Wyższa szkoła zarządzania i bankowości
w
KIERUNEK: ZARZĄDZANIE I MARKETING
Formy zwalczania bezrobocia na przykładzie Urzędu Pracy w Ząbkowicach Śl. filia w Ziębicach.
Praca dyplomowa
Praca dyplomowa
Promotor: prof. dr hab.
SPIS TREŚCI
WSTĘP.................................................................................................................3
Rozdział 1. ISTOTA BEZROBOCIA.......................................................4
1.1. Pojęcie i sposoby pomiaru bezrobocia (pojęcie bezrobotnego)……….........4
1.2. Rodzaje bezrobocia......................................................................................11
1.3. Przyczyny i skutki bezrobocia......................................................................14
Rozdział 2. CHARAKTERYSTYKA RYNKU PRACY……...……18
2.1. Charakterystyka rynku pracy w Polsce…………………………...……….17
2.1.1. Ludność………………………………………………….………..17
2.1.2. Rynek pracy…………………………………...…………………..19
2.2. Charakterystyka rynku pracy w województwie dolnośląskim…………….30
2.3. Charakterystyka gminy i rynku pracy w Ziębicach……………………..…34
Aneks1................................................................................................................42
Rozdział 3. FORMY ZWALCZANIA BEZROBOCIA....................46
3.1. Aktywne i pasywne sposoby walki z bezrobociem .....................................48
3.2. Pierwsza praca dla studentów i absolwentów..............................................50
3.3. Kursy i przygotowanie do zawodu ..............................................................54
3.4. Podejmowanie pracy za granicą...................................................................56
3.5. Społeczno - ekonomiczne skutki bezrobocia ..............................................58
ZAKOŃCZENIE.................................................................................................62
LITERATURA....................................................................................................65
SPIS RYSUNKÓW I SPIS TABEL....................................................................64
Wstęp
Rewolucja przemysłowa XIX wieku obok niewątpliwych korzyści w skali makroekonomicznej, przyniosła ze sobą wiele problemów, z którymi ustawicznie radzić sobie musi człowiek. Jednym z najważniejszych jest problem braku pracy oznaczający straconą produkcję, jak również trudną sytuację osobistą tych, którzy nie mają pracy (por. [1]).
Gmina Ziębice należy do grupy gmin o wysokim wskaźniku bezrobocia. Dlatego celem tej pracy, jest wykazanie, że aktywne formy zwalczania bezrobocia, mogą wpłynąć na zamianę ilości bezrobotnych na terenie gminy. Jedną z głównych instytucji w walce z bezrobociem na terenie gminy Ziębice jest Urząd Pracy w Ząbkowicach Śl. z filią w Ziębicach. Problem braku pracy oznacza straconą produkcje, a przede wszystkim trudną sytuacją osobistą tych, którzy nie mają pracy. Ekonomiści na różne sposoby próbowali definiować czym jest bezrobocie, jakie są jego przyczyny a co za tym idzie jak prowadzić skuteczną walkę z bezrobociem.
Przemiany ustrojowe naszego kraju spowodowały znaczny wzrost liczby ludzi pozbawionych pracy, a co najważniejsze, zmusiły Polaków do szczególnego zajęcia się problemem walki z tym zjawiskiem cywilizacyjnym. Jedną z metod walki są aktywne formy zwalczania bezrobocia. Mają one stać się szansą dla znacznej części bezrobotnych i przyczynić się do ożywienia gospodarczego naszego kraju.
Gmina Ziębice należy do grupy gmin o bardzo wysokim wskaźniku bezrobocia. Dane na koniec 2004 według Głównego Urzędu Statystycznego wynoszą: Polska - 19,1%, Województwo dolnośląskie - 22,3%, powiat Ząbkowice Śl. - 29,3%, gmina Ziębice - 31,4%. W Województwie dolnośląskim jest 12 powiatów w których stopa bezrobocia przekracza 150% w skali kraju w tym Ząbkowice Śl. 153,4% stopy bezrobocia w Polsce.
Rozdział pierwszy przedstawia podstawowe pojęcia i definicje, typy bezrobocia, jego skutki i przyczyny.
Drugi rozdział zawiera dane dotyczące mieszkańców i gminy Ziębice ze szczególnym uwzględnieniem struktury zatrudnienia oraz charakterystyką rynku pracy na tym terenie. Ponadto rozdział ten przedstawia jak kształtowało bezrobocie w gminie na tle województwa dolnośląskiego i całego kraju.
W kolejnym rozdziale, pt. „Aktywne formy zwalczania bezrobocia”, przedstawimy formy jego zwalczania i skutki.
ROZDZIAŁ 1. ISTOTA BEZROBOCIA
1.1. Pojęcie i sposoby pomiaru bezrobocia (pojęcie bezrobotnego).
Bezrobocie polega na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy i poszukujących jej, nie znajduje zatrudnienia. Aby osoba poszukująca pracy mogła być uznana za bezrobotną, zwykle musi minąć pewien okres, w którym pozostaje ona bez zajęcia i stara się je znaleźć. Wielkość bezrobocia mierzy się stopą bezrobocia która wyraża procentowy udział liczby ludności pozostającej bez pracy do ogólnej liczby siły roboczej. Siła robocza ogółem to liczba ludności w wieku produkcyjnym, najczęściej między 16 a 60 lub 65 rokiem życia, z wyłączeniem tych osób, które nigdy nie pracowały i nie wyrażają chęci podjęcia pracy. Mówiąc o sile roboczej mamy więc na myśli ludność zawodowo czynną. W Polsce jako problem społeczny pojawiło się wraz ze zmianą ustroju politycznego i gospodarczego po roku 1989.
Bezrobocie - jako dziedzina dociekań naukowych, badań i systematycznej, uporządkowanej refleksji - wymaga precyzyjnych definicji. Nie ma jednak definicji bezrobocia, która byłaby akceptowana przez reprezentantów wszystkich zainteresowanych dziedzin naukowych, każda z nich bowiem wykorzystuje definicję pozwalającą realizować odmienne cele poznawcze (por. [2]).
W większości tych definicji akcentuje się trzy istotne cech charakterystyczne dla tego zjawiska, a mianowicie, że dotyczy ono następujących osób: pozostających bez pracy, poszukujących pracę, gotowych do niezwłocznego podjęcia pracy, odpowiadających typowym warunkom (w szczególności płacowym) istniejącym w gospodarce. Należy podkreślić, że za bezrobotnych uważa się tych, którzy spełniają wszystkie wymienione tu kryteria. Można, więc zdefiniować bezrobocie jako zjawisko polegające na tym, że część ludności w wieku produkcyjnym, zdolnej do podjęcia pracy pozostaje bez pracy, pomimo podjętych poszukiwań (por. [3]).
Najważniejszym aktem prawnym w Polsce regulującym szczegółową kwestię bezrobocia i bezrobotnych jest Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 roku o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobocia (Dz. U. 1995, Nr 1, poz. 1, z późn. zm.). Ustawa ta określa zadania państwa w zakresie łagodzenia skutków bezrobocia, zatrudnienia oraz aktywizacji zawodowej bezrobotnych innych osób poszukujących pracy. W szczególności zaś ustawa podaje definicję osoby bezrobotnej, opisuje kompetencje organów zatrudnienia i rad zatrudnienia, zasady i formy przeciwdziałania bezrobociu oraz łagodzenia jego skutków, aktywizację zawodową absolwentów, świadczenia przysługujące zwalnianym z pracy, zatrudnienie obywateli polskich za granicą pracodawców zagranicznych oraz zatrudnienia cudzoziemców w Polsce, fundusz pracy, kontrolę przestrzegania przepisów ustawy oraz odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy.
Za bezrobotnego, w świetle ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, uznaje się przede wszystkim osobę: nie zatrudnioną i nie wykonującą pracy zarobkowej, zdolną i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, a także osobą nie uczącą się szkole w systemie dziennym, zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) rejonowym (powiatowym od 1 stycznia 2000r.) urzędzie pracy (por. [4, art. 2, ust.1, pkt. 2]).
Rejestracja bezrobotnego jest możliwa dopiero po przedstawieniu wymaganych przez urzędy pracy dokumentów: dowodu osobistego, a w przypadku osób niepełnoletnich, tymczasowego dowodu osobistego lub legitymacji szkolnej oraz świadectwa pracy i innych dokumentów niezbędnych do ustalenia uprawnień rejestrującej się osoby(por. [4]).
Nie wszyscy chcą pracować. Ci, którzy tego pragną, są nazywani siłą roboczą. Zasoby siły roboczej obejmują wszystkich tych, którzy jako pracownicy najemni wykonują jakiś zawód lub są zarejestrowani jako chcący i będący w stanie podjąć pracę. Stopa aktywności zawodowej jest to odsetek ludności w wieku produkcyjnym, która podjęła decyzję o wejściu w skład zasobu siły roboczej. Niektórzy pozbawieni pracy rzeczywiście szukają zatrudnienia, lecz nie zadają sobie trudu zarejestrowania się jako bezrobotni. Nie są oni uwzględniani przez oficjalne statystyki zarejestrowanej siły roboczej ani też nie pojawią się w niej jako bezrobotni. Jednak z ekonomicznego punktu widzenia ludzie ci są cząstką zasobu siły roboczej i są bezrobotni. Jeżeli podajemy dane dotyczące wielkości zasobów siły roboczej lub liczby bezrobotnych, to należy je rozumieć jako dotyczące zarejestrowanych zasobów siły roboczej i zarejestrowanego bezrobocia. Bezrobocie jest zasobem, którego wielkość mierzy się w określonym punkcie czasu. Jego poziom jest coraz wyższy, jeżeli dopływy (bezrobotni, którzy właśnie utracili pracę) są większe niż odpływy (ludzie, którzy znaleźli nową pracę lub przestali zaliczać się do siły roboczej) (por. [5]).
Rysunek 1. Przedstawia przepływ na rynku pracy. Określona osoba może pracować, być bezrobotna lub też może nie należeć do zasobu siły roboczej. Strzałki pokazują kierunek przepływu grupy ludzi. Ruch na każdej z tych dróg jest zaskakująco duży.
Rys. 1.1. Przepływy na rynku pracy.
Źródło: D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia Makroekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 1998r, s. 230
Strumień napływu z zasobu zatrudnienia do zasobu bezrobocia można podzielić na trzy części. Niektórzy pracownicy zostają zwolnieni z pracy, bo stają się zbędni; inni przejściowo tracą pracę, oczekując jednak, że wkrótce zostaną zatrudnieni przez tą samą firmę; jeszcze inni sami odchodzą z pracy. Dopływ powiększający zasoby bezrobotnych może także składać się z ludzi do tej pory nie zaliczanych do zasobu siły roboczej. Chodzi o absolwentów szkół (wchodzących właśnie na rynek pracy) i tych, którzy kiedyś pracowali, jednak potem nie zarejestrowali się jako bezrobotni, a teraz wracają w poszukiwaniu pracy (są to powracający na rynek pracy). Ludzie przestają być bezrobotni kiedy znajdują pracę bądź rezygnują z poszukiwania pracy i na stałe opuszczają zasoby siły roboczej. Niektórzy członkowie tej ostatniej grupy osiągają po porostu wiek emerytalny, co umożliwia im otrzymanie emerytury, jednak wielu innych to zniechęceni pracownicy, którzy utracili nadzieję znalezienia pracy i rezygnują z próby jej poszukiwania (por. [5]).
Zasoby siły roboczej zależy od liczby ludności w wieku zdolności do pracy oraz współczynnika aktywności zawodowej. Liczba ludności w wieku zdolności do pracy zależy od liczby ludności ogółem oraz struktury ludności według wieku. Stosunek liczby aktywnych zawodowo, a więc zasobów siły roboczej (Sr) do liczby osób w wieku produkcyjnym (Lp) nazywamy współczynnikiem aktywności zawodowej (az) (por [6, s.533]), tj.
(1)
az=
.
Im wyżej jest współczynnik az, tym większa część ludności w wieku produkcyjnym chce pracować zawodowo. Wysokość współczynnika aktywności zawodowej zależy od szeregu czynników. Do najważniejszych zaliczyć należy (por.[7]): poziom i stawek płac, preferencje jednostek w zakresie kształcenia, modelu rodziny, liczby dzieci w rodzinie i sposobu ich wychowywania, a także możliwości znalezienia pracy. Zmiany tych czynników powodują z kolei zmianę współczynnika aktywności zawodowej, co oddziałuje, z kolei na wielkość zasobów siły roboczej. Podział ludności w wieku produkcyjnym (w tym zasoby siły roboczej) przedstawia rys. 1.2.
Rys. 1.2. Struktura ludności w wieku produkcyjnym.
Źródło: R. Milewski, Podstawy ekonomi. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s.533.
W dynamicznej gospodarce rzadko zdarza się, aby pracowali wszyscy należący do zasobu siły roboczej. Osoby, które pracują, tzw. wykonują pracę najemną lub pracują na własny rachunek, tworzą grupę zatrudnionych (Z), natomiast te, którym nie udało się znaleźć miejsca pracy, tworzą grupę bezrobotnych (B). Można to zapisać następująco:
Sr=Z+B.
Przekształcając powyższe równanie, bezrobocie określa się jako:
B=Sr-Z.
Z równania (1) wiadomo, że:
.
Podstawiając powyższe równanie do równania Sr=Z+B otrzymujemy:
Powyższego równania wynika, że rozmiary bezrobocia zależą od trzech głównych czynników: współczynnika aktywności zawodowej, liczby ludności w wieku produkcyjnym i rozmiarów zatrudnienia. W okresie krótkim dwa pierwsze czynniki są, na ogół, bardziej stabilne od czynnika trzeciego. To właśnie z tego powodu w krótkookresowych analizach bezrobocia zasadniczą wagę przywiązuje się do kształtowania się zatrudnienia.
W analizach bezrobocia wygodnie jest posługiwać się nie miarami absolutnymi, określających liczbę osób bezrobotnych (z taką miarą mamy do czynienia w równaniach), lecz miarami relatywnymi (procentowymi), bowiem te ostatnie umożliwiają poprawniejsze przeprowadzanie analiz porównawczych. Taką miarą jest wskaźnik stopy bezrobocia, który wyraża stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej. Wskaźnik ten (b), ujęty procentowo, można zapisać następująco:
(por.[8, s.534,535,])
gdzie:
B - liczba bezrobotnych; Sr - zasoby siły roboczej.
Aby wyrazić rozmiary, strukturę oraz dynamikę bezrobocia w praktyce stosowane są dwa podstawowe sposoby obliczania stopy bezrobocia: pierwszy, używany w większości krajów świata, określa stopę bezrobocia, jako stosunek liczby osób zarejestrowanych i poszukujących pracy do zasobu siły roboczej; drugi, stosowany rzadziej, jest relacją liczby osób zarejestrowanych poszukujących pracy do liczby ludności w wieku produkcyjnym, tj. do liczby osób w granicach wiekowych określających w danym kraju wiek produkcyjny, (w Polsce 16-60 lat dla kobiet i 16-65 lat dla mężczyzn). Stopa bezrobocia nie jest dokładnym miernikiem rozmiarów bezrobocia, ponieważ zawsze istnieje grupa bezrobotnych, którzy poszukują pracy na własną rękę nie rejestrując się w urzędzie zatrudnienia, a równocześnie wielu zarejestrowało się tylko po to, aby skorzystać z prawa do zasiłku, nie mając zamiaru podjęcia pracy. Stopa bezrobocia jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako chcąca i będąca w stanie pracować (por. [9]).
Wielkość zasobu bezrobocia, podobnie jak poziom wody w zbiorniku, zmienia się w zależności od różnicy między strumieniami napływu i odpływu. Gdy strumienie napływu przeważają strumienie odpływu, to zasób bezrobocia powiększa się, gdy zaś napływy są mniejsze od odpływu, to zasób bezrobocia zmniejsza się. Można więc zapisać (por. [10, s.537]):
∆B=Nb-Ob,
gdzie:
Nb - Napływ do zasobu bezrobocia; Ob - odpływ z tego zasobu.
Gdy ∆B=0, to mamy wówczas do czynienia ze stanem stacjonarnym rynku pracy, a więc z sytuacją, gdy Nb=Ob.
Stopę bezrobocia 
można określić jako:
gdzie:
- stopa napływu do zasobu bezrobocia; 
- przeciętny okres trwania bezrobocia osób napływających do tego zasobu. Ponieważ w stanie stacjonarnym Nb=Ob, przeciętny okres trwania bezrobocia 
można ująć następująco:
,
gdzie 
jest stopą odpływu ze stanu bezrobocia. Pokazuje ona, jaka część osób bezrobotnych odpływa z zasobu bezrobocia w badanym okresie. Równanie 
można więc zapisać następująco: 
.
Jak wynika z powyższego równania, stopa bezrobocia zależy od stosunku stopy napływu do zasobu bezrobocia do stopy odpływu z zasobu bezrobocia. Równanie to wskazuje, że istniejąca stopa bezrobocia może być rezultatem albo wysokich stóp napływu do zasobów bezrobocia, albo niskich stóp odpływów z zasobów bezrobocia. Ustalenia, który z tych przypadków występuje w rzeczywistości, ma ważne znaczenie praktyczne, zwłaszcza przy dokonywaniu wyboru strategii ograniczenia bezrobocia.
Wymienione wyżej źródła informacyjne o bezrobociu są podstawą prowadzenia badań sytuacji na rynku pracy.
Wskaźnik o zasadniczym znaczeniu dla opisu sytuacji na rynku pracy jest oczywiście wyżej wspomniana stopa bezrobocia jako miernik natężenia tego zjawiska. W analizach i publikacjach statystycznych jest ona liczona jako stosunek liczby poszukujących pracy (bezrobotnych) do liczby ludności aktywnej zawodowo (tj. ludności pracujących i bezrobotnych). Można znaleźć jeszcze inne propozycje metody pomiaru natężenia bezrobocia, np. jak wspomina wyżej metoda, odnosząca liczbę bezrobotnych do zasobów siły roboczej brutto, czyli do ludności w wieku produkcyjnym. Jednocześnie wykorzystuje się różne cząstkowe wskaźniki bezrobocia (tzw. wskaźniki przypadków bezrobocia) według płci, wieku wykształcenia itp. ujawniające zróżnicowanie natężenia bezrobocia w poszczególnych przekrojach (por.[11]).
Drugi istotny miernik sytuacji na rynku pracy jest relacja między liczbą bezrobotnych a liczbą wolnych miejsc pracy, informacją o realnych możliwościach znalezienia pracy. por.([12]) Miernik ten jest stosowany równolegle ze stopą bezrobocia. Dopiero analiza tych dwóch mierników daje podstawę do oceny sytuacji na rynku pracy.
1.2. Rodzaje bezrobocia.
Gospodarcze i społeczne uciążliwości związane z bezrobociem zależą od jego źródeł. Z punktu widzenia przyczyn najczęściej wyróżnia się pięć rodzajów bezrobocia. Bezrobocie frykcyjne, które występuje w każdym właściwie dynamicznym społeczeństwie. Tworzą je osoby pozbawione pracy tylko w krótkim okresie, co związane jest najczęściej ze zmianą miejsca pracy lub zawodu. W gospodarkach, które nieustannie zmieniają swoją strukturę jego występowanie jest nieuniknione.
Bezrobocie strukturalne, z którym mamy do czynienia wtedy, gdy zachodzi niedostosowanie kwalifikacji siły roboczej do potrzeb gospodarki. Jego występowanie wiąże się nie tylko z niewłaściwą polityką w zakresie kształcenia pracowników, ale również ze zmianami strukturalnymi zachodzącymi w gospodarce. Jako przykład tego typu bezrobocia, którego rozmiary są stosunkowo rozległe w ostatnich latach, można przytoczyć rosnącą liczbę osób bez pracy które wcześniej zatrudnione były w metalurgii i przemyśle tekstylnym. Gałęzie te w większości krajów poddawane są restrukturyzacji, w efekcie której część pracowników traci zatrudnienie. Młodsi robotnicy mogą zmienić zawód, korzystając ze specjalnych szkoleń, organizowanych przez specjalistyczne instytucje lub same przedsiębiorstwa (powiększaj oni bezrobocie frykcyjne), ale starsi pracownicy mają zwykle ograniczone możliwości zdobycia nowych kwalifikacji i oni najczęściej są ofiarami bezrobocia strukturalnego. (por. [13])
Bezrobocie frykcyjne, które występuje w każdym właściwie dynamicznym społeczeństwie. Tworzą je osoby pozbawione pracy tylko w krótkim okresie, co związane jest najczęściej ze zmianą miejsca pracy lub zawodu. W gospodarkach, które nieustannie zmieniają swoją strukturę, jego występowanie jest nieuniknione.
Bezrobocie typu keynesowskiego, które powstaje gdy popyt globalny maleje, a ceny i płace nie przystosowują się dostatecznie szybko i nie przywracają stanu pełnego zatrudnienia. Zwane jest ono także bezrobociem cyklicznym, gdyż najczęściej pojawia się, gdy gospodarka jako całość lub pewne jej sektory wchodzą w fazę recesji a następnie w miarę rozwoju fazy ekspansji stopniowo zmniejsza się, aby wreszcie zupełnie zniknąć. (por. [14])
Bezrobocie klasyczne oznacza rodzaj bezrobocia pojawiającego się wówczas, gdy płaca utrzymuje się na wysokim poziomie, nie równoważąc popytu na pracę i jej podaży. Sytuacja taka może wynikać bądź z polityki rządu, który narzuca przedsiębiorcą określony poziom płac minimalnych bądź z działalności związków zawodowych które, szczególnie przy wystąpieniu spirali cen i płac, wymuszają szybsze tempo wzrostu płac niż cen.
Bezrobocie ukryte, które może występować zarówno w przemyśle, jak i w rolnictwie mamy z nim do czynienia wtedy gdy część pracowników zatrudniona jest w niepełnym wymiarze czasu pracy (nie z własnej woli) lub na niewłaściwych stanowiskach, gdzie ich kwalifikacje są tylko w niewielkim stopniu wykorzystane. Znacznie częściej bezrobocie występuje w rolnictwie, a mówimy o nim wtedy, gdy zbyt duża liczba osób utrzymuje się z jednego gospodarstwa rolnego. W nowoczesnej analizie bezrobocia duże znaczenie mają zachowania osób pozostających bez pracy. W związku z tym wyróżnia się bezrobocie dobrowolne i przymusowe.(por. [15])
Bezrobocie naturalne dotyczy osób, które przy danym poziomie płacy realnej nie są zainteresowane podjęciem pracy, czekając na wzrost oferowanego wynagrodzenia Inaczej mówiąc, naturalna stopa bezrobocia oznacza taki jego poziom przy którym rynek pracy jest zrównoważony. Odzwierciedla ona bezrobocie dobrowolne, w skład którego można zaliczyć wymienione wcześniej bezrobocie frykcyjne oraz w dużej mirze bezrobocie strukturalne. Natomiast z bezrobociem przymusowym mamy do czynienia wtedy, gdy osoby pozostające bez pracy są skłonne ja podjąć przy danym poziomie płacy realnej, a mimo to nie mogą znaleźć zatrudnienia. Realna, aktualnie istniejąca na rynku stopa bezrobocia jest równa naturalnej stopie bezrobocia, gdy poszukujący pracy znajduje ja w stosunkowo krótkim okresie oraz gdy pracodawcy, zgłaszający zapotrzebowanie na siłę roboczą mogą ją znaleźć bez opóźnienia. Wyższa od naturalne stopa bezrobocia zwykle rodzi frustrację ubożenie części społeczeństwa, natomiast niższa może prowadzić do inflacji płacy. Celem polityki ekonomicznej w odniesieniu do rynku pracy powinno więc być utrzymanie aktualnej stopy bezrobocia na poziomie naturalnej stopy bezrobocia lub bardzo do niego zbliżonym.(por.[16])
Bezrobocie technologiczne, które jest wynikiem rewolucji naukowo - technicznej, innowacji, które powodują zastąpienie pracy ludzkiej pracą maszyn, urządzeń, komputerów itp. Obecnie tradycyjne formy zatrudnienia są często zastępowane pracą domową bądź telepracą (homework), często w wirtualnym przedsiębiorstwie, czyli takim, które nie ma budynków, biur, zarządu itp.
Natomiast w XIX wieku i na początku XX wieku postęp techniczny stale wzmagał bezrobocie technologiczne. We współczesnej gospodarce rynkowej, również w krajach rozwiniętych gospodarczo stopniowo wzrasta poziom bezrobocia, głównie z tytułu wprowadzania nowej techniki i technologii.
Innym typem to bezrobocie chroniczne (stałe) występujące na terenach o słabej infrastrukturze przemysłowej. W Polsce, głównie na Pomorzu (w byłych województwach słupskim i koszalińskim) obecnie w województwie warmińsko-mazurskim, a także na tzw. ścianie wschodniej. Jednym sposobem przezwyciężenia tego typu bezrobocia jest inwestowanie w nową działalność gospodarczą oraz w niektórych przypadkach rozwój usług, np. turystycznych.
Bezrobocie sezonowe dotyczy określonych sfer działalności (np. w rolnictwie, budownictwie, turystyce), które są prowadzone tylko przez pewien okres w roku. W wypadku rolnictwa, budownictwa, a także turystyki okresem zawieszenia działalności gospodarczej są miesiące zimowe, jesienne i wiosenne. Stąd w tym przypadku należy dążyć do pobudzania działalności gospodarczej, (np. w lecie sporządzać stany surowe budynków, a przez pozostałe miesiące sporządzać prace wyposażeniowe; jeśli chodzi o rolnictwo to należy znajdować alternatywne zajęcia; natomiast w przypadku turystyki o ile jest to możliwe należy dążyć do wydłużenia okresu świadczenia danych usług).
Bezrobocie utajone (zasobowe) występujące wtedy, gdy zatrudnienie w określonych sferach działalności gospodarczej jest większe niż rzeczywiste potrzeby w zakresie ilości pracowników. Tego typu bezrobocie istniało w czasach gospodarki nakazowo - rozdzielczej, można je również zauważyć w warunkach obecnej gospodarki rynkowej. Najczęściej jest widoczne tam, gdzie na działce np. 100 ha pracuje kilkakrotnie więcej osób, niż wynoszą potrzeby dotyczące zatrudnienia na takim areale ziemi. Wynika ono z stąd, że ci ludzie - najczęściej członkowie rodziny - nie mogą znaleźć pracy gdzie indziej.
W Polsce największe tego typu bezrobocie występuje w rolnictwie i jest szacowane na około 1-1,5 mln. pracowników. Istnieje również w górnictwie węgla kamiennego i ocenia się je na 70 tys. osób - mimo, że w ostatnich latach z kopalń odeszło 40 tys. pracowników. Bezrobocie tego typu jest także zauważalne w hutnictwie żelaza i szacowane jest na około 40 tys. pracowników. Również duża nadwyżka w stosunku do rzeczywistych potrzeb występuje w PKP i oceniana jest ona na około 60 tys. pracowników.(por. [17])
1.3. Przyczyny i skutki bezrobocia.
Jedną z podstawowych przyczyn bezrobocia w Polsce jest jeszcze zbyt mały wzrost gospodarczy a hamulcem tego jest wysoki koszt pracy. Składają się na nie podatki i składki ubezpieczeniowe. Gdy włączymy w to jeszcze zobowiązania socjalne, obowiązek opłacania zasiłku chorobowego i wynagrodzenia za okres choroby, to te koszty zbliżają się do 90 proc. płacy netto. Na tym nie koniec, bo jeszcze są urlopy, które pracodawca musi opłacać pracownikowi, oraz ogromne koszty biurokratycznej obsługi systemu fiskalnego, czyli wszystkie PIT-y i druki ZUS-owskie. To wszystko zmusza pracodawców, zwłaszcza drobnych, do korzystania z kosztownych usług biur rachunkowych.
Inne przyczyny bezrobocia to zbyt liczne obowiązki nakładane na pracodawców np. płacenia podatku VAT przez niemal wszystkich przedsiębiorców w Polsce, czyli przez ok. 2mln osób. Z tym wiąże się konieczność zakupienia kas fiskalnych, które tak naprawdę nie są przedsiębiorcy do niczego potrzebne. Podobnie jest z pomysłami, żeby objąć wszystkich przedsiębiorców obowiązkiem rozliczania się elektronicznego z ZUS-em. To wszystko spada na barki prostych ludzi, bo większość przedsiębiorców w Polsce nie ma średniego wykształcenia. Bardzo wielu z nich, nie mogąc sprostać tym wymaganiom, po prostu zamyka firmy albo ucieka w szarą strefę.(por. [5])
Analiza następstw bezrobocia pozwala wyróżnić ekonomiczne, psychospołeczne i polityczne skutki tego zjawiska. Jakkolwiek ogólna ocena tych skutków jest jednoznacznie negatywna, to szczegółowa ich analiza prowadzi do wniosku, że ocena skutków bezrobocia zależy przede wszystkim od długości okresu pozostawania bez pracy. Z tego względu należy odróżnić pozytywne skutki bezrobocia frykcyjnego, które z natury ma charakter krótkotrwały, od negatywnych skutków bezrobocia długookresowego (bezrobocie długookresowe - dotyczy osób. które pozostają bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, bowiem czym dłuższa przerwa w pracy, tym maleją szansę na ponowne jej uzyskanie. Rosnące wymagania pracodawców, zmiany technik i organizacji pracy, konieczność uzupełniania kwalifikacji lub w ogóle zmiany zawodu nie sprzyjają skracaniu okresu pozostawania bez pracy. Dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje, że ewentualni kandydaci stają się, ze względu na dezaktualizację swoich wiadomości i doświadczeń, mało interesujący dla pracodawców). (por. [7])
Bezrobocie frykcyjne nie wynika z masowego i trwałego braku wolnych miejsc pracy, lecz jest rezultatem swobody wyboru rodzaju pracy i zazwyczaj związanej z tym zmiany zakładu pracy. Źródłem tego bezrobocia mogą być również potrzeby restrukturyzacji gospodarki, regulowane i zaspokajane w stosunkowo krótkim czasie przez mechanizm rynku pracy. Bezrobocie frykcyjne jest cechą każdej normalnie rozwijającej się gospodarki.
Utrzymuje się ono obecnie w granicach 5-7% zasobów pracy, co nie narusza równowagi na rynku pracy, a zatem odpowiada stanowi pełnego zatrudnienia. Stan taki należy uznać za optymalny, zarówno ze względów ekonomicznych jak i psychospołecznych. Nadwyżka wolnej siły roboczej warunkuje procesy inwestycji i restrukturyzacji gospodarki, które wymagają przemieszczania zasobów pracy pod względem kwalifikacyjno -zawodowym i przestrzennym, zarówno w skali przedsiębiorstw, jak i całych branż i gałęzi gospodarki.
Zwolnienie nadmiernej liczby zatrudnionych w stosunku do potrzeb danego miejsca pracy (tzn. redukcja bezrobocia ukrytego) racjonalizuje strukturę zatrudnienia i umożliwia prowadzenie prawidłowej polityki kadrowej. Redukcja bezrobocia ukrytego sprzyja wzrostowi wydajności i efektywności pracy.
Bezrobocie frykcyjne powoduje również pozytywne skutki psychospołeczne. Wyzwala ono konkurencję między poszukującymi pracy, zwłaszcza gdy chodzi o atrakcyjne i dobrze płatne miejsca pracy, pobudzając konkurentów do większej dbałości o wybór zawodu i podnoszenie kwalifikacji. Redukuje patologiczne formy fluktuacji zatrudnionych (np. nadmierną płynność, samowolne porzucanie pracy) i osłabia niezdrową konkurencję płacową zakładów pracy, które starają się pozyskać pracowników oferując im nieproporcjonalnie wysokie zarobki. Podnosi poszanowanie i dyscyplinę pracy (np. obniża nieuzasadnioną absencję) (por. [18])
W przeciwieństwie do bezrobocia frykcyjnego, bezrobocie długookresowe, które w przeważającym stopniu wywołuje skutki negatywne, jest zjawiskiem patologicznym, świadczącym ułomności całego systemu gospodarczego. Bezrobocie to pozbawia człowieka możliwości zaspokojenia jednej z głównych jego potrzeb, to znaczy potrzeby pracy, a co za tym idzie uniemożliwia realizację podstawowych funkcji zatrudnienia (ekonomicznej, narodowej i społecznej) i staje się źródłem szeregu strat ekonomicznych i psychospołecznych.
Bezrobocie długookresowe niesie za sobą negatywne skutki ekonomiczne. Wśród najważniejszych jest wykorzystanie potencjału pracy jako czynnika wzrostu gospodarczego; stratę tę wyraża tzw. luka PNB, czyli różnica między potencjalnym poziomem produktu narodowego brutto (PNB), a poziomem rzeczywistym tego produktu. Innym skutkiem to obniżenie materialnego poziomu życia, a niekiedy nawet zagrożenie egzystencji jednostek i rodzin. Do negatywnych skutków zaliczyć należy: wzrost wydatków budżetowych w związku z przeznaczeniem ich części na przeciwdziałanie bezrobociu, a także emigrację wysoko wykształconych kadr, zwłaszcza ludzi młodych, którzy nie mogli znaleźć pracy w kraju. Negatywne skutki psychospołeczne to również przyczyny bezrobocia długookresowego. Frustracja poszczególnych jednostek i całych grup ludzi, która spowodowana jest niemożnością włączenia się ludzi w nurt społecznego procesu pracy czego efektem jest poczucie nieprzydatności; Utrzymująca się frustracja wpływa ujemnie na stan zdrowia fizycznego, a zwłaszcza kondycję psychiczną dotkniętych nią jednostek, czego przejawem jest skrócenie długości życia, wzrost liczby samobójstw itp.(por [19]).
Patologia społeczna przejawiająca się w postaci alkoholizmu, narkomanii, różnych form przestępczości; szczególnie groźne są przejawy tej patologii wśród młodzieży dotkniętej bezrobociem chronicznym, gdyż niemożność uzyskania normalnej pracy skłania młodych ludzi do poszukiwania nielegalnych, często przestępczych źródeł łatwych dochodów, a ostatecznie prowadzi do całkowitego wyobcowania się tej grupy społecznej, co stanowi poważne zagrożenie dla przyszłości danego kraju.
Wszystkie ujemne następstwa długotrwałego bezrobocia rodzą istotne konsekwencje polityczne. Normalnym przejawem tych konsekwencji w państwach demokratycznych jest stosunek ludności do istniejących partii politycznych i prezentowanych przez nie programów, spektakularnym wyrazem nastrojów ludności są zaś wyniki wyborów do władz krajowych czy samorządowych. W skrajnych przypadkach utrzymujące się masowe bezrobocie
może być przyczyną różnego rodzaju niepokojów społecznych takich jak strajki prowadzone na wielką skalę, demonstracje, rozruchy. Niepokoje te, stanowiące zagrożenie dla stabilizacji politycznej kraju, są szczególnie niepożądane w okresie transformacji systemu gospodarczego, gdyż mogą zahamować, a nawet odwrócić proces dokonujących się przemian ustrojowych.
Podsumowując przedstawioną systematykę pozytywnych i negatywnych skutków bezrobocia, należy podkreślić, że ma ona do pewnego stopnia charakter umowny, ponieważ w praktyce skutki te nakładają się na siebie, tworząc trudne do rozdzielenia układy. Na przykład, uwypuklając pozytywne skutki bezrobocia frykcyjnego, trzeba pamiętać, iż swoistą psychologiczną „ceną" tych skutków jest często niepewność uzyskania pożądanej pracy lub obawa przed jej utratą. Związany z tym stres ma w wielu przypadkach znaczną siłę motywacyjną, która pobudza do aktywności, jednak u jednostek słabszych psychicznie dłużej utrzymujący się niepokój może stanowić przyczynę zaburzeń zdrowia psychicznego.
Oczywiście, ze szczególną siłą te i inne zagrożenia występują w sytuacji bezrobocia długookresowego, wobec czego temu typowi bezrobocia przypisuje się przewagę skutków negatywnych nad pozytywnymi. Bowiem niewiele jest informacji potwierdzających pozytywne oddziaływanie bezrobocia na postawy wobec pracy, restrukturyzację przedsiębiorstw itp. a tym samym pozytywne skutki bezrobocia mają zdecydowanie krótkookresowy i mikroekonomiczny charakter. Koszty i skutki bezrobocia przedstawia rys. l.3.
Koszty i skutki bezrobocia |
||||
Pozytywne aspekty społeczne-ekonomiczne |
||||
|
||||
Koszty pośrednie |
||||
|
||||
Negatywne skutki społeczno-psychologiczne i moralne |
||||
|
||||
Koszty bezpośrednie |
||||
|
||||
Rys. 1.3. Koszty i skutki bezrobocia.
Źródło: Lokalna polityka rynku pracy, red. S. Borkowska, P. Bohdziewicz, Łudź 1995,s.92
ROZDZIAŁ 2. CHARAKTERYSTYKA RYNKU PRACY.
2.1. Charakterystyka rynku pracy w Polsce.
2.1.1. Ludność.
Liczba ludności Polski w końcu września 2004 r. wyniosła 38186,6 tys. osób, tj. o 15,5 tys. mniej niż przed rokiem. Najgłębszy spadek liczby ludności w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego odnotowano w woj. opolskim i łódzkim (o 0,4%), a największy wzrost w woj. pomorskim (o 0,3%). W okresie styczeń − wrzesień 2004 r. zaobserwowano nieznaczny wzrost liczby urodzeń oraz spadek liczby zgonów w skali roku.
Rys. 2.1. Ludność w okresie I-III kwartału 2004r.
Źródło: www.stat.gove.pl
W okresie trzech kwartałów zarejestrowano 272,7 tys. urodzeń żywych, tj. o 4,7 tys. więcej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Współczynnik urodzeń wyniósł średnio w kraju 9,5* i wzrósł o 0,2 pkt. Najwyższy współczynnik urodzeń odnotowano w woj. pomorskim − 10,6*, a wyższym niż średnio w kraju charakteryzowało się jeszcze 8 województw. Liczba urodzeń na 1000 ludności była najniższa w woj. opolskim (7,9) (por. [21]).
Od stycznia do września 2004 r. zmarło 270,2 tys. osób (tj. o ponad 3,4 tys. mniej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego), a współczynnik zgonów obniżył się o 0,1 pkt, do poziomu 9,4*. W woj. pomorskim nadal liczba zgonów na 1000 ludności (8,2) była najniższa w kraju, a najwyższy współczynnik zgonów notowano w woj. łódzkim (11,6*).
Nieznacznie zmniejszyła się w skali roku liczba zgonów niemowląt. W okresie trzech kwartałów 2004 r. zarejestrowano 1,8 tys. zgonów dzieci w wieku poniżej 1 roku życia, a współczynnik wyrażający liczbę zgonów na 1000 urodzeń żywych obniżył się z 7,0 do 6,7. Najniższy w kraju współczynnik odnotowano w woj. warmińsko-mazurskim (3,9*). W 8 województwach współczynnik zgonów niemowląt był wyższy niż średnio w kraju, najwyższy w woj. śląskim (8,1*).
W okresie trzech kwartałów 2004 r. różnica między liczbą urodzeń i zgonów była dodatnia i wyniosła 2,5 tys., podczas gdy w analogicznym okresie roku poprzedniego zanotowano ubytek naturalny wynoszący 5,7 tys. Współczynnik przyrostu naturalnego wyniósł 0,1* (przed rokiem minus 0,2*). Najwyższy przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 ludności odnotowano w woj. pomorskim (2,4). W 8 województwach wystąpił ujemny przyrost naturalny, a najniższą wartość odnotowano w woj. łódzkim (minus 2,6*).
Ogólne saldo migracji na pobyt stały w przeliczeniu na 1000 ludności w okresie trzech kwartałów 2004 r. było ujemne (-0,2). Najniższą wartość wskaźnika odnotowano w woj. opolskim (minus 3,3*). Dodatni wskaźnik salda migracji na pobyt stały wystąpił w 4 województwach, a najwyższy w woj. mazowieckim (2,9*) (por. [21].)
2.1.2. Rynek pracy.
Kształtowanie się poziomu polskiego bezrobocia w latach 1990-2004 przedstawia tab. 2.1., a stopy bezrobocia w przekroju poszczególnych miesięcy na rok 2001-2004 rys. 2.1.
Tab. 2.1. Bezrobocie w Polsce w latach 1990-2004 (stan na koniec roku).
Lata |
|||||||||||||||
|
1990 |
1991 |
1992 |
1993 |
1994 |
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
2002 |
2003 |
2004 |
Bezrobotni |
11261 |
2155,6 |
25093 |
2889,6 |
2838,0 |
2628,8 |
2359,5 |
18284 |
1831,4 |
2349,8 |
2702,6 |
3115,1 |
3217,0 |
3175,7 |
2999,6 |
Źródło: Roczniki statystyczne GUS, Warszawa 1995, 1999, 2001; Statystyka rynku pracy „Rynek Pracy” 2004, nr 1-2, s 83
Rys. 2.1. Stopa bezrobocia w Polsce w przekroju miesięcznym lat 2001 - 2005.
Źródło: www.stat.gove.pl
W ciągu pierwszych lat 94 reformy 94 1999, 2004; systemowej (1990-1991) liczba zarejestrowanych w urzędach pracy przyrastała w tempie przekraczającym średnio l min osób rocznie, osiągając w końcu 1991 r. poziom 2155,6 tyś. osób. Stopa bezrobocia wyniosła wówczas 12,2%, co niestety dawało Polsce przodujące miejsce w Europie pod względem rozmiarów bezrobocia (por.[21). Kolejne dwa lata zapisały się jako okres dalszego wzrostu bezrobocia, chociaż w zdecydowanie wolniejszym tempie. W latach 1992-1993 liczba bezrobotnych zwiększyła się o dalsze 734 tyś. Pod koniec 1993r. poziom bezrobocia zbliżył się do niebezpiecznej granicy 3 min osób (stopa bezrobocia 16,4%).
Generalnie, poziom bezrobocia wykazywał tendencję jednokierunkową - ciągłego wzrostu. Dopiero od trzeciego kwartału 1994 r. roku do trzeciego kwartału 1998 r. obserwowana była korzystna zmiana w postaci spadku rozmiarów tego zjawiska. Był to w dużym stopniu rezultatem poprawy koniunktury gospodarczej, zaostrzenia kryteriów rejestracji bezrobotnych przez urzędy pracy, wzrostu liczby ofert pracy, malejącej liczbie zwolnień grupowych oraz unormowań prawnych. Nowe regulacje prawne (oprócz wspomnianego wyżej zaostrzenia kryteriów rejestracji bezrobotnych) uściśliły bowiem pojęcie „bezrobotnego" oraz wprowadziły dla bezrobotnych absolwentów stypendia zamiast zasiłku. To z kolei spowodowało wzrost wyłączeń z ewidencji urzędów pracy osób tam zarejestrowanych. Tę korzystną zmianę zapoczątkował niewielki ilościowo spadek (o 51,6 tyś. osób) liczby bezrobotnych w drugiej połowie 1994 r. Następne trzy lata przyniosły najbardziej spektakularną poprawę sytuacji na rynku pracy w zakresie bezrobocia. W 1995 r. bezrobocia rejestrowane zmniejszyło się w porównaniu z 1994 r. o 209,2 tyś. osób, a stopa bezrobocia spadła z 16,0% do 14,9%. W 1996r. liczba bezrobotnych w Polsce zmniejszyła się stosunku do poprzedniego roku o 269,3 tyś. osób, a w 1997 r. w stosunku do 1996 r. spadek wynosił 533,1 tyś. osób. Z kolei stopa bezrobocia spadła do poziomu 10,3%. Tendencję spadku bezrobocia obserwuje się jeszcze do trzeciego kwartału 1998 r. Na koniec tego kwartału (por.[24) w urzędach pracy zarejestrowanych było 1676,7 tyś. osób, a stopa bezrobocia wyniosła 9,6%.
Od czwartego kwartału tt98 r. obserwowana jest znowu niekorzystna tendencja na rynku pracy w zakresie bezrobocia. W końcu 1998 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych stosunku do roku poprzedniego zwiększyła się o 5 tyś. osób (z 1826,4 do 1831,4), stopa bezrobocia zaś wzrosła z 10,3% do 10,4%. Wzrost ten aczkolwiek ilościowo niewielki, był zapowiedzią drastycznych zmian w latach następnych, bowiem już od początku 1999 r. do końca 2001r. bezrobocie w Polsce wzrasta w szybkim tempie. W 1999 r. liczba bezrobotnych zwiększyła się w stosunku do 1998 r. o 518,4 tyś. osób, osiągając na koniec roku poziom 2349,8 tyś. osób. Z kolei stopa bezrobocia wzrosła o 2,7 punktu procentowego i wyniosła wówczas 13,1%. W roku 2000 liczba bezrobotnych zwiększyła się o dalsze 352,8 tyś. i zbliżyła się do poziomu 2,7 min bezrobotnych (stopa bezrobocia - 15,1%). Zaś w 2001 r. bezrobocie rejestrowane zwiększyło się w stosunku do poprzedniego roku o 412,5 tyś. osób i wyniosło 3115,1 tyś. osób, co stanowiło 17,4% ludności aktywnej zawodowo. Powodem ponownego wzrostu bezrobocia w Polsce są między innymi (por.[26]): osłabienie tempa wzrostu gospodarczego, restrukturyzacja przemysłu węglowego, hutniczego i zbrojeniowego, wdrażanie reformy emerytalnej (legalizacja zatrudnionych w „szarej strefie") i zdrowia (uzyskanie uprawnień do ubezpieczenia zdrowotnego przez bezrobotnych).
Bezrobocie to pojęcie niejednowymiarowe, jest pod wieloma względami zróżnicowane. Jest różne w poszczególnych regionach kraju, w poszczególnych przedziałach wieku, wśród ludzi o różnym poziomie wykształcenia, wśród mężczyzn i kobiet itp. Stopień zagrożenia utratą pracy jest zależny m.in. od płci, wieku, miejsca zamieszkania. Na tym tle ujawniają się specyficzne cechy polskiego bezrobocia i na niektóre z nich należy zwrócić szczególną uwagę.
Przestrzenne zróżnicowanie bezrobocia (por.[10]). Dane dotyczące całego kraju charakteryzują ogólny poziom bezrobocia i nie stwarzają możliwości woskowania o lokalnych rynkach pracy. W Polsce nie ma swobodnego przepływu pracowników między regionami (bariera mieszkaniowa, zlikwidowanie hoteli robotniczych, wysokie koszty dojazdów do pracy), a więc także nie istnieje jeden rynek pracy. Występuje wiele bardzo zróżnicowanych rynków pracy. Pewna ilustrację tej wielkości rynków daje tabela 2.3. (obejmuje ona lata 1999-2001 z uwagi na wcześniejsze zmiany podziału administracyjnego). Uwzględnia ona regiony (województwa) o najniższym i najwyższym bezrobociu, ze względu na stopę bezrobocia. Przy ocenie przestrzennego zróżnicowania bezrobocia należy brać pod uwagę nie tylko stopę bezrobocia, ale także liczbę bezrobotnych Charakterystyczne, bowiem dla polskiego bezrobocia jest między innymi to, iż w rejonach o jego stosunkowo niskim natężeniu, występuje duża liczba bezrobotnych. Przykładem jest województwo mazowieckie o największej liczbie bezrobotnych w Polsce a najniższej stopie bezrobocia. W podobnej sytuacji jest także województwo śląskie.
Wskaźniki stopy bezrobocia nie wykazują równoległości proporcji. Stopa ogółem wahała się na koniec 2001 roku od 12,9% w woj. mazowieckim do 28,7% w woj. warmińsko-mazurskim, czyli kształtowała się jak 1:2. Do grupy województw o najniższej stopie bezrobocia należą województwa: mazowieckie, małopolskie, wielkopolskie i śląskie. Na przeciwległym biegunie, skupiającym regiony o najwyższej stopie 9% bezrobocia, powtarzają się województwa: warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie, lubelskie, kujawsko-pomorskie. Jak można stwierdzić, regionami o najniższej stopie bezrobocia są województwa wysoko uprzemysłowione, położone w centralnej części Polski (mazowieckie, śląskie). Najbardziej obciążony bezrobociem jest natomiast pas słabo rozwiniętych województw zachodnich i północnych (od lubuskiego przez zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie aż po warmińsko-mazurskie), głównie o charakterze rolniczym.
W latach 2001 - 20004 wskaźniki bezrobocia w Polsce kształtuje się następująco.
Rys. 2.2. Liczba osób bezrobotnych w Polsce w latach 2001, 2002, 2003 i 2004r
Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów pomocniczych z rocznika statystycznego z sprawozdanie o rynku pracy z roku 2001, 2002, 2003 i 2004.
Z analizy powyższego wykresu wynika, że w latach 2001 - 2002, był znaczny wzrost bezrobocia. W roku 2001 bezrobocie wzrosło o 518,4tyś osób w 2001 wzrost wynosił 352,8 a następnie w 2002r 412.5 tyś. Proporcje zostały odwrócone dopiero w roku 2003, w okresie kiedy wyhamowane zostały tendencje wzrostu liczby bezrobotnych, wzrost bezrobocia wynosił wtedy 101.9 tyś. W roku 2004 poziom bezrobocia spał o 41.3 tyś osób. Zmiany relacji powyższego wskaźników w 2004r korelują ze spadkiem bezrobocia jaki zanotowano w tym okresie na Dolnym Śląsku, a spadek bezrobocia wynosi zaledwie 1.0 tyś.
W 2004 r. przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 4557,8 tys. osób i było o 0,7% niższe niż przed rokiem. Spadek zatrudnienia wystąpił w 9 województwach, najgłębszy - w woj. łódzkim (o 4,9%), śląskim (o 4,5%) i zachodniopomorskim (o 4,0%). Największy wzrost odnotowano w woj. dolnośląskim (o 2,6%).
Przeciętne zatrudnienie w przemyśle w 2004 r. wyniosło 2399,4 tys. osób i w skali roku zmniejszyło się o 0,4%. Spadek zatrudnienia odnotowano w 9 województwach, w tym najgłębszy w woj. łódzkim (o 3,6%) i opolskim (o 3,4%). Wzrost przeciętnego zatrudnienia w przemyśle wystąpił od 0,7% w woj. warmińsko-mazurskim do 3,3% w woj. wielkopolskim.
Przeciętne zatrudnienie w budownictwie w 2004 r. było niższe niż przed rokiem o 10,2% i wyniosło 317,6 tys. osób. Spadek wystąpił we wszystkich województwach, najgłębszy w woj. dolnośląskim (o 15,9%), łódzkim (o 15,4%), a najmniejszy w woj. podlaskim i lubelskim (po 5,5%) (por. [27])
Przeciętne zatrudnienie w handlu i naprawach w 2004 r. wyniosło 811,7 tys. osób i w skali roku zwiększyło się o 0,9%. Wzrost wystąpił w 12 województwach, największy w woj. dolnośląskim (o 8,0%) i podkarpackim (o 5,6%). Spadek odnotowano w woj. śląskim (o 9,2%), łódzkim (o 7,3%), zachodniopomorskim (o 2,5%) i świętokrzyskim (o 0,7%).
Przeciętne zatrudnienie w hotelach i restauracjach w 2004 r. wzrosło w skali roku o 1,3% i wyniosło 78,9 tys. osób. Liczba zatrudnionych w hotelach i restauracjach najbardziej zwiększyła się w woj. świętokrzyskim, dolnośląskim i pomorskim. W 7 województwach odnotowano spadek zatrudnienia, najgłębszy w województwie śląskim.
Przeciętne zatrudnienie w obsłudze nieruchomości i firm w 2004 r. było wyższe niż przed rokiem o 2,3% i wyniosło 431,0 tys. osób. Wzrost wystąpił w 8 województwach (największy w woj. dolnośląskim, mazowieckim i małopolskim). W pozostałych województwach odnotowano spadek zatrudnienia, najgłębszy w woj. zachodniopomorskim i świętokrzyskim.
W końcu grudnia 2004 r. w urzędach pracy zarejestrowanych było 2999,6 tys. osób bezrobotnych, tj. o 176,1 tys. (o 5,5%) mniej niż przed rokiem, a o 28,7 tys. (o 1,0%) więcej niż w końcu września 2004 r.
W 2004 r. liczba nowo zarejestrowanych bezrobotnych wyniosła 2684,1 tys. osób i była
o 41,9 tys. większa niż w 2003 r. Z rejestru skreślono 2860,2 tys. osób (o 176,7 tys. więcej niż w 2003 r.), w tym w związku z podjęciem pracy 1364,6 tys. (o 67,3 tys. osób więcej niż przed rokiem).
Rys. 2.3. Bezrobotni zarejestrowani w 2004 roku.
Źródło: Roczniki statystyczne GUS, Warszawa 2005r; Statystyka rynku pracy „Rynek Pracy” 2004,
W skali roku spadek liczby bezrobotnych odnotowano we wszystkich województwach, najgłębszy w woj. opolskim, lubuskim i dolnośląskim (odpowiednio o 8,7%, 8,0%
i 7,6%) (por. [29])
W końcu grudnia 2004 r. najwięcej zarejestrowanych bezrobotnych (ponad połowa liczby bezrobotnych ogółem) koncentrowało się na obszarze następujących województw:
Tab. 2.2. Bezrobocie w Polsce w 2004 roku.
WOJEWÓDZTWA |
W tys. |
Polska =100 |
Stopa bezrobocia w % |
|
|
|
|
mazowieckie |
352,9
|
11,8 |
15,0 |
śląskie |
309,7 |
10,3 |
16,8 |
dolnośląskie |
257,1 |
8,6 |
22,3 |
wielkopolskie |
232,3 |
7,7 |
16,2 |
łódzkie |
218,3 |
7,3 |
19,6 |
kujawsko-pomorskie |
199,6 |
6,7 |
23,5 |
Źródło: Roczniki statystyczne GUS, Warszawa 2005; Statystyka rynku pracy „Rynek Pracy” 2004
Stopa bezrobocia rejestrowanego w końcu grudnia 2004 r. wyniosła przeciętnie
w kraju 19,1% i była o 0,9 pkt niższa niż przed rokiem. Spadek stopy bezrobocia w skali roku zanotowano we wszystkich województwach, najgłębszy w woj. lubuskim (o 1,7 pkt) oraz dolnośląskim i opolskim (po 1,5 pkt).
Przestrzenne zróżnicowanie stopy bezrobocia w grudniu 2004 r. kształtowało się od 15,0% w woj. małopolskim i mazowieckim do 29,2% w woj. warmińsko-mazurskim.
Do województw o najwyższej stopie bezrobocia należały także: zachodniopomorskie (27,4%) oraz lubuskie (25,8%). Średniej dla kraju nie przekroczyły natomiast, poza woj. małopolskim i mazowieckim, województwa: podlaskie (15,9%), wielkopolskie (16,2%), śląskie (16,8%), lubelskie (17,8%).
W końcu grudnia 2004 r. najwyższą stopę napływu bezrobotnych zarejestrowano
w woj. zachodniopomorskim (2,5%), lubuskim (2,4%) i warmińsko-mazurskim (2,3%). Najniższą stopą napływu charakteryzowały się woj. mazowieckie (1,0%) i małopolskie (1,2%).
Populacja zarejestrowanych bezrobotnych kobiet w kraju wyniosła w końcu
grudnia 2004 r. 1568,5 tys. osób i w skali roku zmniejszyła się o 66,2 tys. osób, tj. o 4,0%. Spadek liczby bezrobotnych kobiet zanotowano w 15 województwach, w granicach od 6,6% w woj. opolskim do 2,6% w woj. zachodniopomorskim. W województwie świętokrzyskim w skali roku nastąpił wzrost tej grupy bezrobotnych o 1,8%.
Udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych wyniósł w końcu grudnia 2004 r. 52,3% (wzrost w stosunku do grudnia 2003 r. o 0,8 pkt) i był największy w woj. śląskim (55,4%), wielkopolskim (55,1%) i opolskim (55,0%), a najmniejszy w woj. lubelskim, łódzkim
i mazowieckim (po 49,4%).
Długotrwałe bezrobocie w grudniu 2004 r. dotyczyło 1565,3 tys. osób (w grudniu
2003 r. 1666,9 tys. osób). Najliczniejsza grupa długotrwale bezrobotnych zamieszkiwała
woj. mazowieckie (197,8 tys. osób), śląskie (155,1 tys.), dolnośląskie (127,6 tys.) i łódzkie (119,5 tys.).
W stosunku do ogólnej liczby bezrobotnych, długotrwale bezrobotni stanowili przeciętnie w kraju 52,2% wobec 52,5% przed rokiem. Najwyższy udział tej grupy bezrobotnych zanotowano w woj. mazowieckim (56,0%), podkarpackim (55,3%) oraz lubelskim i łódzkim (po 54,7%), a najniższy - w woj. lubuskim (47,7%).
W porównaniu do grudnia 2003 r. liczba osób długotrwale bezrobotnych zmniejszyła się we wszystkich województwach (średnio w kraju o 6,1%). Największy spadek zanotowano w woj. podlaskim (o 10,6%), opolskim (o 10,0%) i wielkopolskim (o 9,1%), najmniejszy w woj. mazowieckim (o 1,7%).
W końcu grudnia 2004 r. zarejestrowanych było 708,2 tys. osób bezrobotnych dotychczas niepracujących, tj. o 7,3% mniej niż przed rokiem. Spadek zanotowano
w 15 województwach, najgłębszy w woj. opolskim (o 14,9%) i dolnośląskim (o 12,4%).
W skali roku w województwie świętokrzyskim nastąpił wzrost tej grupy bezrobotnych
o 2,6%.
Wśród bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w grudniu 2004 r. dotychczas niepracujący stanowili 23,6%, a największy udział tej grupy bezrobotnych zanotowano w woj. lubelskim (33,3%). Średnią dla kraju przekroczyły także województwa: świętokrzyskie, podkarpackie, śląskie, podlaskie, mazowieckie i małopolskie.
Na wsi zamieszkiwało w końcu grudnia 2004 r. 1261,6 tys. zarejestrowanych bezrobotnych, tj. o 4,8% mniej niż przed rokiem. Wzrósł udział tej grupy bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych w skali roku z 41,7% do 42,1%, a w układzie województw największy był w woj. podkarpackim (63,4%), świętokrzyskim (54,8%) i małopolskim (54,1%).
Najliczniejszą grupę bezrobotnych mieszkających na wsi zarejestrowano w woj. mazowieckim (149,5 tys. osób), podkarpackim (107,9 tys.), wielkopolskim (105,8 tys.)
i małopolskim (104,7 tys.).
Spadek tej grupy bezrobotnych w skali roku zanotowano w 15 województwach, najgłębszy w woj. opolskim (o 8,6%) i małopolskim (o 6,7%). Wzrost wystąpił w woj. świętokrzyskim (o 0,2%).
W strukturze bezrobotnych według grup wieku w 2004 r. ludzie młodzi (poniżej 25 lat) stanowili w kraju 24,3% ogółu bezrobotnych (26,0% w 2003 r.). Największy udział tej grupy bezrobotnych zanotowano w woj. małopolskim (28,8%), lubelskim (28,0%), wielkopolskim (27,4%) i podkarpackim (26,3%), najmniejszy - w woj. zachodniopomorskim (21,0%).
W porównaniu do grudnia 2003 r. we wszystkich województwach wystąpił spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych wśród młodzieży, średnio dla kraju o 11,8%, najgłębszy
w woj. opolskim (o 17,9%), dolnośląskim (15,4%) i lubuskim (14,7%).
W skali roku we wszystkich województwach zanotowano wzrost liczby bezrobotnych
w grupie wieku 55 lat i więcej, średnio w kraju o 21,7%, w tym najwyższy w woj. wielkopolskim (o 32,7%) i małopolskim (o 26,4%).
W strukturze bezrobotnych według poziomu wykształcenia w końcu grudnia 2004 r. osoby posiadające wykształcenie gimnazjalne, podstawowe i niepełne podstawowe stanowiły 32,4% ogółu bezrobotnych w kraju, w tym największe problemy ze znalezieniem pracy miały w woj. zachodniopomorskim i warmińsko-mazurskim (gdzie stanowiły odpowiednio 38,6%
i 38,3% ogółu bezrobotnych). (por. [29])
W 2004 r. osoby bezrobotne posiadające wykształcenie zasadnicze (zawodowe) stanowiły w kraju 33,8% ogółu bezrobotnych. Największy udział tej grupy zanotowano
w woj. małopolskim (37,4%), wielkopolskim (36,7%), kujawsko-pomorskim (36,6%)
i podkarpackim (36,4%).
W porównaniu do grudnia 2003 r. w 14 województwach odnotowano wzrost bezrobocia rejestrowanego wśród osób z wykształceniem wyższym (średnio w kraju o 6,5%), w tym najwyższy w woj. świętokrzyskim (o 17,2%), wielkopolskim (o 12,8%)
i podlaskim (o 10,0%). Spadek tej grupy bezrobotnych wystąpił w woj. opolskim
i zachodniopomorskim odpowiednio o 4,8% i 0,5%. (por [29])
Do urzędów pracy w 2004 r. zgłoszono 794,0 tys. ofert zatrudnienia, tj. o 54,6 tys. więcej niż przed rokiem. Na 1 ofertę pracy przypadało 227 osób (przed rokiem 307),
a skrajne pozycje pod tym względem zajmowały województwa:
Tab. 2.3. Ilość ofert zatrudnienia z urzędów pracy w roku 2004
świętokrzyskie |
877 |
śląskie |
94 |
lubuskie |
629 |
dolnośląskie |
171 |
podlaskie |
568 |
łódzkie |
176 |
lubelskie |
558 |
wielkopolskie |
186 |
Źródło: Roczniki statystyczne GUS, Warszawa 2005; Statystyka rynku pracy „Rynek Pracy” 2004, nr
W skali roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych przypadających na 1 ofertę pracy zmniejszyła się w 15 województwach, w tym najbardziej w woj. warmińsko-mazurskim, świętokrzyskim i podlaskim. W tym samym okresie w woj. małopolskim zanotowano wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych przypadających na 1 ofertę pracy.
Tendencję spadku poziomu bezrobocia w skali roku potwierdzają wyniki kwartalnego badania aktywności ekonomicznej ludności. W IV kwartale 2004 r. liczba bezrobotnych według BAEL wyniosła 3081 tys. osób i była niższa w porównaniu do IV kwartału 2003 r.
o 192 tys. osób, tj. o 5,9%. Najwięcej bezrobotnych zamieszkiwało województwa: śląskie (379 tys. osób), mazowieckie (297 tys. osób), dolnośląskie (286 tys. osób) i wielkopolskie (274 tys. osób).
W IV kwartale 2004 r. stopa bezrobocia wyniosła średnio w kraju 18,0%.
(19,3% w IV kwartale 2003 r.) Do województw o najniższej stopie bezrobocia należały: mazowieckie (12,7%), opolskie (15,2%) i podlaskie (16,4%), a najwyższą stopą bezrobocia charakteryzowały się woj. zachodniopomorskie (22,7%), dolnośląskie (22,6%) kujawsko-
-pomorskie (20,4%) i lubuskie (20,1%). Stopa bezrobocia dla kobiet w IV kwartale 2004 r. wyniosła 19,5% i kształtowała się na poziomie od 12,7% w woj. mazowieckim do 24,5% w woj. zachodniopomorskim.
Stopa bezrobocia w miastach wyniosła przeciętnie w kraju 19,1%. Najwyższą stopą bezrobocia dla miast charakteryzowały się woj. świętokrzyskie (23,9%) i lubelskie (23,4%),
a najniższą - woj. mazowieckie (13,4%) i opolskie (16,2%).
Duże zróżnicowanie występowało wśród bezrobotnych zamieszkałych na wsi, gdzie stopa bezrobocia wyniosła od 11,5% w woj. mazowieckim do 25,6% w woj. zachodniopomorskim, przy średniej dla kraju 16,2%.
Utrzymywała się trudna sytuacja młodzieży na rynku pracy. Stopa bezrobocia
w grupie osób w wieku 15-24 (średnio w kraju - 37,3%) była ponad dwukrotnie wyższa niż dla całej populacji. W 9 województwach przekroczyła średnią dla kraju, a największą stopę bezrobocia w tej grupie osób zanotowano w woj. warmińsko-mazurskim (46,7%), zachodniopomorskim (45,7%) i dolnośląskim (43,9%) (por. [28])
Rys. 2.4. Stopa bezrobocia według Bael w IV kwartale 2004r
Źródło: Roczniki statystyczne GUS, Warszawa 2005r; Statystyka rynku pracy „Rynek Pracy” 2004,
2.2. Charakterystyka rynku pracy w województwie dolnośląskim.
Województwo dolnośląskie składa się z 4 podregionów, 26 powiatów, 90 miast i 169 gmin. Województwo dolnośląskie pod względem powierzchni i liczby ludności zajmuje odpowiednio 7 i 5 lokatę w kraju. Na obszarze 19,9 tys. km2 mieszka blisko 3 mln osób, tj. 7,6% ogółu ludności kraju. Gęstość zaludnienia jest wysoka - na 1 km2 przypada 145 osób (3 lokata). W miastach mieszka 71,1% ludności (najwyższy wskaźnik po woj. śląskim).
W 2004 r. procesy demograficzne kształtowały się następująco:
Tab. 2.4. Ludność zamieszkująca województwo dolnośląskie.
|
Ludność |
Przyrost naturalny |
Saldo migracji wew-nętrznych i zagrani-cznych na pobyt stały |
|||
|
ogółem w tys. |
w wieku w % ogółem |
|
|
||
|
|
przedpro-dukcyjnym |
produkcyj-nym |
poproduk-cyjnym |
|
|
|
|
|
|
|
na 1000 ludności |
|
|
|
|
|
|
|
|
Polska |
38190,6 |
21,9 |
62,9 |
15,2 |
-0,4 |
-0,4 |
Dolnośląskie |
2898,3 |
20,1 |
64,5 |
15,3 |
-1,4 |
-0,8 |
Podregiony: |
|
|
|
|
|
|
jeleniogórsko-wałbrzyski |
1327,1 |
20,5 |
63,6 |
15,9 |
-2,1 |
-2,1 |
legnicki |
498,9 |
22,0 |
65,2 |
12,8 |
0,4 |
-2,7 |
wrocławski |
434,8 |
23,0 |
63,7 |
13,3 |
0,1 |
4,0 |
miasto Wrocław |
637,5 |
16,0 |
66,5 |
17,6 |
-2,4 |
0,3 |
Źródło: http://stat.gov.pl.
Kobiety stanowiły prawie 52% ogółu ludności, a na 100 mężczyzn przypadało ich 108. Województwo zamieszkuje społeczeństwo starzejące się, ludność w wieku 65 lat i więcej stanowiła 13,2% ogółu. Występuje tu podobny jak w kraju wskaźnik umieralności (9,7) i jeden z najniższych w Polsce wskaźnik przyrostu naturalnego (minus 1,4). Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały na 1000 ludności wyniosło minus 0,8 (8 miejsce w kraju).
Źródło: http://stat.gov.pl.
W końcu grudnia 2004r. w strukturze pracujących najliczniejszą grupę stanowili pracujący w usługach rynkowych (40,0%; o 3,7 pkt więcej niż średnio w kraju) oraz w przemyśle i budownictwie (31,6%; o 3,3 pkt więcej). Sektor prywatny zatrudniał 71,1% ogółu pracujących (w kraju 71,8%).
W 2004 r. w porównaniu do 2003 r., w województwie odnotowano wzrost przeciętnego zatrudnienia w przemyśle o 1,5% (w kraju spadek o 0,4%) i zmniejszenie w budownictwie o 15,9% (w kraju spadek o 10,2%).
Zatrudnieni w działalności badawczo-rozwojowej w 2003 r. stanowili 7,2% zatrudnionych w tej działalności w Polsce, a w przeliczeniu na 1000 osób aktywnych zawodowo wskaźnik ten wyniósł 4,7 (w kraju 4,5). Nakłady na działalność badawczo-rozwojową w województwie dolnośląskim stanowiły 5,7% nakładów krajowych na tę działalność. W przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosły 89 zł i były o 25,2% niższe od średnich w kraju.(por. [27]).
W końcu grudnia 2004 r. w woj. dolnośląskim zarejestrowanych było 257,1 tys. osób bezrobotnych (o 7,6% mniej niż przed rokiem). Poniżej średniej dla województwa spadła liczba bezrobotnych dotychczas niepracujących (12,4%) oraz pozostających bez pracy ponad rok (8,1%). Bezrobotne kobiety stanowiły 52,4% ogółu bezrobotnych, a w strukturze bezrobotnych według wieku najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku 45-54 lata (26,7%) oraz 25-34 lata (26,6%). Bezrobotni zamieszkali na wsi stanowili 33,9% ogółu bezrobotnych.
Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie była wyższa od średniej w kraju o 3,2 pkt i w końcu 2004 r. wyniosła 22,3% (por. [28]).
Rys. 2.5. Liczba osób bezrobotnych w województwie dolnośląskim w latach 2001, 2002, 2003 i 2004r
Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów pomocniczych z rocznika statystycznego z sprawozdanie o rynku pracy z roku 2001, 2002, 2003 i 2004.
Rozpatrując powyższy wykres wynika że w latach 2001-2003, był znaczny wzrost bezrobocia. W roku 2002 bezrobocie wzrosło o 35,7tyś osób i wynosiło267,4 w 2003 wzrosło o 11,9 a wynosiło 279,3. Proporcje zostały odwrócone dopiero w roku 2004, kiedy poziom bezrobocia spad o 22.2tyś osób i wynosił 257,1.
Praca nie rejestrowana zwana często pracą „na czarno” lub w „szarej strefie” stanowi zjawisko bardzo rozpowszechnione w Polsce. Pracodawcy, a zwłaszcza właściciele firm prywatnych niechętnie zatrudniają pracowników na podstawie umowy o pracę, gdyż wiążą się z tym określone wymagania wynikające z Kodeksu Pracy oraz zobowiązania płatnicze, poza tym spora część osób przyjmujących się do pracy „na czarno” traktuje tą pracę jako dorywczą lub dodatkową.
W związku z transformacją gospodarczą w Polsce zmienił się również rynek pracy, nasiliło się zjawisko masowego bezrobocia. Spowodowało to, że obecnie praca nie rejestrowana traktowana jest coraz powszechniej jako jedyne zajęcie. Dotyczy to głownie ludzi bez prawa do zasiłku i rencistów o niskich dochodach.
Szara strefa daje możliwość podjęcia pracy w zasadzie dla osób o niskich kwalifikacjach z wykształceniem zawodowym lub podstawowym lub nawet niepełnym podstawowym, ale nie jest to regułą. Ze względu na bardzo trudną sytuację na rynku pracy, pracę w szarej strefie podejmują również osoby o wysokich i bardzo wysokich kwalifikacjach (korepetycje, usługi lekarskie, pielęgniarskie, doradztwo księgowe i prawne).
Prace te w części są legalne, po uzyskaniu zezwolenia w konsulacie danego kraju. Ludzie zatrudniani są najczęściej sezonowo do zbioru warzyw i owoców.
Innym sposobem zarobkowania w szarej strefie jest handlowanie używanymi artykułami przywożonymi głównie z terenu Niemiec. Dotyczy to, także samochodów osobowych, które po odbyciu drobnych napraw w tutejszych warsztatach samochodowych trafiają za pośrednictwem giełd samochodowych lub ogłoszeń do nabywców w całym kraju.
Rok 2004 był pierwszym, który w porównaniu do lat ubiegłych charakteryzował się wyraźną poprawą sytuacji na rynku pracy. Tempo spadku bezrobocia w województwie dolnośląskim było szybsze niż przeciętnie w kraju.
Liczba bezrobotnych w województwie zmniejszyła się w 2004 roku o 22,2 tys. osób, tj. o 7,6% /w kraju zanotowano spadek o 176,1 tys. osób, tj. o 5,5%.
Tabela nr 3 pokazuje dla porównania jak kształtował się poziom bezrobocia w Polsce a woj. dolnośląskim latach 2000 - 2004 roku.
Tab.2.4 Liczba bezrobotnych w Polsce i woj. dolnośląskim w latach 2000-2004r
Wyszczególnienie a-liczba bezrobotnych /tys. osób/ b-wzrost, spadek [-] w okresie sprawozdawczym c-dynamika /rok poprzedni=100/ |
Liczba zarejestrowanych bezrobotnych /stan na dzień/ |
|||||
|
XXII. 2000r. |
XXII. 2001r. |
XXII. 2002r. |
XXII. 2003r. |
XXII. 2004r.
|
|
Polska |
a b c |
2702,6 518,4 128,3 |
3115,1 352,8 115,0 |
3115,1 412,5 115,3 |
3175,7 101,9 103,3 |
2999,6 41,3 98,7 |
Województwo dolnośląskie |
a b c |
203, 42,9 126,7 |
231,7 28,3 113,9 |
267,4 35,7 115,4 |
279,3 11,9 104,5 |
278,3 -1,0 99,6 |
Podregion jeleniogórsko-wałbrzyski |
a b c |
119,8 23,1 123,9 |
133,0 13,2 111,0 |
151,5 18,5 113,9 |
153,3 1,8 101,2 |
151,6 -1,7 98,9 |
Podregion legnicki |
a b c |
40,7 8,9 128,0 |
44,4 3,7 109,1 |
48,5 4,1 109,2 |
50,6 2,1 104,3 |
50,1 -0,5 99,0 |
Podregion Wrocławski |
a b c |
27,6 6,5 130,8 |
32,5 4,9 117,8 |
38,9 6,4 119,7 |
40,0 1,1 102,8 |
39,6 -0,4 98,9 |
Podregion m. Wrocław |
a b c |
15,3 4,4 140,4 |
21,7 6,4 141,8 |
28,9 6,4 119,7 |
35,4 6,9 124,2 |
37,0 1,6 104,5 |
Źródło : Sprawozdanie o rynku pracy MIPS-01
2.3. Charakterystyka gminy i rynku pracy w Ziębicach.
Gmina Ziębice położona jest w południowo - wschodniej części województwa dolnośląskiego, na Przedgórzu Sudeckim. Centrum gminy zajmuje Wysoczyzna Ziębicka (250-300 m n.p.m.), falista równinna, którą przecina dolina Oławy.
W północnej części gminy znajduje się obszar chronionego krajobrazu, obejmujący fragment Wzgórz Niemczańsko - Strzelińskich. Gmina Ziębice jest osiemnastą co do wielkości jednostką administracyjną województwa i zajmuje powierzchnię 222,4 km2 (ok. 1 % powierzchni województwa dolnośląskiego). Powierzchnie obszarów wiejskich wynosi 207,3 km tj. 93 % ogólnej powierzchni gminy (por. [30]).
Obszar miasta liczy 1,5 km2. W gminie udział użytków rolnych stanowi 79,3 %, lasów 11,5 %. W układzie przestrzennym gmina Ziębice swoim zasięgiem obejmuje 30 miejscowości: jedno miasto - Ziębice oraz 29 sołectw: Biernacice, Bożnowice, Brukalice, Czerńczyce, Dębowiec, Głęboka, Henryków, Jasiennica, Kalinowice Dolne, Kalinowice Górne, Krzelków, Lipa, Lubnów, Niedźwiednik, Niedźwiedź, Nowina, Nowy Dwór, Osina Mała, Osina Wielka, Pomianów Dolny, Pomianów Górny, Raczyce, Rososznica, Skalice, Służejów, Starczówek, Wadachowice, Wigańcice, Witostowice oraz sołectwo Ziębice.
Administracyjnie gmina Ziębice jest częścią powiatu Ząbkowickiego i od północy graniczy z gminą Strzelin od północno - wschodniej z gminą Przeworno, od południowo - wschodniej i południa z gminą Paczków i Kamiennik (woj. opolskie), od zachodu z gminami Kamieniec Ząbkowicki , Ząbkowice Śląskie i Ciepłowody.
Gmina jest położona na uboczu kołowych dróg krajowych. Przez gminę przebiega szlak kolejowy Wrocław - Strzelin - Kłodzko. Miasto położone jest w odległości 83 km od Wałbrzycha i 62 km od Wrocławia (por. [30])
Liczba ludności gminy nie uległa w ostatnich latach znaczącej zmianie. W mieście i gminie Ziębice według stanu z 2004 r. wynosiła 19.615 osób, z czego 9.899 osób mieszkało w mieście Ziębice (50,47 %).
W 2004r. w gminie liczba mężczyzn wynosiła 9.477, z czego w mieście mieszkało 4.742tj 49,13 % oraz 10.138 kobiet, z czego w mieście 5.157 tj. 50,87 %.(por. [30])
Przyjrzyjmy się nieco bliżej ludności zamieszkującej w gminie Ziębice. Odpowiednie dane statystyczne znajdziemy w tabeli nr 1.
Tab. 2.5. Dane dotyczące społeczeństwa w gminie Ziębice 2004r.
Wyszczególnienie
|
Gmina razem 2004r. |
Ziębice miasto 2004r. |
Ziębice wieś 2004r. |
Stan ludności wg miejsca zameldowania Ogółem stan na 2004r |
19.615 |
9.899 |
9.716 |
Stan ludności wg miejsca zameldowania Kobiety stan na 2004r |
10.138 |
5.157 |
4.981 |
Ludność w wieku przedprodukcyjnym wg faktycznego miejsca zamieszkania (2004r.) ogółem |
4.614 |
2.190 |
2.424 |
Ludność w wieku produkcyjnym wg faktycznego miejsca zamieszkania (2004r.) ogółem |
11.468 |
5.875 |
5.593 |
Ludność w wieku poprodukcyjnym wg faktycznego miejsca zamieszkania (2004r.) ogółem |
3.291 |
1.696 |
1.595 |
Pracujący ogółem |
3.066 |
2.614 |
452 |
Pracujący ogółem kobiety |
1.541 |
1.330 |
211 |
Pracujący w rolnictwie |
235 |
41 |
194 |
Pracujący w przemyśle |
1.297 |
1.275 |
22 |
Pracujący w usługach rynkowych |
568 |
492 |
76 |
Pracujący w usługach nierynkowych |
966 |
806 |
160 |
Bezrobotni stan na 2004r. |
2140 |
|
|
Źródło: Materiały pomocnicze z Urzędu Miasta i Gminy w Ziębicach.
Z tabeli nr 1 zawierającej dane o stanie ludności i liczbie osób pracujących w gminie, wynik że:
liczba osób zamieszkująca na wsi i w mieście jest do siebie zbliżona,
liczba ludności w wieku produkcyjnym jest znacznie większa od sumy ludności w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym,
największa ilość osób pracuje w przemyśle,
najmniejsza ilość osób pracuje w rolnictwie.
Rys. 2.6. Wykres ludności w wieku produkcyjnym, przedprodukcyjnym, poprodukcyjnym w gminie Ziębice.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów pomocniczych z Urzędu Miasta i Gminy Ziębice - sprawozdanie o rynku pracy w 2004r
Rys. 2.7. Wykres osób pracujących z podziałem na branże w 2004r w Ziębicach
Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów pomocniczych z Urzędu Miasta i Gminy Ziębice - sprawozdanie o rynku pracy w 2004r
Na rysunku pierwszym przedstawiono trzy grupy ludności na wykresie słupkowym. Możemy na nim zauważyć znaczną przewagę ilości osób w wieku produkcyjnym, w porównaniu z ilością osób w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym. Zaledwie 30% społeczeństwa w gminie Ziębice posiada zatrudnienie.
Rysunek drugi przedstawia wykres osób pracujących, z podziałem na branże. Na wykresie dokładnie widać różnicę pomiędzy ilością osób zatrudnionych w przemyśle, a osobami pracującymi w rolnictwie. Znaczna ilość ludzi znajduje zatrudnienie w usługach nierynkowych. Natomiast najmniej ludzi znajduje zatrudnienie w rolnictwie a następnie w usługach rynkowych.
W latach 90-tych w Ziębicach, lokalny rynek pracy uległ zmianie. Spadek zatrudnienia w gminie wystąpił głównie w rolnictwie i przemyśle i był wynikiem ograniczenia rozmiarów zatrudnienia w największych firmach sektora publicznego. Do wzrostu liczby bezrobotnych przyczyniły się także w ostatnich latach likwidacje i upadłości firm. Niemniej rozwijający się sektor prywatny podtrzymywał zatrudnienie na podobnym poziomie.
Zmiany na rynku pracy należą do najbardziej widocznych efektów transformacji gospodarczej gminy. W latach 1992-1994 stopa bezrobocia znacznie wzrosła, z 13,8% do 20,3%, przy analogicznych wskaźnikach dla byłego województwa wałbrzyskiego - 16,9 i 20%. W połowie 1996 roku nastąpił duży spadek stopy bezrobocia utrzymujący się do końca 1997 roku. Od tego momentu notuje się systematyczny wzrost liczby osób bezrobotnych wg stanu na rok.1996 - 1.438, 1997 - 1.316, 1998 - 1.696, 1999 - 1.800, 2000 - 1.926, 2001 -2.120, 2002 - 2.262, 2003 - 25.40 osób. W w/w okresie w strukturze osób bez pracy udział kobiet kształtował się na poziomie powyżej 50% (od ok. 800 do ok. 1050). Stopa bezrobocia na koniec 2003 roku wynosiła 15,69% i była zbliżona do wojewódzkiej stopy bezrobocia.
Stały wzrost bezrobocia w gminie Ziębice w latach 1997-2003r. spowodowany był również likwidacją małych firm budowlanych. W gminie Ziębice istniało 21 firm budowlanych oraz 4 hurtownie materiałów budowlanych. W ciągu 6 lat ich ilość zmniejszyła się o połowę a ilość zatrudnionych o 70%. Znaczący wpływ na taką sytuację miała zła sytuacja w budownictwie w kraju a także stałe ubożenie społeczeństwa gminy Ziębice. Wiele innych podmiotów gospodarczych likwidowało swoją działalność, zwłaszcza w dziedzinie usług handlowych.
W roku 2004 sytuacja uległa zmianie, liczba bezrobotnych zmalała do 2.140 osób. Część mieszkańców podjęła pracę za granicami naszego kraju. Ze względu na rolniczy charakter gminy i dość wysokie bezrobocie, młodzi ludzie z terenu gminy znajdują pracę na terenie Wielkiej Brytanii, Niemiec, Austrii oraz Francji. Zatrudniani są głównie w budownictwie, rolnictwie oraz drobnych warsztatach samochodowych.
Tablice nr 2.6, 2.7 i 2.8 zawierają sprawozdanie o rynku pracy w gminie Ziębice. Ukazują jak kształtowało się bezrobocie 2002, 2003 i 2004 roku.
Analizując niżej wymienione informacje należy brać pod uwagę rolniczy charakter gminy Ziębice oraz ukryte bezrobocie występujące na terenach wiejskich, które zamieszkuje 50% populacji w wieku produkcyjnym.
Tab. 2.6. Struktura i bilans bezrobotnych w roku 2002.
Wyszczególnienie |
Bezrobotni zarejestrowani |
Bezrobotni, którzy podjęli pracę |
Bezrobotni zarejestrowani |
||||||||
|
|
|
Ogółem |
W tym z prawem do zasiłku |
|||||||
|
W miesiącu sprawozdawczym |
W końcu m-ca sprawozdawczego |
|||||||||
|
razem |
kobiety |
razem |
kobiety |
razem |
Kobiety |
razem |
kobiety |
|||
0 |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
|||
Ogółem /w. 02 + 05/ |
01 |
1063 |
498 |
508 |
231 |
2262 |
1135 |
426 |
197 |
||
Osoby |
Poprzednio pracujące |
02 |
826 |
392 |
462 |
206 |
1816 |
866 |
402 |
195 |
|
|
Z w. 02 |
Które pracowały do momentu zarejestrowania się |
03 |
481 |
264 |
361 |
164 |
1067 |
528 |
301 |
152 |
|
|
Zwolnione z przyczyn dotyczących zakładu pracy |
04 |
78 |
28 |
47 |
12 |
110 |
44 |
89 |
39 |
|
Dotychczas nie pracujące |
05 |
237 |
106 |
46 |
25 |
446 |
269 |
21 |
2 |
|
Wybrane kategorie bezrobotnych (z ogółem) |
|||||||||||
Niepełnosprawni |
06 |
11 |
5 |
4 |
1 |
16 |
8 |
2 |
1 |
||
Zamieszkali na wsi |
07 |
504 |
239 |
214 |
96 |
1102 |
558 |
179 |
70 |
||
W tym posiadający gospodarstwo rolne |
08 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
||
Źródło: Sprawozdanie o rynku pracy z 2002r sporządzone przez Powiatowy Urząd Pracy z filią w Ziębicach.
Tab. 2.7. Struktura i bilans bezrobotnych w roku 2003.
Wyszczególnienie |
Bezrobotni zarejestrowani |
Bezrobotni, którzy podjęli pracę |
Bezrobotni zarejestrowani |
|||||||||||
|
|
|
Ogółem |
W tym z prawem do zasiłku |
||||||||||
|
W miesiącu sprawozdawczym |
W końcu m-ca sprawozdawczego |
||||||||||||
|
Razem |
Kobiety |
razem |
Kobiety |
razem |
kobiety |
razem |
kobiety |
||||||
0 |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
||||||
Ogółem /w. 02 + 05/ |
01 |
71 |
33 |
41 |
21 |
2540 |
1225 |
514 |
220 |
|||||
Osoby |
Poprzednio pracujące |
02 |
57 |
26 |
38 |
18 |
2063 |
949 |
493 |
218 |
||||
|
Z w. 02 |
Które pracowały do momentu zarejestrowania się |
03 |
32 |
11 |
34 |
15 |
1241 |
586 |
384 |
172 |
|||
|
|
Zwolnione z przyczyn dotyczących zakładu pracy |
04 |
4 |
2 |
1 |
1 |
89 |
33 |
75 |
31 |
|||
|
Dotychczas nie pracujące |
05 |
14 |
7 |
3 |
3 |
477 |
276 |
21 |
2 |
||||
Wybrane kategorie bezrobotnych (z ogółem) |
||||||||||||||
Niepełnosprawni |
06 |
0 |
0 |
0 |
0 |
20 |
9 |
2 |
1 |
|||||
Zamieszkali na wsi |
07 |
24 |
8 |
20 |
8 |
1212 |
588 |
218 |
79 |
|||||
W tym posiadający Gospodarstwo rolne |
08 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|||||
Źródło: Sprawozdanie o rynku pracy z 2003r sporządzone przez Powiatowy Urząd Pracy z filią w Ziębicach.
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Kobiety |
Z ogółem zamie- szkali na wsi
|
Z ogółem z prawem do zasiłku
|
||||
|
|
|
Razem |
Kobiety |
Razem |
Kobiety |
||
0 |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
||
Bezrob. wg. stanu w końcu m-ca. poprz. sprawozd. |
2140 |
1000 |
1062 |
502 |
305 |
130 |
||
Bezrob. zarejestrowani w m-ca sprawozda. (w 11+12) |
122 |
56 |
55 |
29 |
35 |
130 |
||
z tego
|
po raz pierwszy |
27 |
11 |
15 |
8 |
10 |
4 |
|
|
po raz kolejny (od 1990r) |
95 |
45 |
40 |
21 |
25 |
8 |
|
z w. 10
|
po pracach interwencyjnych |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
|
po robotach publicznych |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
|
po szkoleniu |
2 |
0 |
0 |
0 |
1 |
0 |
|
Tab. 2.8. Struktura i bilans bezrobotnych w roku 2004.
Źródło: Sprawozdanie o rynku pracy z 2004r sporządzone przez Powiatowy Urząd Pracy z filią w Ziębicach.
Tabela nr 2.6 pokazuje ilość osób zarejestrowanych w roku 2002, a tabela nr 2.7 zarejestrowanych w roku 2003, które: poprzednio pracowały, nie pracowały, zamieszkują na wsi, są osobami niepełnosprawnymi, podjęły pracę, mają prawo do zasiłku. Natomiast tabela nr 2.8 pokazuje ilość osób bezrobotnych zarejestrowanych roku 2004, według stanu w końcu miesiąca poprzedzającego sprawozdawczy, bezrobotnych zarejestrowanych w miesiącu sprawozdawczym w (11+12) z tego zarejestrowanych po raz pierwszy i po raz kolejny (od 1990r).
Rys. 2.8 ukazuje jak kształtowało się bezrobocie w czasie (w latach 2001, 2002, 2003, 2004). Ilustracja ta przedstawia liczbę osób bezrobotnych, która wynosiła w roku 2001-2120, 2002-2262, 2003-2540 i 2004-1140. Analizując poniższy rys. wynika że od roku 2001 ilość bezrobotnych systematycznie wzrastała. Powodem tego były, liczne likwidacje miejsc pracy np. małych przedsiębiorstw (takich jak firmy budowlane) i dużych zakładów pracy (takich jak cukrownia, rzeźnia, szpital, stolarnia). Proporcje zostały odwrócone w roku 2004 liczba bezrobotnych z malała do 2140 osób. Uwarunkowane było to wstąpieniem Polski do wspólnoty Europejskiej, co powodowało emigrację młodych ludzi w celu podjęcia pracy w krajach Unii. Innym powodem były wyjazdy młodzieży do większych miast w celu podjęcia studiów i kształcenia się, większość tych osób nie wraca już do swojej rodzinnej miejscowości.
Rys. 2.8. Liczba osób bezrobotnych w gminie Ziębice w latach 2001, 2002, 2003 i 2004r
Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów pomocniczych z Urzędu Pracy Ząbkowice Śl. z filią w Ziębice - sprawozdanie o rynku pracy z roku 2001, 2002, 2003 i 2004.
Tabela nr 2.9 prezentuje osoby bezrobotne z wyszczególnieniem wieku, poziomu wykształcenia, stażu pracy i czasu pozostawania bez pracy.
Największą grupę bezrobotnych tworzą osoby w wieku 25 - 34 lat, na drugim miejscu znajdują się osoby w wieku 18 do 24 lat, duży odsetek stanowią bezrobotni w przedziale wiekowym 35 - 44 i 45 -54 lat.
Tab. 2.9.Bezrobotni według wieku, poziomu wykształcenia, stażu pracy i czasu pozostawania bez pracy stan za koniec 2004 roku.
Wyszczególnienie |
Liczba bezrob. ogółem |
Z tego wg czasu pozostawania bez pracy w miesiącach |
Liczba bezrob. kobiet |
Z tego wg czasu pozostawania bez pracy w miesiącach |
|||||||||||||
|
|
Do 1 |
1-3 |
3-6 |
6-12 |
12-24 |
Pow. 24 |
|
Do 1 |
1-3 |
3-6 |
6-12 |
12-24 |
Pow. 24 |
|||
0 |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
|||
Wiek |
15-17 18-24 25-34 35-44 45-54 55-59 60-64 lata |
01 02 03 04 05 06 07 |
0 640 714 560 548 58 11 |
0 24 24 18 13 2 0 |
0 131 131 83 70 2 0 |
0 121 101 74 75 3 1 |
0 102 122 92 85 12 0 |
0 150 155 106 108 11 3 |
0 112 181 187 197 28 7 |
0 300 353 291 253 22 ___ |
0 8 11 10 3 2 ___ |
0 39 54 37 29 1 ___ |
0 44 45 36 41 2 ___ |
0 53 51 49 42 2 ___ |
0 67 70 46 33 3 ___ |
0 89 122 113 105 12 ___ |
|
Wykształcenie |
Wyższe
polic. i śr. zaw.
śr. Ogólokszt.
Zasadnicze zaw.
Gimnazj i poniżej |
08
09
10
11
12 |
52
594
154
903
828 |
6
24
5
22
24 |
13
117
32
160
95 |
6
90
18
158
103 |
16
122
28
137
110 |
4
124
33
199
173 |
7
117
38
227
323 |
37
358
118
349
358 |
6
12
4
6
6 |
8
51
20
50
31 |
4
51
16
54
43 |
11
80
20
40
46 |
3
68
24
67
57 |
5
96
34
132
175 |
|
Staż pracy ogółem |
do 1 roku 1-5 5-10 10-20 20-30 30 lat i więcej bez stażu |
13 14 15 16 17 18 19 |
309 548 371 511 295 22 475 |
6 22 15 11 10 1 16 |
47 121 59 70 51 6 63 |
44 92 48 65 44 3 79 |
55 82 59 91 58 6 62 |
60 125 86 98 64 4 96 |
97 106 104 176 68 2 159 |
185 222 181 243 113 2 274 |
2 8 7 5 5 0 7 |
22 33 26 32 20 1 26 |
26 38 26 32 20 0 26 |
35 35 28 44 24 0 31 |
35 48 32 40 13 0 51 |
65 60 62 90 31 1 133 |
|
Ogółem |
20 |
2531 |
81 |
417 |
375 |
413 |
533 |
712 |
1220 |
34 |
160 |
168 |
197 |
219 |
442 |
||
Źródło: Załącznik 1 do sprawozdania MP i PS - 01, Powiatowy Urząd Pracy Ząbkowice Śląskie z filią w Ziębicach..
Rozpatrując kryterium wykształcenia, największe grupy tworzą osoby które ukończyły szkołę zawodową, gimnazjum i poniżej oraz z wykształceniem średnim zawodowym. Najmniejszą grupę stanowią osoby z wykształceniem wyższym.
W przypadku stażu pracy największa część bezrobotnych to osoby o krótkim od 1 do 5 lat stażu pracy i osoby które przepracowały 10 -20 lat. Znaczna część to ludzie bez stażu pracy. Najmniejszą zaś grupę stanowią osoby które, przekroczyły 30 lat pracy.
Aneks 1 zawiera listę pierwszych 100 grup zawodowych osób bezrobotnych.
Aneks 1.
Lista pierwszych 100 grup zawodowych osób bezrobotnych
Lp. |
Nazwa zawodu |
1 |
Kierownik organizacji produkcji |
2 |
Kierownik działu dystrybucji |
3 |
Kierownik wewnętrznej jednostki działalności podst. w gosp. |
4 |
Kierownik działu osobowego i pokrewnych |
5 |
Kierownik działu zaopatrzenia |
6 |
Kierownik małego przedsiębiorstwa w przemyśle przetwórczym |
7 |
Kierownik małego przedsiębiorstwa w budownictwie |
8 |
Kierownik małego przeds. w handlu hurtowym i detalicznym |
9 |
Kierownik małego przeds. w gospodarce magazynowej |
10 |
Kierownik małego przeds. usług osobistych |
11 |
Chemik - chemia fizyczna |
12 |
Chemik - technologia chemiczna organiczna |
13 |
Inżynier budownictwa - budownictwo ogólne |
14 |
Pozostali inżynierowie elektronicy i telekomunikacji |
15 |
Inżynier mechanik - maszyny i urządzenia budowlane, drogowe i |
16 |
Inżynier mechanik - maszyny i urządzenia do obróbki metali |
17 |
Inżynier mechanik - maszyny i urządzenia energetyczne |
18 |
Inżynier mechanik - maszyny i urządz. ogólnego przeznaczenia |
19 |
Pozostali biolodzy |
20 |
Inżynier rolnictwa |
21 |
Lekarz weterynarii |
22 |
Specjalista analityki klinicznej |
23 |
Specjalista analityki środowiska |
24 |
Nauczyciel historii |
25 |
Nauczyciel języka obcego |
26 |
Nauczyciel języka polskiego |
27 |
Nauczyciel przedmiotów zawodowych technicznych |
28 |
Nauczyciel wychowania fizycznego |
29 |
Nauczyciel wychowania muzycznego |
30 |
Nauczyciel nauczania początkowego |
31 |
Nauczyciel przedszkola |
32 |
Specjalista ds. finansów |
33 |
Specjalista organizacji i rozwoju handlu |
34 |
Specjalista organizacji i rozwoju turystyki |
35 |
Specjalista metod promocji sprzedaży |
36 |
Pozostali specjaliści do spraw marketingu i handlu |
37 |
Specjalista ds. administracji publicznej |
38 |
Pozostali prawnicy praktycy |
39 |
Archiwista |
40 |
Bibliotekarz |
41 |
Ekonomista - analiza i rachunek ekonomiczny |
42 |
Ekonomista - ekonomika pracy |
43 |
Ekonomista - finanse publiczne i podatki |
44 |
Ekonomista - polityka gospodarcza |
45 |
Ekonomista - teoria ekonomii |
46 |
Ekonomista - usługi publiczne i świadczenia społeczne |
47 |
Pozostali ekonomiści |
48 |
Technik geodeta |
49 |
Technik budownictwa - budownictwo ogólne |
50 |
Technik budownictwa - drogi kolejowe |
51 |
Technik budownictwa - konstrukcje inżynierskie |
52 |
Laborant budowlany |
53 |
Technik elektryk - sprzęt elektromechaniczny |
54 |
Technik elektryk - urządzenia sterowania ruchem kolejowym |
55 |
Technik elektryk - automatyka przemysłowa |
56 |
Technik elektronik - technologia sprzętu elektronicznego |
57 |
Technik telekomunikacji - teletransmisja |
58 |
Technik mechanik - maszyny i urządzenia budowlane |
59 |
Technik mechanik - maszyny i urządzenia do obróbki metali |
60 |
Technik mechanik - masz. i urządzenia ogólnego przeznaczenia| |
61 |
Technik mechanik - maszyny i urządzenia przemysłu elektr. |
62 |
Technik mechanik - maszyny i urządzenia przemysłu lekkiego |
63 |
Technik mechanik - masz. i urządzenia przemysłu spożywczego |
64 |
Technik mechanik - maszyny i urządzenia rolnicze i gospodarki |
65 |
Technik mechanik - mechanika precyzyjna |
66 |
Technik mechanik - obróbka skrawaniem |
67 |
Technik mechanik - silniki spalinowe |
68 |
Technik mechanik - środki transportu samochodowego |
69 |
Technik mechanizacji rolnictwa |
70 |
Laborant chemiczny |
71 |
Technik ochrony środ.- uzdatnianie wody i oczyszcz. ścieków |
72 |
Technik technologii żywności - produkcja koncentratów spoż. |
73 |
Technik technologii żywności - produkcja piekarsko-ciastkarska |
74 |
Technik technologii żywności - przetw. owocowo-warzywne |
75 |
Technik technologii żywności - przetwórstwo zbożowe |
76 |
Technik technologii odzieży |
77 |
Technik włókiennik - tkactwo |
78 |
Kreślarz techniczny - rysunek budowlany |
79 |
Technik transportu kolejowego |
80 |
Fotograf |
81 |
Technik hodowca zwierząt |
82 |
Technik leśnik |
83 |
Technik ogrodnik |
84 |
Technik rolnik |
85 |
Pozostali technicy rolnicy, leśnicy i pokrewni |
86 |
Higienistka szkolna |
87 |
Instruktor higieny |
88 |
Dietetyk |
89 |
Technik żywienia |
90 |
Asystentka stomatologiczna |
91 |
Technik dentystyczny |
92 |
Fizjoterapeuta |
93 |
Technik analityki medycznej |
94 |
Technik elektroradiolog |
95 |
Pielęgniarka chirurgiczna |
96 |
Pielęgniarka internistyczna |
97 |
Pozostałe pielęgniarki |
98 |
Nauczyciel praktycznej nauki zawodu |
99 |
Zaopatrzeniowiec |
100 |
Spedytor |
Źródło: Lista sporządzona na podstawie danych z Urzędu Pracy w Ziębicach - zestawienie 100 grup zawodowych osób bezrobotnych Ziębice. grudzień 2004r.
ROZDZIAŁ 3. FORMY ZWALCZANIA
BEZROBOCIA
Polityka przeciwdziałania bezrobociu może być pasywna lub aktywna.
Polityka pasywna sprowadza się do tworzenia nowych miejsc pracy poprzez dofinansowanie w różnych formach dodatkowego zatrudnienia pracowników przez pracodawców; tworzenie popytu na różnego rodzaju pracę o charakterze publicznym oraz przede wszystkim interwencyjnym. Przy czym w wielu krajach znaczne środki kierowane są na prowadzenie robót publicznych, głównie w zakresie rozbudowy infrastruktury transportowej. Ponadto np. w krajach Unii Europejskiej tworzone są tzw. programy inwestycyjne, wspierane ze środków publicznych na dofinansowanie różnych inwestycji w regionach zacofanych gospodarczo lub o słabym rozwoju gospodarczym, charakteryzujących się wysoką stopą bezrobocia. W Polsce w tym celu stworzono 17 tzw. specjalnych stref ekonomicznych, gdzie inwestorzy uzyskują ulgi podatkowe nawet do 10 lat. Z uwagi na fakt, że w Polsce w najbliższym czasie na rynek pracy będzie wchodziło około 40% nowych zasobów siły roboczej z całej Unii Europejskiej, a to znaczy, że trzeba będzie stworzyć w granicach 250 tys. nowych miejsc pracy. Istotne jest spełnienie szeregu warunków, które pozwoliłyby zwiększyć ilość miejsc pracy. Wynika to również z faktu, że nie została jeszcze dokończona restrukturyzacja, co będzie również powodować dalszy napływ bezrobotnych na rynek pracy. Szacuje się, że aby skutecznie obniżać poziom bezrobocia przez najbliższe kilka lat należałoby utrzymać wzrost gospodarczy na poziomie powyżej 8%.
Zwalczanie bezrobocia musi być oparte na dwóch filarach: na wspieraniu tych, którzy mogą tworzyć miejsca pracy oraz tych, którzy je mogą zapełnić. Podstawą tworzenia efektywnych programów musi być rzetelna wiedza o gospodarce oraz rynku pracy, jak również potrzebach przedsiębiorców i bezrobotnych na określonym obszarze działania. Dlatego systemy zwalczania bezrobocia, powinny oferować, oprócz wiedzy teoretycznej i obiektywnej, aktualnej informacji, dostęp do doświadczenia i praktycznych rozwiązań rzeczywistych problemów. Ponadto powinny one mieć na celu wyrabianie w ludziach odpowiedzialności za siebie oraz współodpowiedzialności za wspólnotę.
Z uwagi na wielką różnorodność potrzeb przedsiębiorców i osób poszukujących pracy organizacja systemu zwalczania bezrobocia powinna mieć charakter sieci integrującej administrację publiczną, organizacje pozarządowe oraz wolontariuszy: osoby fizyczne i prawne, posiadającej i wykorzystującej wspólną infrastrukturę materialną i niematerialną, umiejącą dotrzeć do potrzebujących wsparcia.
3.1. Aktywne i pasywne sposoby walki z bezrobociem.
Sytuacja bezrobotnych w krajach bogatych i biednych różni się w istotny sposób. W tych ostatnich bowiem często nie istnieją dostateczne zabezpieczenia socjalne tej kategorii osób, przez co bezrobotny staje się człowiekiem zdanym na łaskę innych ludzi. Występowanie bezrobocia powoduje odsuwanie od głównego nurtu życia społecznego (marginalizacja) wielu osób, zwłaszcza młodzieży, ludzi starszych, osób o niższych kwalifikacjach, cudzoziemców. Marginalizacja ta rodzi kryzysy psychiczne, apatię, skłonność do przestępstw.
W ostatnich latach opracowywane są różnorodne programy walki z bezrobociem. Wielu ekspertów widzi w rozwiązaniu tego problemu w zasadniczym skróceniu czasu pracy oraz rozwoju zatrudnienia w usługach związanych z opieką społeczną, kulturą, oświatą, ochroną środowiska. Program ten może mieć zastosowanie głównie w krajach wysoko rozwiniętych. Kraje słabo rozwinięte, zwłaszcza w warunkach dużego przyrostu naturalnego i niedorozwoju gospodarczego, nie są w stanie zapewnić swym obywatelom odpowiedniej liczby miejsc pracy.
Mimo licznych trudności na drodze reformowania gospodarki Polska jest państwem, które w tempie efektywności zmian znalazło się w czołówce krajów Europy Środkowo - Wschodniej. Zbudowanie gospodarki rynkowej wymaga jednak zarówno konsekwentnej realizacji i kontynuacji zapoczątkowanych przeobrażeń systemowych, jak i przebudowy sfery świadczeń i zabezpieczeń społecznych.
Warunkiem prowadzenia reform rynkowych są zatem: przezwyciężenie recesji i wypracowanie długookresowego planu stabilizacji gospodarki, zdobycie szerokiego poparcia społecznego dla programu reform oraz korzystny dla polskiej gospodarki układ uwarunkowań zewnętrznych.
Państwo, aby wspomóc ludzi bezrobotnych organizuje różne formy pomocy w zakresie:
programu - pierwsza praca dla studentów i absolwentów
pomocy doradczo - szkoleniowej - organizowanie i finansowanie przyuczenia do zawodu lub przekwalifikowania, poradnictwa pracy
pomocy finansowej - przyznawania i wypłacania zasiłków szkoleniowych, wypłacanie zasiłków szkoleniowych, wypłacanie dodatków wyrównawczych, przyznawanie i wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych, udzielanie pożyczek ze środków Funduszu Pracy
pośrednictwo pracy - kierowanie obywateli polskich do pracy za granicą, inicjowanie tworzenia dodatkowych miejsc pracy i ich finansowanie, organizowanie i finansowanie prac interwencyjnych .
Państwo stara się przychodzić z pomocą ludziom pozostającym bez pracy. Formy pomocy są zróżnicowane. Pomoc finansowa aczkolwiek bardzo ważna ze społecznego punktu widzenia, gdyż zapewnia bezrobotnym i ich rodzinom elementarny poziom egzystencji - jest przejawem pasywnej polityki państwa na rynku pracy. Wynika ona z braku środków finansowych niezbędnych do realizacji programu aktywnej walki z bezrobociem (tworzenie miejsc pracy). Rodzaje bezrobocia wymagają różnych rozwiązań. Przejściowe bezrobocia można zmniejszyć dostarczając informacji na temat miejsc pracy - np. przez oferty Urzędów zatrudnienia. Manipulowanie wysokością wydatków państwowych i podatków może ograniczyć skalę wahań cykli gospodarczych; zmniejszając w ten sposób bezrobocie cykliczne i niektóre formy ukrytego bezrobocia. Zmniejszenie bezrobocia strukturalnego może wymagać wprowadzenia specjalnych programów szkolenia zawodowego.
Bezrobotnych przybywa, więc państwo więcej wydaje na zasiłki dla osób. Unia Europejska odnotowała , że przez to w Polsce spadły wydatki na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. Jednym ze sprawdzonych sposobów zachęcenia firm do zatrudniania pracowników jest system pożyczek. Fundusze pożyczkowe działają dzięki środkom publicznym. Przewaga funduszy pożyczkowych nad innymi formami pozyskiwania kapitału polega na tym, że oferują tańszy pieniądz i nie wymagają tak wielu zabezpieczeń jak banki a procedura starania się o nie ,nie jest tak skomplikowana jak w przypadku programów pomocy zagranicznej. Takie są powody , dla których po pożyczkę powinien sięgnąć przedsiębiorca.
3.2. Pierwsza praca dla studentów i absolwentów.
Absolwentowi skierowanemu przez rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy na szkolenie przysługuje, w okresie jego odbywania, stypendium w wysokości 60 proc. kwoty zasiłku, o którym mowa w art. 24 ust. 1; przepisy art. 16 ust. 4-6 oraz art. 31 ust. 3a i 5 stosuje się odpowiednio.(por. [31])
Rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy może, na wniosek lub za zgodą absolwenta, skierować go do odbycia u pracodawcy stażu przez okres nie przekraczający 12 miesięcy.
Staż, o którym mowa w ust. 1, odbywa się na podstawie umowy zawartej przez rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy z pracodawcą, który wyraził zgodę na jego odbycie przez absolwenta, według programu określonego w umowie.
Nadzór nad odbywaniem stażu przez absolwenta sprawuje rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy.
Rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy może, za zgodą pracodawcy, powierzyć na podstawie umowy zlecenia sprawowanie nadzoru nad odbywaniem stażu, przez skierowanego absolwenta, wyznaczonemu przez tego pracodawcę pracownikowi i przyznać mu z Funduszu Pracy wynagrodzenie miesięczne w wysokości do 10 proc. łącznej kwoty stypendium przysługującego nadzorowanym absolwentom.
Absolwentowi w okresie odbywania stażu przysługuje stypendium w wysokości zasiłku, o którym mowa w art. 24 ust. 1, wypłacane przez rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy; przepisy art. 16 ust. 4-6 oraz art. 31 ust. 3a i 5 stosuje się odpowiednio.
Minister pracy i polityki socjalnej (minister właściwy do spraw pracy od 1 stycznia 2000 r.) określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki odbywania stażu, o którym mowa w ust. 1.(por [31]).
Absolwenci, na swój wniosek lub za ich zgodą, mogą zostać skierowani przez rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy (starostę od 1 stycznia 2000 r.), na zasadach robót publicznych, do wykonywania przez okres do 6 miesięcy pracy nie związanej z wyuczonym zawodem, w wymiarze nie przekraczającym połowy wymiaru czasu pracy w instytucjach użyteczności publicznej oraz organizacjach zajmujących się problematyką: kultury, oświaty, sportu i turystyki, opieki zdrowotnej oraz opieki społecznej.
Rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy zwraca pracodawcy, który zatrudnił absolwentów skierowanych do prac, o których mowa w ust. 1, część poniesionych kosztów na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości uprzednio uzgodnionej, nie przekraczającej jednak kwoty ustalonej jako iloczyn liczby zatrudnionych absolwentów i połowy najniższego wynagrodzenia obowiązującego w ostatnim dniu zatrudnienia każdego rozliczanego miesiąca, łącznie ze składką na ubezpieczenie społeczne od refundowanego wynagrodzenia. (por. [31])
Rejonowe (powiatowe od 1 stycznia 1999 r.) urzędy pracy w razie braku możliwości zapewnienia bezrobotnym odpowiedniego zatrudnienia inicjują i finansują szkolenia bezrobotnych oraz przyznają i wypłacają dodatki szkoleniowe. Organizują dodatkowe miejsc pracy i udzielają pracodawcom pomocy finansowej w zakresie określonym w ustawie. Finansują, w zakresie ustalonym w ustawie, prace interwencyjne, a także roboty publiczne. Udzielają pożyczek z Funduszu Pracy na podjęcie działalności na własny rachunek. Przyznają i wypłacają zasiłki, aktywizują bezrobotnych w ramach programów specjalnych oraz w ramach zajęć w klubach pracy. Inicjują i realizują inne zadania przewidziane w ustawie oraz w odrębnych przepisach. (por [31]).
Chronologia stosowania instrumentów wsparcia aktywizacji zawodowej absolwentów.
Rejestracja i informacja — każdy absolwent rejestrujący się w urzędzie pracy, wchodzący po raz pierwszy w rynek pracy otrzyma informację o podstawowych prawach i obowiązkach absolwenta, możliwości korzystania z usług pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego i zajęć klubu pracy oraz informacje o programie „Pierwsza praca” i terminie zajęć „Samodzielność w poszukiwaniu pierwszej pracy".
Zajęcia „Samodzielność w poszukiwaniu pierwszej pracy"- wszyscy rejestrujący się absolwenci mogą zostać objęci zajęciami „Samodzielność w poszukiwaniu pierwszej pracy". Udział w zajęciach rozpocznie się nie późnej niż w 30 dni od daty rejestracji; zajęcia będą prowadzone w grupach nie większych niż. 20 osób. Udział zajęciach „Samodzielność w poszukiwaniu pierwszej pracy" jest równoznaczna z przystąpieniem absolwenta do programu „Pierwsza praca" i zostanie potwierdzony podpisaniem „Deklaracji udziału w programie „PIERWSZA PRACA". W zależności od potrzeb absolwent może korzystać z dalszego przygotowania do aktywnego poszukiwania pracy w ramach zajęć klubu pracy lub „Warsztatów poszukiwania pracy” z programu ,,Absolwent".
Spotkanie z pośrednikiem pracy - każdy absolwent zarejestrowany w urzędzie pracy w ciągu 30 dni od daty rejestracji będzie miał możliwość skorzystania z usług pośrednictwa pracy. Celem kontaktu z pośrednikiem pracy będzie rozpoznanie potrzeb zatrudnieniowych absolwenta, dokonanie bilansu dotychczasowych doświadczeń w poszukiwaniu pracy, przedłożenie oferty pracy lub (w przypadku braku oferty) zaplanowanie dalszych działań.
Spotkanie z doradcą zawodowym - każdy absolwent, który nie otrzyma oferty pracy będzie miał możliwość skorzystania z. poradnictwa zawodowego nie później niż w 30 dni od spotkania z pośrednikiem pracy. Celem kontaktu z doradcą zawodowym będzie pomoc w dokonaniu wyboru instrumentu wsparcia zgodnego z oczekiwaniami i możliwościami absolwenta oraz sytuacją na lokalnym rynku pracy i możliwościami finansowymi urzędu pracy.
Wybór formy aktywizacji - każdy absolwent zainteresowany korzystaniem z instrumentów wsparcia powinien zadeklarować udział w wybranej formie aktywizacji zawodowej (staże u pracodawcy, refundacje zatrudnienia absolwentów, prace społecznie użyteczne, prace interwencyjne, pożyczki na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, szkolenia, programy specjalne). Deklaracja absolwenta dotycząca wybranej formy aktywizacji nie jest równoznaczna z objęciem daną formą. Wybór formy aktywizacji jest dokonywany przez urząd pracy w zależności od posiadanych środków i struktury ich wydatkowania na poszczególne instrumenty aktywizacji oraz dodatkowych kryteriów przyjętych przez urząd. W przypadku zakwalifikowania absolwenta do objęcia stażem u pracodawcy, pracami społecznie użytecznymi lub uzyskaniem pożyczki na podjęcie własnej działalności gospodarczej, absolwent powinien złożyć odpowiedni wniosek. Na podstawie złożonych wniosków oraz deklaracji udziału sporządza się listę absolwentów planowanych do objęcia poszczególnymi instrumentami wsparcia, uwzględniającą m.in. informacje o przygotowaniu zawodowym absolwentów. Dla absolwentów nie zdecydowanych na określoną formę aktywizacji, instrument dobierany będzie przez urząd pracy, zgodnie z aktualnymi możliwościami. Absolwenci nie zakwalifikowani przez urząd do objęcia dodatkowymi instrumentami wsparcia będą mieć możliwość korzystania z instrumentów podstawowych. Działania absolwentów, którzy nie zostali objęci subsydiowanymi instrumentami aktywizacji podlegają monitoringowi przez okres posiadania statusu absolwenta.
Realizacja i monitoring form aktywizacji zawodowej absolwentów - każdy absolwent, który został zakwalifikowany do udziału w wybranej formie aktywizacji zawodowej otrzyma informację o terminie, miejscu oraz, warunkach rozpoczęcia pracy, stażu lub szkolenia.(por [32]).
3.3. Kursy i przygotowanie do zawodu
Rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy inicjuje szkolenie bezrobotnych w celu zwiększenia ich szans na uzyskanie zatrudnienia, podwyższenia dotychczasowych kwalifikacji zawodowych lub zwiększenia aktywności zawodowej. Kursy i szkolenia stosowane są szczególnie w przypadku bezrobotnych nie posiadających odpowiednich kwalifikacji zawodowych lub w razie konieczności zmiany kwalifikacji w związku z brakiem propozycji odpowiedniego zatrudnienia. Utraty zdolności do wykonywania pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie.(por. [33]).
Rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy kieruje bezrobotnego na wskazane przez niego szkolenie, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że szkolenie to zapewni uzyskanie pracy, koszt tego szkolenia nie przekroczy dwukrotnego przeciętnego wynagrodzenia, a także spełniony jest przynajmniej jeden z warunków, o których mowa w ust. 1. (por. [33])
Szkolenie powinno trwać nie dłużej niż 6 miesięcy, a w przypadkach uzasadnionych programem szkolenia w danym zawodzie - nie dłużej niż 12 miesięcy.
Skierowanie na szkolenie może być poprzedzone określeniem przez doradcę zawodowego rejonowego (powiatowego od 1 stycznia 1999 r.) urzędu pracy predyspozycji bezrobotnego do wykonywania zawodu, który uzyska w wyniku szkolenia, oraz, w uzasadnionych przypadkach, skierowaniem na specjalistyczne badania lekarskie.
Na wniosek pracodawcy, który zatrudnia co najmniej 20 pracowników, rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy może zrefundować z Funduszu Pracy koszty szkolenia pracowników, do wysokości 50 proc., nie więcej jednak niż do wysokości przeciętnego wynagrodzenia na jedną osobę, jeżeli po ukończeniu szkolenia zostaną zatrudnieni zgodnie z kierunkiem odbytego szkolenia przez tego pracodawcę na innych stanowiskach pracy przez okres co najmniej 12 miesięcy.
Pracodawca, który nie spełnił warunku, o którym mowa w ust. 5, obowiązany jest do zwrotu kosztów szkolenia finansowanych ze środków Funduszu Pracy.
Dodatek szkoleniowy przysługuje bezrobotnemu w okresie odbywania szkolenia, na które został skierowany przez rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy.
Wysokość dodatku szkoleniowego wynosi miesięcznie 20 proc. zasiłku, o którym mowa w art. 24 ust. 1.
W przypadku skierowania bezrobotnego na szkolenie koszty tego szkolenia są finansowane z Funduszu Pracy, z zastrzeżeniem ust. 4.
Osoba, która z własnej winy nie ukończyła szkolenia, obowiązana jest do zwrotu kosztów szkolenia, chyba że powodem nieukończenia szkolenia było podjęcie zatrudnienia.
Osobom pobierającym zasiłki w okresie odbywania szkolenia przysługują, na zasadach przewidzianych dla pracowników, świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych powstałych w związku ze szkoleniem oraz w drodze do i z miejsca szkolenia.
Świadczenia, o których mowa w ust. 5, z wyjątkiem renty inwalidzkiej lub rodzinnej, wypłacane są przez rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, po sporządzeniu protokołu okoliczności i przyczyn wypadku przez zespół powypadkowy jednostki szkoleniowej lub po stwierdzeniu przez państwowego inspektora sanitarnego choroby zawodowej.
Osobom nie pobierającym zasiłku w okresie odbywania szkolenia przysługuje odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków powstałych w związku ze szkoleniem oraz w drodze do i z miejsca szkolenia.
Rejonowy (powiatowy od 1 stycznia 1999 r.) urząd pracy może sfinansować z Funduszu Pracy koszty szkolenia osoby poszukującej pracy, skierowanej na szkolenie, która: jest w okresie wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, jest zatrudniona u przedsiębiorcy, wobec którego ogłoszono upadłość lub który jest w stanie likwidacji, z wyłączeniem likwidacji w celu prywatyzacji, otrzymuje świadczenie socjalne przysługujące na urlopie górniczym lub górniczy zasiłek socjalny - przewidziane w układzie zbiorowym pracy dla pracowników zakładów górniczych z 21 grudnia 1991 r. lub w odrębnych przepisach, pobiera gwarantowany zasiłek okresowy z pomocy społecznej.
3.4. Podejmowanie pracy za granicą.
Jednym ze sposobów walki z bezrobociem może być także podejmowanie pracy za granicą w ramach umów międzynarodowych.
Każdy kraj broni swego rynku pracy i ściga tych, którzy przyjeżdżają pracować na czarno. Legalną pracę za granicą można podejmować tylko według zasad określanych przez państwo, do którego chce się wyjechać. Źródłem informacji na ten temat są przedstawicielstwa zagranicznych placówek, a także departament migracji zarobkowej Krajowego Urzędu Pracy (KUP), który jest największym pośrednikiem, a zarazem koordynatorem wyjazdów do zagranicznych pracodawców.
Jednym ze sposobów podejmowania pracy poza granicami kraju są kontrakty zawierane dzięki eksportowi usług, głównie budowlanych. Osoby, które zatrudnią się w takich firmach, jak np. Budimex czy Exbud, wyjeżdżają realizując zawierane przez te firmy zlecenia. Podlegają wówczas przepisom, takim samym jak w przypadku pracy w Polsce. Inny rodzaj wyjazdów to wyjazdy organizowane na indywidualne zamówienia zagranicznych pracodawców. Realizowane są one poprzez dwustronne umowy między Polską a danym krajem. Każdego kto wyjeżdża obowiązują przepisy kraju, w którym zamierza zarobkować. Przepisy te muszą uwzględniać umowy rządowe o wzajemnym zatrudnianiu, o ile oczywiście taką umowę Polska z danym krajem podpisała. Po to, by legalnie pracować za granicą, trzeba przede wszystkimi wyszukać pracodawcę, któremu zależy na zatrudnieniu cudzoziemca i oczywiście uzgodnić z nim warunki pracy i płacy. Następnie należy uzyskać stosowne zezwolenie na pracę w urzędzie analogicznym do naszych urzędów pracy. Pracę za granicą znaleźć też mogą pośrednicy działający w Polsce, którzy mają upoważnienie Krajowego Urzędu Pracy. Ich wykaz znajduje się w każdym Wojewódzkim Urzędzie Pracy. Najwięcej ofert pośredników związanych jest z pracą marynarzy, na drugim miejscu znajdują się zawody budowlane.
Do tej pory Polska zawarła umowy i porozumienia dwustronne z dwunastoma państwami, w tym cztery z krajami Unii Europejskiej: Belgią, Francją Luksemburgiem i Niemcami. Pozostałe umowy podpisane są z Czechami, Słowacją, Ukrainą, Litwą, Białorusią, Rosją oraz z Libią. Trwają przygotowania do podpisania takich dokumentów z Hiszpanią i Włochami. Z Niemcami i Francją mamy porozumienia o pracy sezonowej, natomiast z Niemcami, Francją, Belgią, Szwajcarią i Luksemburgiem umowy o zatrudnianiu osób nazywanych pracownikami - stażystami lub pracownikami - gośćmi.
KUP i urzędy pracy są przede wszystkim zainteresowane pomocą bezrobotnym, bo wyjazdy zagraniczne łagodzą sytuację na krajowym rynku pracy. Oferty otwarte przekazywane są w rejony szczególnie zagrożone bezrobociem i przeznaczone dla osób pobierających zasiłki dla bezrobotnych bądź zarejestrowanych jako poszukujące pracy.
Najwięcej osób wyjeżdża co roku do pracy w Niemczech. Zatrudnienie sezonowe podjęło w ubiegłym roku ponad 230 tys. osób, z czego tylko 934 skorzystało z anonimowych ofert otwartych. Najczęściej były to prace w rolnictwie, leśnictwie, w objazdowych imprezach widowiskowych, wesołych miasteczkach, hotelarstwie i gastronomii.
Najdogodniejsze warunki pracy przysługują studentom podejmującym pracę w czasie wakacji. Jeśli praca jest zorganizowana za pośrednictwem Centralnego Biura Pośrednictwa Pracy (ZAV) w Bonn lub innych upoważnionych przez to biuro urzędów, studenci nie potrzebują nawet wiz pobytowych z prawem do pracy.
Naboru kandydatów dokonują wojewódzkie urzędy pracy. Do pracy w wakacje w Niemczech wyjeżdżają również studenci, którzy posiadają już swoich pracodawców i sami zawierają z nimi umowy o pracę. Corocznie około 5 tys. studentów zarobkuje w ten sposób.
Z kolei wymogi stawiane cudzoziemcom spoza Unii Europejskiej, którzy chcą podjąć pracę w Wielkiej Brytanii, są bardzo rygorystyczne. Polska nie zawarła z tym krajem żadnej umowy w zakresie wzajemnego zatrudniania. Od zeszłego roku natomiast rozpoczęła się współpraca z autonomiczną wyspą Jersey, uznającą zwierzchnictwo Wielkiej Brytanii. Polacy mogą wyjeżdżać legalnie na tę wyspę położoną na kanale La Manche, 50 km od wybrzeży Francji do prac związanych z gastronomią i hotelarstwem. Do pracy brakuje w sezonie od kwietnia do października cztery tysiące osób. Znajduje się tam około 300 hoteli, pensjonatów, apartamentów, kwater, są liczne restauracje, bary, kafejki - miejsca te potrzebują rąk do pracy.
3.5. Społeczno - ekonomiczne skutki bezrobocia
Jednym z głównych czynników warunkujących tworzenie nowych miejsc pracy jest utrzymanie wysokiego wzrostu gospodarczego, prowadzenie szerokiej działalności inwestycyjnej, silne wspieranie i promowanie działalności eksportowej, popieranie nabywania przez konsumentów produktów i usług wytworzonych w kraju.
Oprócz tych elementów powinny być prowadzone znaczące inwestycje (np. prowadzenie remontów i budowy dróg, które w Polsce są w złym stanie; budowa autostrad, która pozwoliłaby zatrudnić dziesiątki tysięcy osób jak również przy jej późniejszej eksploatacji wiele osób mogłoby znaleźć zatrudnienie.
Innym czynnikiem działalności inwestycyjnej jest wspieranie działalności budownictwa mieszkaniowego. Jest to czynnik praktykowany w krajach rozwiniętych gospodarczo, gdyż tworzy on duży popyt na materiały i usługi budowlane i na wyroby związane z wyposażaniem i utrzymaniem mieszkań. Zmiany w zakresie budownictwa mieszkaniowego w wielu krajach np. w USA obrazują tendencję w zakresie koniunktury gospodarczej. Istotnym elementem jest również wspieranie eksportu, gdyż tworzy on rzeczywiste miejsca pracy. Szacuje się, że z tytułu ogólnego bilansu handlowego z Unii Europejskiej, polscy konsumenci stworzyli w krajach Unii około 400 tys. miejsc pracy, a podobna ilość znikła z polskiego rynku. Z uwagi na fakt, że ekspansja przemysłowa napotyka duże trudności na rynkach istotne jest wspieranie produkcji krajowej i zachęcanie konsumentów do kupna towarów krajowych. Przykładem takiego programu jest program "Teraz Polska", który spowodował znaczny wzrost nawet powyżej 30% sprzedaży wyrobów. Takie działania są istotne, ponieważ nawet kraje rozwinięte gospodarczo w przypadku pogorszenia się koniunktury na rynku stosują tzw. praktyki protekcjonistyczne, które polegają na ochronie własnego rynku przed konkurencją zagraniczną.
Zjawisko bezrobocia rozpatrywane jest w przeróżnych przekrojach. Ważnymi jego płaszczyznami, z pozycji osoby bezrobotnej znajdującej się na rynku pracy, są następujące charakterystyki: pozycyjna (w sensie istniejącego status quo) - oznaczająca brak płatnego zajęcia pracy, psychologiczna (w sensie nastawienia emocjonalnego) - oznaczająca indywidualną potrzebę (albo brak potrzeby) posiadania pracy, socjologiczno-społeczna (w sensie dalszych zachowań) - oznaczająca włączenie się (albo nie) w proces poszukiwania pracy.
Określona konfiguracja tych właściwości pośrednio odzwierciedla się w tzw. prywatnym i społecznym koszcie zjawiska bezrobocia. Istotnego przy tym znaczenia nabiera dobrowolny i przymusowy charakter bezrobocia.
Decyzja jednostki o dobrowolnym bezrobociu oznacza, że prywatny koszt bezrobocia (czyli płaca utracona z powodu rezygnacji z pracy) jest mniejszy niż korzyści wynikające z bycia bezrobotnym.
W ramach korzyści płynących ze statusu zarejestrowanego bezrobotnego wymienia się najczęściej uprawnienia do otrzymania w określonym czasie zasiłku dla bezrobotnych, wartość wolnego czasu, który może być inaczej spożytkowany, oraz przekonanie i nadzieję na zdobycie lepiej, niż dotychczas, płatnego zajęcia. Rezygnując z pracy manifestują tym samym fakt, że czas wolny ma dla nich większą wartość niż dodatkowy dochód, którym dysponowaliby, podejmując pracę, ewentualnie przeświadczenie tymczasowo bezrobotnego o tym, że przyszłe korzyści wynikające z lepiej płatnej pracy w pełni zrekompensują dotychczasowy koszt obecnego, niższego dochodu.
W warunkach polskich nie bez znaczenia dla bezrobotnych z wyboru jest oferta programowa aktywnych form zwalczania bezrobocia oraz prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej powiązane z faktem bycia zarejestrowanym bezrobotnym. W ramach aktywnej polityki państwa, zmniejszającej dolegliwości bezrobocia, organizowane są między innymi kursy i szkolenia podnoszące lub zmieniające kwalifikacje bezrobotnych. Działania te oraz prawne regulacje związane z ochroną zdrowia ludności mogą stanowić pewną zachętę dla bycia bezrobotnym.
Odmienną od powyższej jest sytuacja bezrobotnego przymusowo, który deklaruje wolę pracy za obowiązującą na rynku płacę, jednak nie może jej znaleźć z powodu nadmiernej podaży siły roboczej. W rezultacie, niższy dochód bezrobotnego przyczynia się do znaczącego pogorszenia się sytuacji materialnej jego i jego rodziny, a tym samym wzrostu prywatnego kosztu bezrobocia. Następuje wyobcowanie spowodowane przerwaniem kontaktów ze środowiskiem zawodowym, dochodzi do powolnego zaniku kwalifikacji, rodzą się psychologiczne problemy osobowościowe związane z brakiem poczucia wartości i godności. Pojawiają się też stres, choroby, uzależnienia, przestępstwa, rozwody, samobójstwa.
Bez względu na charakter bezrobocia istnienie kosztów społecznych tego zjawiska jest oczywiste. Indywidualne korzyści związane z pozostawaniem bezrobotnym nieuchronnie wywołują koszty w postaci nieefektywnej alokacji zasobów. Zasiłki dla bezrobotnych bowiem nie są należnymi płatnościami uzyskanymi w zamian za dostarczenie dóbr czy usług, jakie ludność mogłaby skonsumować. Koszty te potęguje bezrobocie przymusowe, a negatywne tego konsekwencje pojawiają się w takich sferach życia bezrobotnych, jak: kondycja materialna, psychiczna, fizyczna i społeczne funkcjonowanie rodziny. Zwykle bezrobocie najsilniej dotyka osób z niskimi dochodami. Skutkiem tego jest nędza, bezdomność, niedożywienie. Pogorszenie się kondycji materialnej bezrobotnych i ich rodzin w rezultacie pozostawania bez pracy oznacza obniżenie się poziomu konsumpcji zbiorowej, a tym samym ograniczenie bezwzględnego poziomu wydatków na żywność, kulturę, rekreację, wypoczynek czy higienę i ochronę zdrowia. Szczególnie komplikuje się życie ludzi młodych, dopiero wchodzących w swe dorosłe życie, wzbudzając początkowo zniechęcenie, a po tym gniew, frustracje i nierzadko akty agresji. Wszystko to sprzyja rozwojowi nie opodatkowanej, "szarej strefy", której funkcjonowanie znacząco wzmaga społeczny koszt bezrobocia.
W sferze kondycji psychicznej bezrobotnych z kolei dominuje poczucie beznadziejności, rozgoryczenia, depresji i lęku przed przyszłością, budując w rezultacie silne, chroniczne obciążenie stresowe prowadzące wprost do poważnych zaburzeń emocjonalnych. Konsekwencją degradacji materialnej i dyskomfortu psychicznego jest spadek kondycji fizycznej bezrobotnych. Objawia się to różnego rodzaju dolegliwościami zdrowotnymi - czy to na skutek przeciążenia stresowego, czy też degradacji zachowań żywieniowych i rekreacyjnych.
W analizach wpływu bezrobocia na funkcjonowanie rodziny akcentuje się, iż naraża ją ono na wiele poważnych niedogodności, rezygnację z wielu ważnych potrzeb, niewłaściwe kształtowanie osobowości jej członków i inne groźne skutki społeczne.
Konsekwencją tych procesów są narastające konflikty wewnątrzrodzinne, pojawienie się i intensyfikacja problemów opiekuńczo-wychowawczych. W warunkach napięć powstałych na tle trudności materialnych deformującym ograniczeniom nieuchronnie podlega funkcja socjalizacyjna rodzin bezrobotnych. Bezrobocie, zwłaszcza to przedłużające się, umacnia postawy homocentryczne i prowadzi do pogłębiania izolacji społecznej. Zubożone w ten sposób życie wewnątrzrodzinne nabrzmiewa napięciami i konfliktami, które nie stwarzają klimatu sprzyjającego wszechstronnemu rozwojowi dziecka i nie rozbudzają jego zainteresowań. Sytuacja taka nie pozostaje bez wpływu na przekazywany młodemu pokoleniu systemu wartości i norm postępowania.
Trudna sytuacja finansowa rodzin bezrobotnych, wzmagająca brak poczucia stabilności materialnej, sprawia nieracjonalne planowanie życia i źle oddziałuje na funkcje prokreacyjne (skłania do ograniczania liczby dzieci). Utrwala się postawa roszczeniowa wobec instytucji pomocy społecznej . Postępuje proces polaryzacji społeczeństwa na mniej liczną grupę zamożnych i wzrastającą liczebnie zbiorowość biednych, podatnych na społeczny radykalizm. Rosnące niezadowolenie i pogłębiające się frustracje sprzyjają zjawiskom patologii społecznych takich, jak: alkoholizm, narkomania, agresja i przestępczość. Wydłużenie się okresu pozostawania bez pracy skutkuje też narastaniem konfliktów i niepokojów społecznych. Wraz z ubożeniem ludności ubożeje państwo na skutek zmniejszającej się masy produktu społecznego i wpływów podatkowych, przy równoczesnym wzroście obciążeń socjalnych związanych ze świadczeniami dla bezrobotnych. Obniża się poziom popytu globalnego, spada poziom konsumpcji, co negatywnie wpływa na wielkość produkcji, a tym samym na możliwość absorpcji siły roboczej. Opanowanie i przezwyciężenie tych negatywnych zjawisk ekonomicznych i psychospołecznych wymaga podjęcia kompleksowych działań zarówno w sferze gospodarczej, jak i społecznej.
ZAKOŃCZENIE
Gmina Ziębice należy do grupy gmin o najwyższym wskaźniku bezrobocia w byłym województwie wałbrzyskim. Przemiany gospodarcze dokonane na początku lat 90-tych spowodowały podobnie jak w całym kraju wzrost bezrobocia. W gminie tej 50% mieszkańców zamieszkuje obszary wiejskie, a drugie 50% mieszka na słabo uprzemysłowionych terenach. Urząd pracy w Ząbkowicach Śl. z filią w Ziębicach stara się zmniejszyć rozmiary bezrobocia poprzez takie formy jak: wprowadzenie programu „pierwsza praca dla studentów i absolwentów”, prowadzenie różnorodnych kursów przygotowawczych do zawodów, a także organizowanie wyjazdów do pracy za granicą dla bezrobotnych z naszego terenu. Jednak przy jeszcze zbyt słabej koniunkturze gospodarczej całego kraju oraz przy bardzo małym rynku pracy w Ziębicach oddziaływanie urzędu jest niewielkie. Taki program, jak pierwsza praca pomógł wielu osobom w rzeczywistym jej znalezieniu, ale to jest jedynie kropla w morzu potrzeb i nie ma co się łudzić, że jakiekolwiek odgórne administracyjne działania znacząco tą sytuację zmienią. Dla długofalowego przyrostu miejsc pracy potrzebny jest stały, wysoki wzrost gospodarczy, wzrost eksportu i roboty interwencyjne o zasięgu ogólnokrajowym, np.: budowa autostrad.
Innym zagadnieniem wspomagającym tworzenie nowych miejsc pracy jest protekcjonizm państwowy (ciągle przez kraje Unii stosowany, a przez Polskę nie wiedzieć czemu zarzucony) oraz edukowanie społeczeństwa na temat popierania polskich wyrobów i przekonywania do ich wyższości nad innymi.
Te wszystkie czynniki są nieodzowne dla osiągnięcia trwałego wzrostu gospodarczego, a tylko on może radykalnie zwiększyć popyt na siłę roboczą.
LITERATURA
J. Kamerschen, M. McKenzie, G. Nardinelli, Ekonomia, PWN 1996.
Reszke I.: Wobec bezrobocia: opinie, stereotypy. Wydawnictwo BPS, Katowice 1999.
Ekonomia, t. 2, Podstawy makroekonomii. Red. Caban W. Wydawnictwo "POL-DRUK", Łódź 1991.
Bezrobocie - wybór przepisów, w tym: Ustawa z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Dz. U. 1995, Nr l, póz. l, z późn. zm. Ujednolicony tekst Ustawy: „Rzeczpospolita nr 208", 2001.
D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia Makroekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 1998r.
Informacja o sytuacji na rynku pracy w regionie częstochowskim w 1999 r., w 2000 r., w 2001 r. Oprać. Sawiec A.. Filia Wojewódzkiego Urzędu Pracy, Częstochowa 1999, 2000, 2001.
Kamerschen R., Mc Kanzie, Nordinelli: Ekonomia. Fundacja gospodarcza NSZZ „Solidarność", Gdańsk 1993.
Kompedium wiedzy o gospodarce. Red. Cyrson E. PWN, Warszawa 1996.
Bernard Y., Colli J.: Słownik ekonomiczny i finansowy. Wydawnictwo „Księżnica", Katowice 1999.
Funkcjonowanie lokalnych rynków pracy w aspekcie badań nad bezrobociem. Studium teoretyczno-empiryczne. Red. Milian L. Wydawnictwo Politechniki Częstochwskiej, Częstochowa 1998.
Furmanek W.: Podstawy edukacji zawodowej. Wydawnictwo Oświatowe Fosze, Rzeszów 2000.
Glikman P., Kabaj M., Muszkiet T.: Ciągłość i transformacja gospodarki. Zasoby pracy, kapitału, energii i ich wykorzystanie do roku 2000-2010. Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1997.
Frąckiewicz L.: Polityka społeczna: zarys wykładu. Wydawnictwo l. Katowice:. „Śląsk", 1998.
Podstawy ekonomii. Red. Milewski R. PWN, Warszawa 2000.
Polityka społeczna. Red. A. Kurzynowski. Szkoła Główna Handlowa, Instytut Gospodarstwa Społecznego, Warszawa 2001.
Socjologia bezrobocia. Red. Borkowski T., Marcinkowski A. BPS, Katowice 1999.
Kotlorz D., Zagóra-Jonszta U.: Rynek pracy w teorii i praktyce. Katowice 1998.
Kubiak E., Nakonieczna-Kisiel H.: Ekonomia. Makroekonomiczne podstawy polityki gospodarczej. Wydawnictwo Samorządowe FRDL, Warszawa 1999.
Zadania społeczne. Red Z. Pisz. Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 1999.
Lokalna polityka rynku pracy. Rl-d. S. Borkowska, P. Bohdziewicz. Wydawnictwo Naukowe Ibidem, Łódź 1995.
Glikman P., Kabaj M., Muszkiet T.: Ciągłość i transformacja gospodarki.
Zasoby pracy, kapitału, energii i ich wykorzystanie do roku 2000-2010. Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1997.
Rocznik statystyczny. GUS, Warszawa 1995.
Rocznik statystyczny. GUS, Warszawa 1999.
Rocznik statystyczny. GUS, Warszawa 2003
Rocznik statystyczny. GUS, Warszawa 2004
Rocznik statystyczny województwa śląskiego. Urząd Statystyczny, Katowice
Roczniki statystyczne GUS, Warszawa 2005r; Statystyka rynku pracy „Rynek Pracy” 2004.
Strategia rozwoju gminy miejsko - wiejskiej Ziębice na lata 2001 - 2006, Urząd Miasta i Gminy.
Ustawa z dn. 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i bezrobociu. Dz. U. Nr 115, poz. 892, art. 37 a .
Sprawozdanie o rynku pracy 01.06.2002 - 31.12.2002 sporządzone przez Powiatowy Urząd Pracy z filią w Ziębicach.
Ustawa z dn. 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, Dz. U. Nr 115, poz. 892,
SPIS RYSUKÓW I TABEL
Rys. 1.1. Przepływy na rynku pracy...........................................................................................6
Rys. 1.2. Struktura ludności w wieku produkcyjnym.................................................................7
Rys. 1.3. Koszty i skutki bezrobocia.........................................................................................17
Rys. 2.1 Ludność w okresie I-III kwartału 2004r.....................................................................18
Rys. 2.1. Stopa bezrobocia w Polsce w przekroju miesięcznym lat 2001 - 2005....................20
Rys. 2.2. Liczba osób bezrobotnych w Polsce w latach 2001, 2002, 2003 i 2004r.................23
Rys. 2.3. Bezrobotni zarejestrowani w 2004 roku....................................................................24
Rys. 2.4. Stopa bezrobocia według Bael w IV kwartale 2004r.................................................29
Rys. 2.5. Liczba osób bezrobotnych w województwie dolnośląskim w latach 2001, 2002, 2003 i 2004r..............................................................................................................................31
Rys. 2.6. Wykres ludności w wieku produkcyjnym, przedprodukcyjnym, poprodukcyjnym w gminie Ziębice..........................................................................................................................36
Rys. 2.7. Wykres osób pracujących z podziałem na branże w 2004r w Ziębicach..................36
Rys. 2.8. Liczba osób bezrobotnych w gminie Ziębice w latach 2001, 2002, 2003 i 2004r....40
Tab. 2.1. Bezrobocie w Polsce w latach 1990-2004 (stan na koniec roku)..............................20
Tab. 2.2. Bezrobocie w Polsce w 2004 roku.............................................................................25
Tab. 2.3. Ilość ofert zatrudnienia z urzędów pracy w roku 2004..............................................28
Tab.2.4 Liczba bezrobotnych w Polsce i woj. dolnośląskim w latach 2000-2004r..................33
Tab. 2.5. Dane dotyczące społeczeństwa w gminie Ziębice 2004r.................................35
Tab. 2.6. Struktura i bilans bezrobotnych w roku 2002...........................................................38
Tab. 2.7. Struktura i bilans bezrobotnych w roku 2003. .........................................................39
Tab. 2.8. Struktura i bilans bezrobotnych w roku 2004...........................................................39
Tab. 2.9.Bezrobotni według wieku, poziomu wykształcenia, stażu pracy i czasu pozostawania bez pracy stan za koniec 2004 roku.........................................................................................41
3
PRACUJĄCY
Nowo zatrudnieni
Ponownie zatrudnieni
BEZROBOTNI
OSOBY NALEŻĄCE DO ZASOBU SIŁY ROBOCZEJ
Tracący pracę
Czasowo zwolnieni
Rezygnujący z pracy
Podejmujący pracę
Zniechęceni pracownicy
Powracający na rynek pracy
Nowo wchodzący na rynek pracy
Emeryci i chwilowo nie zatrudnieni
Ludność w wieku produkcyjnym
(Lp)
Aktywni zawodowo (zasoby siły roboczej) (Sr)
Bierni zawodowo
(NSr)
Zatrudnieni
(Z)
Bezrobotni
(B)
Polska = 38186,6 tys.
Wyszukiwarka