchlaki |
Pułapki - kubeczki, pojemniczki wkopane do gleby, żółte tablice lepowe zawieszone między drzewkami Opaska wokół podstawy rośliny. Dorosłe w dzień będą się chowały pod opaskę. Sprawdzaj obecność larw w pobliżu korzeni
|
Namiotnik jabłoniowy |
W okresie zimy sprawdź obecność jaj na gałązkach. W maju usuwaj namioty
|
Borecznik rudy Zwójka sosnóweczka |
Szukaj więdnących igiełek i zbrązowień pułapki feromonowe |
Modele fenologiczne, sygnalizacja
Buduje się w oparciu o fazy rozwojowe rośliny gospodarza i aktywność szkodnika.
Porównanie zbieżności w czasie określonej fazy rozwoju rośliny i szkodnika pozwala na określenie terminu zwalczania.
Przykłady modeli fenologicznych:
motyl, płatówka pstrocineczka (IRGA) - motyle pojawiają się dwa tygodnie po kwitnieniu jabłoni
motyl, zwójka siatkóweczka (JAŚMINOWIEC) i
motyl,zwójka rdzaweczka (DEREŃ) - pojawiają się w fazie zielonego pąka kw. Jabłoni
motyl, kibitnik lilakowiaczek (LIGUSTR) - motyle I pokolenia pojawiają się w czasie pełni kwitnienia lilaków
Rośliny wskaźnikowe w szkółkach = rośliny indykatory
Rośliny wskaźnikowe to takie rośliny, które pierwsze wabią specyficznego szkodnika. Te rośliny powinny być sprawdzane na początku każdego cyklu monitorowania. Znajomość roślin wskaźnikowych pozwala często na uchwycenie szkodnika zanim osiągnie populacje zbliżające się do progu zagrożenia
Roślina indykator |
Szkodnik |
Caragana |
skoczki |
Clematis |
mączlik |
trzmielina |
Miseczniki (czerwce) |
wiciokrzew |
mszyce |
świerk biały -P. glauca Conica |
Przędziorek sosnowiec |
dąb sp. |
Brudnica nieparka |
Róża |
Mszyce,przędziorki, papillia japońska |
bez sp. |
przędziorki |
Lilak |
Chrząszcze, żukowate |
|
|
„Mapowanie szkodników”
Drzewka, krzewy, byliny na których pojawiły się szkodniki w poprzednim sezonie są bardziej narażone w następnych sezonie i wymagają szczególnej uwagi. Mapowanie jest zapisem pojawu szkodnika w określonym miejscu plantacji.
PROGNOZOWANIE
Suma temperatur efektywnych dla przędziorka lipowca
Temperatura progowa + 10oC (zero fizjologiczne)
Suma ciepła potrzebna do składania jaj 258oC
Suma ciepła potrzebna do pojawienia się I-szego pokolenia 466-563oC
Przykład:
wykorzystanie sumy temperatur efektywnych do określenia terminu zwalczania Zwójki różóweczki na kolkwicji
Pierwsze gąsienice wylęgają się pod koniec kwietnia i na początku maja, kiedy suma temperatur efektywnych osiągnie 50 stopniodni (zero fizj. = 8). Masowy wylęg gąsienic - przy 70 stopniodniach i trwa 7 - 13 dni. W ciągu 25 - 40 dni całkowity rozwój gąsienic. Stadium poczwarki trwa 8 - 18 dni. Motyle pojawiają się na początku czerwca
PROGNOZOWANIE
SZKODNIK |
KRÓTKOTERMINOWE |
DŁUGOTERMINOWE |
przędziorki |
Badanie i prognozowanie liczebności na podstawie warunków pogodowych |
Liczebność jaj zimowych. Spadki temp. Po okresie temp. Dodatnich - wysoka śmiertelność |
mszyce |
Określanie liczebności mszyc i wrogów. Ciepła wiosna sprzyja rozwojowi |
Liczebność jaj Duża wrażliwość na niskie temp.a larw na wiosenne przymrozki |
Skorupik jabłoniowy |
Badanie liczebności larw i ocena stopnia zagrożenia |
Spadki temp. wiosną wysoka śmiertelność |
miodówki |
Określanie liczebności larw na pąkach. Umiarkowana temp. I duża wilgotność sprzyja rozwojowi |
Liczebność jaj Duża wrażliwość larw na wiosenne przymrozki |
brudnica, kuprówka, niestrzęp, prządka |
Ocena liczebności gąsienic i zagrożenia
|
Liczba jaj i gniazd zimujących spasożytowanie gąsienic
|
namiotnik |
Liczebność gąsienic opuszczających tarczki |
Liczba tarczek w okresie jesiennym
|
Zwójki liściowe |
Suma temperatur efektywnych |
Liczebność jaj w okresie zimowym |
MONITORING, SYGNALIZACJA I PROGNOZOWANIE TO PODSTAWOWE ELEMENTY PROGRAMÓW INTEGROWANEJ METODY ZWALCZANIA SZKODNIKÓW IPM
Entomologia wykład
cd.
Środki stosowane w ochronie warzyw polowych:
Pyretroidy
Alfamor 050 SC, Alfazot 050 SC
Bulldock 025 EC
Cyperkill 25 EC; Decis 2,5 EC; Karate Zeon 050 SC; Karate Zeon 100 SC; Talstar 100 EC
Acylomocznikowe
Nomolt 150 SC; Dimilin 25 WP- chrzan i kapustne
Inne
Astec- mszyce
Integrowana ochrona warzyw
wykorzystanie wszystkich metod sygnalizacji
wykorzystanie różnych elementów metody agrotechnicznej- termin siewu, uprawy współrzędne, stosowanie włókniny, siatek entomologicznych
stosowanie bioprepatatów na młode rośliny
Stosowany zoocyd powinien się charakteryzować:
brakiem ujemnego wpływu na środowisko
duża skuteczność działania
brak pozostałości
niska toksyczność dla zwierząt stałocieplnych
Zalecane metody stosowania zoocydu:
zaprawianie nasion i rozsad
stosowanie zoocydów w okresie, gdy występuje niewielka ilość wrogów naturalnych
Ochrona warzyw w zachodniej europie:
producenci zrzeszeni w organizacji stosującej Integrated corp managment (ICM)
supermarkety sprzedają ich produkty
duży nacisk na wprowadzenie ICM na warzywa uprawianie dla przemysłu przetwórczego
Trudności:
wciąż za dużo pestycydów jest stosowane w marchwi (4 zabiegi w cyklu uprawowym)
mniejszą ilościom (1-2) można chronić cebule, czosnek, groch, fasole
nie rozwiązany sposób ochrony: kapustnych przed gąsienicami motyli, mszyc na sałacie, wciornastków na porach i kapuście
CEBULA
Zespół gatunków: śmietka cebulanka, śmietka kiełkówka, śmietka glebowa i ułudnica cebulówka- groźne w II pokoleniu występującym w okresie zasychanie szczypioru (lipiec/sierpień), ochrona: śmietki- zaprawianie nasion.
miniarka cebulówka- larwy minują szczypior- 10% uszkodzonych roślin- zabieg
śmietki - nieduże muchówki, białe jaja, larwy żerują wewnątrz- larwy szkliste, przepoczwarzają się w glebie, powodują uszkodzenie szczypioru
wgryzka szczypiorka- motyl minujący szczypior cebuli, larwa zapoczwarza się na liściu, groźny szkodnik na porach nasiennych- nie zawiązują nasion; sygnalizacja- pułapki feromonowe
CZOSNEK
Błoniszka czosnówka- larwy żerują wewnątrz liści czosnku- zamieranie roślin, uszkadza czosnek sadzony jesienią i wczesną wiosną
śmietki - cebulanka, kiełkówka, glebowa- pojawiają się w czerwcu i lipcu
POR
miniarka porówka- larwy drążą korytarze wewnątrz liści, rośliny nie nadają się do spożycia, rozwija się również w przechowalniach, kopach, może atakować cebule; szczególnie szkodliwe II pokolenie
wciornastek tytoniowec- unikanie sadzenia porów w sąsiedztwie cebuli, wprawa współrzędna pora z marchwią
BURAK ĆWIKŁOWY
śmietka ćwiklanka- sygnalizacja - okres składania jaj (w złożach, dolna strona liści), zwalcznie: zoocydy o działaniu wgłębnym; osłabia wzrost buraków niszcząc duży obszar blaszki
mszyca burakowa- po zauważeniu pierwszych kolonii- preparaty fosforoorganiczne- Prumor lub Bioczos; pojawiają się późno ( czarne mszyce z jasnymi pasmami)
drobnica burakowa- zwalczanie w okresie wschodów- Owadofos, Zolone
KAPUSTNE
śmietka kapuściana- największy problem na warzywach kapustnych uprawianych na późny zbiór, II pokolenie zasiedla nadziemne części żółtych (?) kalafiorów, kapusty pekińskiej - I pokolenie na rozsadzie- wypadanie; preparaty oparte na diazinonie lub Karate, Nomolt w okresie formowania rozsady lub główek, I pokolenie- zaprawa
chowacze i pchełki- wczesne odmiany białej kapusty- zwalczanie: pyretroidy (chrząszcze)
pchełki- tworzą się otwory na liściach, szkodliwe tylko na rozsadzie
chowacze- chrząszcze- szkodnik wczesnowiosenny; zaprawy działają w okresie działalności pchełek (??)
Ochrona kapustnych przed szkodnikami działającymi we wczesnej fazie wzrostu (śmietki, pchełki, chowacze)
Produkcja rozsady:
Odkażanie gleby na rozsadniku, w inspektach i gleby do produkcji doniczek ziemnych- Diazinon 10 GR
Zaprawianie nasion przed siewem na sucho- Marschal 250 DS
ochrona rozsady- zaprawianie korzeni: Nomolt- zaprawa wodna, 10 sec; podlewanie doniczek ziemnych, podlewanie roślin na rozsadniku- po podlaniu cieczą użytkową należy glebę spłukać czystą wodą
opryskiwanie rozsadnika (jeśli nie zaprawiliśmy nasion przed siewem)
Ochrona rozsady po posadzeniu
podlewanie rozsady bezpośrednio po posadzeniu w pole ( gdy nie wykonaliśmy wcześniej innych zabiegów): Basudin, Diazinon, Nomolt, Redlon
piętnówka kapustnica- I pokolenie na wczesnych odmianach kapusty białej: Biobit 3,2 WP- jaja wewnątrz główki, larwy drążą korytarze przez całą kapustę- dziury
wciornastek tytoniowiec- ważny I zabieg przed zwinięciem się liści, nie zakładamy plantacji kapusty w sąsiedztwie cebuli; preparaty Bulldock, Diazinon, Talstar; objawy- wzgórki na liściach kapusty
larwy miniarek- kapuścianki, niewybredki, powszechnianki- kapusta pekińska, zabieg, gdy uszkodzona jest 10% roślin
GROCH
śmietka grochowa Delia platura -wschodzące rośliny zniekształcone, pozbawione stożka wzrostu, w nasionach korytarze; straty plonu 5-50%; zwalczanie- wczesny wysiew grochu (do połowy IV), zaprawy nasienne (Nomolt), nie wysiewać grochu w pobliżu roślin długo kwitnących np. rzepaku lub po roślinach długo rozkładających się w glebie (nawozy zielone); dobry przedplon- cebula, zboża;
paciornica zbożowa- zabieg przed formowaniem się pąków kwiatowych
Pachówka strąkóweczka- niewielki motyl należący do zwójkowatych, jaja składa na kwiatach lub na młode strąki, larwy nadgryzają nasiona i zanieczyszczają je kałem, zimuje w glebie, sygnalizacja- jaja na strąkach- stadium czarnej główki- zabieg: Dimilin i inne fosforoorganiczne
FASOLA
zmiennik- w okresie kwitnienia i dojrzewania strąków- ospowatość nasion; zwalczanie- na początku zasiedlania roślin, zabieg wcześnie rano- potem się chowają
śmietka kiełkówka- uszkadza liścienie, rośliny zamierają; ochrona: zaprawianie nasion
MARCHEW, PIETRUSZKA, SELER, KOPER
połyśnica marchwianka- oprócz marchwi coraz groźniejsza na pietruszce, pasternaku; straty do 50% plonu; zwalczenie: I pokolenie- zaprawianie nasion, II pokolenie (lipiec/sierpień) sygnalizacja i oprysk fosforoorganicznymi
mszyca wierzbowo-marchwiowa - marchew, pietruszka, koper, zwalczanie: ..........
Sygnalizacja połyśnicy:
3-4 żółte tablice lepowe na obrzeżach pola
w okresie nalotu I pokolenia (kwiecień/maj), jeśli nie zaprawiliśmy nasion
w okresie nalotu II pokolenia - od połowy VII do połowy VIII
UWAGA!: okres nalotu na plantacje może się różnic nawet o 4 tygodnie (zależy od układu pogody), więc tablice u sąsiada nic nam nie dadzą
Wyjątkowo wskazane miedze bez krzaków- połyśnica ma gody w krzakach☺, nie uprawiać marchwi na polach zacienionych i małych.
Entomologia wykład
cd.
bawełnica topolowo-marchwiowa - na cięższych glebach groźniejsza niż połyśnica marchwianka - spadek masy korzeni 20-30%, konieczna sygnalizacja terminów przelotu- żółte naczynia wypełnione wodą
na selerze- przędziorki- Nissurin, Omite
miniarki- uszkodzenie liści sercowych, gdy 20% liści uszkodzonych zabieg: Basudnin, Danadnin i inne.
OGÓREK
mszyca ogórkowa- groźna w fazie wschodów- zwalczanie- zabieg natychmiast po zauważeniu pierwszych mszyc: Pirinix i Basudin
skoczogonki- owady bezskrzydłe
zmienniki- uszkodzenia liści i pąków kwiatowych
RZODKIEWKA I RZODKIEW
śmietka kapuściana- przed siewem: granulaty oparte na diazinonie, podlewanie młodych roślin preparatami opartymi na diazinonie, Bi 58 Nowy, można stosować 3 x 7 dni Bioczos
pchełki- preparaty fosforoorganiczne lub pyretroidy
SZPARAG
śmietka gelbowa i śmietka kiełkowa - larwy wewnątrz wypustek szparaga; występuje na plantacjach zakładanych na glebach żyznych, bogatych w materie organiczną, należy stosować nawozy organiczne wyłącznie jesienią
poskrzypka szparagowa - larwy zjadają gałęziaki
RABARBAR
pacepnica ziemniaczana- Hydroides micacea (sówkowate) - gąsienice żerują w ogonku liściowym; w miejscu uszkodzenia wycieka galaretowata wydzielina; zwalczanie: Nofos, Winylofos
SZKODNIKI WIELOŻERNE
rolnice- licznie na wszystkich roślinach warzywnych
sprężykowate- wczesne odmiany kapusty, brokułów, kalafiora, warzyw baldaszkowatych- liczne na stanowiskach po roślinach wieloletnich (lucerna, koniczyna), zbożach, łąkach, pastwiskach; zwalczanie: granulaty jesienią
pędraki - larwy chrabąszczy- zwalczanie jak rolnice i sprężykowate
Szkodniki warzyw w uprawach pod osłonami i ich wrogowie naturalni
Integrowana uprawa w szklarni- wszystkie warzywa możemy chronić biologicznie (brak wpływu klimatu- metody bardziej przewidywalne, wrogowie naturalni nie mogą uciec ze szklarni); w Polsce stosuje się metodę integrowaną, w europie stosowana jest metoda biologiczna.
Przędziorki (Spider mites)
Przędziorek chmielowiec Tetranychus urticae
Dorosłe: jasno zielone z ciemnymi plamami po bokach, w miarę starzenia się samic ich ciało ciemnieje
Jaja: kuliste, tuż po złożeniu przeźroczyste, jasno zielone
Larwy i nimfy: zielonkawe z ciemnymi plamami po bokach
Co należy wiedzieć o szkodniku:
w szklarni od lutego do października
pozostałe miesiące spędza w stadium diapauzy w szczelinach konstrukcji szklarniowej
zimują wyłącznie samice, przed przejściem w stadium diapauzy zmieniają kolor na pomarańczowy
wychodzą: luty- marzec - w tym czasie występują na dolnych liściach roślin, najczęściej w pobliżu rur grzejnych
atakowane gatunki warzyw: wszystkie uprawiane w szklarniach z wyjątkiem sałaty , najczęściej na ogórkach, oberżynie, papryce
objawy uszkodzeń: marmurkowate przebarwienia, potem przędza
Przędziorek szklarniowiec
Samice: owalne, ciemno czerwone
Jaja: kuliste, po złożeniu zielonkawe, później ciemnoczerwone
Stadia larwalne: zielonkawe, z lekkim różowatym zabarwieniem, gatunek nie zimuje
Objawy: różne uszkodzenia- wydłużające się żółte plamy które brunatnieją i odpadają, ordzawienia na pomidorach
atakowane warzywa: najczęściej pomidory, może atakować inne
występuje wyraźny antagonizm pomiędzy obydwoma gatunkami- najczęściej zwycięża szklarniowiec (powoduje zmiany metaboliczne w liściach)
Zwalczanie biologiczne przędziorków:
Dobroczynek szklarniowy
wyspecjalizowany drapieżca (ginie gdy brak przędziorka)
wysokie zapotrzebowanie pokarmowe
mniejsza ruchliwość
nadaje się do profilaktycznych introdukcji
wymaga wysokiej wilgotność powietrza (powyżej 70%)
rasa „T” dobroczynka stosowana na pomidorach- klasyczne są zabijane przez fenole wydzielane przez włoski pomidora (przyklejają się), mniejsza ruchliwość; ostatnio nie sprzedawany
Pryszczarek
zastępuje dobroczynka na pomidorach, samica wyszukuje dla potomstwa liczne kolonie przędziorka, larwy (beznogie) niszczą całe kolonie przędziorków; poczwarka na dolnej stronie liści, wewnątrz białego kokonu; zalecane wszędzie tam, gdzie liczna populacja szkodnika- tam dorosłe składają jaja; wprowadzanie do szklarni w postaci poczwarek
Dobroczynek kalifornijski
preferuje przędziorki, gdy ich brak odżywia się innymi roztoczami, jajami i młodymi larwami, zarodnikami grzybów, pyłkiem, rosą miodową
niższe zapotrzebowanie pokarmowe
mniejsza ruchliwość
nadaje się do profilaktycznych introdukcji
lepiej znosi niższą wilgotność powietrza
stosowanie na ogórkach, oberżynie, profilaktycznie
Sposoby wprowadzania wrogów naturalnych przędziorków:
wysypywanie z pojemników porcjami na liście drapieżnych roztoczy wymieszanych z wermikulitem lub wysypywanie porcjami do tekturowych torebek zawieszonych na roślinach
zawieszanie na roślinach w papierowych torebkach mini hodowli drapieżców
wprowadzanie na rośliny w postaci kartoników z poczwarkami przyszczarka
Wciornastki
Wciornastek tytoniowiec
występuje w warunkach polowych
w szklarni licznie w czerwcu i żeruje do jesieni, zimuje w glebie, w ....
do 10 pokoleń w szklarni
atakuje: ogórki, pomidory, paprykę, oberżynę
skorkowacenia na owocach
Wciornastek zachodni
rozwija się wyłącznie w szklarni, w temperaturze 25 stopni Celsjusza rozwój od jaja do odrosłego trwa 12 dni
poczwarka w glebie lub na roślinach w ukryciach (nie da się zwalczyć chemicznie)
żerując na kwiatach osiąga na 2 razy większą płodność
polifag- występuje na wszystkich roślinach warzywnych- najmniej licznie na pomidorach
uszkodzenia: plamy na liściach- jasne, srebrzyste, później brązowieją; widoczne grudki kału, uszkodzenia kwiatów, zniekształcenia owoców
PRZENOSI WIRUSA BRĄZOWEJ PLAMISTOŚCI POMIDORA
Biologiczne zwalczanie wciornastków:
Dobroczynek wielożerny
rozwój w temperaturze 25ºC trwa 8 dni
ważna dla rozwoju wilgotność powietrza powyżej 70%
atakuje wyłącznie pierwsze stadia larwalne wciornastków (nie może być stosowany jako jedyna metoda, dobry do profilaktyki)
pyłek- pokarm uzupełniający, niezbędny do prawidłowego rozwoju, odżywia sie także przędziorkami i różnopazurkowcami
Sposób wprowadzania:
w plastikowych butelkach wymieszany z wermikulitem
w papierowych torebkach wraz z pokarmem (rozkruszki) zawieszanych na roślinach
Amblysseus degenerans - dobroczynek brunatny
szczególnie nadaje się do walki z wciornastkami na papryce
występuje w kwiatach
można go stosować w niższej wilgotności (do 50%)
porusza się szybko i łatwo przemieszcza w uprawie
atakuje inne gatunki wrogów naturalnych
Dziubałki (Ortus sp.)
Dziubałeczek wielożerny
nie zimuje, może być stosowany przez cały rok
głównie spotykany w kwiatach
zjada średnio 12 wciornastków na dzień
Ortus mojusculus
diapałzuje- tylko w sezonie
występuje na całej roślinie- zjada wciornastka na liściach
Entomologia wykład 3.XI.06
cd.
Mączliki
Mączlik szklarniowy Trialeurodes vaporariorum
optymalna temperatura do rozwoju 22-25ºC, wilgotność 75-80%, wówczas rozwój trwa 21-27 dni
liczba jaj na samice: pomidor- 197; ogórek, oberżyna 666
zimą rozwój zachodzi w zwolnionym tempie
uszkodzenia: pobierają sok z liści (w dużej ilości- roślina więdnie), wydzielają rosę miodową, rozwój grzybów sadzakowatych na liściach, owocach; przenoszą wirusy roślinne
nie atakują sałaty
często jaja składane w okręgu, jaja po złożeniu zielono żółte, przed wylęgiem ciemnieją; pokryte woskiem
ruchliwe są tylko larwy I stadium, dalsze stadia nieruchome, najstarsze- puparium ma długie nici woskowe, stadia różnią się wrażliwością na środki ochrony roślin- wrażliwe są tylko stadium dorosłe i I stadium larwalne- ochrona chemiczna jest mało skuteczna; obserwację- tablice lepowe- gdy pojawią się pierwsze wtedy można zastosować pestycydy
Mączlik ostroskrzydły Bemisia tabaci
atakuję głównie rośliny ozdobne, najczęściej na poinsecji
różnica w wyglądzie pupariów- mniej szczecinek, ciało pofalowane
szkodnik kwarantannowy- przenosi więcej wirusów, przywlekane z zachodu są odporne praktycznie na wszystko
Wrogowie naturalni:
Dobrotnica szklarniowa Encarsia formosa
mała błonkówka z rodziny oścowatych
dobre zdolności poszukiwania ofiar na roślinach pozbawionych kutneru i gęstych włosków (szuka ofiary na piechotę)
na roślinach pokrytych spadzią efektywność tego pasożyta jest niska
działa w temperaturze 15-25ºC- niewskazany u roślin u których obniżamy temperaturę nocą- okres od wylęgu do składania jaj wydłuża się; nie działa w wysokiej temperaturze
rozwija się w stadiach L2, L3 i L4 mączlika- rozwój do stadium puparium- z nich zamiast mączlika wylęga się błonkówka
wprowadzenie do szklarni: karteczki ze spasożytowanymi pupariami mączlika- należy wprowadzić szybko po zakupie
nadaje się do introdukcji prewencyjnych- wtedy na początku żywią się rosą miodową
Osiec mączlikowy Eretmocerus eremicus
składa jaja do L2 i L3 mączlika
dobrze działa w wysokiej temperaturze
zalecany do stosowania razem z dobrotnicą
dobrze zwalcza mączlika ostroskrzydłego
spasożytowane puparia są żóto-czerwone
Dziubałeczek mączlikowy Macrolophus caliginosus
pluskwiak różnoskrzydły
preferuje larwy i jaja mączlika, może odżywiać się wciornastkami, larwami miniarek, przędziorkami, jajami motyli
wprowadzany zapobiegawczo razem z pokarmem zastępczym- jajami mklika mącznego
najlepszy na pomidorach
na pomidorach gałązkowych czasami uszkadza zawiązki owoców- w Polsce wprowadza się go na początku cyklu produkcyjnego- działa wtedy do momentu kwitnienia
Mszyce
Mszyca brzoskwiniowa Myzus persicae
ważny szkodnik pomidorów, papryki, ogórków, sałaty, oberżyny
rasy barwne- zielone, żółto-zielone, szaro-zielone, różowe lub czerwone u form bezskrzydłych, u form uskrzydlonych (dorosłe) głowa i tułów ciemnobrązowe, odwłok zielonkawy lub czerwonawy
zimuje w polu lub w szklarni (na asparagusie) mszyca może przelatywać z pola jesienią- wtedy zimą może rozwijać się w szklarni
przenosi wirusy
należy obserwować w okresie przelotów - czerwiec i sierpień/wrzesień
Mszyca ogórkowa Aphis gossypii
atakuje ogórka, melona i rośliny ozdobne
ma wiele ras różniących się stopniem odporności na zoocydy
długość ciała do 1,8 mm, ciemne syfony, ciało jasnożółte lub jasnozielone, może być zmienna na różnych roślinach (?), w wyższych temperaturach mszyce są mniejsze, do 0,9 mm, żółte
w ciągu tygodnia liczebność może wzrosnąć 12x na ogórkach i 4x na oberżynie
różnice w budowie czoła- mszyca brzoskwiniowa ma wgłębienie, ogórkowa ma fale
Mszyca ziemniaczana Macrosiphum euphorbiae
atakuje głównie pomidory i oberżynę, rozwija się na młodych pędach
rasy jasnozielone, różowe lub czerwone, ciemne podłużne paski biegnące wzdłuż grzbietu ciała, ciało wysmukłe
wyraźne, czerwone oczy
optymalna temperatura do rozwoju 15-18ºC
długość ciała 1,8-3 mm
Mszyca ziemniaczana plamista Neomyzus circumflexum
ważny szkodnik papryki, może występować na sałacie, oberżynie
żółtozielona do brązowo zielonej, ciemne plamy u podstawy syfonów, wyraźne obrączki na odnóżach
Wielkość (to czy są to mszyce małe czy duże typu ziemniaczanego) ma znaczenie przy walce biologicznej
Wrogowie naturalni:
drapieżcy:
Złotook pospolity Chrysopa vulgaris
stosowane wyłącznie larwy- dorosłe szybko opuszczają szklarnie, stosowany na rośliny nisko rosnące, larwy- pokarm: jaja mklika mącznego, wprowadzane gdy dużo mszyc w szklarni
Biedronki - siedmiokropka lub dwukropka
parazytoidy:
mszycaż szklarniowy Aphidus colemani - na mszyce małe
osiec mszycowy Aphelinus abdominalis - na mszyce duże
Należy stworzyć system w szklarni, który umożliwia skuteczne zwalczenie mszycy. Można to osiągnąć przez ciągłą obecność parazytoidów Aphidus ervi lub Aphidus colemani. Powstawanie tzw. Aphibank
Aphibanki- namnażanie mszycy Raphalosiphon padi (mszyca czeremchowo-zbożowa) na jęczmieniu w pojemnikach a następnie wprowadzanie patazytoida Aphidus colemani
Ervibanki- namnażanie mszycy Sitibon avenae (mszyca zbożowa) następni wprowadzanie patazytoida Aphidus ervi
Parazytodiy odnajdują nawet małe ilości szkodnika- dobre na początku inwazji.
Pryszczarkowate
Pryszczarek mszycojad Aphidoletes aphidimyza - zapoczwarzanie w glebie- trzeba zapewnić warunki- wilgotny piasek wokół roślin- metoda na dużych mszyc
Miniarki
Miniarka powszechnianka Liriomyza strigata
do szklarni nalatuje z zewnątrz, dorosłe mało ruchliwe; żółta głowa i żółte plamka między skrzydłami, dorosłe nakłuwają liście i składają jaja, larwa żeruje przez około 1 tydzień i zapoczwarza się w liściu lub w glebie.
pomidor, papryka, sałata
rozwój w t 25ºC 17,2 dni - pełny trwa około miesiąca
samica nakłuwa pokładełkiem, co 40 nakłuć składa jaja
Miniarka ciepłolubka Liriomyza trifolii
w Polsce od 1984
atakuje głównie rośliny ozdobne, może wystąpić na papryce
optymalna temperatura do rozwoju 25-35ºC
Miniarka wielożerna Liriomyza. huidobrensis
na pomidorach i innych warzywach
inny wygląd min niż u pozostałych gatunków, występuje na górnej stronie liści, często wzdłuż głównych żyłek, silniejsze uszkodzenia niż u pozostałych gatunków
optymalna temperatura rozwoju 23-27ºC
obydwa gatunki wysoce odporne na pestycydy
Ochrona biologiczna:
Meczęlka syberyjska Diglyphus isaea
składa jaja do larwy
efektywna w niższych temperaturach
może być stosowana w zimie
duża błonkówka, zabija larwy i składa do nich jajaj
Wiechońka miniarkowa Diglyphus isaea
składa jaja obok larwy miniarki
gatunek występuje w Polsce i może rozwijać się w szklarniach
stosowany w sezonie wegetacyjnym
Ziemiurki
Lyoriella sp. I Dradysia sp.
muchówki małe 1-5 mm długości, szaroczarne z długimi czułkami
larwy szkliste długości 5-12 mm z ciemną głową
jaja składa przy roślinie do gleby, normalnie żywią się butwiejącym materiałem roślinnym
larwy mogą drążyć szyjkę korzeniową i uszkadzają korzenie
mogą rozwijać się w pieczarkarni i szklarniach
długość rozwoju 21 dni, płodność 150/200 jaj na samice
zwalczenie w glebie
Walka biologiczna:
drapieżne roztocze:
Hypoaspis mites
Hypoaspis aculeifer- mieszkają w glebie
Pasożytnicze nicienie:
Steinernema feltiae
stosowana w formie zawiesiny wodnej, gleba musi być wilgotna o temperaturze 15ºC
wnikają do larw przez otwory znajdujące się w ich ciele
uwalniają bakterie Xenorhabdis bouveri , toksyny bakteryjne zabijają larwę owada
zazwyczaj zaszczepia się glebę przed posadzeniem roślin
Przygotowanie szklarni do IPM przed zakończeniem poprzedniego cyklu uprawowego
przeanalizowanie całej ochrony w ostatnich 2-3 latach. Preparaty takie jak Mesurol, Talstar 100 EC zalegają w szklarni i uniemożliwiają wprowadzenie entomofagów
przygotowanie do uprawy w roku następnym rozpoczynamy latem roku poprzedniego bardzo dokładną lustracją
gdy na starych roślinach występują:
przędziorki zastosować Apollo 500 SC lub Nissurin
wciornastki zastosować Winylofoss 550 EC w formie aerozolu 3x
miniarki- spalenie roślin
mączlik - Lannate 200 SL
przed usunięciem roślin ze szklarni zastosować preparat grzybobujczy Bravo lub Previcur 607 SL
roślin nie kompostujemy lecz usuwamy
Zabiegi profilaktycznie:
odkażanie podłoża (parowanie lub Basamid 97 GR) i konstrukcji szklarniowej (5% roztwór podchlorynu sodu lub gorącą wodą)
dezynfekcja narzędzi w nadmanganianie potasu
przed wejściem do hali wycieraczek z gąbki nasyconej nadmanganianie potasu
zniszczenie wszystkich chwastów
ubrania ochronne
Podstawowe metody wykorzystywane w IPM w szklarniach:
lustracja
metoda mechaniczna (pułapki lepowe)
metody biologiczne
zabiegi selekcyjnymi pestycydami