18. WSTĘP DO NAUKI O PAŃSTWIE PRAWIE I POLITYCE

	Powstanie państwa	Wojny/ wojsko	Równy status kobiet	Typologia ustrojów	Najlepszy ustrój	Władca	Doradcy władcy	Mieszanie ustrojów
Cyceron	Naturalny	Tak, ale tylko w obronie	Nie	Monarchia, demokracja, arystokracja	Monarchia	Troszczy się o poddanych	Tak	Tak
Św. Augustyn	Naturalny, państwo boże	Nie	Nie	Monarchia, demokracja, arystokracja	Monarchia	Troszczy się o poddanych	-	Tak
Marsyliusz z Padwy	Naturalny	Tak - zdobycie korzyści	-	-	Monarchia elekcyjna	Troszczy się o poddanych	Rząd	-
Tomasz Morus	Naturalny, utopia	Nie	Tak	-	-	Troszczy się o poddanych	Tak	-
Campanella	Naturalny	Nie	Tak	-	-	Troszczy się o poddanych	Tak	-
Jean Bodin	Naturalny	Tak	Nie	Monarchia, arystokracja, demokracja	Monarchia	Troszczy się o poddanych	Nie	Nie
Tomasz Hobbes	Umowa społeczna	Tak	-	Monarchia, demokracja, arystokracja	-	Troszczy się o poddanych	Tak	Nie
Spinoza	Naturalny	Wojsko tak	Nie	Monarchia, demokracja, arystokracja	Demokracja	Troszczy się o poddanych	Tak	Nie

	Hierarchia zawodów	Państwo otwarte / zamknięte	Położenie państwa	Kara śmierci	Prawa boskie / naturalne	Urzędy / urzędnicy	Najlepszy zawód	Skąd pochodzi władza
Cyceron	Najlepszy zawód to rolnik	Otwarte	Nie nad morzem	Nie	Naturalne, stanowione	Senat, edyl, cenzor, pretor, trybun ludu	Rolnik	Od ludu
Św. Augustyn	Praca na roli, rzemiosło, potępia lichwę	Otwarte	-	Zakaz tortur (nie)	Ziemskie, naturalne	-	Rolnik, rzemieślnik	Od Boga
Marsyliusz z Padwy	Duchowni, sędziowie, wojskowi	Otwarte	-	-	Stanowione	Rząd	Duchowni, sędziowie, wojskowi	Od ludu
Tomasz Morus	Rzemieślnicy, rolnicy	Otwarte	Nad trudno dostępną zatoką	Nie	Stanowione	Filarch, protofilarch, książę, rada	Rzemieślnik, rolnik	Od ludu
Campanella	-	Otwarte	Na wzgórzu	-	Stanowione	Kapłani i jego doradcy (Moc, Mądrość, Miłość)	-	Od ludu
Jean Bodin	-	Otwarte	-	-	Naturalne, boskie	-	-	Od władcy
Tomasz Hobbes	-	Otwarte	-	-	Naturalne, stanowione	-	-	Od władcy
Spinoza	-	Otwarte	-	-	Stanowione, boskie	Rada, Senat	-	Od ludu

	Poddani	Nabywanie obywatelstwa	Niewolnicy	Wychowanie	Kościół / państwo	Własność	Grupy w społeczeństwie	Cel państwa
Cyceron	Spełniają szeroko rozumiane powinności	-	Tak	Czcić starszych, kochać rodziców	Żyją w symbiozie	Wspólna i własna	Władca, urzędnicy, obywatele, niewolnicy	Dobro obywateli
Św. Augustyn	Podporządkowani Bogu	-	Tak	W szeroko rozumianym duchu chrześcijańskim	Żyją w symbiozie	-	Władca	Dążenie do Boga
Marsyliusz z Padwy	Kształtują państwo	-	-	-	Żyją w symbiozie	-	-	-
Tomasz Morus	Pracować, bawić sie, wierzyć w Boga	-	Tak	-	Żyją w symbiozie	Wspólna	Społeczeństwo bezklasowe	Dobro obywateli
Campanella	Mają wpływ na władcę	-	-	Prokreacja, ale tylko w rodzinie	Żyją w symbiozie	Wspólna	Społeczeństwo bezklasowe	Dobro obywateli
Jean Bodin	Całkowicie podporządkowani władcy	Naturalny, naturalizowanie, przez wyzwolenie	Tak	Rządzi ojciec - silną ręką, wszystko mu wolno	-	Wspólna i własna	Władca, obywatele, niewolnicy	Dobro obywateli
Tomasz Hobbes	Całkowicie podporządkowani władcy	-	-	Dzieci oddani na wychowanie radzie	-	Wspólna i własna	-	-
Spinoza	Posłuszni państwu, stosunki oparte o umowę społeczną	Przez urodzenie, kupno	-	-	Żyją w symbiozie	Prywatna i wspólna	Władca, urzędnicy, obywatele	Dobro obywateli

ŹRODŁA PRAWA:
· Konstytucja
· Ustawy ratyfikowane
· Umowy międzynarodowe
· Rozporządzenia
· Akty prawa miejskiego
Akty prawa miejskiego - obowiązują one wszystkich ( moc powszechnie obowiązująca). Konstytucja i ustawy uchwalane są przez organy władzy ustawodawczej: parlament, sejm, senat. Uchwalanie ustaw - sejm pełni tu podstawową rolę, senat wprowadza poprawki. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa. Umowy między narodowe ratyfikowane są za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są zgłoszone w trybie wymaganym przez ustawy. Rozporządzenie - zasadnicze uzasadnienie władzy wykonawczej (prezydent, prezes rady ministrów, rada ministrów, krajowa rada radiofonii i telewizji) - akty prawne o charakterze wykonawczym w stosunku do ustaw. Rozporządzenia są uzupełniane przez organy wykonawcze w konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Co jest warunkiem wejścia w życie danego aktu prawnego? Warunkiem jest jego ogłoszenie w dzienniku urzędowym(dziennik ustaw). Jest sporo takich dzienników( są szczegółowe regulacje zasad ogłaszania aktów prawnych). Wyjątkowo mamy do czynienia z sytuacją gdy akt prawny zaczyna obowiązywać w dniu ogłoszenia. Jeśli są akty prawa obowiązującego to w teorii trzeba dać znać, aby reszta zapoznała się nim (vacatiolegos). Z reguły ten okres trwa 14 dni, może być on krótszy lub dłuższy. Dzień publikacji to dzień ogłoszenia. Vacatiolegis może być pominięty gdy sprawa dotyczy ważnego interesu państwa. Ratyfikacja przez RP umowy między narodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie jeśli umowa dotyczy:
1. pokój, sojusz, układów polit. Lub układów wojskowych
2. rodności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji
3. członkostwa RP w organizacji miedzy narodowej
4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
5. spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy( w tych sytuacjach prezydent może dokonać ratyfikacji)
Część kompetencji musi być przekazana organom lub organizacjom międzynarodowym.
RP może na podstawie umowy między narodowej przekazać organizacji między narodowej kompetencje władzy państwowej w niektórych sprawach. Ta norma jest niezbędna możliwościami konstytucji, przy czym możliwość zbyt łatwego przekazania jest wykluczona. Określono szczegółowo zadania
Umowę między narodową ratyfikuje prezydent. ...(umowa?) wyrażająca zgodę na ratyfikacje umowy międzynarodowej jest uchwalana przez sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów przez senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Wyróżnia się trzy rodzaje większości:
· zwykła- zachowana wówczas kiedy większość jest za a mniejsza przeciw
np.300 - 120 za 61 wstrz. 119 przeciw
· bezwzględna- większa połowa - za jest 50%+1 ogół głos. Np. 300-151 za
· klasyfikowana- większość wyrażona ułamkiem ponad ½ (za 2/3 lub 3/5-minimum)
określenie ilu członków musi wziąć udział w quorum( quorum - minimum 1/2osób)
Ratyfikowana umowa międzynar. Po jej ogłoszeniu w dzienniku ustaw RP stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana chyba, że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
Umowa międzna. Ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo pzed ustawą, jeżeli tej ustawy nie da się pogodzić z ustawą.
Jeżeli to wynika z ratyfikacji przez RP umowy konstytucyjnej organizację międzynar. Prawo przez nią stosowane jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
Kolizja - pewne zagadnienie uregulowane w sposób odmienny. Kolizja norm prawnych (odmienny sposób ratyfikacji).
SPOSOBY POWSTAWANIA PRAWA
Jedynym sposobem powstawania przepisów prawnych jest stanowienie. Prawo stanowione przez organy kolegialne i jednoosobowe. Te organy muszą być formalnie umocowane (określone przepisy prawne dają im tego rodzaju kompetencje). Jedynie te organy mają i mogą stanowić prawo.
CO TO ZNACZY, ŻE ZYJEMY W PAŃSTWIE PRAWA?
Państwo prawa to państwo, w którym normy prawne posiadają pierwszeństwo nad wszelkimi innymi regułami postępowania np. Normy religijne itp. Demokratyczne państwo prawne , w którym normy prawne są równocześnie stanowione i stosowane przez instytucje wykreowane w sposób demokratyczny( przez instytucje państwa demokratycznego).
JAKIE SĄ KONSEKWENCJE PRZYJĘCIA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWA DLA FUNKJONOWANIA INSTYTUCJI TEGO PAŃSTWA?
-istnienie każdego organu w demokratycznym państwie praw powinno wynikać z obowiązującego prawa.
-organy stosujące prawo mogą funkcjonować wyłącznie w ramach posiadanych kompetencji (właściwości organów).
Wyróżnia się trzy kategorie właściwości:
1. rzeczowa - z obowiązującego prawa wynika, że określa rodzajowo sprawy(sąd cywilny)
2. miejscowa - dany organ ma kompetencje do załatwiania spraw z danego obszaru.
3. instancyjny- wynika z kompetencji do załatwiania sprawy w pierwszej instancji (np., sprawa kradzieży, sprawa o zabójstwo- sąd rejonowy)
Wszelki rostrzygnięcia organów stosujących prawo, powinno opierać się na pewnej postawie (wyrok sądu) .
Konsekwencje demokratycznego państwa prawnego dla obywateli:
- obywatele powinni stosować się do nakazów, zakazów i obowiązków wynikających z regulacji prawnych. (np., zakaz- kto zabija człowieka podlega karze) ( nakaz- podatki wynikają z obowiązku prawa).
- W tych sferach, w których nie obowiązują nakazy lub zakazy mogą oni postępować w sposób swobodny to nie znaczy dowolny.
Poszanowanie prawa- stan poszanowania jest w RP nie najlepszy prawo jest zbyt rzadko egzekwowane.
Obowiązywanie prawa:
Wyróżnia się trzy zakresy obowiązującego prawa:
1. terytorialny (obszarowy) obowiązuje na określonym terytorium, na terytorium całego państwa(państwo sprawuje władzę). W skład terytorium państwowego wchodzi: wnętrze ziemi, przestrzeń powietrzna wody przybrzeżne
2. personalny (osobowy) wiąże się z tym kogo obowiązuje prawo danego państwa. Prawo danego państwa obowiązuje wszystkich , którzy przebywają na jego terytorium, a więc zarówno obywatele tego państwa jak i osoby przebywające na terytorium Polski. Nie każdy akt prawny z uwagi na specyfikę swej regulacji musi dotyczyć wszystkich(np., karta nauczyciela)
3. temporalny (czasowy) wiąże się z określeniem w jakim czasie adresaci określonych norm prawnych powinni się do nich stosować. Od kiedy akt prawny zaczyna obowiązywać i do kiedy? Może obowiązywać po pewnym czasie(vacatidegis).
Ważna zasada `prawo nie działa wstecz” działa na korzyść a nie na nie korzyść. Akty prawne działają tak długo dopóki nie zostaną uchylone przez późniejsze akty prawne(nowo wydane akty prawne uchylają wcześniejsze obowiązujące regulacje prawne).
POWSTAWANIE PRAWA
W systemie prawnym obowiązuje ogromna liczba aktów prawnych, bardzo trudno nim się posługiwać. Publikuje się tekst jednolity- ma to na celu usystematowanie prawa. Ma to szerszy sposób- inkorporacja(zebranie obowiązkowych przepisów w jedną usystematyzowaną całość, bez zmian ich treści) - ułożenie i publikacja usystemowanych zbioru wydanych wcześniej przepisów- taki zbiór nie zawiera nowych regulacji prawnych już obowiązujących.
Kodyfikacja- wiąże się z dążeniem do zawarcia w jednym akcie prawnych ogół regulacji z określonej strefy stosunków(np., prawo karne). O przestępstwach sądzi wiele innych umów- jest to dążenie nie skuteczne.
Prawo zwyczajowe- normy prawne powstałe nie w skutek u stanowienia ich przez państwo lecz w wyniku uznania przez organy państwowe panującego zwyczaju za prawo obowiązujące. Wytrwa wówczas gdy niezależnie od faktycznego przestrzegania określonych reguł postępowania w dłuższym przedziale czasowym panuje przekonanie, że reguły te są prawem.
Prawo precedensowe- wiąże się z prawotwórczą działalnością sądów, wyprowadza zasadę, która staje się nowym rozstrzygnięciem.
Inny sposób sprawowania władzy- prawo religijne w RP obowiązuje prawo stanowione.
PRAWO
1. stosowanie prawa - polega na tym iż uprawniony organ na podstawie norm prawnych generalnych i abstrakcyjnych określa skutki prawne jakiegoś faktu wydając rostrzygnięcia w indywidualnej sprawie.
2. 5 etapów stosowania prawa:
· wybór przepisu, który będzie stanowił prawna podstawę w indywidualnej sprawie
· interpretacja wybranego przepisu prawnego
· zebranie materiału dowodowego dla potrzeb danej sprawy
· subsumcja- polega na zaklasyfikowaniu danego przypadku do określonego przez przepisy prawa zachowania się
· ustalenie konsekwencji prawnych faktów, który w następstwie subsumacji zakwalifokowany został jako fakt mieszczący się w określonym przepisie prawnym.
Może wystąpić problem jako zachować ma się podmiot stosujący prawo gdy staje przed potrzebą rozpatrzenia sytuacji wprost nieuregulowanej przez obowiązujące normy.
Ustawa budżetowa- obowiązuje przez określony czas. Owe klauzule mogą mieć charakter szczegółowy lub ogólny, jest to sprawa b., skomplikowana.
Kolizja norm prawnych- wiąże się z klauzulą , ma miejsce gdy dana sytuacja unormowana jest przez więcej niż jeden przepis prawa, a przepisy te nakazują odmienny sposób postępowania.
Problem rozwiązuje reguły kolizyjne:
- akt wyższego rzędu uchwala obowiązujący akt niższego rzędu
- późniejszym i wcześniejszym akcie decyduje data ogłoszenia danego aktu prawnego
- przepisy szczególne wyłączają stosowanie przepisów ogólnych wyłącznie w zakresie, które dotyczą unormowań odrębnych.
3. Analogia
a) z przepisu- przy jej stosowaniu trzeba dokonać następujących ustaleń
1. czy jakiś fakt jest unormowany w obowiązującym systemie prawnym.
2. czy fakt ten jest podobny do innego faktu, który nie jest unormowany przez określony przepis.
3. określenie takich samych lub podobnych skutków prawnych faktów unormowanego i nie w oparciu o ich podobieństwo.
b) z prawa sytuacja gdzie w przypadku braku konkretnego unormowania odnoszącego się do danego stanu faktycznego załatwienie sprawy następuje poprzez odwołanie się do ogólnych reguł całego systemu prawnego.
4. Reguły wnioskowania
a) z większego do mniejszego- korzystamy z przepisu, który określa pewne uprawnienia: jeżeli ktoś uprawniony jest do czynienia więcej to tym bardziej uprawniony jest do czynienia czegoś mniej
b) z mniejszego do większego- jeżeli zabronione jest czynić cos mniejszego, to tym bardziej nie można robić czegoś sięgającego dalej.
5. Wykładnia prawa- ogół czynności poznawczych zmieniających do ustalenia właściwego sensu przepisów prawnych. Podstawowy podział wykładni to podział na wykładnię:
1. językową- wiąże się z ustaleniem znaczenia i zakresu wyrażeń zawartych w przepisach prawnych ze względu na język, w którym zostały one sformułowane. Dyrektywy obowiązujące przy wykładni językowej
a) gdy w systemie prawnym ustalono w sposób wiążący znaczenie pewnych zwrotów należy korzystać właśnie z takiego znaczenia
b) przy interpretacjach językowych zwrotów prawnych nie należy nadawać im znaczenia odmiennego od potocznego, chyba, że istnieją wystarczające temu przesłanki.
c) Znaczenie przepisów prawnych należy ustawiać tak , aby żadne ich fragmenty nie zostały pominięte.
2. pozajęzykową- to taka przy której o znaczeniu przepisów decydują także inne poza językowymi kryteria
Kategorie wykładni:
a) celowościowa - polega na tym, iż przepis powinien być tłumaczony w taki sposób aby w najpełniejszym stopniu osiągnięto cel aktu prawnego
b) funkcjonalny- polega na tym, iż przy ustaleniu znaczenia danego przepisu należy uwzględniać skutki jego stosowania
c) systemowa- polega na interpretacji znaczenia przepisu prawnego z uwagi na miejsce jaki ten przepis zajmuje pośród innych przepisów
d) rozszerzająca- ma miejsce wówczas, gdy przy porównaniu interpretacji uzyskanych za pomocą różnych dyrektyw interpretacyjnych zostaje wybrane znaczenia wynikające z dyrektywy pozajęzykowych, jest ono szersze od rozumienia językowego
e) zwężająca- to samo jak wyżej tylko szersze=> węższe
f) literalna - ma miejsce gdy spośród różnych znaczeń przepisu uzyskanych za pomocą różnych dyrektyw interpretacyjnych, ostatecznie wybiera się rozumienie uzyskane za pomocą dyretyw językowych
g) autentyczna- ma miejsce gdy interpretatorem jest organ, który przepis ustanowił
h) legalna- dokonywana jest przez organ, który z mocy prawa posiada kompetencje do dokonywania wykładni powszechnie obowiązującej
i) o ograniczonej mocy wiążącej- znaczeniem interpretowanego przepisu związani są tylko niektórzy jego adresaci
j) nie mają mocy wiążącej

6. Normy i przepisy prawne
1. przepis prawny- to jednostka redakcyjna aktu prawnego
2. norma prawna- generalna i abstrakcyjna reguła postępowania. Norma prawna jest swoistą rekonstrukcją treści zawartych w przepisach prawnych. Może się zdarzyć, iż jeden przepis prawny pokrywa się z jedną normą prawną, ale najczęściej jeden przepis może być częścią składniową wielu różnych norm, względnie na jedną normę prawną może składać się szereg przepisów.
Normy prawne składają się:
-hipotezy- określa adresata normy oraz okoliczności, w których powinien on postępować w sposób zgodny z normą
-dyspozycji - są to uprawnienia i obowiązki adresata normy
-sankcji - określa następstwa postępowania adresata normy wbrew jej postanowieniom.
NORMA
a) generalna- to taka, w której adresat jest określony przez wskazanie jego cechy
b) abstrakcyjna - odnosi się do zachowań powtarzalnych
SOSUNEK PRAWNY- stan zależności pomiędzy. Co najmniej dwoma podmiotami, który można ująć w kategoriach uprawnień lub obowiązków.
PRAWO- to całokształt reguł zachowania o cechach abstrakcyjności, których nieprzestrzeganie jest zagrożone zastosowaniem przymusu państwowego.
PAŃSTWO
1. Zasada suwerenności narodu- Władza zwierzchnia RP należy do narodu
2. zasada niepodległości i suwerenności RP
a) suwerenność- zdolność do nieskrępowanego samodzielnego rozstrzygania o sprawach ze sfery politycznej, militarnej, ekonomicznej, społecznej.
b) Niepodległość- niezależność od innych państw w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych.
3. zasada podziału władzy i równoważenia się władz.
W państwie powinny być trzy równorzędne oraz nie zależne władze= ustawodawcza( sejm, senat) wykonawcza (prezydent, ministrowie) sądownicza(sąd, trybunały). Władze te wzajemnie na siebie odziałowują, a w razie potrzeb równoważą się.
Równoważenie polega na tym, iż podmioty jednej z władz mogą odziaływać n a podmioty drugiej z władz gdy te wykraczają poza posiadane kompetencje.
Trójpodział władzy- w interesie obywateli.
4. Zasada pluralizmu politycznego
RP zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych.
Istnieje zakaz funkcjonowania partii politycznych odwołujących się w swych programach do totalitarnych metod i praktyk nazizmu, faszyzmu i komunizmu, jak też tych, których program lub działalność zakłada czy dopuszcza nienawiść rasową lub narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy.
Podmiotem, który ocenia legalność funkcjonowania partii jest trybunał konstytucyjny.
-przedawnienie- różnych czynności nie można wykonać po upływie określonego czasu.
a) nie podlegają przedawnieniu zbrodnie wojenne przeciwko ludności
b) wiek przedawnienia może ulec zawieszeniu
-dotyczy przestępstw popełnionych z przyczyn politycznych przez funkcjonariuszy publicznych które nie były ścigane z przyczyn politycznych. Wiek przedawnienia ulega zawieszeniu do czasu stania tych przyczyn.
- prawo do sądu- każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny , bezstronny i nie zawisły sąd
OBOWIĄZKI JEDNOSTKI W OBEC PAŃSTWA
a) uniwersalne- dotyczą każdego w obrębie jurysdukcji państwa polskiego
-obowiązek przestrzegania prawa
-obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych (podatki)
-obowiązek dbałości o stan środowiska naturalnego
b) ściśle obywatelskie
-obowiązek wierności RP i troski o dobro wspólne (nie szkodzenie państwu)
- obowiązek obrony ojczyzny - obowiązkowa służba wojskowa
ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW JEDNOSTKI
1. prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej jednostce przez nie zgodne z prawem działanie organu władzy publicznej
2. zasada kontroli instancyjnej -każda ze stron ma prawo do zaskarżania orzeczeń (sądu) i decyzji (administracja) wydanych w I instancji.
3. Skarga konstytucyjna- jej istotą jest zakwestionowanie konstytucyjności aktu prawnego, który stanowił prawną podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia
4. Możliwości wystąpienia do rzecznika praw obywatelskich
- wniosek kierowany do rzecznika jest wolny od opłat
- wnioski te nie wymagają zachowania szczególnej formy
- rzecznik praw obywatelskich posiada dość szerokie kompetencje, a więc ma możliwości uchwalenia pomocy w celu rozwiązania sprawy.
5. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela
a) wolność- niezależność, swoboda, niepodległość
b) prawo- możność działania w zakresie objętym określonymi przepisami
c) obowiązki- powinności uczynienia czegoś co wynika z nakazu prawnego
6. zasada równości oraz zakaz dyskryminacji:
- wszyscy są równi wobec prawa, każdy ma prawo do równego traktowania przez władze publiczne
- zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. Kobiety i mężczyźni mają równe prawa
7. Wolności i prawa osobiste
- prawo do życia i jego ochrony
- zapewnienie nietykalności i wolności osobistej, kto podlega odpowiedzialności karnej- zgodnie z normą konstytucyjną odpowiedzialności karnej podlega ten kto dopuścił czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia
- prawo do obrony we wszystkich stadiach procesu karnego- każdy ma prawo bronić się samemu lub z pomocą obrońcy
- zasada domniemania niewinności- każdego ma się za niewinnego dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawnym wyrokiem sądu.

SEJM I SENAT- ORGANY WŁADZY USTAWODAWCZEJ
Sejm posiada przewagę kompetencyjną. Skrócenie kadencji sejmu oznacza automatyczne skrócenie kadencji senatu.
Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów. Żadne kompetencje w tym zakresie nie przysługują senatowi.

WYBORY DO SEJMU I SENATU
Czynne prawo wyborcze posiadają obywatele polscy którzy najpóźniej w dniu wyborów kończą 18 lat. Mimo tego czynnego prawa wyborczego nie mają osoby:
-pozbawieni praw wyborczych
-ubezwłasnowolnione orzeczeniem sadu
-o pozbawieniu praw wyborczych orzec może Trybunał Stanu
Wybory do sejmu są powszechne, równe, proporcjonalne, bezpośrednie i odbywają się w glosowaniu tajnym.

Zasada incompatibilitas- niepołączalności stanowisk
Mandatu posła i senatora nie można łączyć z szeregiem stanowisk np., prezesa NBP, prezesa NIK, sędzi, prokuratora, policjanta itp., zakaz nie dotyczy np., Rady Ministrów.
Kompetencje sejmu
1) ustrojodawcze- sejm odgrywa istotną rolę w procesie zmiany konstytucji:
-1/5 podstawowej liczby głosów może wnieść projekt ustawy o zmianie konstytucji
-sejm uchwala taką ustawę większością 2/3 w obecności minimum połowy ustawowej liczby posłów.
Senat także posiada prawo inicjatywy ustawodawczej co do zmiany konstytucji, a także uchwala ustawę o zmianie konstytucji, a także uchwala ustawę o zmianie konstytucji bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej połowy liczby senatorów.
Prawo uchwalania ustaw przez senat dotyczy dwóch kwestii:
- sejm uchwala ustawę budżetową, a także udziela absolutorium z wykonania ustawy budżetowej
- sejm akceptuje programowe wystąpienia premiera.

Sejm uchwala votum zaufania już urzędującej Radzie Ministrów
Sejm uchwala votum nie ufności w stosunku do Rady Ministrów lub w stosunku do poszczególnych ministrów.
Sejm uchwala ustawy:
2) uprawnienia uchwala ustawy
- sejm uczestniczy w kreowaniu Rady Ministrów
- sejm powołuje niektórych członków Krajowej Rady Radio...
- sejm dokonuje wyboru członków trybunału Stanu
- sejm wybiera część składu Rady Polityki Pieniężnej
- sejm powołuje prezesa NBP, NIK i rzecznika praw obyw.
3) uprawnienia kontrolne sejmu
Sejm kontroluje Radę Ministrów
4) uprawnienia decyzyjne sejmu
- podejmowanie ustaw o stanie wojny
- udzielenie zgody na ratyfikację ważniejszych umów międzynarodowych
- uprawnienie do zarządzenia referendum.
5) uprawnienia ustawodawcze sejmu
- pierwszym etapem powstawania ustawy jest inicjatywa ustawodawcza
Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają posłowie, senat, prezydent i Rada Ministrów oraz grupa minimum 100 tys, obywateli
- uchwalenie ustawy co do zasady odbywa się w tzw., 3 czytaniach
- prace nad ustawą toczą się w sejmie zarówno na posiedzeniach sejmu jak i w komisjach sejmowych
- ustawa jest uchwalona przez sejm przy czym zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby głosów
- ustawa zostaje przekazana do senatu i senat w ciągu 40 dni może taką ustawę przyjąć może odrzucić lub zgłosić poprawki do tej ustawy.
Jeżeli senat nic nie zdziała to przyjmuje się że senat akceptuje te ustawę.
- sejm może uchwałę senatu odrzucając lub zgłaszając poprawki bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawodawczo liczbie posłów
Prawo inicjatywy ustawodawczej
Zgromadzenie narodowe- to wspólnie obradujący sejm i senat pod przewodnictwem marszałka sejmu.
Posiedzenia zgromadzenia narodowego zwoływane są w przypadkach:
- odebrania przysięgi od nowo wybranego prezydenta
- uznanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia
- rozpatrzenie wniosku o postawie prezydenta w stan oskarżenia pod Trybunałem Stanu.
Organy sejmu:
- 1)marszałek sejmu
- 2)prezydium sejmu
- 3)konwent seniorów
- 4)komisje sejmowe
ale nie wicemarszałkowie
ad.1 reprezentuje sejm, zwołuje posiedzenia sejmu, czuwa nad terminowością prac sejmu, zwołuje konwent seniorów
ad.2 organ pomocniczy marszałka złożony z marszałka i wicemarszałka przy czym ich liczba nie jest określona. Dokonuje wykładni regulaminu sejmu i ustaw.
ad.3 organ doradcy wobec prezydium sejmu
-marszałek, wicemarszałkowie. Przewodniczący klubów poselskich lub kół poselskich.
ad.4 komisje stałe oraz mogą funkcjonować komisje nadzwyczajne i śledcze.
Organy senatu:
1) marszałek senatu
2) prezydium senatu
3) konwent seniorów
4) komisje stałe i nadzwyczajne ale nie mogą występować śledcze
Sejm funkcjonuje na posiedzeniach z zasady jawnych. Gdy wymaga tego dobro państwa sejm może ustalić tajność obrad co czyni bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

SENAT-100 senatorów
Wybory do senatu są powszechne, bezpośrednie, i odbywają się w systemie głosowania tajnym. W wyborach do senatu podział mandatów odbywa się wg., zasady większości

Skrócenie kadencji może odbyć się w myśli 3 punktów:
1) w wyniku uchwały sejmu podjętej większością 2/3 ustawowej liczby posłów
2) prezydent skraca kadencję sejmu jeżeli sejm w trzech kolejnych próbach nie jest w stanie wywołać Rady Ministrów
3) prezydent może skrócić kadencję sejmu gdy w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona prezydentowi do podpisu.
Posłem może zostać osoba posiadająca obywatelstwo polskie posiadająca czynne prawo wyborcze, która kończy w dniu wyborów 21 lat. Senatorem może zostać osoba, która posiada obywatelstwo polskie itd. Jak wyżej ale ukończyła 30 lat.
KONSTYTUCJA
Nie można jednocześnie kandydować do sejmu i senatu, nie można także być jednocześnie posłem i senatorem
- dalej ustawa zostaje przedłożona prezydentowi do podpisu i prezydent powinien podpisać tę ustawę w ciągu 21 dni i zarządzić zgłoszenie do Dziennika Ustaw.
- Prezydent przed podpisaniem ustawy może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności tej ustawy z konstytucją
- Prezydent może zawetować ustawę- prezydent nie podpisując ustawy może przekazać ją sejmowi wraz z umotywowanym wnioskiem o jej ponowne rozpatrzenie
- Veto prezydenta jest odrzucane w sytuacji ponownego uchwalenia tej ustawy większością 3/5 głosów w obecności co najmniej ustawowej liczby głosów- wtedy prezydent musi podpisać taką ustawę.

SENAT I ZGROMADZENIE NARODOWE
1. zmiana konstytucji
2. wyrażania zgody na ratyfikację
inne kompetencje senatu:
a) senat udziela zgody prezydentowi na zarządzenie referendum
b) senat wyraża zgodę co do osób, które sejm powołał na stanowisko prezesa NIK czy Rzecznika Praw Obywatelskich

Posłowie i senatorowie(nowo wybrani) otrzymują mandat reprezentantów czy przedstawicieli narodu okres kadencji (okres, na który organ wybieralny otrzymuje pełnomocnictwo do działania)
- powszechność- każdy może wziąć udział w wyborach, kto ukończył 18 lat
- równość- formalnie każdy wyborca ma jeden głos, materialnie znaczenie każdego głosu jest równe, wyborcy mają równy wpływ na skład wybieranego organu, liczba mandatów na okrąg zależy od liczby mieszkańców okręgu
- bezpośredniość- osoby uprawnione same wybierają swoich przedstawicieli
- proporcjonalność- dotyczy podziału mandatów między zarejestrowane listy wyborcze.

SYSTEM PRZYZNAWANIA MANDATÓW
Liczbę głosów ważnych oddanych na każdą z listy wyborczych dzieli się kolejno przez 1,4,3,5,7,itd.,(l. Nieparzyste) aż do chwili gdy z otrzymania ich iloraz da się uszeregować tyle liczb kolejno największych ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia. Każdej liście przyznaje się tyle mandatów ile spośród szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych.
Stary system- to samo tylko przez liczby 1,2,3,4,5,6 itd.,

1110

---