GEOLOGIA

Geologia - (z greckiego - Ziemia, logos - nauka, słowo) jest rodziną nauk geologicznych zajmujących się materią i budową litosfery, zwłaszcza skorupy ziemskiej, historią Ziemi i jej ewolucją. Jest wykorzystywana do zaspokajania praktycznych potrzeb człowieka.

Geologia: 1) geologia podstawowa; 2) geologia stosowana

Geologia podstawowa (dziedziny):

• mineralogia - badanie minerałów

• petrologia (petrografia) - budowa skał, ich geneza, ewolucja

• sedymentologia - procesy sedymentacji, które doprowadziły do powstania skał osadowych

• geologia dynamiczna - czynniki wewnętrzne i zewnętrzne kształtujące skorupę ziemską

• geologia historyczna - badanie rozwoju, przeszłości skorupy ziemskiej, przeszłość geologiczna ziemi

• paleontologia - flora i fauna

• tektonika - badanie struktury skorupy ziemskiej, deformacje struktury

• geologia regionalna - badanie regionów geologicznych - jednostek geologicznych

Geologia stosowana (dziedziny):

• geologia złóż - badanie złóż, bardzo ważna

• hydrogeologia - wody podziemne - badanie wód

• geologia inżynierska - związana z budownictwem, rozpoznawanie gruntu do wykonywania projektu budowlanego, dla trudnych miejsc

• geofizyka - badanie skorupy ziemskiej na podstawie właściwości fizycznych, np. rozchodzenie się fal sejsmicznych, badania grawimetryczne

• geotermia - badanie ciepła ziemi, wykorzystywanie ciepła np. do ogrzewania, wody termalne

Geologia inżynierska - dział geologii zajmujący się bezpośrednimi uwarunkowaniami geologicznymi działalności inżynierskiej (technicznej) człowieka, czyli tymi właściwościami środowiska geologicznego, które mogą wpływać na umieszczone w tym środowisku obiekty techniczne (konstrukcje inżynierskie, wyrobiska górnicze, sztuczne zbiorniki wodne, składowiska itp.) na ich planowanie, projektowanie, wykonywanie i użytkowanie.

Geotechnika - interdyscyplinarna gałąź wiedzy obejmująca elementy nauk technicznych i geologii, która zawiera elementy geologii inżynierskiej, hydrogeologii, gruntoznawstwa, mechaniki gruntów, skał, górotworów, górnictwa, fundamentowania, inżynierii lądowej, wodnej itp.

Budowa wnętrza Ziemi - geosfery

1. atmosfera

2. skorupa ziemska - dwa rodzaje: a) typu kontynentalnego >20-60, b) typu oceanicznego - 5-12 km, cienka

nieciągłość Moho

3. górny płaszcz - pomiędzy Moho, a 700-950 km, skład perodynamiczny

4. dolny płaszcz - 2900-950 km, mniejszy przyrost prędkości fal sejsmicznych i przyrostu gęstości

nieciągłość Gutenberga

5. jądro zewnętrzne - 5100-2900 km, stan ciekły Ni, Fe, wysokociśnieniowa, modyfikacja materiału skalnego płaszcza, która ulega metalizacji, o gęstości 8 g/cm3

6. jądro wewnętrzne - 6370-5100 km, stan stały Ni, Fe

Najstarsze skały ok. 4 mld lat- wiek skał na kontynentach, w skorupie typu oceanicznego 200 mln lat (młode).

Nie ma warstwy granitowej pod oceanem, są tylko dwie: astenosfera (płaszcz) - grubsza pod oceanami. Kontynent jest głębiej - niżej.

Miąższość skorupy:

oceany pow. 10 km

kontynent ok. 40 km

Europa ok. 30 km

Himalaje pow. 60 km

Kordyliery pow. 60 km

Karpaty ok. 50 km

Powierzchnia Moho na obszarze Polski - platforma prekambryjska, rejon strefy Tornquista - Teisseyr'a, platforma paleozoiczna, K
arpaty, Sudety

Przekroje przez skorupę na obszarze Polski

gleba - 25-30 km, lokalnie do 50 km

KSDB - Kola Superdeep Borehole - najgłębsze wiercenie na świecie

tarcza skandynawska, półwysep Kola, głębokość 12 261 m (12 km), rozpoczęcie wiercenia 1970 r, zakończenie wiercenia 1994 r.

Niemcy (Bawaria) - wiercenie na głębokość 4000 m (4 km), rozpoczęcie 1987 r., zakończenie 1989 r.

Polska (wiercenia):

Toruń 7200 m

Bieszczady

Strefy ryftowe (na oceanach) - strefy tworzenia skorupy oceanicznej, nowopowstałe - najmłodsze

Płyty tektoniczne

granice pomiędzy płytami tworzą strefy ryftowe - na granicy aktywny wulkanizm i trzęsienia ziemi.

Pierścień OGMA - wschód Azji (zachód Ameryki)

Kontakt płyty oceanicznej i kontynentalnej, im bardziej w głąb kontynentu, tym głębiej

Tektonika płyt

Gondwana, zlodowacenie gondwany

PROCESY GEOLOGICZNE

Procesem geologicznym nazywamy zjawisko lub zespół zjawisk wywołujących na powierzchni skorupy ziemskiej lub w jej wnętrzu przeobrażenia fizyczne lub chemiczne

I Procesy endogeniczne (wewnętrzne) - powodowane przepływem energii we wnętrzu skorupy - jądra ziemi:

• plutonizm - magmatyzm

• metamorfizm - przeobrażenia

• diastrofizm - np. trzęsienia ziemi

II Procesy egzogeniczne (zewnętrzne) - są pochodną procesów wewnętrznych:

• sedymentacja - nagromadzenie osadów

• wietrzenie

• erozja

• powierzchniowe ruchy masowe

• demolacja - zryw powierzchniowy

MAGMATYZM

Dyferencja magmy

4 podstawowe procesy dyferencjacji

Oddzielenie się płynnej magmy - wskutek działania sił ciężkości (tzw. Likwacja). W ten sposób pierwotnie jednorodny stop różnicuje się pod względem gęstości, powodując oddzielenie się np. magmy gabrowej od granitowej, czy stopu siarczkowego od krzemiennego

dyferencja magmy - różnicowanie się magmy

skały w stanie ciekłym - plastycznym

garowa - skała zasadowa

magma kwaśna - granitowa

Frakcyjna krystalizacja magmy - czyli kolejne wydzielanie się kryształów (minerałów) w czasie krzepnięcia stopu, w miarę spadku temperatury. W trakcie krystalizacji minerały lżejsze od stopu przemieszczają się ku górze, cięższe natomiast opadają na dno zbiornika magmowego.

Różnicowanie przy udziale składników lotnych - rozpuszczonych w fazie ciekłej magmy. Przy spadku ciśnienia i temperatury następuje wydzielenie się składników gazowych i ich wędrówka ku stropowi zbiornika magmowego. Bąbelki gazów przyczepione do kryształów mogą przemieszczać je ze sobą ku górze.

Różnicowanie przez asymilację - ze skałami osłony w brzeżnych partiach zbiornika magmowego. Asymilacja ta polega na częściowym rozpuszczeniu składników mineralnych skał osłony lub na wymianie jonowej między magmą a skałami osłony. Ma ona znaczenie jedynie wówczas, gdy skład skał osłony różni się zasadniczo od składu stopu magmowego.

Szereg Bowena - oliwiny jako pierwsze się krystalizują

Etapy krystalizacji magmy

Etap magmowy właściwy - T > 800 ^OC, w którym podczas krystalizacji następuje zmiana składu zasadowego od kwaśnego. W tym etapie tworzą się skały magmowe.

Etap pegmatytowy - T = 800-600 ^OC, w którym pozostałość magmy krzemianowej jest silnie przesycona parą wodną. Tworzenie najładniejszych minerałów (małe cząstki wchodzą w skały i tworzą się żyły).

Etap pneumatolityczny - T = 600-400 ^OC, w którym przegrzane pary ubogie w składniki krzemianowe przenikają przez otaczające serie skalne. Przeobrażenia serii skalnych, tworzą się skały kwarcowe, pod wpływem par ubogich przegrzanych.

Etap hydrotermalny - T = 400-100 ^OC, w którym dominującą rolę odgrywają gorące roztwory pomagmowe, o dużej ruchliwości. Woda z szeregiem rozpuszczonych substancji, złoża kruszców - siarczki.

Przestrzenny układ magmowy (w przekroju)

1. batolit - wielkie ciało magmowe, np. masyw karkonoski, masyw tatrzański

2. harpolit - zazębia się ze skałami skalnymi otoczenia

3. pnie magmowe - pionowe ciała, masyw w rejonie Zawiercia

4. apofizy - żyły o grubości kilkuset metrów, penetrują skały

5. dajki - żyły o przebiegu zgodnym z serią skalną otoczenia

6. lakkolit typu cedrowego

7. lakkolit - pień magmowy + część główna

8. fakolit

9. pokrywa lawowa - już na zewnątrz ziemi np. w Indiach, rejon Polesia, pola zajęte przez lawę

10. wulkany - maary

11. żyły pokładowe

12. stożki - popiołowy stożek wulkaniczny

13. kaldera - centralne części

14. stożki wulkaniczne wraz z potokiem lawowym

15. stratowulkan

Mineralizacja, magmatyzm

Struktura wulkanu

METAMORFIZM - przeobrażanie

Metamorfizmem nazywamy procesy przeobrażania skał osadowych i metamorficznych w wyższych temperaturach od 800 ^OC i w wyższych ciśnieniach rzędu tysięcy megapaskali. Procesy te zachodzą zasadniczo w stanie stałym, przy niewielkim udziale faz ciekłej, gazowej.

Przeobrażanie - zmiana struktury skał

Czynniki metamorficzne:

• temperaturach

• ciśnienie

• składniki gazowe i ciekłe

• czas

W zależności od rodzaju dominującego czynnika wyróżniamy następujące rodzaje metamorfizmu:

1. metamorfizm termiczny - pod wpływem temperatury

2. dyslokacyjny - przy uskokach, duże tarcie, wzrasta temperatura i ciśnienie

3. regionalny - obejmuje całe jednostki geologiczne, np. Sudety, najważniejszy bo największe obszary

4. metasomatyczny - pod wpływem oddziaływania roztworów hydrotermalnych - bardzo gorące

5. progresywny i regresywny - progresywny - w głąb, zespół skalny jest „wciskany”, regresywny - odwrotnie, „do góry”

6. ultrametamorfizm - na pograniczu z magmatyzmem - bardzo silne przeobrażona skała płynna

7. metamorfizm uderzeniowy - kolizje ciał niebieskich (np. meteoryt uderza w Ziemię)

Gnejs jest skałą metamorficzną, budowa warstewkowa (warstwowa), tworzy się na skutek nacisku statycznego, dochodzi do selektywnej dyferencacji (efekt „prasy”). Zafałdowanie pod wpływem sił górotwórczych, naciska w płaszczyźnie poziomej i pionowej. Gnejs stosowany jest też jako kruszywo, bardzo ładny.

Migmatyt - intensywnie pofałdowana, między metamorfizmem a magmatyzmem, do temp. 800-700 ^OC.

Metamorfizm uderzeniowy

W Polsce

• skały magmowe - Dolny Śląski, masyw karkonoski, masyw kłodzko-złotostocki, masyw strzegomski (granit)

• skały metamorficzne - w lewo od Karpacza, Góry Kaczawskie, rejon lądecko-śnieżnicki

Najstarsze skały na terenie Polski - Góry Sowie.

Są także bazalty, powstałe w trzeciorzędzie.

Platforma wschodnioeuropejska - w tamtym rejonie też są skały metamorficzne, ale są przykryte skałami osadowymi, są na głębokości ok. 800-1000 m.

Magmowe i metamorficzne skały są w Tatrach, na powierzchni - rejon Morskiego Oka, Doliny Pięciu Stawów, Stawów Gąsienicowych, Czerwone wierchy.

TRZĘSIENIA ZIEMI

Trzęsienie ziemi to gwałtowne rozładowanie naprężeń powstałych w skorupie ziemskiej w czasie ruchów fragmentów litosfery. Z miejsca uwolnienia tych naprężeń (hipocentrum - ognisko trzęsienia ziemi) rozchodzą się fale sejsmiczne. Punkt na powierzchni ziemi położony nad ogniskiem (epicentrum) to miejsce, gdzie fale docierają najwcześniej i gdzie straty są największe. Siła wstrząsów maleje w miarę oddalania się od epicentrum. Nauka o trzęsieniach ziemi to sejsmografia.

Hipocentrum - to położone w głębi ziemi źródło rozchodzenia się fal sejsmicznych, czyli ognisko trzęsienia ziemi. Prostopadle nad epicentrum, na powierzchni ziemi, znajduje się epicentrum.

Epicentrum - to miejsce położone na powierzchni ziemi, w najbliższej odległości od hipocentrum. Obszar największych zniszczeń.

Skala Richtera - skala logarytmiczna określająca wielkości trzęsienia ziemi na podstawie amplitudy drgań wstrząsów sejsmicznych, wprowadzona w 1935 r. przez amerykańskiego geofizyka Charlesa F. Richtera. Wielkości te określone są za pomocą magnitudy. Skala Richtera jest skalą energetyczną tj. określa energię wyzwoloną w czasie wstrząsu. Każdy kolejny stopień oznacza około 10-krotnie większą energię wyzwoloną, mierzoną w dżulach (J). Teoretycznie jest to skala otwarta, ale w praktyce nie notuje się wstrząsów o magnitudzie powyżej 9,5 stopnia.

Skala	Skutki	Liczba trzęsie/rok
< 2,0	Najmniejsze wstrząsy, nieodczuwalne przez człowieka ani przez sejsmograf	2920000
2,0-3,4	Wstrząsy nieodczuwalne dla człowieka, lecz rejestrowane przez sejsmograf	800000
3,5-4,2	Bardzo małe wstrząsy, odczuwalne tylko przez niektórych ludzi	30000
4,3-4,8	Odczuwalne przez większość osób, nieszkodliwe	4800
4,9-5,4	Odczuwalne przez wszystkich, powoduje bardzo niewielkie zniszczenia	1400
5,5-6,1	Średnie wstrząsy, powodują mniejsze uszkodzenia budynków	500
6,2-6,9	Duże wstrząsy, powodują znaczne zniszczenia	100
7,0-7,3	Poważne zniszczenia	15
7,4-8,0	Ogromne zniszczenia	4
8,0-8,9	Ogromne zniszczenia, katastrofalne skutki dla wielu krajów	1
> 9,0	Trzęsienie, które może zburzyć wszystkie miasta na terenie większym niż kilkanaście tysięcy km^2	1 na 20 lat

Podział trzęsień ziemi ze względu na przyczynę

1. tektoniczne - najczęstsze (90%) i najgroźniejsze. Ich przyczyna to gwałtowne rozładowanie energii nagromadzonej w skorupie ziemskiej lub górnym płaszczu. Energia w ośrodkach skalnych kumuluje się, a gdy przekroczy krytyczną wartość, ośrodek pęka powodując wstrząs. Większość trzęsień tego typu powstaje w stropach górnych płyt litosfery. Trzęsienia tektoniczne występują także w młodych powierzchniach fałdowych, w stropach gdzie subdukcja już wygasła.

2. Wulkaniczne - stanowią ok. 7% trzęsień. Ich geneza związana jest z gwałtownymi erupcjami wulkanów lub zapadaniem się stropów opróżnionych komór magmowych.

3. Zapadowe - związane z obszarami krasowymi, na których dochodzi do zawaleń się stropów nad jaskiniami lub innymi próżniami w podłożu. Ok. 2% ogółu trzęsień, ich skutki są słabo odczuwalne.

4. Antropogeniczne - spowodowane tąpnięciami. Do ich powstania może przyczynić się także człowiek

Podział trzęsień ziemi ze względu na głębokość ogniska

1. płytkie (85%) - poniżej 70 km

2. średnie (12%) - 70-350 km

3. głębokie (3%) - 350-700 km

Podział trzęsień ziemi ze względu na powiązanie ze wstrząsem zasadniczym

1. wstępne - o słabej magnitudzie

2. zasadnicze - o największej magnitudzie

3. następcze - po wstrząsie zasadniczym, o zmniejszającej się magnitudzie

Przed i po erupcji wulkanu mogą (ale nie muszą) pojawić się wstrząsy typu:

• aftershock -i (wstrząsy po erupcji)

• foreshock -i (wstrząsy przed erupcją)

Ze względu na częstotliwość występowania trzęsień ziemi na danym terenie rozróżnia się obszary:

1. sejsmiczne - częstych i silnych trzęsień ziemi

2. pensejsmiczne - rzadkich, słabych wstrząsów

3. asejsmiczne - bez wstrząsów sejsmicznych (Polska)

Fale sejsmiczne - faje sprężyste rozchodzące się w ziemi, powstałe wskutek trzęsień ziemi, wywołane przez eksplozję materiałów wybuchowych lub powodowane działalnością górniczą

Rodzaje fal sejsmicznych

• fale wgłębne (objętościowe) - rozchodzą się wewnątrz ziemi

• fale podłużne (dylatacyjne) - najszybsze z fal, 5,4 km/s, najwcześniej docierają do epicentrum, powodują ściskanie i rozciąganie skał, mogą poruszać się również w płynach

• fale poprzeczne (torsjonalne, skrętu) - dwukrotnie wolniejsze 3,3 km/s, rozchodzą się tylko w skałach

• fale powierzchniowe - po powierzchni ziemi, od epicentrum, najbardziej katastrofalne w skutkach

Inne rodzaje fal sejsmicznych:

• fale Reyleigha - ruch po elipsie, prostopadle względem rozchodzenia się fal (fale typu grawitacyjnego)

• fale Love'a - powierzchniowe fale poprzeczne o polaryzacji poziomej) wywołują drgania poziome, prostopadłe do kierunku rozchodzenia się fal

Polskie stacje sejsmologiczne - Ojców „OJC”, Racibórz „RAC”, Książ „KSP”, Górka Klasztorna „GKP”, W-wa „WAR”.

W Polsce trzęsienia przede wszystkim w Karpatach, ponieważ są to najmłodsze góry, najmłodsze deformacje.

Lineament Łaby - pogranicze Niemiec i Czech, tam dużo trzęsień.

Wschód Azji, zachód Ameryki, wschód Australii - tam b.dużo, wzdłuż granic płyt skorupy ziemskiej.

PROCESY EGZOGENICZNE (procesy zewnętrzne)

Sedymentacja

osad, sedyment - to nagromadzenie materiału (na dnie zbiornika) w różnych środowiskach,w wyniku procesów sedymentacji

Transport materiału:

• toczenie

• wleczenie

• saltucja - (odbijająca się, jak piłka)

• w zawieszeniu

Warstowanie:

• poziome, horyzontalne

• przekątne, skośne

• sigmoidalne (wygięte u góry i na dole)

• frakcjonajne (zmieniające się uziarnienie, od dużych do małych)

Kąt naturalnego zsypu - kąt pod którym układają się osady

Krzemieniec - piaskowiec z Karpat.

Zmarszczki prądowe (w wodzie).

Flisz karpacki - zespół piaskowców i łupków.

Jamki wirowe.

Ślady uderzeniowe.

Środowiska sedymentacji

Sedymentacja lądowa:

1. akumulacja rzeczna

2. lodowcowa

3. eoliczna

4. pustynna

5. jeziorna

6. bagienna

Sedymentacja morska (w zależności od głębokości):

1. osady litoralne

2. nerytyczne

3. hemipelagiczne

4. eupelagiczne

Sedymentacja lądowa

1) akumulacja rzeczna

W środowiskach rzecznych, tzn. korytach i terenach zalewowych powstaje większość osadów kontynentalnych. Gromadzą się one w tych odcinkach biegu rzeki, gdzie sedymentacja przeważa nad erozją. W zależności od charakteru podłoża i odcinka biegu rzeki …

aluwia - osady rzeczne

rzeka roztokowa - dużo koryt

rzeka meandrująca

Rzeka cały czas przenosi materiał.

Starorzecza - była tam kiedyś rzeka, ale zmieniła bieg - „ścięła się na prosto”

Stożek napływowy - tam gdzie rzeka uchodzi, delty rzek, ale też jak wychodzi z gór

2) akumulacja lodowcowa

W Polsce był lądolód po Karpaty i Sudety. Mazury, pomorze wielkopolskie - jeziora, niewielkie wzniesienia.

Zlodowacenia w Polsce:

• południowoeuropejskie

• środkowoeuropejskie

• północnoeuropejskie

• podlaskie

Konsolidacje gruntu - zagęszczenie gruntu po lodowcu, duża masa spowodowała zagęszczenie.

System glacjalny

np. pradolina noteci

Piaski i żwiry sandrowe (sandr).

Piasek i glina wszędzie w Polsce, bo wszędzie był lądolód, gdyby nie to, byłyby iły (i byłoby źle).

• moreny czołowe

• moreny denne

• sandry

• ozy

• kemy

• drumliny

Morena recesyjna - gdy lądolód się topi

Morena wyciśnięta

Głazy narzutowe - naniesione przez lądolód głazy, przywleczone ze Skandynawii, np. w Licheniu uformowana z głazów narzutowych góra Golgota, kocie łby, często do budowy

Sandry - głównie w części północnej Polski, bo tam więcej zlodowaceń

Łuk Mużakowa - nad Nysą Łużycką.

Lo
dowce górskie

Tatry - tam nie było lądolodu, choć w zasadzie był, bo w górach jest zimno, a lądolód był blisko, np. Czarny Staw, Morskie Oko

kar lodowcowy, pole firnowe, jęzor lodowcowy, morena środkowa (tam gdzie łączą się dwa jęzory z karów), brama lodowcowa, morena boczna, morena czołowa.

Typy lodowców:

• alpejskie

• himalajskie

Rodzaje dolin górskich

dolina V-kształtna (niezlodowacona) dolina U-kształtna (zlodowacona)

3) Akumulacja eoliczna (wiatrowa)

Wiatr nanosi piasek - wydmy

wydma paraboliczna barchan

wydma podłużna wydma poprzeczna

W wyniku akumulacji eolicznej tworzą się:

• piaskowce tumlińskie

• lessy

4) sedymentacja pustynna

5) sedymentacja jeziorna

Tworzą się wówczas:

• gytia

• kreda jeziorna

• ziemia okrzemkowa - iły + tlenki żelaza

• ruda darniowa

6) akumulacja bagienna

• torfy (przeobrażają się w: węgiel brunatny, węgiel kamienny)

Rozkład uwęglenia na poziomie 750 m.p.p.m.

Sedymentacja morska

1) strefa litoralna

40-60m, tworzą się:

• plaża

• wały

• mierzeje

• mielizny

• bariery

• osady lagunowe

2) strefa nerytyczna (osady szelfowe) - do ok. 230 m, utwory rafowe, wapienie rafowe

3) sedymentacja ewaporatowa - intensywne powstawanie: gipsy, sole, anhydryty

4) strefa batialna - od ok. 230 m do ok. 2000 m, muły

5) strefa abyssalna - głębie oceaniczne, muły, iły

ELEMENTY TEKTONIKI

Tektonika - dziedzina nauk geologicznych zajmująca się strukturą skorupy ziemskiej, badająca deformacje różnych rzędów wielkości, genezę tych deformacji i wiek

Rodzaje deformacji

Warstwowanie skał

• warstwa - to podstawowy element geologiczny o określonej miąższości, ograniczona od góry powierzchnią stropu, a od dołu spągiem

• strop - górna powierzchnia warstwy skalnej, na podstawie stropu lub spągu określa się biegun i układ warstwy

• spąg - dolna powierzchnia warstwy skalnej, na podstawie stropu lub spągu określa się biegun i układ warstwy

Orientacja warstwy w przestrzeni

bieg - linia pozioma na warstwie

upad

Deformacje fałdowe - bieg fałdu, promień fałdu, wysokość fałdu

Klasyfikacja fałdów:

• fałd stojący

• pochylony

• obalony

• leżący

• przewalony

Klasyfikacja fałdów ze względu na kształt:

• fałdy zygzakowate

• grzebieniowate

• paraboliczne

• półkoliste

• skrzynkowe

• wachlarzowate

Deformacje uskokowe

Uskoki zrzutowe

normalny odwrócony progowy

Uskoki przesuwcze

normalno - przesuwcze inwersyjno - przewsuwcze

Uskoki rotacyjne

nożycowe zawiasowe

Budowa blokowa, zrębowa

Płaszczowina - budowa z dużą ilością fałd (np. Karpaty)

czapka tektoniczna

okno tektoniczne (np. okno tektoniczne Żywca)

WIETRZENIE

Efektem wietrzenia jest rzeźba.

Wietrzeniem nazywamy reakcje skał na oddziaływanie powietrza, wody i słońca. Działanie to ma charakter fizyczny i chemiczny.

Wietrzenie fizyczne - zachodzi pod wpływem insolacji i związanych z nią zmian temperatury, działania wody i mrozu oraz organizmów.

Procesy wietrzenia fizycznego:

1. nagrzewanie i ochładzanie (nagrzewanie - rozszerzanie, ochładzanie - kurczenie)

dezintegracja granularna

dezintegracja blokowa

ekstoliacja, łuszczenie skał

2. zamarzanie i odmarzanie (woda zamarza, tworzą się szczeliny, kawałki skał rozpadają się na mniejsze frakcje)

np. gołoborza - Góry Świętokrzyskie

3. pęcznienie i kurczenie (ruch cząstek wskutek uwodnienia i odwodnienia)

4. obtaczanie i ścieranie (pod wpływem transportu wodnego i eolicznego)

np. Kapadocja - Turcja

5. działalność roślinności i zwierząt

Wietrzenie chemiczne - to rozpad minerałów i powstawanie nowych pod wpływem wody i zawartego w niej CO2.

Procesy wietrzenia chemicznego

1. hydroliza - reakcja minerałów z wodą, produktem są minerały uwodnione i wodorotlenki

2. hydratacja - uwodnienie minerałów, np. hydrolityczny rozkład krzemianów i glikokrzemianów, w wyniku czego powstaje kwas krzemowy lub koloidalny SiO2,

hematyt + woda = limonit

3. karbonatyzacja (uwęglanowienie) - w wyniku hydrolizy krzemianów powstaje kwas krzemowy lub koloidalny SiO2,

Pod wpływem działania kwasu węglowego następuje całkowite lub częściowe rozpuszczenie minerałów, a zawarte w nich metale łączą się z dwutlenkiem węgla, dając węglany i dwuwęglany

4. utlenianie

5. rozpuszczanie

6. redukcja

7. krystalizacja

8. sorpcja i wymiana jonowa

9. 
   chelatacja

Gliny zwietrzelinowe

• wietrzenie ilaste

• wietrzenie laterytowe

• bielica i arsztyn

• terra rosa - produkt wietrzenia głównie wapieni

• gleby

Erozja rzeczna

Ruchy masowe

Ruchy masowe są to przemieszczenia mas skalnych, które zachodzą pod wpływem grawitacji, np. piargi.

Natężenie ruchów masowych zależy od:

• nachylenia stoku

• 
  rodzaju skał

• ułożenia skał względem stoku

• miejscowy charakter klimatyczny

• obecność roślinnego

• wilgotność gleb

Rodzaje ruchów masowych:

• osuwiska - gwałtowny ruch masowy, przemieszczenie mas skalnych o dużej objętości.

Nisza osuwiskowa, rynna osuwiskowa, jęzor osuwiskowy

• 
  spełzywanie - bardzo powolny ruch, zachodzi na stokach o niewielkim nachyleniu, a jego występowanie objawia się powyginanymi słupami, pochylonymi pniami drzew czy płotami

• odpadanie - rezultat wietrzenia fizycznego, strome stoki

• obryw - wielkie masy skalne

• spływanie - materiał skalisty silnie nasiąknięty wodą

Przyczyny rozwoju osuwisk:

• geologiczne

• antropogeniczne

---