Definicje ustawowe
Ustawa z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późn. zm.) w następujący sposób definiuje autostrady i drogi ekspresowe:
autostrada - droga publiczna o ograniczonej dostępności, przeznaczona wyłącznie do ruchu pojazdów samochodowych, wyposażona przynajmniej w dwie trwale rozdzielone jednokierunkowe jezdnie, posiadająca wielopoziomowe skrzyżowania ze wszystkimi przecinającymi ją drogami transportu lądowego i wodnego. Wyposażona jest w urządzenia obsługi podróżnych, pojazdów i przesyłek, przeznaczone wyłącznie dla użytkowników autostrady.
droga ekspresowa - droga publiczna o ograniczonej dostępności, przeznaczona wyłącznie do ruchu pojazdów samochodowych, wyposażona w jedną lub dwie jezdnie, posiadająca wielopoziomowe skrzyżowania z przecinającymi ją innymi drogami transportu lądowego i wodnego, z dopuszczeniem wyjątkowo jednopoziomowych skrzyżowań z drogami publicznymi. Wyposażona jest w urządzenia obsługi podróżnych, pojazdów i przesyłek, przeznaczone wyłącznie dla użytkowników drogi.
Program budowy sieci autostrad i dróg ekspresowych w Polsce, opracowany pod koniec lat 90. XX w., mimo wielu modyfikacji jest konsekwentnie realizowany. Zmiany wprowadzone do pierwotnej wersji programu dotyczyły takich kwestii jak: terminy ukończenia poszczególnych odcinków, zmiany klasy drogi (np. droga ekspresowa S3 początkowo była planowana jako autostrada A3). Rozporządzeniem Rady Ministrów z dn. 15 maja 2004 określono sieć autostrad i dróg ekspresowych w Polsce o łącznej długości ok. 7200 km (w tym ok. 2000 km autostrad)[3]. Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 13 lutego 2007[4] uzupełniło wykaz autostrad i dróg ekspresowych o drogi S2 i S79. 24 sierpnia 2009 roku Ministerstwo Infrastruktury opublikowało projekt[5], a 20 października Rada Ministrów przyjęła Rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie sieci autostrad i dróg ekspresowych[1], które zakłada:
Sieć autostrad i dróg ekspresowych rozbudowywana jest obecnie szybciej między innymi ze względu na duże zainteresowanie problemem, dotacje z europejskiego Funduszu Spójności, a także dotacje Unii Europejskiej. Dodatkowym impulsem mobilizującym instytucje rządowe do przyspieszenia prac w tym kierunku stało się przyznanie organizacji Euro 2012 Polsce i Ukrainie.
Zaawansowanie budowy autostrad i dróg ekspresowych w Polsce
Poniższa tabela zawiera zestawienie planowanych autostrad i dróg ekspresowych w Polsce zgodnie z rządowym "wykazem autostrad i dróg ekspresowych w Rzeczypospolitej Polskiej" będącym załącznikiem do rozporządzeń Rady Ministrów. W rubryce Długość całkowita, wartości oznaczone symbolem * są przybliżone i mają charakter jedynie orientacyjny (nieustalony jest ostateczny przebieg tych dróg, tym samym nieznana dokładna ich długość). Dane w pozostałych rubrykach według stanu na 11 czerwca 2012 r..
Autostrady |
|||||||
Oznaczenie drogi |
Zakładany przebieg |
Długość całkowita |
Odcinki gotowe |
Odcinki w budowie |
Odcinki w przetargu |
||
565,1 km |
246,5 km |
43,62% |
194,8 km |
|
123,8 km |
||
622,6 km |
475 km |
76,29% |
|
|
147,6 km |
||
670 km |
446,5 km |
66,64% |
219,5 km |
|
4 km |
||
28,7 km |
21,7 km |
75,61% |
2,2 km |
|
4,8 km |
||
22,3 km |
22,3 km |
100% |
|
|
|
||
78,5 km |
7,6 km; |
54,84% |
|
|
70,9 km |
||
Razem autostrad |
1987,2 km |
1234,25 km |
62,11% |
437,3 km |
|
315,65 km |
|
|
|||||||
Drogi ekspresowe |
|||||||
Oznaczenie drogi |
Zakładany przebieg |
Długość całkowita |
Odcinki gotowe |
Odcinki w budowie |
Odcinki w przetargu |
Odcinki z DŚU |
|
122,1 km * |
64,5 km |
52,82% |
|
|
4,8 km |
||
35,6 km |
|
|
15 km |
|
20,6 km |
||
478,2 km * |
167,75 km |
35,08% |
80,6 km |
|
201,35 km |
||
367,7 km * |
76,15 km |
20,70% |
29,3 km |
|
262,25 km |
||
318,7 km * |
55,95 km |
17,43% |
|
|
180 km |
||
726,2 km * |
161,45 km |
22,92% |
108,15 km |
52,5 km |
269,8 km |
||
590,5 km * |
101,4 km |
17,17% |
346,4 km |
16,7 km |
128 km |
||
459,8 km * |
43,55 km |
9,47% |
4,85 km |
|
24 km |
||
554,2 km * |
48,05 km |
8,67% |
7,7 km |
5,3 km |
111,7 km |
||
319 km * |
12,55 km |
3,93% |
66,1 km |
|
12,1 km |
||
40,1 km |
9,6 km |
23,95% |
4,1 km |
|
27,2 km |
||
321,6 km * |
18 km |
5,6% |
66,1 km |
|
104,7 km |
||
595,2 km * |
14,5 km |
2,43% |
17,6 km |
|
27 km |
||
50,2 km |
100% |
|
|
|
|||
21 km |
|
|
6 km |
|
15 km |
||
247,5 km * |
|
|
14 km |
6,25 km |
13 km |
||
49,8 km |
25,7 km |
51,6% |
15,6 km |
|
8,5 km |
||
192,2 km * |
6,8 km |
3,5% |
|
|
9,7 km |
||
4,3 km |
|
|
4,3 km |
|
|
||
Razem dróg ekspresowych |
5493,9 km |
856,15 km |
15,58% |
785 km |
80,75 km |
1419,7 km |
Ponadto poniższe drogi ekspresowe nie są elementem rządowego planu sieci autostrad i dróg ekspresowych: |
||||
Oznaczenie drogi |
Zakładany przebieg |
Długość całkowita |
Istnieje |
Informacje dodatkowe |
b.d. |
0 km |
|||
b.d. |
0 km |
|||
8,6 km |
8,6 km |
Prawne warunki korzystania
Oznaczenia
Autostrady w Polsce oznacza się znakiem białego wiaduktu nad dwiema białymi jezdniami na niebieskim tle. Numerowane są znakiem o czerwonym tle. Przed numerem zawsze znajduje się litera A. Drogowskazy na autostradach mają niebieskie tło. Drogi ekspresowe w Polsce oznacza się znakiem białego samochodu zwróconego frontem do kierowcy, na niebieskim tle. Numerowane są znakiem o czerwonym tle, z numerem, poprzedzonym literą S, lub miniaturką znaku D7. Drogowskazy na drogach ekspresowych mają zielone tło.
Prędkość dopuszczalna
Tabela podaje przewidziane przez ustawę Prawo o ruchu drogowym limity prędkości na polskich autostradach i drogach ekspresowych.
Maks. prędkość (km/h) |
|||
Typ pojazdu |
Autostrada |
Droga ekspresowa |
Droga ekspresowa |
|
|||
|
|||
|
|||
|
|||
|
Inne ograniczenia
zawracania,
zatrzymywania się lub postoju pojazdu (z wyjątkiem miejsc do tego wyznaczonych),
cofania,
holowania, z wyjątkiem holowania przez pojazdy przeznaczone do holowania do najbliższego wyjazdu lub miejsca obsługi podróżnych.
Zgodnie z Kodeksem Drogowym autostrada przeznaczona jest dla ruchu pojazdów samochodowych, które na równej, poziomej jezdni mogą rozwinąć prędkość co najmniej 40 km/h, w tym również w razie ciągnięcia przyczep (art. 2 pkt 3).
Opłaty
Korzystanie z dróg ekspresowych jest obecnie zwolnione z opłat dla pojazdów lekkich, natomiast autostrady A1, A2 i A4 zaplanowano jako płatne. Wpływy z opłat za przejazd odcinkami zarządzanymi przez GDDKiA zasilają Krajowy Fundusz Drogowy.
Opłaty są pobierane w dwóch systemach:
System otwarty
Popularniejszym spośród funkcjonujących u koncesjonariuszy jest system otwarty, w którym opłata za przejazd pobierana jest wyłącznie w umieszczonych w poprzek głównych jezdni autostrady punktach poboru opłat (PPO), w których dokonuje się płatności zróżnicowanej w zależności od typu pojazdu. Wdrożenie takiego systemu jest relatywnie tanie, jednakże obniża płynność ruchu na głównych jezdniach drogi, bowiem w celu wniesienia opłaty konieczne jest zatrzymanie pojazdu na każdym PPO, które np. na wielkopolskim odcinku A2 wybudowane są co ok. 50 km.
W tym systemie pobierane są opłaty przez:
Decyzjami o ustaleniu lokalizacji oraz warunkami przetargowymi koncesjonariusz został zobowiązany do zapewnienia wykonania docelowego systemu pobierania opłat jako systemu zamkniętego, w którym miejsca poboru opłat (stacje poboru opłat - SPO) są zlokalizowane na wszystkich węzłach autostrady. Zgodnie z zapisami umowy koncesyjnej, realizacja zamkniętego systemu poboru opłat miałaby nastąpić po osiągnięciu wymaganego poziomu natężenia ruchu[8].
System zamknięty
Innym sposobem poboru myta autostradowego jest tzw. system zamknięty, w którym na drogach dojazdowych do i z każdego węzła autostrady (na tzw. łącznicach) budowane są stacje poboru opłat (SPO) oraz PPO na jezdniach głównych autostrady, na końcach odcinka koncesyjnego. W tych miejscach kierowca wjeżdżający na autostradę otrzymuje bilet, za który płaci we właściwym SPO lub PPO opuszczając autostradę. Opłata jest zróżnicowana w zależności od rodzaju pojazdu oraz pokonanego dystansu. System ten wymaga znacznie większych nakładów, ze względu na konieczność wybudowania SPO na każdym węźle. Rozwiązanie takie jest znacznie wygodniejsze dla użytkowników, gdyż nie tamuje ruchu na głównych jezdniach drogi, co zdecydowanie wpływa na utrzymanie dużej płynności ruchu (a co za tym idzie - skrócenie czasu przejazdu i obniżenie zużycia paliwa) oraz poprawę bezpieczeństwa natomiast może powodować zakłócenia w ruchu na węzłach.
W tym systemie pobierane są opłaty na odcinkach:
Autostrady bezpłatne
Jest lub pozostanie bezpłatny przejazd:
]
System opłat viaTOLL
Od 1 lipca 2011 r. kierowca pojazdu przekraczającego masę 3,5 tony musi posiadać specjalne urządzenie o nazwie viaTOLL. Na wybranych odcinkach dróg zainstalowano czytniki elektroniczne, które w sposób bezprzewodowy połączą się z urządzeniem oraz naliczą opłatę za przejazd. Urządzenie można doładować na wybranych stacjach benzynowych oraz punktach do tego przystosowanych. Kara za przejazd po wybranej drodze bez viaTOLL wynosi trzy tysiące złotych[10].
Parametry techniczne
Parametry dróg określa Rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 - w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie. Autostrada różni się od drogi ekspresowej głownie tym, że droga ekspresowa: może być jednojezdniowa, ma więcej węzłów, czasami ma skrzyżowania, w terenie zabudowanym może być zaprojektowana dla niższej prędkości projektowej niż autostrada, ma węższe pasy ruchu, może mieć węższe pasy awaryjne i pobocza. Droga ekspresowa ma mniejszy minimalny pas drogowy niż autostrada - 40 m zamiast 60 m. Stosowanie zjazdów jest zabronione na obu rodzajów dróg.
Autostrada wyjątkowo może mieć węzły drogowe z drogami głównymi, węzłami powinna łączyć się z drogami głównymi przyspieszonymi, drogami ekspresowymi i autostradami. Odstępy między węzłami nie powinny być mniejsze niż 15 km, a w granicach lub sąsiedztwie dużego miasta lub zespołu miast nie mniejsze niż 5 km. W wyjątkowych sytuacjach, jeżeli potrzeby funkcjonalno-ruchowe takie odstępy uzasadniają, dopuszcza się pojedyncze odstępy między węzłami nie mniejsze niż 5 km i 3 km w granicach lub sąsiedztwie dużego miasta lub zespołu miast.
Autostrada powinna posiadać urządzenia łączności alarmowej.
Pozostałe parametry autostrad są zależne od prędkości projektowej:
prędkość projektowa (km/h) |
120 |
100 |
801 |
szerokość pasa ruchu (m) |
3,75 |
3,5 |
|
szerokość pasa awaryjnego (m) |
3,0 |
2,5 |
|
2000 |
1500 |
||
minimalna długość odcinka prostego pomiędzy łukami w tę samą stronę (m) |
500 |
400 |
350 |
minimalna długość łuku (m) |
300 |
200 |
150 |
maksymalne nachylenie (%) |
4 |
5 |
6 |
Uwagi do tabeli: |
Droga ekspresowa wyjątkowo może mieć skrzyżowania na prawe skręty z drogami zbiorczymi, powinna mieć węzły lub skrzyżowania z drogami głównymi i węzły z drogami wyższych klas. Odstępy między węzłami poza terenem zabudowy nie powinny być mniejsze niż 5 km, a na terenie zabudowy w granicach lub sąsiedztwie dużego oraz średniego miasta nie mniejsze niż 3 km. W wyjątkowych sytuacjach, jeżeli potrzeby funkcjonalno-ruchowe takie odstępy uzasadniają, dopuszcza się pojedyncze odstępy między węzłami nie mniejsze niż 3 km poza terenem zabudowy i 1,5 km na terenie zabudowy. Ronda na drodze ekspresowej są dopuszczone tylko na jej końcach. Stosowanie zjazdów na drodze ekspresowej jest zabronione.
Prędkość projektowa drogi ekspresowej powinna wynosić 120 (tylko dwujezdniowe), 100 lub 80 km/h poza terenem zabudowy oraz 80, 70 lub 60 (tylko obszar silnie zurbanizowany) km/h na obszarze zabudowy. Szerokość pasa awaryjnego powinna wynosić 2,5 m.
Pozostałe parametry dróg ekspresowych są zależne od prędkości projektowej:
|
poza terenem zabudowy |
na obszarze zabudowy1 |
|||||
prędkość projektowa (km/h) |
1201 |
100 |
80 |
80 |
70 |
60 |
|
szerokość pasa ruchu (m) |
3,5 |
3,5 3,752 |
3,5 |
3,5 |
|||
2000 |
1500 |
1500 |
1200 |
1000 |
|||
minimalna długość odcinka prostego pomiędzy łukami w tę samą stronę (m) |
500 |
400 |
350 |
350 |
300 |
250 |
|
minimalna długość łuku (m) |
300 |
200 |
150 |
150 |
100 |
||
maksymalne nachylenie (%) |
4 |
5 |
6 |
6 |
7 |
8 |
|
Uwagi do tabeli:
|
|
Autostrada A1 na odcinku Swarożyn - Nowe Marzy
Autostrada A4 nocą w Katowicach
Węzły autostradowe
Nazwa |
Droga 1 |
Droga 2 |
Droga 3 / 4 |
Typ |
Współrzędne geograficzne |
Schemat |
Balice I |
— |
|||||
Goleniów |
Trąbka |
|
||||
Jordanowo |
— |
|
||||
Kraków Bieżanów |
— |
Trąbka |
|
|||
Kraków Opatkowice |
Trąbka z dodatkowym połączeniem |
|
||||
— |
Trąbka |
|||||
Legnica |
— |
|
|
|||
— |
||||||
Lodz Poludnie !Łódź Południe |
— |
|
|
|||
Lukowisko !Łukowisko |
— |
|
|
|
||
Mysłowice Brzęczkowice |
— |
|
||||
Nowe Marzy |
|
|||||
Koniczynka |
|
|||||
— |
|
|||||
Pyrzowice |
Pół koniczynki |
|
||||
Rzeszów Wschód |
Podwójne trąbki |
|
||||
Rzeszów Zachód |
— |
Trąbka |
|
|||
Szczecin Kijewo |
Koniczynka |
|||||
— |
||||||
Toruń Czerniewice |
— |
|
||||
Toruń Lubicz |
|
|
||||
Warszawa Konotopa !Warszawa Konotopa |
Trójkąt |
|||||
Warszawa Lubelska |
|
|
|
|||
Wroclaw Polnoc !Wrocław Północ |
Podwójne trąbki |
|||||
|
|
w budowie |
w planowaniu |