Geneza i klasyfikacja gleb

Prowadzący: prof. dr hab. S. Skiba

SPIS TREŚCI

I. Wstęp

Kierunki badań naukowych:

• badania porównawcze nad glebami różnych stref (tundra, tajga, pustynia) i pięter klimatyczno-roślinnych (Karpaty, Sudety, masyw centralny, Spitsbergen)

• kartowanie i geografia gleb

• wielkoskalowe i przeglądowe mapy gleb parków narodowych w Karpatach

Przekształcenie pokrywy glebowej i ochrona gleb

Wertylizacja - spękania materiałów ilastych w klimacie suchym

Vantule - kamienista

Gorgany - nazwa regionalna gór w karpatach wschodnich

Gleby (def.) - materiał powierzchniowej dostawy wody (umożliwia życie) dla świata organicznego.

Czynniki glebotwórcze:

• skała macierzysta

• warunki klimatyczne

• stosunki wodne

• rzeźba i procesy morfogenetyczne

• świat roślin i zwierząt

• działalność człowieka

• czas geologiczny

W Polsce gleby zaczęły się tworzyć po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego

środowisko abiotyczne
⇓ skała, warunki klimatyczne, wody (hydroliza), rzeźba		Gleba		środowisko biotyczne

Przyroda nieożywiona i gleby często stosuje się takie sformułowanie

Gleba tworzy się gdy do jakie do konsolidacji pewnych elementów (wyżyny skały)

woda odprowadza produkty rozkładu

Rzeźba - współczesne procesy wzbogacają u podnóża stoków i niszczą u góry

W obszarach górskich w pokrywach stokowych czy wierzchowinowych nie ma miąższych pokryw

				Czas
	ŚRODOWISKO ABIOTYCZNE						ŚRODOWISKO BIOTYCZNE
		- podłoże geologiczne						- królestwo baterii
		- rzeźba i procesy morfogenetyczne						- pierwotniaków
				GLEBA					- grzybów
		- warunki klimatyczne						- roślin
		- warunki hydrogeologiczne						- zwierząt
				człowiek

Woda jest sorbowana przez glebę - to zależy od właściwości sorpcyjnych.

Minerały najbardziej sorbcujące - minerały ilaste

Funkcje gleby w środowisku:

1) funkcje produkcyjne (zaspokojenie)

2) hydrologiczne

3) ochronna (gromadzenie i nieudostępnianie natychmiast, naturalny filtr, nie oddawanie wszystkiego od razu)

4) krajobrazowa (siedlisko dla różnych zbiorowisk roślinnych, a one są zróżnicowane w zależności od gleby = bioróżnorodność

5) gleba jako zapis dziejów

PROFIL GLEBOWY

cześć gleby objęta intensywnymi przemianami biologicznymi	{	O		O - poziom ektopróchniczny
				A		A - poziom akumulacji próchnicy i składników odżywczych
		część gleby objęta intensywnymi przemianami wietrzeniowymi i mineralnych części gleby		B	E	B - poziom intensywnych procesów wietrzenia minerałów np. brunatnienie lub poziomy eluwiacji i iluwiacji E - poziom eluwialny (wymycia)
						B	B - poziom iluwialny (wmycia, wzbogacenie): Eet, Bt w procesie płowienia Ees, Bhfe i/lub Bfe w procesie bielicowienia
podłoże gleby - słabo przekształcone, skała macierzysta gleby		C lub R		C - skała macierzysta gleby R - skała lita (nieprzepuszczalna dla wody i korzeni

W obszarach wulkanicznych (Masyw Centralny) andosole - czarne gleby wulkaniczne czarność zależy od procesów …… ale to nie czarne ziemie

II. Geneza

Minerały wtórne

Krzemiany i glinokrzemiany warstwowe

abiotyczne						biotyczne
	podłoże
				gleba

Podstawą (matrycą) dla podłoża są różne skały, one przetwarzane dają masę glebową

Gleba - materiał zwietrzały posiada składniki, które posiadają zdolność zatrzymywania wody, oddawanie jej rośliną ma także składniki odżywcze (pochodzące od wietrzenia)

Skały

1. Magmowe - krystaliczne, wylewne

• Podlegają procesom zewnętrznym:

• wietrzenie fizyczne - rozkruszanie,

• chemiczne - rozkład minerałów.

• Potem transport, depozycja, litifikacja

Skały magmowe - granitoidy (składniki mineralne - odziedziczone):

• kwarce 30 %,

• skalenie 30 %,

• miki 30 %,

• min. akcesyjne, maficzne

Zwietrzelina gruntu - składniki mineralne:

• 70 % kwarcu

• 5 % skaleni

• 10 % mik

• minerały wtórne powstałe w wyniku wietrzenia chemicznego np. gdy zwietrzelina jest czerwona to dużo żelaza, gdy ilasta to…

Zwiększona ilość kwarcu (SiO₂) bo on może tylko rozdrabniać się od grubej frakcji (piaski) rzadziej b. drobnej (iły)

Skalenie zwietrzałe chemicznie i przekształca się w inne np. minerały ilaste

Minerały ilaste z gruby kaolinitu i illitu

Minerały tworzą frakcję koloidalną i będą odpowiedzialne za zatrzymywanie wody i składników dla świata organicznego

Minerały ciężkie > 3 g / 1 cm³ - diamenty, biotyty itd.

kwarc: gęstość 2,8 - 2,6 g / cm³

Minerały lekkie:

Tetraedr - tlen	Oktaedr
warstwa tetraedryczne czworościany	warstwa oktaedryczna (ośmiościan)

Kaolinit 1:1 - czyli 1 czworościan i 1 ośmiościan

Pirotyllitu - talk Smektytu Wermikulitu Mik Mik kruchych chlorytu

2:1

Ił różnobarwny bardzo chroniący wodę wykazuje elementy kryształu

Haloizyt - rurki

Frakcja mechaniczna

Zbiór cząstek elementarnych (cząstek stałych - pojedyncze ziarna, mineralne lub fragmenty skał litych), których średnica zawiera się w pewnym przedziale wielkości

Istnieje wiele podziałów - wg PN:

Części szkieletowe: kamienie > 20 mm żwir 20 - 2 mm

Części ziemiste: piasek 2 - 0,05 mm pył 0,05 - 0,002 mm ił < 0,002 mm

Skały wulkaniczne:

• strukturalne pęcherzykowato, skrytokrystaliczne: bazalty, porfiry, andezyty itp.

• Skał wulkanicznych na terenie Polski jest około…

• Zarówno skały magmowe jak i głębinowe budują trzon skalny: Tatr i części Sudetów + Ślęza, Czorsztyn

Skały osadowe:

• Na Babiej Górze - różne skały osadowe - flisz

• Skały fliszowe zajmują dość duże powierzchnie - dostarczają minerałów:

• kwarc

• minerały ilaste

• gliny średnie

Flisz:

1. węglanowy - cement „lepiszcze” ziaren okruchowych

2. krzemionkowy

Skały osadowe inne:

• wapienie dolomity: Jura Krakowsko-Częstochowska, Tatry serie wierchowe reglowe, Giewont, Czerwony wierch, Pieniny (P.P.S.), Wyżyna Lubelska, Śląsk Opolski

• Rędziny - 1 % w Polsce

• Głównymi podłożami dla gleb Polski będą osady polodowcowe

Utwory czwartorzędowe (polodowcowe):

• piaski

• żwiry

Strefa marginalna - lodowce

Materiał przeniesiony na przedpole w formie sandrów (głównie piaszczyste, różnie przesortowane materiały żwirowe także

Hydrologicznie piaski są bardzo przepuszczalne dla wody

• Na piaskach gleby bielicowe, kwaśne

• Formy zwydmione - arenosole - formy inicjalne

• proces glebotwórczy nie wyraźny

Arenosole - gleby pustynne, stref suchych

Występowanie: Opolszczyzna (rejon Kluczborka), Lubuskie, Lasy Janowskie, Płaskowyż Kolbuszowski, Puszcza Kampinoska, Niepołomicka, Bory tucholskie, NIE Pustynia Błędowska

Lessy

Występowanie: Roztocze, Płaskowyż Nałęczowski, kopiec Kościuszki,

Wyżyna Proszowicka, rejon Sandomierza

Geneza: eoliczna, materiał równoziarnisty, wywierane z przedpola lodowca, niewielka ilość ziaren piasku 0,1 - 0,02 mm, utwory pyłowe

Minerały: rozdrobniony kwarc, minerały ilaste (kaolinit illitowy)

laleczki - „kukiełki” lessowe zbudowane sa z węglanów

ucieczka węglanów - tworzenie konkrecji

Gleby brunatne, płowe, czarnoziemy

Gliny zwałowe:

• materiał polodowcowy związany z moreną denną

• Jako morena trochę okruchów większych, także żwiry, piaski i frakcja koloidalna

• Gliny zazwyczaj zawierają węglan wapnia

• Podłoże dla różnych gleb (ciężkie, lekkie) także cambisoli (gleb brunatnych), płowych

lessiwage - tworzenie poziomu wmycia (argic)

Podłoże węglanowe: rędziny

Materiał fliszowy głównie dla gleb ciężkich lub średnich (cambiare) gleby brunatne lub w materiale bardzo przepuszczalnym dochodzi do płowienia (gleby płowe)

Podłoża najmłodsze (holoceńskie) i współczesne:

• osady fluwialne

• utwory organiczne (torfy, mursze, gytie - wytrącenia planktonu i węglanu)

• deluwie, koluwie - pokrywy stokowe

Warunki klimatyczne

W procesach glebotwórczych odgrywają znaczenie:

• temperatura - wietrzenie fizyczne i chemiczne

• stosunki wodne

• W klimatach suchych - podsiąkanie i krystalizacja

• W klimatach wilgotnych - ługowanie i odprowadzanie produktów wietrzenia czyli zakwaszanie

Pokrywy kwaśne:

• allitowe

• kaolinitowe

Ultisole - klimaty wilgotne, czerwone pokrywy kwaśne

Kriosole - związane z klimatem zimnym i procesami mrozowymi, wymóg - wieloletnia zmarzlina

Świat roślin i zwierząt

Wpływ na pokrywę glebową

Świat mikroorganizmów - Edafon:

• Formuje substancje organiczne w glebie

• odpowiada za przemiany w pokrywie glebowej ale potrzebny jest substrat czyli resztki roślinne i zwierzęce

W strefach zimnych i ciepłych inne rośliny

• wolniejsze tempo przemian - spowolnienie przez grzyby

• szybkie - wszystko żyje i przetwarza

Substancje organiczne - próchnica, węgiel organiczny - białko, aminokwasy, peptydy, azot, węgiel

Stopień humifikacji C/F

Zależność:

• Wpływ podłoża geologicznego na glebę jest jednostronny także klimatu.

• Rzeźba wpływa także jednostronnie.

• hydrologicznie dwustronna także głównie odpowiedzialna jest próchnica i świat ożywiony

Wpływy jednostronne: podłoże klimat rzeźba

Dwustronne: hydrologia świat ożywiony

Człowiek:

• nie degradacja bo wtedy każda ingerencja np. orka i nawożenie była by degradacją, tylko przemiany

• także chemizacja, przemysł, urbanizacja (średnia skala)

III. Klasyfikacja

Taksonomia amerykańska

Rząd	skr.	pochodz. słowotwór.	% pow. Ziemi	Występowanie	Geneza
1. Alfisols	alf	Al., Fe	14,7	Ohio, Górna Gwinea, od Irlandi po Wyż. Angarską	płowe, niektóre opadowo-glejowe
2. Andisols	and	jap. - an - ciemny		Islandia, pd. Chile, Aleuty, Andy Pn.	wulkaniczne
3. Aridisol	id	łac. aridus - suchy	19,2	Wyż Gobi, Pustynie Turańskie, Libia,pd. Australia, płw. Arabski,	stref suchych
4. Entisols	ent	ang. recent świeży	12,5	płw. Arabski, Sahara, Zachodnia Australia, płw. Koreański	inicjalne górskie, pustynne i in
5. Gelisols	El	gr. gelid		N Kanada, Syberia	z wieloletnią zmarzliną (nie głębiej niż 2 m)
6. Histosols	ist	gr. histos - tkanka	0,8	pn. Finlandia, śr. Ob, SE niz. Hudson,	organiczne torfowe, murszowe
7. Inceptisols	ept	łac. inceptum - początek	15,8	płw. Iberyjski, dol. Gangesu, Niz. Wsch-Chińska, Wyżyna Południowoszkocka	rankery, mady, glejowe, brunatne, wulkaniczne i in
8. Mollisols	oll	łac. mollis - miękki	9	od Niziny Czarnomorskiej po Pogórze Kazachskie, Nizina Mandzurska Wlk. równiny Am. Pn., pn. Argentyna,	próchniczne, dobrze wykształcone, czarnoziemy, czarne ziemie, mady próchnicze, rędziny czarnoziemne
9. Oxisols	ox	fr. oxide	9,2	dolina Amazonki i Kongo	strefy ciepłe i suche, latosole, laterytowe, natlenione w Fe i Al
10. Spodosols	od	gr. spodos - popiół	5,4	Pd. Kanada, G. Kaledońskie Skandynawia,	popiołowe, bielicowe
11. Ultisols	ult	łac. ultimus - końcowy	8,5	SE USA, Archipelag Malajski	strefy b. wilgotne
12. Vertisols	ert	łac. verto - odwracać	2,1	Indie, E Australia, kotlina GRN. Nilu,	głęboko pękające, ilaste, gdzie 3 mies. nie pada deszcz

Soil Taxonomy (1997)

Order	Rząd	12
Suborder	Podrząd	60
Great group	Wielka grupa	ok. 300
Subgroup	Podgrupa
Family	Rodzina
Series	Seria	ok. 17 000 w USA

np.	Hapine		Gloss		nd	alf
					podrząd
	podgrupa		wlk. grupa				rząd

Poziomy diagnostyczne

Histic	H	gleby torfowe (Histosols)
Mollic	A	próchniczne, dobrze wykształcone,
Fimic Anthrosols	A	(FAO) - głębokie, próchniczne gleby ogrodowe
Umbric	A	ciemny
Ochric	A	barwa brązowa
Argic	B	poziom wzbogacony w ił koloidalny, Alfisole
Natric	B	wysycenie sodem
Cambic	B	wietrzeniowy
Gypsic
Petrogypsic
Sulfuric	-	siarkowy
Spodic	B	bielice próchniczo-żelaziste
Ferralic	B	wzbogacony w żelazo
Calcic	-	wzbogacony w CaCO3
Petrocalcic	-

Abrabtic - dot. nagłych zmian uziarnienia Albic, albrus - E - biały, wybielony pod poziomem próchniczym Alcalic - alkaliczny Alic - poziom jak argic tylko niewielkie wysycenie kompleksu sorpcyjnego z minerałami grupy kaolinitowej Andic - wulkan Arenic, Psamm - piasek Cryic - lód Gelic - gelosole → gleby bielicowe Glacic - lod, lodowiec Gleiyc - podtopiony Glassic - język, zacieki Haplic - typowy, prawidłowy Histic - tkankowy, Hortic - ogrodowy Humic - humus Leptic - leptos → płytki

Plaggic - darń Plintic - czerwony, wypalony Rendic - rędzina Rhodic - czerwony różowy Spodic - spodos → popiół drzewny Stagnic - stagnowanie wody Umbric - umbra → cień, ciemny Vertic - ilasty Vitric - szkło Yermic - yerma → pustynia Eutric - zasobny, wzbogacony Dystric - kwaśny, dystroficzny Tephic - pył Duric - twardy, scementowany, obszary pustynne Udus - wilgotny, alfisol, skrajnie wilgotny, gl. płowa zaciekowa Utus, Usti - suchy

USTI

PSAMM

ENT

CRY

ORT

ENT

RHOD

UST

ERT

inicjalna

spękana ilasta

suchy

piasek

inicjalna, pustynna

zdeformowana

sucha

gleba stref polarnych

czerwona

NATR	ARG	ID			REND	OLL		HAPL	ORTH	OD
		sucha pustynna				próchnicza				spodosol, bielica
							rędzina				prosty typ
	gliniasto-ilasta							typowa
wysycona sodem

PUNTH

AQ

ULT

TURB

EL

VITR

AND

strefy wilgotnej

z wieloletnią zmarzliną

andosol

ze świeżego szkliwa wulkanicznego

woda

czerwona

Gleba krioturbacyjna

	DYSTR	OCHR	EPT			CRY	OFIBR	IST
			brunatna					torfowa
		brązowa					z włóknem
	kwaśna					przesycona lodem

Klasyfikacja FAO

Jednostka taksonom.	Pochodzenie słowotwórcze	Cechy gleb
Acrisols (akrisole)	łac. acer - kwaśny	kwaśne strefy subtropikalnej i tropikalnej
Albeluvisole		płowe z wyraźnym od początku zaczynającym się białym poziomem
Alisols (allisole)	łac. aluminium - Glin	stref gorących, b. mokrych, przemytych, utworzone na zwietrzelinach alitowych
Andosols (andosole)	jap. an - ciemny	gl. piroklastycznych osadów wulkanicznych
Anthrosols (antrasole)	gr. anthropos - człowiek	wytworzone przez człowieka
Arenosols (arenosole)	łac. arena - piasek	piaszczyste słabo wykształcone
Calcisols (kalcisole)	łac. calcis - wapno	wzbogacone w węglan wapnia, obszarów suchych - xerosole
Cambisols (kambisole)	łac. cambiare - zmieniać	brunatne, bruniziemy
Chernozems (czarnoziemy)	ros. czornyj zjemija	poziom chernic,
Cryosols		kriogeniczne
Durisol		stref suchych z cementacją b. twardą

Ferralsols (ferrasole)	łac. ferrum - żelazo aluminium - glin	czewonożółte, żelazisto-glinowe strefy tropikalnej - ferralitowe
Fluvisols (fluwisole)	łac. fluvius - rzeka	mady np. humic fluvisol, cambic fluvisols - mada brunatna,
Gleysols (glejsole)	ros. glej - glej	glejowa (zabagniane)
Gypsisols (gypsisole)	łac. gipsum - gips	wtórne wzbogacenie w gips, stref suchych z poziomem a kumulacji niespetryfikowanego gipsu, xerosole
Histosols (histosole)	gr. histos - tkanka	bagienne (torfowe, murszowe)
Kastanozems (kasztanoziemy)	łac. castanea - kasztan ros. zemija	kasztanowe, bruniziemy prerii
Leptosole	leptos → płytki,	z płytkim profilem glebowym, inicjalne, skaliste - rankery, rędziny
Lixisols (liksisole)	łac. lixivia - wymywanie	czerwone i żółte tropikalne
Luvisols		alfisole, płowe
Nitisole	łac. nitidus - lśniące	z połyskiem stref gorących, ilaste czerwonoziemy tropikalne
Phaozems (faoziemy)	gr. phaios - ciemny, ros. zemija - ziemia	zdegradowane: szare, czarne, czarnoziemy
Planosols		z wyraźnym oglejeniem podpowierzchniowym
Plinthosols (plintosole)	gr. plinthos - cegła	laterytowe
Podzols (podzole)	ros. podzoła - popiół	bielicowe, bielice
Regosols (regosole)	gr. rhegos - okruchy skalne	luźne, ziarniste, inicjalne rumoszowe
Rendzi-Lithic		rędzina inicjalna
Solonchaks	ros. sol - sól	sołonczaki
Solonetz			sołońce
Umbriosole		próchnicze kwaśne
Urbic		miejskie: Urbic Regosols - gleby plant krakowskich
Vertisols (wertisole)	łac. vertere - odwracanie	tirsy, regury, smolnice

łączenie haseł; charakterystyka 2-3 zdanie; występowanie na kuli ziemskiej

luwisol, fluwisol, płowe - jaki proces dominuje, poziom ?

PROCESY GLEBOTWÓRCZE

Proces glebotwórczy zaczyna się z chwilą wkroczenia organizmów, a głównie roślinności na powierzchniową wietrzejącą warstwę litosfery. Obejmuje on mineralizację materii organicznej, powstanie próchnicy, a wraz z wsiąkającymi i podsiąkającymi wodami  - związków   mineralnych i organicznych.

W wyniku procesu glebotwórczego, trwającego odpowiednio długo, powstaje gleba o wykształconym profilu, z wyraźnie zaznaczonymi poziomami zróżnicowania. Cechy poziomów zależą od rodzaju procesu glebotwórczego.

We wszystkich glebach występuje przypowierzchniowy poziom próchniczy, główne miejsce akumulacji próchnicy. Jej zawartość decyduje o żyzności gleby, tj. zdolności przekazywania substancji pokarmowych roślinom.

Wsiąkające wody opadowe przyczyniają się do wypłukiwania lub rozpuszczania  składników pokarmowych i przenoszenie ich w głąb gleby.

Przy intensywnie przebiegającym procesie wymywania, w glebie, poniżej poziomu próchniczego, powstaje warstwa zubożona w przyswajalne składniki pokarmowe, zw. poziomem wymywania (eluwialnym).

Warstwa gleby, w której następuje odkładanie i nagromadzanie związków przenoszonych przez wodę wsiąkającą , a także podsiąkającą nazywa się poziomem wmywania (iluwialnym). Ta część zwietrzeliny skalnej lub skały , która nie podlega procesom glebowym , nazywa się skałą macierzystą

Istotny wpływ na przebieg procesów glebotwórczych wywierają warunki klimatyczne i związana z nimi roślinność naturalna. Od klimatu zależą: charakter zwietrzeliny, nawilgocenie gleby, okres i warunki wegetacji wody, przyrost masy biologicznej i tempo jej rozkładu. Rodzaj roślinności decyduje z kolei o odczynie ściółki i jakości rozkładającej się materii organicznej. Strefowe zróżnicowanie tych elementów środowiska prowadzi do powstania strefowych typów gleb.

Wietrzenie - dezintegracja granularna - rozkruszanie fizyczne i mechaniczne skały bez zmiany jej składu chemicznego (w mrozowe, termiczne) → utwory różnoziarniste

Akumulacja - zatrzymywanie, gromadzenie pewnych składników mineralnych, akumulacja resztek roślinnych i organicznych (rozkład) także utwory podstokowe i dolinne warstwowe

Lessivage - proces przemywania - płowienia, odczyn 6 bielicy bez rozkladu na skutek przemywania nieco odwapnione pokrywy mogą przemieszczać się w szczelinach - głównie minerały ilaste i substancje koloidalne po korzeniach, gleby lessive - gleby płowe (pyłowe)

Bielicowanie:

• wymywanie substancji mineralnych z górnego poziomu glebowego

• zakwaszanie mineralne części gleby przez kwasy organiczne tworzącej się próchnicy przez kwasy szybko migrujące z wodą które będą przyspieszały proces wietrzenia - rozkładu drobnych minerałów ilastych - wędrówka w całym profilu i wytrącenie

Gleby bielicowe - kwaśne tam gdzie jest przewaga opadów nad parowaniem i występuje roślinność kwasolubna

Gleba lasów iglastych - wybielanie poprzez kwasy organiczne

Procesy glejowe:

• zachodzą w warunkach beztlenowych i podmokłych,

• duża zawartość żelaza w warunkach beztlenowych ma barwę siną, rdzawą (trójwartościowe żelazo utlenione - glej)

Procesy oscylacyjno-redukcyjne:

• zachodzą w warunkach zmiennych tlenowych i beztlenowych, podmokłych

• wysoki stan wód gruntowych

• okresowe wytopienie górnych poziomów wilgoci pośniegowej, jeśli na powierzchni będzie występował poziom słaboprzepuszczalny

Procesy bagienne - torfowienie:

• powstawanie osadu pochodzenia organicznego w środowisku stale nawodnionym przez gromadzenie się szczątków roślinnych i ich nieznaczny rozkład (niedostatek tlenu)

• W zależności od intensywności i długotrwałości warunków beztlenowych mogą powstawać utwory całkowicie zhumifikowane - muły, lub utwory częściowo zhumifikowane - torfy.

• Gleby powstające pod wpływem procesu bagiennego zalicza się do mułowo-bagiennych bądź torfowo-bagiennych.

Proces brunatnienia:

• stopniowy rozkład glinokrzemianów i uwalnianie się związków żelaza i glinu, które otaczają ziarna gleby, nadając im brunatną barwę.

• nie zachodzi tu przemieszczanie się żelaza i glinu, ponieważ tworzą się trwałe kompleksy próchniczo-ilasto-żelaziste w profilu gleby.

• prowadzi do powstawania poziomu brunatnienia Bbr charakterystycznego dla gleb typu brunatnego.

Proces murszenia:

• zachodzi w uwodnionych warstwach gleb organicznych (torfowych, mułowych, gytiowych) w warunkach aerobowych.

• Intensywność zależy od rodzaju utworu organicznego i jego stopnia zhumifikowania oraz do głębokości odwodnienia.

• polega na fizycznych i fizykochemicznych zmianach w substancji organicznej w jej koloidalnej części.

• w profilu gleby organicznej kształtuje się wyraźny strukturalny poziom murszowy i w zależności od stopnia zaawansowania tego procesu wyróżnić można słabo, średnio lub silnie zmurszałe gleby.

Orsztynizacja - silne scementowanie warstw

Rudawiec, orsztyn - poziom wmywania w postaci nagromadzonych związków żelaza, tworzących spoistą, nieprzepuszczalną warstwę

Profile

SYSTEMATYKA GLEB POLSKI

1. JEDNOSTKI SYSTEMATYCZNE

Dział - obejmuje gleby wytworzone albo pod przeważającym wpływem jednego z czynników glebotwórczych (gleby litogeniczne, semihydrogeniczne, hydrogeniczne i antropogeniczne), albo pod wpływem wszystkich czynników bez wyraźnej przewagi jednego z nich (gleby autogeniczne).

Rząd - obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju. Poszczególne rządy mogą obejmować gleby różniące się morfologicznie, ale zbliżone pod względem ekologicznym.

Typ - obejmuje gleby o takim samym układzie głównych poziomów genetycznych, zbliżonych, właściwościach chemicznych i fizykochemicznych, jednakowym rodzaju wietrzenia, przemieszczania się i osadzania składników, o podobnym typie próchnicy. W warunkach naturalnych lub zbliżonych do naturalnych każdemu typowi gleby odpowiada określone zbiorowisko roślinne. W naturalnym rozwoju gleby typ stanowi względnie trwałą fazę jej ewolucji, pozostającą w równowadze z aktualnym zbiorowiskiem roślinnym. Typ gleby jest podstawową jednostką systematyki gleb.

Podtyp - wyróżnia się go wówczas, gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego nakładają się dodatkowo cechy innego procesu glebotwórczego, modyfikujące właściwości biologiczne, fizyczne, chemiczne i związane z nimi cechy morfologiczne profilu glebowego.

Rodzaj - określany jest na podstawie genezy i właściwości skały macierzystej, z której wytworzyła się gleba.

Gatunek - określa uziarnienie utworu glebowego całego profilu. Uziarnienie gleby określa się na podstawie podziału przyjętego przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze.

2. DEFINICJE I SYMBOLE POZIOMÓW GLEBOWYCH

Zasady wydzielania poziomów glebowych oraz nadawane im nazwy i symbole są w poszczególnych krajach jednakowe, różnią się w zależności od szkoły gleboznawczej i ulegają zmianom w czasie. Pomimo to, istnieją wspólnie ogólne zasady wydzielania i oznakowania poziomów glebowych. Pozwoliło to na ujednolicenie przez Międzynarodowe Towarzystwo Gleboznawcze i FAO (Comission V, 1968) kryteriów wyróżniania poziomów oraz ich oznakowania.

Poziomem glebowym nazywamy mineralną, organiczną lub organiczno - mineralną częścią profilu glebowego, w przybliżeniu równoległą do powierzchni gleby, odróżniającą się od poziomów sąsiednich stosunkowo jednorodną barwą, konsystencją, uziarnieniem, składem chemicznym, ilością i jakością materii organicznej i innymi właściwościami. Właściwości te mogą być rozpoznawane i oceniane bezpośrednio w profilu glebowym w terenie.

W wielu przypadkach do jednoznacznej identyfikacji poziomu glebowego potrzebne są laboratoryjne badania składu i właściwości pobranych próbek. Właściwości poziomu genetycznego ukształtowane są głównie przez procesy glebotwórcze. Znajdujące się w obrębie profilu glebowego lub pod nim materiały charakteryzujące się cechami i właściwościami związanymi z litogenezą nazywamy warstwami glebowymi. Identyfikacja i oznakowanie poziomów w profilu glebowym są dokonywane według umownych zasad.

Poziomy genetyczne, badające podstawę wyróżniania typów i podtypów gleb, tworzą system poziomów diagnostycznych. W systemie identyfikacyjnym poziomów i warstw glebowych wyróżnia się poziomy główne, poziomy przejściowe, poziomy mieszane, podpoziomy, nieciągłości litologiczne i litologiczno - pedogeniczne oraz cechy towarzyszące.

3. POZIOMY GŁÓWNE

Wyróżniono je na podstawie dominujących form i intensywności przeobrażeń utworu macierzystego przez procesy glebotwórcze. Przeobrażenia te powodują wyraźne różnice w wyglądzie, właściwościach chemicznych i fizycznych w porównaniu ze skałą macierzystą. Poziomy główne oznacza się dużymi literami alfabetu łacińskiego. W glebach mineralnych i mineralno - organicznych wyróżnia się następujące poziomy główne:

O - poziom organiczny; zawiera ponad 20% świeżej lub częściowo rozłożonej materii organicznej. W glebach mineralnych i mineralno - organicznych tworzy się na powierzchni utworu mineralnego, zwykle przy pełnym dostępie powietrza. W mineralnych glebach semi- i hydrogenicznych, o ile występuje, ma zwykle miąższość mniejszą od 10 cm. Jeśli natomiast miąższość jest większa i wynosi od 10 do 30 cm, gleba jest zaliczana do organiczno - mineralnych, a przy miąższości ponad 30 cm - do organicznych.

A - poziom próchniczny; tworzy się w powierzchniowej warstwie gleby mineralnej. Jest ciemno zabarwiony lub ciemniejszy od poziomów leżących poniżej, dzięki zawartości zhumifikowanej materii organicznej w różnym stopniu związanej z mineralnymi składnikami gleby. Zawiera mniej niź 20% materii organicznej.

E - poziom wymywania (eluwialny); wytworzony bezpośrednio pod poziomem O lub A (jeśli poziom A jest obecny), zawiera mniej materii organicznej niż poziom A (lub O jeśli poziom A nie występuje) oraz mniej półtoratlenków i frakcji ilastej od poziomu bezpośrednio pod nim zalegającego. Zwykle charakteryzuje się jaśniejszą barwą niż poziomy sąsiednie oraz większą zawartością kwarcu i krzemionki lub innych minerałów odpornych na wietrzenie.

B - poziom wzbogacania; leży pomiędzy poziomem A lub E (jeśli poziom E jest obecny) a poziomem C, G lub R). Nie zaznaczają się w nim struktury skały macierzystej lub widoczne są słabo. Charakteryzuje go nagromadzenie półtoratlenków i materii organicznej na skutek wmywania lub akumulacji rezydualnej oraz frakcji ilastej w wyniku wmywania lub rozkładu minerałów pierwotnych i tworzenia się wtórnych minerałów ilastych. Może to być odrębna akumulacja wymienionych substancji lub połączona. Poziom B może także wykazywać wtórne nagromadzenie węglanów wapnia, węglanów magnezu, gipsu lub innych soli.

C - poziom skały macierzystej; składa się z materiału mineralnego nie skonsolidowanego, nie wykazujący cech innych poziomów glebowych. Jest stosunkowo mało zmieniony przez procesy glebotwórcze, nie wykazuje cech identyfikacyjnych innych poziomów glebowych, wykazuje jednak cechy wietrzenia abiotycznego. Mogą się w nim gromadzić węglany wapnia i magnezu oraz rozpuszczalne sole. Może również wykazywać cechy cementacji przez wmyte węglany, rozpuszczalne sole, krzemionkę, żelazo, a także cechy oglejenia.

G - poziom glejowy; poziom mineralny wykazujący cechy silnej lub całkowitej redukcji w warunkach anaerobowych. Ma zwykle barwę stalowoszarą, odcień niebieskawy lub zielonkawy i nie ma cech diagnostycznych poziomów A, E lub B. W tym poziomie głównym procesem jest silna redukcja. W przypadku gdy pełne oglejenie spowodowane jest wodami gruntowymi, używa się symbolu G, a gdy wodami opadowymi - Gg. Jeśli inne poziomy genetyczne wykazują cechy oglejenia jako procesu towarzyszącego, oznaczamy je również dodatkowo symbole g (oglejenie spowodowane wodami opadowymi) lub gg (oglejenie spowodowane wodami gruntowymi).

P - poziom bagienny - część profilu gleby organicznej objęta bagiennym procesem glebotwórczym.

D - podłoże mineralne - nielite gleb organicznych.

M - poziom murszenia - część profilu gleby organicznej objęta procesem murszenia.

R - podłoże skalne - lita lub spękana skała związana (magmowa, przeobrażona, osadowa) występująca w podłożu.

 

4. POZIOMY MIESZANE I PRZEJŚCIOWE

Część profilu, w którym morfologiczne zmiany między sąsiednimi poziomami głównymi obejmują pas szerszy niż 5 cm, a cechy przyległych poziomów są wyraźne i istnieje ciągłość między wcinającymi językami i poziomami im odpowiadającymi nazywane są poziomami mieszanymi. Oznacza się je dużymi literami, stosowanymi do określania przyległych poziomów głównych, oddzielonymi ukośną kreską, np. A/E, E/B, A/C, B/C. Częścią profilu, w którym są widoczne morfologiczne cechy dwóch sąsiednich poziomów głównych nazywane są poziomami przejściowymi. Oznacza się je dużymi literami właściwymi dla poziomów głównych, np. AE, EC, BC; pierwsza litera oznacza poziom, do którego poziom przejściowy jest bardziej podobny. 

5. PODPOZIOMY

Po literach O, A, B, C, E, G, P i R oznaczających poziom główny, dodaje się cyfry w ciągłej sekwencji wykazujące różnice cech i właściwości poziomów, które mogą być obserwowane w profilu glebowym w terenie, np. A1, A2, A3, wynikające z odmiennej barwy, struktury lub innych cech.

Dokładniejsze określenie cech i właściwości związanych z genezą danego podpoziomu oznacza się małymi literami po cyfrze określającej podpoziomy, np. A2g, B3h, lub bezpośrednio po dużej literze określającej poziom główny, np. Ap, Bt, Cca; przyrostek literowy może być stosowany jedynie w przypadkach pewności stwierdzonych różnic w zakresie interpretacji danej cechy.

Przyrostki do oznaczania cech i właściwości poziomów

a - (z niem. Anmoor, przybagienny); dobrze zhumifikowana materia organiczna, zakumulowana w mineralnej części gleby w warunkach hydromorfologicznych; stosuje się w połączeniu z poziomem głównym A, np. Aa;

an - (antropogeniczny); poziom lub warstwa wytworzona przez człowieka wskutek jego działalności gospodarczej poza uprawą roli, np. Aan;

b - poziom kopalny;

br - akumulacja na miejscu (wzbogacenie in situ), nieiluwialna typowa dla gleb brunatnych w połączeniu z poziomem głównym B, np. Bbr

ca - akumulacja węglanu wapnia; stosuje się w połączeniu z poziomami głównymi, przejściowymi i podpoziomami oraz warstwami glebowymi, np. Cca;

cn - akumulacja półtoratlenków i węglanów w postaci konkrecji lub pieprzów, np. Bfecn, Ccacn;

cs - akumulacja siarczanu wapnia, np. Ccs;

es - eluwialne wymycie żelaza i glinu; występuje w połączeniu z poziomem głównym E w glebach bielicoziemnych i glejo-bielicoziemnych, np. Ees;

et - eluwialne wymycie frakcji ilastej, łączy się z poziomem E gleb płowych, np. Eet;

f - podpoziom z materią organiczną, częściowo rozłożoną, występuje łącznie z poziomem głównym O, np. Of;

fe - iluwialna akumulacja żelaza, określa się w poziomie głównym B w glebach bielicowych i bielicach, np. Bfe;

g - cechy glejowe lub podglejowe, odzwierciedlające okresową nadmierną wilgotnością spowodowaną wodami opadowymi okresowo stagnującymi nad poziomami lub warstwami trudno przepuszczalnymi lub w ich obrąbie: Eg, Bg, Cg;

gg - cechy oglejenia od wód gruntowych oznaczające bardzo silną redukcją, np. Bgg;

h - zawiera b. silnie zhumifikowaną, dobrze rozłożoną materie organiczną; występuje z niższymi częściami poziomu głównego O w glebach mineralnych, wzbogaconych w próchnicą koloidalną (Oh), z naturalnym poziomem A, Ah, w połączeniu z iluwialną akumulacją materii organicznej w poziomie iluwialnym(Bh)

k - warstwa reliktowa kontaktu krioiluwialnego z zamarzniętym podłożem, wytworzona w środowisku peryglacjalnym, wzbogacona w żelazo, magnez, glin, próchnicę; określa się w poziomie głównym B, np. Bk;

l - ściółki w powierzchniowej cz. poziomu O gleb mineralnych i organicznych (Ol);

na - poziom wzbogacony w sód wymienny, np. Bna;

ox - akumulacja półtoratlenków; w poziomach scementowanych występuje w poziomie B z orsztynem, rudą łąkową, itp. np. Box;

p - poziom rozluźniony, wzruszony przez orkę lub inny zabieg spulchniający, położony przy powierzchni gleby, np. Ap;

r - nieiluwialne nagromadzenie żelaza, glinu, manganu, próchnicy, niekiedy wzbogacone we frakcją ilastą, pylastą, występuje łącznie z poziomem głównym B w glebach uprawnych np. Br;

re - poziom reliktowy, spotyka się w poziomach starszej generacji znajdujących się w zasięgu współczesnych procesów glebotwórczych, np. Bvre;

sa - akumulacja soli rozpuszczalnych w wodzie łatwiej niż gips, np. Bsa, Csa;

t - iluwialna akumulacja frakcji ilastej w glebach mineralnych; występuje w połączeniu z poziomem B, np. Bt; w glebach organicznych oznacza torf, spotyka się w poziomie głównym O;

v - nieiluwialne nagromadzenie w środowisku peryglacjalnym żelaza, glinu, manganu, próchnicy, niekiedy wzbogacenie we frakcję ilastą i pylastą; łączy się z poziomem głównym B, np. Bv;

x - warstwa stwardniała (fragipan), np. Bx, Bsx, Btx.

Symbole stosowane tylko do opisu gleb hydrogenicznych

bg - warstwa torfu bór-bagnowego torfowiska wysokiego w poziomie głównym O, np. Otwybg;

brz - warstwa torfu brzezinowego torfowiska przejściowego w poziomie głównym O, np. Otprbrz;

e - utwór torfiasty lub murszowy w glebach organiczno-mineralnych;

gy - gytia, występuje w poziomie organicznym O, np. Ogy;

i - utwór murszasty w glebach organiczno-mułowych;

m - muł; spotyka się w poziomie głównym O;

me - warstwa torfu mechawiskowego torfowiska niskiego zbudowanego z mchów brunatnych i niskich turzyc, występuje w poziomie głównym O, np. Otnme;

ms - warstwa torfu mszarnego torfowiska przejściowego i wysokiego łączy się z poziomem głównym O, np. Otprms lub Otwyms;

n - poziom namułów mineralnych rozdzielających warstwy organiczne;

ni - torf niski, np. Otni;

ol - warstwa torfu olsowego torfowiska niskiego, zbudowana przeważnie z materiału olszynowego, występuje w poziomie głównym O, np. Otniol;

pr - torf przejściowy, np. Otpr;

sz - warstwa torfu szuwarowego torfowiska niskiego zbudowana przeważnie z trzcin, w poziomie głównym O, np. Otnisz;

tu - warstwa torfu turzycowiskiego torfowiska niskiego zbudowana w przewadze z wysokich turzyc z domieszką trzcin, występuje w poziomie głównym O, np. Otntu;

tz - warstwa torfu zamulonego w poziomie głównym O, np. Otz;

wr - warstwa torfu wrzosowiskowego torfowiska wysokiego w poziomie głównym O, Otwywr;

wy - torf wysoki, np. Otwy;

R1, R2, R3 - stopień rozkładu torfu.

POZIOMY DIAGNOSTYCZNE GLEB MINERALNYCH

Dotychczas stosowane definicje poziomów glebowych, jak i poszczególnych jednostek wyróżnionych w klasyfikacjach gleb (definicje typów i podtypów gleb) oparte w większości na kryteriach opisowych nie zawsze pozwalały na jednoznaczne zaklasyfikowanie gleby do określonej jednostki taksonomicznej. Dążono do ustalenia poziomów wyróżniających (diagnostycznych), wydzielanych na podstawie kryteriów w większości wymiernych, których występowanie lub brak w profilu byłyby podstawą zaliczenia gleby do określonej jednostki taksonomicznej.

DIAGNOSTYCZNE POZIOMY POWIERZCHNIOWE (EPIPEDONY)

Poziomy, które wytworzyły się w powierzchniowej warstwie gleby (epipedony) są ciemno zabarwione dzięki zawartości substancji organicznej. Zawierają silnie zwietrzały materiał, niekiedy mocno przemyty. Poziomy powierzchniowe mogą być przykryte cienką warstwą świeżych aluwiów, osadów eolicznych lub in. < 30 cm miąższości. Gleby, przykryte warstwą osadów mineralnych lub organicznych o miąższości większej niż 30 cm, zalicza się do gleb kopalnych. Współczesne osady aluwialne lub eoliczne wykazujące drobne przewarstwienia nie są zaliczane do poziomów powierzchniowych, gdyż czas ich formowania się jest za krótki, by procesy glebotwórcze mogły wytworzyć poziom powierzchniowy Wyróżnia się diagnostyczne poziomy powierzchniowe: mollic anthropic umbric melanic plaggen ochric histic

Mollic (mollis - miękki)

• zdefiniowany wg kryteriów morfologicznych, a nie genetycznych

• Trwała struktura gruzełkowata, ziarnista lub koprolitowa, dzięki czemu większość poziomu jest miękka.

• Gdy rozdrobnionej, rozkruszonej i połamanej skały wapniowcowej < 40 %

• Barwy wg skali Munsella: jasność w stanie wilgotnym < 3,5, a w stanie suchym < 5,5, nasycenie w stanie wilgotnym < 3,5. W porównaniu z poziomem IC ma jasność mniejszą o co najmniej 1, a nasycenie barwą o co najmniej 2 w skali Munsella chyba że poziom wytworzył się z aluwiów próchnicznych, łupków węglanowych i in. materiałów ciemno zabarwionych, zawierających znaczne ilości próchnicy. Wówczas musi mieć wszystkie inne cechy mollic i zawierać o 0,6 % więcej C_org niż poziom IC lub IIC.

• Kryteria barwy nie są stosowane gdy poziom > 40% obj. rozdrobnionej i rozkruszonej skały wapniowcowej (rędziny)

• Nasycenie kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi musi być ≥ 50 %

• Musi zawierać > 2,5% węgla organicznego w powierzchniowej 18 cm warstwie, gdy kryterium barwy jest pomijane. W innych przypadkach poziom ten musi zawierać co najmniej 0,6 % węgla organicznego (>1% materii organicznej). Górna granica zawartości węgla organicznego = 12 %.

• Minimalna miąższość poziomu w różnych przypadkach wynosi:

• 10 cm gdy poziom zalega bezpośrednio na skale litej w glebach płytkich, w których poziom pow. zalega bezpośrednio na warstwach zbitych;

• 25 cm gdy uziarnienie drobniejsze niż drobnoziarniste piaski gliniaste i:

- strop warstwy pedogenicznego nagromadzenia węglanu wapnia w postaci żyłek, miękkich powłoczek i konkrecji zalega głębiej niż 75 cm

- spąg poziomu argillic, natric, spodic i cambic zalega głębiej niż 75 cm;

- strop poziomu petrocalcic, fragic i warstw scementowanych krzemionką zalega głębiej niż 75 cm;

• 18 cm, gdy ma uziarnienie glin ciężkich i iłów, musi być na ogół większa niż 1/3 miąższości solum od powierzchni gleby do najpłytszego zalegania jednego z poziomów i warstw wymienionych w punkcie 5b, jeżeli one zalegają płycej niż 75 cm;

• 25 cm w innych glebach, gdy:

- uziarnienie grubsze niż piasków słabogliniastych,

- pod poziomem powierzchniowym nie zalegają żadne poziomy diagnostyczne, a zawartość węgla organicznego w warstwach niżej zalegających maleje wraz z głębokością;

• 18 cm w glebach pozostałych, gdy żaden z warunków wymienionych w punktach b, c i d nie został spełniony.

• zawartość fosforu rozpuszczalnego w 1% kwasie cytrynowym < 109mg/1kg

Anthropic (anthropos - człowiek)

• podobny do mollic: barwa, struktura i zawartości materii organicznej

• tworzy się w ciągu długiego okresu użytkowania i nawożenia gleb odpadami z gospodarstw domowych przy zabudowaniach, w terenach stale nawadnianych i nawożonych nawozami organicznymi.

• Kości i ości, a także nawozy organiczne dostarczyły glebie dużych ilości fosforu i wapnia, dlatego zawartość w tych glebach fosforu jest większa niż w poziomie moliic. Zawiera więcej niż 109 mg P rozp. w 1 % kw. cytrynowym/1kg gleby.

Umbric (umbra - cień, ciemność)

• Cechy wyróżniające takie same jak mollic pod względem barwy, zawartości węgla organicznego i fosforu, konsystencji, struktury i miąższości.

• obejmuje miąższe ciemno zabarwione poziomy powierzchniowe, których kompleks sorpcyjny jest nasycony zasadami mniej niż w 50%.

• Gdy okresowo wysychają - konsystencja twarda lub bardzo twarda, spójna

• Gdy poziom stale wilgotny - konsystencja i struktura podobne do mollic.

• nie zawiera ceramiki, śladów łopaty, cech agradacji na skutek stopniowego nakładania się na glebę obcych materiałów zmieszanych z obornikiem.

Melanic (melanos - ciemny, czarny)

• próchniczny, murszasty.

• podobny do mollic (barwa, struktura, zawartość materii organicznej) z wyjątkiem miąższości, charakteru połączeń próchnicznych, nasycenia kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi.

• Miąższość > 15 cm,

• uziarnienie zbliżone do piasków słabogliniastych i luźnych.

• mała zawartość frakcji ilastej - próchnica nie tworzy połączeń ilasto-próchnicznych, ale schelatowane próchniczne kompleksy wielkocząsteczk. w postaci frakcji pyłu, o ostrych lub zaokrąglonych krawędziach.

• Mineralne ziarna piasku i pyłu w tym poziomie zachowują barwę pierwotną.

• okresowe podmakanie - usunięcie powłok żelazistych z ziaren piasku, pyłu

• jasne ziarna piasku i pyłu oraz ciemna próchnica dają odcienie 10YR-7,5Y o jasności <3,5 w stanie wilgotnym i <5,5 w suchym, o nasyceniu < 3

• spotkać można resztki storfiałych materiałów organicznych.

• Pod względem odczynu i nasycenia kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi odpowiada kryteriom poziomu mollic i umbric.

Plaggen (plaggen - darń)

• wytworzona przez człowieka warstwa próchniczna miąższości ponad 50 cm

• powstał w ciągu setek lat pod wpływem nawożenia obornikiem, mieszaniną ściółki leśnej, słomy i piasku tworzącymi ciemno zabarwioną masę mineralno - organiczną.

• zawiera w całej miąższości odłamki ceramiki.

• są w nim często wyróżniane płaty i warstewki różnych materiałów

• wykazuje ślady przekopywania i pozostałości cienkich warstewek piasku.

 

Histic (histos - tkanka)

• powierzchniowy poziom organiczny gleb mineralnych - definiowany wg zawartości materii organicznej i miąższości.

• niedużej miąższości < 30 cm poziom organiczny na pow. gleb mineralnych

• może być przykryty cienką warstwę (< 20 cm) utworów mineralnych.

• zbudowany z torfu, mułu lub murszu organicznego i nasycony wodą w ciągu co najmniej 30 kolejnych dni w czasie roku jeżeli gleba nie jest sztucznie odwodniona.

• Poziom ten odpowiada niżej wymienionym kryteriom:

1. Zawartości materii organicznej:

1. ≥ 20 % (12 % węgla i więcej węgla organicznego), gdy mineralna część gleby pozbawiona jest frakcji ilastej;

2. ≥ 30 % ( > 18 % C_org), gdy mineralna cz. gleby ma ≥ 50 % frakcji ilastej

3. dolna granica zawartości materii organicznej = 20 - 30 % proporcjonalnie do zawartości w mineralnej części gleby frakcji ilastej

2. Miąższości poziomu organicznego:

5 - 30 cm w glebach mineralnych z następującym zróżnicowaniem

- < 10 cm - mineralne; gdy 10 - 30 cm → gleby organiczno - mineralne;

jeżeli miąższość > 30 cm, to gleby zaliczamy do gleb organicznych.

 

Ochric (ochros - blady)

• nie spełnia kryteriów poziomu mollic, umbric, plaggen i histic, gdyż jest za suchy, zawiera za mało materii organicznej lub jest zbyt małej miąższości.

• Wg tabel Munsella w stanie suchym jasność barwy ≥ 5,5, wilgotnym ≥ 3,5

• obejmuje także te części poziomów eluwialnych, które występują przy powierzchni i sięgają poziomu iluwialnego.

• zaliczamy cz. poziomów podpróchnicznych objęte uprawą gleby

• musi mieć strukturę gleby, a nie materiału macierzystego. Dlatego młode warstwowane osady aluwialne nie mogą być zaliczane do poziomu ochric.

 

DIAGNOSTYCZNE POZIOMY PODPOWIERZCHNIOWE (ENDOPEDONY)

Diagnostyczne poziomy podpowierzchniowe wytworzyły się wewnątrz gleby poniżej poziomów powierzchniowych, a niekiedy występują bezpośrednio pod poziomami organicznymi. Na skutek erozji powierzchniowej mogą występować na powierzchni terenu. Niektóre określane jako poziomy B lub E. Wyróżnia się: cambic sideric argillic natric spodic agric albic luvic glejospodic placic fragilic salic calcic plamy glejowe 

Cambic (cambiare - zmieniać, przemieniać)

• poziom intensywnych przemian materiałów glebowych wykazujących uziarnienie piasków gliniastych i drobniejsze.

• Przemiany fizyczne polegają na przemieszczaniu się cząstek glebowych wywołanym przez procesy mrozowe, korzenie roślin, faunę glebową i inne.

• Pierwotne cechy materiału macierzystego zostały całkowicie zniszczone z warstwami w utworach aluwialnych lub w innych osadach wodnych

• Proces formowania się struktury agregatowej różnego kształtu i wielkości.

• Chemiczne przemiany - hydroliza minerałów pierwotnych i tworzenie ilastych, uwolnienie półtoratlenków, rozpuszczanie i usuwanie węglanów, redukcja, segragacja, powolne przemieszczanie wolnych tlenków żelaza i materii organicznej.

• Do poziomu może przemieszczać się frakcja ilasta. Jednak przemiany te nie doprowadzają do wytworzenia poziomów spodic, argillic, agric i natric.

• charakterystyczny dla: brunatnych strefy leśnej, opadowo-glejowych, czarnych ziem, czarnoziemów i in. Cechy:

1. Uziarnienie piasków gliniastych, glin, pyłów i iłów.

2. Struktura gleby, a nie skały macierzystej, w ponad połowie obj. poziomu.

3. Znaczne ilości materiałów wietrzejących, na które składają się:

• minerały ilaste o sieci krystalicznej typu 2:1,

• więcej niż 3% wietrzejących minerałów innych niż muskowit.

4. Intensywne przemiany wyrażone morfologicznie w jednej z następujących form szarych barw na powierzchni agregatów lub w całej masie poziomu:

• gdy materiał glebowy plamisty - nasycenie barwą ≤ 2

• gdy brak plam, a jasność barwy < 4, to nasycenie barwą < 1, a gdy jasność barwy ≥ 4 to nasycenie barwą ≤ 1

• odcień barwy nie jest bardziej niebieski niż 10Y i zmienia się na powietrzu

Przy barwach szarych gleby nadmiernie wilgotne o cechach:

• regularne zmniejszanie się zawartości węgla organicznego wraz z głębokością profilu do głębokości 1,25 m; na tej głębokości zawartość węgla organicznego musi być mniejsza niż 0,2%;

• szczeliny szerokość ≥ 1 cm w większości lat otwierają się przy wysychaniu gleby do 50 cm i zamykają przy jej nawilgotnieniu;

• większe nasycenie barwą, czerwieńszy odcień lub większą zawartość frakcji ilastej niż w poziomach niżej leżących;

• cechy wymywania wyrażające się mniejszą zawartością węglanów w poziomie cambic niż w poziomach pod nim leżącym, np. w Cca;

• gdy materiały macierzyste nie zawierają węglanów cechą może być dobrze ukształtowana struktura glebowa, a brak w skale macierzystej

5. Niektóre właściwości: argillic i spodic, ale nie spełnia wszystkich kryteriów

6. Nie wykazuje: scementowania, stwardnień, twardej konsystencji w stanie wilg.

7. Spągowa cz. sięga co najmniej do głębokości 25 cm poniżej powierzchni gleby

Sideric - poziom rdzawy (sideris - żelazo)

• cechy analogiczne do poziomu cambic z tą różnicą, że występuje w materiale piaszczystym o uziarnienie piasku słabogliniastego lub luźnego.

• stropowa część przylega bezpośrednio do poziomu akumulacyjno-próchnicznego, a spągowa wyraźnie przechodzi w skałę macierzystą.

• Miąższość 30 - 70 cm, ale może niekiedy dochodzić do 100 cm i więcej.

• odcień 7,5YR do 10 YR, jasność >= 4, nasycenie <= 3 pochodzi od żelazistych otoczek na ziarnach mineralnych. W skład otoczek wchodzą tlenki glinu i próchnica. Półtoratlenki uwolnione w wyniku wietrzenia in situ tworzą na pow. cząstek mineralnych nieruchliwe kompleksy z próchnicą

• brak węglanów, odczyn kwaśny - pH(H₂O) 4 - 5 i > 5 w glebach uprawnych. Stopień nasycenia kompleksu sorpcyjnego kationami < 30 % w glebach leśnych. Poziom jednolity, bez zacieków i konkrecji żelazistych.

• Od cambic różni się b. małą zawartością frakcji ilastej i kompleksów próchniczno-żelazistych i brakiem lub b. słabo zaznaczoną i nietrwałą strukturą agregatową, a od poziomów spodic i argillic - brakiem oznak wymywania

 

Argillic (argillic - biały ił)

• nagromadzona na skutek wymywania frakcja ilasta.

• tworzy się poniżej poziomu eluwialnego, ale może występować i w stropie gleby w przypadku gdy jej część została zdenudowana

1. Gdy poziom eluwialny, a w profilu nie ma nieciągłości litologicznej pomiędzy poziomem eluwialnym a poziomem iluwialnym - więcej frakcji ilastej (<0,002 mm) niż poziom eluwialny nad nim leżący. Wzrost zawartości frakcji ilastej następuje na przestrzeni pionowej 30 cm i mniejszej.

• gdy cz. poziomu eluwialnego < 15% frakcji ilastej w cz. ziemistych, wtedy poziom argillic musi zawierać jej o 3% więcej niż poziom eluwialny (np. gdy poziom eluwialny 10 % frakcji ilastej, to argillic zawiera co najmniej 13%);

• gdy poziom eluwialny zawiera 15 - 40 % frakcji ilastej w cz. ziemistych to stosunek % zawartości frakcji ilastej w poziomie argillic do zawartości w eluwialnym ≥ 1,2; stosunek zawartości drobnej frakcji ilastej do jej całkowitej zawartości wyższy niż w poziomie eluwialnym o 0,33 i więcej

• jeżeli poziom eluwialny > 40 % frakcji ilastej w cz. ziemistych, to poziom iluwialny musi zawierać tej frakcji więcej o co najmniej 8 %, a jeżeli zawartość frakcji ilastej w poziomie eluwialnym > 60 %, to poziom argillic musi zawierać o 8% więcej drobnej frakcji ilastej (<0,0002 mm).

2) Miąższość ≥ 0,1 sumy miąższości poziomów leżących nad nim, albo ≥ 15 cm, jeżeli suma miąższości poziomów eluwialnych i iluwialnych > 1,5 m. Gdy poziom piaszczysty (piaski gliniaste), wtedy jego miąższość powinna wynosić co najmniej 15 cm. Gdy składa się wyłącznie z drobnych warstewek, to warstewki miąższości ≥ 1 cm powinny dać miąższość co najmniej 15 cm. Jeśli poziom argillic jest gliniasty lub ilasty miąższość co najmniej 7,5 cm.

3) W glebach bezstrukturalnych poziom ma zorientowane pakiety ilaste spajające ziarna piasku; mogą one występować także w niektórych porach glebowych.

4) Gdy gleba jest strukturalna, mająca agregaty różnych kształtów, wtedy:

• pow. agregatów pionowe, poziome i ścianki drobnych porów pokryte otoczkami ilastymi; w mikroszlifach pakiety ilaste ponad 12 % pow.;

• poza spełnieniem warunków 1 i 2 powinien również mieć stropową granicę nieregularną i poprzerywaną, a ilaste otoczki powinny występować w najniższych częściach poziomu;

• gdy minerałem ilastym jest kaolinit, a poziom pow. > 40% frakcji ilastej, w dolnych partiach otoczki ilaste na ściankach agregatów i porów glebowych o strukturze foramnowielościennej i pryzmatycznej;

• gdy we frakcji ilastej dominują minerały ilaste z siecią krystaliczną typu 2:1 nie musi mieć otoczek ilastych, ale poziomy nad nim leżące muszą zawierać przepłukane ziarna piasku i pyłu, a poziom argillic musi wykazywać zmiany spowodowane pęcznieniem; pow. agregatów (slickensides) błyszczą, a granice poziomu iluwialnego są faliste;

• stosunek % zawartości drobnej frakcji ilastej do % zawartości całkowitej frakcji ilastej w poziomie argillic musi być > o 0,3 od tego stosunku w poziomach leżących nad nim i pod nim lub zawierać więcej o 8% drobnej frakcji ilastej niż poziomy nad nim leżące.

1. Gdy gleba wykazuje nieciągłość litologiczną pomiędzy poziomem eluwialnym a poziomem argillic lub gdy tylko warstwa uprawna zalega nad poziomem argillic, wówczas poziom musi mieć otoczki ilaste przynajmniej na części ścianek drobnych porów, a w przypadku struktury agregatowej - na części pionowych i poziomych powierzchni agregatów. Mikroszlify w niektórych częściach poziomu 1% lub więcej zorientowanych pakietów ilastych lub stosunek ilości drobnych frakcji do całkowitej ilości frakcji ilastej w poziomie argillic > od stosunku w poziomach zalegających nad nim i pod nim

 

Natric (natrium - sód; obecność sodu wymiennego)

• poziom wmycia frakcji ilastej, poza cechami poziomu argillic wyróżnia się:

1. strukturą pryzmatyczną, słupową w stropie, która może rozpadać się na wtórne elementy wielościenne, ostrokrawędziste i zaokrąglone; rzadziej struktury foremnościenne wtedy zacieki poziomu eluwialnego z wybielonymi ziarnami piasku przechodzą do poziomu iluwialnego w postaci języków długości 2,5 cm.

2. Współczynnik adsorpcji sodu (SAR) 13-15 %. W obrębie górnych 40 cm większe wysycenie sodem wymiennym kompleksu sorpcyjnego, a suma wymiennego sodu i magnezu musi być większa od sumy wymiennego wapnia i kwasowości wymiennej oznaczonej przy pH = 8,2; w głębszych partiach tego poziomu (ale nie głębiej niż 2 cm) pewne strefy wykazują SAR > 13.

 

Spodic (spodos - popiół drzewny)

• poziom iluwialnej akumulacji półtoratlenków (Al₂O₃ i Fe₂O₃) i próchnicy.

• w glebach leśnych zalega bezpośrednio pod poziomem eluwialnym, w glebach uprawnych często pod poziomem Ap.

• Pierwotne uziarnienie materiału - piasek luźny.

• Barwa zależy od: ilości i wzajemnych proporcji zakumulowanych substancji, jasność od ilości próchnicy, nasycenie od związków Fe. Odcień 2,5 YR - 10YR

• Ilość substancji zakumulowanych decyduje o strukturze materiału glebowego. Przy niewielkiej iluwiacji R₂O₃ i małej ilości próchnicy może być zachowana struktura rozdzielnoziarnista, a duże nagromadzenie powoduje powstawanie spoistych agregatów, ciągłych, silnie scementowanych warstw zw. orsztynem.

• Agregaty nie mają minerałów ilastych zdolnych do pęcznienia (typu 2:1).

• Na podst. kryteriów morfologicznych (barwa, stopień scementowania) i chemicz. (proporcje ilościowe R₂O₃ i próchnicy) wyróżnia sie podpoziomy:

1) barwa ciemnobrunatna do czarnej (jasność 4), stopień scementowania średni, silny; miąższość 2-3 cm, ilościowa przewaga próchnicy nad R₂O₃;

2) barwa rdzawa, brunatnordzawa (nasycenie > 4), stopień scementowania średni lub słaby, ilościowa przewaga R₂O₃ nad próchnicą.

• odcina się wyraźnie od poziomów nadległych. Górna granica poziomu ma przebieg często nieregularny, falisty lub tworzy głębokie zacieki (języki).

• Poziom spodic nie zawiera węglanów, ma odczyn kwaśny (pH_H2O = 3 - 5).

• Stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi < 20%.

Kryteria ilościowe wyróżniania poziomu spodic:

1. zwiększona zawartość półtoratlenków i próchnicy w stosunku do poziomów nadległych i materiału macierzystego, dodatnie wskaźniki iluwiacji.

2. Akumulacja kompleksów żelazisto-glinowo-próchnicznych związana z utratą rozpuszczalności po przekroczeniu granicznej zawartości R₂O₃. Nieruchliwe kompleksy charakteryzuje stosunek masy C_org do sumy wolnego glinu i żelaza ≤ 25,dla poziomów nadległych > 25. Dolna granica (5,8) przyjęta w celu odróżnienia poziomów iluwialnych spodic od poziomów z akumulacją R₂O₃, w których powstawaniu materia organiczna nie odgrywa roli

 

Agric (ager - pole)

• poziom iluwialny bezpośrednio pod uprawnym poziomem próchnicznym.

• powstaje na skutek długotrwałej, intensywnej uprawy rolniczej w procesie iluwiacji próchnicy, frakcji pyłowych i frakcji ilastych wynoszonych z poziomu uprawnego. Tworzące się makropory w warstwie uprawnej i brak roślinności bezpośrednio po orce, podczas deszczu burzliwy przepływ błotnistej wody do dolnych partii poziomu uprawnego. Zawiesina wodna przepływa kanalikami po dżdżownicach, korzeniach drobnymi szczelinami między agregatami w głąb profilu. Materiały wleczone przez wodę osadza się na ściankach przestworów na skutek kapilarnego zasysania wody przez wysuszoną glebę. Ścianki kanalików i pow. agregatów pokrywane są ciemno zabarwionymi osadami, stanowiącymi mieszaninę materii organicznej, pyłu i iłu. Grubość warstewek pokrywających ścianki zwiększa się w miarę czasu, aż może dojść do całkowitego zapełnienia przestworów materiałami namytymi.

• Gdy w poziomie podpróchnicznym kanaliki po dżdżownicach i korzeniach roślin oraz szczeliny, w których ścianki pokryte są materiałem iluwialnym, a materiał namyty > 5% objętości poziomu i gdy otoczki iluwialne mają grubość > 2 mm, jasność barwy < 4 i nasycenie barwą < 2 w stanie wilgotnym.

• Po długotrwałej uprawie rolniczej nie zawiera dużych ilości materii organicznej, ale stosunek C:N niski < 8. Odczyn obojętny > pH 6-6,5

Albic (albus - biały) - poziom eluwialny:

• w sposób selektywny przy udziale rozpuszczalnych frakcji próchnicy wymyte produkty rozkładu minerałów (Al, Fe), uległ wzbogaceniu w SiO₂ i wybieleniu, a zalegający pod nim poziom iluwialny (spodic), wzbogacony w namyte związki uzyskał barwę rdzawą lub kawowobrunatną i scementowany.

• granica wyraźna między albic i spodic przebieg nierówny tworzy głęb. zacieki

• uziarnienie piasku luźnego lub słabogliniastego, w składzie mineralnym dominuje kwarc. Miąższość od kilku do kilkudziesięciu centymetrów grubsza im skała macierzysta uboższa w niekrzemianowe formy półtoratlenków

• rozpoczyna się bezpośrednio pod poziomem próchnicy nadkładowej lub może być od niego oddzielony poziomem akumulacyjno-próchnicznym.

• barwa nie czysto biała, odcień szarawy pochodzący od namywanych od góry rozpuszczalnych frakcji próchnicy, w inicjalnych fazach rozwoju brudnobiałe plamy w poziomie akumulacyjno-próchnicznym lub w stropowej cz. sideric

Luvic (eluo - wypłukuję)

• poziom eluwialny pozbawiony pierwotnych węglanów, łatwo rozpuszczalnych soli, zubożony w minerały ilaste. Zostały (bez rozkładu) przemieszczone do poziomu argillic występującego bezpośrednio pod poziomem luvic.

• pozbawiony frakcji ilastej jest bardziej spłaszczony i jaśniejszy od skały macierzystej, którą są glina zwałowa, utwory pyłowe lub piasek gliniasty.

• w spągowej części kontaktowe oglejenie wskutek okresowego stagnowania wód opadowych na trudniej przepuszczalnym poziomie argillic.

• Cechy mogą występować łącznie z cechami poziomu cambic lub albic.

 

Glejospodic

• barwa ciemnordzawobrunatna

• równo i ostro odgraniczony od nadległego poziomu eluwialnego (albic)

• stopniowe przejęcie do oglejonej skały macierzystej

• w cz. stropowej prawie czarna strefa iluwialnego nagromadzenia zw. próchn.

• różni się od poziomu spodic genezą, płytkową strukturą i większą zawartością wolnych tlenków żelaza, które często przeważają ilościowo nad tlenkami glinu.

• Stopień scementowania piasku półtoratlenkami i próchnicą b. znaczny

• Duże ilości tlenków żelaza pochodzą częściowo z poziomów nadległych, skąd wypłukiwane są przez infiltrujące wody opadowe, osadzają się z wody gruntowej w strefie wahań zwierciadła i zmiennych potencjałów oksydacyjno - redukcyjnych.

 

Placic (plax - płaski kamień, cienka scementowana warstwa)

• czarna do ciemnoczerwonej warstewka scementowana tlenkami żelaza lub tlenkami żelaza i manganu, a także przez kompleksy żelazisto-próchniczne.

• Miąższość od 2 do 10 mm; rzadko 1 mm lub 20 do 40 mm.

• wiąże się z warstwowaniem materiału macierzystego.

• Tworzy warstwy faliste, konwolucyjne w przybliżeniu równolegle do pow. gleby w obrębie wierzchnich 50 cm.

• Pojedyncza warstwa i może rozdzielać się na kilka.

• stanowi przegrodę dla przesiąkającej wody i penetracji w głąb korzeni roślin.

• Barwa warstwy scementowanej przez:

• żelazo - intensywnie brunatną do ciemnoczerwonobrunatnej;

• żelazem, manganem, kompleksy żelazisto-próchniczne - czarna do czerwonoczarnej

• pojedynczy poziom może składać się z 2 lub więcej warstw scementowanych przez różne związki. Kompleksy żelazisto-próchniczne zwykle cementują ten poziom w wierzchnich partiach.

• Geneza nie jest wyjaśniona.

• Występuje od strefy tropikalnej do tundry,

• tworzy się w piaskach i w utworach ilastych zawsze w klimacie wilgotnym

• tworzy się w glebach mineralnych u podnóży kopulastych wysokich torfowisk.

• Identyfikacja tego poziomu zwykle nie nastręcza kłopotów.

• Scementowana warstwa silnie odcina się od reszty materiału mineralnego i występuje zawsze płytko, zawierają 1 - 10 % i więcej węgla organicznego.

• Zawartość materii organicznej i położenie warstwy w profilu łatwo odróżnia ją od rudy łąkowej lub warstewek żelazistych, pozostających w obrębie kapilarnego wznoszenia się wód gruntowych lub ich poziomego przepływu.

 

Fragilic (fragilis - łamliwy, kruchy)

• poziom stwardniały, o dużym zagęszczeniu materiału glebowego.

• Tworzy się w glebach gliniastych, rzadziej piaszczystych.

• Może zalegać bezpośrednio pod poziomem cambic, spodic, argillic lub albic.

• duża gęstość objętościowa. W stanie suchym scementowany i twardy, a w stanie wilgotnym średnia lub słaba kruchość.

• Pod naciskiem rozpada się na bryły nie ulegające deformacjom.

• Wykazuje zwykle plamy oglejenia i bardzo niską przepuszczalność.

• pionowe, nieregularne, wybielone płaszczyzny rozdzielające materiał na grube lub b. grube poligony lub pryzmy.

• odcięta, wyraźna granica stropowa na głębok. 40-80 cm, a spągowa na 150 cm.

• Korzenie tylko w płaszczyznach wybielonych, które mają stosunkowo mniej zwartą budowę niż pozostały materiał.

• Struktura: średnio trwała do trwałej, grubopłytkową; w obrębie grubych pryzm gruboforemnowielościenną. Istnieją formy przejściowe pomiędzy strukturą płytkową a foremnowielościenną. W niektórych poziomach grube pryzmy nie wykazują struktury wtórnej.

Do identyfikacji poziomu fragilic służy następujący zespół cech wyróżniających:

1. zalega poniżej poziomu eluwialnego, ale niekoniecznie bezpośrednio pod nim (nie dotyczy to gleb zerodowanych).

2. Gdy ponad poziomem fragilic występuje cambic lub argillic, wtedy między tymi poziomami a poziomem fragilic często występuje poziom albic z wyraźnie wybielonymi ziarnami piasku i pyłu; często poziom albic jest nasycony wodą, stagnującą na poziomie fragilic.

3. Gdy przez dłuższy czas nie jest nasycony wodą, wówczas się wybielone smugi pionowe, a w przekroju poziomym tworzą układy wielościenne (poligonalne). Granice poligonów wyznaczają ciemnobrunatne lub czerwonobrunatne cienkie warstewki tlenków żelaza pokrywające elementy pryzmatyczne.

4. Gdy jest wyschnięty (wilgotność trwałego więdnięcia), wówczas pomiędzy wybielonymi smugami jest b. twardy, a gdy jego wilgotność jest zbliżona do polowej pojemności wodnej, wówczas jest zbity, łamliwy (nieplastyczny).

5. Wewnątrz agregatów pryzmatycznych nie ma korzeni roślin, a zbitość całego poziomu może być niewielka.

• Gdy korzenie roślin penetrują całą przestrzeń, wówczas nie możemy go zaliczyć do poziomu fragilic.

• Korzenie roślin występują wyłącznie w wybielonych pionowych smugach pomiędzy elementami pryzmatycznymi, a tylko bardzo drobne wnikają płytko do agregatów strukturalnych.

• Odległość pomiędzy pojedynczymi korzonkami w obrębie agregatów pryzmatycznych nie może być mniejsza niż 10 cm; jest to minimalna średnica zbitego agregatu pryzmatycznego.

6. Uziarnienie frakcji ziemistej drobniejsze od piasku pylastego, a zawartość frakcji ilastej < 35%; są to najczęściej gliny pylaste i gliny piaszczyste.

7. Powietrznie sucha bryła wielkości pięści wypreparowana z tego poziomu zanurzona w wodzie stopniowo pęcznieje i ulega rozpadowi.

 

Salic (sal - sól, słony)

• zawiera wtórnie nagromadzone sole łatwiej rozpuszczalne w zimnej wodzie niż gips, musi mieć > 2 % soli rozpuszczalnych, miąższość > 15 cm.

• Iloczyn miąższości poziomu w cm i % zawartości soli rozpuszczalnych ≥ 60 cm%, przy miąższości 15 cm musi zawierać ponad 4% soli rozpuszczalnych, a przy zawartości soli rozpuszczalnych 2% musi mieć miąższość > od 30 cm.

Oprócz poziomu salic w glebach słonych wyróżnia się poziomy lub warstwy:

Poziom słony (oznaczony przyrostkiem sa) zawiera wtórnie nagromadzone sole łatwiej rozpuszczalne w zimnej wodzie niż gips; zawiera 0,1-2,0 % soli rozpuszczalnych (ECe>2 dS/m), wysycenie sodem wymiennym kompleksu sorpcyjnego < 15%. Odczyn pasty nasyconej < 8,5. W składzie soli rozpuszczalnych głównymi anionami są Cl^- i SO₄ ^2-, w mniejszej ilości HCO₃ ^-. W poziomie mogą znajdować się nierozpuszczalne siarczany i węglany. Poziomy salic i słone występują równocześnie w tych samych glebach.

Poziom słono-sodowy (sa, na) zawiera wtórnie nagromadzone sole łatwiej rozpuszczalne w zimnej wodzie niż gips i w kompleksie sorpcyjnym sód wymienny odgrywa dużą rolę; zawiera ponad 0,1 % soli rozpuszczalnych (ECe>2 dS/m), a sód wymienny w kompleksie sorpcyjnym > 15 % pojemności wymiennej kationów

Poziom sodowy (na) zawiera < 0,1% soli rozpuszczalnych (ECe<2 dS/m), a sód wymienny w kompleksie sorpcyjnym > 15% poj. wymiennej kationów, pH = 8,6 pasty nasyconej, wśród kationów dominuje Na⁺, poziom bezstrukturalny

 

Calcic (calcium - wapń)

• wtórne nagromadzenie węglanu wapnia lub węglanu wapnia i magnezu może nastąpić w poziomie C i w in. poz. genet., jak w mollic, argillic i natric.

• II formy:

• I - materiał zalegający pod poziomem calcic zawiera mniejsze ilości węglanów niż poziom calcic; poziom calcic tworzą wówczas poziomy wtórnego wzbogacenia gleby w węglany; miąższość ≥ 5 cm i zawiera co najmniej 15% CaCO₃, o 5% więcej CaCO₃ niż w poziomie C.

• II - miąższość ≥ 15 cm, ≥ 15 % CaCO₃, 5% więcej węglanów wtórnie nagromadzonych w postaci otoczek, konkrecji lub osypki. Jeśli zalega na wapieniach, marglach i innych skałach bogatych w węglany wapnia, to nie musi zawierać więcej węglanów niż materiały pod nim leżące.

• Gdy uziarnienie piasków, glin piaszczystych, utworów szkieletowo-piaszczystych i szkieletowo-gliniastych zawierających mniej niż 18% frakcji ilastej, wówczas poziom calcic musi mieć miąższość > 15 cm.

• Wystarczy że zawiera o 0,5% więcej objęt. wtórnie nagromadzonego CaCO₃ niż poziomy pod nim zalegające - występuje w postaci: białych wypełnień, stwardniałych konkrecji, białawych zwisów soplowatych na dolnych partiach części szkieletowych i białych warstewek.

• W glebach mających płytkie zwierciadło wód gruntowych zawierających znaczne ilości węglanów, na skutek wznoszenia się kapilarnego wód oraz ich ewapotranspiracji, następuje wytrącenie znacznych ilości węglanów.

• W zależności od głębokości zwierciadła wód gruntowych i miąższości warstwy wzniosu kapilarnego węglany mogą się wytrącać na głęb.30-100 cm

• Gleby takie występują: w zagłębieniach terenowych, tworzą pas przejściowy od obniżeń do wysoczyzn lub na mikrowzniesieniach w obrębie obniżeń.

 

Plamy glejowe - plamistość

• Poziom "plamisty" określa miejsce w profilu glebowym z plamami mającymi kontrastowe barwy.

• Gdy poziom glebowy ma szarą barwę macierzystą z kilkoma plamkami czerwonymi lub brunatnymi, wówczas plamy mają barwy takie same.

• W poziomie glejowym może być tak dużo plam czerwonych i brunatnych, iż barwa szara zajmuje tak małą powierzchnię, że traktowana jest także jako plamistość. Trudno zdefiniować przypadki odpowiadające terminowi plamy glejowe, tj. plamy z nasyceniem barwą ≤ 2. Dlatego są to poziomy, warstwy, w których pewne partie mają w stanie wilgotnym nasycenie barwą ≥ 2; jasność barwy wtedy ≥ 4 niezależnie od tego, czy te części profilu obj. przeważają czy mają ciągłą barwę wokół plam o większym nasyceniu barwą.

37

---