3439


Zagadnienia egzaminacyjne PRAWO CYWILNE

prof. nadzw. dr hab. P. Osowy

1. Znaczenia prawa cywilnego w stosunkach społeczno-gospodarczych

2. Cechy prawa cywilnego

3. Podmioty prawa cywilnego

4. DEFINICJA PRAWA CYWILNEGO

5. SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO

6. PRAWO CYWILNE MATERIALNE A PRAWO PROCESOWE

7. ZASADY PRAWA CYWILNEGO

8. ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

9. Norma prawa cywilnego

10. Obowiązywanie prawa cywilnego

11. Klauzule generalne prawa cywilnego

12. Stosowanie prawa cywilnego

13. ZBIEG NORM I ZBIEG ROSZCZEŃ

14. Stosunek cywilnoprawny

15. Zdarzenia cywilnoprawne

16. Prawo podmiotowe

17. NORMATYWNA POSTAĆ PRAW PODMIOTOWYCH

18. Rodzaje praw podmiotowych

19. TYPY PRAW PODMIOTOWYCH

20. NABYWANIE PRAW PODMIOTOWYCH

21. WYKONYWANIE PRAWA PODMIOTOWEGO

22. NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

23. ZMIANA I UTRATA PRAW PODMIOTOWYCH

24. kolizja praw podmiotowych

25. OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH

26. Podmioty prawa cywilnego

27. TOŻSAMOŚĆ OSOBY FIZYCZNEJ

28. STAN OSOBISTY

29. MIEJSCE ZAMIESZKANIA

30. PODMIOTOWOŚĆ PRAWNA OSÓB FIZYCZNYCH

31. ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSOBY FIZYCZNEJ

32. Zdolnośc do czynności prawnych osoby fizyczneJ

33. DOBRA OSOBISTE

34. POJĘCIE OSOBY PRAWNEJ

35. POWSTANIE OSOBY PRAWNEJ

36. ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSÓB PRAWNYCH

37. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSOBY PRAWNEJ

38. Typy osób prawnych

39. USTANIE OSOBY PRAWNEJ

40. UŁOMNE (USTAWOWE LUB NIEPEŁNE) OSOBY PRAWNE

41. POJĘCIE PRZEDSIĘBIORCY

42. OZNACZENIE PRZEDSIĘBIORCY

43. PRZEDMIOT STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

44. RZECZY

45. CZĘŚCI SKŁADOWE RZECZY I PRZYNALEŻNOŚCI

46. POŻYTKI

47. PRZEDMIOTY MATERIALNE NIEBĘDĄCE RZECZAMI

48 .PRZEDMIOTY NIEMATERIALNE

49. PIENIĄDZE

50. PAPIERY WARTOŚCIOWE

51. PRZEDSIĘBIORSTWO

52. GOSPODARSTWO ROLNE

53. MAJĄTEK I MIENIE

54. DEFINICJA CZYNNOŚCI PRAWNEJ

55. TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

56. OŚWIADCZENIE WOLI

57. WYKŁADNIA OŚWIADCZENIA WOLI

58. RODZAJE CZYNNOŚCI PRAWNYCH

59. FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

60. PRZESŁANKI WAŻNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

61. WADY OŚWIADCZENIA WOLI

62. TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNYCH

63. SKŁADNIKI TREŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

64. WARUNEK

65. Termin

66. WADLIWOŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

67. ZAWARCIE UMOWY

68. SPOSOBY ZAWIERANIA UMÓW

69. DEFINICJA PRZEDSTAWICIELSTWA

70. RODZAJE PRZEDSTAWICIELSTWA

71. PRZESŁANKI SKUTECZNOŚCI PRZEDSTAWICIELSTWA USTAWOWEGO I PEŁNOMOCNICTWA

72. PROKURA

73. Przedawnienie roszczeń i terminy zawite

74. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ

75. TERMINY ZAWITE oraz różnice pomiędzy terminami zawitymi a terminami przedawnień.

76. RODZAJE TERMINÓW ZAWITYCH

I. ZAGADNIENIA OGÓLNE PRAWA CYWILNEGO

1. Znaczenia prawa cywilnego w stosunkach społeczno-gospodarczych.

W warunkach demokratycznego państwa i utrwalających się podstawach gospodarki rynkowej znaczenie prawa cywilnego jako regulatora stosunków społeczno-gospodarczych wzrosło niewspółmiernie. Demokratyczne państwo prawa i wolny rynek zakładają swobodę działania podmiotów w nich uczestniczących przy jednoczesnym zminimalizowaniu wpływu na ten obszar państwa wykorzystującego nakazy i zakazy. Instytucje prawa cywilnego służą przede wszystkim ochronie i realizacji zarówno materialnych jak i niematerialnych interesów. Normy prawa cywilnego przyczyniają się do konkretnego uporządkowania i dalszego rozwoju otaczającej nas rzeczywistości. Normy tego prawa oddziaływają na daną rzeczywistość wykorzystując pewne cechy.

2. Cechy prawa cywilnego.

O wyodrębnieniu prawa cywilnego w polskim systemie decyduje przede wszystkim swoista metoda regulacji stosunków społecznych. Dwie podstawowe cechy prawa cywilnego. Zaliczamy do nich:

a) równorzędność (autonomiczność) podmiotów stosunku prawnego co oznacza brak władczego podporządkowania. Owa równorzędność podmiotów zakłada daleko idącą swobodę zainteresowanych podmiotów w kreowaniu wzajemnych stosunków,

b) brak bezpośredniego przymusu ze strony państwa, stosowanie sankcji w prawie cywilnym jest ostatecznością co istotne owa sankcja jest tylko środkiem zaś nigdy celem.

W ramach metody cywilistycznej przeważają(dominują) wyraźne stosunki majątkowe, czyli stosunki polegające na tym, że związane są one z przynależnością określonych rzeczy lub dóbr do danych osób.

3. Podmioty prawa cywilnego.

Podmiotami prawa cywilnego stosunków regulowanych przez normy prawa cywilnego są określone podmioty uczestniczące w tych stosunkach zwane osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Prawo cywilne w przeważającej części swoich przepisów zawiera normy dyspozytywne (względnie obowiązujące). Strony same decydują czy w ramach mającego powstać stosunku cywilnego skorzystają lub nie z określonych przepisów prawa. Normy imperatywne (bezwzględnie wiążące) znajdują odzwierciedlenie w prawie rzeczowym.

4. DEFINICJA PRAWA CYWILNEGO.

Mając na uwadze wcześniejsze rozważania w naturze prawa cywilnego przyjmuje się następujące definicje. Prawo cywilne to zespół przepisów regulujący stosunki majątkowe i stosunki niemajątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi na zasadzie autonomii i równorzędności podmiotów (art. 1 k.c.) Prawo cywilne jest rozległym uregulowaniem. Składa się z różnych aktów prawnych, jednak podstawowym jest ustawa kodeks cywilny. Prawo cywilne jest jedną z gałęzi obowiązującego w Polsce sys­temu prawnego. Prawo cywilne może być rozumiane bądź jako zespół norm regulujących stosunki społeczne we właściwy sobie sposób (prawo cywilne w znaczeniu przedmiotowym), bądź jako uprawnienie lub zespół uprawnień przysługujących danemu podmiotowi z mocy prawa w znaczeniu przedmiotowym (prawo cy­wilne w znaczeniu podmiotowym).

Wobec braku bardziej precyzyjnych kryteriów, przy po­mocy których można by odróżniać prawo cywilne od innych gałęzi prawa najczęściej przyjmowane są dwa kryteria wyróżniające prawo cywilne. Są nimi:

  1. przedmiot regulacji

  2. metoda regulacji.

Ad 1) Przedmiotem regulacji prawa cywilnego są stosunki spo­łeczne o charakterze majątkowym oraz niemajątkowym.

Przedmiotem stosunków majątkowych są sprawy o charakterze ekonomicznym. Powstają one w związku z przynależnością pewnych rzeczy, czy dóbr do podmiotu prawa oraz dotyczą korzystania i wy­miany dóbr czy usług. Stosunki niemajątkowe z kolei charakteryzuje to, iż ich przedmio­tem są dobra nie mające bezpośredniej wartości ekonomicznej (np. tzw. dobra osobiste, jak zdrowie, cześć, godność i in.).

Ad 2) Cywilistyczna metoda regulacji polega na takim usytuowa­niu podmiotów prawa (mogą nimi być np. osoby fizyczne), że w stosunkach między sobą występują one na pozycjach równorzęd­nych. Cywilistyczna metoda regulacji charakteryzuje się również przy­znaniem podmiotom prawa tzw. autonomii prywatnej. Polega ona na tym, iż wspomniane podmioty mogą własnym działaniem kształtować swoje stosunki prawne w granicach określonych przez prawo.

5. SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO (Systematyzacja kodeksu karnego.)

Prawo cywilne będąc samodzielną częścią systemu prawa samo w sobie nie jest jednolite a w konsekwencji jest wewnętrznie podzielone na mniej lub bardziej wyodrębnione fragmenty, które w nauce prawa cywilnego nazywają się działami.

Prawo cywilne składa się:

  1. z części ogólnej, w której to części zostały uregulowane normy, które odnoszą się do pozostałych działów prawa cywilnego( Np. kto może być podmiotem prawa),

  2. prawo rzeczowe, które reguluje prawne formy korzystania z rzeczy. Normy te ukształtowane są w postaci praw podmiotowych bezwzględnych (skutecznych wobec wszystkich podmiotów) Np. co właściciel może zrobić ze swoją rzeczą i wobec rzeczy,

  3. prawo zobowiązań - dotyczy wymiany dóbr i usług przede wszystkim o charakterze majątkowym, wskazuje nam czego tzw. wierzyciel może żądać od tzw. dłużnika, jakie są oczekiwania wierzyciela i jak powinien się zachować dłużnik aby dane oczekiwania spełnić. W przeciwieństwie do prawa rzeczowego gro norm jest w postaci prawa względnego. Prawo o zobowiązaniach dzieli się na część ogól­ną (zawiera ona regulacje dotyczące np. różnych rodzajów świadczeń, oraz szczególną, w której unormowane zostały najważniejsze rodzaje umów nazwanych (np. sprzedaż),

  4. prawo spadkowe normy tego prawa regulują przejście praw i obowiązków majątkowych osoby zmarłej na inne podmioty. Reguluje kwestie nabycia spadku w drodze tzw. spadkobrania które może przybrać formę ustawową, bądź testamentową, reguluję więc kwestie przejścia praw i obowiązków podmiotu zmarłego na inne podmioty prawne,

  5. prawo rodzinne i opiekuńcze- domenę tego prawa stanowią stosunki o charakterze niemajątkowym. Prawo rodzinne reguluje sto­sunki prawne wynikające z małżeństwa, pokrewieństwa, powinowac­twa, opieki oraz kurateli (normy w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym) zaliczamy je do materialnego prawa cywilnego,

  6. prawa na dobrach niematerialnych - regulują prawa do niematerialnego wytworu działalności umysłu ludzkiego utrwalonego w jakiejkolwiek postaci.

6. PRAWO CYWILNE MATERIALNE A PRAWO PROCESOWE.

Odróżnienie prawa cywilnego materialnego od prawa procesowego(obie te gałęzie się przenikają i uzupełniają). Kodeks cywilny i kodeks postępowania cywilnego były tworzone w jednym czasie. Weszły w życie w 1965 roku.

Analiza wzajemnego wpływu prawa materialnego i prawa procesowego.

Kryteria podziału normy powszechnie obowiązujących nie zawsze będą przydatne dla rozróżnienia norm cywilnych i materialnych. Dlatego tez przyjmuje się że o cechach normy prawnej rozstrzygać powinna każdorazowo jej dyspozycja czyli określona możność zachowania się adresata w jej hipotezie, natomiast nie powinna decydować lokalizacja tej normy w danym akcie prawnym.

7. ZASADY PRAWA CYWILNEGO.

Przez zasady prawa cywilnego należy rozumieć pewne podstawowe założenia właściwe dla tegoż prawa. Wskazują na wartości, jakie normy prawa cywilnego powinny reali­zować. Można wskazać następujące zasady:

  1. swoboda umów - strona swobodnie decyduje o tym, czy zawrzeć umowę, z kim ją zawrzeć, w jakiej formie oraz jaką nadać jej treść. Zasadę tę wyraża atr. 353 k.c, zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą uło­żyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasa­dom współżycia społecznego,

  2. jednakowa ochrona każdej własności- każde prawo własności bez względu na jego podmiot (np. państwowy czy prywatny), a także przedmiot (środki produkcji czy środki osobistego użytku) korzysta z jednakowej ochrony,

  3. wykonywanie praw podmiotowych- zasada ta wynika wprost z art. 5 k.c. zgodnie z którym nie można czynić ze swojego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego oraz ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa,

  4. ochrona dobrej wiary,

  5. odpowiedzialność za szkodę - każdy, kto wyrządził drugiemu szkodę ze swej winy obowiązany jest do jej naprawienia,

  6. odpowiedzialność za długi - zasada ta oznacza, że każdy kto zaciągnął zobowiązanie odpowia­da za jego realizację w zasadzie całym swoim majątkiem,

  7. ochrona dóbr osobistych - dobra osobiste takie jak np. zdrowie, wolność, cześć, godność, na­zwisko,

  8. zasada jedności prawa cywilnego.

8. ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO.

Decydujące znaczenie jako źródeł mają akty normatywne zawierające regulacje cywilnoprawne. Podstawowymi źródłami prawa cywilnego są akty prawne w randze ustawy. Jest to że owe normy zostały skodyfikowane. Najważniejszymi i obowiązującymi, oprócz oczywiście Konstytucji są:

kodeks cywilny (uchwalony w dniu 23 kwietnia 1964 r., obowiązujący od 1 stycznia 1965 r., Dzieli się on na cztery księgi: a) część ogólną b) własność i inne prawa rzeczowe, c) zobowiązania, d) spadki.) i przepisy ten kodeks wprowadzające (uchwalona 23 kwietnia 1964 r., obowiązuje od 1 stycznia 1965 r. Ustawa ta zawiera trzy zasadnicze grupy unormowań: 1) tzw. klauzule derogacyjne (uchylają, one dotychczas obowiązujące przepisy odnośnie do spraw unormowanych w k.c); 2) przepisy dostosowawcze (dostosowują utrzymane w mocy przepisy do nowych regulacji zawartych w k.c); 3) przepisy przechodnie (zawierają zasad) prawa intertemporalnego),

Wśród innych aktów prawnych będących źródłami prawa cywilnego należy wskazać np. na:

Z poza kodeksowych źródeł wymieniamy:

Źródłami prawa cywilnego są także umowy międzynarodowe, któ­re zostały ratyfikowane i ogłoszone w Dzienniku Ustaw. Wskutek bowiem ratyfikacji oraz promulgacji stają się one częścią prawa kra­jowego i obowiązują tak, jak ustawy. Umowa taka jest stosowana bezpośrednio, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

Źródła prawa cywilnego nie stanowi zwyczaj. Orzecznictwo sądowe nie stanowi również źródła prawa.

Szczególną rolę w kształtowaniu treści obowiązującego prawa od­grywa Trybunał Konstytucyjny. Trybunał ten m.in. orzeka o zgodno­ści ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją.

II. NORMY PRAWA CYWILNEGO

9. Norma prawa cywilnego.

  1. Budowa: Prawo cywilne, jak każda inna gałąź prawa, składa się z norm
    prawnych. Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępo­wania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, której wykony­wanie jest zabezpieczone przymusem państwowym. Istota normy prawnej sprowadza się do wyodrębnienia, w ramach jej struktury, poszczególnych członów normy prawnej, do któ­rych zalicza się hipotezę, dyspozycję i sankcję. Hipotezą jest ujęcie w sposób ogólny i abstrakcyjny pewnej sytu­acji faktycznej. Dyspozycja ustala skutki prawne zajścia zdarzenia opisanego w hipotezie, mogące polegać na powstaniu, zmianie lub ustaniu okre­ślonego stosunku prawnego. Sankcja ustala normatywne skutki powstania sytuacji sprzecznej z postulowaną w dyspozycji.

  2. Klasyfikacja: Zasadnicze znaczenie dla prawa cywilnego ma podział norm
    prawnych na bezwzględnie obowiązujące oraz względnie obowiązujące. Normy bezwzględnie obowiązujące zawierają dyspozycję, której działanie nie może być wyłączone, zmienione lub ograniczone odmienną wolą stron. Normy tego rodzaju nie pozostawiają stronom swobody w ustaleniu treści stosunku prawnego.( ius cogentis (imperatywne) - to takie przepisy, których wolą stron nie można wyłączyć, ograniczyć ani zmienić. Przepisy te ich adresatom narzucają w sposób kategoryczny powinność określonego zachowania się, nie dając jednocześnie żadnej swobody.) Normy prawne względnie obowiązujące zawierają dyspozycję działania tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały swych stosunków w odmienny sposób, niż czyni to dyspozycja, a więc niczego w tym zakresie nie postanowiły, albo też uregulowały te stosunki tylko częściowo (ius dispositivum (dyspozytywne) - przepisy te z woli ustawodawcy znajdują zastosowanie dopiero wtedy, gdy strony stosunku cywilnoprawnego nie skorzystały z odmiennej przewidzianej w ustawie regulacji.)

Stosowanie norm prawnych względnie obowiązujących jest cechą charakterystyczną prawa cywilnego. Stronom pozostawia się w ten sposób szerokie pole swobody w kształtowaniu wielu szczegó­łów treści mających powstać stosunków prawnych. Pośrednią kategorię norm stanowią normy semiimperatywne (jednostronnie bezwzględnie obowiązujące). Jest to ta kategoria norm, które wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej strony i dlatego zastosowanie takiej normy może być uchylone lub ograni­czone przez strony tylko wtedy, gdy postanowienia umowy są ko­rzystniejsze dla strony objętej ochroną.

10. Obowiązywanie prawa cywilnego.

Wyróżniamy 3 jego podstawowe zakresy:

  1. obowiązywanie prawa cywilnego względem określonych osób - kodeks cywilny reguluje stosunki prawne między osobami fizycznymi i prawnymi. Ustawowe osoby prawne również są adresatami (nie są wyposażone w osobowość prawną a prawo cywilne dopuszcza ich)

  2. obowiązywanie prawa cywilnego w przestrzeni - co do zasady przyjmuje się że prawo cywilne obowiązuje na terytorium RP. Natomiast relacja między polskim prawem cywilnym a innymi państwami poświęcone jest oddzielne prawo prywatne międzynarodowe. Określa jakie przepisy są właściwe dla poszczególnych sytuacji ze zdarzeń prawnych z udziałem podmiotu zagranicznego w sytuacji kiedy zdarzenie miało miejsce na terytorium Polski. Przestrzenny zasięg obowiązywania norm prawnych może mieć także charakter partykularny, co oznacza, iż moc obowiązująca danych przepisów prawnych nie pokrywa się z granicami terytorium danego państwa. Prawo partykularne należy w Polsce do przeszłości.

  3. obowiązywanie prawa cywilnego w czasie - normy prawa cywilnego nie zawierały przepisów wprowadzających tylko ustawa wprowadzała kodeks cywilny. Postulat podstawowy jaki powinien przyświecać ustawodawcy to aby nie łamano ogólnie przyjętej reguły: lex retro non agit. Regułą w polskim prawie jest, iż określonego rodzaju normy prawne wchodzą w życie w jakimś określonym momencie i organy państwa mają obowiązek stosowania tych norm, w innym momencie normy przestają obowiązywać. Dana norma prawna traci swą moc obowiązującą w następujących przypadkach:

- gdy dany przepis prawny przestaje obowiązywać wskutek uchylenia go przez inny, późniejszy przepis prawny. Przepisy prawne uchylające dawne przepisy nazywa się klauzulami derogacyjnymi,

- jeżeli uchylenie przepisu prawnego wynika pośrednio z wyda­nia przepisu późniejszego regulującego dany stosunek prawny w sposób odmienny.

- jeżeli przepis prawny przestaje obowiązywać wskutek upływu czasu, na który został wydany, jeżeli czas ten był z góry ozna­czony.

11. Klauzule generalne prawa cywilnego.

Prawo cywilne podobnie jak i inne normy prawne zawierają pewną grupę przepisów o cechach podstawowych, których zadaniem jest wyznaczenie pewnych min. standardów postępowania w danej dziedzinie prawa. Takież normy zawiera również prawo cywilne. Nazywamy je klauzule generalne. Decydują one o cechach danej gałęzi prawa. Są to przepisy które przez użycie pojęć ogólnych a podlegających ocenie przez organ stosujący prawo, służą ułatwieniu i prawidłowej interpretacji obowiązującego prawa. Normy te uelastyczniają pozostałe normy prawa cywilnego. Są to normy, których nie wolno naruszać stosując inne przepisy danej gałęzi prawa. Owe normy zawarte w klauzulach generalnych są pewnym łącznikiem między miedzy gałęziami przenikającymi dany system prawa są właściwe dla różnych gałęzi prawa. W obowiązującym kodeksie prawa cywilnego zostały zawarte następujące klauzule generalne:

- klauzule zasad współżycia społecznego- owa klauzula odgrywa najistotniejszą role, jeżeli chodzi o normy prawa cywilnego. Jest umiejscowiona nie tylko w kodeksie cywilnym, ale ustawodawca odsyła do innych. Zgodnie z art. 5 jest to podstawowy przepis, który zawiera wyjaśnienie (interpretacje) danej klauzuli. Zasady współżycia społecznego to zasady uczciwego i lojalnego postępowania stron nawzajem dla siebie. To normy o cechach moralnych, obyczajowych znajdujących swoje oparcie o względy słuszności. Nie są zdefiniowane jako definicja legalna. Ustawodawca zinterpretował tylko negatywne to ujęcie,

- klauzule społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa - Art. 140. W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. Plan urlopów ustala pracodawca mając w tym w zasadzie pełną swobodę, byleby przynajmniej jeden urlop trwał co najmniej 14 dni. Ma on więc "prawo" dowolnego ustalania terminu urlopu. Co jednak jeżeli jednak ustali pracownikowi jeden urlop 14-dniowy w październiku a resztę według własnego widzimisię dni rozsypie po całym roku kalendarzowym? Będzie to sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa gdyż celem urlopu jest wypoczynek, a w takich warunkach pracownik tylko się zestresuje.

- klauzule niegodziwości celu świadczenia,

- klauzule swobody umów - (atr. 353) stosując tą zasadę zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny wg swego uznania pod warunkiem, że treść mającego powstać stosunku i cel nie będą się sprzeciwiać właściwości tego stosunku, ustawie i zasadzie współżycia społecznego. Strony stosunku cywilnoprawnego mogą w ramach jego tworzenia swobodnie uregulować jego zasadę, czyli prawa i obowiązki,

- klauzule ustalonych zwyczajów,

- klauzule ciężaru dowodu (art. 5 k.c.) nie można czynić ze swojego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Ciężar udowodnienia faktu spoczywa ana osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

12. Stosowanie prawa cywilnego.

Przez stosowanie prawa rozumie się działalność powołanych do tego organów państwa, która polega na dokonywaniu oceny konkret­nych stosunków społecznych poprzez wydawanie rozstrzygnięć opar­tych na obowiązującym prawie przedmiotowym. W procesie stosowa­nia prawa można wyróżnić następujące etapy:

1) ustalenie konkretnego stanu faktycznego

2) subsumpcję tego stanu pod określoną hipotezę oraz

3) zastosowanie konsekwencji wynikających z dyspozycji lub również sankcji związanych z tą hipotezą.

Wykładnia prawa jest procesem myślowym polegającym na usta­leniu znaczenia przepisów. Wykładnię prawa może przeprowadzić każdy, a zależnie od tego kto ją przeprowadza, odróżnia się;

- wykładnię autentyczną - pochodzi ona od organu uprawnione­go do wydania interpretowanego przepisu prawnego,

- wykładnię legalną (oficjalną) - dokonywana jest ona przez upoważniony do tego organ państwowy, ale jej moc obowiązu­jąca płynie dopiero z wydania odpowiedniego aktu normatyw­nego, co daje jej moc obowiązującego przepisu prawa,

- wykładnię praktyczną - dokonywana jest ona przez organ sto­sujący prawo w toku rozpoznawania konkretnej sprawy,

- wykładnię doktrynalną - przeprowadzana jest ona przez naukę prawa, ma na jedynie znaczenie instrukcyjne.

Przy dokonywaniu wykładni prawa stosowane są jej 4 metody:

*gramatyczną (językową)

*logiczną

*systemową

*funkcjonalną

13. ZBIEG NORM I ZBIEG ROSZCZEŃ.

W przeciwieństwie do innych dziedzin prawa system prawa cywilnego nie zawiera ogólnych norm kolizyjnych, które wyznaczałaby sposób postępowania w wypadku kolizji norm prawnych. W związku z tym należy kierować się ogólnymi regułami systemowymi (np. przepis szczególny wyłącza przepis ogólny, akt normatywny później wydany uchyla akt wcześniejszy, jeżeli akt pomniejszy ma, co najmniej taką samą moc prawną jak akt wcześniejszy) oraz zasadami prawa cywilnego.

Zbieg roszczeń jest wtedy, gdy skutkiem rzeczywistego zbiegu norm powstają dwa lub więcej roszczeń o tym samym przedmiocie uprawnienia, ale prawna możliwość realizacji w tym rozumieniu, że zaspokojenie jednego z tych roszczeń zaspokaja tym samym i pozostałe. Na gruncie prawa cywilnego zasadnicze znaczenie mają cztery metody rozwikłania zbiegu roszczeń:

  1. Przyznanie pewnym, roszczeniom pierwszeństwa przed innymi

  2. Przyznanie uprawnionemu prawa wyboru jednego z przysługujących mu roszczeń

  3. Przyjęcie koncepcji jednego roszczenia o charakterze kombinowanym, mieszanym zawierającym te elementy każdego ze zbiegających się roszczeń, które są korzystniejsze dla poszkodowanego oraz eliminującego elementy mniej korzystne

  4. Przyznanie uprawnionemu równolegle wszystkich zbiegających się roszczeń dopóty dopóki jedno z nich nie zostanie zaspokojone lub nie zgaśnie w sposób wywołujący zgaśnięcie również pozostałych albo nie nastąpi rozstrzygnięcie sporu przez sąd.

III STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

14. Stosunek cywilnoprawny.

Stosunkiem cywilnoprawnym nazywamy stosunek społeczny uregulowany przez prawo cywilne. Stosunek cywilnoprawny od innych stosunków prawnych wyróżnia nie tylko materia uregulowania.

Jest to zachodzący miedzy równorzędnymi prawnie stronami stosunek społeczny na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste regulowane normami prawa cywilnego(równorzędność oznacza brak podporządkowania jednej strony drugiej stronie). W każdym stosunku wyróżniamy: podmiot, przedmiot oraz treść stosunku.

Podmiotem stosunku cywilnoprawnego mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne jak i ustawowe osoby prawne (ułomne). Cechą jest równorzędność, brak nadrzędności. Warunkiem, od którego przepisy uzależniają uczestnictwo w stosunku cywilnoprawnym, jest posiadanie zdolności prawnej. W każdym stosunku prawnym występować muszą co najmniej dwa podmioty, tworzące jego dwie strony.

Przedmiot stosunku cywilnoprawnego- Przedmiotem stosunku cy­wilnoprawnego jest to wszystko, na co są skierowane uprawnienia i obowiązki podmiotów tego stosunku.

Przyjmuje się ogólnie, że przedmiot jest (jak twierdzi m.in. prof. Grzybowski) to zarówno określone zachowanie się ludzi, innych podmiotów wobec drugiej strony stosunku prawnego jak i obiekty materialne i niematerialne, których to zachowanie dotyczy. Przedmiot ……. Te czynności ludzi i te obiekty szeroko rozumiane, które są jakby przyczyną zawiązania się podmiotów stosunkiem cywilnoprawnym.

Treść stosunku cywilnoprawnego- na treść składają się uprawnienia i obowiązki wynikające ze stosunku. Przynajmniej jednemu podmiotowi przysługuje prawo domagania się od drugiego podmiotu określonego zachowania i odwrotnie. Przynajmniej na jednym ciąży obowiązek określonego zachowania. Normy prawa cywilnego regulują treść stosunków cywilno prawnych wskazując przyczynę ich powstania, przyczynę ich rozwiązania oraz okoliczności, w których treść ta może być zmieniona.

Stosunki cywilnoprawne mogą być PROSTE, gdy jedna strona jest uprawniona a druga zobowiązana,

Przykład: właściciel rzeczy żąda jej zwrotu od osoby, która mienie przywłaszcyła,

lub ZŁOŻONE, gdy obie strony są zarazem uprawnione i zobowiązane,

Przykład: kupujący jest zobowiązany do zapłaty ceny kupna i żąda przeniesienia przez sprzedającego na niego własności przedmiotu sprzedaży, natomiast sprzedający jest uprawniony odbioru od kupującego ustalonej ceny i zobowiązany do przeniesienia własności przedmiotu sprzedaży na kupującego.

Stosunki cywilnoprawne powstają, zmieniają się i ustają na skutek określonych przez przepisy prawa zdarzeń, które nazywamy zdarzeniami cywilnoprawnymi.

15. Zdarzenia cywilnoprawne.

Zdarzenia, z którymi prawo cywilne łączy powstanie stosunku prawnego, jego zmianę lub ustanie są zdarzeniami cywilnoprawnymi. Działania mogą nastąpić albo w postaci czynności zmierzają­cych do wywołania skutków prawnych, albo w postaci czynów. Czynnościami prawnymi są działania zmierzające do wywoła­nia skutków prawnych tego działania. Zdarzeniem cywilnoprawnym jest konstytutywne orzeczenie sądu, czyli takie, które powoduje powstanie zmianę lub ustanie sto­sunku cywilnoprawnego (np. ustanowienie służebności). Zdarzeniami cy­wilnoprawnymi nie są natomiast orzeczenia sądowe o charakterze deklaratoryjnym, stwierdzające jedynie istnienie albo nieistnienie prawa lub stosunku prawnego (np. postanowienie stwierdzające naby­cie prawa w drodze zasiedzenia).

Spośród nich wyróżniamy te, które są niezależne od woli człowieka (upływ czasu, pożar, powódź, śmierć) i takie, które są świadome i zależne od woli człowieka. Druga grupa jest określana mianem działań.

Działanie w sensie prawnym może przybrać postać czynienia pozytywnego albo powstrzymania się od niego (zaniechanie). Działania mogą nastąpić albo w postaci czynności zmierzających do wywołania skutków prawnych albo w postaci czynów. W grupie czynności zmierzających do wywołania skutków prawnych wyróżniamy czynności prawne, orzeczenia sądowe i akty administracyjne.

Czynami nazywa się te działania, z którymi norma prawna łączy określony skutek prawny niezależnie od tego czy wola osoby działającej była skierowana na jego wywołanie. Czyny dzielimy na:

*zgodne z prawem

*czyny sprzeczne z prawem

Akt administracyjny jest jednostronnym oświadczeniem orga­nu administracji publicznej. Akty administracyjne mogą samodzielnie wywoływać skutki prawne, np. decyzja o wywłaszczeniu.

IV. PRAWO PODMIOTOWE

16. Prawo podmiotowe.

Prawo podmiotowe jest jednym z podstawowych pojęć w prawie cywilnym, odgrywa kluczową rolę.

!!!PRAWEM PODMIOTOWYM JEST PRZYZNANA I ZABEZPIECZONA PRZEZ NORMY PRAWA CYWILNEGO ORAZ WYNIKAJĄCA ZE STOSUNKU PRAWNEGO MOŻLIWOŚĆ ZACHOWANIA SIĘ I POSTĘPOWANIA W OKREŚLONY SPOSÓB!!!

Prawo podmiotowe służy w prawie cywilnym do opisania sytuacji prawnej jednego podmiotu względem innego lub innych podmiotów prawa, jest, więc zawsze elementem treści stosunku cywilnoprawnego.

Prawo podmiotowe wyznaczone jest normami prawnymi, które przyznają oraz zabezpieczają jego realizację.

Prawo podmiotowe jest sferą możności postępowania w określony sposób istnieje zarówno wtedy, gdy zostaną podjęte działania stanowiące realizację tego prawa jak i wtedy, gdy żadne działanie przez uprawnione podmioty nie zostało podjęte.

Prawo podmiotowe określa 3 elementy:

  1. elementy swobodnego działania podmiotu uprawnionego, jedno prawo podmiotu może w sobie łączyć kilka uprawnień,

  2. źródło (granice) tego prawa tj. normy prawne, które określają sferę swobody postępowania,

  3. wskazują na określone obowiązki drugiej strony. Prawu podmiotowemu jednego podmiotu odpowiada określony obowiązek drugiego podmiotu.

17. NORMATYWNA POSTAĆ PRAW PODMIOTOWYCH.

W zależności od sposobu oznaczania przez normę prawną dopuszczalności możliwości postępowania wyróżniamy:

PRAWA PODMIOTOWE BEZPOŚREDNIE są to prawa, w których zakres dozwolonego przez normę prawną zachowania się uprawnionego podmiotu został określony w oderwa­niu od związanych z prawem podmiotowym obowiązków innych osób. Obowiązki te dotyczą nieokreślonego kręgu osób oraz sprowa­dzają, się do nie ingerowania w sferę objętą możnością przyznaną uprawnionemu.

Jedną z cech tego typu praw jest możliwość bezpośredniego (tzn. bez pośrednictwa innej osoby) oddziaływania na przedmiot tych praw. Jako przykład posłużyć może prawo własności (art. 140 k.c).

Do klasycznych praw podmiotowych bezpośrednich zaliczamy:

ROSZCZENIE Istota roszczenia sprowadza się do możności żądania określonego zachowania się od oznaczonej osoby. Zachowanie to musi odpowia­dał treści stosunku prawnego i być zgodne z godnym ochrony interesem podmiotu uprawnionego. Na przykład: wierzytelność wynikająca ze stosunku zobowiązaniowego. Przykład: roszczenia, które wynikają z umów, roszczenia odszkodowawcze, roszczenia alimentacyjne, roszczenia alimentacyjno-rentowe.

Zaspokojenie dochodzonego roszczenia następuje z chwilą spełnienia świadczenia.

PRAWA PODMIOTOWE KSZTAŁTUJĄCE polegają na tym, że uprawniony może poprzez własne działanie (niezależnie od działania drugiej strony stosunku prawnego) doprowadzić do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Od prawa kształtującego należy odróżnić pojęcie uprawnienia kształtującego, które jest decyzją uprawnionego podmiotu.

18. Rodzaje praw podmiotowych:

  1. prawo podmiotowe bezwzględne i względne - prawo podmiotowe bezwzględne są to prawa skuteczne przeciwko każdej osobie (erga omnes - tzn. względem wszystkim). Podmiot upraw­niony może żądać od wszystkich, aby nie ingerowano w sferę jego uprawnień. Odpowiednikiem tego prawa jest obowiązek obciążający wszystkich a nie tylko obowiązek, który obciąża podmiot zindywidualizowany Np. prawo rzeczowe z prawem własności na czele (art. 140 k.c) Wg tego artykułu właściciel może z wyłączeniem innych osób np. korzystać z rzeczy. Natomiast odnośnie prawa podmiotowego względnego sytuacja jest odwrotna. Prawa te są skuteczne tylko względem oznaczonej osoby (inter partes - pomiędzy osobami inaczej w odniesieniu do stron oznaczonego stosunku prawnego). Charakter taki posiadają np. wierzytelności,

  2. prawa majątkowe i niemajątkowe- prawami majątkowymi są te prawa, które chronią interes ekono­miczny uprawnionego podmiotu (np. prawo własności i inne prawa rzeczowe, wierzytelności, prawa do spadku). Jeżeli dane prawo chroni interesy osobiste (niegospodarcze) to można mówić w takim wypadku o prawie niemajątkowym (np. prawa osobiste czy prawa rodzinne mające charakter niemajątkowy),

  3. prawa zbywalne i niezbywalne- zbywalnymi są te prawa, które mogą być przeniesione na inną osobę. Z reguły mają one charakter majątkowy. Prawami niezbywalnymi są te, których związek z osobą uprawnioną jest tak duży, iż nie jest dopuszczalne przeniesienie ich na inną osobę. Prawami niezbywalnymi są prawa niemajątkowe(jednak zdarzają się przypadki niezbywalności praw majątkowych np. użytkowanie). O zbywalności lub niezbywalności prawa przesądza norma prawna a nie wola stron stosunku prawnego.

  4. prawa związane i akcesoryjne- Cechą charakterystyczną praw związanych jest to, że podmiotem jednego prawa może być osoba, która jest jednocześnie podmiotem innego prawa. Związanie" polega na tym, że jedno prawo może zostać przeniesione tylko razem z prawem „nadrzędnym". Przykład: służebność gruntowa, która może przysługiwać tylko każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości. Prawa akcesoryjne (zwane też niesamoistnymi) skonstruowane zostały dla umocnienia innych praw podmiotowych (samoistnych). Z tego względu ich istnienie oraz treść zależą od innych praw podmiotowych, z którymi są funkcjonalnie związane. Przykład: zastaw, hipoteka (postać prawa bezwzględnego), poręczenie (postać prawa względnego).

19. TYPY PRAW PODMIOTOWYCH.

W odniesieniu do typów praw podmiotowych z reguły chodzi o po­szczególne prawa podmiotowe, których treść wyznacza ustawa. Chodzi o te prawa, które mogą przysługiwać danemu podmiotowi w ramach konkretnych stosunków prawnych (np. własność i inne prawa rzeczowe).

20. NABYWANIE PRAW PODMIOTOWYCH.

Może polegać na przejściu już istniejącego prawa z jednego podmiotu na drugi. Może również nastąpić ono równocześnie z powstaniem tego prawa.

SPOSOBY NABYCIA PRAW PODMIOTOWYCH:

  1. nabycie pierwotne i pochodne: Z pochodnym nabyciem prawa podmiotowego mamy do czynienia wówczas, gdy przesłanką nabycia jest istnienie nabywanego prawa (lub prawa o zakresie szerszym niż nabywane) u innej osoby, od której nabywca uzyskuje dotychczasowe (albo nowe) prawo. Nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada (nemo in alium plus iuris transferre potest quam ipse habet). Od zasady tej ustawodawca przewiduje jednak szereg wyjątków. Prawo pierwotne- występuje wówczas, gdy dane prawo nikomu wcześniej nie przysługiwało, najwyraźniej widoczny jest pierwotny charakter nabycia w sytuacji, gdy wcześniej prawo w ogóle nie istniało. Przykład: nabycie własności rzeczy ruchomej, co jest dopuszczalne tylko w przypadku rzeczy niczyjej, np. śmieciarz zbiera makulaturę wyrzuconą na śmietnik; także stworzenie utworu literackiego, artystycznego czy naukowego, który w myśl prawa autorskiego musi być utworem oryginalnym,

  2. nabycie translatywne i konstytutywne: nabycie translatywne - do nabycia praw w ten sposób zachodzi wówczas, gdy prawo już istniejące przechodzi, w dotychczasowej postaci, na nabywcę. Przykład: przeniesienie prawa własności z majątku zbywcy do majątku nabywcy. Nabycie konstytutywne- przedmiotem nabycia konstytutywnego jest takie prawo, które powstaje dopiero w momencie jego nabycia (wcześniej to prawo nie istniało). Może mieć postać pierwotną lub pochodną. Przykład: ustanowienie służebności gruntowej, zawłaszczenie rzeczy niczyjej.

  3. nabycie pod tytułem ogólnym i szczególnym (sukcesja uniwersalna i singularna): sukcesja uniwersalna- jeżeli nabywca wskutek zaistnienia jednego stanu faktycznego wstępuje w ogół praw majątkowych poprzednika nabywając w ten sposób cały jego majątek albo tylko określoną jego część. Przykład: dziedziczenie. Sukcesja singularn- jeżeli przedmiotem sukcesji jest jedno (lub kilka) konkretnie oznaczone prawo. W takim wypadku nabywca uzyskuje np. własność konkretnie oznaczonej rzeczy.

21. WYKONYWANIE PRAWA PODMIOTOWEGO.

Wykonywanie prawa- czyli „czynienie ze swego prawa użytku” (art. 5 KC), polega na podejmowaniu przez podmiot uprawniony działań, które mieszczą się w sferze możliwości postępowania, określonej tym prawem.

Prawo podmiotowe może być wykonywane tylko w granicach treści tego prawa. Granice te wyznaczają normy tego prawa.

Prawo może być wykonywane osobiście lub przez inne osoby, np. przez przedstawicieli uprawnionego. Niektóre prawa mogą być wykonywane w sposób stały (np. prawo własności), inne w sposób jednorazowy (np. przyjęcie świadczenia od dłużnika).

22. NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO.

Nadużycie prawa podmiotowego jest to zachowanie niezgodnie z treścią norm prawnych wyznaczających pewne typy lub postaci praw podmiotowych nie są wykonywaniem tych praw i w skutek tego oczywiście nie korzystają z ochrony przewidzianej przez system prawny.

Artykuł 5 k.c. odpowiada tzw. Wewnętrznej teorii nadużycia prawa. Zgodnie z nią nadużycie prawa jest działaniem mającym jedynie pozory wykonywania prawa. Więc według tego artykułu wykonywanie prawa sprzeczne z społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub z zasadami współżycia społecznego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrany

23. ZMIANA I UTRATA PRAW PODMIOTOWYCH.

ZMIANA prawa podmiotowego ma miejsce wówczas, gdy ulegają przekształceniu jedynie niektóre jego elementy, natomiast samo prawo, jako całość nie zostaje zmienione,

Przykład: prawo najmu - można zmienić czas najmu, wysokość czynszu itp.

Do UTRATY praw podmiotowych dochodzi wówczas, gdy:

WYGAŚNIĘCIE prawa podmiotowego następuje z różnych przyczyn, np.:

24. kolizja praw podmiotowych.

Do kolizji praw podmiotowych dochodzi wówczas, gdy ma miej­sce faktyczna niemożność pełnej realizacji wszystkich, zbiegających się, praw (np. aktywa dłużnika są mniejsze niż jego pasywa, wówczas wierzyciele nie mogą w pełni zaspokoić swoich wierzytelności).

Zaistniała kolizja może być rozstrzygana w rozmaity sposób:

a) kolejność poszczególnych praw,

b) zasada proporcjonalnej redukcji praw,

c) przez sąd.

25. OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH.

Z ochroną praw podmiotowych mamy do czynienia wtedy, gdy uprawniony w razie naruszenia prawa podejmuje działania, których celem jest przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Uprawniony może dochodzić ochrony swoich praw przed sądem (ochrona sądowa) oraz poprzez własne działania (samopomoc)

OCHRONA SĄDOWA

Sprawy cywilne są rozpatrywane przez sądy powszechne, o ile nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz przez Sąd Najwyższym (art. 2 §1 k.p.c.). Ochrona praw cywilnych może być realizowana w dwóch trybach:

POSTĘPOWANIE PROCESOWE. Występują w nim dwie przeciwstawne strony, których interesy są sprzeczne, co do zasady; wszczynane jest na żądanie zainteresowanej strony, tzw. powództwo.

POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE. Występują w nim uczestnicy postępowania, a ich liczba zależy od ilości osób zainteresowanych rozstrzygnięciem sprawy; ich interesy nie muszą być przeciwstawne. Wszczynane jest bądź na wniosek, bądź z urzędu.

Z żądaniem wszczęcia postępowania może wystąpić również np. prokurator czy Rzecznik Praw Obywatelskich.

Osoba, która żąda wszczęcia postępowania sądowego nazywana jest powodem(nieprocesowym wnioskodawca), natomiast osoba, przeciwko której kierowane jest żądanie nazywana jest pozwanym.

Wyróżnia się trzy rodzaje powództw:

Powód musi udowodnić fakty, które tworzą jego prawo, natomiast pozwany powinien udowodnić te fakty, w wyniku, których prawo powoda nie powstało lub zostało zniweczone. Wynika to z ogólnej zasady, zgodnie, z którą ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne(art. 6 k.c).

Przykład: wierzyciel żądając zwrotu długu musi udowodnić jego istnienie.

Powód może się bronić przez podniesienie tzw. zarzutów.

ZARZUT może mieć charakter trwały, wtedy niweczy zaskarżalność i egzekwowalność roszczenia,

Przykład: dłużnik podnosi, iż roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu,

lub przejściowy, wtedy zawiesza zaskarżalność i egzekwowalność roszczenia,

Przykład: dłużnik podnosi, że nie upłynął jeszcze termin zapłaty długu.

Toczące się przed sądem postępowanie kończy się wydaniem przez sąd orzeczenia:

Orzeczenia mogą mieć charakter:

Przykład: orzeczenie stwierdzające nabycie własności w drodze zasiedzenia,

Przykład: orzeczenie o rozwodzie.

SAMOPOMOC

Przez samopomoc rozumie się użycie przymusu fizycznego celem ochrony praw podmiotowych. Aby jednak można było mówić o samopomocy przymus ten nie może pochodzić od powołanego do tego organu państwa.

SAMOPOMOC może przyjąć postać samoobrony, polegającej na odparciu niebezpieczeństwa grożącego pewnym prawom podmiotowym lub stanom faktyczny prawnie chronionym, albo nawet samopomocy w ścisłym tego słowa znaczeniu, w rezultacie, której uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje prawo podmiotowe lub chroniony prawnie stan faktyczny. Jest ona dopuszczana jedynie wyjątkowo.

W przypadku samoobrony dany podmiot jest stroną broniącą się; w razie zastosowania samopomocy jest on stroną atakującą.

W ramach samoobrony wyróżnia się dwie instytucje:

OBRONA KONIECZNA polega na odparciu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne. Działanie w ramach obrony koniecznej powoduje brak odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną napastnikowi.

W przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej i wyrządzeniu w ten sposób szkody - broniący odpowiedzialność poniesie, będzie jednak mógł się powołać na przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody.

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI występuje, jeżeli:

to osoba ta nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.

Przekroczenie granic wyższej konieczności skutkuje odpowiedzialnością za wyrządzoną szkodę.

DOMNIEMANIE

Polega na wywnioskowaniu na podstawie faktu udowodnionego o fakcie nieudowodnionym, ale mającym istotne znaczenie dla sprawy. Dowód na podstawie domniemania jest dowodem pośrednim, tzn. przedmiotem dowodu nie jest bezpośrednio sporny fakt, lecz inny fakt, czyniący fakt sporny prawdopodobnym.

Domniemania dzieli się na:

a) DOMNIEMANIE FAKTYCZNE polega na ustaleniu faktu na podstawie wniosku wyprowadzonego z innych faktów. Nie jest to wnioskowanie w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale jest ono oparte o logikę, doświadczenia życiowe czy osiągnięcia nauki. Domniemanie faktyczne na mocy art. 231 k.p.c. są w procesie cywilnym dopuszczalne.

Przykład: sąd na podstawie domniemania faktycznego może uznać, że jeżeli list został wysłany, jako polecony to adresat go otrzymał.

b) DOMNIEMANIE PRAWNE wyznaczone jest normą prawną, która każe w swoisty sposób wiązać ze sobą dwie klasy faktów: podstawę domniemania z wnioskiem domniemania. Jeżeli sąd ustali zgodnie z ogólnymi regułami fakt stanowiący podstawę domniemania, to obowiązany jest przyjąć bez dowodu istnienie faktu wskazanego we wniosku domniemania.

Domniemania prawne dzielimy na usuwalne i nieusuwalne.

DOMNIEMANIA USUWALNE to takie, które mogą być obalone tzw. dowodem przeciwnym. W niektórych przypadkach domniemanie może być obalone:

DOMNIEMANIA NIEUSUWALNE to takie, których nie można obalić(niewzruszalne) przy pomocy dowodu przeciwnego.

DOMNIEMANIE DOBREJ WIARY (art., 7 KC)

We wszystkich przypadkach, gdy ustawa uzależnia zaistnienie skutków prawnych od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

Domniemanie dobrej wiary, jako domniemanie prawne, jest wiążące dla orzekającego sądu, aż do czasu, gdy zostanie obalone dowodem złej wiary(znaczenie subiektywne)

DOBRA WIARA rozumiana jest, jako błędne (mylne), ale w danych okolicznościach usprawiedliwione przekonanie o istnieniu prawa lub stosunku prawnego. Dobra wiara w tym znaczeniu jest subiektywnym odczuciem danej osoby. To, że musi być ono w danych okolicznościach usprawiedliwione oznacza, że dana osoba pomimo zachowania należytej staranności nie mogła dowiedzieć się o rzeczywistym stanie.

W ZŁEJ WIERZE jest ten, kto zna rzeczywisty stan prawny, lub kto mógł się o nim, przy zachowaniu należytej staranności dowiedzieć.

Przykład: w jednym z orzeczeń, SN stwierdził, że w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć

Artykuł 7. kc. nie ma zastosowania do tzw. dobrej wiary w znaczeniu obiektywnym. Polega ona na nienagannym postępowaniu z punktu widzenia pewnych reguł i zasad.

26. Podmioty prawa cywilnego.

Podmiotami prawa cywilnego są:

  1. osoby fizyczne- są tylko ludzie, bo tylko ludzie mogą być podmiotami prawa cywilnego. Człowiek jako osoba fizyczna posiada podmiotowość prawną, zatem jest podmiotem praw i obowiązków. Osoba fizyczna rozpoczyna swój byt prawny nabywając podmiotowość prawną od chwili urodzenia, przyjścia na świat dziecka żywego, poza ciałem matki, koniec to śmierć człowieka. Osoby fizyczne uzyskują podmiotowość prawną w pewnych przypadkach opisanych w prawie dziecku poczętemu a nie urodzonemu (płód) np. art. 937 k.c. prawo nie tylko nadaje podmiotowość prawna osoby fizycznej ale wyznacza również okres trwania. Podstawowym znamieniem końca bytu jest śmierć. Stwierdzenie zgonu oznacza, że dana osoba na pewno nie żyje. Uznanie osoby za zmarłą np. osoba zaginiona po upływie odpowiedniego czasu zostaje uznana za zmarłą, natomiast, gdy ta osoba się odnajdzie to bezzwłocznie decyzja o uznaniu jej za zmarłą zostaje uchylona. Wydanie przez sąd orzeczenia o uznaniu osoby za zmarłą stwarza stan prawny podobny do tego jaki jest w przypadku śmierci człowiek. Domniemywa się że właściciel zmarł w chwili wydania orzeczenia. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu art. 25. k.c. kodeks cywilny w art. 23 przewiduje katalog dób osobistych które podlegają ochronie. Art.. 24 przewiduje że ten podmiot, którego dobro zostało naruszone aby zaniechała działań i może się domagać odszkodowania.

  2. osoby prawne- zgodnie z art. 33 podmiotami praw i obowiązków mogą być i są sztuczne twory, które nazywamy osobami prawnymi. Owe osoby prawne w obrocie cywilnoprawnym traktowane są jak samodzielne podmioty. Maja własne wyodrębnione interesy, własne prawa i obowiązki, w konsekwencji samodzielnie ponoszą odpowiedzialność za własne działania. Każda osoba prawna jest określoną jednostką organizacyjną na której to byt składa się niewątpliwie element ludzki, element majątkowy, element organizacyjny, który wyraża się w istnieniu określonych struktur w tym organów. Cel określony w przepisach regulujący działalność osoby prawnej. Possie prawo nie ustala nam terminu osoba prawna natomiast wiążąco określa tryb powstawania osób prawnych, zakres ich działania, tryb ich likwidacji oraz ułomne osoby prawne. Charakterystyczna cechą jest także że działają one za pośrednictwem swoich przedstawicieli. Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie lub w oparciu o status osoby prawnej. Dla osób prawnych ustanawiany jest kurator. Kurator ma obowiązek działania: ma rozpocząć działanie w celu niezwłocznego powołania organów osoby prawnej. Jeżeli jednak nie uda się powołać tych organów wtedy ma on wdrożyć procedury likwidacji osoby prawnej.

Przedsiębiorca- wg kodeksu cywilnego to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, które to są uprawnione do prowadzenia we własnym imieniu działalności gospodarczej lub zawodowej.

V. OSOBY FIZYCZNE (art.8-24 k.c.)

27. TOŻSAMOŚĆ OSOBY FIZYCZNEJ.

To całokształt tych cech, które pozwalają zindywidualizować jednostkę ludzką, tzw. dane personalne.

Pierwszoplanowe znaczenie w tej mierze mają imię i nazwisko, imię z reguły nadają dziecku rodzice. W pewnych wypadkach może je nadać również kierownik u.s.c.

O nazwisku osoby fizycznej decyduje szereg różnych względów, np. dziecko może nosić nazwisko męża matki, chyba, że małżonkowie oświadczyli, że dziecko będzie nosić nazwisko matki. O nazwisku, które będzie nosił każdy z małżonków po zawarciu małżeństwa decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem u.s.c. Zmiana nazwiska może być również skutkiem adopcji dziecka lub wydania decyzji administracyjnej. Do innych danych personalnych należą jeszcze data i miejsce urodzenia oraz płeć.

28. STAN OSOBISTY.

Przez stan osobisty rozumie się zespół cech w sposób najściślejszy związany z daną osobą. Do tych cech należy np. płeć, wiek.

Płeć jest cechą przyrodzoną człowieka, na podstawie, której dzieli się ludzi na:

Wiek osoby fizycznej jest jednym z czynników wpływających na zdolność do czynności prawnych osób fizycznych.

29. MIEJSCE ZAMIESZKANIA (art. 25 KC)

Miejsce zamieszkania określa jedynie miejscowość, a nie adres, a wiec ulicę, dom lub lokal, w którym osoba fizyczna przebywa z zamiarem stałego pobytu.

Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.

Poza tym jednak polski system prawny posługuje się terminem „miejsce zamieszkania” także w tym węższym znaczeniu a mianowicie dla określenia adresu zamieszkania.

Reguły określające miejsce zamieszkania człowieka różnią się w zależności od tego, jakich osób fizycznych dotyczą:

OSOBY PEŁNOLETNIE

Miejsce zamieszkania osoby pełnoletniej i nie pozbawionej zdolności do czynności prawnej należy określić wg tego, gdzie ona przebywa z zamiarem stałego pobytu. Aby wiec mówić o miejscu zamieszkania niezbędne jest występowanie równocześnie dwóch elementów:

DZIECI LUB PODOPIECZNI

Ich miejsce zamieszkania określa się wedle miejsca zamieszkania przedstawicieli ustawowych - rodziców lub opiekunów. Gdy władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsca zamieszkania, wówczas miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego stale przebywa, a jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, wówczas jego miejsce zamieszkania ustala sąd opiekuńczy.

30. PODMIOTOWOŚĆ PRAWNA OSÓB FIZYCZNYCH.

Zgodnie z art. 1 k.c. kodeks reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi oraz osobami prawnymi. Podmiotem prawa cywilnego jest każdy człowiek bez względu na płeć, rasę, wyznanie, pochodzenie czy narodowość.

Z podmiotowością prawną osób fizycznych ściśle łączy się pojęcie zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych. Przez zdolność prawną należy rozumieć możność bycia podmiotem praw i obowiązków cywilnoprawnych. Zaś zdolność do czynności prawnych polega na możliwości nabywania, w drodze czynności prawnych, praw i obowiązków.

31. ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSOBY FIZYCZNEJ.

POCZĄTEK ZDOLNOŚCI PRAWNEJ

Za początek zdolności prawnej osoby fizycznej należy uznać fakt jej urodzenia się(art. 8 k.c.). Za chwilę tę uważa się odłączenia płodu od ciała matki.

O zdolności prawnej mówi się, gdy urodzone dziecko będzie żywe. Dopiero dziecko żywe możemy utożsamiać z podmiotem stosunków cywilnoprawnych.

NASCITURUS. Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur - dziecko nienarodzone potraktować należy jako już urodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść.

NASCITURUS dziecko. Okres ten rozpoczyna się z chwilą poczęcia, tzn. w momencie zapłodnienia komórki jajowej. Przepisy prawa cywilnego przyznają nasciturusowi zdolność bezwarunkową w odniesieniu do stosunków niemajątkowych zaś w wypadku stosunków majątkowych warunkową zdolność prawną. Prawa podmiotowe nasciturusa nie mogą być wykonywane, a jedynie zabezpieczone, w oczekiwaniu, czy dziecko urodzi się żywe i w następstwie tego nabędzie je definitywnie.

ZAKRES ZDOLNOŚCI PRAWNEJ

Na zakres zdolności prawnej osoby fizycznej na wpływ szereg czynników. Mogą one ograniczyć zdolność prawną. Do takich przyczyn można zaliczyć:

a) zdolność do czynności prawnych- brak zdolności do czynności prawnych w ogóle lub brak pełnej zdolności do czynności prawnych sprawia, iż osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych nie może być podmiotem niektórych praw czy obowiązków (ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH jest to możliwość nabywania przez podmiot praw i zaciągania zobowiązań przez własne podmiotu działanie w drodze czynności prawnej).

Zdolność do czynności prawnej uzyskują osoby fizyczne dopiero po osiągnięciu odpowiedniej dojrzałości umysłowej, niezbędnej do podejmowania decyzji kształtujących ich stosunki prawne, a tracą ją z kolei w razie zaniknięcia tej cechy.) Osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych pozostaje pod pieczą rodziców lub opiekuna. Można ustalić również kuratora.

b) wiek osoby fizycznej- ma znaczący wpływ na zdolność do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych ma ten, kto ukończył 18 lat (o ile nie został ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo), ograniczoną zdolność ma osoba pomiędzy 13 a 18 rokiem życia chyba, że zostanie ubezwłasnowolniona całkowicie tracąc zdolność do czynności prawnych w ogóle. Małoletni do 13 roku życia nie ma zdolności do czynności prawnych w ogóle.

c) ubezwłasnowolnienie - konsekwencją orzeczenia przez sąd ubezwłasnowolnienia jest m.in. utrata zdolności do czynności prawnych lub jej ograniczenie

d) choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy- mogą one być przesłankami orzeczenia ubezwłasnowolnienia

e) obywatelstwo- w polskim prawie przyjęta została zasada zrównania cudzoziemców z krajowcami zwana też zasadą traktowania narodowego lub reżimem narodowym. Istnieję jednak w naszym prawie przepisy określane, jako tzw. Prawo obcych. Jest to wewnętrzne prawo polskie regulujące sytuację prawną cudzoziemca w Polsce.

f) skazujący wyrok karny (np. art. 39 k.k.)

USTANIE ZDOLNOŚCI PRAWNEJ następuje w następujących przypadkach:

Dowodem śmierci człowieka jest akt zgonu. Sporządzony jest on przez kierownika u.s.c. na podstawie karty zgonu wystawionej przez lekarza.

Ponadto u.s.c. sporządza akt zgonu na podstawie dwóch rodzajów orzeczeń sądowych: o stwierdzenie zgonu i o uznanie za zmarłego.

W postanowieniu tym sąd ściśle oznacza chwilę śmierci zmarłego; w przypadku, gdy niemożliwe jest precyzyjne wyznaczenie tej chwili sąd przyjmuje chwilę najbardziej prawdopodobną.

Ustalenie niewątpliwej śmierci nie musi się opierać na zeznaniach naocznych świadków, którzy zwłoki widzieli. Wystarczy, gdy cały zespół towarzyszących okoliczności wskazuje na niewątpliwą śmierć człowieka,

Przykład: zasypanie górników, których nigdy nie odnaleziono.

Postępowanie to ma charakter deklaratoryjny(nie tworzy nowego stanu prawnego a jedynie potwierdza istniejący). Postanowienie o stwierdzenie zgonu jest podstawą do sporządzenia aktu zgonu. Jeżeli jednak okaże się że osoba pozostaje przy życiu sąd uchyla wydane postanowienie.

Zaginiony może być uznany za zmarłego po upływie 10 lat od końca roku kalendarzowego, w których wg istniejących informacji jeszcze żył. Gdy zaginiony w chwili uznania ukończył 70 lat, to wystarczy upływ 5 lat (art. 29§1).

W żadnym razie nie można nikogo uznać za zmarłego przed końcem roku kalendarzowego, w którym ukończyłby on 23 lata (art. 29§2).

Jeżeli zaginięcie nastąpiło w czasie podróży statkiem morskim lub powietrznym w związku z katastrofą uznanie za zmarłego wynosi 6 miesięcy od dnia w którym nastąpiła katastrofa lub inne szczególne zdarzenie. Jeżeli jednak nie można stwierdzić katastrofy okres 6-miesięczny, rozpoczyna się z upływem roku od dnia w którym statek lub okręt miał przybyć do portu. Jeżeli brak było portu okres wynosi 2 lata. Jeżeli ktoś zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia innych niż ww. może zostać uznany za zmarłego po upływie 1 roku. Gdy zaginięcie nastąpiło w związku z wojną uznanie za zmarłego może nastąpić po upływie roku od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działanie wojenne zostały zakończone(art.31).

32. Zdolnośc do czynności prawnych osoby fizyczneJ.

Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Inaczej mówiąc zdolność do wychowywania skutków prawnych poprzez własne działania. Podstawową formą działania jest podejmowanie czynności prawnych.

W odniesieniu do osób fizycznych normy prawa cywilnego fakt posiadania albo brak lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych wiąże z wiekiem osoby(dojrzałość psychiczno-umysłowa i fizyczna). Ustawodawca uzależniając zdolność do czynności prawnych od wieku wziął pod uwagę stopień rozwoju umysłowego czyli czy wypowiada się i działa z rozwaga, kolejnym jest:

Osoba fizyczna może mieć:

  1. pełną zdolność do czynności prawnych- posiadają ją osoby pełnoletnie, wyjątkiem są kobiety, które ukończyły 16 rok życia i za zgodą Sądu Rodzinnego zawarły związek małżeński wg kodeksu rodzinnego dla dobra mającej powstać rodziny. Pełną z.d.c.p. mają więc osoby, które (zarazem): ukończyły 18 lat, nie zostały ubezwłasnowolnione (całkowicie lub częściowo) oraz nie ustanowiono dla nich doradcy tymczasowego w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie. Osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych może bez jakichkolwiek ograniczeń dokonywać wszelkich czynności prawnych ze skutkiem prawnym wiążącym dla siebie,

  2. ograniczoną zdolność do czynności prawnych- maja ją osoby, które ukończyły 13 rok życia a nie ukończyły 18 lat, zostały częściowo ubezwłasnowolnione oraz osoby dla których ustanowiono w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie doradcę tymczasowego. Osoby te niektórych czynności w ogóle nie mogą wykonywać. Do ważności czynności prawnych przez, którą osoba ograniczona w owej zdolności chce osiągnąć zobowiązanie lub ma zamiar korzystać ze swoich praw zgodnie z k.c art. 17 potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Do ważności czynności prawnej w postaci umowy, która została zawarta przez owego przedstawiciela konieczne jest potwierdzenie tej umowy przez tegoż bądź przez samą osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych po uzyskaniu przez nią pełnej zdolności. Natomiast jeżeli osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej to czynność ta będzie nie ważna. Bez zgody przedstawiciela ustawowego osoba ograniczona w owej zdolności może zawierać umowy należące do tej kategorii, która zaliczana jest do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Jeżeli dziecko zarobi pieniądze to może się tym zarobkiem podzielić ale jeżeli zakupi za te pieniądze przedmioty nie może się nimi podzielić- dot. dziecka.

UBEZWŁASNOWOLNIENIE CZĘŚCIOWE

O ubezwłasnowolnieniu częściowym orzeka sąd. Przesłankami do jego orzeczenia są: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania. Dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej sąd w oparciu o przepisy KRO ustala kuratora.

Sąd może orzec częściowe ubezwłasnowolnienie: