Psychologia osobowości

1. Podobieństwa i różnice między psychoanalizą a neopsychoanalizą.

• W neopsychoanalizie na osobę mają wpływ relacje interpersonalne (Horney, Sullivan) a także oddziaływania socjokulturowe (Fromm) a nie biologiczne popędy tak jak to było w psychoanalizie

• Lęk jest pochodną doświadczeń, a nie konfliktu między id a superego (superego określa nam normy moralne a id niekoniecznie je przestrzega, lęk bierze się z obawy człowieka iż nie będzie wstanie zapanować nad id i złamie zasady superego). Jednakże lęk występuje w psychoanalizie i neopsychoanalizie.

Jak coś jeszcze wymyślę to prześlę...

2. Główne tezy psychologii humanistycznej.

Psych. Humanistyczna powstała w latach 60 -tych w opozycji wobec psychoanalizy i behawioryzmu. Twórcy: Rogers, Maslow, May.

Na psychologię humanistyczną złożyły się: teorie Ja, elementy filozofii egzystencjalnej, elementy fenomenologii, religijne i filozoficzne idee Wschodu np. Taoizm - wskazujący drogę życia w harmonii wszechświata.

Główne tezy psychologii humanistycznej:

Pogląd na naturę człowieka: przekonanie o jego pozytywnych możliwościach, które powinien realizować, czyli rozpoznawać i urzeczywistniać tzw. Samorealizacja.

Pogląd na rolę środowiska: otoczenie społeczne poprzez swoje wymagania i oczekiwania hamuje lub frustruje naturalny proces samorealizacji.

Podejście fenomenologiczne: skoncentrowane na świadomym, bieżącym doświadczeniu zaburzeń wewnętrznych i zewnętrznych - tego, co zachodzi „ tu i teraz”. Bycie świadomym to pozostawanie w kontakcie z własnym doświadczeniem.

Podejście subiektywistyczne: świadomość własnego doświadczenia uważa się za jedyne kryterium poznania rzeczywistości i poznania samego siebie.

Przekonanie, że naturę człowieka mogą ujawnić metody kliniczne, lecz nie eksperymentalne

Podejście holistyczne. Mówi się chętniej o organizmie niż o psychice czy osobowości, chcąc podkreślić, że zarówno psychika i ciało, jak też organizm i środowisko funkcjonują jako zorganizowana całość i jako jeden system.

3. Koncepcja człowieka według psychologii egzystencjalnej.

Człowiek jest osobą wolną, która sama decyduje o kształcie swojej egzystencji. Człowiek żyje „tu i teraz”, a ograniczać wolność człowieka może (np. patologia, kultura). Każda sytuacja niesie człowiekowi sposobność spełniania swych możliwości - w tym zawiera się autentyczne istnienie.

Życie człowieka zakorzenione jest w trzech wymiarach (tzw. Dasein):

Umwelt - świat fizyczny, otoczenie, krajobraz, klimat, biologiczne uwarunkowania organizmu. Czas przeżywany na tym poziomie egzystencji ma właściwości czasu fizycznego, który nieodwołalnie mija, powodując zmiany w organizmie i przybliżając do śmierci. Świat zewnętrzny natomiast odznacza się obiektywnością - jest niezależny od nas.

Mitwelt - świat relacji międzyludzkich, kontaktów, rywalizacji, powiązań wzajemnych. W tym aspekcie egzystencji człowiek może żyć w sposób:

Dualny - oznaczający bliską relację z drugim czł opartą na wspólnym rozumieniu świata i autentycznym dialogu.

Pluralny - to wybór kontaktów opartych na stosunkach formalnych i rolach społecznych, rywalizacji i walce.

Pojedyńczy - czyli życie samotne z wyboru

Anonimowy - zagubienie w świecie ludzi, ale bez kontaktu z nimi .

Eigenwelt - wnętrze człowieka, jego przeżycia, myśli oraz ciało. Tutaj człowiek tworzy swój własny projekt świata i z jego perspektywy interpretuje rzeczywistość i podejmuje decyzje

Zdrowy człowiek żyje jednocześnie w każdym z tych trzech światów. Każda płaszczyzna ma swoje lęki wynikające z tego, że mogliśmy coś zrobić lepiej co było postawione nam na drodze życia. Człowiek nie bierze sam odpowiedzialności za swoje życie, ale zdaje się na obce siły, które czyni odpowiedzialnymi za swój los. Egzystencjalistą jest chociażby Jan Paweł II (przyp. autora).

To chyba tyle...

4. Czego dotyczy teoria cech, czyli na czym polega to ujęcie osobowości?

Głównymi twórcami teorii cech byli: Cattell, Eysenck, twórcy „Wielkiej Piątki” - John, McCrae, Costa.

Cecha (wg Cattella) - struktura psychiczna, wywnioskowana z obserwowalnego zachowania w celu wyjaśnienia regularności czy spójności tego zachowania.

1. Cechy odnoszą się do prawidłowości w ludzkim zachowaniu. Wielu psychologów uważa je za podstawowe elementy osobowości, które determinują nas do określonego działania.

2. Cattell posługiwał się analizą czynnikową przy odkrywaniu i porównywaniu cech. Interesował się również kwestiami wpływu dzieciństwa i środowiska na cechy osobowości, a także ich rozwojem w czasie. Twórca 16-czynnikowego testu osobowości.

3. Za pomocą analizy czynnikowej Eysenck opracował model PEN, określający osobowość w ramach trzech czynników: psychotyczności, ekstrawersji oraz neurotyczności. Eysenck wskazywał również na biologiczne podłoże tych czynników.

4. Piecioczynnikowy Model Osobowości (Wielka Piątka - ekstrawersja, ugodowość, sumienność, neurotyczność, otwartość na doświadczenia). Za tą teorią przemawia międzykulturowy charakter czynników wyodrębnionych na podstawie wskaźników i kwestionariuszy, zgodność między samoopisem a ocenami dokonywanymi przez innych, korelacje między natężeniem poszczególnych cech a innymi aspektami osobowości.

5. Zgodnie z koncepcją cech osobowość człowieka jest stabilna

6. Jeżeli chodzi o przewidywanie ludzkich zachowań, to teorię cech oraz oparte na niej testy osobowości cechuje szeroki zakres i mała dokładność.

Nie wiadomo ile jest cech stałych, które wpływają na zachowanie człowieka. Cattell mówił o 16, Eysenck o 3, obecnie obowiązuje Wielka Piątka.

Najważniejsze - cechy determinują zachowanie człowieka.

5. Poznawcze teorie Ja - czego dotyczą i jak ujmują system Ja?

James dokonał fundamentalnego dla psychologii rozróżnienia na Ja podmiotowe i Ja przedmiotowe.

Ja podmiotowe - inaczej Ja poznające. Wiemy o tym Ja dzięki samoświadomości, dzięki poczuciu ciągłości, odrębności w stosunku do innych ludzi oraz możliwością podejmowania działań.

Ja przedmiotowe - inaczej Ja empiryczne. Obejmuje koncepcję siebie w tym jej poznawczy element - samowiedzę. James bardzo szeroko traktuje to Ja. W sferze fizycznej - ciało, ubranie, przedmioty; społecznej - opinia, role, dobre imię; duchowej - myśli, pragnienia, aspiracje. Ja empiryczne to wszystko to co można nazwać swoim.

Dzięki teorii Ja możemy poznać i badać świadomość (w szerokim znaczeniu) człowieka.

Istnieje możliwość ujęcia systemu Ja w kategoriach konstruktów poznawczych, na przykład ja - nie ja, czy w kategoriach opisowych: ja dobry - ja zły, towarzyski - samotnik, dojrzały - niedojrzały itd. Według H. Markus, koncepcja siebie zawiera poznawcze uogólnienia na temat Ja - schematy poznawcze - wywodzące się z przeszłych doświadczeń, porządkujące i kierujące przetwarzaniem informacji na temat samego siebie i własnych kontaktów społecznych.

Na pytanie czym jest Ja, J. Kihlstrom i S. Klein piszą: „przyjmujemy, że self jest własną umysłową reprezentacją siebie - albo ujmując to inaczej, że self reprezentuje naszą wiedzę o nas samych”. Z tego wynikają dwa główne aspekty koncepcji siebie: samowiedzy - komponent poznawczy i samooceny - komponent emocjonalny.

Markus (ona) określiła koncepcję siebie jako hierarchiczną, rozróżniając: ja robocze i ja możliwe.

Ja robocze - to aktualnie aktywizowana koncepcja siebie w związku z określoną sytuacją, albo dokładniej - poznawcza interpretacja tej sytuacji. Tak więc kiedy idziemy do Teatru Wielkiego to przyjmujemy inne ja robocze niż wtedy gdy po egzaminie z psychologii osobowości pójdziemy na dyskotekę.

Ja możliwe - wyobrażona koncepcja siebie odniesiona do sytuacji lub roli, która ma nadejść, lub okoliczności, które mogą się spełnić. Ja możliwe ma 4 komponenty: jest wyobrażone, najczęściej rzutowane w przyszłość, giętkie, pożądane albo niepożądane np. zdając na studia widzimy siebie jako studenta, idąc na casting widzimy siebie jako aktora, ale też np. (ja-niepożądane) ja - zainfekowany wirusem HIV. Ja niepożądane jest straszakiem i mobilizuje aby osiągnąć to ja pożądane np. ja niepożądane - oblałem egzamin - dlatego to ja pożądane - teraz muszę się uczyć.

E. Tory Higgins opisał rozbieżności pomiędzy idealną, realną i niepożądaną koncepcją siebie.

Ja idealne - „jaki chciałbym być”, „jaka chciałabym być” , ja idealne odgrywa istotną rolę w celowym ukierunkowaniu zachowania.

Ja niepożądane - odwrotność ja idealnego. Jest to niepożądany obraz siebie, zawierający wyobrażenie o niechcianych cechach, uczuciach i okolicznościach

Ja realne - to jaki jestem, prawdziwy obraz samego siebie.

Człowiek chętniej porównuje się ja realne a ja niepożądane, gdyż czerpie satysfakcję z tego że nie jest tak źle, gdyby było ja niepożądane.

Gdy człowiek porównuje ja realne i ja idealne ogarnia go smutek z powodu dostrzegania w sobie niedoskonałości i braków.

Carrer oraz Scheier - wyróżnili ja prywatne i ja publiczne

Ja prywatne - wgląd i postępowanie zgodnie z własnymi uczuciami, pragnieniami i standardami jest to ja niezależne.

Ja publiczne - sposób ujawniania się przed innymi i postępowania zgodnie z ich oczekiwaną opinią - jest to ja współzależne.

Główną funkcją ja jest poczucie wewnętrznej spójności /lub poczucie jej braku.

Pyt. 6

Koncepcje potrzeb w wybranych teoriach osobowości.

Koncepcje potrzeb w:

1. H. Murraya- personologia

2. E. Fromma- neopsychoanaliza społeczno-kulturowa ( psychoanaliza kulturowa )

3. A. Maslowa- teoria samoaktualizacji- psychologia humanistyczna

AD. 1

Dynamikę zachowania daje się uchwycić dzięki analizie relacji między jednostką a środowiskiem . Podmiotowym elementem tej relacji jest potrzeba

Potrzeba to konstrukt odpowiadający pewnej sile w mózgu; która organizuje percepcję, apercepcję, myślenie, dążenia i działania w taki sposób, by przekształcić w pewnym kierunku istniejącą niesatysfakcjonującą sytuację; potrzeba może być wzbudzana przez wewnętrzne i zewnętrzne bodźce ( według Murraya). Potrzeba wiążę się ze stanami napięcia w organizmie a więc zaspokojenie potrzeby to redukcja tego napięcia. Ale w teorii Murraya procesy motywacyjne nie ograniczają się tylko do redukcji napięcia a także osoba może sama wzbudzać napięcie motywacyjne a następnie redukować je poprzez zaspakajanie i osiągać satysfakcję.

Zdaniem Murraya człowiek ma rozmaite potrzeby , które można dzielić według różnych kryteriów :

1. ze względu na genezę na: pierwotne ( wiscerogenne ) i wtórne ( psychogenne )

2. ze względu na możliwość ujawniania się na: jawne i ukryte

3. ze względu na zakres działań i obiektów, których dotyczą na: skoncentrowane i rozproszone

4. ze względu na źródło napięcia na: proaktywne ( uruchamiane przez podmiot ) i reaktywne wzbudzane w odpowiedzi na zdarzenia zewnętrzne.

Potrzeby mogą się wzajemnie wspierać jak np. opiekuńczość i wsparcie ; jak też wchodzić ze sobą w konflikt np. potrzeba dominacji i potrzeba podporządkowania.

Każda potrzeba łączy się z zamierzonym skutkiem, z pewnymi uczuciami, działaniami i cechami. Tak szerokie rozumienie potrzeb umożliwia całościową analizę zachowania .

Przykłady potrzeb: osiągnięć, afiliacji, wsparcia, agresji, znaczenia, zrozumienia, autonomii....

AD.2

Koncepcja potrzeb wł. E. Fromma

Zachowanie człowieka determinują czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Wśród czynników wewnętrznych E. Fromm wymienia potrzeby, które wynikają z refleksji nad egzystencją ludzką i przez to mają charakter obiektywny. Potrzeby są wynikiem kulturowej ewolucji człowieka a ich funkcją jest zapełnienie pustki wynikłej z oderwania się od natury. Służą zatem odbudowaniu poczucia łączności ze światem, co zapewnia poczucie bezpieczeństwa.

Potrzeby to:

1. potrzeba powiązań, czyli kontaktu - motywuje działania w kierunku przezwyciężenia izolacji od natury i do społeczeństwa, najpełniej realizuje się poprzez twórczą miłość i opiekowanie się innymi, odpowiedzialność, zrozumienie i szacunek wobec drugiego człowieka; inne - obok miłości - sposoby realizacji tej potrzeby mogą przybierać postać zależności lub dążenia do władzy .

2. potrzeba transcendencji - nastawiona jest na opanowanie środowiska i twórczą aktywność, dzięki której życie staje się celowe, a człowiek zyskuje poczucie, iż jest skutecznym twórcą, a nie tylko stworzeniem podlegającym prawom natury. Również destrukcja jest szansą przekroczenia zwierzęcej natury człowieka - miłość i nienawiść nie są przeciwstawnymi popędami lecz sposobami dążenia do transcendencji.

3. potrzeba zakorzenienia - wyraża dążenie do przynależności, bezpieczeństwa i stabilności, do znalezienia własnego miejsca w porządku społecznym, czegoś na kształt niszy ekologicznej; człowiek chce się czuć naturalną częścią świata dzięki wewnętrznemu podobieństwu z innymi ludźmi.

4. potrzeba tożsamości - motywuje do odkrywania własnej niepowtarzalności, głównie dzięki podejmowaniu własnych decyzji, lub jeśli nie potrafi samodzielnie określa swoją tożsamość identyfikując się z inną osobą lub grupą.

5. potrzeba systemu orientacji - motywuje do przyjmowania lub formułowania systemu przekonań ( niekoniecznie racjonalnych ), zapewniających stały i spójny sposób rozumienia świata oraz stanowiących podstawę wyboru celów i dążeń życiowych.

6. potrzeba stymulacji - wyraża pragnienie zaangażowania się w świat poprzez jakąś formę stymulującej aktywności - konstruktywnej albo destruktywnej.

Wpływ społeczeństwa na sposób przejawiania się i realizacji potrzeb uwidacznia się w języku, obyczajach, funkcjonowaniu organizacji i instytucji społecznych. Adaptacyjny styl realizowania potrzeb sprzyja zdaniem Fromma integracji i rozwojowi osobowości.

AD.3

Koncepcja potrzeb A. Maslowa - psychologia humanistyczna

Człowiek z natury dąży do aktualizacji wewnętrznych potencjalności, samoaktualizacja jest fundamentalnym dążeniem człowieka. Istnieją jednak co najmniej cztery bardziej podstawowe potrzeby od potrzeby samoaktualizacji, są to:

1. potrzeby fizjologiczne - najbardziej elementarne : pożywienia, wody, snu, których deprywacja zaburza funkcjonowanie organizmu

2. potrzeba bezpieczeństwa - struktury, bezpieczeństwa, porządku, braku zagrożeń, braku cierpienia, unikania bólu, lęku poprzez przyjęcie układu odniesienia - światopoglądu, dzięki któremu świat staje się zrozumiały.

3. potrzeba przynależności i miłości - człowiek pragnie być akceptowany i kochany, tworzyć jedność z kimś, kto może obdarzyć go uczuciem, przynależeć do grupy lub wspólnoty.

4. potrzeba szacunku - szacunku do siebie samego i szacunku ze strony innych, pragnienie by sprostać zadaniom, mieć osiągnięcia i być postrzeganym przez innych i przez siebie samego jako osoba kompetentna i skuteczna.

Potrzeby podstawowe: ich brak rodzi chorobę, ich obecność zapobiega chorobie, ich przywrócenie leczy chorobę, w sytuacji wolnego wyboru osoba woli zaspokoić te potrzeby niż inne, są funkcjonalnie nieobecne u osoby zdrowej, odczuwana jako świadoma lub nieświadoma tęsknota i pragnienie, niezaspokojenie powoduje uczucie braku lub upośledzenia. Potrzeby te ułożone są hierarchicznie im potrzeba niżej w hierarchii tym silniej się ujawnia - zaspokojenie podstawowych potrzeb jest potrzebne i konieczne dla prawidłowego funkcjonowania. Zaspokojenie podstawowych potrzeb pozwala na ujawnienie się tendencji do samoaktualizacji i grup potrzeb wyższych wchodzących w jej skład np.: poznawczych, estetycznych, moralnych, religijnych. POTRZEBA SAMOAKTUALIZACJI motywuje człowieka do spełniania gatunkowych i indywidualnych potencjalności, co oznacz wychodzenie poza potrzeby niższe.

Pyt.7

Mechanizm powstawania nerwicy według różnych teorii.

1. Psychoanaliza Freud - Poszczególne komponenty osobowości ( id, ego, superego ) mają odrębne zadania i funkcje, a ich interesy w większości sytuacji się krzyżują, permanentny konflikt między nimi wywołuje lęk .Równocześnie tworzą one system energetyczny , zdrowie implikuje rozwiązywanie konfliktu w drodze twórczych uzgodnień, które umożliwiają koegzystencję id, ego i superego we względnym spokoju i bez nadmiernych napięć. Niemniej jednak ego znajduje się w ciągłym ogniu przeciwstawnych sił i w samym centrum konfliktów - od strony energetycznej zależy od id, jednocześnie podlega presji ze strony superego. Staje wobec niemożliwych do spełnienia żądań, dlatego też łatwo może ulec załamaniu. Wypierając i tłumiąc energię popędową, przyczynia się do powstawania lub zaostrzania neurotycznych symptomów,.

2. Według teorii neopsychoanalitycznej K. Horney - Koncepcja lęku podstawowego i strategii zmagania się z nim - lęk jest powszechnym doznaniem człowieka, wynika z odczuwanego przez dziecko poczucia izolacji i bezradności w świecie odbieranym jako potencjalnie wrogi. Niewłaściwa opieka i zachowania rodziców odbierane są przez dziecko jako zagrożenie powodujące nasilenie bezradności i lęku, sprawiając że dziecko zaczyna żywić wobec rodziców uczucia wrogości, urazy, złości, niemożność wyrażenia jej wprost ( rodzice postrzegani są jako wszechmocni i wielcy ) powoduje pojawienie się lęku wtórnego przed własną agresywnością i możliwymi skutkami utraty nad nią kontroli. Napięcie związane z konfliktem ( miłość i przywiązanie ściera się z wrogością i złością ) nie jest do utrzymania na dłuższą metę- strategia radzenia sobie z tym wewnętrznym konfliktem polega na zwróceniu się : „ ku ludziom”, „przeciw ludziom”, „od ludzi” Motywacja związana z trzema postawami wobec świata ( ku ludziom, przeciw ludziom, od ludzi ) przejawia się poprzez tak zwane neurotyczne potrzeby. Są one jak najbardziej zdrowe o ile współwystępują ze sobą i osoba potrafi zaspakajać w sposób realistyczny i giętki- nabierają rysu neurotycznego kiedy stają się nienasycone, nierealistyczne, nieselektywne, np. potrzeba władzy staje się neurotyczna jeśli jednostka pragnie ją zaspakajać we wszelkich kontaktach z otoczeniem, nie ma w tym umiaru i nie potrafi odnieść jej do określonej sfery życia. O neurotycznej potrzeb decyduje również ich powiązanie z określoną postawą, co pociąga za sobą wybiórczą realizację jednych potrzeb i nieobecność innych np. z postawą „ od ludzi” są związane neurotyczne potrzeby samowystarczalności i niezależności oraz perfekcji i nienaruszalności, podczas gdy inne potrzeby mogą być nieobecne.

3. Teoria konfliktu Dollarda, Millera ( teoria uczenia się ) - nerwicę może spowodować podwójny konflikt między dążeniem a unikaniem tj. gdy jednostka wybiera między dwoma celami, z których każdy ma moc przyciągania i odpychania. Dynamika wahań w miarę zbliżania się do wyboru jednego celu ( którego atrakcyjność zmniejsza się) a rezygnacja z drugiego ( którego atrakcyjność nie zmienia się) Jeżeli cele są odpowiednio ważne i a wybór się przedłuża to powstaje silne napięcie- powstaje sytuacja nerwicorodna tj. jednostka znajduje się pomiędzy dwoma celami, z których każdy jest pożądany i niepożądany jednocześnie i nie potrafi szybko podjąć decyzji.

Pyt.8 Osobowość w wymiarze temporalnym: znaczenie osobistej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości wł. Różnych teorii:

1.A. Adler - psychologia indywidualna: Dążenie do mocy jest przystosowawczym mechanizmem rozwojowym, który dynamizuje rozwój jednostki: „dorównać innym”, „przewyższyć innych”- pewien charakterystyczny dla jednostki sposób radzenia sobie z uczuciem niższości utrwala się jako styl życia. Doświadczenia dziecięce ( przeszłość ) mają wpływ na decydujące znaczenie tzn. świadome, zapamiętane doświadczenia z dzieciństwa, ich rodzaj i klimat emocjonalny oraz charakterystyczne zachowania dziecka, które w jakiś sposób radziło sobie z poczuciem niższości rzutują na styl człowieka dorosłego .STYL ŻYCIA- czyli unikalny sposób przystosowania się, wywodzi się z jednej strony z utrwalonych w pamięci pierwszych świadomych doświadczeń dziecka, z drugiej strony człowiek wzbogaca go modyfikując w dorosłości poprzez włączenie świadomych motywów, czyli celów działania Drugim motywem obecnym od najwcześniejszego dzieciństwa są zainteresowania społeczne tj potrzeba wchodzenia w relacje z innymi (współpracy, troski o innych, poczucie wspólnoty z ludzkością), Obydwa motywy są ze sobą ściśle związane i ukierunkowują człowieka ku przyszłości -zasada fikcyjnego finalizmu( tworzymy wizję przyszłości) i ona organizuje nasze działanie Doświadczenia z przeszłości nie determinują celów a odwrotnie cele pozwalają reinterpretować przeszłość. Wyjaśniając zachowanie nie wystarczy odwołać się do zapamiętanych doświadczeń z dieciństwa i nie wystarczy przeanalizować cele na przyszłość trzeba jeszcze wiedzieć jak z perspektywy celu życia jednostka rozumie swoją przeszłość.

2. teoria rozwoju psychospołecznego E. Eriksona- opisująca rozwój ego na przestrzeni całego życia człowieka, osiem przełomowych okresów w rozwoju człowieka a każdy z nich niesie specyficzne zadanie rozwojowe, które wymaga diametralnej zmiany sposobu funkcjonowania. Zmiana mająca charakter kryzysu rozwojowego wiąże się z wypracowaniem nowej właściwości ego zwanej cnotą. Rozwój psychospołeczny przechodzi przez pewne krytyczne etapy rozstrzygnięć pomiędzy postępem a regresją, integracją a opóźnieniem, adaptacyjne( związane z postępem) i nieadaptacyjne (związane z regresem) elementy danego przełomu rzutują na sposób rozwiązania kolejnego kryzysu rozwojowego, w ten sposób braki z dzieciństwa kładą się cieniem na możliwości rozwoju na dalszych etapach zycia, ale równocześnie każdy kolejny próg rozwojowy niesie szansę nadrobienia braków z przeszłości. Łączy więc zmiany o charakterze stadialnym z ciągłością w zakresie skutków poszczególnych kryzysów rozwojowych, dostrzega znaczenie czasu w życiu człowieka, który sprawia, że perspektywa temporalna i związane z nią problemy są odmienne na różnych etapach życia i wymagają specyficznych rozwiązań.

3.teoria tożsamości Dana McAdamsa- naturalną skłonnością człowieka jest organizowanie faktów i wydarzeń w historię a centralną kompozycją w jej ramach jest narracyjna tożsamość, która zawiera pewną sekwencję elementów połączonych określoną interpretacją: mogą dominować w niej relacje Z subiektywnie ważnych zdarzeń albo mogą przeważać uczucia i charakterystyczne doznania. Tożsamość narracyjna to zinternalizowana i rozwinięta historia życia lub mit osobisty który spaja zrekonstruowaną przeszłość, spostrzeganą teraźniejszość i przewidywaną lub oczekiwaną przyszłość w konfigurację narracyjną, tak aby nadać życiu poczucie spójności, ciągłości i celu. Tożsamość narracyjna tworzy się i zmienia w ciągu całego życia. W dzieciństwie zbieramy materiał do historii, którą kiedyś utworzymy, w adolescencji nadajemy sens temu kim jesteśmy, w okresie dorosłości wzbogacamy tożsamość wpisując w nią zmiany związane z ważnymi postaciami i zadaniami naszego zycia.W dzieciństwie powstaje ton narracyjny- pewien charakterystyczny klimat emocjonalny znajdujący wyraz w tożsamości narracyjnej dorosłego, potem tworzywem historii stają się wyobrażenia, w latach szkolnych w2raz z rozwojem myślenia logicznego tworzą się tematycznie zorganizowane całości, które z czasem złożą się na temat historii i jej strukturę, kolejne okresy rozwojowe to wpływ relacji interpersonalnych i zakotwiczenie w aksjologii zaś u progu dorosłości osoba wytwarza główną postać wyidealizowaną personifikację JA.

Historia osobista oddziałuje na to kim osoba jest i co robi- człowiek nie tyle tworzy historię na bazie kim jest a raczej jest taką osobą i robi to co robi z powodu historii jaką utworzył.

Cel historii integrowanie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości oraz nadawanie życiu sensu. Spójności i celowości.

Pyt.9

Koncepcje osobowości dojrzałej:

Psychologia humanistyczna- Abraham Maslow: charakterystyka osoby dojrzałej- samoaktualizującej się ( spełnianie potencjalności, wychodzenie poza potrzeby niższe ).

Cechy osoby dojrzałej :1. jest nastawiona realistycznie- wyższa percepcja rzeczywistości,

2. akceptuje siebie, innych ludzi oraz świat natury,

3. odznacza się dużą spontanicznością,

4. jest skoncentrowana na problemach nie na sobie,

5. cechuje ją pewien dystans i potrzeba odosobienia,

6. jest niezależna i autonomiczna,

7. ocenia ludzi i rzeczy w sposób niestereotypowy,

8. miewa doznania mistyczne czy duchowe ( doświadczenia szczytowe ),

9. identyfikuje się z ludzkością,

10. jej bliskie związki z osobami kochanymi mają charakter głęboko uczuciowy,

11. jej wartości i postawy są demokratyczne,

12. nie myli środków z celami,

13. ma filozoficzne i niezłośliwe poczucie humoru,

14. ma wielki zasób zdolności twórczych,

15. jest odporna na wpływy kulturowe, zachowuje niezależność od danej kultury,

16. wznosi się ponad swoje środowisko, a nie tylko boryka się z nim,

17. otwarta na doświadczenie, zintegrowana, autonomiczna.

Osobowość dojrzała w psychologii egzystencjalnej:

1. jest zdolna wypełniać swe potencjalności,

2. otwarta na doświadczenie,

3. brak jej nastawienia obronnego,

4. ma jasną i dokładną świadomość,

5. ma bezwarunkowe poczucie wartości,

6. ma harmonijne relacje z ludźmi,

działa zgodnie z organizmicznym procesem wartościującym.

Dojrzała osobowość wł. E. Fromma- psychoanaliza kulturowa:

Dojrzałą osobowość identyfikuje się z typem produktywnym, choć w zdrowej osobowości można znaleźć elementy każdego z typów wymienionych przez Fromma.

Typ produktywny charakteryzuje się wyraźnie określoną tożsamością osobistą i społeczną, autonomią, giętkością i spontanicznością w działaniu oraz zaangażowaniem mającym na względzie dobro społeczne , zdolnością do twórczej realizacji wewnętrznego potencjału w pracy, miłości i efektywnym myśleniu( podobnie jak w pełni funkcjonująca osoba wg. Rogersa, samoralizujący wg. Maslowa, typ generatywny Eriksona ).

W teorii cech A. Allporta dojrzała osobowość ma charakter świadomy, spójny, racjonalny i osadzony w teraźniejszości z wyraźnym odniesieniem do przyszłości.

Cech dojrzałej osobowości:

1. poszerzanie zasięgu „ja”- poczucie odrębności, zaangażowanie, otwartość

2. serdeczne kontakty z ludźmi- towarzyskie i intymne, szacunek, wolność, miłość

3. dojrzałość emocjonalna: poczucie bezpieczeństwa + samoakceptacja

4. realizm- w podejściu do siebie i świata; umiar, rozsądek

5. obiektywizacja samego siebie: wgląd + humor

6. jednocząca filozofia życia - nadaje cel i znaczenie

Pyt. 10

Wartości i wartościowanie wg. Różnych teorii osobowości:

Teoria wartościowania H. Hermansa- SELF to zorganizowany proces wartościowania .

Wartościowanie polega na nieustannym ocenianiu doświadczeń pod kątem ich znaczenia dla podmiotu, porównywaniu i zestawianiu ich z innymi doświadczeniami, interpretowaniu, reinterpretowaniu, porządkowaniu i tworzeniu z nich pewnej całości-systemu znaczeń osobistych. Jest to proces dynamiczny, dotyczący doświadczeń z całego spektrum czasowego( obejmuje doświadczenia z przeszłości, aktualne oraz przyszłe ) Organizacja procesu oznacza, że przy całej spontaniczności odbioru i interpretacji doświadczeń są one porządkowane pod kątem ich ważności dla podmiotu jak również z uwagi na ich klimat afektywny. Doświadczenie jest tym co bezpośrednio dane a wartościowanie to zreflektowane doświadczenie, które ma z reguły postać werbalną i zawiera określone uczucia: pozytywne, negatywne, ambiwalentne. Uczucia organizują wartościowanie w taki sposób aby wyrażały podstawowe tendencje motywacyjne. Motywy podstawowe-wartościowanie i łączące się z nim uczucie występują na poziomie jawnym organizują system znaczeń osobistych na poziomie ukrytym. Ukryte i stąd najczęściej nieuświadamiane- motywy podstawowe uwidaczniają się na poziomie jawnym poprzez afektywne uporządkowanie wartościowań ( wartościowanie oznacza zatem zarówno proces, jak i efekt tego procesu w postaci jednostki znaczeniowej, która jest subiektywnie ważna, osobista i specyficzna, czyli ma odniesienie do czasu i miejsca ). Wyróżnia istnienie dwóch motywów podstawowych: poczucie własnej wartości i miłość, które opisują ukierunkowanie człowieka ku umacnianiu własnego ja albo ku nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów z innymi. Pierwszy motyw - umacnianie siebie ( wskaźnikami są takie uczucia jak pewność siebie, duma, poczucie własnej wartości, siły, obejmuje dążenie do sukcesów, ekspansji, transcendencji ), drugi motyw to pragnienie kontaktu i jedności z kimś lub czymś poza sobą, a jego wskaźnikami mogą być uczucia miłości, czułości, troskliwości, intymności, poczucia bliskości. Pragnienie kontaktu i jedności to też dążeniem do więzi i jedności z innymi, przynależności, wspólnoty, współdziałania i współpracy. Motywy są zaspokojone gdy towarzyszą im pozytywne uczucia- gdy zaś wysokiemu nasileniu uczuć wyrażających dany motyw towarzysza negatywne uczucia mówimy o frustracji tego motywu. Jest to podstawą do wyróżnienia 6 typów wartościowania:

3- z przewagą uczuć pozytywnych, 3- z negatywnymi:

1. siła i jedność

2. autonomia i sukces

3. jedności i miłości

4. agresja i złość

5. niezaspokojona tęsknota

6. bezsilność i izolacja

Teoria cech - A. Allport - posiadanie jednoczącej filozofii życia nadaje cel i znaczenie życiu, 6 wartości : teoretyczne- prawda

Społeczne- miłości

Polityczne- władza

Religijne- doskonałość

Ekonomiczne-użyteczność

Estetyczne-piękno i harmonia

Pytanie 11. Co to znaczy poznać osobowość wg Mc Adamsa?

Książka Olesia s. 34-35 oraz 344-351

Dan Mc Adams (1994) proponuje 4 perspektywy poznawania osobowości:

1. poznanie tajemnic warunkujących życie psychiczne, osobowość analizowania jest w kontekście nieświadomych i niekontrolowanych w pełni biologicznych instynktów, które w zetknięciu z wymaganiami życia społecznego wywołują konflikt wewnętrzny poniżej progu świadomości stąd słowo- tajemnica. Metody: interpretacja spontanicznych wytworów, snów, marzeń. Osobowość jest bardziej dostępna wyszkolonemu obserwatorowi niż samemu zainteresowanemu. Przedstawiciele min. Z. Freud, C.G. Jung, E.H. Erikson.

2. przewidywanie zachowania człowieka w danej sytuacji (zmienne: osoba, środowisko, interakcja między osobą a sytuacją). Chodzi o :1- poznanie cech osoby (pojawianie się, nasilanie), 2- analiza powiązania bodźców środowiskowych, 3- poznanie procesów uczenia się (przebieg, skuteczność, specyfika). Ważne jest samo obserwowalne zachowanie (nie zaś wewnętrzne motywy). Metody: bezpośrednia obserwacja, kwestionariusz, rejestracja zachowań. Przedstawiciele: przedstawiciele teorii cech, teorii społecznego uczenia się.

3. w ramach struktur poznawczych interpretacja bodźców, cech, zachowań ludzi oraz relacji ze światem. Poznać świat to wiedzieć, jak człowiek rozumie siebie i świat, jak ujmuje zjawiska, jak i w jaki sposób opisuje dążenia. Założenie o wewnętrznej organizacji własnych doświadczeń (wzór, struktura) oraz uporządkowaniu działań. Człowiek może dzięki temu przewidywać, kontrolować i interpretować zdarzenia. Metody: fenomenologiczna analiza znaczeń, badanie preferencji wartości. Przedstawiciele: Psychologia poznawcza, humanistyczna, fenomenologiczno-egzystencjalna.

4. Historie tworzone przez ludzi, celem jest analiza narracji- gdyż konieczne jest ujawnienie lub posiadanie całościowej i spójnej historii ( wraz z relacjami interpersonalnymi oraz kontekstem społeczno-historycznym). Znaczenie kluczowe ma fakt, iż narracja jest indywidualnym sposobem określania tożsamości i nadawania sensu życiu człowieka. Analiza: relacji interpersonalnych, emocji, motywacji, tożsamości osobistej. Metoda: rejestrowanie narracji (autobiografia, dokumenty osobiste), analiza pod kątem zawartości i formy, poszukiwanie nowych znaczeń. Przedstawiciele: A. Adler, H.A. Murray, S. Tomkins, D. Mc Adams-koncepcja narracyjnej tożsamości, H. Hermans.

Poznać osobę to: -poznać cechy natury ludzkiej

wg. psych. narracyjnej: -poznać różnice indywidualne (specyficzne adaptacje)

-dostrzec unikalność człowieka

12. Jakie są sposoby uprawiania psychologii osobowości?

Jeżeli „uprawianie” przełożyć na poznawanie, to:

Psychologia osobowości jako nauka empiryczna uprawiana jest na trzy sposoby (poprzez metody poznania):

1. badania kliniczne i analizy przypadków przyczyniły się do narodzin psychodynamicznej teorii osobowości

zalety- wszechstronne i pogłębione poznanie człowieka, naturalne warunki badania, poznanie złożoności relacji,

słabe strony- subiektywizm w interpretacji, niepowtarzalność warunków i sposobu badania, niejasne relacje między zmiennymi.

Kontakt indywidualny- intuicja (plus), ale badania naukowe (minus).

2. badania korelacyjne (kwestionariuszowe) np. czynnikowa teoria cech,

zalety- badanie wielu zmiennych pod kątem ich wzajemnych relacji, porównywanie osób i grup,

słabe strony- brak badania związków przyczynowych, pytanie o rzetelność i trafność metod kwestionariuszowych (złudzenie precyzji).

3. badania eksperymentalne na gruncie teorii poznawczych np. teorii uczenia się,

zalety- precyzja naukowa (kontrola i manipulacja zmiennymi), powtarzalność dzięki rejestracji wyników, badanie zależności przyczynowe,

słabe strony- sztuczne warunki badania, stąd problem uogólniania wyników, poznanie wycinkowe (aspektowe).

Problemy metodologiczne dotyczą wartości uzyskiwanych w każdym z podejść badawczych oraz możliwości ich łączenia (integracyjny charakter teorii osobowości).

Nauka o osobowości może mieć charakter spekulatywno-dedukcyjny ( od antropologii do teorii osobowości) albo empiryczno-indukcyjny ( od obserwacji do teorii osobowości). Obecnie powszechne jest rozwiązanie drugie, stąd rozpoczyna się od gromadzenia obserwacji i kategoryzowania ich według określonych kryteriów. Ważną sprawą staje się tu jednoznaczne definiowanie zmiennych. Teoria dostarcza narzędzi rozumienia rzeczywistości w postaci modelu. Między teorią a badaniami i ich wynikami zachodzi rodzaj sprzężenia zwrotnego powodującego zmianę założeń teoretycznych. Mimo nacisku na empiryczną stronę, psychologia nie jest wolna od założeń metasystemowych, które zawierają uogólnienia dotyczące natury człowieka. Problemem jest czy mówi się o tym jawnie, czy założenia te ukryte są w warstwie przyjętych założeń.

13. Która teoria trafia ci najbardziej do przekonania i dlaczego?

To pytanie każdy opracowuje sam, bo każdy będzie na nie odpowiadał. Trudno, aby wszystkim podobało się to samo. Ale bylibyśmy zgodni!

14. Przykłady kulturowych korzeni teorii osobowości (psychoanaliza, egzystencjalizm).

PSYCHOANALIZA - świat, w którym się narodziła mógł mieć zasadnicze znaczenie dla jej genezy. Ówczesną wyobraźnię kształtowała jeszcze tradycja wielkich romantyków, wywyższających świat uczuć, (Byron, Goethe, Schiller, Mozart, Chopin). Równocześnie rozwijał się przemysł (wielka rewolucja przemysłowa) i pojawiała się cywilizacja techniczna wraz z ubóstwieniem ludzkiego rozumu: wiarą w naukę jako rozwiązanie ludzkich problemów w oparciu o myślenie przyczynowo - skutkowe. Edukacja starała się podporządkowywać emocje i uczucia kontroli rozumu i woli. Człowiek cywilizowany miał stać się istotą racjonalną i moralną, choć świat jego wewnętrznych przeżyć mógł pozostać emocjonalny, tajemniczy a nawet pełen sprzeczności. To zasady i normy socjoekonomiczne regulowały życie i wolność jednostki (brak praw wyborczych dla kobiet, ustawy rasistowskie, itp. były uważane za normę). Życie intymne człowieka stanowiło absolutne tabu. Jednostka z jednej strony podporządkowana wymogom społeczności, z drugiej strony wartość swą upatrywała w indywidualności i dążeniu do przekroczenia narzuconych ograniczeń. Znaczenie miał wtedy wewnętrzny rozwój, manifestacja przekraczania ograniczeń czy rys irracjonalności w przeżyciach i działaniach, gdyż działało to silniej niż rozum, dając poczucie unikalności i tożsamości. To uwikłanie jednostki między potężnymi siłami rozumu i emocji wytwarzało konflikty, z którymi nie wszyscy potrafili sobie poradzić. Dla wielu odpowiedzią i pomocą stała się psychoanaliza, starająca się wykorzystać przyczynowo-skutkową mądrość rozumu do wyjaśniania mrocznego i tajemniczego świata emocji i popędów człowieka.

EGZYSTENCJALIZM - rozwój psychologii egzystencjalnej związany jest z filozofią egzystencjalną i fenomenologiczną. Prekursorem filozofii egzystencjalnej był duński myśliciel Sören Kierkegaard wyrażający sprzeciw wobec przesadnie normatywnych zasad tkwiących w mentalności i działaniu duńskich protestantów. Martin Heidegger pytając o sposób bycia człowieka wskazuje, iż bycie nie jest stałe lecz jedynie ukazuje się w prześwicie , zaś pytając o to samo Karl Jaspers odpowiada, że prawda o człowieku objawia się w sytuacjach granicznych. Dodatkowym aspektem stała się metoda fenomenologiczna autorstwa Edmunda Husserla, która

zaproponowała czysty opis doświadczeń człowieka uwzględniający unikalność jednostki. Wzrastająca świadomość ludzi wpisywała się w przesłania Jean Paula Sartre'a i Alberta Camusa o ludzkim zagubieniu, odpowiedzialności i konieczności wyboru. Obszar zagadnień rozciągnął się na skończoność życia ludzkiego, kryteria dokonywania wyborów, granice wolności, odpowiedzialność za siebie i innych. Główni przedstawiciele: Ludwig Binswanger i Medard Boss (szwajcarscy psychiatrzy), inni to: Viktor E. Frankl, Ludwik Minkowski, Rollo May, Antonii Kępiński.

Teza, iż zdolność do autorefleksji i świadomego wyboru oraz unikalność jednostki są cechami wyróżniającymi człowieka ze świata przyrody stała się powodem traktowania własnego rozwoju w kategoriach odpowiedzialności. Człowiek jako istota wolna i intencjonalna w sposób aktywny nadaje kształt swemu istnieniu zawierającemu wszelkie szanse i potencjalności. Egzystencjalizm ujmuje człowieka jako wędrowca- w sytuacji drogi, nieustannego wyboru, oddalającego się horyzontu.

Prądy filozoficzne i literackie dotykające ludzi, którzy starali się żyć świadomie, stały się pierwszym źródłem psychologii egzystencjalnej. Drugim źródłem stały się wydarzenia historyczne (dwie wojny światowe - masowa skala ukazała nowe zagrożenia). Człowiek zobaczył, do czego jest zdolny zarówno od strony negatywnej (okrucieństwo), jak i pozytywnej (heroizm). Pojawiły się pytania dotyczące godności i praw człowieka. Frankl powiedział: żyjemy w czasach poczucia bezsensu, chodzi teraz o ulepszenie sumienia, o uwrażliwienie na żądania wypływające z sytuacji, chwili, okoliczności. Trzecim źródłem okazało się zapotrzebowanie ludzi po doświadczeniach wojennych poszukujących odpowiedzi na pytanie o sens życia po tym czego doznali. Ludzie pragnęli poczuć, że ich życie służy czemuś większemu niż satysfakcja na co dzień. Pytali o sens i wartość życia, o ostateczne cele egzystencji, o możliwość zmiany, o granice wolności jednostki w społeczeństwie. Musiała nastąpić zmiana w paradygmacie , gdzie zasadę przyczynowości należało zastąpić zasadą rozumienia i interpretacji, gdyż postępowanie człowieka wynika ze sposobu interpretacji przez niego aktualnej sytuacji życiowej i wyborów dokonywanych na tej bazie.

15. Przykłady związku między biografią twórcy a treścią teorii osobowości.

Z. Freud - patrz pytanie 14; Obie tradycje (romantyczna i pozytywistyczna) przeplatały się w jego życiu. Jako lekarz uczył się mechanicystycznego myślenia u Ernsta Brückego. Umysł ludzki postrzegał jako system energetyczny z zasadą zachowania energii, źródłem energii są popędy (zamiana pozostającej energii na specyficzne doznania i zachowania. Wykłady Jeana Martina Charcota min. poświęcone leczeniu histerii za pomocą hipnozy ukazywały związek pomiędzy przekonaniami pacjenta a jego objawami fizycznymi. Współpraca z Josefem Breuerem dała genezę symptomów neurotycznych, wywodzących się z nierozwiązanych konfliktów w dzieciństwie (hipoteza uwiedzenia), zaś przyjaźń z Wilhelmem Fliessem zaowocowała przemyśleniami o znaczeniu ludzkiej seksualności. Przemiany mentalne od myślenia przyczynowo-skutkowego do humanistycznej gry na skojarzeniach, pozwoliły zrozumieć wagę marzeń sennych. Doświadczenia osobiste - przywiązanie do matki i dystans wobec ojca, pogłębione autorefleksją stały się dodatkowym potwierdzeniem jego teorii. Manifest jego marzenia to „stać się wybitnym odkrywcą i rewolucyjnym terapeutą”, zaś definicja zdrowia to „zdolność do miłości i do pracy”- popęd życia. Freud zaakceptował istnienie popędu agresji dopiero po pierwszej wojnie światowej jako instynktu śmierci - tanatos.

Karen Horney - ukończyła medycynę, wykształcona w psychiatrii, w młodości zafascynowana psychoanalizą, w wieku średnim (po urodzeniu dzieci) polemizowała i kwestionowała dogmaty Freuda. Zmiana ta wynikała z doświadczeń osobistych owocując własną teorią akcentującą interpersonalne , społeczne i kulturowe czynniki w rozwoju osobowości oraz przeciwstawiała się determinizmowi biologicznemu. Punktem zapalnym stała się kwestia rozwoju osobowości i psychologia kobiety. Odrzuciła stanowisko psychoanalizy ukazujące pragnienie posiadania dziecka w kategoriach ukrytych pragnień posiadania członka, zaś urodzenie dziecka jako kompensacje tego braku i edypalne zwycięstwo, dające kobiecie poczucie spełnienia. Własne macierzyństwo utwierdziło ją w konieczności odrzucenia takiego kierunku interpretacji. Kontynuując swoje poszukiwania zaprzeczyła osobowościowotwórczej roli biologicznych popędów i znaczeniu roli kompleksu Edypa. Dla Horney osobowość zależy od jakości wczesnych kontaktów interpersonalnych, czyli od opieki nad dzieckiem; oraz jak silny jest lęk podstawowy (powszechne doznanie człowieka wynikające z poczucia izolacji i bezradności) i jak sobie z nim dziecko radzi.

Walter Mischel - zajmował się teorią uczenia się i koncepcjami poznawczymi, w młodości zafascynowany Freudem, wczesne zainteresowania koncentrowały się na psychologicznych mechanizmach samokontroli i odraczania gratyfikacji. Podczas pracy w siłach pokojowych zajmował się badaniem przewidywania zachowania. Rozczarowany nieskutecznością tych przewidywań na podstawie badania różnic indywidualnych i mierzenia cech osobowości, dokonał analizy współzależności cech i zachowania i odkrył, iż w przewidywaniu zachowania dużo wieksze znaczenie maja czynniki sytuacyjne niż osobowościowe. Doprowadziło to do radykalizacji jego wniosku, iż o zachowaniu człowieka decyduje sytuacja. Zasłynął jako krytyk teorii cech.

Zaproponował analizę osobowości w kategoriach zmiennych poznawczych zamiast stałych cech.

Odpowiedzi na pytania do egzaminu z osobowości

opracowane na podstawie:

„Psychologia” tom 2., J.Strelau

„Teorie osobowości” C.S.Hall, G.Lindzey

„Wprowadzenie do psychologii osobowości” P.Oleś

16.Koncepcja zdrowia i dojrzałości wg Freuda.

Zdrowie to rozwiązywanie konfliktów w drodze twórczych uzgodnień, które umożliwiają koegzystencję id, ego i superego we względnym spokoju i bez nadmiernych napięć. Z punktu widzenia Freuda osobowość zdrowa to taka, która znalazła sposób na zaspokojenie głównych impulsów id bez poważniejszego przekroczenia moralnych wymagań superego. Większość pozostałych impulsów id jest powstrzymywana lub wyparta. Ego wypierają i tłumiąc energię popędową przyczynia się do powstania lub zaostrzenia neurotycznych symptomów. Wielu ludzi przejawia nerwice; zdrowy rozwój jest niezwykle trudny, jeśli w ogóle możliwy.

Dojrzała ekspresja libido, łącząca się niekiedy z identyfikacją i skłonnością do sublimacji, stwarza szanse adaptacji indywidualnej i społecznej. Człowiek przekształca się z szukającego przyjemności narcystycznego niemowlęcia w osobę dorosłą, nastawioną na rzeczywiste relacje interpersonalne i realne zadania. Energia popędowa inwestowana jest w miłość i pracę, służąc jednocześnie radzeniu sobie z lękiem wynikłym z nieuniknionych konfliktów wewnętrznych; człowiek jest zdolny do funkcjonowania zgodnie z zasadą rzeczywistości. (Niepowodzenia rozwojowe - regresje i fiksacje).

17.Model osobowości wg psychoanalizy.

Osobowość składa się z trzech głównych systemów: id, ego i superego

Id jest najbardziej prymitywną, pierwotną częścią struktury psychicznej. Zawiera w sobie całe dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie. Jest to zbiornik energii psychicznej, w którą zaopatruje pozostałe dwa systemy. Pozostaje ono w ścisłym związku z procesami fizjologicznymi, z których czerpie swą energię. Reprezentuje wewnętrzny świat subiektywnych doznań i nie posiada żadnej wiedzy o rzeczywistości obiektywnej.

Ego tworzy się ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga stosownych działań w rzeczywistym świecie. Głodny człowiek musi szukać pożywienia, znaleźć je i zjeść. Oznacza to, że dana osoba musi nauczyć się odróżniać wyobrażenie pokarmu od rzeczywistego spostrzegania pokarmu, który istnieje realnie w świecie zewnętrznym. Po dokonaniu tego decydującego rozróżnienia konieczne jest następnie przekształcenie wyobrażenia w spostrzeżenie, czego dokonuje się wyszukując pokarm w otoczeniu. Zasadnicza różnica między id i ego polega na tym, że id zna tylko subiektywną rzeczywistość umysłu, podczas gdy ego odróżnia to co w umyśle od tego co w świecie zewnętrznym. Mówi się, że ego jest władzą wykonawczą osobowości, ponieważ decyduje o przystąpieniu do działania, o tym, na jakie elementy otoczenia należy reagować, które popędy zostaną zaspokojone i w jaki sposób. Przy wykonywaniu tych niezwykle ważnych kierowniczych funkcji ego musi starać się pogodzić często sprzeczne wymagania id, superego i zewnętrznego świata. Nie jest to łatwe zadanie i często stanowi wielkie obciążenie ego. Należy pamiętać, że ego jest zorganizowaną częścią id, że powstaje po to, by ułatwiać osiąganie celów id i nie dopuszczać do ich udaremnienia, oraz, że całą energię czerpie ono z id i nigdy nie staje się od niego niezależne. Jego zasadnicza rola to godzenie popędowych wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi, dostosowanie jednych do drugich. Nadrzędne cele ego to utrzymanie życia jednostki i zapewnienie reprodukcji gatunku.

Superego rozwija się z ego jako ostatni system. Jest to wewnętrzna reprezentacja tradycyjnych wartości i ideałów społeczeństwa, przekazywanych dziecku w interpretacji rodziców i wpajanych za pomocą systemu nagród i kar. Superego jest „instancją moralną” osobowości; reprezentuje ideały, nie rzeczywistość i dąży do doskonałości, a nie do przyjemności. Przede wszystkim stara się ono rozstrzygnąć, czy coś jest słuszne, czy niesłuszne, aby mogło działać zgodnie z normami moralnymi. Aby uzyskiwać nagrody i uniknąć kar, dziecko uczy się dostosowywać swoje zachowanie do wytycznych ustalonych przez rodziców. Wszystko, co rodzice aprobują i za co nagradzają dziecko jest włączone do ja idealnego za pośrednictwem mechanizmu introjekcji. Sumienie karze człowieka wywołując w nim poczucie winy, ja idealne nagradza go, sprawiając, że czuje się dumny z siebie. Główne funkcje superego to: 1.hamowanie impulsów id, zwłaszcza seksualnych, ponieważ są to impulsy, których przejawianie jest najostrzej potępiane przez społeczeństwo, 2.przekonywanie ego, by zastępowało cele realistyczne celami moralnymi, 3.dążenie do doskonałości.

Inne kluczowe założenia i pojęcia:

Popęd to wrodzona reprezentacja psychiczna wewnętrznego, somatycznego źródła pobudzenia. Popędy aktywizują zachowanie i wyznaczają jego kierunek. Popędy charakteryzowane są przez: źródło, cel i obiekt. Źródło to potrzeba. Celem jest rozładowanie napięcia. Obiekt (przedmiot) popędu to rzecz lub stan , które zaspokajają potrzebę oraz całe zachowanie zmierzające do uzyskania tej rzeczy lub stanu. Freud podzielił popędy na dwie kategorie: popędy życia i popędy śmierci. Popędy życia służą przetrwaniu jednostki i rozmnażaniu gatunku (np. głód, pragnienie, seks). Forma energii, za pośrednictwem której popędy życia wykonują swe funkcje nosi nazwę libido. Pochodną popędu śmierci jest popęd agresji.

Energia psychiczna. Dynamika osobowości to sposób rozdziału i wykorzystania energii psychicznej przez id, ego i superego. Kateksja obiektu (wybór obiektu popędu) to zainwestowanie energii w działanie lub wyobrażenie, które zaspokoi pewien popęd. Obsadzenie obiektu kateksją to „zatrzymanie” energii przez obiekt. Antykateksja to użycie energii przez ego na powstrzymanie id od impulsywnego i irracjonalnego działania.

Świadomość.

Przedświadomość obejmuje zdarzenia zakodowane w pamięci długotrwałej, które łatwo możemy sobie przypomnieć.

Nieświadomość zawiera wszystkie te treści naszego życia, których nie akceptujemy. Mogą to być zagrażające wspomnienia z dzieciństwa, ale też doświadczenia bieżące: myśli, lęki, nadzieje, impulsy i pragnienia.

Zachowanie jest motywowane i celowe. Głównym celem jest uniknięcie bolesnych myśli i wspomnień, motywy pozostają głęboko nieświadome.

Stadia rozwoju psychoseksualnego: oralne, analne, falliczne (tu kompleks Edypa i Elektry, lęk kastracyjny i zazdrość o penis), okres latencji i stadium genitalne

18.Jakimi zasadami kierują się id, ego i superego

Id kieruje się zasadą przyjemności. Id nie potraf tolerować przyrostów energii, które odczuwane są jako przykre stany napięcia. Gdy poziom napięcia wzrasta id działa w taki sposób, aby natychmiast rozładować to napięcie i przywrócić w organizmie przyjemny, to jest niski i stały poziom energii. Aby id mogło osiągnąć swój cel - uniknąć przykrości i uzyskać przyjemność - ma do dyspozycji procesy określane jako czynność odruchowa i proces pierwotny. Czynności odruchowe są wrodzonymi i automatycznymi reakcjami, takimi jak kichanie i mruganie, zwykle redukują one napięcie natychmiast. Proces pierwotny usiłuje rozładować napięcie przez wytworzenie obrazu przedmiotu, który usunąłby to napięcie. Na przykład głodnemu człowiekowi proces pierwotny dostarcza wyobrażenia pokarmu. Takie halucynacyjne doznanie nosi nazwę wish-fulfillment (tłumaczone jako spełnienie pragnień lub myślenie życzeniowe). Najlepszym przykładem procesu pierwotnego u ludzi normalnych jest marzenie senne.

Ego kieruje się zasadą rzeczywistości. Zasada rzeczywistości ma na celu zapobiec rozładowaniu napięcia , dopóki nie zostanie znaleziony odpowiedni obiekt umożliwiający zaspokojenie potrzeby. Zasada rzeczywistości zawiesza czasowo zasadę przyjemności. Sprowadza się w gruncie rzeczy do pytania czy dane doświadczenie jest prawdziwe czy fałszywe, czy istnieje w świecie zewnętrznym czy nie, podczas gdy z punktu widzenia zasady przyjemności ważne jest tylko to czy dane doświadczenie jest przyjemne czy przykre. Ego działa za pośrednictwem procesu wtórnego. Proces wtórny polega na myśleniu realistycznym. Za pomocą tego procesu ego formułuje plan zaspokojenia potrzeby, a następnie sprawdza ten plan, zwykle przy użyciu jakiegoś działania, aby przekonać się czy przyniesie on pożądany skutek. Głodny człowiek myśli gdzie mógłby znaleźć pokarm, a następnie idzie, by zajrzeć w to miejsce. Nazywa się to sprawdzaniem rzeczywistości. Aby skutecznie wykonywać swe zadania, ego sprawuje kontrolę nad wszystkimi funkcjami poznawczymi i intelektualnymi; te wyższe procesy psychiczne pozostają w służbie procesu wtórnego.

Zasadą funkcjonowania superego jest ocena moralna. Działa za pośrednictwem sumienia i ja idealnego.(patrz pyt.17).

19.Co to jest mechanizm obronny (przykłady).

Lęk funkcjonuje jako sygnał dla ego, które stara się opracować sposoby poradzenia sobie z nim. Mechanizmy obronne to sposoby radzenia sobie ze zbyt silnym lękiem. Wszystkie mechanizmy obronne mają dwie cechy wspólne: 1.negują rzeczywistość, fałszują ją lub zniekształcają, 2.działają bez udziału świadomości.

Przykłady mechanizmów obronnych:

Wyparcie - usunięcie ze świadomości myśli, wyobrażeń i wspomnień, które są bolesne lub budzą lęk.

Zaprzeczanie - udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma miejsca.

Reakcja upozorowana (formacja reaktywna)- wyrażanie uczuć lub zachowań przeciwnych niż rzeczywiście odczuwane, po to by prawdziwe zostały wyparte.

Projekcja - przypisanie własnego nieakceptowanego impulsu innej osobie. Lęk neurotyczny przekształca się wówczas w obiektywny, a z zagrożeniem zewnętrznym ego łatwiej sobie może poradzić.

Fiksacja - zatrzymanie na jednym z wcześniejszych stadiów rozwoju.

Regresja - powrót, pod wpływem stresu, do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego.

Ponadto: przemieszczenie, sublimacja, izolacja, intelektualizacja, racjonalizacja, anulowanie, identyfikacja z agresorem.

20.Źródła lęku wg psychoanalizy

Źródłem lęku jest konflikt pomiędzy trzema systemami osobowości. Freud wyróżnia trzy typy lęku:

1.Lęk obiektywny (realistyczny) powstaje w wyniku zagrożenia mającego swe źródło w otoczeniu zewnętrznym. Ego, opierając się na doświadczeniu uczy się radzenia sobie z lękiem przez unikanie zagrażających sytuacji lub uczuć. Uczy się też przewidywać sytuacje, które wzbudzają lęk.

2.Lęk neurotyczny rodzi się z opozycji celów id i ego. Motywowane popędem id ustawicznie domaga się obiektu (obiektu kateksji, który mógłby rozładować popęd), ego zaś podejmuje próby przeciwdziałania obsadzeniu obiektu, starając się utrzymać efekty wyparcia. Chroni się w ten sposób przed zdominowaniem przez id. Lęk neurotyczny może powstawać także w efekcie kar lub jakiejkolwiek innej frustracji popędów libidinalnych. Klinicznie manifestuje się w trzech formach: jako lęk nieokreślony(niezwiązany), fobie lub reakcje paniki.

[ Inaczej: Lęk neurotyczny jest to obawa, że popędy wymkną się spod kontroli i spowodują, iż dana osoba zrobi coś, za co zostanie ukarana. Lęk neurotyczny jest nie tyle obawą przed samymi popędami, ile obawą przed karą, jaką zapewne pociągnie za sobą zaspokojenie popędów. Lęk neurotyczny ma swoją podstawę w rzeczywistości, ponieważ świat - reprezentowany przez rodziców i inne autorytety - istotnie karze dziecko za impulsywne działanie.]

3.Lęk moralny jest rezultatem konfliktu pomiędzy impulsami id a superego. Id, dokonawszy wyboru obiektu, pragnie zrealizować popęd w rzeczywistym lub wyobrażonym działaniu. Superego przeciwstawia tym pragnieniom zakazy sumienia. Chociaż impuls id zostaje w ten sposób zablokowany, konflikt utrzymuje się z niezmienioną siłą. Jego efektem jest lęk moralny przeżywany jako wstyd lub wina.

PYT. 26

JAK DOCHODZI DO ZABURZENIA NARCYSTYCZNEGO I NA CZYM ONO POLEGA?

Wg koncepcji KOHUTA - brak potwierdzenia ważności dziecka lub możliwości idealizowania rodzica (patrz pyt. 29) - relacja dwustronna - prowadzi do ZABURZEŃ NARCYSTYCZNYCH.

Na skutek traumatycznego zerwania więzi emocjonalnych z SELF - obiektem (obiekty wspierające JA doświadczone jako część rozszerzenia SELF) w dzieciństwie dochodzi do naruszenia poczucia własnej wartości i jednostka dąży za wszelką cenę do znalezienia nowej relacji.

Zaburzenia narcystyczne osobowości objawiają się:

• w uporczywym dążeniu do doskonałości, prób wzbudzenia zachwytu; prowadzi to do patologicznego uzależnienia od zachwytu innych osób (na skutek braku potwierdzenia swojej ważności)

• niezdolności troszczenia się o innych i nawiązywania stałych satysfakcjonujących związków (gdy brak możliwości idealizowania rodzica)

Połączenie tych tendencji tworzy patologiczny narcyzm

• czyli trwałą koncentrację na sobie i instrumentalne traktowanie świata jako publiczności, której trzeba imponować i która ma odpowiadać podziwem

PYT. 27

JAK TEORIE RELACJI Z OBIEKTEM WYJAŚNIAJĄ KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI.

Przedstawiciele: M. Klein, M. Mahler, D. Winnicott

Teorie relacji z obiektem podkreślają znaczenie najważniejszych relacji interpersonalnych i sposobów formowania się pod ich wpływem struktury JA-SELF.

1. Najbardziej pierwotnym dążeniem człowieka jest poszukiwanie obiektu a nie popęd biologiczny (Freud).

2. Najważniejszym obiektem jest matka (relacje z nią we wczesnym dzieciństwie rzutują z jednej strony na formowanie się własnego Ja (Self), z drugiej zaś na wszelkie kontakty z innymi ludźmi).

Doświadczenie frustracji w relacjach z matką (lub inną osobą znaczącą) jest nieuniknione. Prowadzi to do introjekcji wyobrażeń o niej (utworzenia wewnętrznej psychicznej reprezentacji osoby znaczącej - obiektu). Obraz ten tkwi w nieświadomości i oddziałuje na odniesienia do innych ludzi.

Tak więc wg tych teorii psychika zawiera elementy przyjęte z zewnątrz.

Osobowość kształtuje się dzięki mechanizmom uwewnętrzniania procesów interpersonalnych i właściwości obiektów zewnętrznych.

Od jakości więzi z matką w okresie wyodrębniania się własnego Ja (wg Mahler okres sep.-indyw. 5-36 miesięcy) zależy jak kształtuje się osobowość człowieka.

Np. wg D. Winnicotta brak poczucia bezpieczeństwa w tym okresie może prowadzić do ukształtowania się osobowości schizoidalnej

PYT. 28

NA CZYM POLEGA PROCES SEPARACJI - INDYWIDUACJI WG M. MAHLER?

Margaret Mahler przedstawicielka twórców „teorii relacji z obiektem”.

W swojej koncepcji przedstawiła w jaki sposób przebiega proces wyodrębnienia się własnego Ja i obiektu (rozumianego jako wewnętrzna psychiczna reprezentacja osoby znaczącej - np. matki).

Podzieliła okres do 3 roku życia na okres więzi i okres separacji - indywiduacji (niezależności i tożsamości).

Uważa, że w pierwszym miesiącu życia dziecko przechodzi fazę tzw. normalnego autyzmu (skupia się na swoich procesach fizjologicznych. Między 2-5 miesiącem życia - stadium symbiozy (gdy dziecko jest całkowicie zależne od matki - obraz siebie i matki jest łączny).

Dopiero w okresie 5 (6) - 30 (36) miesiąca dziecko przechodzi najważniejszy okres separacji - indywiduacji gdy stopniowo krystalizuje się jego świadomość, że jest istotą oddzielną od matki, przy jednoczesnym uzyskiwaniu poczucia własnej indywidualności i kształtowania się własnego Ja.

Separacja - różnicowanie siebie od matki.

Indywiduacja - rosnąca świadomość własnych zdolności, postrzegania siebie jako istotę autonomiczną, zdolną do skutecznego funkcjonowania również pod nieobecność matki.

Stadium sep-ind pełni funkcję okresu krytycznego dla uzyskania poczucia odrębności.

Wg Winnicotta tzw. wystarczająco dobre przywiązanie i poczucie bezpieczeństwa w tym okresie - ułatwia utworzenie odrębnego obrazu siebie i matki (ego autonomiczne).

PYT. 29

NA CZYM POLEGA ZDROWY NARCYZM WG H. KOHUTA?

Narcyzm w ujęciu Kohuta jest koniecznym warunkiem (i etapem) rozwoju osobowości.

Kohut (przedstawiciel Psychodynamicznej teorii SELF) przyjął, że wczesne relacje między dzieckiem a rodzicami lub opiekunami decydują o przebiegu procesu rozwoju Self (JA).

Zdrowy rozwój następuje w warunkach empatycznego zrozumienia i emocjonalnego wsparcia ze strony otoczenia.

Dziecko z natury jest skoncentrowane na sobie i narcystyczne. Gdy otacza je podziw zyskuje przekonanie, że jest centrum świata, satysfakcję ze swego funkcjonowania, przyjemność czerpaną z tego że jest podziwiane - tak kształtuje się jego zdrowy narcyzm.

Jednocześnie całościowe i zintegrowane SELF (JA) może się utworzyć nie tylko wtedy gdy dziecko uzyskuje potwierdzenia swojej doskonałości (kształtuje to jego ambicje i chęć osiągania sukcesów), lecz również ono może podziwiać rodziców (źródło celów i wartości). Konieczna jest więc dwustronna relacja.

Na tym etapie narcyzm jest procesem zdrowym i pożądanym. Owocuje:

1. Zaufaniem do siebie i poczuciem własnej wartości

2. Budowaniem związków opartych na wzajemnych powiązaniu i wsparciu.

Mądrość, poczucie humoru, możliwości twórcze to dojrzałe formy aktywności wynikające z przekształcenia dziecięcego narcyzmu.

PYT. 30

JAK DOCHODZI DO POWSTANIA OSOBOWOŚCI NEUROTYCZNEJ WG K. HORNEY.

Horney odrzuciła freudowski biologizm na rzecz ujęcia społecznego, interpersonalnego.

Najważniejszym pojęciem w teorii Horney jest pojęcie lęku podstawowego, który jest powszechnym doznaniem człowieka. Jest on wynikiem doświadczeń z dzieciństwa. Jego wielkość uzależniona jest od postawy rodziców wobec dziecka. Niewłaściwe traktowanie (ignorowanie potrzeb, nadmierne wymagania, nadopiekuńczość, itp.) powodują jego nasilenie. Dziecko zaczyna równocześnie kochać i nienawidzić. Te przeciwstawne emocje rodzą konflikt wewnętrzny, a negatywne uczucia, których nie można wyrazić - lęk (jest on tym mocniejszy im bardziej zagrożone jest jego poczucie bezpieczeństwa). Ponieważ konflikt prowadzi do napięć człowiek w sposób nieświadomy wypiera jedną z przeciwstawnych emocji (jednak nadal jest ona w nieświadomości). Na tej bazie dochodzi do kształtowania różnych postaw (nastawień) wobec świata: ku ludziom (wyparcie wrogości), przeciw ludziom (wyparcie miłości), od ludzi (wyparcie wrogości i miłości). Dodatkowo z każdą z tych postaw powiązane są określone potrzeby (jest ich 10). Gdy człowiek „wybiera” tylko jedną postawę (fiksacja na jednej postawie) wobec otaczającego świata i używa jej w sposób aktywny niezależnie od okoliczności co za tym idzie realizuje w sposób wybiórczy tylko niektóre potrzeby (trudno je wtedy zaspokoić, stają się one nienasycone).

Nieobecność pozostałych potrzeb i fiksacja na jednej postawie staje się nieadaptacyjne, prowadzi do nerwicy i ukształtowania się osobowości neurotycznej.

31. Co to są potrzeby neurotyczne i jak je odróżnić od potrzeb zdrowych?

Potrzeby neurotyczne - nienasycone, nierelistyczne i nieselektywne. O neurotyczności potrzeb decyduje również ich powiązania z określoną postawą, co pociąga za sobą wybiórczą realizację jednych potrzeb i nieobecność innych. Lista neurotycznych potrzeb wg Horney:

- neurotyczna potrzeba uczucia i uznania

- neurotyczna potrzeba partnera, który weźmie w swe ręce życie danej osoby

- neurotyczna potrzeba zamykania swego życia w wąskich granicach

- neurotyczna potrzeba władzy

- neurotyczna potrzeba wykorzystania innych

- neurotyczna potrzeba prestiżu

- neurotyczna potrzeba podziwu własnej osoby

- neurotyczna potrzeba osiągnięć

- neurotyczna potrzeba samowystarczalności i niezależności

- neurotyczna potrzeba perfekcji i nienaruszalności.

Zdrowe potrzeby są wówczas, gdy współwystępują ze sobą i osoba potrafi je zaspokajać w sposób realistyczny i giętki.

32. Jaką funkcję pełnią postawy ,,ku ludziom”, „od ludzi” i „przeciw ludziom” w osobowości neurotycznej i w osobowości zdrowej?

Funkcją każdego z nastawień jest minimalizowanie konfliktu wynikającego z lęku podstawowego i wrogości; są to postawy konieczne w rozwoju osobowości zdrowej i pełnią funkcję adaptacyjną

- nastawienie ,,ku ludziom; służy nawiązywaniu serdecznych kontaktów i więzi z otoczeniem,

- nastawienie,, przeciw ludziom; potrzebne jest w walce o przetrwanie i konieczne do życia w społeczeństwie opartym o zasadę konkurencji i indywidualnych osiągnięć;

-dzięki nastawieniu ,, od ludzi; osiągamy wewnętrzną integrację, spokój i harmonię

Umiarkowanie nasilone i wzajemne zharmonizowane, nastawienia te pełnią funkcję adaptacyjna w rozwoju osobowości. W przypadku nerwicy jednostka używa ich- a właściwie tylko jednego spośród nich- w spośród nich-w sposób sztywny, niezależnie od sytuacji. Wówczas wykluczają się wzajemnie, z ich stosowaniem łączy się przymus, i dlatego stają się nieadaptacyjne.

33. Dlaczego ludzie ulegają ustrojom totalitarnym wg E Fromma, lub godzą się by instytucje i organizacje przejmowały kontrolę nad ich życiem?

Wg Fromma ludzie ulegają ustrojom totalitarnym w poszukiwaniu bezpieczeństwa, by zredukować lęk. W miarę poszerzania się marginesu wolności człowiek czuje się coraz bardziej samotny i wyobcowany. Możliwość dokonywania indywidualnych wyborów nierozerwalnie łączy się z lękiem o to, czy są one właściwe. Niepewność, co do trafności wyboru może być gorsza od pewności wyboru niewłaściwego, do którego człowiek zostaje zmuszony, ale wie, kto jest za to odpowiedzialny. Siła autorytetu pozwala znaleźć uzasadnienie i niosące spokój poczucie, że jest się częścią spójnej społecznej całości. Mechanizm ucieczki od wolności polega na redukowaniu lęku i poszukiwaniu bezpieczeństwa kosztem wyrzeczenia się odpowiedzialności. Nie tyle godzą się, co sami wybierają, by ktoś za nich podejmował decyzje. Ucieczka od wolności zapewnia poczucie bezpieczeństwa.

34. Psychologia ego-główne tezy.

- adaptacyjne właściwości ego : zdolność tolerowania odroczonych gratyfikacji,

zmaganie ze stresem.

poczucie sensowności własnego ja,

zdolność odnoszenia się do innych w kategoriach wzajemności i

intymności,

zinternalizowany system wartości,

funkcjonowanie względnie wolne od konfliktów.

Obok funkcji obronnych ego posiada funkcje opanowania rzeczywistości, rozwiązywania konfliktów i integrowania osobowości;

Ego jest nie tylko miejscem nieustannego konfliktu, ale zapewnia zdrową adaptację dzięki takim funkcjom, jak uczenie się, pamięć, spostrzeganie, myślenie i uogólnianie doświadczeń;

Ego może funkcjonować jako względne autonomiczny system energetyczny, ponieważ id nie jest jedynym źródłem energii psychicznej;

Dzięki zdolności ego do organizowania doświadczeń i kierowania zachowaniem, jednostka może stać się skutecznym, kompetentnym i moralnym członkiem społeczeństwa.

Odmienność ujmowania psychiki przez psychologów ego obrazuje również fakt, że - ich zdaniem - możliwe jest odczuwanie przyjemności dzięki funkcjonowaniu wolnemu od konfliktów a nie tylko w związku z uwalnianiem popędowej energii id.

35. Na czym polega kontrola ego i prężność ego wg J. Bloka?

Kontrola ego oznacza umiejętności modyfikowania ekspresji emocji, opanowania impulsów i reakcji oraz odraczania gratyfikacji. Kontrolę ego daje się opisać na dwubiegunowym wymiarze. Jeden biegun obejmuje zahamowanie i wycofanie, tendencję do nadmiernej organizacji działań i konformizmu, a jednocześnie niezdolności do spontanicznej radości i twórczości. Drugi obejmuje gwałtowną, nieskrępowaną i spontaniczną ekspresję, niezdolność powstrzymywania pragnień i kontroli nad impulsami oraz brak umiejętności odraczania gratyfikacji. Znaczenie adaptacyjne ma zatem średnia kontrola ego.

Prężność ego to zdolność do modyfikowania samokontroli w odniesieniu do sytuacji i potrzeb podmiotu. Osoba o prężnym ego jest zdolna zarówno do intensywnego skupienia na wykonywanej pracy, sumiennej i systematycznej realizacji założonego, jak również do swobodnej improwizacji i spontanicznej ekspresji. Prężność ego warunkuje kontrolowaną zmienność zachowania, stąd jest podstawą giętkiej i twórczej adaptacji, dzięki której osoba wprowadza modyfikacje w środowisku. Można powiedzieć również, że leży u podłoża adaptacyjnego stylu radzenia sobie ze stresem, czyli plastyczności, polegającej na łączeniu strategii zmierzającej do odreagowania przykrych emocji i rozwiązania problemu. Empirycznie stwierdzono również, że prężność ego ma wartość adaptacyjną w zmaganiu się z rozwojowymi wyzwaniami, jak na przykład przemiany połowy życia. W polskich badaniach Zenon Uchnast wykazał związek prężności ego z poczuciem bezpieczeństwa, a także zaufaniem, poczuciem bliskości i otwartością w kontaktach międzyosobowych, wiarą w siebie i umiejętnością właściwego wykorzystania posiadanych zdolności oraz gotowością do podejmowania ryzyka i otwartością na nowości.

36. Źródła lęku wg różnych teorii osobowości.

Freud - psychoanaliza. Źródłem lęku są konflikty np. między Ego a rzeczywistością (os. pragnie zaspokojenie potrzeb, a jednocześnie chce żyć w zgodzie z otoczeniem społecznym), konflikt między id i superego (chęć spełnienia erotycznych i agresywnych popędów, a jednocześnie nie przekroczenie zakazów i spełnienie nakazów moralnych) oraz konflikty między popędami (chce kochać a jednocześnie zabijać).

Trzy rodzaje lęku:

• lęk realistyczny - pojawia się wobec konkretnego zaburzenia w środowisku, jak kontakt z agresywnym zwierzęciem czy oczekiwanie na egzamin

• lęk neurotyczny wynika z konfliktu między popędami a wysiłkiem, by je kontrolować, wyraża obawę, że impulsów id nie da się opanować; jest to lęk przed możliwością niekontrolowanego uwolnienia energii popędowej

• lęk moralny to lęk przed karą ze strony superego, jeśli ego okaże się zbyt słabe i impulsy id wymkną się spod kontroli - jest to lęk przed skutkami niemoralnych zachowań. Może przybierać formę poczucia winy dlatego że nie udaje się żyć stosownie do pragnienia rzeczywistości.

Karen Horney - neopsychoanaliza. Źródłem lęku podstawowego jest poczucie izolacji I bezradności w świecie odbieranym jako potencjalne wrogi. Troskliwa opieka rodziców redukuje lęk. Zaniedbania ze strony rodziców lub ich zachowanie odbierane przez dziecko jako zagrożenie powodują eskalację bezradności i lęku sprawiają, że dziecko zaczyna żywić wobec rodziców uczucie urazy, zazdrość, złość. Nie może wyrazić jej wprost. Rodzice spostrzegani są jako wielcy i wszechmocni. Niezbędnie potrzebując ich opieki i miłości, a jednocześnie doświadczając z ich strony frustracji, dziecko odczuwa nasilające się lęk i wrogość. Obok lęku podstawowego pojawia się lęk wtórny - przed własną agresywnością i możliwymi skutkami utraty kontroli.

Erich Fromm - psychoanaliza kulturowa. Możliwość dokonywania indywidualnych wyborów powoduje lęk czy są one właściwe. Człowiek jest osamotniony i zagubiony bo jest dużo wolności w społeczeństwie. Rozluźnienie społecznych więzi z grupą spowodował rozwój społeczno-kulturowy oraz odejście od natury co spowodowało zerwanie więzi łączących człowieka z przyrodą.

37. Nieświadomość indywidualna i nieświadomość zbiorowa wg C. Junga.

Nieświadomość zbiorowa to zbiór doświadczeń człowieka, przekazywany z pokolenia na pokolenie drogą dziedziczenia. Świadczy o tym wspólny ludziom sposób myślenia, odczuwania i pojmowania świata. Jest to wynik wspólnego pochodzenia - zawiera skumulowane doświadczenie poprzednich pokoleń (historia pokoleń). Podstawowymi elementami nieświadomości zbiorowej są archetypy.

Nieświadomość indywidualna to doświadczenia indywidualne wyrażające się poprzez kompleksy.

38. Na czym polega rozwój osobowości i proces indywiduacji wg C. Junga?

Proces rozwoju polega na integracji przeciwieństw, syntezie funkcji dominującej i stłumionej. Indywiduacja to proces w trakcie którego osoba staje się nie-podzielona tzn. jednostką niepodzielną lub pełnią (indywiduacja to proces rozwoju osobowości). Indywiduacja oznacza rozwój wszystkich aspektów osobowości, świadomych i nieświadomych, ich wyważoną syntezę i integrację. W ten sposób człowiek wypracowuje osobowość - rozumianą jako całościowa realizacja pełni naszej istoty, ideał. Centralnym systemem osobowości jest Jaźń zapewniająca jedność i stabilność przeciwieństw. Głównym zadaniem człowieka jest rozwój Jaźni poprzez integrację przeciwieństw (młodość - starość, męskość - kobiecość, twórczość - destrukcja, więź - oddalenie) i tworzenie z nich złożonej całości, którą obrazuje archetyp mandali - doskonała kulista całość, integrująca biegunowo odmienne elementy.

Połowa życia to najważniejszy okres, gdyż zachodzi wtedy przemiana od zaangażowania w działanie w świecie, ku autorefleksji i osobistej filozofii życia. Człowiek szuka wewnętrznej równowagi harmonii, pełnej ekspresji siebie.

39. Co to są archetypy (przykłady)?

Archetypy to:

• główne komponenty natury człowieka,

• należą do nieświadomości zbiorowej,

• są predyspozycjami do spostrzegania i interpretowania świata w określony sposób,

• stanowią uniwersalne wzorce lub predyspozycje dla świadomych i nieświadomych zachowań oraz form przystosowania

• są wrodzone, a jednak do pewnego stopnia plastyczne, gdy formują doświadczenie indywidualne człowieka

• występują w baśniach , mitach, marzeniach, snach i wytworach psychotycznych, a także symbolach obecnych w różnych kulturach.

Przykłady archetypów: Stary Mędrzec, Wielka Matka, Animus, Anima, Maska, Cień.

Na ogół konkretny archetyp ma negatywną i pozytywną stronę.

Stary Mędrzec; dojrzałość, mądrość, zdolność do przewidywania.

Wielka Matka: znaczenia - opiekuńczość, płodność, pokarm, odrzucenie, obojętność, wymagania. Istnienie tego archetypu oznacza, że dziecko ma wrodzoną predyspozycję rozumienia, czym jest matka, i adekwatnego reagowania na nią.

Archetypy związane z płcią to Anima - ukryta żeńska część mężczyzny, Animus - ukryta męska część kobiety. Posiadając w nieświadomości prototypy męskości i kobiecości, ludzie potrafią odpowiednio zachować się wobec osób płci przeciwnej. Anima dodaje męskiej naturze wrażliwość, zdolność do empatii ciepło uczuciowe, Animus pozwala kobietom walczyć o swe prawa, pokonywać przeszkody i dążyć do samorealizacji na innych polach niż macierzyństwo.

Cień składa się z nieakceptowanych zwierzęcych sił działających w człowiekyu, obejmuje to co trudne do zaakceptowania np. agresję.

Maska ma znaczenie adaptacyjne, możliwość odgrywania ról, skrywanie autentycznego „ja”.

40. Co składa się na strukturę osobowości wg C. Jung i H. Eysencka?

Struktura osobowości wg Junga:

Dwie postawy:

• ekstrawersja: orientacja ku zew. światu, jej wyrazem są: potrzeba wrażeń, aktywność, zaangażowanie społeczne

• introwersja: orientacja wewnętrzna; wyraża się refleksją dociekliwością, skłonność do analizowania uczuć i wew. Wahań

Cztery funkcje psychiczne: myślenie, uczucie, percepcja i intuicja. Funkcje układają się w dwa wymiary: jeden dotyczy odbioru informacji a jego bieguny opisują funkcje: percepcje, intuicja; drugi dotyczy wartościowania informacji i opisują go funkcje: uczucie i myślenie.

U większości z osób jedna z tych funkcji oraz jedna z postaw jest wiodąca i to one określają typ osobowości.

Kombinacja dwu postaw i czterech funkcji to osiem podstawowych typów osobowości. Biorąc pod uwagę funkcję wspierającą wyróżnimy 16 typów szczegółowych.

Ludzie różnią się też kompleksami. Kompleks oznacza koncentrację energii wokół jakiejś osoby lub aktywności (kompleks: matki, ojca, pracy, nauki, hobby).

Struktura osobowości wg Eysenka:

Neurotyczność to wrodzona właściwość autonomicznego układu nerwowego, przy której u pewnych ludzi wywołane za jej pośrednictwem emocje łatwo występują i są silne i trwałe, tacy ludzie łatwo się wzruszają, wrażliwi na krzywdę, szczęście, mają skłonność do zalegania emocji (jeden biegun), a u innych emocje pojawiają się wolniej, pod wpływem silnych bodźców, są słabe i nietrwałe, tacy ludzie charakteryzują się odpornością, stabilnością, małą wrażliwością i stałością emocji (drugi biegun)

Ekstrawersja: ekstrawertyk: towarzyski, żywy, potrzebuje podniet z zewnątrz, nie przejmuje się niepowodzeniami;

introwertyk: powściągliwy, ma niewielu przyjaciół, , wiedzie uporządkowany tryb życia

Psychotyczność: ludzie o nasilonej psychotyczność cechuje nonkonformizm, egocentryzm, chłód uczuciowy, ich zachowania są impulsywne, agresywne, obniżona samokontrola.

41. Czy autobiograficzna pamięć wczesnych doświadczeń wyznacza styl życia dorosłego (A. Adler), czy też jest odwrotnie?

Według A. Adlera wczesne doświadczenia dziecięce mają decydujące znaczenie dla przystosowania osoby dorosłej. Teza ta, pozornie zbieżna z psychoanalizą, teorią relacji z obiektem i neopsychoanalizą, jest jednak zdecydowanie różna. Chodzi bowiem o zapamiętanie, świadome doświadczenia z dzieciństwa. Rodzaj tych doświadczeń i ich klimat emocjonalny oraz charakterystyczne zachowania dziecka, które w jakiś sposób radziło sobie z poczuciem niższości rzutują na styl życia człowieka dorosłego.

Styl życia, czyli unikalny sposób przystosowania, wywodzi się - z jednej strony - z utrwalonych w pamięci pierwszych świadomych doświadczeń dziecka, z drugiej strony - człowiek wzbogaca go i modyfikuj w dorosłości poprzez włączenie świadomych motywów, czyli celów na przyszłość.

Reasumując najwcześniejsze wspomnienia, jakie może przytoczyć dana osoba stanowią ważny klucz do zrozumienia jej podstawowego stylu życia. Przykłady - młody człowiek poddany terapii z powodu silnych ataków lęku, przypomniał sobie scenę z wczesnego okresu swego życia. „Przyglądał się przez okno pracy robotników, a mama robiła na drutach.” Był on rozpieszczony przez troskliwą matkę. To, że przyglądał się pracującym ludziom sugeruje, że jego styl życia jest raczej stylem obserwatora niż uczestnika. Każda próba wyboru zawodu powodowania występowanie lęku. Adler zasugerował, aby wykorzystał on upodobanie do patrzenia i obserwowania. Pacjent zdobył powodzenie jako kupiec zajmujący się handlem dziełami sztuki.

(Wczesne wspomnienia wykorzystuje się obecne jako technikę projekcyjną)

Adler interesował się także rodzajami wczesnych oddziaływań, które predysponują dziecko do niewłaściwego stylu życia Wykrył trzy ważne czynniki, które występowały u dzieci następujących kategorii:

1. dzieci z różnymi słabościami i dolegliwościami

2. dzieci „zepsutych” (rozpieszczonych)

3. dzieci zaniedbanych

Dzieci ze słabościami fizycznymi lub psychicznymi często czują się niezdolne do sprostania zadaniom stawianym przez życie. Oczekują niepowodzeń, często ich doznają. Rodzice pełni zrozumienia mogą pomóc skompensować im swoje słabości, przekształcić je w siłę. Adler występował ostro przeciw rozpieszczaniu dzieci, gdyż twierdził, że u tych dzieci nie rozwijają się uczucia społeczne. Wyrastają na despotów oczekujących, że społeczeństwo dostosuje się do ich skoncentrowanych na własnej osobie pragnień. Uważał ich za niebezpieczną kategorię społeczną. Zaniedbywanie dziecka ma także niedobre następstwa. Ci, którzy byli źle traktowani w dzieciństwie, jako dorośli stają się wrogami społeczeństwa. Ich styl życia jest podporządkowany potrzebie odwetu. Te trzy czynniki - słabość organiczna, rozpieszczanie, odrzucenie - kształtują błędne koncepcje świata i prowadzą do patologicznego stylu życia.

42. Rola wczesnych doświadczeń w rozwoju osobowości wg Adlera i neopsychoanalizy.

Neopsychoanaliza

Osobowość zależy od jakości wczesnych kontaktów interpersonalnych czyli od tego, jakprzebiega opieka nad dzieckiem, jak silny jest w związku z tym lęk podstawowy oraz jak dziecko sobie z nim radzi. (Horney)

Dziecko pozbawione poczucia bezpieczeństwa i pełne lęku rozwija różne strategie, za pomocą których walczy ze swoimi uczuciami izolacji i bezradności.

Według Horney człowiek ma potrzeby

• dążenia ku ludziom (potrzeba miłości)

• odsuwania się od ludzi (potrzeba niezależności)

• występowania przeciw ludziom (porzeba władzy)

Powyzsze potrzeby stanowią źródła wewnętrznych konfliktów. Każdy ma konflikty, lecz u niektórych ludzi, głównie z powodu ich własnego doświadczenia odrzucenia, zaniedbywania, nadmiernej opiekuńczości i innych rodzajów niefortunnych rodzajów oddziaływań rodzicielskich występują one w ostrzejszej postaci. Konflikt wynika z warunków społecznych (przeciwnie sądził Freud i Jung - konflikt wbudowany w naturę). Doświadczenia z okresu dzieciństwa mogą zaważyć na tym, ze np. stajemy się neurotykiem.

Pomimo różnic, teorie neopsychoanalityczne maja wiele wspólnego. Horney, Sullivan opisują i wyjaśniają wpływ wczesnych kontaktów, doświadczeń w rodzinie na rozwój osobowości. Dążenie do redukowania lęku warunkuje przebieg procesów kształtowania osobowości.

43. Co wyznacza styl życia w ujęciu A. Adlera?

Styl życia wyznaczają wczesne doświadczenia i cele człowieka. Adler uważa, ze chcąc zrozumieć motywację, trzeba pytać o to, ku czemu dane zachowanie zmierza, jaki jest jego cel, a tego należy poszukiwać w przyszłości. Chodzi zatem o przyczynę sprawczą. Cele są produktami wyobraźni, jedne są możliwe do realizacji, inne nie. To, co określamy mianem celu życia i co wyznacza jego sens, może być bardzo odległe i do pewnego stopnia abstrakcyjne, wręcz nierealne, a jednak tak silnie motywujące, że człowiek postępuje tak, jakby ta fikcja była rzeczywistością, i to całkiem nieodległą. Motywację opisuje zasada fikcyjnego finalizmu (Tworzymy pewną wizję przyszłości i choć de facto jest ona wytworem naszej wyobraźni, działamy jakby to była prawda). Nawet jeśli jest niemożliwa do realizacji, funkcjonuje jako nadrzędna zasad organizująca nasze działanie i dążenia, stanowiąca ostateczne uzasadnienie naszych działań. Całe zachowanie danej osoby wynika z jej stylu życia. Spostrzega ona, uczy się i przyswaja to, co pasuje do jej stylu życia, a ignoruje wszystko inne.

Styl życia kształtuje się w bardzo wczesnym dzieciństwie do czwartego lub piątego roku życia, a późniejsze doświadczenia są przyswajane i wykorzystywane stosownie do tego jedynego w swoim rodzaju stylu życia. Adler twierdził, że styl życia jednostki jest zdeterminowany głównie przez specyficzne poczucie niższości (rzeczywistej czy urojonej) występujące u danej osoby. Styl życia stanowi kompensację określonego rodzaju niższości. Dziecko mało zdolne będzie dążyć do wyższości intelektualnej. Zdobywczy styl życia Napoleona był zdeterminowany słabą budową fizyczną.

Dążenie do mocy jest przystosowawczym mechanizmem rozwojowym, który dynamizuje rozwój jednostki: „dorównać innym”, „okazać się lepszym”. Wiele naszych działań skupia się na uzyskaniu przewagi lub kontroli nad środowiskiem, jak również doskonałości. Wywodzące się z poczucia niższości dążenie do mocy motywuje do ciężkiej pracy lub nauki, dzięki której jednostka wyrównuje słabości być może nawet osiąga perfekcję w jakiejś dziedzinie. Obok dążenia do mocy nie mniej ważnym motywem (obecnym od dzieciństwa) są zainteresowania społeczne człowieka - wrodzone pragnienia i poczucie wspólnoty. Przejawia się potrzebą w relacje z innymi, współpracy, współdziałania i troski o innych.

Nieprzystosowanie, zdaniem Adlera polega na niedorozwoju zainteresowań społecznych i może przybierać trzy formy:

• stawianie sobie zbyt wygórowanych celów

• posiadanie sztywnego i dogmatycznego stylu życia

• życie w swym własnym prywatnym świecie

44. Kiedy dążenie do mocy ma znaczenie rozwojowe, a kiedy staje się destrukcyjne?

(Kompensacja poczucia niższości - dążenie do mocy lub poczucia wyższości)

Dążenie do mocy to przystosowawczy mechanizm rozwojowy, który dynamizuje rozwój jednostki (dorównać innym, okazać się lepszym).

Dążenie do mocy jest fundamentalnym motywem rozwoju, leży u podstaw radzenia sobie z problemami przystosowania i manifestuje się w sposobie ich rozwiązywania, jest zatem w życiu konieczne. Wiele naszych działań skupia się na uzyskaniu przewagi lub kontroli nad środowiskiem, jak również doskonałości. Wywodzące się z poczucia niższości dążenie do mocy motywuje do ciężkiej pracy lub nauki, dzięki której jednostka wyrównuje słabości a być może nawet osiąga perfekcję w jakiejś dziedzinie (np. jąkała staje się parlamentarzystą). W zdrowej formie przejawia się jako dążenie do doskonałości. Może wyrażać się w rywalizacji i asertywności, a także na ogół łączy się z uczuciami społecznymi i gotowością do współpracy. Natomiast w neurotycznej formie dążenie do mocy przybiera postać upartego pragnienia władzy i kontroli nad innymi. „Kompleks wyższości najczęściej przejawia się jasno w postawie, charakterystycznych rysach i mniemaniu o własnych nadludzkich zdolnościach i sprawności. Może się też uwidocznić w przesadnych wymaganiach wobec siebie i innych”. Wtedy więź z otoczeniem jest zaburzona.

Nieprzystosowanie polega na niedorozwoju zainteresowań społecznych i może przybierać trzy formy:

• stawianie sobie zbyt wygórowanych celów

• posiadanie sztywnego i dogmatycznego stylu życia

• życie w swym własnym prywatnym świecie.

45. Teoria opanowania trwogi J. Greenberga i T. Pyszczyńskiego - główne tezy.

Nawiązują oni i rozwijają myśl E. Beckera, według którego rola kultury i poczucie własnej wartości polega na tym, że dostarczają one człowiekowi poczucia sensu, wartości i bezpieczeństwa w zagrażającym i niepewnym świecie. Dla człowieka, podobnie jak la innych istot żywych, najważniejszym motywem jest przetrwanie i ciągłość istnienia gatunku.

Niepewność własnego istnienia, możliwość tragicznych wydarzeń przewidywanie chorób i starości są źródłem tak silnego lęku, że bez jakiejś gwarancji bezpieczeństwa nie bylibyśmy w stanie normalnie funkcjonować - paraliżowałaby nas trwoga przed śmiercią.

Celem zminimalizowania lęku ludzie tworzą koncepcję rzeczywistości - światopogląd oraz przekonanie o własnej wartości. Podsumowując bufor kulturowy składa się z dwu komponentów: światopoglądu i poczucia własnej wartości.

Światopogląd i poczucie własnej wartości nie dopuszczają do świadomości możliwości śmierci. Wydarzenia, które o niej przypominają, podważają przekonania należące do światopoglądu albo kwestionują nasze poczucie własnej wartości - wywołują lęk, ponieważ godzą w bufor chroniący przed świadomością skończoności życia. W konsekwencji mobilizują do podtrzymania światopoglądu, utrzymania poczucia własnej wartości jednostki.

Teoria opanowania trwogi łączy biologiczny motyw przetrwania ze świadomością własnego istnienia i kognitywnym mechanizmem zaradczym wobec lęku przed śmiercią.

PYTANIE 46

Dlaczego ludzie opisując siebie używają wielu pozytywnych określeń - interpretacja w świetle poznawczej teorii Ja i Teorii Opanowania Trwogi?

Wg Teorii Opanowania Trwogi (Pyszczynski, Greenberg, Solomon) świadomość własnej śmiertelności stanowi dla człowieka źródło lęku i zagrożenia. Człowiek może jednak zachować przekonanie o własnej nieśmiertelności, zarówno
w znaczeniu dosłownym, jak i symbolicznym. Dosłowną nieśmiertelność oferuje mu religia z dogmatami nieumierającej duszy i życia po życiu. Nieśmiertelność symboliczną zapewnia mu natomiast uczestnictwo w szeroko rozumianej kulturze (której żywot jest znacznie dłuższy niż życie indywidualnej jednostki). Wysoka samoocena pozwala człowiekowi czuć się wartościowym elementem kultury lub jej części (narodu, środowiska kibiców danego klubu sportowego, itp.). Podtrzymywanie pozytywnej samooceny staje się tym samym sposobem opanowywania trwogi wynikającej ze świadomości, iż nasze życie musi się skończyć.

Wg Baumeister i Dianne Tice, przedstawicieli Poznawczej Teorii Ja, większe znaczenie ma groźba wykluczenia człowieka ze społeczności. Pragnienie bycia
z innymi ludźmi i obawa przed utratą z nimi kontaktu pojawia się znacznie wcześniej u dzieci niż świadomość własnej śmiertelności. U dorosłych wysoka ogólna samoocena wiąże się przede wszystkim z poczuciem, że jest się osobą kompetentną, moralnie nienaganną i lubianą przez innych - a więc taką, która jest akceptowana przez własną grupę. Wizja osamotnienia i wykluczenia ze społeczności jest głównym źródłem lęku, z którym ludzie radzą sobie przez uporczywa podtrzymywanie poczucia własnej wartości.

Obie koncepcje (Teoria Opanowania Trwogi i Poznawcza Teoria Ja) zakładają, że wysoka samoocena stanowi antidotum na lęk (przed śmiercią lub wykluczeniem z grupy). Ludzie są silnie motywowani do podtrzymywania wysokiej samooceny. Pozytywna samoocena nie tylko tłumi lęk i niepokój, ale pozwala człowiekowi formułować ambitne cele i podejmować trudne zadania, a dzięki mechanizmowi autoafirmacji - także dobrze sobie radzić z doznaniem porażki.

PYTANIE 47

Jaki jest wpływ kultury na rozwój i funkcjonowanie osobowości wybranych teorii?

Przedstawicielka neopsychoanalizy - Karen Horney twierdziła, że osobowość zależy od jakości wczesnych kontaktów interpersonalnych, czyli od tego, jak przebiega opieka nad dzieckiem, jak silny jest w związku z tym lęk podstawowy oraz jak dziecko sobie z nim radzi. Lęk podstawowy wynika
z odczuwanego przez każde dziecko poczucia izolacji i bezradności w świecie odbieranym jako potencjalnie wrogi. Troskliwa opieka rodziców przyczynia się do redukcji tego lęku. Brak troskliwej opieki ze strony rodziców powoduje nasilenie lęku
i sprawia, że dziecko zaczyna żywić wobec rodziców podstawową wrogość (urazę, zazdrość, złość), której nie może wyrazić wprost. Obok lęku pierwotnego (podstawowego) rozwija się lęk wtórny - przed własną agresywnością i możliwymi skutkami utraty nad nią kontroli. Dziecko jednocześnie kocha i nienawidzi, pragnie bliskości i odczuwa złość - doświadcza neurotycznych konfliktów. Lęk neurotyczny
i wrogość doprowadzają jednostkę do utraty kontaktu z jej prawdziwym ja (self). Napięcie związane z wewnętrznym konfliktem zmusza jednostkę do wyparcia któregoś z przeciwstawnych uczuć poprzez przyjęcie jednej z postaw:

• ku ludziom - wyparcie wrogości - służy nawiązaniu serdecznych kontaktów
  i więzi z otoczeniem,

• przeciw ludziom - wyparcie miłości - potrzebne jest w walce o przetrwanie
  i konieczne do życia w społeczeństwie opartym o zasadę konkurencji
  i indywidualnych osiągnięć,

• od ludzi - wyparcie miłości i wrogości - służy osiągnięciu wewnętrznej integracji, spokoju i harmonii.

Motywacja związana z tymi trzema postawami przejawia się poprzez neurotyczne potrzeby, które nabierają neurotycznego rysu wtedy, kiedy stają się nienasycone, nierealistyczne i nieselektywne.

Harry Stack Sullivan, twórca interpersonalnej teorii psychiatrii, twierdził, że osobowość tworzy się, rozwija i ujawnia w kontaktach interpersonalnych. (Relacje interpersonalne to zachowania wobec realnych partnerów interakcji, jak też odniesienia do postaci fikcyjnych i wyobrażonych.) Wytworem stosunków interpersonalnych jest lęk, który powstaje poprzez indukowanie (matka odczuwająca lęk przekazuje go dziecku na zasadzie empatii). Pod wpływem lęku towarzyszącego relacjom interpersonalnym tworzą się personifikacje - obronne wyobrażenia
o innych, które czynią świat kontaktów międzyosobowych bardziej zrozumiałym
i przewidywalnym, a jednocześnie zmniejszają otwartość jednostki na to, co rzeczywiście dzieje się w relacji z drugim człowiekiem (gotowe wzorce postępowania zastępują giętkość reagowania). Człowiek tworzy też personifikację siebie, dzięki której „wie” jaki jest. Obrona przed lękiem prowadzi również do dysocjacji -oddzielenia pewnych treści od systemy Jaźni (izoluje lękorodne elementy doświadczeń w formie nie-ja). Istnieją personifikacje indywidualne i wspólne (podzielanie przez grupę stereotypów i uprzedzeń).

Erich Fromm (podejście społeczno - kulturowe) akcentuje społeczne
i kulturowe determinanty zachowania ludzkiego. Ludzie nie mogą być wolni, ponieważ podlegają oddziaływaniu nieuświadamianych czynników socjokulturowych; wrastają w środowisko, które ich kształtuje. Biologia nie ma na człowieka tak dużego wpływu, ponieważ człowiek odchodząc od natury stłumił instynkt (który już nie podpowiada co robić i jak żyć). Odejście od natury spowodowało zerwanie więzi łączących człowieka z przyrodą, a rozwój społeczno ekonomiczny doprowadził do rozluźnienia społecznych więzi z grupą. Zbyt wiele wolności w społeczeństwie sprawia, że ludzie czują się coraz bardziej osamotnieni
i zagubieni. Możliwość dokonywania indywidualnych wyborów wywołuje lęk o to, czy są one słuszne. Lęk ten sprawia, że ludzie zrzekają się indywidualnej odpowiedzialności za kształt własnego życia i powierzają je przywódcom, władzy, autorytetom. Ucieczka od wolności - choć nakłada więzy uległości wobec władzy
i niesie konieczność podporządkowania się autorytetom - zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Ludzie uciekają od wolności poprzez:

• zjednoczenie się z innymi ludźmi w duchu miłości i wspólnej pracy - i jest to dojrzały sposób rozwiązania dylematu wolności - człowiek podejmuje wówczas wyzwanie wolności i trud indywidualnych wyborów (godzi się na lęk związany
  z odpowiedzialnością) ale jednocześnie znajduje oparcie w innych i ma przeświadczenie o ponadindywidualnej wartości własnych działań,

• bezsensowną destrukcję, agresję, która może być rezultatem buntu przeciw ograniczeniom ze strony władzy (której uciekając od wolności człowiek się poddał),

• uzależnienie od drugiego człowieka - związek symbiotyczny lub o charakterze sadystyczno-masochistycznym.

Zachowanie człowiek determinują także czynniki wewnętrzne - potrzeby (rodzaje potrzeb: powiązania (kontaktu), transcendencji, zakorzenienia, tożsamości, systemu orientacji, stymulacji) ale są one wynikiem kulturowej ewolucji człowieka,
a ich funkcja jest zapełnienie pustki powstałej z oderwania od natury. Służą zatem odbudowaniu poczucia łączności ze światem, która daje poczucie bezpieczeństwa.

Interakcja pomiędzy potrzebami a kontekstem społecznym warunkuje powstanie specyficznego typu charakteru, który reprezentuje określony sposób przystosowania:

• typ receptywny,

• typ eksploratorski,

• typ gromadzący,

• typ marketingowy,

• typ produktywny.

Podsumowanie:

Teorie Horney i Sullivana opisują i wyjaśniają wpływ wczesnych kontaktów
w rodzinie na rozwój osobowości. Teoria Fromma naświetla rolę społecznego
i kulturowego kontekstu w funkcjonowaniu człowieka.

Węzłowe momenty powyższych teorii neopsychoanalitycznych dotyczą źródeł lęku, który rodzi się w kontakcie ze światem, będąc pochodną doświadczeń interpersonalnych i społecznych oraz decydującego wpływu środowiska na osobowość. Dążenie do redukowania lęku warunkuje przebieg procesów kształtowania się osobowości. Twórcy tych koncepcji biorą pod uwagę możliwość zdrowego i twórczego rozwoju.

PYTANIE 48

Jakie znaczenie ma lęk przed śmiercią - konstruktywne czy destruktywne?

Lęk przed śmiercią ma znaczenie konstruktywne, zmusza bowiem człowieka do konkretnych działań mających na celu poradzenie sobie z tym problemem. Ludzie radzą sobie z lękiem przed śmiercią tworząc kulturę. Celem zminimalizowania lęku łączącego się ze świadomością śmierci, tworzą koncepcje rzeczywistości - światopogląd. Symboliczna koncepcja wszechświata brana jest za niezbitą, pewną reprezentację rzeczywistości. Światopogląd nasyca świat sensem, porządkiem
i stabilnością. Dzięki niemu człowiek rozumie świat jako pewny i trwały, a własne życie jako sensowne i bezpieczne. Każdy światopogląd zawiera opis stworzenia świata, wskazania, co i jak ludzie powinni robić, by żyć w sposób „dobry
i wartościowy”, oraz jakąś obietnicę nieśmiertelności dla tych, którzy realizują wskazane wartości. Przyjmując światopogląd i żyjąc stosownie do zawartych w nim standardów, człowiek może utrzymać iluzję własnej nieśmiertelności oraz przeświadczenie, że jest wartościową cząstką czegoś, co ma absolutny sens
i ponadczasowe istnienie. Co więcej, przyczynia się do trwania i rozwoju, pozostawiając w świecie trwały ślad: budując domy, pisząc książki, kreując wynalazki i wychowując dzieci.

Przyjęcie światopoglądu jest koniecznym, ale niewystarczającym warunkiem zredukowania lęku przed śmiercią. Równie ważne jest przekonanie jednostki, że jest wartościowym członkiem danej społeczności, a w szerszym wymiarze - sensownego wszechświata. Przekonanie o własnej wartości kształtuje się w wyniku zaakceptowania standardów wartości danej kultury jako niepodważalnych i życia stosownie do nich. Celem uniknięcia paraliżującej trwogi, człowiek skupia się na utrzymaniu poczucia własnej wartości, czerpiąc satysfakcję ze spełniania wskazywanych przez kulturę wartości. Postępowanie wg społecznie przypisanego wzorca daje poczucie bezpieczeństwa.

PYTANIE 49

Dlaczego człowiek broni poczucia własnej wartości wg Teorii Opanowania Trwogi?

Człowiek broni poczucia własnej wartości, gdyż jest ono istotnym warunkiem redukcji lęku przed śmiercią. Przekonanie jednostki, że jest wartościowym członkiem danej społeczności, a w szerszym wymiarze - sensownego wszechświata kształtuje się w wyniku zaakceptowania standardów wartości danej kultury jako niepodważalnych i życia stosownie do nich. Celem uniknięcia paraliżującej trwogi, człowiek skupia się na utrzymaniu poczucia własnej wartości, czerpiąc satysfakcję ze spełniania wskazywanych przez kulturę wartości. Postępowanie wg społecznie przypisanego wzorca daje poczucie bezpieczeństwa.

Wydarzenia, które kwestionują poczucie własnej wartości, wzbudzają lęk, ponieważ godzą w bufor chroniący przed świadomością skończoności życia
i w konsekwencji, mobilizują do utrzymania poczucia własnej wartości jednostki. Niepewność, co ludzie o nas myślą, wątpliwości, czy pasujemy do grupy, lub inne przejawy weryfikacji własnej wartości na tle norm kulturowych, a także odrzucenie przez grupę, negatywna ocena ze strony drugiego człowieka, zwłaszcza utrata dobrego imienia, przeżywane są silnie lękowo. Zachowanie człowieka motywowane jest podstawowym dążeniem do uniknięcia trwogi egzystencjalnej, wynikającej ze świadomości, że najbardziej fundamentalne pragnienie człowieka - zachowanie życia - nie może być spełnione. Badania przeprowadzone przez Pyszczynski, Greenberg, Solomon (twórców Teorii Opanowania Trwogi) wykazały, że przypominanie ludziom o nieuniknionej śmierci prowadzi do nasilenia dążeń, by podtrzymać zarówno poczucie własnej wartości, jak i wiarę w kulturową koncepcję świata.

PYTANIE 50

Jaka jest zasadnicza różnica między sposobem tworzenia teorii cech przez Cattella i Eysencka?

Zasadnicza różnica między sposobem tworzenia teorii cech przez Cattella
i Eysencka polega na tym, że teoria Eysencka ma charakter dedukcyjny, Cattella zaś indukcyjny.

Eysenck wychodzi od najbardziej ogólnych cech, które nazywa typami,
i poszukuje ich sposobów przejawiania się. Wyodrębnia typy osobowości na drodze analiz teoretycznych. Zdefiniowane na poziomie teorii typy osobowości potwierdza na materiale empirycznym przy pomocy analizy czynnikowej oraz prowadzi badania mające na celu ustalenie ich neurofizjologicznych uwarunkowań. Koncepcja typu osobowości (czyli cechy o dużym stopniu ogólności) poprzedza pomiar (trzeba wiedzieć, co chce się badać).

Cattell zaś prezentuje indukcyjny sposób ustalania struktury osobowości. Analiza czynnikowa jest metodą służącą do wykrywania cech osobowości. Cechy (składowe osobowości) wnioskowane są z zachowania. Reakcje są wskaźnikami cech. Cechy służą wyjaśnianiu regularności i spójności zachowania.

Pytanie 69

Źródła lęku wg teorii poznawczej (G.Kelley) i społecznego uczenia się (A. Bandura)

„W teorii społeczno-poznawczej spostrzegana zdolność do kontrolowania potencjalnie zagrażających wydarzeń odgrywa centralną rolę we wzbudzaniu lęku i radzeniu sobie”(Bandura, 1991)

Według teorii społecznego uczenia się źródłem lęku jest przekonanie o braku własnej skuteczności w sytuacjach nowych i trudnych.

Przyczyną lęku jest spostrzegana niezdolność do kontrolowania potencjalnie zagrażających wydarzeń i radzenia sobie z nimi. Związane z tym napięcie powoduje koncentrację na sobie i oczekiwanie porażki zamiast koncentracji na zadaniu i czynnościach potrzebnych do jego wykonania.

W teorii poznawczej lęk powstaje wówczas gdy osoba rozpoznaje, że wydarzenia, z którymi się styka leżą poza zakresem stosowalności jej konstruktów osobistych. Jest to typowy lęk przed nieznanym, a więc niedomoga poznawcza; nazwanie, znalezienie kategorii redukuje lęk.

Pytanie 68

Czym różnią się konstrukt osobisty (G. Kelly) od skryptu (S.Tomkins)?

Konstrukt osobisty

Skrypt

To sposób widzenia świata Jest dwubiegunowy: podobieństwo versus różnica np. pracowity-leniwy, poważny-zabawny Skupia się na elementach powtarzających się i odmiennych Konstrukty osobiste są zmienne i dlatego „osobowość” ciągle przybiera nowy kształt System konstruktów jest rozbudowany, ilość konstruktów ewaluuje, różnią się zakresem stosowalności np. uprzejmy-nieuprzejmy Różnią się pozycją w systemie konstruktów myślowych.

„wyznacza” dalszy ciąg życia jest pochodną uczuć, akcent pada na emocje zawiera ciągi zdarzeń-sceny, które zawierają pamięć określonego zdarzenia, któremu towarzyszyło przynajmniej jedno uczucie skrypty nadają sens relacjom pomiędzy różnymi scenami, jest to zespół zasad interpretowania scen są dwa rodzaje: skrypt typu zaangażowany (zawiera pozytywne uczucia) oraz skrypt typu jądrowego charakteryzuje się ambiwalencją uczuć (huśtawka emocjonalna)

Zachęcam aby zapoznać się na stronie 189 ( „Wprowadzenie do psychologii osobowości”) z „zielonym” blokiem rozszerzającym 24 oraz na stronie 342 z „zielonym” blokiem rozszerzającym 45, wówczas (być może) łatwiej będzie przyswoić treść w/w tabeli.

Pytanie 67

Jak poznajemy świat i odnosimy się do niego według G. Kellego?

George Kelly (1955) lansował pogląd , że człowiek jest aktywnym obserwatorem świata, nie ogranicza się do rejestrowania zdarzeń, ale poszukuje w środowisku sensu i organizacji; porządkuje informacje i na ich podstawie formułuje przewidywania. Zachowuje się w gruncie rzeczy jak naukowiec, który testuje rzeczywistość.

Człowiek na podstawie obserwacji zbiera informacje, następnie porządkuje je i klasyfikuje, by potem na ich bazie stawiać hipotezy i sprawdzać czy się potwierdzą.

Każde działanie człowieka jest formą testowania przewidywań. Zakres przewidywań mogą dawać podstawy do kontrolowania zdarzeń.

Podstawą przewidywań są pokategoryzowane informacje o świecie, czyli konstrukty poznawcze.

Osobiste konstrukty poznawcze tworzymy klasyfikując doświadczenia i skupiamy się na elementach powtarzających się, czyli podobnych i odmiennych, kontrastujących.

Pytanie 66

Na czym polegała W. Mischela krytyka teorii cech?

Słynna krytyka Waltera Mischela (1968) została wymierzona w wartość typowych sposobów badania osobowości i w koncepcję cechy. Mischel zakwestionował sensowność myślenia o osobie w kategoriach wewnętrznych, ogólnych i stabilnych cech, które determinują zachowanie w różnych sytuacjach i w różnym czasie. W zamian zaproponował badanie zmiennych kognitywnych, czyli tego jak człowiek postrzega świat, jak rozumie określoną sytuację i jakie oczekiwania formułuje.

Wniosek z analiz Mischela: o zachowaniu człowieka decyduje SYTUACJA a nie jak w „teorii cech” osoba i jej wewnętrzne cechy osobowości.

P.S. Brakowało w w/w teorii emocji ale w roku 1995 Mischel i Shoda publikują teorię wzbogaconą o analizę emocjonalnych reakcji, współwystępujących ze zmiennymi kognitywnymi.

W jakim sensie personologia wg H. A Murray'a jest nauka o osobie?(81)

Teoria koncentruje się na jednostkach w całej złożoności. M. Wprowadził termin persenologii na określenie kierunku działalności własnej i innych badaczy zainteresowanych pełnym zrozumieniem indywidualnego przypadku. Odejście od podejścia klinicznego na rzecz wszechstronnego poznawania osobowości. M. Chodziło o całościowe rozumienie osoby badanej i ocenianej z perspektywy różnych nauk. Różni specjaliści badali te same osoby, dysponując zapleczem badawczym dyscypliny, jaką reprezentowali, a następni dyskutowali wyniki, dążąc do uzyskania całościowego obrazu. Preferowano interdyscyplinarne badania naturalnych zachowań ludzkich, przyjmowano założenie o złożonej motywacji świadomej i nieświadomej. Nie ograniczano się do rejestrowania mierzalnych faktów, interesowano się kulturą przekazami, baśniami i mitami oraz ich wpływem na osobowość. Osobowość ujmowano w aspekcie temporalnym i narracyjnym. Osobowość kształtuje się na bazie biologicznych predyspozycji, we wzajemnej interakcji ze środowiskiem. Historia jej rozwoju obejmuje przeróżne epizody, role, zadania. Historia danej jednostki jest równie ważna jak jej teraźniejszość i środowisko. Zdarzenia zachodzące w niemowlęctwie i dzieciństwie są najważniejszymi determinantami zachowania w wieku dojrzałym. M. Podkreślał całościowy charakter zachowania, wskazując, że pojedynczego fragmentu zachowania nie można zrozumieć w oderwaniu od reszty funkcjonującej osoby.

Koncepcja przystosowania wg. Murray'a (82)

Presja-zewnętrzny odpowiednik potrzeby, rzeczywiście istniejące lub wyobrażone, istotne determinanty zachowania działające w środowisku, jest cechą obiektu środowiskowego lub osoby utrudniającej lub ułatwiającej wysiłki jednostki do zmierzające do osiągnięcia danego celu. Przystosowanie polega na proporcji między potrzebami a presjami.

PRZYKŁADY

potrzeba podporządkowania u osoby będącej gońcem w firmie- przystosowanie

potrzeba afiliacji i opiekuńczości w środowisku nastawionym na rywalizację- nieprzystosowanie.

Koncepcja potrzeb Murray'a, Fromma i Maslowa- porównanie(83)

MURRA'Y	FROMM	MASLOW
Potrzeba to konstrukt odpowiadający pewnej sile w mózgu, która organizuje percepcję, apercepcję, myślenie, dążenia I działania w taki sposób, by przekształcać w pewnym kierunku istniejącą niesatysfakcjonujacą sytuację. Może być wzbudzana przez bodźce wewnętrzne lub zewnętrzne Potrzeby wiążą się ze stanami napięć w organizmie, zaspokojenie potrzeby redukuje napięcie. Mogą się wzajemnie wspierać lub wchodzić w konflikt.	Człowiek jest zarówno zwierzęciem jak i istotą ludzką. Jego zachowanie determinują czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Jako zwierzę ma pewne potrzeby fizjologiczne, które musi zaspokoić a jako istota ludzka ma świadomość, rozum i wyobraźnię. Człowiek ma specyficzne potrzeby, które wynikają z warunków egzystencji ludzkiej. Są wynikiem kulturowej ewolucji człowieka, a ich funkcja jest zapełnienie pustki wynikłej z oderwania od natury .służą odbudowaniu poczucia łączności ze światem, dającej poczucie bezpieczeństwa	Człowiek ma potrzeby, zdolności i skłonności, które mają podłoże genetyczne, przy czym niektóre z nich są charakterystyczne dla gatunku ludzkiego, a niektóre cechują wyłącznie daną jednostkę. Potrzeba jest utożsamiana z brakiem. Aktualny stan braku czegoś ma znaczenie motywacyjne.

Murray dzieli potrzeby wg różnych kryteriów:

ze względu na genezę-pierwotne i wtórne

ze względu na możliwość ujawniania się-jawne i ukryte

ze względu na zakres działań i obiektów, których dotyczą-skoncentrowane i rozproszone

ze względu na źródło napięcia-proaktywne i reaktywne

Fromm wyróżnia:

Potrzebę powiązań czyli kontaktu realizowaną poprzez miłość, opiekowanie się innymi, odpowiedzialność, zrozumienie i szacunek wobec drugiego człowieka, zależność albo dążenie do władzy

P. transcendencji- człowiek pragnie stać się osobą twórczą zamiast pozostawać stworzeniem.

P. zakorzenienia-człowiek chce być integralną częścią świata, czuć, że należy do niego.

P. tożsamości czł. chce być jednostką jedyną w swoim rodzaju, niepowtarzalną może poczucie tożsamości uzyskać identyfikując się z inną osobą lub grupą np. obywatel z krajem.

P. systemu orientacji- stałego i spójnego postrzegania i rozumienia świata, formułowania przekonań stanowiących podstawę wyboru celów i dążeń życiowych.

P. stymulacji-zaangażowania się w świat poprzez jakąś formę stymulującej aktywności

Maslow wyróżnia:

P. podstawowe- niedoboru

p. fizjologiczne najbardziej elementarne

p. bezpieczeństwa

p. przynależności i miłości

p. szacunku

Pot. podst są ułożone hierarchicznie i mają przewagę nad metap. im potrzeba niżej w hierarchii tym silniej się ujawnia. Ich zaspokojenie jest konieczne dla prawidłowego funkcjonowania

metapotrzeby- wzrostu:

p. sprawiedliwości,

p. dobra,

p. piękna,

p. porządku,

p .jedności

Metapotrzeby nie tworzą hierarchii są równie silne i dość łatwo mogą się zastępować. Ich niezaspokojenie może doprowadzić do alienacji, udręki duchowej, apatii i cynizmu, zablokowania możliwości rozwojowych

Rdzenne właściwości aktywności człowieka wg Bandury(84)

Można je rozumieć jako właściwości człowieka. Są to:

Intencjonalność- zdolność podejmowania działań wypływających z wewnętrznej aktywności poznawczej, aktywne zaangażowanie by przyszłe działania wcielić w życie.

Dalekowzroczne przewidywanie- nie tylko przewidywanie bliskich i odległych skutków aktywności ale także ich wieloaspektowa ocena i roztropne rozważanie różnorodnych konsekwencji, dalekowzroczna perspektywa nadaje kierunek, spójność i sens naszemu życiu.

Samoregulacja- zakłada kierowanie własnym działaniem za pośrednictwem standardów osobistych, monitorowanie zachowania i jego korygowanie poprzez odniesienie do standardu i autorefleksję, szczególna rolę w samoregulacji pełnią cele

Autorefleksyjność- jest przejawem aktywności metapoznawczej, jednostka nie tylko wie, że coś może zrobić, ale orientuje się, że na przykład nie włożyła w daną aktywność tyle wysiłku, ile by chciała, albo, że osiągnęła rezultat dzięki maksymalnemu zaangażowaniu i manipulacji, której nie ceni, choć w danym przypadku uważa ja za konieczną.

Specyficzne ludzkie właściwości to pewien potencjał, zależny od sprawności mózgu.

91. Przystosowanie według H. Murray'a i C Rogersa - porównanie

Rogers

Murray

Przystosowanie osobiste = zbieżność pomiędzy ja realnym (jaki jestem) a ja - idealnym (jaki chciałbym być). Im bardziej są zbieżne, tym większa jest samoakceptacja, a więc również przystosowanie osobiste. Przystosowanie osobiste dotyczy przede wszystkim tego, jak człowiek czuje się sam ze sobą. Odniesienie tego samopoczucia do innych jest pochodną samoakceptacji, np. akceptując siebie, akceptuję innych, nie akceptuję siebie - jestem krytyczny i agresywny wobec otoczenia. Spójność zachowań - uświadamianie sobie doświadczeń Zbieżność między rzeczywistością subiektywną i zewnętrzną. Brak przystosowania: Rozbieżność. Znaczna rozbieżność miedzy ja -realnym, a ja - idealnym oznacza brak samoakceptacji i w konsekwencji również brak osobistego przystosowania. Niespójność. Również jeśli duża część doświadczeń nie jest uświadomiona (a jest obezna w organizmie (patrz punkt 94). Wówczas taka osoba zachowuje się niespójnie: np. sztuczna życzliwość, interesowań przyjaźń. Efektem niespójności jest lęk, usztywnione zachowanie. Rozbieżność miedzy rzeczywistością subiektywną (wewnętrzną) a obiektywną. (zewnętrzną). To widzenie świata inaczej, niż postrzegają go inni ludzie, np. przeświadczenie, że ktoś czyha na nasze potkniecie , a w rzeczywistości tak nie jest.

Przystosowanie to odpowiednia proporcja między potrzebami a presjami. (presje- zewnętrzny odpowiednik potrzeby, są presje alfa - rzeczywiście istniejące np. wymagania w pracy i presje beta - wyobrażone np. odpowiednie ubranie się do restauracji) Przystosowanie: im bardziej zbieżne potrzeby i presje, tym lepiej ;-)- np. potrzeba porządku i wytrwałości w laboratorium medycznym Przystosowanie zależy bardziej od zgodności potrzeb z presją środowiska Presje wyobrażeniowe też w pewnym sensie są pochodną oddziaływania środowiska. . Nieprzystosowanie (rozbieżność)- potrzeba opiekuńczości w środowisku nastawionym na rywalizację

92. Jak dochodzi do powstania metapatologii?

Meta-potrzeby, potrzeby wyższego rzędu.

Metapatologie natomiast, to różnego typu zaburzenia w naszym zachowaniu, myśleniu i przeżywaniu, które charakteryzuje nie tylko wyższy ale również bardziej skomplikowany poziom działania i wpływu na nasze zdrowie i samopoczucie. Zaburzenia czy też meta-patologie w rozumieniu Maslowa dotyczą frustracji i niezaspokojenia meta-potrzeb.

Maslow podkreślał, że na naturę ludzką ma bardzo duży wpływ kultura, środowisko, i one mogą uniemożliwić zaspokajanie potrzeb i rozwój potrzeb wyższych.

Metapatologie mogą powstać gdy:

• środowisko człowiekowi utrudnia samoaktualizację

• z powodu presji kulturowych (jest inna moda niż mam potrzeby)

• z powodu własnej niechęci do wysiłku

• Kompleks Jonasza - z jednej strony osoba pragnie się rozwijać, z drugiej strony boi się zaangażowania, odczuwa lęk przed niespełnieniem. Ucieka więc przed swoim rozwojem

Zatem, jeśli:

wartością jest dla nas prawda a doświadczamy od ludzi nieuczciwości, metapatologią może być nieufność, sceptyzm, podejrzliwość.

93. Czym metapatologie różnią się od patologii w ujęciu A. Maslowa?

Patologia	Metapatologia
Patologia rozumiana jako zaburzenie psychiczne (zaburzenia emocjonalne i osobowości), spowodowane są deprywacją potrzeb podstawowych. (niższego rzędu) (fizjologicznych, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, szacunku). Frustracja może dotyczyć braku zaspokojenia (np. głodu) lub nadmiaru (np. nadopiekuńczości). Częściowa frustracja jest jednak konieczna dla zdrowego rozwoju	Metapatologia jest wynikiem frustracji potrzeb wyższego rzędu.
Potrzeba podstawowa jest dotkliwa, jej brak rodzi chorobę, więc człowiek robi wszystko, aby ją zaspokoić.	W metapatologii, człowiek może mieć opory przed samoaktualizacją (patrz punkt 92 )- sam więc może nie chcieć dążyć do zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu.
Gdy potrzeby są zaspokojone u osoby zdrowej, są uśpione, zapominamy o nich. ( nie pojawia się patologia)	Metapotrzeby działają na zasadzie „apetyt rośnie w miarę jedzenia”, więc ich częściowe zaspokojenie, powoduje jeszcze większe pragnienie. (cały czas więc narażeni jesteśmy na metapatologie)
Niezaspokojenie potrzeb podstawowych doprowadza do choroby (zaburzeń emocjonalnych, osobowości)	Nie zaspokajanie potrzeb wyższego rzędu prowadzi do ucieczki przed własnym rozwojem, uniemożliwia samoaktualizację.
Np. deprywacja potrzeb biologicznych (głód) może doprowadzić do zaburzeniach funkcjonowania organizmu.	Np. gdy wartością jest dla nas piękno, a otacza nas brzydota, możemy odczuwać zmęczenie, brak odprężenia, stać się wulgarni.

94. Subcepcja (C. Rogers) - na czym polega i jaka jest jej rola w osobowości?

Rogers zakłada, że doświadczenie zachodzi w organizmie człowieka. Wynika to z faktu, ze część doświadczeń nie dociera do świadomości, mimo, że obecne są w organizmie, np. widząc czyjeś opanowanie możemy odczuwać niepokój, gdyż sygnały niewerbalne drugiego człowieka mówią o wrogości. Doświadczenia nieświadome + doświadczenia świadome (które możemy zwerbalizować) tworzą pole fenomenologiczne. Subcepcja - to proces podświadomego spostrzegania doświadczeń (zanim dotrą one do świadomości). Subcepcję można porównać do postrzegania podprogowego. Im człowiek jest bardziej zaburzony, tym częściej ujawnia się ten mechanizm. Odbieranie doświadczeń nieświadomie, zwłaszcza zniekształconych obronnie powoduje lęk i napięcie w organizmie.

Rola w osobowości:

• Kiedy doświadczenia nie są przez organizm świadomie odbierane, lub jeśli są zniekształcane, zachowanie człowieka może być niedostosowane do rzeczywistości (zaburzone). Jeśli doświadczeniom zaprzecza świadomość, lub gdy są zniekształcone, towarzyszy człowiekowi lęk i napięcie odczuwane w całym organizmie.

• Nieuświadomione doświadczenia są obecne w organizmie, a więc w zachowaniach takiej osoby widoczna jest niespójność uczuć, przekonań gestów (sztuczna życzliwość). A więc prowadzi to do braku przystosowania.

• Rogers za najważniejsze dążenie człowieka (i jego organizmu) uznał urzeczywistnienie wszelkich posiadanych potencjalności. Uważa, że to ukierunkowuje doświadczenie i zachowanie człowieka. Wszelkie popędy, pragnienia cele są wpisane w organizmiczną tendencję do samourzeczywistnienia się. Proces ten zakłada rozwój, zmianę i umacnianie organizmu. Rozwiniecie potencjalności człowieka zależy od jego rozeznania w tym, co mu sprzyja. Człowiek jest wyposażony w naturalny proces wartościujący, dzięki któremu może rozpoznać, co sprzyja jego samoaktualizacji. Wymaga to jednak kontaktu z odczuciami organizmu, czyli symbolizowania doświadczeń. Jeśli więc doświadczenia są subcepcjowane, wartościowanie na poziomie organizmu jest stłumione, człowiek doświadcza lęku i doświadczenia dzięki którym człowiek mógłby się rozwinąć są nieobecne lub stłumione. Tak więc subcepcja (moim zdaniem) może przeszkodzić człowiekowi w samoaktualizacji. (terapia polega min. na skontaktowaniu klienta z odczuciami z ciała)

95. Jakie właściwości cechują dobrego terapeutę według C. Rogersa?

1. Autentyczność, czyli kongruencja terapeuty

2. Pełna akceptacja i bezwarunkowe, pozytywne nastawienie wobec klienta

3. Wrażliwe, precyzyjne i empatyczne rozumienie tego, co klient odczuwa, i tego, o co mu naprawdę chodzi

Poza tym:

• Ciepło, empatia, akceptacja

• Spontaniczność ekspresji

• Dbanie o godność klienta (bezwarunkowy szacunek)

• Tworzenie atmosfery w grupie terapeutycznej stymulującej rozwój osobisty i powstawanie więzi międzyosobowych

• Pomóc uświadomić klientowi jego uczucia i doświadczenia

Dzięki temu klient powinien:

• Odchodzić od masek, powinności, spełniania oczekiwań i sprawiania innym przyjemności

• Dążyć w kierunku kierowania samym sobą

• Być otwarty na doświadczenia

• Akceptować innych

• Ufać swojemu „ja”

Magdalena Żołnowska

Opracowania pytań z psychologii osobowości

96. Warunki samoaktualizacji wg A. Maslowa i pełnego funkcjonowania wg C. Rogersa- porównanie.

• Warunki samoaktualizacji wg Maslowa

Zaspokojenie potrzeb podstawowych pozwala na ujawnienie się tendencji do samoaktualizacji i grupy potrzeb wyższych. Potrzeba samoaktualizacji motywuje człowieka do spełnienia gatunkowych, indywidualnych (unikalnych ) potencjalności, co oznacza wychodzenie poza potrzeby niższe.

Warunkiem do ujawnienia się tendencji do samoaktualizacji jest zaspokojenie potrzeb niższego rzędu: fizjologicznych, bezpieczeństwa, przynależności i miłości oraz szacunku. Niemniej jednak im bardziej potrzeby podstawowe były zaspokajane w dzieciństwie tym większa jest odporność na ich frustrację u człowiek dorosłego, który jest w stanie obyć się bez ich gratyfikacji nie tracąc jednocześnie zdolności do samoakualizacji.

Spełnienie potrzeb wyższych nie jest przymusem, a kwestią wyboru. Osoba spełniając je ma większe szanse uzyskać poczucie szczęścia, sensu życia. Motywację do spełniania potrzeb wyższych Maslow nazywa „motywacją istnienia”, dzięki której aktywność służąca zaspokajaniu tych potrzeb nie redukuje ich, a jeszcze je nasila. Motywacja istnienia aktywizuje dążenie do wzrostu, wzbogacania doświadczeń, realizacji wartości istnienia.

Samoaktualizacja dokonuje się przez realizację wartości. Otwartość na doświadczenia, wewnętrzne bogactwo i integracja, tolerancja i troska o innych, autonomia i twórcze podejście do życia powodują, że osoby w procesie samoaktualizacji „wznoszą się ponad swoje środowisko”, a nie tylko borykają się z nim.

• Warunki pełnego funkcjonowania wg Rogersa

Osoba w pełni Funkcjonująca wg Rogersa charakteryzuje się (podobnie jak u Mslowa):

1. otwartością na doświadczenia,

2. brakiem nastawienia obronnego

3. posiada jasną i dokładną świadomość,

4. ma bezwarunkowe poczucie własnej wartości,

5. posiada harmonijne relacje z innymi ludźmi.

Osoba w pełni funkcjonująca działa zgodnie z organizmicznym procesem wartościującym, co oznacza, że jej oceny i przekonania są giętkie i niekiedy uzasadnione raczej intuicją niż wnioskowaniem. Wybiera doświadczenia zgodne z tendencją do samourzeczywistniania się, odczuwając je jako źródła satysfakcji, unika doświadczeń, które nie promują jej potencjalności.

Podobnie jak w koncepcji Maslowa warunkiem do ukształtowania się osoby w pełni funkcjonującej jest zaspokojenie (w dzieciństwie) jej podstawowych potrzeb- miłości, akceptacji, szacunku.

PODSUMOWANIE -porównanie

Teorie Maslowa i Rogersa są w znacznym stopniu zbieżne. Jako ich wspólne elementy można wskazać koncepcję samoaktualizacji, czy samourzeczywistnienia, podobny opis osobowości dojrzałej Maslowa i w pełni funkcjonującej Rogersa, oraz konieczny warunek rozwoju w postaci akceptacji bezwrunkowej, czyli zaspokojenia pewnych fundamentalnych potrzeb- bezpieczeństwa, miłości i szacunku.

97. Jakie są warunki ukształtowania się osobowości zdrowej i dojrzałej wg C. Rogersa?

• Struktura osobowości:

W teorii Rogersa występują dwa konstrukty teoretyczne, które mają podstawowe znaczenie dla zrozumienia struktury osobowości, są to: organizm i ja.

Organizm -w znaczeniu psychologicznym jest umiejscowieniem wszelkiego doświadczenia. Doświadczenie obejmuje wszystko to co się dzieje w obrębie organizmu w każdym momencie i jest potencjalnie dstępne świadomości. Całość doświadczenia tworzy pole fenomenologiczne. Pole to stanowi indywidualny układ odniesienia, znany jedynie danej jednostce. Zachowanie jednostki uzależnione jest od pola fenomenologicznego (rzeczywistość subiektywna), a nie od warunków bodźcowych (rzeczywistość zewnętrzna). Należy zwrócić uwagę iż pole fenomenologiczne w danym momencie składa się z doświadczeń świadomych (przedstawionych w formie symbolicznej) oraz z doświadczeń nieświadomych (nie mających postaci symbolicznej).

Pojęcie ja-Ja czy obraz ja oznacza zorganizowaną, spójną całość (gestalt) pojęciową składającą się ze spostrzeganych własności „ja” czyli samego siebie, oraz ze spostrzeganych relacji między „ja” a innymi i między ja” a różnymi aspektami życia, a także z wartości przypisanej tym spostrzeżeniom. Postać ta dostępna jest świadomości, aczkolwiek niekoniecznie jest w niej obecna. Obraz ja jest płynny i zmienny, jest procesem, lecz w każdym momencie stanowi specyficzną całość.

• Rozwój osobowości

Organizm i ja mają silną wrodzoną tendencję do samourzeczywistnienia, są jednak także przedmiotem silnych wpływów środowiska społecznego. Rogers w przeciwieństwie do innych klinicystów nie wyodrębnił specyficznych stadiów rozwoju. Skoncentrował się jedynie na wpływie jaki wywiera ocenianie jednostki przez innych ludzi na rozwój osobowości, (szczególnie w okresie jej dzieciństwa) oraz na powstawaniu rozbieżności pomiędzy doświadczeniami ja.

Gdy oceny innych ludzi mają wyłącznie pozytywny charakter to nie powstaje rozbieżność pomiędzy organizmem a ja, gdy jednostka doświadcza wyłącznie bezwarunkowej akceptacji to poczucie jej własnej wartości nie jest uzależnione od spełniania jakichkolwiek warunków, jest bezwarunkowe. Wtedy potrzeby uznania ze strony innych i szacunku do samego siebie nie są nigdy sprzeczne z ocenami organizmu i jednostka rozwija się dobrze, jest stale przystosowana w sensie psychologicznym, a jej funkcjonowanie ma charakter całościowy.- jest to podstawowy warunek ukształtowania osobowości zdrowej i dojrzałej.

Obok koncepcji ja realnego osoba tworzy koncepcję ja idealnego. Zbieżność obydwu koncepcji jest miarą samoakceptacji i przystosowania. Taka osoba czuje się ze sobą dobrze, akceptuje innych, jest tolerancyjna. Jeżeli obydwie koncepcje są znacznie rozbieżne taką jednostkę charakteryzuje brak samoakceptacji, krytycyzm i agresja wobec otoczenia.

PODSUMOWANIE:

Warunkiem do ukształtowania zdrowej i dojrzałej osobowości jest brak rozbieżności pomiędzy:

1. Ja realnym- ja idealnym

2. Ja- Organizm

3. Rzeczywistość subiektywna (pole fenomenologiczne)- Rzeczywistość zewnętrzna (układ zewnętrznych bodźców)

98. Co to jest organizmiczny proces wartościujący wg Carla Rogersa i kiedy tracimy z nim kontakt?

Organizmiczny proces wartościujący- jest to biologicznie uwarunkowany mechanizm nieprzerwanej oceny strumienia doświadczeń (sytuacji, zdarzeń) pod kątem ich znaczenia i wartości w procesie samourzeczywistnienia. Jest to inaczej zdolność organizmu do rozeznania tego co mu sprzyja. Proces ten pomaga wybierać takie formy aktywności które są sprzyjające tendencji do samoaktualizacji.

Podstawowe dążenie ludzi to: stać się tym kim można się stać, wypełnić swoje potencjalności, uzyskać pełen rozwój własnych możliwości. Proces stawania się pociąga za sobą rozwój, zmianę, wzrost i umacnianie organizmu Jednakże to czy w efekcie zmiany następuje wzrost i umocnienie zależy od prawidłowego funkcjonowania organizmicznego procesu wartościującego.

Prawidłowe funkcjonowanie tego mechanizmu zakłada ciągły kontakt człowieka z odczuciami organizmu. Kiedy tego kontaktu brak, a więc kiedy człowiek tłumi wartościowanie na poziomie organizmu pojawia się lęk.

Z wartościującym procesem organizmicznym ludzie najczęściej tracą kontakt w dzieciństwie, za sprawą rodziców. Dzieje się tak dlatego, że często rodzice mają jakieś wyobrażenie dotyczące tego kim będzie dziecko, jaki będzie miało zawód itp.- brak jest wówczas bezwarunkowej akceptacji dziecka. A ono chcąc zasłużyć na miłość i akceptacje rodzica traci kontakt z wewnętrznym głosem natury, przestaje spontanicznie rozwijać swoje potencjalności na rzecz rozwoju standardów, zachowań, postaw przejętych w drodze introjekcji od rodzica.

99. Interpretacja rozbieżności w systemie Ja wg C. Rogersa i E. T. Higginsa.

Zdaniem Rogersa obok koncepcji ja realnego (jaki/jaka jestem) osoba tworzy koncepcję ja idealnego (jaka/jaki chciałbym być). Obydwie koncepcje mogą być w znacznym stopniu zbieżne, a ich zbieżność jest miarą samoakceptacji i przystosowania osobistego. Przystosowanie osobiste dotyczy w pierwszym rzędzie tego jak jednostka czuje się sama ze sobą, natomiast jej odniesienie do innych ludzi jest pochodną samoakceptacji. Kiedy nie występuje rozbieżność pomiędzy ja realnym i idealnym człowiek akceptuje siebie, jest tolerancyjny i akceptujący wobec innych. W sytuacji kiedy rozbieżność pomiędzy ja realnym i ja idealnym jest znacząca człowiek nie akceptuje siebie, a co za tym idzie brak mu osobistego przystosowania się - jest krytyczny i agresywny wobec otoczenia.

Wg Higginsa rozbiezności w systemie Ja występują:

• Pomiędzy idealną a realną koncepcją siebie

• Pomiędzy powinnościową a realną koncepcją siebie

(Ja idealne- „jaka/jaki chciałbym być” zawiera pożądane standardy idealne formułowane z perspektywy osbistej lub cudzej (zinternalizowane)

Ja powinnościowe- „jaka/jaki powinienem być”, zawiera standardy powinnościowe

Ja realne- „jaki/jaka jestem”)

Rozbieżność pomiędzy ja realnym i ja idealnym łączy się z uczuciami smutku, straty, zawodu, niezadowolenia- ze stanami z kręgu uczuć charakterystycznych dla depresji.

Rozbieżność pomiędzy ja powinnościowym a ja realnym łączy się z uczuciami z kręgu strachu, obawy przed karą , poczuciem winy w związku z niespełnianiem wymagań stawianych samemu sobie- z uczuciami z kręgu lęku.

Jednostka stara się minimalizować negatywne uczucia i dąży do wywołania uczuć pozytywnych, dlatego też jej działania zmierzają do redukowania rozbieżności w systemie ja. Zmniejszanie rozbieżności w systemie ja realnego i idealnego powoduje szereg pozytywnych uczuć: radość, satysfakcję, poczucie spełnienia, zapał, triumf . Natomiast redukcja rozbieżności w systemie ja realnego i powinnościowego wywołuje spokój, ulgę, ukojenie, poczucie wolności i wewnętrznej swobody.

Zdaniem Higginsa mniejsze rozbieżności w systemie ja wiążą się większą odpornością na stres, a większe z osłabieniem funkcji systemu immunologicznego.

Zarówno Higgins jak i Rogers podkreślają, że ja idealne odgrywa istotną rolę w celowym ukierunkowaniu działania człowieka, a rozbieżności pomiędzy idealną a realną koncepcją siebie przypisuje się rolę motywacyjną (Higgins) lub wiąże się koncepcją osobistego przystosowania człowieka (Rogers).

100. Źródła lęku wg C. Rogersa.

Zaburzenia nerwicowe (lęk) wynikają z niewłaściwego stosunku otoczenia do osoby- akceptacja warunkowa lub odrzucenie- które sprawiło, że jej możliwości rozwojowe zostały stłumione i nie są dostępne świadomości. Kiedy w polu fenomenologiczym pojawią się doświadczenia nie zgodne z ukształtowaną koncepcją siebie i intojektowanymi (przejętymi od np. rodziców) wartościami wówczas pojawia się lęk. Jednostka broni posiadanej koncepcji siebie i wartości wyobrażeniowych, pomimo iż nie odpowiadają one wewnętrznym predyspozycjom, ale są jedyną opracowaną konstrukcją, której utrzymanie daje namiastkę poczucia bezpieczeństwa. Ogólnie można stwierdzić, że lęk jest wynikiem utraty kontaktu z własnym organizmem, ściślej z organizmicznym procesem wartościującym, który pozwala osobie stwierdzić co jest dla niej dobre a co złe. Lęk wynika z rozbieżności pomiędzy ja a organizmem.

(Całość doświadczenia tworzy pole fenomenologiczne. Pole to stanowi indywidualny układ odniesienia, znany jedynie danej jednostce)

101. Jakie lęki są charakterystyczne dla Umwelt, Mitwelt i Eigenwelt?

 

Wymiar Umwelt odnosi się do świata fizycznego, czyli wszystkiego co nas otacza. Dla Umwelt charakterystyczny jest lęk przed kataklizmem, np. powodzią czy trzęsieniem ziemi albo przed zatruciem środowiska. Wymiar Mitwelt to świat relacji międzyludzkich. Na poziomie Mitwelt ujawnia się obawa przed narażeniem się na śmieszność oraz inne lęki związane z relacjami interpersonalnymi. Eigenwelt odnosi się do wnętrza człowiek, jego przeżyć, myśli, uczuć oraz ciała. Przejawami lęku typowego dla Eigenwelt są lęk przed niespełnieniem i zmarnowaniem życia oraz lęk przed śmiercią i wina egzystencjalna.

 

102. Czy najbardziej fundamentalną potrzebą ludzką jest potrzeba sensu życia (V. Frankl) czy potrzeby podstawowe wg. A. Maslowa?

 

Wg. Frankla wola posiadania sensu i rozumienia celu egzystencji-jest najbardziej fundamentalnym, a zarazem najistotniejszym pragnienie człowieka, odróżniające go od innych istot żywych.

Wg. Maslowa zaspokojenie potrzeb podstawowych jest konieczne dla prawidłowego funkcjonowania. Im bardziej potrzeby podstawowe były zaspokajane we wczesnym okresie życia, tym większa odporność na ich frustrację u człowieka dorosłego. Niezaspokojone potrzeby podstawowe mogą zdominować dążenia człowieka. W przypadku niezaspokojenia potrzeb podstawowych np. braków żywnościowych wiele osób zapomina o potrzebach wyższych.

Maslow , stwierdził iż osoby których dzieciństwo przebiegało w szczególnie sprzyjającej atmosferze (bezpieczeństwa i miłości), jako osoby dorosłe nie muszą podlegać determinizmowi potrzeb podstawowych. Dlatego też nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o to, które potrzeby są fundamentalne.

 

103. Potrzeby ludzkie wg. E. Fromma i R. Hogana.

 

Wg. Fromma potrzeby są wynikiem kulturowej ewolucji człowieka, a ich funkcją jest zapełnienie pustki wynikłej z oderwania od natury. Potrzeby służą odbudowaniu poczucia łączności ze światem, co dajepoczucie bezpieczeństwa. Są to:

• potrzeba powiązań, czyli inaczej kontaktu - motywuje do działania w kierunku przezwyciężania izolacji od natury i od społeczeństwa

• potrzeba transcendencji - nastawiona jest na opanowanie środowiska i twórczą aktywność, dzięki której życie staje się celowe, człowiek zyskuje poczucie, iż jest skutecznym twórcą, a nie tylko stworzeniem podlegającym prawom natury

• potrzeba zakorzenienia - wyraża dążenie do przynależności, bezpieczeństwa i stabilności do znalezienia własnego miejsca w porządku społecznym, czegoś na kształt niszy ekologicznej

• potrzeba systemu orientacji - motywuje do przyjmowania lub formułowania systemu przekonań (niekoniecznie racjonalnych), zapewniających stały i spójny sposób rozumienia świata oraz stanowiących podstawę wyboru celów i dążeń życiowych.

• potrzeba stymulacji - wyraża pragnienie zaangażowania się w świat przez jakąś formę stymulującej aktywności - konstruktywnej albo destruktywnej.

 

Wg. Hogana ludzie zawsze żyją w grupach, a zatem potrzeba życia społecznego należy do natury człowieka, po drugie, w każdej grupie istnieje hierarchia ról, a więc ludzie mają potrzebę statusu i władzy, po trzecie, każda grupa praktykuje jakiś rodzaj religii (lub światopoglądu), a to oznacza powszechność potrzeby celu i sensu. Reasumując podstawą natury ludzkiej wg. Hogana są specyficzne motywy lub potrzeby:

• akceptacji i aprobaty

• statusu i siły/władzy

• sensu i celu.

Z realizacją tych potrzeb wiąże się sposób społecznej autoprezentacji i funkcjonowania w grupie, który ma wielkie znaczenie dla przetrwania i reprodukcji. Potrzeby motywują jednostkę do wypełniania określonych ról w społeczności, a umysłowe reprezentacje oczekiwań społecznych, obraz samego siebie i grupy odniesienia wpływają na ich wybór i sposób ich realizacji.

104. Na czym polega wina ontologiczna?

 

Wina egzystencjalna człowieka polega na tym, że nie udaje mu się w pełni wywiązać z nakazu urzeczywistnienia wszystkich swych możliwości. Nie sposób rozwinąć wszystkie posiadane zdolności, zrealizować wszystkie talenty i wykorzysta wszelkie pojawiające się szanse. Dlatego też nawet człowiek prowadzący autentyczne życie odczuwa niepokój związany z tym, iż wiele spraw w swoim życiu mógł poprowadzić lepiej. Niekiedy wina egzystencjalna przybiera postać silnego lęku , jest sygnałem niewykorzystywania szans i niepełnego lub nieautentycznego istnienia.

 

105. Czy to możliwe by osoba nie odczuwała winy ontologicznej?

 

Wina egzystencjalna to powszechne doświadczenie człowieka. Jednostki twórcze dysponujące nieprzeciętnym zestawem zdolności, których nie da się wykorzystać w ograniczonym czasie ludzkiego życia, mogą odczuwać silniej winę egzystencjalną od ludzi o ograniczonych możliwościach, choć z pewnością każda osoba pragnie rozegrać swoje życie w sposób jak najpełniejszy. Wydaje mi się że każdy człowiek myślący w jakimś stopniu, na swój sposób przeżywa niepokoje, które można określić jako winę ontologiczną.

Pytanie 109. Ile koncepcji siebie można mieć i jaka jest ich rola w osobowości ?

Koncepcja siebie to uporządkowany schemat zawierający epizodyczną ( pamięć epizodyczna obejmuje zapis konkretnych zachowań i doświadczeń skojarzonych z pewnych kontekstem, lokalizacją w przestrzeni i w czasie ) i semantyczną pamięć ( zawiera wiedzę abstrakcyjną i ogólną, wolną od kontekstu ) na temat Ja i kontrolujący przetwarzanie informacji dotyczących Ja. Koncepcja siebie zawiera komponent wiedzy, czyli przekonania o własnych atrybutach, i komponent ewaluatywny, który jest pochodną postawy autorefleksyjnej i wyraża się to, jak się ktoś czuje, kiedy ocenia samego siebie i posiadane atrybuty ( wg,. Campbell, 1990 ). Pierwszy komponent - samowiedza - kim jestem?; a drugi - samoocena - jak czuję się z tym, kim jestem ? Zarówno samoocena, jaki i samowiedza mogą mieć charakter stanu lub cechy.

John Kihstrom i Stanley Klein traktują koncepcję siebie - z poznawczego punktu widzenia - jako pojęcie o samym sobie, nie różniące się od innych pojęć. Zaznaczają przy tym, że w psychologii osobowości i psychologii społecznej koncepcję siebie utożsamia się czasem z samooceną. Ich zdaniem są również dwa kluczowe aspekty koncepcji siebie, którym różne teorie przypisują priorytetowe znaczenia: samowiedza - komponent poznawczy, i samoocena - komponent emocjonalny. Badania w tym zakresie dotyczą eksploracji relacji między nimi czy poznanie, jak samowiedza wpływa na samoocenę i jej zmiany oraz jak samoocena oddziałuje na samowiedzę.

Koncepcja siebie jest pojęciem - i jak inne pojęcia - ma strukturę hierarchiczną (Cantor, Kihlstrom, 1987 ). Dlatego mówimy o złożonym systemie Ja, a nie o jednej monolitycznej koncepcji. Prawdopodobnie każdy człowiek ma wiele koncepcji siebie, np. Ja rodzinne, Ja zawodowe, koncepcje siebie jako dziecka swoich rodziców, matki, pracownika, koleżanki itp. Mogą być one znacząco różne ( odmienna koncepcja siebie jako ojca i jako strażnika w więzieniu). Hierarchiczna organizacja zróżnicowanych koncepcji siebie pozwala jakoś uporządkować te różne obrazy, ale też chroni przed destabilizującymi skutkami zmian ogólnej koncepcji siebie z powodu zachwiania koncepcji szczegółowej.

Jako szczególnie ważną zidentyfikowano zmienną klarowność koncepcji siebie, czyli stopień, w jakim przekonania o sobie są jasno i przekonująco określone, stabilne i wewnętrznie spójne. Stwierdzono ( Campbell i Lavallee ), iż osoby o niskiej samoocenie i nieklarownej koncepcji siebie ( samowiedza ) silniej reagują emocjonalnie na pozytywne i negatywne informacje zwrotne niż osoby o wysokiej samoocenie. Odznaczają się więc większą reaktywnością i większą plastycznością, gdyż równie łatwo przyjmują negatywne i pozytywne informacje zwrotne; co więcej, i z jednych, i z drugich wyciągają wnioski, modyfikując zachowanie. Ujawnia się w tym miejscu nieoczekiwany adaptacyjny rys niskiej samooceny.

Koncepcja siebie nie jest składanką samowiedzy i samoocen, będących prostym odbiciem rozmaitych doświadczeń, ale prawdopodobnie jest złożoną i zmienną całością o wielu twarzach, dynamicznie zmieniającą się z sytuacji na sytuację ( Brewer, 1991, Rosenberg, Gara ). Wieloaspektowość i zmienność, a także procesy refleksji i autorefleksji zachodzące między Ja podmiotowym a Ja przedmiotowym pozwalają sądzić, że koncepcja siebie jest nieustannie konstruowana i rekonstruowana. Wielość koncepcji Ja może działać jak bufor chroniący przed zmianą samooceny w sytuacjach niepowodzeń ( np. jestem do niczego jako studentka, ale jestem świetną matką ).

Pytanie 110. Jakie argumenty przemawiają za złożonością systemu Ja ?

System Ja można ująć w kategoriach konstruktów poznawczych, np. ja-nie ja, czy w kategoriach opisowych: ja dobry - ja zły. Według Hazel Markus ( 1977 ), koncepcja siebie zawiera poznawcze uogólnienia na temat Ja - schematy poznawcze ( self - schemata )- wywodzące się z przeszłych doświadczeń, porządkujące i kierujące przetwarzaniem informacji na temat siebie samego i własnych kontaktów społecznych. Pervin uważa, że koncepcję Markus można streścić następująco: 1) schematy Ja są strukturami poznawczymi funkcjonującymi podobnie jak inne struktury poznawcze; 2) Wszystkie napływające bodźce są oceniane wedle ich znaczenia dla Ja; 3) Mamy skłonność do preferowania informacji potwierdzających nasze schematy Ja. Mamy więc skłonność do zniekształcania informacji o sobie. Greenwald pisze nawet o totalitarnej strukturze Ja, chcąc podkreślić wykazaną eksperymentalnie tendencję do takiej interpretacji i reintepretacji zdarzeń, która słuzy podtrzymaniu pozytywnych przekonań o sobie. Kihlstrom i Klein uznają, że self jest własną umysłową reprezentacją siebie - albo ujmując to inaczej, że self reprezentuje naszą wiedzę o nas samych.

Istnieją 4 propozycje dotyczące struktury Ja sformułowane w ramach psychologii poznawczej:

1. Ja jako pojęcie: Ja jest rozmytym zbiorem ja odnoszących się do specyficznych kontekstów, przypuszczalnie integrowanych przez prototypowe Ja albo przez teorię obejmującą to dlatyego jesteśmy jedną osobą w pewnej sytuacji, a inną w innej.

2. Ja jako historię: Ja jest narracją, którą konstruujemy, przymierzamy do siebie o odnosimy do innych ( Skąd pochodzimy, Kim jesteśmy, Dokąd idziemy, Co wszystko znaczy?)

3. Ja jako obraz: Ja jest reprezentacją opartą na percepcji, która zawiera również wiedzę o relacjach przestrzennych i szczegółach wizualnych naszej twarzy, ciała i gestów

4. Ja jako sieć skojarzeń: Ja jest wiązką założeń dotyczących naszych cech abstrakcyjnych i naszych konkretnych doświadczeń, myśli i działań, w których semantyczna samowiedza reprezentowana jest niezależnie od samowiedzy epizodycznej

Koncepcja siebie jest pojęciem - i jak inne pojęcia - ma strukturę hierarchiczną (Cantor, Kihlstrom, 1987 ). Dlatego mówimy o złożonym systemie Ja, a nie o jednej monolitycznej koncepcji. Prawdopodobnie każdy człowiek ma wiele koncepcji siebie. ). Hierarchiczna organizacja zróżnicowanych koncepcji siebie pozwala jakoś uporządkować te różne obrazy, ale też chroni przed destabilizującymi skutkami zmian ogólnej koncepcji siebie z powodu zachwiania koncepcji szczegółowej. Jeśli człowiek dozna porażki to globalna samoocena z tego powodu nie musi ucierpieć. Są jednak tacy ludzie, którzy łatwo uogólniają przykre doświadczenie - cząstkowa samoocena silnie oddziałuje na samoocenę globalną ( jednak wpływ ten nie musi być trwały ). Powodem może być płynna hierarchizacja systemu Ja. Operacyjne pojęcie Ja - ja robocze ( wg. Markus) - może przejmować rolę wiodącą w systemie, nawet jeśli jego pozycja w hierarchii jest na ogół niska

Jeśli system Ja jest złożony i zawiera wiele podsystemów, to istotna jest jego organizacja i wewnętrzna integracja. Złożony hierarchicznie i zintegrowany system Ja zapewnia spójność i przewidywalność zachowania. Złożoność systemu Ja oraz modułowy charakter jego organizacji i funkcjonowania znakomicie oddaje koncepcja ja roboczego i ja możliwego Markus . Ja robocze to aktualnie aktywizowana koncepcja siebie w związku z określoną sytuacją, albo dokładniej - poznawcza interpretacja tej sytuacji. Ja robocze obrazuje całościową, choć ograniczoną do pewnej ( klasy ) sytuacji, koncepcję siebie. Koncepcja siebie może być konstruowana z osobistego punktu widzenia albo z domniemanego punktu widzenia otoczenia. Prawidłowość tę oddaje koncepcja Carvera i Sheiera - koncepcja samoświadomości prywatnej i publicznej. Samoświadomość prywatna oznacza koncentrację na osobistych przekonaniach na temat Ja, wgląd i postępowanie zgodnie z własnymi uczuciami i standardami, natomiast samoświadomość publiczna - koncentrację na tych aspektach koncepcji siebie, które ujawnianie są w otoczeniu, oraz postępowanie zgodnie z tym, co inni o nas pomyślą. Ja możliwe ( wg. Markus ) to wyobrażona koncepcja siebie odniesiona do sytuacji i roli, która ma nadejść, lub okoliczności, które mogą się spełnić. Ja możliwe posiadają co najmniej 4 ważne właściwości, są: 1) wyobrażone, 2) najczęsciej rzutowane na przyszłość,3) giętkie, 4) pożądane lub niepożądane.

Można wymienić 4 funkcje ja możliwego:

1. poznawcza - polega na opracowaniu stanów możliwych i dzięki temu przygotowaniu się do nich

2. motywacyjna - wyobrażenie siebie w okolicznościach, które mogą lub mają nadejść, może silnie motywować do uzyskania tego stanu albo do uniknięcia go.

3. modelująca - polega na funkcjonowaniu ,,jak gdyby”, to znaczy człowiek przyjmuje pewien obraz samego siebie i wiedząc, na czym polega ten wybrany sposób funkcjonowania, usiłuje wprowadzić go w życie.

4. modyfikująca samoocenę - w zależności od towarzyszących nam ja możliwych, realny obraz siebie zyskuje konotacje pozytywne lub negatywne.

Wyróżnia się jeszcze ( koncepcja fenomenologiczna Rogersa ) ja idealne i ja realne. Rozbieżność między nimi też pełni funkcję motywacyjną i adaptacyjną. Nie mniej ważne - z motywacyjnego punktu widzenia - jest ja niepożądane - będące odwrotnością ja idealnego. Nie chodzi w tym przypadku o konkretne ja możliwe ( niepożądane ), ale o uogólnioną koncepcję - niepożądany obraz siebie, zawierający wyobrażenie niechcianych cech, uczuć i okoliczności. Rozbieżność między ja realnym a ja niepożądanym okazuje się trafniejszym prognostykiem satysfakcji z aktualnej sytuacji jednostki niż rozbieżność między ja realnym a ja idealnym.

E. Tory Higgins rozbudowuje ten model, podkreślając rolę rozbieżności w systemie Ja: między idealną a realną koncepcją siebie oraz między powinnościową a realną koncepcją siebie. Każda z tych rozbieżności jest wywołuje odmienne uczucia i wiąże się z określonym efektem motywacyjnym. Wspólnym mianownikiem obydwu rozbieżności jest podobny kierunek motywacji: zmniejszyć rozbieżność w systemie Ja. Teoria ta nazywa jest teorią autoregulacji lub teorią rozbieżności ja.

Ja idealne to koncepcja sformułowana wokół pytania: Jaka chciałabym być. Zawiera pożądane standardy powinnościowe formułowane z perspektywy osobostej lub ,,cudzej”. Rozbieżność między ja idealnym i ja realnym łączy się z uczuciami smutku, niezadowolenia, zawodu, straty, z poczuciem niespełnienia ideałów. Rozbieżność między ja powinnościowym a ja realnym łączy się z uczuciami strachu, obawy przed karą, napięciem lub poczuciem winy. Jednostka stara się minimalizować negatywne uczucia i dąży do wywołania uczuć pozytywnych, dlatego też jej działania zmierzają do redukowania rozbieżności w systemie Ja. Carver i Scheiner postulują związek rozbieżności ja realne- ja idealne z procesami dążenia, a rozbieżność ja realne - ja powinnościowe z procesami unikania. Uważają, że między dążeniem a unikaniem istnieje logiczne i przyczynowe powiązanie. Istniej pętla od unikania ku dążeniu - kiedy jeden cel jest awersyjny i wywołuje reakcję unikania, inny cel skupia i przyciąga dążenia. Złożonością systemu Ja zajmował się już William James. Jednak teoria społeczno-poznawcza zaprzecza rozbijaniu ludzkiej aktywności na wielość ja. Teoria osobowości nie jest tak jednoznaczna. Uważa jednak, że wiele ja potrzebuje Ja zarządzającego. Także B. Wojciszke skłania się do stwierdzenia, że jest tylko jedno Ja, jedna osoba i nie może mieć ona wiele różnych tożsamości. Jego zdaniem rozsądniej jest przyjąć, że ja jest luźną strukturą różnych ról i tożsamości społecznych, przekonań na własny temat i samoocen oraz wartości i celów uznawanych za własne.

PYTANIE 116

RODZAJE SKRYPTÓW WG. SILVANA TOMKINSA ORAZ OKOLICZNOŚCI ICH TWORZENIA SIĘ.

( na podst.: P.Oleś „Wprowadzenie do psychologii osobowości”, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003)

1. Skrypt typu zaangażowanie - obejmuje pozytywne uczucia, cele i aktywność określonego rodzaju.

Charakterystyka:

Sceny porządkują się wokół wcześnie określonego i niekwestionowanego celu. Jednostka wie czego chce, nie przeżywa wahań i ambiwalencji, wierzy w swój sukces i angażuje się w wybrane dążenia, realizuje misję, swój program życia, co jest źródłem satysfakcji i pozytywnych uczuć. Negatywne emocje nie maja wpływu na jej funkcjonowanie i treść skryptu. W razie trudności jednostka przeformułowuje cel i dąży do niego.

Tworzenie się skryptu:

Sceny, w których przeważają uczucia pozytywne, są przeżywane na zasadzie różnic (nie podobieństw) czyli wariantów. Interpretacja jednego doświadczenia nie uogólnia się na wszystkie inne, lecz zostaje zachowana ich wielość i różnorodność. Skrypt tworzy się na bazie scen z dzieciństwa przesyconych pozytywnymi uczuciami. Radość wyniesiona z dzieciństwa pozwala oczekiwać sukcesów i szczęścia w przyszłości.

2. Skrypt typu jądrowego - obejmuje niepewność, pomieszanie celów życiowych (niejasnych i niejednoznacznych), na poziomie aktywności konflikt dążenie - unikanie.

Charakterystyka:

Sceny porządkują się wokół jednej jądrowej sceny z dzieciństwa nacechowanej tym, że uczucia pozytywne ustąpiły miejsca negatywnym np. głębokie rozczarowanie po długim oczekiwaniu na coś lub kogoś. Jednostka w późniejszym życiu powtarza sceny podobne do jądrowej, skupia się na określonych doświadczeniach.

Tworzenie się skryptu:

Sceny, w których przeważają uczucia negatywne są przeżywane na zasadzie podobieństw czyli analogii. Wszystkie wydają się podobne, co powoduje kumulacje uczuć negatywnych. To rzutuje na rozumienie scen w ogóle.

1. W dzieciństwie ma miejsce scena o silnym, lecz ambiwalentnym ładunku emocjonalnym np. radość związana z obecnością wujka, pod wpływem traumy zmienia się w strach.

2. Ta jedna scena nie determinuje skryptu. Po niej muszą nastąpić inne sceny, ale wywołujące podobną sekwencję uczuć i powodujące wyolbrzymienie tych uczuć.

3. Sceny te łączą się w rodzinę ,a ich wspólny sens staje się podłożem skryptu, czyli daje gotową interpretację przyszłych zdarzeń, które go wzmacniają.

PYTANIE 117

CO TO JEST SKRYPT WG. SILVANA TOMKINSA

( na podst.: P.Oleś „Wprowadzenie do psychologii osobowości”, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003).

1. Psychologia narracyjna - zdaniem Tomkinsa życie człowieka przypomina sztukę teatralną, człowiek od najwcześniejszych chwil formuje swoją historię osobistą, która daje się ująć w sceny.

2. Scena - pewna całość zawierająca pamięć określonego zdarzenia oraz co najmniej jedno towarzyszące jej uczucie (stany afektywne są nieodzownym elementem scen). Obejmuje:

• osoby

• miejsca

• czas

• akcję

• UCZUCIA

Pamięć biograficzna - składa się ze scen. Człowiek tworząc spójną historię życia łączy sceny w rodziny nadając im wspólny sens.

Skrypt - zespół zasad interpretowania scen oparty na uczuciach, ów wspólny sens, oś. Skrypt może być świadomy i opracowany przez samą jednostkę, inaczej niż w analizie transakcyjnej. Służy tworzeniu rodziny scen, utrwala ich znaczenie i chroni przed zmianą interpretacji. Każdy człowiek ma swój unikalny skrypt, który wyznacza mu interpretację przyszłych zdarzeń i ich bieg.

Przykłady:

• w czepku urodzony

• dwie lewe ręce

• Jestem odpowiedzialna za innych

• Biorę na siebie winy całego świata

PYTANIE 118

GŁÓWNE MOTYWY WG. A. ADLERA I DANA MCADAMSA

( na podst.: P.Oleś „Wprowadzenie do psychologii osobowości”, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003).

Alfred Adler - psychologia indywidualna

1. DĄŻENIE DO MOCY - powstaje na mocy mechanizmu kompensacji poczucia niższości doświadczanego w dzieciństwie. Jest mechanizmem rozwojowym i adaptacyjnym. Polega na dążeniu do uzyskania przewagi, kontroli nad środowiskiem oraz doskonałości. Motywuje do pracy i nauki. Konkretny styl życia osoby dorosłej zależy w części od tego, jakich mechanizmów radzenia sobie z uczuciem niższości używała w dzieciństwie (chodzi o świadome, zapamiętane doświadczenia z dzieciństwa).

2. ZAINTERESOWANIA SPOŁECZNE - wrodzone pragnienie wspólnoty, potrzeba wchodzenia w relacje z innymi, współpracy i troski o innych.

Te motywy są ze sobą powiązane, uzupełniają się i współwystępują. Jedynie przy zaburzonym dążeniu do mocy (kompleks niższości lub wyższości) zainteresowania społeczne zostają osłabione.

Dan McAdams - psychologia narracyjna.

1. Motyw SIŁY /WŁADZY - opanowanie środowiska przez jednostkę, dążenie do autonomii, władzy, osiągnięć i kontroli nad otoczeniem, co prowadzi do izolacji i braku więzi

2. Motyw INTYMNOŚCI/MIŁOŚCI - dążenie do jedności i bliskiej więzi z drugim człowiekiem, środowiskiem, światem, tendencja do wpisywania się w większą całość i poddania się jej.

Motywy te wynikają z dążeń ich twórców i doświadczeń z dzieciństwa, ukształtowane ukierunkowują historie osobiste ludzi. Znajdują wyraz w temacie historii, jednym z elementów tożsamości narracyjnej (obok tonu narracji, wyobrażeń, relacji interpersonalnych i ideologii, głównego bohatera), który tworzony jest w latach szkolnych. Motywy ujawniają się w zabawach.

Historie życia różnią się pod względem obecności i nasilenia tych motywów. Możliwe są różne ich układy:

• siła (+), intymność (+)

• siła (+), intymność (-)

• siła (-), intymność (+)

• konflikt siły (-) i intymności (-)

Te dwa powszechne motywy organizują się w dyspozycje motywacyjne np. dążenie do zgody, osiągnięć, pokierowania innymi dla wspólnego dobra itd.

Koncepcje Adlera i McAdamsa są zbieżne. Obaj wskazali na dwa analogiczne motywy ludzkości związane z siłą i miłością. Obaj podobnie rozumieją ich działanie i doceniają wpływ doświadczeń z dzieciństwa na późniejsze funkcjonowanie człowieka.

PYTANIE 119

KIEDY SYSTEM ZNACZEŃ OSOBISTYCH STAJE SIĘ DYSFUNKCJONALNY, A KIEDY JEST ZDROWY I ADAPTACYJNY - INTERPRETACJA WG. H.HERMANSA.

( na podst.: P.Oleś „Wprowadzenie do psychologii osobowości”, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003).

System znaczeń osobistych wraz z procesami nadawania, porządkowania i reorganizowania znaczeń to po prostu osobowość.

Zdrowy system znaczeń jest:

• złożony - zawiera reprezentacje różnych doświadczeń

• giętki - osoba płynnie przechodzi od jednego do drugiego typu doświadczenia

• zintegrowany - posiadający strukturę z tematem przewodnim

• przeważają doświadczenia o pozytywnym klimacie emocjonalnym - ten warunek nie jest konieczny

Dysfunkcjonalny system znaczeń charakteryzuje:

• sztywność - przywiązanie do wartościowań/doświadczeń określonego typu

• przewaga wartościowań/doświadczeń o negatywnym ładunku emocjonalnym

• dysocjacje - pomijanie ważnych doświadczeń lub pomijanie uczuć związanych z doświadczeniem lub przypisywanie uczuć nieadekwatnych

PYTANIE 120

NA CZYM POLEGA PROCES WARTOŚCIOWANIA WG. HUBERTA HERMANSA

( na podst.: P.Oleś „Wprowadzenie do psychologii osobowości”, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003).

Wartościowanie posiada dwa znaczenia:

1. Jest to proces poddawania własnego doświadczenia refleksji.

2. Jest to efekt procesu czyli doświadczenie ujęte w postać słowną - zdanie np. „Spacerowanie po ogrodzie pomaga mi skupić myśli”

„Po ostatniej kłótni rodziców postanowiłem wyprowadzić się z domu”

• Wartościowanie jako proces polega na nieustannym ocenianiu własnych doświadczeń pod kątem ich znaczenia dla podmiotu - porównywanie z innymi doświadczeniami, interpretowanie, porządkowanie i tworzenie całości tzn. systemu znaczeń osobistych.

• Jest to proces dynamiczny, obejmujący całe spektrum czasowe - od przeszłości, teraźniejszości do przyszłości.

• Podmiot w tym procesie jest aktywny, może oceniać swoje doświadczenia z różnych pozycji ja np. doświadczenia teraźniejsze z pozycji ja w przeszłości lub doświadczenia minione z pozycji ja w teraźniejszości lub przyszłości. To odniesienie nazywa się łukiem intencjonalnym.

• Proces ten jest zorganizowany na dwóch poziomach: jawnym i ukrytym.

# Na poziomie jawnym system znaczeń osobistych jest organizowany przez:

• ważność doświadczeń dla podmiotu

• i ich klimat afektywny

Tu występują wartościowania (tzn. doświadczenia poddane refleksji i wyrażone w formie zdań - drugie rozumienie tego terminu) oraz towarzyszące im uczucia.

# Na poziomie ukrytym, nieświadomym proces organizują motywy podstawowe:

• motyw umacniania siebie

• pragnienie kontaktu i jedności

Motywy ujawniają się w tym, jak są uporządkowane wartościowania.

Celem procesu wartościowania jest powstanie systemu znaczeń osobistych, czyli osobowości (self), który posiada główny temat „wydestylowany” z doświadczeń. Temat ten może być zmieniany lub mogą być alternatywne tematy. Hermans akcentuje zmienność i kreatywność człowieka.

136. Jakie są ograniczenia wolności człowieka wg E. Fromma, egzystencjalistów i psychologii humanistycznej?

Dziełem E. Fromma jest neopsychoanaliza w wersji społeczno-kulturowej. Korzenie jego teorii tkwią w jego zainteresowaniach socjologią, antroplogią i filozofią, które próbował łączyć z psychoanalizą.

Według Fromma ograniczeniem wolności człowieka są obiektywne warunki życia oraz bezkrytyczna akceptacja zewnętrznej kontroli ze strony obyczajów i instytucji społecznych (przekonanie zaczerpnięte z myśli Marksa). Ludzie nie mogą być wolni, ponieważ podlegają oddziaływaniu nieuświadamianych (jak u Freuda) czynników socjokulturowych; wrastają w środowisko, które ich kształtuje. Wystarczy wymienić wpływ struktur społecznych, warunków ekonomicznych, klasowego systemu społecznego, trendów ideologicznych, etosu grupy, czyli - ogólnie - kultury w danym okresie historycznym.

Fromm, podobnie jak Freud, uznawał zasadę determinizmu, tyle że socjo-ekonomiczno-kulturowego. Biologia nie ma na nas tak dużego wpływu, ponieważ odchodząc od natury, człowiek stłumił instynkt, który już nie podpowiada, co robić i jak żyć.

Z perspektywy egzystencjalizmu człowiek jawi się jako istota wolna i intencjonalna, jako aktywny podmiot, który nadaje kształt swemu istnieniu. Zakres ludzkiej wolności jest znaczny, sami decydujemy o kształcie naszej egzystencji. Ograniczenia wolności wynikają z osnowy egzystencjalnej. Człowiek zostaje wrzucony w świat w określonym miejscu i czasie: nie wybiera środowiska, kultury ani warunków geograficznych, w których przychodzi na świat. Rodzi się i wzrasta w określonym środowisku społecznym, w którym panują pewne obyczaje, zasady współżycia i komunikowania się ludzi, istnieją obiektywne możliwości i ograniczenia. „Jesteśmy zarówno odpowiedzialni za swą egzystencję i jesteśmy ofiarami przyjścia na świat w określonym momencie historii” (Reker).

Na tym polega paradoks egzystencji. Wrzucenie w świat, w którym panuje przemoc lub inna patologia, ogranicza wolność człowieka; a kiedy prowadzi do uzależnienia od alkoholu lub narkotyków albo zaburza rozwój jednostki - odbiera jej wolność. Są to jednak przypadki skrajne i rzadkie. Zaakceptowanie osnowy egzystencjalnej i życie w zgodzie z nią daje szansę na autentyczne istnienie i stawanie się. W interakcji ze środowiskiem możliwe jest wypełnianie potencjalności, kreowanie i realizowanie szans.

Psychologia humanistyczna koncentruje się na możliwościach rozwojowych człowieka. Psychologowie skupieni w tym nurcie przyjęli, że istnieje wewnętrzny, zakodowany w biologii program rozwojowy, który - o ile nie zakłócą go czynniki zewnętrzne - doprowadzi do pełnego rozkwitu osobowości. Najważniejszym dążeniem człowieka jest urzeczywistnienie wszelkich posiadanych potencjalności i tendencja do pełnego rozwoju własnych możliwości, czyli aktualizacja siebie.

Według nich to kultura i niesprzyjające środowisko mogą ograniczać ten proces. Presja otoczenia może blokować zdrowy rozwój zgodny z wewnętrznym programem samoaktualizacji (kultura zadaje gwałt naturze), a nadmierna ochrona uniemożliwia spełnienie potrzeby szacunku (wobec siebie) i hartowanie osobowości w konfrontacji z trudami życia. Rogers podkreśla ograniczający wpływ oddziaływań rodziców, szkoły i presji społecznych. Niewłaściwy stosunek otoczenia do osoby (brak akceptacji, odrzucenie) powoduje, że jej możliwości rozwojowe zostają stłumione i nie są dostępne świadomości.

Według Maslowa także niezaspokojenie potrzeb podstawowych nie pozwala na ujawnienie się tendencji do samoktualizacji. Niezaspokojone potrzeby podstawowe mogą zdominować dążenia człowieka i prowadzić do motywacji braku, zamiast do motywacji istnienia. Ponadto człowiek może mieć opory przed podjęciem samoaktualizacji wskutek własnej niechęci do wysiłku lub ambiwalencji uczuciowej i lęku. Z jednej strony osoba pragnie wzrostu, rozwoju, doskonałości, z drugiej broni się przed tym, lęka się zaangażowania, które może ją pochłonąć bez reszty; odczuwa lęk przed niespełnieniem, ale i ucieka przed rozwojem talentu, przed misją zapisaną w psychofizycznej konstytucji. Tego rodzaju ścierające się tendencje Maslow określił mianem kompleksu Jonasza.

137. Jakie są podobieństwa i różnice między socjobiologią a psychologią humanistyczną?

Obie teorie przyjmują biologiczne podstawy funkcjonowania człowieka. Teorie formułowane w ramach socjobiologii wyjaśniają ukryte najczęściej przyczyny różnych zachowań (także będących wyrafinowanym produktem kultury), które mimo powierzchownej rozmaitości mają jeden wspólny mianownik - pozostają na usługach instynktu przetrwania, przekazania życia, ochrony gatunku czy ekspansji. W psychologii humanistycznej zaś człowieka charakteryzuje biologiczna natura (wrodzony, biologiczny program rozwojowy), kryjąca indywidualne predyspozycje i zdolności. W obu teoriach ważna jest rola kultury i środowiska. Według socjobiologii proponuje ona optymalne rozwiązania służące przetrwaniu, zaś według psychologii humanistycznej zapewnia (bądź nie) zaspokojenie potrzeb podstawowych. Obu teoriom także nieobce jest zagadnienie ludzkich potrzeb. W socjobiologii to potrzeby umacniania siebie i podtrzymywania kontaktów z innymi, sensu i celu (Hogan), w psychologii humanistycznej potrzeby podstawowe, fundamentalne oraz potrzeba samoaktualizacji (Maslow, Rogers).

Różne są główne założenia teorii dotyczące człowieka. Według socjobiologii najważniejsze jest przetrwanie i reprodukcja i tym celom podporządkowane są wszystkie ludzkie działania. Psychologia humanistyczna koncentruje się natomiast na możliwościach rozwojowych człowieka. Ponadto badania naukowe w socjobiologii skupiają się na tym, co w ludziach podobne (jak w teorii cech), tyle że poszukują dynamicznych wzorców zachowań i wyjaśniają procesy, a nie opisują struktur. Zachowania jednostkowe wyłamujące się z tego schematu traktują jako eksperymenty przyrody, rodzaj „mutacji”, które potencjalnie mogą ujawnić nowe możliwości adaptacyjne człowieka w zmieniającym się świecie. W psychologii humanistycznej zaś akcent pada na to, co indywidualne i unikalne w jednostce ludzkiej. Biologicznie zapodmiotowana, ogólna tendencja rozwojowa daje napęd, ale nie determinuje realizacji indywidualnego programu rozwoju, aktywności i wzrostu osobowego. Sposób i zakres jej wykorzystania leży w gestii indywidualnych decyzji osoby. Także ogólna, gatunkowa tendencja do samoaktualizacji ma niepowtarzalny charakter. Badania zaś idą w kierunku uchwycenia warunków i dynamiki tych procesów, przy pełnym uwzględnieniu ich niepowtarzalności. Inne jest w tych teoriach także podejście do motywacji człowieka. W socjobiologii zachowanie jest motywowane siłami instynktownymi, nad którymi jednostka nie ma kontroli, i których jest w dużej mierze nieświadoma. Według psychologii humanistycznej człowiek jest świadomy swojej motywacji.

138. Jakie uogólnienia dotyczące natury człowieka można spotkać na gruncie teorii osobowości (np. A. Bandura, S. Freud, R. Hogan, C. Rogers)?

Podane przez Bandurę, w jego społeczno-poznawczej teorii, rdzenne właściwości aktywności ludzkiej zawierają komponent założeń metasystemowych nt. natury ludzkiej. Są to:

• intencjonalność - zdolność podejmowania działań wypływających z wewnętrznej aktywności poznawczej

• dalekowzroczne przewidywanie - obejmuje nie tylko przewidywanie bliskich i odległych skutków aktywności, ale też ich wieloaspektową ocenę i roztropne rozważanie różnorodnych konsekwencji; dalekowzroczna perspektywa nadaje kierunek, spójność i sens naszemu życiu

• samoregulacja - zakłada kierowanie własnym działaniem za pośrednictwem standardów osobistych, monitorowanie zachowania i jego korygowanie poprzez odniesienie do standardu i autorefleksję; szczególną rolę w samoregulacji pełnią cele - nadają aktywności znaczenie i sens

• autorefleksyjność - jest przejawem aktywności metapoznawczej, jednostka nie tylko wie, że coś może zrobić, ale orientuje się, że np. nie włożyła w daną aktywność tyle wysiłku, ile by chciała, albo że osiągnęła rezultat dzięki maksymalnemu zaangażowaniu i manipulacji, której nie ceni, choć w danym przypadku uważa za konieczną

Intencjonalność i dalekowzroczne przewidywanie oraz zaangażowanie w aktywność celową, dzięki temu że odpowiadają za spójność i ukierunkowanie działań, nadają cel i sens ludzkiemu życiu. Autorefleksja i samoregulacja, poprzez odniesienie do osobistych standardów, sprzyjają ugruntowaniu poczucia tożsamości. Poczucie sensownego życia oraz trwałą tożsamość Ja ludzie wywodzą z tego, jak żyją, jakie realizują cele i dążenia oraz jak je reflektują.

Według Freuda wszelkie zachowania i przeżycia człowieka zdeterminowane są siłami, nad którymi człowiek nie ma kontroli. Ostateczną przyczyną każdej aktywności jest popęd. Jest on pomostem między biologią a psychiką, stanowi reprezentację psychiczną energii biologicznej napięcia cielesnego. Popędy stanowią główne czynniki motywacyjne.

Człowiek funkcjonuje jak mechanizm: energia biologiczna powoduje wzrost pobudzenia, odczuwany jako pragnienie, a celem określonej aktywności jest redukcja napięcia, co w efekcie przynosi ulgę. Wzrost napięcia jest nieprzyjemny, jego uwolnienie przyjemne. Człowiek jako istota podlegająca popędom, dąży do przyjemności i unikania przykrości. Kiedy popęd zostaje zablokowany (w danym kontekście sytuacyjnym lub społecznym pragnienia nie da się spełnić) wówczas energia zostaje przesunięta na inne obiekty i rodzaje aktywności (praca, religia, zabawa), służące pośredniemu zaspokojeniu popędowych pragnień. Między popędami rodzi się nieuchronny konflikt. Każda forma aktywności psychicznej i fizycznej człowieka jest wynikiem tego konfliktu, ścierania się antagonistycznych sił i pragnień. Zmaganie się z nieustannymi konfliktami wewnętrznymi wymaga udziału mechanizmów obronnych (obrona przed lękiem), czego przykładem jest wyparcie konfliktowych treści ze świadomości. Zatem przeważającą część życia psychicznego toczy się poniżej progu świadomości; gros psychiki ludzkiej stanowi nieświadomość.

Robert Hogan w swojej socjoanalitycznej teorii wywodzącej się z nurtu socjobiologii uważa, że podstawą natury ludzkiej są specyficzne motywy lub potrzeby:

• akceptacji i aprobaty (ludzie zawsze żyją w grupach, a zatem potrzeba życia społecznego należy do natury człowieka)

• statusu i siły/władzy (w każdej grupie istnieje hierarchia ról)

• sensu i celu (każda grupa praktykuje jakiś rodzaj religii lub światopoglądu)

Najistotniejsze różnice indywidualne można opisać i wyjaśnić na tych trzech wymiarach. Z realizacją tych potrzeb wiąże się sposób społecznej autoprezentacji i funkcjonowania w grupie, który ma wielkie znaczenie dla przetrwania i reprodukcji. Potrzeby motywują jednostkę do wypełniania określonych ról w społeczności, a umysłowe reprezentacje oczekiwań społecznych, obraz samego siebie i grupy odniesienia wpływają na wybór i sposób ich realizacji. Oznacza to, że ludzie mają zdolność do autonomicznego działania: dzięki zdolnościom społecznym i poznawczym mogą wyzwalać się od bezpośredniego wpływu sytuacji i wymagań grupy. W zależności od złożonej relacji między umysłową reprezentacją oczekiwań społecznych, siebie samego (obraz siebie) i grupy odniesienia, mogą działać zgodnie albo niezgodnie z presją otoczenia. W toku ewolucji wykształciły się też u człowieka co najmniej dwa uwarunkowane genetycznie przystosowawcze wzorce zachowań społecznych: aktywność-ekspansja i nieśmiałość.

Ewolucja przygotowała ludzkość na rozmaite ewentualności, człowiek jako gatunek jest w stanie przetrwać dzięki różnicom indywidualnym.

Carl Rogers, podobnie jak Maslow (obaj są przedstawicielami psychologii humanistycznej) twierdził, że człowiek posiada wrodzony, biologiczny program rozwojowy, którego spełnienie początkowo zależy od środowiska, a później również od aktywności własnej osoby. Uważał, że natura człowieka jest z gruntu dobra, to w niej muszą tkwić potencjalności wzrostu, dobra i ukierunkowanie ku pozytywnym wartościom. Wyrazem tego jest zdolność do zdrowego i twórczego rozwoju. Najważniejszym bowiem dążeniem człowieka (i jego organizmu) jest urzeczywistnienie wszelkich posiadanych potencjalności, tendencja do pełnego rozwoju własnych możliwości. Dążenie to ukierunkowuje doświadczenie i zachowanie człowieka; wszelkie popędy, pragnienia, cele, wartości i motywy wpisują się w organizmiczną tendencję do samourzeczywistnienia. Podstawowe dążenie życiowe to, podobnie jak w przypadku organizmów żywych: stać się tym, kim można się stać, wypełnić wewnętrzne potencjalności. Proces stawania się pociąga za sobą rozwój, zmianę, wzrost i umacnianie organizmu. Koniecznym warunkiem rozwoju jest zaspokojenie naturalnych potrzeb człowieka: akceptacji ze strony otoczenia, szacunku.

139. Czy tworzymy historię wokół faktów z życia, czy też żyjemy według posiadanej historii - interpretacja w świetle teorii D. McAdamsa, S. Tomkinsa i H. Hermansa.

Teoria rozwoju osobowości Dana McAdamsa skupiona jest na zjawisku tożsamości narracyjnej, dzięki której życie jawi się jako spójne i sensowne, a osoba, wiedząc, kim jest i co jest dla niej ważne, formułuje cele, zadania i dążenia. W ten sposób tożsamość narracyjna, czyli historia osobista, aktywnie oddziaływuje na to, kim osoba jest i co robi, jakie formy aktywności wybiera, w co się angażuje. Człowiek nie tyle tworzy historię na bazie tego, kim jest, co raczej jest taką, a nie inną osobą i robi to, co robi, z powodu historii, jaką utworzył. Żyje według własnej historii, a nie układa historię według tego, jak żyje.

Według Tomkinsa człowiek od najwcześniejszych chwil formuje swoją osobistą historię, ujmuje świat, a w nim siebie, podobnie jak w sztuce teatralnej. I tak jak sztuka składa się ze scen, które w całości posiadają określony sens i przesłanie, tak samo życie ludzkie składa się z poszczególnych wydarzeń, mających pewien klimat emocjonalny i sens będący pochodną aktywności jednostki. Koncentrując się na znaczeniu uczuć w motywacji i autonarracji, Tomkins wskazuje na istnienie ogólnych schematów narracyjnych, użytecznych w interpretacji zdarzeń. Człowiek w jego teorii rozumiany jest jako istota nadająca sens scenom z życia po linii dominujących w nich uczuć; z kolei sens ten, nazwany skryptem, „wyznacza” dalszy bieg życia.

Według nich znaczenie poszczególnych doświadczeń jest pochodną ich interpretacji zabarwionej tożsamością narracyjną albo skryptem. Do ich utworzenia dochodzi pod wpływem kumulacji określonych doświadczeń. Kiedy już zrąb skryptu albo tożsamości są gotowe, wyznaczają kierunek interpretacji bieżących doświadczeń i aktywnie oddziałują na aktywność człowieka.

W modelu Hermansa jest odwrotnie. Osoba jako aktywny przedmiot selekcjonuje, porządkuje i interpretuje doświadczenia, tworząc z nich złożoną całość - system znaczeń osobistych. Poszczególne doświadczenia przy całym zróżnicowaniu ich treści wyrażonych werbalnie, mają wspólny mianownik w postaci podobnego klimatu afektywnego. Samopoznanie, polegające na uchwyceniu podobieństw i kontrastów w systemie znaczeń afektywnych, prowadzi do wykreowania pewnego tematu, który na danym etapie życia lub w określonych warunkach stanowi wątek przewodni i może sugerować kierunek zmian. Temat zostaje zatem „wydestylowany” z doświadczeń, ich zestawień i połączeń; uogólnienia w postaci tematu mogą być zróżnicowane, składając się np. nie w jedną, ale alternatywne tożsamości.

140. Czy człowiek jest świadom swej motywacji - interpretacje G. Allporta, H. Hartmanna i S. Freuda?

Zdaniem Allporta, twórcy teorii cech i prekursora psychologii humanistycznej, specyficzne ludzkie właściwości ujawniają się w działaniach intencjonalnych człowieka, a te planowane są i realizowane w ramach systemu znaczeń osobistych - unikalnej perspektywy spostrzegania świata i osobistego odniesienia do rzeczywistości. Nieważne czy przekonania tworzące system znaczeń są prawdziwe i logicznie uporządkowane, ważne, że dzięki nim osoba ukierunkowuje swą aktywność.

Funkcjonowanie zdrowej osoby dorosłej ma charakter świadomy irracjonalny, jest spójne i osadzone w teraźniejszości z wyraźnym odniesieniem do przyszłości. Człowiek wie, co robi i dlaczego to robi.

Zaburzenia zdrowia psychicznego pociągają za sobą zafałszowania świadomości motywów.

Heinz Hartman, podobnie jak inni psychologowie ego, ukazuje możliwość funkcjonowania człowieka jako względnie autonomicznego podmiotu, dysponującego świadomą motywacją i wolą. Aktywność psychiczna i zachowanie nie są tylko pochodną konfliktów, wiele zachowań i doświadczeń człowieka wybiega poza konflikty i redukowanie napięć, jak choćby adaptacja do środowiska. Podstawowe funkcje ego (percepcja, motoryka, mowa, pamięć i myślenie na poziomie konkretnym) są rezultatem dojrzewania i uczenia się. Jest to przejawem tzw. autonomii pierwotnej: energia wykorzystana przez ego została oderwana od popędów. Im więcej energii zużywa ego, tym mniej jej zostaje na aktywność popędową. Centralne funkcje ego obejmują: organizację percepcji, syntetyzowanie doświadczeń, myślenie na poziomie abstrakcyjnym, motywację, testowanie rzeczywistości, przewidywanie przyszłości, planowanie działań i inne formy intencjonalnej aktywności umysłowej. Dzięki tworzeniu syntez i uogólnień na podstawie doświadczeń, jednostka przygotowuje się do rozumienia i opanowania rzeczywistości; organizacja doświadczeń i koordynacja działań sprzyjają adaptacji do środowiska i przekształcaniu otoczenia fizycznego i społecznego; przewidywanie i planowanie umożliwiają odraczanie gratyfikacji i realizację dążeń. Ego potrzebuje energii dla każdej z wymienionych form aktywności. Na tym poziomie mówimy o autonomii wtórnej, która oznacza aktywność ego nie mającej związku z popędem. Siła ego mierzy się ilością energii, jaka ego jest zdolne zneutralizować. Silne ego inwestuje energie w cele poznawcze i motywację autonomiczną względem popędów, słabe ego inwestuje energię w obronę przed popędowymi impulsami ze strony id.

Według Freuda wszelkie zachowania i przeżycia człowieka zdeterminowane są siłami, nad którymi człowiek nie ma kontroli. Popędy stanowią główne czynniki motywacyjne, a przeważająca część życia psychicznego człowieka toczy się poniżej progu świadomości; gros psychiki ludzkiej stanowi nieświadomość. Zawiera ona treści aktywnie wypierane, a także popędowe impulsy, zwłaszcza o treści seksualnej i agresywnej oraz emocje łączące się z konfliktem. Przedświadomość obejmuje wszystko to, czego nie jesteśmy aktualnie świadomi, ale co możemy przywołać; dostępne treści mają w większości pozytywne lub neutralne zabarwienie emocjonalne. Świadomość zaś zawiera to, co możemy zwerbalizować i logicznie o tym mówić.

Id dostarczające energii dla całego życia psychicznego, jest całkowicie nieświadomym miejscem ludzkich popędów seksu i agresji oraz wypartych pragnień, fantazji i skłonności, kierującym się zasadą przyjemności. Znaczna część ego, zapewniającego bezpieczeństwo oraz przetrwanie organizmu dzięki stosowaniu się do zasady rzeczywistości, pozostaje także nieuświadomiona. Również znaczna część superego jest nieświadoma. Tylko pewna jego część obejmująca główne zasady moralne świadomie zaakceptowane w okresie dorastania należy do świadomości.

141. W CZYM PSYCHOLOGIA NARRACYJNA I EGZYSTENCJALNA SĄ PODOBNE, A W CZYM RÓŻNE?

PODOBIEŃSTWA

Psychologia narracyjna ma bardzo wiele wspólnego z psychologią egzystencjalną.

Bliskość tych dwóch teorii widzimy biorąc pod uwagę;

• proces nadawania znaczeń

• idea przewodnia w życiu tzw. temat życiowy- linia tematyczna wg której osoba organizuje swe doświadczenia, nadaje im sens, rozumie świat i siebie oraz określa cel i znaczenie swojego istnienia.

TEMATY ŻYCIOWE:

• zasady organizujące życie i doświadczenie człowieka

• powracają regularnie w życiu, gdyż reprezentują sprawy egzystencjalne lub sposoby istnienia,

• zawierają pewną treść,

• nie powodują wzrostu lub zmiany lecz rozwój i stagnację będąc drogowskazami rozwoju,

• pewne tematy są wspólne dla większości ludzi ale różny jest sposób ich przeżywani,

• są tym dzięki czemu nasze życie i nasze JA zachowuje spójność, osłania nas przed rozbiciem i rozproszeniem od rozmaitości codziennych doświadczeń ( poczucie rozbicia oznacza że osoba traci sens swojej osobistej historii- traci łączność z sensem swego życia. Może być to zapowiedź reorganizacji systemu znaczeń osobistych, zmian prorozwojowych ,transgresywnych albo zapowiedzią czasowej dezorganizacji systemu znaczeń osobistych .Skutkiem może być bardziej lub mniej adaptacyjne funkcjonowanie.)

SYSTEM ZNACZEŃ OSOBISTYCH:

• nasycona emocjonalnie sieć poznawcza zawierająca :

• pozytywne i negatywne aspekty siebie i własnego życia, ( rzeczy do których jednostka ma jakiś stosunek)

• umysłowe reprezentacje celów, motywów, planów i dążeń, lęków i obaw.

TRZY FUNKCJE SYSTEMU ZNACZEŃ OSOBISTYCH:

• schematy narracyjne służą interpretacji wrażeń i doświadczeń,

• jest to subiektywna teoria dotycząca różnych aspektów jednostki i jej relacji ze światem

• teoria ta ułatwia albo utrudnia poszukiwanie sensu i spełnienia w życiu,

• służy ukierunkowaniu codziennej aktywności i decyzyjności jednostki

DLA PSYCHOLOGII EGZYSTENCJALNEJ I NARRACYJNEJ ZNAMIENNE SĄ BADANIA JAKOŚCIOWE.

RÓŻNICE

W psychologii egzystencjalnej istotne jest

• całościowe rozumienie sensu egzystencji.

• realizacja szans poprzez skuteczne działania

• zgodność między osobą a jej myślami, uczuciami i zachowaniem- autentyczność( osoby autentyczne odgrywają swe role zachowując dystans ,obiektywizm nie utożsamiając się z nimi i pamiętając o odpowiedzialności za siebie i świat)

• odwoływanie do wartości obiektywnych

Psychologia narracyjna

• wielość i zmienność działań jednostki sterowanych jej historią

• jest subiektywna, dlatego nie ma znaczenia ocena pod kątem prawdy

• istotą jest jaką historię osoba tworzy i jaki ma ona wpływ na jej życie

• względność określonej wizji życia, posiadanie wielu tożsamości, programów życia

• duży aspekt pedagogiczny i psychoterapeutyczny ( opowiadanie własnych doświadczeń uwalnia emocje, sprzyja odreagowaniu i zrozumieniu, pomaga w stawianiu pytań, formowaniu celów, precyzowaniu dążeń,)

142. JAKIE ARGUMENTY PRZEMAWIAJĄ ZA ODRZUCENIEM ZASADY PRZYCZYNOWOŚCI W INTERPRETACJI LUDZKICH ZACHOWAŃ

( PSYCHOLOGIA EGZYSTENCJALNA ) A JAKIE ZA JEJ UTRZYMANIEM?

Twórcy psychologii egzystencjalnej koncentrowali się na świadomości i wolności wyboru. Najistotniejszym pragnieniem człowieka jest wola posiadania sensu i rozumienia egzystencji. Człowiek usiłując zdefiniować sens własnego istnienia nie podlega ograniczeniom i prawom świata przyrody.

W nieświadomości człowieka tkwią potencjalności które jednostka może rozwinąć, świadczy to o unikalnych możliwościach jednostki. Z możliwościami w parze idzie wolność i odpowiedzialność za odczytywanie wartości ostatecznych, osobisty rozwój i kierowanie życiem. Psychologia egzystencjalna zmierza do eksploracji warstwy duchowej. Sens i znaczenie odnoszą się do celów i mają związek z przyszłością

By zrozumieć psychologię egzystencjalną trzeba odrzucić zasadę przyczynowości( Freud - podstawę myślenia o człowieku stanowiły zasada przyczynowości i zachowania energii )

W odniesieniu do ludzkiej aktywności takiej jak proces odkrywania i nadawania znaczeń oraz podejmowania decyzji życiowych zasada przyczynowości nie funkcjonuje. Człowiek jako istota intencjonalna może przekraczać determinizm natury.

Wydarzenia i doświadczenia z przeszłości nie stanowią przyczyny zaburzeń emocjonalnych i adaptacyjnych w życiu dorosłym. Zaburzenia te wynikają ze specyficznej interpretacji aktualnej sytuacji egzystencjalnej.

Wszelkie podobieństwo przeżyć i zachowań z dzieciństwa i obecnych nie jest jednak wyrazem zależności przyczynowej lecz jest zbieżną interpretacją dwu odmiennych sytuacji egzystencjalnych.

Zasadę przyczynowości w psychologii egzystencjalnej zastąpiono zasadą rozumienia i interpretacji

Postępowanie i uczucia człowieka wynikają z interpretacji obecnej sytuacji życiowej jego przeszłości i przyszłości. Oznacza to, że wpływ wydarzeń życiowych jest zgodny ze znaczeniami jakie im przypisujemy. Mamy jednak szanse wyboru sposobu istnienia i przekraczania emocjonalnych urazów bez względu na flustrację, traumy czy wydarzenia. Dysponujemy możliwościami odmiennej interpretacji wydarzeń z naszego życia. Dzięki zdolności do transcendencji mamy możliwość kreowania nowych znaczeń. My sami ponosimy odpowiedzialność za nasze zdrowie i zaburzenia. Wynika to z naszego rozumienia świata i nas samych.

143. JAK INTERPRETUJE SIĘ SENS I CEL ŻYCIA WG R. HOGANA,

A. BANDURY I PSYCHOLOGII EGZYSTENCJALNEJ ?

R. HOGAN

Podstawą natury ludzkiej są specyficzne motywy lub potrzeby:

• akceptacji i aprobaty ( potrzeba życia społecznego należy do natury człowieka gdyż żyje on w grupach )

• statusu i siły/ władzy ( w grupie istnieje hierarchia ról )

• sensu i celu ( każda grupa praktykuje swoisty rodzaj religii-światopoglądu )

Potrzeba sensu i celu wyprowadzona jest z naturalistycznej obserwacji biologicznie zakorzenionych zachowań ludzkich. Poszukiwanie sensu życia łączone jest z obroną poczucia własnej wartości.

A.BANDURA

Cele należą do kategorii zmiennych poznawczych. Odnoszą się do sfery przewidywania przyszłości i wzbudzania motywacji.

Cały szereg procesów poznawczych związany jest z:

• przewidywaniem sytuacji i efektów działań

• oceną wartości stanów finalnych działań

• oceną kompetencji potrzebnych do osiągnięcia celów

• wyborem priorytetów

• decyzjami kiedy podjąć działanie

Cele uwalniają człowieka od bezpośredniego wpływu sytuacji.

Cele, a właściwie plany ich realizacji, pozwalają organizować czas i kolejność naszych działań.

Możemy planować kolejność naszych działań, priorytetów na dany okres, oszacować ilość poświęceń i wyrzeczeń, które jesteśmy gotowi ponieść.

System celów by był efektywny w regulacji kontroli zachowań musi być uporządkowany hierarchicznie.

System celów i aktywność z nim związana jest plastyczna ( rzadko odmawiamy pomocy nawet gdy jesteśmy zajęci ).

Poczucie satysfakcji zależy od dążeń i osiągnięć jednostki, dlatego ludzie nadają kierunek i wzmocnienia, dla przetrwania , swym działaniom dopóki efekty działań nie dorównają celom. W przypadku niezadowolenia z osiągnięć aczkolwiek przy przekonaniu o własnej skuteczności, zaangażowanie w działalność celową wzrasta. Jednak, kiedy cele są nierealistyczne, że duży wysiłek prowadzi do porażek, wówczas motywacja słabnie. Przekonanie o własnej nieskuteczności powoduje utratę mocy motywowania zachowań.

Zachowania celowe są związane ze skutecznością, zadowoleniem z siebie oraz samooceną.

PSYCHOLOGIA EGZYSTENCJALNA

Badania inspirowane teorią egzystencjalną dotyczą:

• poczucia sensu życia,

• poszukiwania celu i wartości

• związków między sensem życia a zdrowiem fizycznym i psychicznym.

# Zenomena Płużek wykazała związek flustracji egzystencjalnej z depresją, lękiem, konfliktami, poczuciem nieprzystosowania u młodzieży po próbach samobójczych.

Motywami prób samobójczych w dużej mierze były problemy egzystencjalne:

utrata sensu życia,

poczucie osamotnienia w świecie

niemożność nawiązania kontaktów.

# Kazimierz Popielski przeprowadził badania wykazując związek poczucia sensu życia ze zdrowiem fizycznym.

Poczucie sensu życia, znaczenie przyszłości i poczucie kontroli nad życiem koreluje z dobrostanem psychicznym.

Poczucie pustki egzystencjalnej, poszukiwanie celu życia i pogodzenie się z nieuchronnością śmierci prowadzi do dyskomfortu fizycznego i psychicznego.

Osoby , które usiłują zrozumieć lub nadać jakiś sens cierpieniu, chorobie terminalnej, utracie wartości życiowych, przygotowaniu się do śmierci przez te ekstremalne doświadczenia przechodzą w sposób bardziej adaptacyjny niż osoby biernie przyjmujące zrządzenia losu.

144. INTEGRACYJNY MODEL OSOBOWOŚCI wg R.McCRAE'A I P. COSTY- INTERPRETACJA SCHEMATU

R. Mc Crae'a i P. Costa zaproponowali, by koncepcja Wielkiej Piątki umieszczona została w kontekście całościowego modelu osobowości. Dla integrowania i porównywania różnych koncepcji zdefiniowano zespół kategorii zmiennych wchodzących w zakres psychologii osobowości, która zajmuje się:

• podstawowymi tendencjami

• wpływami zewnętrznymi

• charakterystycznymi przystosowaniami

• koncepcją siebie

• obiektywną biografią

Uwzględniony został cały szereg zmiennych osobowościowych, które nie występowały w ramach teorii cech. Badacze podkreślili możliwości i ograniczenia teorii cech, nie negując wartości innych podejść do badania osobowości a podkreślając ich rolę. Podkreślili fundamentalne znaczenie teorii cech.

ORGANIZACJA OSOBOWOŚCI WG TEORII PIĘCIOCZYNNIKOWEJ

R.McCRAE”A I P. COCTY

Podstawy biologiczne- wyznaczają podstawowe tendencje, ogólne potencjalności i dyspozycje w tym

biologicznie określony program rozwoju i zmian organizmu człowieka. Decydującą rolę odgrywają czynniki genetyczne i oddziaływania środowiska ingerujące w biologiczną strukturę i procesy fizjologiczne ( uszkodzenia organiczne, skutki zanieczyszczenia środowiska ).

Podstawy biologiczne oddziałują bezpośrednio na:

Podstawowe tendencje- które obejmują temperament i strukturę cech.

Fundamentalne wymiary osobowości -cechy- uwarunkowane biologicznie są produktami doświadczeń życiowych i

w niewielkim stopniu zależne od środowiska. Cecha to również skłonność do określonych zachowań, może

implikować i zawierać motyw.

Do cech zaliczamy : - wymiary pięcioczynnikowego modelu osobowości

- cechy podawane przez Eysencka

- inne cechy o zakorzenieniu biologicznym ( Zuckermana )

W ciągu życia jednostki cechy wywierają wpływ na sposoby adaptacji: postawy, dążenia osobiste, przekonanie o

własnej skuteczności.

Cechy sięgają swoim wpływem koncepcji siebie człowieka.

Podstawowe tendencje wpływają na :

Charakterystyczne przystosowania- cechy determinują sposób zachowania, aczkolwiek to motywacja wpływa na

jego kierunek oraz cechy ukierunkowują motywację ponieważ posiadają

inklinację do pewnych zachowań ( większa/mniejsza aktywność

interpersonalna).

Charakterystyczne przystosowania są uwarunkowane socjokulturowo. Obejmują nawyki i umiejętności, motywy i

dążenia osobiste, przekonania i postawy, relacje i role. Są wynikiem interakcji cech i środowiska.

Poznanie osobowości na poziomie charakterystycznych przystosowań polega na poznaniu mechanizmów

motywacyjnych i wyjaśnieniu zachowania człowieka w wielu kategoriach mających odniesienie do czasu, miejsca

czy roli społecznej ( dążeń osobistych, zadań życiowych, mechanizmów obronnych i adaptacyjnych, strategii

radzenia sobie).

Osobowość widziana z tej perspektywy rozwija się pod wpływem oddziaływań

• podstawowych tendencji (cechy)

• socjokulturowych ( sięgają swoim wpływem koncepcji siebie)

• sytuacyjnych wpływów zewnętrznych

• wydarzeń życiowych

oraz w interakcji między jednostką a środowiskiem.

Charakterystyczne przystosowania zawierają podkategorię koncepcję siebie.

Charakterystyczne przystosowania ( sposób adaptacji) oraz oddziaływanie środowiska mają wpływ na decyzje

człowieka, co znajduje odbicie w:

Obiektywnej biografii. - Fakty z życia (przeprowadzka, zmiana pracy, małżeństwo czy rozwód) są pochodną

adaptacji i możliwości (ograniczeń ) , jakie daje środowisko. Towarzyszące im emocje i

zachowania są pod wpływem charakterystycznych przystosowań i oddziaływań

środowiska.

Charakterystyczne przystosowania i środowisko oddziaływują na:

Obraz siebie- zawiera schematy JA i historię lub mit osobisty. Koncepcja siebie kształtuje się na bazie cech

(równowaga emocjonalna i otwartość) , pod wpływem przystosowań kulturowych( motywacja w

nauce i praktyczne podejście do życia) oraz obiektywnej biografii( liczne zmiany).

Mity osobiste są bardzo ciekawym i potrzebnym elementem wprowadzonym do modelu.

Między poszczególnymi składnikami osobowości: podstawowe tendencje

wpływy zewnętrzne

charakterystyczne przystosowania

koncepcja siebie

obiektywna biografia

zachodzi szereg procesów(uczenie się, obrona).

Np.: kształtowanie więzi między dzieckiem a matką ma uwarunkowania temperamentalne

radzenie sobie ze stresem skoncentrowane na emocjach wykazuje związek z reaktywnością emocjonalną jako cechą

temperamentu

między cechami osobowości a wartościowaniem są analogie lub powiązania

cele życiowe korespondują z cechami osobowości

stopień złożoności autonarracji łączy się z cechą otwartości na doświadczenia

emocjonalny ton autonarracji łączy się z typem emocjonalności i neurotycznością

historia życia ma związek z motywacją

autonarracja ukierunkowuje zachowanie i wprowadza mechanizmy samokontroli

Przedstawiony model osobowości systematyzuje wiedzę i wyznacza kierunki na przyszłośc.

Model pokazuje miejsce i znaczenie teorii cech, jednak nie może się tylko do niej ograniczać.

Ma znaczenie integrujące, ukazuje miejsce poszczególnych teorii. Łaczy biologiczny i psychologiczny punkt widzenia.

Niezależnie od kontrowersji wokół Wielkiej Piątki, model ten stanowi dojrzały pomysł całościowego i wieloaspektowego ujęcia osobowości.

145. MODEL INTEGROWANIA NAUKI O OSOBOWOŚCI WG D. McADAMSA-

TRZY POZIOMY POZNANIA I ANALIZA OSOBOWOŚCI

Osobowość implikuje odniesienia do trzech rodzajów, zakresów zmiennych:

• cechy wspólne wskazujące na predyspozycje behawioralne(natura ludzka)

• różnice indywidualne(dążenia, cele, wartości)ujawniające podobieństwa i różnice

• system osobistej narracji ( jakie znaczenie osoba nadaje doświadczeniom)

Na poznanie osobowości składa się znajomość:

- cech,

- charakterystycznych przystosowań

- historii życia.

CECHY- mają charakter akontekstowy. Rozwój cech jest uwarunkowany biologicznie dlatego też środowisko odgrywa

mniejszą rolę w ich kształtowaniu. Zmienność cech w czasie jest ograniczona. Odpowiadają za funkcjonowanie

jednostki w różnych sytuacjach i czasie. Cechy to wymiary osobowości opisujące wewnętrzne, ogólne różnice

indywidualne w zachowaniu, myśleniu i odczuwaniu.

Np. życzliwość, dominacja, tendencja do depresji, punktualność.

Celem poznania jest opis struktury osobowości.

CHARAKTERYSTYCZNE PRZYSTOSOWANIA- szczegółowe aspekty osobowości przedstawiające adaptację do wyzwań i zadań o charakterze motywacyjnym, poznawczym i rozwojowym. Zmienne takie jak: dążenia osobiste, zadania życiowe, mechanizmy obronne, strategie radzenia sobie, uzdolnienia specjalne i zainteresowania, wartości służą do opisu i wyjaśnienia procesów motywacyjnych i rozwojowych. Mają odniesienie do czasu, miejsca i roli, czyli kontekstu sytuacyjnego i społecznego. Poznanie osobowości obejmuje eksplorację dynamiki, procesów i zmian. Teorie wyjaśniające funkcjonowanie osobowości to między innymi teorie uczenia się, społeczno kognitywne, poznawcze i inne.

HISTORIA ŻYCIA- specyfika narracyjnego myślenia . Dotyczy tego co unikalne, swoistej interpretacji

doświadczeń, wydarzeń i intencji. Badamy tu jakie znaczenie ma dla człowieka

jego własne życie, jak definiuje on swoją tożsamość i jaką historię spaja doświadczenie osobiste,

czyli jak osoba nadaje swemu życiu poczucie jedności, celu i sensu.

Wyzwanie tożsamościowe- stawianie pytań ( kim jestem, jak rozumieć zmiany zachodzące w życiu, kim będę w

przyszłości, co łączy przeszłość z przyszłością, jaką wartość mają cele i

dążenia osobiste, jaki jest bilans życia,)

wynika z dynamiki rozwojowej człowieka i jest wynikiem presji kultury, w której

preferowany jest model człowieka autonomicznego i samosterownego, świadomego swych

celów i dążeń.

146.

Kryteria oceny nauki o osobowości jako teorii naukowej wg Dan Mc Adamsa ( str.32 )

WSZECHSTRONNOŚC -teoria powinna wyjaśniać możliwie najszerszy zakres zjawiska

PROSTOTA - w najprostszy sposób wyjaśnia dane zjawisko

SPÓJNOŚĆ - nie zawiera tez wzajemnie sprzecznych

TESTOWALNOŚĆ- z teorii daje się wyprowadzić hipotezy, które są testowalne

TRAFNOŚĆ EMPIRYCZNA- większość hipotez na gruncie tej teorii da się zweryfikować

UŻYTECZNOŚĆ- teoria ma wartość aplikacyjną ( np. tworzenie programów terapeutycznych)

TWÓRCZOŚĆ- prowadzi do nowych pytań, problemów badawczych, rozwiązań teoretycznych

150. Przyczyny zachowań agresywnych wg wybranych teorii:

1.Agresja jest skutkiem instynktu śmierci (tanatos) jak przyjmował Z. Freud.

Pojawiają się wówczas zachowania agresywne gdy energia agresywna zostanie zbytnio skumulowana ( teoria hydrauliczna).

2.Teoria frustracji - agresji Neala Millera i Johna Dollarda Agresja jest społecznie wytworzonym zachowaniem, które jest skutkiem frustracji i wymierzone jest w innych . mając na celu ich zranienie.

Frustracja może wywołać agresję: wewnętrzną lub zewnętrzną. Zewnętrzna może być bezpośrednia lub przemieszczona..

3.Alber Bandura wysunął tezę, iż w powstawaniu i ujawnianiu się zachowań agresywnych centralną rolę odgrywają wzorce rodzinne, nie wzmocnienia - jak chcieli behawioryści a wzorce. Bandura uważał, iż centralną rolę w rozwoju osobowości odgrywa uczenie się od innych ludzi przez obserwację - rozwój osobowości odbywa się na zasadzie modelowania.

4.H. Kohut

Niekontrolowane zachowania agresywne nie są traktowane tylko jako przejaw popędu i słabości ego, ale jako złożone i utrwalone reakcje na nieoptymalne warunki rozwoju, czyli są echem zaburzonych relacji z obiektem ( str.70)

147.

Niepewne poczucie własnej wartości w świetle teorii

A) H. KOHUTA- warunkiem zdrowego rozwoju jest opiekuńcza i wspierająca relacja z self obiektem lub self obiektami. W przypadku traumatycznego zerwania takiej relacji ( więzi emocjonalnej) w dzieciństwie, człowiek podejmuje desperackie próby odbudowania bądź nawiązania relacji z obiektem wspierającym, lokując swe uczucia i oczekiwania w osobie, która w danych okolicznościach jest blisko. Trauma związana z utratą obiektu wspierającego może naruszyć fundament poczucia własnej wartości i dlatego jednostka dąży do odbudowania utraconej relacji

2. A.ADLERA- Jednostkę gnębi poczucie niższości dlatego podejmuje działania kompensacyjne. Powszechnym doświadczeniem każdego dziecka jest poczucie niższości i bezradność wobec dorosłych, starszego rodzeństwa bądź rówieśników bardziej zaawansowanych w jakiejś formie aktywności. Charakterystyczny dla jednostki sposób radzenia sobie z uczuciem niższości utrwala się jako styl życia.

C)TEORIA OPANOWANIA TRWOGII (S.Solomon, J. Greenberg, T. Pyszczynski ). Poczucie własnej wartości polega na tym, że dostarcza ono człowiekowi poczucia sensu, wartości i bezpieczeństwa w zagrażającym i niepewnym świecie. Postępowanie według społecznie przepisanego wzorca daje poczucie bezpieczeństwa. Zabieganie o poczucie własnej wartości to redukcja lęku przed unicestwieniem.

149.

A.H.MASLOW:

Im bardziej potrzeby BEZPIECZEŃSTWA I MIŁOŚCI były zaspokojone we wczesnym okresie życia, tym większa odporność na frustrację POTRZEB PODSTAWOWYCH u człowieka dorosłego. Osoba wychowująca się w bezpiecznym i kochającym środowisku może do pewnego stopnia obyć się bez gratyfikacji tych potrzeb, będąc człowiekiem dorosłym, nie tracąc jednocześnie zdolności do samoaktualizacji. ( STR. 301)

148

GORDON W.ALLPORT uważa, iż osoba o osobowości dojrzałej posiada tolerancję na frustrację, dlatego drobiazgi nie wyprowadzają jej z równowagi, stres i frustrację uznaje za zjawisko wpisane w scenariusz życia, akceptuje własne słabości i porażki bez poczucia klęski, nie ma nastawienia obronnego, a jej poczucie bezpieczeństwa pochodzi z wczesnych doświadczeń dziecięcych.(str.12

Pytanie 151.

Czym się różni psychologiczne funkcjonowanie osób z wysoką i niską samooceną?

Koncepcja siebie to uporządkowany schemat zawierający epizodyczna i semantyczną pamięć na temat Ja i kontrolujący przetwarzanie informacji dotyczących Ja. Koncepcja siebie zawiera komponent wiedzy i komponent ewaluatywny, który jest pochodną postawy autorefleksyjnej i wyraża to, jak się ktoś czuje, kiedy ocenia samego siebie i posiadane atrybuty. Pierwszy komponent to samowiedza - kim jestem?; a drugi - samoocena - jak czuję się z tym, kim jestem? Zarówno samoocena, jak i samowiedza mogą mieć charakter stanu lub cechy.

poczucie własnej wartości = powodzenie

aspiracje

Osoby z wysoką i niską samoocena nie są kontrastowo różne, są po prostu inne.

Podczas badań przeprowadzonych przez Jennifer Campbell i Loraine Lavallee (1993), stwierdzono, ze osoby o niskiej samoocenie i nieklarownej koncep­cji siebie (samowiedza), w porównaniu z osobami z wysoką samoocena, charakteryzują się:

1) skłonnością do przypisywania sobie ocen pośrednich i unikania skrajnych, kiedy dokonują samoopisu na skalach;

2) mniejszym stopniem pewności posiadanych cech, na co wskazuje miedzy innymi czas reakcji;

3) mniejszą stabilnością przypisywanych sobie cech w badaniach podłużnych;

4) mniejszą spójnością treściową przypisywanych sobie charakterystyk, któ­re obejmują cechy pozytywne i negatywne;

5) przypadkowymi zmianami samoopisu w czasie, zamiast tendencji do modyfikowania przypisywanych sobie charakterystyk - w kierunku akcentowania cech dodatnich.

Osoby o niskiej samoocenie silniej reagują emocjonalnie na pozytywne i negatywne informacje zwrotne niż osoby z wysoką samoocena. Odznaczają się więc większa reaktywnością, ale i większa plastycznością.

Osoby z wysoka samoocena chętnie przyjmują bowiem pozytywne informacje zwrotne, natomiast ignorują negatywne; przeszacowują również liczbę ludzi, którzy podzielają ich poglądy, oraz maja przekonanie o unikalności swych zdolności.

Osoby z niska samooceną ulegają tym tendencjom w znacznie mniejszym stopniu, się więc większymi realistami. W ocenach siebie i innych są bardziej ostrożne. W zakresie autoprezentacji i funkcjonowania interpersonalnego osoby z niska samoocena unikają ryzyka i zwracania na siebie uwagi oraz staraj się ukrywać potencjalne wady. W ich zachowaniu uwidaczniają się motywy ochronne. Natomiast osoby z wysoką samooceną eksponują swoje zalety i wykazują większą pewność siebie.

Niska samoocena pociąga za sobą określone reperkusje motywacyjne. Chociaż osoby z niską samooceną łatwiej wierzą krytyce niż pochwałom, to jednak pragną pochwal. Wprawdzie aspiracje tych osób nie odbiegają od aspiracji osób o wysokim poczuciu własnej wartości, jednak sukcesy wydają się im nieosiągalne i dlatego nie zabiegają o nie z wystarczającym przekonaniem i wytrwałością, skupiają się raczej na unikaniu możliwych porażek. Osoby z niską samooceną silniej motywuje lęk przed klęską niż pragnienie chwały, odwrotnie niż osoby z wysoką samooceną. W zakresie reakcji emocjonalnych na sukces i porażkę nie ma znaczących różnic między osobami z niską i wysoka samooceną, pojawiają się natomiast różnice na poziomie poznawczym: osoby z niską samooceną oczekują porażki i łatwiej przyjmują, iż do niej doszło.

Podsumowując, ludzie z wysoka samoocena, jakiego zadania by się nie podjęli, myślą, że wykonają je dobrze, pragną być podziwiani i dążą do potwierdzania swych nadzwyczajnych właściwości. Natomiast ludzie z niską samooceną są ostrożni, niepewni, pragną sukcesów, ale jeszcze bardziej obawiają się porażek i dlatego kierują się motywami obronnymi, ochraniając niestabilne i obniżone poczucie własnej wartości.

Trzeba przy tym pamiętać, ze niska samoocena nie jest przeciwieństwem wysokiej samooceny. Ta druga jest bowiem jednoznacznie pozytywna i wyraźnie określona, natomiast niska samoocena nie jest wyraźnie negatywna, jest raczej ambiwalentna albo neutralna, niepewna, niestabilna i niespójna.

PYTANIE 152.

Na czym polegają dwie ewolucyjne ukształtowanie ścieżki rozwojowe:

Maksymalizowanie jakości i maksymalizowanie ilości?

W ramach ewolucyjnej teorii socjalizacji Jay Belsky, Laurence Steinberg i Patricia Draper (1991) formułują pogląd na temat adaptacyjnej wartości przywiązania wyrażającego brak poczucia bezpieczeń­stwa. Małe zaangażowanie rodziców w opiekę nad potomstwem, a nawet brak ochrony w sytuacjach stresowych i w warunkach zagrażających życiu, ma wartość adaptacyjna. Selekcja naturalna sprzyja przetrwaniu najsilniejszych organizmów, które zwłaszcza w warunkach ekstremalnych mają największe szansę przeżycia.

Istnieją dwie ewolucyjnie ukształtowane ścieżki rozwojowe, dwa adaptacyjne sposoby przekazywania genów:

1) Maksymalizowanie jakości - trwałe i raczej zgodne relacje miedzy rodzicami, odpowiedzialne rodzicielstwo, optymalne warunki dla rozwoju, zdrowia i edukacji dziecka oraz troskliwa opieka. Nazwa pochodzi stad, ze w takich rodzinach z reguły jest mato dzieci, a bezpieczne przywiązanie do rodziców kształtuje w nich zaufanie w relacjach interpersonalnych. Wysoka jakość ży­cia sprzyja przetrwaniu również słabszych organizmów.

2) Maksymalizowanie ilości - niestabilne związki i stresujące warunki rozwoju dzieci w sytuacji braków materialnych i emocjonalnych, wczesne dojrzewanie oraz wczesne rodzicielstwo i macierzyństwo - przygotowuje lu­dzi do funkcjonowania w warunkach silnego stresu i niedoboru środków koniecznych do życia. Nazwa pochodzi stąd, ze kobiety mają z reguły dużo dzieci, często z rożnymi partnerami, i na ogół nie zajmują się dziećmi, które wcześnie muszą radzić sobie same. Przezywają organizmy najmocniejsze. Brak trwałych więzi rodzinnych przygotowuje ludzi do spostrzegania innych jako nieprzewidywalnych i jest przyczyną niezdolności do pełnej wzajemności uczuć. Chłopcy z takich środowisk są na ogól agresywni, a dziewczęta lękowe i depresyjne.

Można powiedzieć, ze maksymalizowanie jakości przygotowuje ludzi do funkcjonowania w warunkach pokoju i względnego dobrobytu, podczas gdy maksymalizowanie ilości przygotowuje ludzi do funkcjonowania w warun­kach ekstremalnych, wojen, rewolucji i klęsk żywiołowych. Konkluzja nasuwa się jedna: różnice indywidualne, ukształtowane w toku ewolucji i utrwalone genetycznie, maja znaczenie adaptacyjne.

Co więcej, istnieje pogląd, ze leżąca u podłoża zachowań altruistycznych empatia, czyli zdolność odczytywania stanu emocjonalnego i rozumienia sytuacji drugiego człowieka, jest jedna z funkcji układu limbicznego, a jeśli tak jest, to i altruizm należy do ludzkiej natury i - oczywiście - ma znaczenie

Pytanie 153.

Interpretacja konfliktów wg Dollarda i Millera.

Postępując w tym duchu, u schyłku lat 30. Dollard i Miller (1969) wystąpili z tezą, ze agresja nie jest popędem, ale ze zachowanie agresywne jest forma reakcji na określone bodźce. Np.: na frustrację, która w swoją kolej rodzi agresję. Agresja jest społecznie wytworzonym zachowaniem, które jest skutkiem frustracji i wymierzone jest w innych, mając na celu ich ranienie.

Bezsprzecznym osiągnięciem Dollarda i Millera (1967) jest rozwinięcie i klarowne sformułowanie, opracowanej przez Kurta Lewina, teorii konfliktu.

Teorię konfliktu można wyrazić w postaci pięciu tez:

1) W miarę zbliżania się do pożądanego celu zwiększa się siła dążenia.

2) W miarę zbliżania się do niepożądanego celu zwiększa się siła unikania.

3) W miarę zmniejszania się odległości od celu siła tendencji do unikania rośnie szybciej niż siła dążenia

4) Wzrost siły popędu związanego z dążeniem czy unikaniem podnosi ogólny poziom leku.

5) Gdy rywalizują dwie reakcje, to wystąpi silniejsza z nich.

1. Konflikt miedzy dążeniem a dążeniem - to sytuacja, w której mamy dwa atrakcyjne cele, ale tylko jeden możemy wybrać. Wakacje na Chorwacji czy na Korsyce. W każdym przypadku będziemy zadowoleni.

2. Konflikt miedzy unikaniem a unikaniem - w tym przypadku chodzi o dwie sytuacje niepożądane, których nie da się równocześnie uniknąć i z którąś trzeba się zmierzyć.

( Jeśli uczeń decyduje, czy pójść pisać sprawdzian, do którego nie jest przygotowany, czy iść na wagary, to czego by nie wybrał, teoretycznie powinien być niezadowolony. Kiedy już jest na wagarach, żałuje, ze nie zaryzykował, może udałoby się odpisać.

3. Konflikt miedzy dążeniem a unikaniem - to sytuacja, w której cel ma dla nas zarówno pozytywne, jak i negatywne znaczenie. Jednocześnie przyciąga i odpycha. Kiedy zbliżamy się do jego realizacji, obydwie siły - dążenia i unikania - rosną; problem w tym, ze siła unikania rośnie szybciej. Wyobraźmy sobie, ze studentka kończąca studia ma iść na rozmowę kwalifikacyjną do potencjalnego pracodawcy. Na pracy jej zależy (sita dążenia), nie ma jednak doświadczenia w odbywaniu takich rozmów, trudno jej wybrać, w co się ubrać, a najbardziej obawia się kompromitacji (siła unikania). Im bliżej do umówionego terminu, tym opory zdają się piętrzyć (przyrost siły unikania jest większy niż siły dążenia).

4. Konflikt miedzy podwójnym dążeniem a unikaniem - ma miejsce, gdy jednostka wybiera między dwoma celami, z których każdy ma moc przyciągania i odpychania. Mężczyzna rozważający kwestię rozwodu i założenia nowej rodziny zdaje sobie sprawę, co traci, zwłaszcza wtedy, gdy coraz bardziej skłania się ku temu rozwiązaniu; a kiedy myśli zerwać z kochanką (po kolej­nych nieporozumieniach), wątpliwe atrakcje życia rodzinnego (w zaistniałej sytuacji) i świadomość, co traci, przerywając fascynujący związek uczuciowy, skłaniają go ponownie do działań rozwodowych. Dynamika wahań w zamian zbliżania się do jednego z rozwiązań i rezygnacji z drugiego, daje się znakomicie opisać i wyjaśnić w modelu podwójnego dążenia i unikania.

Jak można się domyślać, teoria konfliktu, hipoteza frustracja-agresja czy inne tezy dotyczące uczenia się zaowocowały licznymi hipotezami i badaniami empirycznymi. Jednocześnie, przynajmniej niektóre pojęcia z koncepcji psychodynamicznej zyskały nową postać, umożliwiającą ich operacjonalizację.

Nadają cel i sens ludzkiemu życiu

Sprzyjają ugruntowaniu poczucia własnej tożsamości

---