Połączenia kręgosłupa i klatki piersiowej

Dzielą się one na:

• połączenia w obrębie kręgosłupa,

• połączenia kręgosłupa z czaszką,

• połączenia kręgosłupa z żebrami,

• połączenia żeber i mostka.

I. Połączenia w obrębie kręgosłupa

Poszczególne kręgi przedkrzyżowego odcinka kręgosłupa łączą się ze sobą za pomocą więzadeł, krążków międzykręgowych i stawów.

Wśród więzadeł wyróżnia się więzadła długie, wspólne dla całego kręgosłupa, i więzadła krótkie, przebiegające między poszczególnymi kręgami.

1A.Więzadła długie:

• więzadło podłużne przednie - biegnie od czaszki wzdłuż przedniej powierzchni kręgosłupa aż do kości krzyżowej; łącząc kręgi, zapobiega wyginaniu się kręgosłupa do tyłu,

• więzadło podłużne tylne - rozpoczyna się w okolicy otworu wielkiego czaszki, przebiega w kanale kręgowym na tylnej powierzchni trzonów i dochodzi do kości krzyżowej; zapobiega nadmiernemu wygięciu kręgosłupa do przodu,

• więzadło karkowe - rozpoczyna się na kości potylicznej i, biegnąc w rozdwojeniach wyrostków kolczystych kręgów szyjnych, dochodzi do VII kręgu szyjnego,

• więzadło nadkolcowe - stanowi przedłużenie więzadła karkowego od wyrostka kolczystego VII kręgu szyjnego do kości krzyżowej.

1B.Więzadła krótkie:

• więzadła żółte - przebiegają między łukami dwóch sąsiednich kręgów prostują zgięty, kręgosłup i dzięki swej sprężystości mają duże znaczenie dla jego statyki i mechaniki,

• więzadła międzypoprzeczne - przebiegają pomiędzy wyrostkami poprzecznymi sąsiadujących kręgów, zapobiegają nadmiernemu wygięciu kręgosłupa w bok,

• więzadła międzykolcowe - leżą między wyrostkami kolczystymi dwóch sąsiednich kręgów; zapobiegają nadmiernemu wygięciu kręgosłupa do przodu.

2.Krążki międzykręgowe

Krążki międzykręgowe łączą trzony dwóch sąsiednich kręgów.

Pierwszy krążek występuje między drugim i trzecim kręgiem szyjnym, a ostatni - między piątym kręgiem lędźwiowym i kością krzyżową. Krążki międzykręgowe są najniższe w odcinku szyjnym, a najwyższe w części lędźwiowej kręgosłupa, gdyż ich grubość wzrasta wraz ze wzrostem grubości trzonów kręgów.

Dodatkowo w odcinku szyjnym i lędźwiowym krążki są wyższe od strony przedniej, a w części piersiowej - od strony tylnej, co wpływa na ukształtowanie krzywizn kręgosłupa.

Krążek międzykręgowy buduje tkanka chrzestna. Krążek składa się z:

1.Jądra miażdżystego stanowiącego część środkową krążka. Jest ono konsystencji galaretowatej.

2. Pierścienia włóknistego, stanowiącego część obwodową. Pierścień zbudowany jest z mocniejszej, zbitej i bardziej trwałej tkanki, mocno spajającej powierzchnie trzonów.

Pierścień włóknisty łączy kręgi i przeciwdziała nadmiernej ruchomości kręgosłupa. Jądro miażdżyste na skutek ucisku spłaszcza się i rozszerza, natomiast po odciążeniu przyjmuje pierwotną, kulistą postać.

Dzięki opisanej budowie krążki międzykręgowe działają jak amortyzatory, zapobiegające przenoszeniu wstrząsów na rdzeń kręgowy i mózgowie.

Wywołane przeciążeniami wypadnięcie jądra miażdżystego polega na uszkodzeniu pierścienia włóknistego, przemieszczeniu półpłynnego jądra miażdżystego w kierunku otworu międzykręgowego i uciśnięciu przezeń nerwu rdzeniowego, co powoduje ból wzdłuż przebiegu nerwu, zaburzenia czucia i osłabienie mięśniowe.

Uszkodzenia krążków międzykręgowych (dyskopatie) są w większości przypadków spowodowane zmianami degeneracyjnymi wywołanymi przeciążeniami, dlatego najczęściej występują w odcinku lędźwiowym kręgosłupa.

3.Stawy międzykręgowe

Występują między wyrostkami stawowymi dwóch sąsiadujących kręgów. Są to stawy płaskie o małym zakresie ruchów, jednak w wyniku sumowania się ruchów w kolejnych stawach powstaje dość znaczna ruchomość całego kręgosłupa.

II. Połączenia kręgosłupa z czaszką

Połączenia kości potylicznej z pierwszym i drugim kręgiem szyjnym tworzą pod względem czynnościowym stawy:

1. Stawy szczytowo-potyliczne utworzone są przez wypukłe kłykcie potyliczne, łączące się z dołkami stawowymi górnymi kręgu szczytowego.

W stawach szczytowo-potylicznych występują ruchy zginania głowy do przodu i do tyłu oraz nieznaczne ruchy zgięcia bocznego.

2. Stawy szczytowo-obrotowe

Stanowią połączenie między kręgiem szczytowym i kręgiem obrotowym.

W stawach szczytowo-obrotowych zachodzi ruch obrotowy głowy. Kręg szczytowy razem z czaszką obraca się dookoła zęba kręgu obrotowego.

III. Połączenia kręgosłupa z żebrami.

1.Stawy żebrowo-kręgowe w obrębie których wyróżnia się:

• stawy głów żeber

• stawy żebrowo-poprzeczne

Żebra od I do X łączą się z kręgosłupem obydwoma wymienionymi stawami, natomiast żebra XI i XII uczestniczą jedynie w utworzeniu stawów głów żeber.

Stawy głów żeber i stawy żebrowo-poprzeczne pod względem czynnościowym tworzą jedną całość.

Podczas tego ruchu żebra zakreślają łuk, tak że ich przednie końce podnoszą się ku górze i na zewnątrz, dzięki czemu zwiększa się wymiar klatki piersiowej i następuje wdech. Natomiast wskutek opuszczania się żeber wymiary i pojemność klatki piersiowej zmniejszają się, co prowadzi do wydechu.

IV. Połączenia żeber i mostka

1. Połączenia żeber z mostkiem

Pierwsze żebro zazwyczaj łączy się z rękojeścią mostka chrząstkozrostem. Żebra od II do VII łączą się z mostkiem stawami żebrowo-mostkowymi.

2.Połączenia żeber kostnych z chrząstkami żebrowymi

Przednie końce kości żebrowych przechodzą bezpośrednio w chrząstkę żebrową.

3.Połączenia poszczególnych części mostka

Rękojeść, trzon i wyrostek mieczykowaty łączą się ze sobą za pomocą chrząstkozrostów mostkowych.

Kręgosłup jako całość (ryc. 1.15)

Kręgosłup (columna vertebralis) jest częścią szkieletu osiowego, biegnącą w linii środkowej od podstawy czaszki do końca tułowia. Stanowi on narząd podporowy ciała, ochrania rdzeń kręgowy i mózgowie przed urazami i wstrząsami, ponadto jest narządem ruchu. Największą długość osiąga pomiędzy 20. a 30. rokiem życia, po 50. roku zaś ulega zmniejszeniu ze względu na wzrost krzywizn i spłaszczenia krążków międzykręgowych. W związku z pionową postawą ciała i obciążeniem kręgosłupa, wielkość kręgów stopniowo wzrasta.

Przednia powierzchnia kręgosłupa utworzona jest przez trzony kręgów i krążki międzykręgowe.

Na powierzchniach bocznych znajdują się otwory międzykręgowe, ograniczone przez wcięcia kręgowe i krążki międzykręgowe. Otwory są najmniejsze w części szyjnej, rozszerzając się stopniowo, osiągają największą wielkość w części lędźwiowej. Przechodzą przez nie nerwy rdzeniowe i naczynia.

Powierzchnia tylna utworzona jest przez wyrostki kolczyste, tworzące w linii pośrodkowej grzebień kostny, po bokach którego leżą mięśnie głębokie grzbietu. Wyrostki kolczyste są dobrze wyczuwalne przez skórę i poprzez obmacywanie można określić ich położenie. Na granicy części szyjnej i piersiowej, gdy głowa jest pochylona, wyczuwa się kręg wystający - C-7. Lokalizacja kręgu Th-12 odpowiada przyczepowi ostatniego żebra.

Kanał kręgowy jest całkowicie zamknięty. Od przodu ograniczają go trzony kręgów i krążki międzykręgowe, natomiast od tyłu i boków - łuki kręgów, wyrostki stawowe i więzadła żółte. Łączy się z jamą czaszki otworem wielkim. Szerokość i kształt kanału zależą od budowy rdzenia kręgowego i stopnia ruchomości kręgosłupa. W związku z powyższym największe światło ma kanał w odcinku szyjnym i lędźwiowym.

Kręgosłup na całej długości jest podwójnie esowato wygięty, co jest swoistą cechą człowieka, związaną z koniecznością utrzymania równowagi przy pionowej postawie ciała.

Krzywizny skierowane wypukłością do przodu noszą nazwę lordozy. Występują w części szyjnej i lędźwiowej jako lordoza szyjna i lordoza lędźwiowa. Krzywizny skierowane wypukłością ku tyłowi noszą nazwę kifozy. Występują one w części piersiowej i krzyżowej, odpowiednio jako kifoza piersiowa i kifoza krzyżowo-guziczna .

Umiarkowane krzywizny fizjologiczne warunkują prawidłową postawę ciała, natomiast wszelkie odchylenia od normy przyczyniają się do występowania wad postawy, takich jak:

• plecy płaskie - przy zmniejszonej kifozie piersiowej,

• plecy okrągłe - przy zwiększonej kifozie piersiowej i zmniejszonej lordozie lędźwiowej,

• plecy wklęsło-wypukłe - przy zwiększonej kifozie piersiowej i zwiększonej lordozie lędźwiowej,

• skolioza (ryc. 1.17,1.17a) - boczne skrzywienie kręgosłupa, zawsze patologiczne;

Może być:

• wrodzona - wywołana rozwojowymi nieprawidłowościami kręgów i żeber

• nabyta - w wyniku zmian funkcjonalnych, spowodowanych na przykład skróceniem kończyny, bólem, porażeniami mięśni, wadami postawy itp.

W warunkach fizjologicznych postawa ciała i równowaga tułowia człowieka jest zachowana dzięki istnieniu fizjologicznych przednio-tylnych wygięć kręgosłupa. Natomiast skrzywienie boczne zaburza statykę i równowagę, a w sąsiadujących, zdrowych odcinkach kręgosłupa powstają wygięcia wtórne, wyrównawcze, kompensujące powstałe odchylenia, wypukłością zwrócone w kierunku przeciwnym do wygięcia pierwotnego.

Ruchomość całej przedkrzyżowej części kręgosłupa jest znaczna, ale niejednakowa we wszystkich odcinkach. Zależy ona od wysokości krążków międzykręgowych oraz ustawienia powierzchni stawowych poszczególnych kręgów i ich wyrostków kolczystych.

1.W płaszczyźnie strzałkowej zachodzą ruchy zginania do przodu i do tyłu. Największą ruchomość wykazuje część szyjna i lędźwiowa kręgosłupa. Część piersiowa jest najmniej ruchoma ze względu na charakterystyczne ułożenie wyrostków kolczystych oraz ograniczenia spowodowane obecnością mostka i żeber.

2.W płaszczyźnie czołowej odbywają się ruchy zginania bocznego Największy ich zakres występuje w części piersiowej kręgosłupa,.

3.Dookoła osi pionowej odbywają się ruchy obrotowe w prawo i w lewo (rotatio). Są one ograniczone w części lędźwiowej, ze względu na charakterystyczne ustawienie wyrostków stawowych.

W rezultacie kombinacji kolejno występujących ruchów zgięcia do przodu, na prawo, do tyłu i na lewo powstaje ruch obwodzenia

Klatka piersiowa jako całość

Klatka piersiowa {thorax) ma kształt stożka, zwróconego podstawą do przepony.

1.Ściana przednia jest najkrótsza; tworzą ją mostek i chrząstki żebrowe.

2.Ścianę tylną buduje kręgosłup i kości żebrowe.

3.Ściany boczne są najdłuższe, utworzone przez żebra oraz przestrzenie międzyżebrowe.

Mostkowe końce chrząstek żebrowych VII, VIII, IX i X łączą się ze sobą, tworząc łuk żebrowy. Obustronne łuki żebrowe ograniczają kąt podmostkowy

Otwór górny klatki piersiowej ograniczony jest rękojeścią mostka, pierwszą parą żeber i trzonem pierwszego kręgu piersiowego. Przechodzą przez niego tchawica, przełyk, duże tętnice, będące odgałęzieniami łuku aorty oraz nerwy błędne i nerwy przeponowe.

Otwór dolny klatki piersiowej ograniczony jest łukami żebrowymi, 12. parą żeber i 12. kręgiem piersiowym. Do brzegów tego otworu przyczepia się przepona, która oddziela klatkę piersiową od jamy brzusznej.

Rusztowanie klatki piersiowej składa się z kolejno po sobie następujących pierścieni kostnych.

W skład każdego pierścienia wchodzą: kręg, dwa żebra kostne, chrząstki żebrowe i mostek. Taka budowa zapewnia klatce piersiowej znaczną ruchomość, wytrzymałość i elastyczność, a także stanowi ochronę dla narządów wewnętrznych.

Mechanika ruchów klatki piersiowej jest skomplikowana. Zachodzą one dzięki połączeniom stawowym żeber i elastyczności chrząstek żebrowych. Unoszenie się żeber podczas wdechu powoduje wzrost wymiarów klatki piersiowej przy jednoczesnym prostowaniu się piersiowego odcinka kręgosłupa. Podczas wydechu żebra opuszczają się, a tym samym ulegają zmniejszeniu wymiary klatki piersiowej i dochodzi do zgięcia części piersiowej kręgosłupa. Za zmiany wymiaru pionowego klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu odpowiedzialne są ruchy przepony.

Budowa i kształt klatki piersiowej są zmienne osobniczo i często występują tu wyraźnie zaznaczone różnice. Zmienność dotyczy zarówno liczby i długości żeber, jak również kształtu i pojemności klatki piersiowej.

Patologiczne zniekształcenia klatki piersiowej występują najczęściej jako wady wrodzone, ale mogą też powstawać w wyniku chorób kości.

Do najczęściej spotykanych zalicza się:

• klatka piersiowa lejkowata (ryc. 1.18) -

charakteryzuje się cofnięciem dolnej części mostka wraz z przylegającymi żebrami; w rezultacie powstaje lejkowate zapadnięcie przedniej ściany, zmniejszające pojemność klatki piersiowej i mogące być przyczyną poważnych zaburzeń oddychania i krążenia.

• klatka piersiowa kurza (ryc. 1.19) - mostek jest mocno wysunięty do przodu,

Kości kończyny górnej

Kościec kończyny górnej składa się z:

1. obręczy kończyny górnej, którą budują obojczyk i łopatka,

2. kości kończyny górnej wolnej, do których zalicza się kość ramienną, kości przedramienia i ręki.

I. Kości obręczy kończyny górnej

Obojczyk (davicula)

Leży na pograniczu szyi i klatki piersiowej. Jest kością długą, wygiętą w kształcie litery S. Ma dwa końce: zwrócony do mostka koniec mostkowy, którym łączy się z rękojeścią mostka w stawie mostkowo-obojczykowym, i koniec barkowy, służący do połączenia z wyrostkiem barkowym łopatki w stawie barkowo-obojczykowym. Do obojczyka przyczepiają się duże mięśnie: od strony przyśrodkowej leżący na szyi mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, z boku - budujący bark mięsień naramienny, od dołu - mięsień piersiowy większy, należący do mięśni klatki piersiowej, a od góry - mięsień czworoboczny z grupy mięśni grzbietu.

Grubość obojczyka jest najmniejsza pomiędzy przyczepami mięśni i właśnie w tym miejscu często dochodzi do złamań.

Łopatka (scapula)

Leży na tylnej ścianie klatki piersiowej. Jest kością trójkątną, posiadającą:

1.trzy brzegi (górny, przyśrodkowy i boczny),

2.trzy kąty (górny, dolny i boczny),

3.dwie powierzchnie

a)zwrócona do żeber wklęsła powierzchnia żebrowa tworzy dół podłopatkowy wypełniony przez mięsień podłopatkowy.

b)Powierzchnia grzbietowa jest podzielona przez grzebień łopatki na leżący wyżej, mniejszy dół nadgrzebieniowy oraz zlokalizowany poniżej, większy dół podgrzebieniowy. W obu dołach przyczepiają się mięśnie o tej samej nazwie. Grzebień łopatki jest w części bocznej zakończony wyrostkiem barkowym. Znajduje się na nim powierzchnia stawowa do połączenia, z obojczykiem w stawie barkowo-obojczykowym. W okolicy kąta bocznego występuje wydrążenie stawowe będące panewką dla stawu ramiennego.. Ponad panewką od brzegu górnego łopatki odchodzi do przodu wyrostek kruczy stanowiący miejsce przyczepu mięśni i więzadeł.

II. Kości obręczy kończyny górnej wolnej

1.Kość ramienna (humerus)

Jest kością długą. Ma koniec bliższy i dalszy oraz trzon.

1.Na końcu bliższym zlokalizowana jest

-głowa kości ramiennej z powierzchnią stawową do połączenia z łopatką w stawie ramiennym. Dookoła głowy biegnie, w postaci płytkiego rowka,

-szyjka anatomiczna, za którą znajdują się

-dwa guzki: większy i mniejszy, do których przyczepiają się mięśnie; za guzkami znajdują się:

-grzebienie guzka większego i guzka mniejszego, pomiędzy grzebieniami leży bruzda międzyguzkowa, w której przebiega ścięgno głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia.

2.Trzon kości ramiennej jest najcieńszy w swojej części górnej, poniżej głowy; w tej okolicy często dochodzi do złamań i dlatego nazywana jest ona szyjką chirurgiczną. Na bocznej powierzchni trzonu znajduje się guzowatość naramienna, na której przyczepia się mięsień naramienny na powierzchni tylnej biegnie bruzda nerwu promieniowego.

W przypadku złamania trzonu kości ramiennej może dojść do uszkodzenia leżącego w tej bruździe nerwu promieniowego.

3.Koniec dalszy kości ramiennej bierze udział w połączeniu z kośćmi przedramienia w stawie łokciowym. Po jego stronie przyśrodkowej leży bloczek kości ramiennej, który łączy się z odpowiadającym mu wcięciem bloczkowym kości łokciowej. Natomiast po stronie bocznej końca dalszego położona jest główka, tworząca połączenie z głową kości promieniowej. Powyżej bloczka po stronie przedniej kości, znajduje się dół dziobiasty, któremu na powierzchni tylnej odpowiada dół wyrostka łokciowego. Wspomniane doły odgrywają istotną rolę w mechanice stawu łokciowego, gdyż podczas zgięcia lub prostowania przedramienia wchodzą do nich odpowiednie wyrostki kości łokciowej. Najdalej na bok i przyśrodkowo wysunięte guzki końca dalszego kości ramiennej noszą nazwę nadkłykci i służą jako przyczepy mięśni przedramienia. Na nadkłykciu przy środkowym przyczepiają się zginacze, a na nadkłykciu bocznym - prostowniki. Na powierzchni tylnej nadkłykcia przyśrodkowego znajduje się bruzda nerwu łokciowego, w której przebiega nerw łokciowy.

2.Kości przedramienia

Przedramię budują dwie kości: łokciowa i promieniowa.

2A.Kość łokciowa (ulna)

Jest kością długą, położoną przyśrodkowo, po stronie palca małego. Ma koniec bliższy i dalszy oraz trzon.

Końcem bliższym kość łokciowa łączy się w stawie łokciowym z kością ramienną i promieniową, natomiast koniec dalszy służy do połączenia z kością promieniową w stawie promieniowo-łokciowym dalszym.

Na końcu bliższym znajdują się dwa wyrostki: skierowany do przodu wyrostek dziobiasty i położony z tyłu wyrostek łokciowy. Pomiędzy nimi występuje wcięcie bloczkowe, które łączy się z bloczkiem kości ramiennej stawem ramienno-łokciowym. Po stronie bocznej bliższego końca kości łokciowej znajduje się natomiast wcięcie promieniowe, służące do połączenia z głową kości promieniowej w stawie promieniowo-łokciowym bliższym. Oba stawy są częścią stawu łokciowego. Poniżej wyrostka dziobiastego wznosi się guzowatość kości łokciowej, do której przyczepia się mięsień ramienny Koniec dalszy kości łokciowej jest mniejszy od bliższego. Buduje go głowa kości łokciowej wyposażona w obwód stawowy do połączenia z kością promieniową w stawie promieniowo-łokciowym dalszym, oraz leżący po stronie przyśrodkowej wyrostek rylcowaty.

2B.Kość promieniowa (radius)

Jest kością długą, położoną bocznie, po stronie kciuka. Jak każda kość długa, ma koniec bliższy i dalszy oraz trzon.

Koniec bliższy buduje głowa kości promieniowej. Na jej górnej powierzchni znajduje się dołek do połączenia z główką kości ramiennej w stawie ramienno-promieniowym, będącym częścią stawu łokciowego. Dookoła głowy biegnie obwód stawowy, stanowiący powierzchnię do połączenia z wcięciem promieniowym kości łokciowej w stawie promieniowo-łokciowym bliższym. Poniżej głowy znajduje się przewężenie, zwane szyjką kości promieniowej, natomiast w dół od niego wznosi się guzowatość kości promieniowej, do której przyczepia się mięsień dwugłowy ramienia. Koniec dalszy kości promieniowej jest szerszy od bliższego. Znajdują się na nim dwie powierzchnie stawowe: większa, nadgarstkowa - do połączenia z kośćmi nadgarstka w stawie promieniowo-nadgarstkowym - i mniejsza, nazywana wcięciem łokciowym - do połączenia z kością łokciową w stawie promieniowo-łokciowym dalszym. Ponadto po stronie bocznej końca dalszego, podobnie jak w kości łokciowej, występuje wyrostek rylcowaty.

3Kości ręki (ossa manus)

Wyróżnia się wśród nich kości nadgarstka, śródręcza i palców.

3A.Kości nadgarstka

Nadgarstek buduje osiem kości, które układają się w dwa szeregi: bliższy i dalszy.

Szereg bliższy, począwszy od strony promieniowej, budują: kość łódeczkowata, kość księżycowata, kość trójgraniasta i kość grochowata.

Szereg dalszy tworzą natomiast: kość czworoboczna większa, kość czworoboczna mniejsza, kość główkowata i kość haczykowata.

Kości nadgarstka łączą się między sobą w stawach międzynadgarstkowych. Trzy kości szeregu bliższego tworzą staw promieniowo-nadgarstkowy, łączący rękę z przedramieniem, natomiast kości szeregu dalszego łączą się z podstawami kości śródręcza w stawach nadgarstkowo-śródręcznych.

Kanał nadgarstka

Kości nadgarstka są ułożone w taki sposób, że po stronie dłoniowej tworzą bruzdę, pogłębioną przez dwie wyniosłości: promieniową i łokciową. Wyniosłość promieniową budują kość łódeczkowata i kość czworoboczna większa, natomiast wyniosłość łokciową - kość grochowata i kość haczykowata. Między wyniosłościami rozpięte jest więzadło poprzeczne nadgarstka, zamykające kanał, przez który z przedramienia na rękę biegną: cztery ścięgna mięśnia zginacza palców powierzchownego, cztery ścięgna mięśnia zginacza palców głębokiego, ścięgno mięśnia zginacza kciuka długiego oraz nerw pośrodkowy.

3B.Kości śródręcza

Śródręcze buduje pięć kości. Począwszy od strony promieniowej, numeruje się je od I do V. Wszystkie kości śródręcza są kośćmi długimi. Mają zatem koniec bliższy, czyli podstawę, i koniec dalszy - głowę - oraz trzon. Na podstawach kości śródręcza znajdują się powierzchnie stawowe do połączenia z kośćmi nadgarstka w stawach nadgarstkowo-śród-ręcznych oraz leżące bocznie od nich powierzchnie stawowe do połączenia z podstawami sąsiednich kości w stawach między-śródręcznych.

Głowy kości śródręcza łączą się natomiast z podstawami paliczków bliższych w stawach śródręczno-paliczkowych. W przestrzeniach pomiędzy kośćmi śródręcza przebiegają mięśnie międzykostne.

3C.Kości palców ręki

Kości palców ręki składają się z paliczków. Palce od II do V mają po trzy paliczki: bliższy, środkowy i dalszy.

Palec I, czyli kciuk, ma tylko dwa paliczki: bliższy i dalszy.

Każdy z paliczków jest kością długą, ma więc koniec bliższy, czyli podstawę, koniec dalszy - głowę -oraz trzon. Paliczki łączą się między sobą w stawach międzypaliczkowych. Koniec dalszy paliczka dalszego tworzy guzowatość, stanowiącą oparcie dla opuszki palca.

Stawy i więzadła kończyny górnej

Połączenia kończyny górnej dzieli się na połączenia obręczy kończyny górnej i połączenia kończyny górnej wolnej.

Do połączeń obręczy należą dwa stawy, w których bierze udział obojczyk: staw mostkowo-obojczykowy i staw barkowo-obojczykowy.

I. Połączenia obręczy kończyny górnej

1.Staw mostkowo-obojczykowy

Staw ten łączy obojczyk z klatką piersiową. Jedną powierzchnię stawową tworzy wcięcie obojczykowe rękojeści mostka, a drugą - koniec mostkowy obojczyka. W jamie stawu, pomiędzy powierzchniami stawowymi, leży chrzestny krążek stawowy, który dopasowuje do siebie powierzchnie stawowe i dzięki swej sprężystości amortyzuje wstrząsy w okolicy stawu ramiennego. Torebka stawowa przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych i do bocznych powierzchni krążka stawowego.

Staw wzmacniają trzy silne więzadła:

• więzadło mostkowo-obojczykowe - łączy obojczyk z mostkiem,

• więzadło żebrowo-obojczykowe - łączy obojczyk z pierwszym żebrem,

• więzadło międzyobojczykowe - łączy mostkowe końce obu obojczyków.

Biomechanika. Jest to staw wieloosiowy.

Zachodzą w nim następujące ruchy obojczyka:

• wysuwanie do przodu i cofanie,

• unoszenie ku górze i opuszczanie,

• rotacja wzdłuż długiej osi kości.

2.Staw barkowo-obojczykowy

Powierzchnie stawowe tego połączenia są zlokalizowane na wyrostku barkowym łopatki i na końcu barkowym obojczyka. W jamie stawu często występuje krążek stawowy

Staw wzmacniają następujące więzadła:

• więzadło barkowo-obojczykowe - łączy obojczyk z wyrostkiem barkowym łopatki,

• więzadło kruczo-obojczykowe - rozpięte między wyrostkiem kruczym łopatki a obojczykiem; ustala obojczyk w stawie.

Biomechanika. Jest to staw wieloosiowy.. Dzięki obecności omawianego połączenia możliwe jest:

• unoszenie i obniżanie łopatki,

• wysuwanie łopatki do przodu i jej cofanie,

• rotacja łopatki wzdłuż osi długiej.

Ruchy w obu stawach obojczyka są ze sobą sprzężone.

II.Połączenia kończyny górnej wolnej

Do połączeń kończyny górnej wolnej należą:

• staw ramienny,

• staw łokciowy,

• staw promieniowo-łokciowy dalszy,

• staw promieniowo-nadgarstkowy

• stawy ręki.

1.Staw ramienny

Staw ten łączy łopatkę z kością ramienną. Powierzchnie stawowe utworzone są przez głowę kości ramiennej i tworzące panewkę wydrążenie stawowe łopatki, dodatkowo pogłębione przez chrzestny obrąbek panewkowy.

W jamie stawu leży ścięgno głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia. Torebka stawowa od strony łopatki przyczepia się dookoła obrąbka panewkowego. Na kości ramiennej torebka przyczepia się wzdłuż szyjki anatomicznej, a przebiegając nad bruzdą międzyguzkową, pozostawia szczelinę, przez którą do jamy stawu wchodzi wspomniane już ścięgno głowy długiej mięśnia dwugłowego ramienia.

Biomechanika. Staw ramienny jest stawem kulistym, wieloosiowym, o dużym zakresie ruchomości. Luźna, obszerna i wiotka torebka stawowa wzmocniona jest stosunkowo słabymi więzadłami obrąbkowo-ramiennymi.

Ponad stawem rozpięte jest silne więzadło kruczo-barkowe, łączące wyrostek kruczy i barkowy łopatki. Chroni ono staw ramienny przed urazami i zapobiega wywichnięciu głowy kości ramiennej ku górze.

Ruchy w stawie ramiennym odbywają się wokół trzech głównych osi:

• poprzecznej - zgięcie i prostowanie

• strzałkowej (przednio-tylnej) - przywodzenie

i odwodzenie

• podłużnej (wzdłuż długiej osi kości ramiennej) - obracanie, czyli odwracanie (supinatio) i nawracanie (pronatio).

Z kombinacji zginania, prostowania, przywodzenia i odwodzenia powstaje ruch obwodzenia, którego zakres jest dodatkowo powiększony przez współdziałanie stawu ramiennego ze stawami obojczyka.

2.Staw łokciowy

Łączy kość ramienną z kośćmi przedramienia. Jest stawem złożonym, zbudowanym z trzech kości: ramiennej, łokciowej i promieniowej.

Składa się z trzech części:

• stawu ramienno-łokciowego,

• stawu ramienno-promieniowego,

• stawu promieniowo-łokciowego bliższego.

W stawie ramienno-łokciowym bierze udział bloczek kości ramiennej i wcięcie bloczkowe kości łokciowej.

W stawie ramienno-promieniowym łączą się ze sobą główka kości ramiennej i dołek głowy kości promieniowej.

W stawie promieniowo-łokciowym bliższym powierzchnie stawowe tworzy wcięcie promieniowe kości łokciowej i obwód stawowy głowy kości promieniowej.

Wszystkie części stawu otacza wspólna torebka stawowa, której linia przyczepu na kości ramiennej przebiega z przodu powyżej dołu dziobiastego, omija nadkłykcie, by od tyłu skończyć się ponad dołem wyrostka łokciowego. Na kości łokciowej i promieniowej torebka przyczepia się wzdłuż brzegów powierzchni stawowych.

Staw wzmacniają trzy silne więzadła:

• dwa więzadła poboczne, promieniowe i łokciowe, rozpięte między kością ramienną a kością łokciową,

• więzadło pierścieniowate kości promieniowej, stabilizujące głowę kości promieniowej

w stawie.

Biomechanika. Staw łokciowy jest stawem zawiasowo-obrotowym, dwuosiowym. W osi poprzecznej zachodzi w nim ruch zginania i prostowania, a w osi podłużnej -obracanie przedramienia: odwracanie (supinatio) i nawracanie (pronatio).

Każda z trzech części omawianego stawu, ze względu na różne ukształtowanie powierzchni stawowych, wykazuje odmienną ruchomość. W stawie ramienno-łokciowym zachodzi ruch zginania i prostowania. W stawie promieniowo--łokciowym bliższym możliwy jest ruch obrotowy, natomiast w stawie ramienno-promieniowym - zginanie i prostowanie oraz obracanie.

3.Staw promieniowo-łokciowy dalszy

Staw ten budują powierzchnie stawowe znajdujące się na końcach dalszych kości promieniowej i łokciowej. Panewkę stawową tworzy wcięcie łokciowe kości promieniowej, a główkę - obwód stawowy głowy kości łokciowej. W obrębie stawu występuje krążek stawowy, który pokrywa dolną powierzchnię głowy kości łokciowej. Całość otacza torebka stawowa.

Biomechanika. Obydwa stawy promieniowo-łokciowe, bliższy i dalszy, są czynnościowo sprzężone. Ruchy w ich obrębie odbywają się jednocześnie. Są to stawy jednoosiowe, obrotowe. Gdy ręka jest odwrócona, obie kości przedramienia leżą równolegle, natomiast w rezultacie nawracania kość promieniowa krzyżuje od przodu kość łokciową.

4.Staw promieniowo-nadgarstkowy

Służy do połączenia przedramienia z ręką. Panewkę stawową tworzy powierzchnia stawowa nadgarstkowa kości promieniowej, którą od strony łokciowej uzupełnia krążek stawowy. Kość łokciowa nie bierze udziału w omawianym połączeniu. Wypukłą powierzchnię stawową dalszą budują trzy kości szeregu bliższego nadgarstka: łódeczkowata, księżycowata i trójgraniasta. Są one połączone między sobą więzadłami międzynadgarstkowymi między kostnymi. Luźna torebka stawowa przyczepia się do brzegów powierzchni stawowych i do krążka stawowego. Wzmacniają ją następujące więzadła:

• więzadła promieniowo-nadgarstkowe, dłoniowe i grzbietowe,

• więzadła poboczne nadgarstka, promieniowe i łokciowe,

• więzadło łokciowo-nadgarstkowe dłoniowe.

Biomechanika. Ze względu na ukształtowanie powierzchni stawowych, staw promieniowo-nadgarstkowy jest stawem eliptycznym, dwuosiowym. Zachodzi w nim zginanie dłoniowe i grzbietowe oraz odwodzenie promieniowe i łokciowe ręki. Z połączenia tych ruchów powstaje ruch obwodzenia

5. Stawy ręki

Wyróżnia się wśród nich:

• stawy nadgarstka,

• stawy śródręcza,

• stawy palców

.

5A.Stawy nadgarstka

Stawy międzynadgarstkowe

znajdują się pomiędzy kośćmi nadgarstka, w obrębie szeregu bliższego i szeregu dalszego.

Staw śródnadgarstkowy występuje pomiędzy kośćmi szeregu bliższego i dalszego nadgarstka.

Wymienione stawy wzmacniają więzadła międzynadgarstkowe, dłoniowe, grzbietowe i między kostne.

Ruchy w stawach nadgarstka są zsynchronizowane z ruchami w stawie promieniowo-nadgarstkowym. Zachodzą tu ruchy zginania dłoniowego i grzbietowego oraz odwodzenia promieniowego i łokciowego ręki.

5B.Stawy śródręcza

Do połączeń stawowych kości śródręcza należą:

• stawy nadgarstkowo-śródręczne,

• stawy międzyśródręczne.

W stawach nadgarstkowo-śródręcznych łączą się ze sobą kości szeregu dalszego nadgarstka i podstawy kości śródręcza.

Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka występuje między kością czworoboczną większą a podstawą I kości śródręcza. Jego powierzchnie są ukształtowane siodełkowato i odpowiednio do siebie dopasowane.

Stawy międzyśródręczne występują pomiędzy sąsiadującymi powierzchniami podstaw kości śródręcza.

Stawy śródręcza wzmacniają więzadła nadgarstkowo-śródręczne, dłoniowe i grzbietowe.

Biomechanika. Ze stawów nadgarstka i śródręcza dużą ruchomością cechuje się tylko staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka. Jest to staw dwuosiowy, ze względu na ukształtowanie powierzchni stawowych noszący nazwę stawu siodełkowatego. Zachodzą w nim ruchy przeciwstawiania kciuka i jego odprowadzania do normalnego położeni,, a także odwodzenia i przywodzenia.

Pozostałe stawy nadgarstka i śródręcza cechują się znikomą ruchomością.

5C.Stawy palców ręki

Do stawów palców zalicza się:

• stawy śródręczno-paliczkowe,

• stawy międzypaliczkowe ręki.

Stawy śródręczno-paliczkowe

W stawach tych łączą się ze sobą głowy kości śródręcza i podstawy paliczków bliższych. Każdy staw wzmacniają więzadła poboczne i więzadła dłoniowe.

Biomechanika. Stawy śródręczno-paliczkowe od II do V pod względem ukształtowania powierzchni stawowych należą do połączeń kulistych. Pod względem czynnościowym są to jednak stawy dwuosiowe, zachodzą w nich bowiem ruchy zginania i prostowania odwodzenia i przywodzenia palców ręki. Ruch obrotowy w tych stawach może być wykonywany tylko biernie. Staw śródręczno-paliczkowy kciuka, ze względu na spłaszczoną głowę kości śródręcza I, jest stawem zawiasowym.

W ścianach torebek stawowych opisanych stawów mogą występować drobne kosteczki, zwane trzeszczkami. Najczęściej występują one w stawie śródręczno-paliczkowym kciuka i palca V, rzadziej w pozostałych.

Stawy międzypaliczkowe ręki

W stawach tych łączą się między sobą paliczki poszczególnych palców. W skład każdego stawu wchodzi głowa paliczka leżącego bliżej i podstawa paliczka położonego dystalnie. Wzmocnieniami torebek stawowych są więzadła poboczne. Są to stawy zawiasowe, jednoosiowe, w których zachodzi ruch zginania i prostowania palców.

Kości kończyny dolnej

Kościec kończyny dolnej składa się z:

1. obręczy kończyny dolnej, którą buduje kość miedniczna,

2. kości kończyny dolnej wolnej, do których należą: kość udowa, kości goleni i stopy.

1. Kości obręczy kończyny dolnej

Kość miedniczna

Zbudowana jest z trzech kości:

1. biodrowej,

2. łonowej

3. kulszowej.

Kości te w okresie rozwojowym połączone są ze sobą chrząstkozrostami, które z wiekiem stopniowo kostnieją.

1. Kość biodrowa buduje górną część kości miednicznej.

Składa się z trzonu i talerza.

Trzon razem z trzonami pozostałych kości współtworzy panewkę stawu biodrowego.

Między trzonem a talerzem biegnie linia łukowata, stanowiąca granicę między miednicą większą i mniejszą.

Talerz kości biodrowej posiada:

1.Powierzchnię:

1. wewnętrzną - miedniczno-krzyżową,

2. zewnętrzną - pośladkową.

Na powierzchni miedniczno-krzyżowej znajduje się dół biodrowy, w którym leży mięsień biodrowy, oraz powierzchnia uchowata, która z jednoimienną powierzchnią kości krzyżowej buduje staw krzyżowo-biodrowy.

Na powierzchni pośladkowej znajdują się kresy pośladkowe, między którymi przyczepiają się mięśnie pośladkowe.

2.Brzeg:

1. górny, który nosi nazwę grzebienia biodrowego.

Zaczyna się on kolcem biodrowym przednim górnym, a kończy kolcem biodrowym tylnym górnym. Poniżej znajdują się odpowiednio kolec biodrowy przedni dolny i kolec biodrowy tylny dolny. Służą one jako przyczepy mięśni i więzadeł.

2. Kość łonowa stanowi przednią część kości miednicznej. Składa się z:

• trzonu

• dwie gałęzie: górną i dolną.

Trzon wchodzi w skład panewki stawu biodrowego.

Gałęzie ograniczają otwór zasłonowy. W miejscu przejścia gałęzi górnej w dolną znajduje się powierzchnia spojeniowa, która z jednoimienną powierzchnią kości drugostronnej buduje spojenie łonowe. Na gałęzi górnej, bocznie od powierzchni spojeniowej, znajduje się guzek łonowy, do którego przyczepia się więzadło pachwinowe.

Więzadło pachwinowe rozpięte jest pomiędzy kolcem biodrowym przednim górnym a guzkiem łonowym i wyznacza granicę między brzuchem a udem.

3. Kość kulszowa tworzy tylną część kości miednicznej.

Składa się z trzonu i gałęzi.

Trzon razem z trzonami pozostałych kości buduje panewkę stawu biodrowego.

Na brzegu tylnym trzonu występuje kolec kulszowy, od którego odchodzi więzadło krzyżowo-kolcowe, a poniżej, w okolicy przejścia trzonu w gałąź, wznosi się duży guz kulszowy, do którego przyczepia się więzadło krzyżowo-guzowe i mięśnie grupy tylnej uda.

Gałąź wspólnie z gałęzią górną i dolną kości łonowej, ogranicza otwór zasłonowy.

Panewka znajduje się na zewnętrznej powierzchni kości miednicznej i razem z głową kości udowej buduje staw biodrowy.

Jest to zagłębienie, w obrębie którego wyróżnić można gładką powierzchnię stawową, zwaną powierzchnią księżycowatą, i chropowaty dół panewki. Na jej dolnym brzegu znajduje się wcięcie panewki, nad którym rozpięte jest więzadło poprzeczne panewki. Pod więzadłem tym pozostaje szczelina do przejścia naczyń krwionośnych zaopatrujących głowę kości udowej.

Miednica

Tworzy silny pierścień kostny, za pośrednictwem którego ciężar tułowia zostaje przeniesiony na kończyny dolne.

Zbudowana jest z dwóch kości miednicznych, kości krzyżowej i kości guzicznej.

W jej obrębie wyróżnia się miednicę większą i mniejszą.

Miejscem podziału, a zarazem wejściem do kanału miednicy mniejszej, jest linia graniczna, biegnąca obustronnie od spojenia łonowego, wzdłuż gałęzi górnej kości łonowej do wzgórka, który utworzony jest przez podstawę kości krzyżowej i ostatni krążek między- kręgowy. Wyjście z miednicy mniejszej jest ograniczone od przodu przez dolny brzeg spojenia łonowego, od boków - przez guzy kulszowe, a od tyłu - przez kość guziczną.

U kobiet miednica pełni funkcję kanału rodnego, co znajduje odzwierciedlenie w jej kształcie i wielkości.

Miednica żeńska jest: niska, szeroka i ma szerszy kanał, przez który może się swobodnie przesunąć główka donoszonego płodu. U mężczyzn miednica jest wysoka i wąska z węższym kanałem.

Niektóre elementy kostne miednicy można wyczuć przez skórę podczas badania. Stanowią one ważne punkty orientacyjne, pomocne w poznaniu topografii brzucha i wykonaniu pomiarów miednicy. Są to:

• Grzebienie biodrowe są wyczuwalne na całej długości.

• Kolce biodrowe przednie górne są również łatwo wyczuwalne, a u osób szczupłych nawet widoczne.

• Kolce biodrowe tylne górne są mniej wyraźne, ich położenie można jednak określić, ponieważ skóra często tworzy nad nimi zagłębienie.

• Guzy kulszowe najłatwiej wymacać w pozycji siedzącej.

• Spojenie łonowe.

2. Kości kończyny dolnej wolnej

1.Kość udowa (femur)

Jest najdłuższą kością szkieletu. Ma koniec bliższy i dalszy oraz trzon.

a) Koniec bliższy składa się z głowy, szyjki i dwóch krętarzy, większego i mniejszego. Głowa kości udowej ma kształt kuli i razem z panewką kości miednicznej buduje staw biodrowy.

Na jej powierzchni przyśrodkowej

znajduje się dołek, w którym przyczepia się leżące śródstawowo więzadło głowy kości udowej.

Szyjka kości udowej łączy głowę z trzonem. Jej oś długa tworzy z osią trzonu kąt szyjkowo-trzonowy, wynoszący przeciętnie 128°.

Jeśli kąt ten jest mniejszy, mamy do czynienia z biodrem szpotawym. Wada ta powstaje przy nadmiernym obciążeniu ciężarem ciała podatnej lub osłabionej na skutek różnych schorzeń kości udowej.

Biodro koślawe występuje natomiast, gdy kąt szyjkowo-trzonowy jest większy od fizjologicznego. Takie ustawienie biodra może być wynikiem długotrwałego leżenia, porażenia mięśni lub używania protez kończyn. Wada ta również może przyczyniać się do obniżenia sprawności stawów.

Krętarz większy to duża, wystająca ku górze wyniosłość, leżąca w części bliższej trzonu, w przedłużeniu szyjki. Jest on bardzo dobrze wyczuwalny przez skórę i dlatego służy jako punkt orientacyjny przy wyznaczaniu położenia stawu biodrowego. Przyczepiają się do niego liczne mięśnie miednicy. Krętarz mniejszy leży niżej i jest skierowany przyśrodkowo. Przyczepia się na nim mięsień biodrowo-lędźwiowy.

2. Niżej, na trzonie kości udowej, znajduje się guzowatość pośladkowa, służąca jako przyczep mięśnia pośladkowego wielkiego.

3. Koniec dalszy kości udowej służy do połączenia z kością piszczelową i rzepką w stawie kolanowym. Zbudowany jest z dwóch wypukłych kłykci, przyśrodkowego i bocznego, na których znajdują się powierzchnie stawowe. Od tyłu kłykcie rozdziela dół międzykłykciowy, natomiast od przodu łączą się one, tworząc powierzchnię stawową dla rzepki. Najdalej na boki wysunięte wyniosłości obu kłykci noszą nazwę nadkłykci.

Kość udowa, jak wszystkie inne kości ustroju, może ulec złamaniu na skutek zadziałania dużej siły. Szczególne znaczenie kliniczne mają, często występujące u ludzi starszych, złamania szyjki kości udowej. Może do nich dojść nawet w wyniku niewielkiego urazu, ze względu na osłabienie kości spowodowane zmianami zwyrodnieniowymi. Gojenie złamania jest często długotrwałe i zmusza pacjenta do pozostawania w pozycji leżącej, co grozi ciężkimi powikłaniami ze strony układu oddechowego i krążenia, np. zapaleniem płuc lub zakrzepowym zapaleniem naczyń.

Kości kończyny dolnej wolnej c.d.

2.Rzepka (patella)

Jest małą, trójkątną kością, włączoną w ścięgno mięśnia czworogłowego uda. Ma powierzchnię stawową, którą łączy się z powierzchnią rzepkową kości udowej w stawie kolanowym.

3.Kości goleni

Goleń, czyli podudzie, budują dwie kości: kość piszczelowa i strzałka.

A. Kość piszczelowa

Jest kością długą. Ma koniec bliższy i dalszy oraz trzon.

a)Koniec bliższy łączy się z kością udową w stawie kolanowym oraz ze strzałką w stawie piszczelowo-strzałkowym. Znajdują się na nim dwa kłykcie, przyśrodkowy i boczny, a na nich odpowiednie powierzchnie stawowe. Pośrodku, między powierzchniami stawowymi, występuje pole międzykłykciowe, które służy do przyczepu więzadeł krzyżowych kolana. b)Poniżej kłykci, na przedłużeniu brzegu przedniego trzonu, wznosi się guzowatość piszczeli, do której przyczepia się więzadło rzepki, będące końcowym odcinkiem ścięgna mięśnia czworogłowego uda.

c)Koniec dalszy kości piszczelowej służy do połączenia ze stopą w stawie skokowo-goleniowym.

Znajduje się na nim kostka przyśrodkowa oraz dwie powierzchnie stawowe, z których jedna leży na dolnej powierzchni końca dalszego, a druga - na kostce przyśrodkowej. Od strony bocznej koniec dalszy ma wcięcie, do którego przylega dalszy koniec strzałki.

W warunkach fizjologicznych, w pozycji wyprostowanej i przy złączonych nogach, oś długa kości udowej tworzy z długą osią kości piszczelowej kąt wynoszący 145-174°.

Kolana szpotawe (ryc. 1.34a) występują, gdy stawy kolanowe ustawiają się bocznie, kostki przyśrodkowe dochodzą do siebie, a ustawienie obu nóg przyjmuje kształt litery O.

Kolana koślawe to układ przeciwny do wyżej opisanego; stawy kolanowe stykają się, kostki przyśrodkowe są oddalone od siebie, a nogi ustawiają się w kształcie litery X.

B.Strzałka (fibula)

Jest długą, cienką kością, leżącą po stronie bocznej kości piszczelowej. Ma koniec bliższy i dalszy oraz trzon.

a)Koniec bliższy tworzy głowa strzałki Znajduje się na niej powierzchnia stawowa do połączenia z kością piszczelową w stawie piszczelowo-strzałkowym.

Strzałka nie bierze udziału w budowie stawu kolanowego.

b)Trzon

c)Koniec dalszy strzałki przedłuża się w kostkę boczną, na której znajduje się powierzchnia stawowa do połączenia z kością skokową stopy w stawie skokowo-goleniowym. Koniec dalszy łączy się za pośrednictwem więzozrostu z kością piszczelową.

Kości kończyny dolnej wolnej c.d.

4.Kości stopy ( ryc. 1.35)

Stopę tworzą kości stępu, śródstopia i palców.

A. Kości stępu

Stęp zbudowany jest z siedmiu kości: skokowej, piętowej, łódkowatej, sześciennej i trzech klinowatych.

Kość skokowa (ryc. 1.36)

Obok kości piętowej należy do największych kości stepu. Leży w jego części tylnej, na kości piętowej. Składa się z głowy, szyjki oraz z położonego z tyłu trzonu. Kość skokowa łączy się z sąsiednimi kośćmi za pośrednictwem stawów.

1. Na głowie znajduje się powierzchnia stawowa łódkowa do połączenia z kością łódkowatą i powierzchnie stawowe piętowe do połączenia z kością piętową w stawie skokowo-piętowo-łódkowym,

2. szyjka

3. na górnej powierzchni trzonu znajduje się bloczek kości skokowej, który łączy się z panewką, utworzoną przez obie kości podudzia w stawie skokowo-goleniowym. Na dolnej powierzchni trzonu jest jeszcze jedna powierzchnia piętowa, biorąca udział w stawie skokowo-piętowym.

Kość piętowa ( ryc. 137)

Jest największą kością stępu, zlokalizowaną w jego tylno-dolnej części. Na jej górnej powierzchni leży połączona stawowo kość skokowa. Od przodu kość piętowa łączy się z kością sześcienną w stawie piętowo-sześciennym. W nieregularnej budowie kości piętowej można wyróżnić masywny, wypukły guz piętowy, do którego przyczepia się ścięgno mięśnia trójgłowego łydki, leżący nad nim trzon oraz leżącą bardziej z przodu, po stronie przyśrodkowej, podpórkę skokową w postaci wydłużonego wyrostka, na którym opiera się głowa kości skokowej.

Kość łódkowata

Leży po przyśrodkowej stronie stępu. Jej wklęsła powierzchnia tylna łączy się z głową kości skokowej w stawie skokowo-piętowo-łódkowym. Od przodu kość łódkowata łączy się z trzema kośćmi klinowatymi w stawie łódkowo-klinowym.

Kość sześcienna

Leży po bocznej stronie stępu. Od tyłu łączy się z kością piętową w stawie piętowo-sześciennym, od przodu zaś - z podstawami IV i V kości śródstopia w stawach stępowo-śródstopnych. Powierzchnia przyśrodkowa omawianej kości łączy się z kością klinowatą w stawie klinowo-sześciennym.

Kości klinowate

Są to trzy kości: przyśrodkowa, pośrednia, boczna o kształcie klina, połączone ze sobą stawami międzyklinowymi.

Leżą po przyśrodkowej stronie stępu, przed kością łódkowatą, z którą łączą się stawem łódkowo-klinowym. Kość klinowata boczna łączy się dodatkowo z kością sześcienną w stawie klinowo-sześciennym. Od przodu kości klinowate łączą się z podstawami I, II i III kości śródstopia w stawach stępowo-śródstopnych.

Kości kończyny dolnej wolnej c.d.

B. Kości śródstopia

Śródstopie zbudowane jest z pięciu kości. Każda z nich jest kością długą, ma podstawę, trzon i głowę.

Podstawy wszystkich kości śródstopia łączą się z kośćmi stepu w stawach stępowo-śródstopnych, natomiast głowy tworzą połączenia z paliczkami bliższymi w postaci stawów śródstopno-paliczkowych.

C. Kości palców stopy

Palec I, czyli paluch (hallux), ma dwa paliczki, bliższy i dalszy, natomiast pozostałe palce, od II do V, są trójczłonowe - mają dodatkowo paliczek środkowy. Poszczególne człony palców łączą się między sobą w stawach międzypaliczkowych. Każdy paliczek ma cechy kości długiej, tzn. można na nim wyróżnić podstawę, trzon i głowę. Paliczki bliższe łączą się podstawami z głowami kości śródstopia w stawach śródstopno-paliczkowych.

Stopa stanowi u człowieka podstawę ciała.

Jest przystosowana do dźwigania ciężaru całego tułowia oraz amortyzowania wstrząsów i napięć. W związku z powyższym stopa ma konstrukcję sklepienia, zapewniającą jej dodatkową elastyczność i nadzwyczajną sprężystość.

Kości stopy są ułożone tak, że w okolicy stępu i śródstopia tworzą wysklepienie, którego punkty podparcia stanowią guz piętowy i głowy kości śródstopia, zwłaszcza głowa I kości. Sklepienie stopy składa się z łuków podłużnych i poprzecznych (ryc. 138). Łuki podłużne przyśrodkowe przebiegają przez trzy kości klinowate i kość łódkowatą, dochodząc wspólnie do kości skokowej. Łuki podłużne boczne biegną przez kość sześcienną do kości piętowej, a łuki poprzeczne przechodzą poprzez głowy kości śródstopia. Wysklepienie stopy wzmocnione jest przez mięśnie i więzadła tej okolicy. Ciężar ciała oddziałujący na stopę przejmowany jest w pierwszej kolejności przez kość skokową, a dalej jest przenoszony dwukierunkowo: do przodu - na głowę I kości śródstopia -i w dół - na kość piętową. Gdy sklepienie stopy jest zbyt niskie, powstaje stopa płaska.

Stawy i więzadła kończyny dolnej

Połączenia kończyny dolnej dzielą się na połączenia obręczy kończyny dolnej i połączenia kończyny dolnej wolnej.

Do połączeń obręczy należą: parzyste stawy krzyżowo-biodrowe, spojenie łonowe i więzozrosty miednicy.

Staw krzyżowo-biodrowy (artkulatio sacroiliaca, ryc. 1.39-1)

Staw ten buduje powierzchnia uchowata kości krzyżowej wraz z jednoimienną powierzchnią kości biodrowej. Silnymi wzmocnieniami omawianego połączenia są więzadła krzyżowo-bio-drowe: brzuszne, grzbietowe i międzykostne. Jest to staw płaski o małej ruchomości.

Spojenie łonowe

(symphysis pubica, ryc. 1.39-10,1.32-3)

Łączy ze sobą obie kości łonowe. Jest to chrząst-kozrost, wewnątrz którego znajduje się jama. Dzięki takiej budowie połączenie cechuje się znaczną sprężystością.

Ponadto w obrębie miednicy występują następujące więzadła i błony:

• więzadło pachwinowe,

• więzadło krzyżowo-guzowe,

• więzadło krzyżowo-kolcowe,

• błona zasłonowa.

Więzadło pachwinowe rozpięte jest pomiędzy kolcem biodrowym przednim górnym i guzkiem łonowym. Stanowi granicę między brzuchem a udem. Razem z brzegiem przednim kości miednicznej ogranicza przestrzeń, w której wyróżnia się część przyśrodkową, rozstęp naczyń, i boczną, rozstęp mięśni. Przez rozstęp naczyń przechodzą z miednicy na udo tętnica i żyła udowa, natomiast przez rozstęp mięśni -mięsień biodrowo-lędźwiowy i nerw udowy.

Więzadło krzyżowo-guzowe i krzyżowo-kolcowe wraz z wcięciami na kości kulszowej ograniczają otwory kulszowe, większy i mniejszy. Przez otwór kulszowy większy z miednicy na powierzchnię pośladkową przechodzą naczynia i nerwy.

Błona zasłonowa wypełnia otwór zasłonowy, przyczepiając się do jego brzegów. W górno-bocznej części otworu pozostaje szczelina, zwana kanałem zasłonowym, prowadząca na przyśrodkową stronę uda. W kanale tym przebiegają nerw i naczynia zasłonowe.

Staw biodrowy

Staw ten stanowi połączenie miednicy z kończyną dolną. Buduje go panewka kości miednicznej, pogłębiona przez chrzestny obrąbek panewkowy, i głowa kości udowej. W jamie stawu przebiega więzadło głowy kości udowej, w którym biegną naczynia krwionośne. Torebka stawowa przyczepia się do brzegów panewki i do szyjki kości udowej. Wzmocnieniami torebki są trzy długie więzadła, rozpoczynające się na kościach budujących kość miedniczną. Są to: więzadło biodrowo-udowe, więzadło łonowo-udowe i więzadło kulszowo-udowe. Odszcze-pione od wymienionych więzadeł pasma tkanki łącznej tworzą warstwę okrężną, obejmującą szyjkę kości udowej.

Biomechanika. Jest to staw kulisty, panewkowy, wieloosiowy.

Ruchy w stawie biodrowym odbywają się wokół trzech głównych osi. W osi poprzecznej zachodzą ruchy zginania (flexio) i prostowania (extensio) uda, a przy ustalonych kończynach -unoszenia i opuszczania miednicy. W osi strzałkowej ma miejsce odwodzenie (abductio) i przywodzenie (adductio) kończyny, w osi podłużnej zaś - jej ruchy obrotowe, odwracanie (supinatió) i nawracanie (pronatio), a przy ustalonych udach - obroty miednicą. Ponadto w stawie biodrowym możliwy jest złożony ruch obwodzenia (circumductio), będący kombinacją zginania, prostowania, przywodzenia i odwodzenia.

Zwichnięcie w stawie biodrowym, czyli wysunięcie się głowy kości udowej z panewki, może być nabyte lub wrodzone. Zwichnięcia nabyte, pourazowe, powstają wskutek zadziałania na staw dużej siły. Zwichnięcia wrodzone spowodowane są dysplazją, czyli ubytkami chrzestnego stropu panewki. Głowa kości udowej, nie mając wówczas dostatecznego oporu, wyślizguje się z panewki. Następstwem wrodzonego zwichnięcia stawu biodrowego może być opóźnione wstawTanie i chodzenie raczkującego dziecka, utykanie, opadanie miednicy i wreszcie boczne skrzywienie kręgosłupa. Około 2% noworodków rodzi się z dysplazją stawu biodrowego. Wczesne rozpoznanie tej wady i odpowiednie postępowanie zapobiega powstawaniu zwichnięcia.

Staw kolanowy (articulatio genus, ryc. 1.41)

Staw ten łączy udo z podudziem. Jest stawem złożonym, gdyż budują go trzy kości: udowa, piszczelowa i rzepka. Ze strony kości udowej w omawianym połączeniu biorą udział wypukłe kłykcie z położonymi na nich powierzchniami stawowymi, boczną i przyśrodkową, oraz leżąca do przodu od nich powierzchnia rzepkowa. Panewkę stawu tworzą powierzchnie stawowe kłykci kości piszczelowej i powierzchnia stawowa rzepki. W jamie stawu, pomiędzy kością udową i piszczelową, znajdują się dwie łąkotki, boczna i przy środkowa. Są to ruchome półpierścienie chrzęstno-włókniste w kształcie litery C. Łąkotki leżą na kłykciach kości piszczęlowej, uzupełniając panewkę stawu, a ich boczne powierzchnie są zrośnięte z torebką stawową. Torebka stawowa ma skomplikowany przebieg, ze względu na wewnątrzstawowe położenie więzadeł krzyżowych kolana, rozpiętych między kością udową i piszczelową w części środkowej stawu. Obydwie warstwy torebki, to znaczy błona maziowa i błona włóknista, rozdzielają się w miejscu przyczepia i przebiegu więzadeł krzyżowych. W uproszczeniu przebieg torebki można przedstawić następująco: błona maziowa przyczepia się ściśle dookoła brzegów powierzchni stawowych, omijając na kości piszczelowej pole międzykłykciowe przednie i tylne, a na kości udowej - dół międzykłykciowy. Błona włóknista obejmuje staw, przymocowując się dookoła całego końca bliższego kości piszczelowej i wokół końca dalszego kości udowej, lecz z pominięciem jego nadkłykci. Przebiegająca w opisany wyżej sposób błona maziowa, razem z więzadłami krzyżowymi, dzieli jamę stawu na część boczną i przyśrodkową, które łączą się ze sobą za rzepką.

Więzadła stawu kolanowego dzielą się na wewnętrzne i zewnętrzne.

Do najważniejszych więzadeł w omawianym stawie należą:

• więzadła krzyżowe - przednie i tylne,

• więzadła poboczne - boczne i przyśrodkowe,

• więzadło rzepki.

Więzadła krzyżowe leżą wewnątrz stawu, objęte przez błonę włóknistą, ale na zewnątrz błony maziowej torebki stawowej. Więzadło krzyżowe przednie biegnie od pola międzykłykciowego przedniego kości piszczelowej do bocznego brzegu dołu międzykłykciowego kości udowej, a więzadło krzyżowe tylne - od pola międzykłykciowego tylnego kości piszczelowej do przyśrodkowego brzegu dołu międzykłykciowego kości udowej.

Więzadła poboczne, boczne i przyśrodkowe, wzmacniają staw kolanowy od zewnątrz. Biegną od odpowiednich nadkłykci kości udowej do kości piszczelowej (więzadło przyśrodkowe) lub do strzałki (więzadło boczne).

Więzadło rzepki leży na przedniej ścianie torebki stawowej, w przedłużeniu ścięgna mięśnia czworogłowego uda, i przyczepia się do guzowatości piszczeli.

Biomechanika. Jest to staw złożony, dwuosiowy, zawiasowo-obrotowy. W osi poprzecznej zachodzą ruchy zginania (flexio) i prostowania {eitensio). Ruchy obrotowe na zewnątrz (supina-tio) i do wewnątrz (pronatio) możliwe są tylko

przy zgiętym kolanie. Wówczas rozluźnieniu ulegają więzadła poboczne, a kuliste kłykcie kości udowej opierają się na płaskich powierzchniach kości piszczelowej.

Uszkodzenie łąkotek może być wywołane pojedynczym, nagłym urazem, związanym z gwałtownym wyprostem lub skręceniem kolana z równoczesnym zgięciem, bądź powtarzającymi się wielokrotnie niewielkimi urazami. Dochodzi wówczas do pęknięcia łąkotki lub jej oderwania od torebki stawowej. Częściej ulega uszkodzeniu łąkotka przyśrodkowa, która jest silniej zrośnięta z torebką stawową, a przez to mniej ruchoma. Następstwem uszkodzenia łąkotki jest ból i ograniczenie funkcjonowania stawu, a czasem nawet całkowite jego zablokowanie. Operacyjne usunięcie łąkotek nie wywołuje istotnego upośledzenia ruchów.

Staw skokowo-goleniowy

{articulatio talocruralis),

czyli staw skokowy górny (ryc. 1.42)

Jest to staw złożony, zbudowany z trzech kości, łączący podudzie ze stopą. W wytworzeniu tego połączenia udział biorą obydwie kości goleni, budujące panewkę stawu, oraz bloczek kości skokowej, który tworzy powierzchnię wypukłą.

Więzadła wzmacniające torebkę leżą po bokach stawu. Więzadło przyśrodkowe ma trzy części, biegnące od kości piszczelowej odpowiednio do kości skokowej, piętowej i łódkowatej, więzadło boczne zaś dzieli się na dwie odnogi, przebiegające od strzałki do kości skokowej i do kości piętowej.

Biomechanika. Staw skokowo-goleniowy jest stawem zawiasowym, o osi ustawionej poprzecznie. Zachodzi w nim zginanie grzbietowe i podeszwowe stopy, a przy ustalonej stopie -pochylanie goleni do przodu i prostowanie.

Stawy stopy (articulationes pedis, ryc. 1.43)

Wśród stawów stopy wyróżnia się:

• stawy stepu,

• stawy śródstopia,

• stawy palców.

Stawy stepu

Kości stepu łączą się ze sobą za pośrednictwem stawów międzystępowych, do których zalicza się:

• staw skokowo-piętowo-łódkowy,

• staw skokowo-piętowy,

• staw piętowo-sześcienny,

• staw łódkowo-klinowy,

• stawy między klinowe.

Ze względu na wspólną czynność, staw skokowo-piętowo-łódkowy i staw skokowo-piętowy określa się wspólną nazwą stawu skokowego dolnego.

Staw skokowo-piętowo-łódkowy

(articulatio talocalcaneonavicularis)

Jest to staw złożony, zbudowany z kości skokowej, piętowej i łódkowatej. Jego wypukłą powierzchnię tworzy głowa kości skokowej, panewkę zaś budują powierzchnie stawowe kości piętowej i łódkowatej, które od dołu uzupełnia więzadło piętowo-łódkowe z położoną na nim chrząstką stawową. Wspomniane więzadło podtrzymuje głowę kości skokowej. W przypadku jego nadmiernego rozciągnięcia głowa kości skokowej obniża się, a sklepienie stopy ulega spłaszczeniu i dochodzi do powstania płaskostopia. Do innych ważnych więzadeł, stabilizujących bierne wysklepienie stopy, należą: więzadło podeszwowe długie, biegnące od guza piętowego do podstaw kości śródstopia, oraz leżące powierzchownie rozcięgno podeszwowe, które rozpoczyna się na guzie piętowym, a kończy na paliczkach środkowych palców. Natomiast czynne wysklepienie stopy jest spowodowane napięciem mięśniowym.

Biomechanika. Stawy skokowo-piętowy i skokowo-piętowo-łódkowy tworzą całość pod względem czynnościowym. W stawach tych zachodzi odwracanie stopy (supinatb), czyli unoszenie jej brzegu przyśrodkowego z jednoczesnym zgięciem grzbietowym i przywodzeniem, I oraz nawracanie stopy (pronatio), polegające na I uniesieniu jej brzegu bocznego, połączonym ze I zgięciem podeszwowym i odwodzeniem.

Zakres ruchów w pozostałych stawach stepu I jest niewielki.

Stawy śródstopia

Do połączeń stawowych kości śródstopia należą:

• stawy stępowo-śródstopne,

• stawy międzyśródstopne.

W stawach stępowo-śródstopnych (articulationes tarsometatarseae) kość łódkowata i kość sześcienna łączą się z podstawami kości śródstopia.

Stawy międzyśródstopne (articulationes in-termetatarseae) występują między sąsiadującymi ze sobą powierzchniami podstaw kości śródstopia.

Wyżej opisane stawy są wzmocnione przez więzadła stępowo-śródstopne i międzyśródstopne i należą do połączeń o małej ruchomości.

Stawy palców stopy

Do stawów palców zalicza się:

• stawy śródstopno-paliczkowe,

• stawy międzypaliczkowe.

Stawy śródstopno-paliczkowe (articulationes metatarsophalangeae)

W stawach tych głowy kości śródstopia łączą się z podstawami paliczków bliższych. Każdy ze stawów wzmocniony jest więzadłami pobocznymi.

Biomechanika. Są to stawy dwuosiowe, w których zachodzi zginanie podeszwowe i grzbietowe palców. W pozycji zgięcia grzbietowego możliwy jest także ruch przywodzenia i odwodzenia.

Stawy międzypaliczkowe stopy (articulationes interphalangeae pedis)

W stawach tych łączą się między sobą paliczki poszczególnych palców. Pojedynczy staw buduje głowa paliczka leżącego bliżej i podstawa paliczka leżącego dalej. Torebki stawowe wzmacniają więzadła poboczne. Są to stawy zawiasowe, jednoosiowe, w których zachodzą niewielkiego stopnia ruchy zginania podeszwowego. Mimo stosunkowo małej ruchomości, palce mają duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania stopy, a w przypadku ich utraty dochodzi do znacznego upośledzenia chodzenia.

---