Prawo budżetowe

Prawo budżetowe obejmuje zagadnienia ustrojowe i proceduralne związane z kompetencjami organów państwa i samorządu w zakresie przygotowania i uchwalania budżetu, określania jego treści a także wykonania i kontroli budżetu .

Podstawowe źródła prawa budżetowego

Podstawowymi aktami prawnymi prawa budżetowego są:

Konstytucja RP - z dnia 2 kwietnia 1997 r.
(przepisy art. 216 i 219 - 226)

Ustawa o finansach publicznych -
z dnia 30 czerwca 2005 r.

Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych z dnia 17 grudnia 2004 r.

Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

z dnia 13 listopada 2003 r.

Definicja budżetu
(w sensie ekonomicznym)

Budżet państwa to plan finansowy, obejmujący wszystkie dochody i wydatki państwa w danym roku kalendarzowym.

Budżet ma charakter dyrektywny, uchwalany na z góry określony okres, w specjalnym trybie. Z jednej strony zawiera wielkości i tytuły bezzwrotnych z zasady dochodów państwa, a z drugiej strony wielkości i tytuły także bezzwrotnych wydatków na cele publiczne realizowane przez państwo.

Zasady budżetowe

Zasady budżetowe to postulaty doktryny kierowane pod adresem budżetu, jak i cechy charakterystyczne gospodarki budżetowej.

Do najczęściej wskazywanych zasad budżetowych należy zaliczyć:

• zasadę zupełności,

• zasadę szczegółowości,

• zasadę jedności,

• równowagi budżetowej,

• zasadę jawności,

• zasadę przejrzystości

Zasada zupełności

Zasada zupełności (powszechności) jest doktrynalnym postulatem aby do budżetu zarówno na szczeblu państwa, jak i samorządu terytorialnego z jednej strony trafiały wszystkie dochody publiczne, a z drugiej z tych budżetów były pokrywane wydatki publiczne.

W myśl tej zasady nie powinny funkcjonować żadne formy publicznej gospodarki pozabudżetowej

Rozliczenia z budżetem właściwe dla zakładów budżetowych jak i gospodarstw pomocniczych i funduszy motywacyjnych są przejawem ograniczenia zasady zupełności budżetu. Zasadę powszechności przełamuje istnienie funduszy celowych które funkcjonują poza budżetem.

Zasada szczegółowości

Zasada ta ma istotne znaczenie ze względu na zapewnienie racjonalnej gospodarki budżetowej jak i ze względu na kontrolę procesu rozdysponowania środków publicznych.

Szczegółowość budżetu ma wyraz w klasyfikacji budżetowej czyli prawnie ustalone zasady grupowania (a także podziału) dochodów i wydatków budżetowych. Może ona opierać na kryteriach:
- podmiotowych (wykonawcy budżetu),
- przedmiotowym (rodzaje dochodów i przeznaczenie wydatków) związanych z realizacją różnych funkcji w ramach gospodarki budżetowej,

- kombinacja wskazanych kryteriów.

Budżet państwa składa się z:

• części,

• działów

• rozdziałów

• paragrafów

Podział budżetu na części jest charakterystyczny wyłącznie dla budżetu państwa i może mieć charakter:

- podmiotowy- poszczególne części budżetu odpowiadają konkretnym wykonawcom budżetu (np. organy władzy, organy administracji, sądy),

- przedmiotowy - w oddzielnych częściach ujmuje się subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, rezerwy (ogólną i celową), obsługę długu Skarbu Państwa, przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki

Rezerwa ogólna

Środki przewidziane
w budżecie, które mogą zostać wykorzystane na pokrycie nieprzewidzianych wydatków. (0,2 % wydatków)

Rezerwy celowe

Środki przewidziane w budżecie między innymi na:

- na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu;

• na wydatki, których źródłem finansowania są środki pochodzące ze źródeł zagranicznych,

• na współfinansowanie zadań wynikających ze Wspólnej Polityki Rolnej oraz programów i projektów realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej;

• gdy inne ustawy tak stanowią.

(5% wydatków budżetu)

Zasada szczegółowości

Podział na działy i rozdziały jest podyktowany jest rodzajem działalności. Ma więc z reguły charakter przedmiotowy.

Paragrafy - także ujęte przedmiotowo - określają poszczególne rodzaje dochodów lub wydatków.

Rozporządzenie Ministra Finansów dnia 20 września 2004 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych

Zasada jedności

Zasada jedności ma dwa aspekty:

- formalny,

• materialny.

Respektowanie tej zasady od strony formalnej oznacza, że wszystkie dochody i wydatki są ujęte w jednym akcie prawnym np.ustawie budżetowej.

Zasada jedności merytorycznej (materialnej) zwana również zasadą „wspólnego kotła” to rozwiązanie prawne polegające na tym, że środki publiczne wpływające do budżetu stanowią w nim jeden wspólny fundusz przeznaczony na różne wydatki publiczne

Zasada równowagi budżetowej

Zasada ta to postulat dostosowania wielkości wydatków budżetowych państwa do poziomu jego dochodów

Teoretycznie zasada ta będzie naruszona zarówno gdy budżet zostanie uchwalony z nadwyżką (wydatki niższe od dochodów) jak i z deficytem (wydatki wyższe od dochodów).

Dopuszcza się uchwalanie budżetu z deficytem tzw. bezpiecznym ściśle kontrolowanym. Jego poziom powinien być ustalony w sposób bezpieczny dla gospodarki.

Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być pokryte przychodami pochodzącymi z:

1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;

2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;

3) pożyczek;

4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;

5) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

Art. 219 Konstytucji

Uprawnieniem parlamentu jest uchwalanie budżetu państwa, a procedura stosowana w tym zakresie stanowi jedną z form wykonywania kontroli Rady Ministrów przez Sejm.

Przyjęcie ustawy budżetowej rzadko dochodzi do skutku w postaci jaką nadał jej projektowi rząd.

Procedura uchwalania budżetu zakłada wiele działań podejmowanych w Sejmie i Senacie.

Pracami tymi związane są debaty wokół propozycji rządowych. Parlament wywiera duży wpływ na kierunki polityki prowadzonej przez Radę Ministrów.

Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy, wobec tego prace nad nim toczą się zarówno w Sejmie, jak i w Senacie.

Rada Ministrów jest zobowiązana do przedstawienia projektu ustawy budżetowej w czasie, który może zagwarantować jego uchwalenie przed rozpoczęciem roku budżetowego, który w Polsce pokrywa się z rokiem kalendarzowym.

Termin złożenia projektu został w Konstytucji tak określony, by pozwalał na uchwalenie budżetu w pożądanym terminie, a więc jeszcze przed rozpoczęciem roku budżetowego.

W toku prac plenarnych w Sejmie, zgłaszane są poprawki do projektu ustawy budżetowej. Zgłaszane są nawet propozycje, na które rząd nie przewidział pokrycia finansowego. Świadczy to że Sejm ma bardzo istotny wpływ na ostateczny kształt ustawy budżetowej, że często nie jest to wpływ mniejszy niż ten, który posiada Rada Ministrów, do której należy przygotowanie projektu ustawy.

Zasady i tryb przygotowania projektu budżetu określa ustawa o finansach publicznych.

Prace w izbach i w komisjach toczą się przy udziale ministrów, gdyż w toku prowadzonych debat konieczne są różne informacje m.in. o stanie finansów państwa.

Budżet państwa jest uchwalany z reguły na pełny rok budżetowy, chociaż Konstytucja dopuszcza w wyjątkowych przypadkach ujęcie dochodów i wydatków państwa w okresie krótszym niż rok. Wówczas jest uchwalana tak zwana ustawa o prowizorium budżetowym. Tryb postępowania z projektem ustawy o prowizorium budżetowym jest taki sam, jak przewidziany dla projektu ustawy budżetowej.

Ustawa o prowizorium budżetowe wyjątkowe przypadki ?

Konstytucja przewiduje także i rozstrzyga kwestię zaistniałą w przypadku, gdy ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie z dniem rozpoczęcia roku budżetowego.

Ustęp 4 stanowi, że w takiej sytuacji Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu, tak gdy chodzi o dochody budżetu, jak też i wydatki.

Art. 220 Konstytucji

Opracowując plan dochodów i wydatków Rada Ministrów przewiduje również dopuszczalny deficyt budżetowy. W toku prac sejmowych prognozowane wielkości mogą ulegać zmianom, dopuszczalne są bowiem korekty. Sejm jednak w toku tych prac nie jest całkowicie swobodny i nie może tych wielkości ustalać dowolnie. Wprowadzając zmiany po stronie dochodów czy wydatków jest związany zasadą, że nie jest dopuszczalne ustalanie w toku prac parlamentarnych większego deficytu budżetowego niż przewidział to projekt budżetu. Wskaźnik deficytu uwzględnia zaś wymogi rozwoju gospodarki i ustalenia wynikające z porozumień zawartych z międzynarodowymi organizacjami finansowymi.

Wskaźnik deficytu (zadłużenia) określony jest w art. 216 Konstytucji i wynosi on 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto.

Jest to przepis mocno dyscyplinujący Radę Ministrów, Sejm i Senat.

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne zawarte są w rozdziale 3 ustawy o finansach publicznych

Istotnym ograniczeniem, z którym liczyć się musi tak Rada Ministrów w toku opracowywania projektu ustawy budżetowej, jak i parlament w toku dyskusji prowadzonej w Sejmie i Senacie jest zakaz pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa. Przepisy te mają charakter antyinflacyjny.

Art. 221 Konstytucji

Krąg podmiotów dysponujących prawem inicjatywy ustawodawczej określa art. 118 Konstytucji. Przepis ten ma charakter generalny, natomiast art. 221 ustala wyjątki, polegające na ograniczeniu tego prawa w stosunku do innych, poza Radą Ministrów, podmiotów. W sprawach z zakresu finansów publicznych przepis ten wprowadza monopol inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów. Z treści art. 221 wynika, że w sprawach w nim wyliczonych Radzie Ministrów przysługuje wyłączność. Zatem projekty wymienionych ustaw pochodzące od innych niż Rada Ministrów podmiotów nie mogą stanowić przedmiotu prac Sejmu.

Celem takiego zapisu Konstytucji nie jest dyskryminowanie innych podmiotów niż rząd, czyli posłów, Senatu i Prezydenta.
Przygotowanie projektu budżetu, opartego na realnych przesłankach, wymaga nie tylko doświadczonego, wyspecjalizowanego aparatu, jakim dysponuje Rada Ministrów (w postaci Rządowego Centrum Studiów Strategicznych, Ministerstwa Finansów), ale także wiedzy o stanie i perspektywach rozwoju gospodarczego kraju, o planowanych wpływach do budżetu i o innych danych niezbędnych do opracowania realnego zastawu dochodów i wydatków państwa. Rozwiązania takie są stosowane nie tylko w Polsce, podobne zasady i wymogi prawne występują powszechnie.

Istotą uregulowań zawartych w art. 221 jest, że konstytucyjne ograniczenie w zakresie wykonywania inicjatywy ustawodawczej rozciąga się nie tylko na projekt ustawy budżetowej, ale i na projekty innych ustaw związanych z budżetem i stanem finansów państwa. Przy czym wyliczenie zawarte w art. 221 należy traktować jako wyczerpujące, które w żadnym przypadku nie może być interpretowane rozszerzająco.

Art. 222 Konstytucji

Ranga i rola ustawy budżetowej uzasadnia wprowadzenie określonych terminów związanych z tokiem przygotowania i uchwalania budżetu państwa.

Konstytucja nakłada na Radę Ministrów obowiązek przedkładania Sejmowi projektu ustawy budżetowej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, czyli do 30 września. Dopuszcza wprawdzie także późniejsze złożenie projektu, ale kwalifikuje to jako rzecz wyjątkową, nie precyzując przy tym jakie to przypadki uznać należy za wyjątkowe i kiedy niedotrzymanie tego terminu jest dopuszczalne.

Powtórzenie obowiązku wniesienia projektu ustawy budżetowej w w/w terminie przewiduje przepis art. 84 ust. 1 ustawy o finansach publicznych.

Ten obowiązek Rady Ministrów łączy Konstytucja z wymogiem postawionym Radzie Polityki Pieniężnej równoczesnego przedłożenia Sejmowi założeń polityki pieniężnej. W pracach nad budżetem Sejm dysponuje zatem łącznie tymi dwoma dokumentami.

Należy zaznaczyć, że okres 3 miesięcy został dobrze wyliczony, gdyż z jednej strony pozwala na uzyskanie wielu materiałów i informacji niezbędnych do przygotowania projektu, z drugiej zaś nie jest to okres zbyt wczesny, jako że tryb prac parlamentarnych i debat poprzedzających uchwalenie ustawy budżetowej jest bardzo czasochłonny. W sumie Konstytucja ustala maksymalny okres prac parlamentu nad budżetem na 4 miesiące, a jego przekroczenie grozi poważnymi konsekwencjami prawnymi, przewidzianymi w art. 225, czyli skróceniem kadencji Sejmu i Senatu.

Skutki jakie rodzić może niedotrzymywanie przez Radę Ministrów terminu określonego w art. 222 nie zostały w Konstytucji sprecyzowane. Będzie to niewątpliwie naruszenie już nie tylko ustawy o finansach publicznych, ale także Konstytucji, o ile Sejm nie uzna powodów zwłoki za wyjątkowe i usprawiedliwione. Może to stwarzać podstawę pociągnięcia rządu do odpowiedzialności politycznej (parlamentarnej), zaś w stosunku do winnych naruszeń Konstytucji także zastosowanie odpowiedzialności konstytucyjnej. Jest to zrozumiałe nie tylko z uwagi na znaczenie budżetu, ale także ze względu na fakt, że również brak dotrzymania terminów wyznaczonych dla parlamentu rodzi poważne konsekwencje włącznie ze skróceniem kadencji Sejmu i Senatu.

Art. 223 Konstytucji

Konstytucja wyznacza Senatowi czas na zajęcie stanowiska wobec uchwalonej przez Sejm ustawy budżetowej. Na ten cel wyznacza mu 20 dni, a więc mniej niż w przypadku innych ustaw, do których Senat może zgłaszać poprawki w okresie 30 dni (art. 121 ust. 2). Brak stanowiska Senatu po upływie 20 dni należy interpretować jako brak sprzeciwu i niezgłaszanie poprawek do tekstu uchwalonego przez Sejm.

Tak więc z 4 miesięcy jakimi dysponuje parlament na rozpatrzenie i uchwalenie ustawy budżetowej tylko 20 dni pozostawiono do dyspozycji Senatu, resztę wykorzystuje Sejm

Art. 224 Konstytucji

Czas przewidziany dla Prezydenta na podpisanie ustawy budżetowej ulega skróceniu w porównaniu z tym, jaki ma normalnie do dyspozycji. O ile na wykonanie tej czynności w odniesieniu do ustaw zwykłych Konstytucja przeznacza 21 dni (art. 122 ust. 2), co oznacza skrócenie tego okresu w porównaniu z Małą Konstytucją, która przewidywała 30 dni, to w przypadku budżetu wynosi on tylko 7 dni. Ten 7-dniowy okres ma zastosowanie tak w odniesieniu do ustawy budżetowej, jak i ustawy o prowizorium budżetowym.

Zakaz zwracania przez Prezydenta uchwalonej przez parlament ustawy budżetowej Sejmowi w celu ponownego jej rozpatrzenia (tzw. weto prezydenckie).

Kolejna kwestia wiąże się ze skierowaniem do Trybunału Konstytucyjnego przez Prezydenta ustawy budżetowej w celu zbadania jej zgodności z Konstytucją. W tym jednym tylko przypadku wyznacza Konstytucja Trybunałowi Konstytucyjnemu okres, w jakim ma on wydać orzeczenie. Trybunał ma na to 2 miesiące licząc do dnia złożenia wniosku w Trybunale i termin ten nie może ulec przedłużeniu.

Intencją ustrojodawcy jest, aby tak ważny dla funkcjonowania państwa akt prawny, jakim jest ustawa budżetowa, a także ustawa o prowizorium budżetowym, mógł być uchwalony i wejść w życie możliwie w terminie i bez opóźnień. W sumie, wliczając 4-miesięczny maksymalny okres prac w Sejmie i Senacie, 2-miesięczny w Trybunale Konstytucyjnym i 7-dniowy termin przeznaczony na podpisanie ustawy przez Prezydenta, Konstytucja ustala półroczny maksymalny czas pracy nad budżetem od dnia wniesienia projektu do Sejmu. Jest to i tak długi okres, jeśli zważy się fakt, że budżet jest uchwalony na okres roku i że Rada Ministrów musi się rozliczać z jego realizacji także w ściśle określonym czasie.

Konstytucja określając czas prac różnych organów mających związek z przygotowaniem i uchwaleniem ustawy budżetowej nie pomija Sejmu. Czas prac parlamentarnych nad projektem tej ustawy nie może przekraczać łącznie 4 miesięcy. Okres ten liczy się od dnia przedłożenia projektu ustawy Sejmowi, a obejmuje czas przeznaczony w Sejmie i jego organach (komisjach), prace w Senacie, a także ustosunkowanie się Sejmu do poprawek Senatu. Jest to więc okres przeznaczony na pracę obydwu izb. Jeżeli w ciągu tych 4 miesięcy ustawa budżetowa nie zostanie przedstawiona Prezydentowi do podpisu, wówczas mogą być zastosowane konsekwencje prawne. I jest to w toku prac nad budżetem jedyny przypadek, kiedy Konstytucja wyraźnie określa jakie konsekwencje prawne można zastosować.

Art. 225 Konstytucji

Przepis art. 225 przyznaje Prezydentowi w takim przypadku prawo zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu i Senatu, przy czym decyzja powinna zostać podjęta w ciągu 14 dni. Podkreślić należy, że w omawianym przypadku Konstytucja nie przewiduje obowiązku Prezydenta wydania takiego zarządzenia, a jedynie możliwość jego stosowania. Wskazuje na to redakcja art. 225, który stanowi, iż Prezydent może zarządzić skrócenie kadencji. Jest to więc przypadek fakultatywnego skrócenia kadencji, podjętego przez Prezydenta w wyniku oceny sytuacji zaistniałej i po wysłuchaniu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu. Skrócenie kadencji parlamentu powoduje w konsekwencji konieczność zarządzenia przez Prezydenta przedterminowych wyborów do Sejmu i Senatu, a winny się one odbyć nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji.

Art. 226 Konstytucji

Uchwalanie ustawy budżetowej to jednocześnie forma bezpośredniej kontroli Rady Ministrów w zakresie zamierzeń programowych na rok budżetowy, przy czym zamierzenia są wyrażone językiem liczb określających dochody i wydatki państwa. Sejm nie ogranicza się jednak tylko do kontroli uprzedniej, ale jest także zobowiązany przez Konstytucję do wykonania kolejnej kontroli już po zakończeniu roku budżetowego.

W konstytucyjnie określonym terminie 5 miesięcy po zakończeniu roku budżetowego Rada Ministrów ma obowiązek przedłożenia Sejmowi sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Połączenie obydwu tych dokumentów daje pełniejszy obraz stanu gospodarki i sytuacji finansowej państwa.

Sprawozdanie i informacja skierowane do Sejmu są przekazywane do rozpatrzenia Komisji Finansów Publicznych (poszczególne części sprawozdania trafiają też do właściwych komisji sejmowych) wraz z uwagami Najwyższej Izby Kontroli. Przedstawiciele komisji biorą udział w posiedzeniu Komisji Finansów Publicznych, gdzie przedstawiają stanowisko-opinię i uwagi tych komisji. Wyniki tych prac Komisja Finansów Publicznych przedkłada Sejmowi i referuje na jego posiedzeniu wraz z wnioskami w przedmiocie ich przyjęcia lub odrzucenia sprawozdania oraz w przedmiocie absolutorium. Na wykonanie tych czynności Konstytucja wyznacza Sejmowi 90 dni

Uchwałę w przedmiocie udzielenia lub odmowy udzielenia absolutorium podejmuje Sejm. Udzielenie absolutorium oznacza, że Sejm nie ma istotnych zastrzeżeń do działalności Rady Ministrów w zakresie realizacji ustawy budżetowej, że działania te aprobuje. Jeśli uchwała ta dotyczy Rady Ministrów, która już nie istnieje, uchwała ta ma tylko moralne i polityczne znaczenie. Natomiast odmowa udzielenia absolutorium rodzi znacznie poważniejsze konsekwencje. Jeśli Rada Ministrów, która odpowiada za realizację budżetu nadal funkcjonuje, jest tą uchwałą zobowiązana do złożenia dymisji na ręce Prezydenta. Rzecz w tym, że jeżeli istniejący rząd, opierający się na większości sejmowej, nie otrzymuje absolutorium, to jest to dowodem, że poparcie tej większości utracił. Ponadto negatywna dla rządu uchwała może być w szczególnych sytuacjach podstawą, o ile zaistnieją odpowiednie przesłanki, do pociągnięcia winnych członków rządu do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu. Postawić w stan oskarżenia można także członka już nie istniejącej Rady Ministrów, o ile zaistnieją skonkretyzowane zarzuty wobec konkretnych osób.

Definicja budżetu

Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów: organów: władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa; sądów i trybunałów; administracji rządowej.

 Ustawa budżetowa zawiera także między innymi :

- zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych;

- plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych;

- zestawienie dotacji dla państwowych agencji i fundacji z udziałem Skarbu Państwa.

Dochody budżetu państwa

Art. 62 ustawy o finansach publicznych

Dochodami budżetu państwa są:

- podatki i opłaty, które na mocy odrębnych ustaw nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, funduszów celowych oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych;

- cła;

- wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;

- dywidendy;

- wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;

- wpłaty nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;

- dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

- dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

- odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;

- odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;

- odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;

- grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile na mocy odrębnych przepisów nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;

- spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;

- inne dochody publiczne.

ANATOMIA DOCHODÓW

Wydatki budżetu państwa przeznaczone są na:

- realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały;

- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

- subwencje dla partii politycznych;

- dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami;

- dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego;

- dotacje na zadania określone ustawami;

- współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze źródeł zagranicznych

- realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Wydatki budżetu państwa dzielą się na:

- wydatki bieżące;

- wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa;

- wydatki majątkowe.

Wydatki bieżące obejmują:

- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

- subwencje dla partii politycznych;

- dotacje;

- wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane;

- inne świadczenia na rzecz osób fizycznych;

- zakupy towarów i usług;

- inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań;

- wydatki związane z realizacją Wspólnej Polityki Rolnej.

Subwencja

Środki przekazane
z budżetu państwa na finansowanie jednostek samorządu terytorialnego bez wskazania celu na jaki mają zostać przeznaczone.

Dotacja

Dofinansowanie z kasy państwa wydatków podmiotów innych niż państwowe jednostki budżetowe oraz ich zadań.

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa obejmują w szczególności wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.

Wydatki majątkowe obejmują:

• wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;

• wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

ANATOMIA WYDATKÓW

Wydatki sztywne

Subwencje dla samorządu terytorialnego najważniejsza jest subwencja oświatowa, dzięki której samorządy mają pieniądze na utrzymanie szkół

Finansowanie dróg

pieniądze na utrzymanie dróg krajowych, m.in. na remonty czy odśnieżanie

Koszty obsługi długu publicznego

trzeba wykupywać stare długi i mieć na wypłatę odsetek

Dotacja dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

renty, emerytury, świadczenia przedemerytalne

Dotacja dla Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

renty i emerytury dla rolników

Emerytury i renty żołnierzy i funkcjonariuszy oraz uposażenia sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku

Składki na ubezpieczenie społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne

Składki na ubezpieczenie zdrowotne finansowane z budżetu państwa

Wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa

Wydatki sądów powszechnych

największą pozycją są tu pieniądze na wynagrodzenia

Dopłaty do kredytów mieszkaniowych
i refundacja premii gwarancyjnych wypłaconych oszczędzającym na książeczkach mieszkaniowych

Składki do budżetu UE

Jak każdy członek Unii musimy się zrzucić do wspólnej kasy. Ale z UE dostajemy więcej .

Wydatki elastyczne

• wynagrodzenia i wydatki rzeczowe (bieżące jednostek budżetowych)

• dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego

• dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych (dotacje dla szkół wyższych, jednostek naukowo-badawczych itp.)

• dotacje dla podmiotów gospodarczych

• dotacje dla jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych oraz wydatki majątkowe

Deficyt budżetu państwa

to nadwyżka wydatków budżetu państwa nad jego dochodami Ⴎ„nad kreską”. Utrzymywanie się deficytu budżetu państwa powoduje narastanie Ⴎ długu publicznego.

Deficyt obrotów bieżących

Zasadniczą częścią deficytu obrotów bieżących jest nadwyżka importu nad eksportem. Powstaje ona, gdy więcej dóbr i usług sprowadzamy z zagranicy niż sprzedajemy do innych krajów.

Deficyt ekonomiczny sektora finansów publicznych

Na deficyt ekonomiczny sektora finansów publicznych składa się suma deficytów budżetu państwa, samorządów, jednostek ochrony zdrowia, funduszy celowych i innych jednostek, powiększona
o wypłaty rekompensat dla emerytów i pracowników sfery budżetowej, a następnie pomniejszona o transfery do drugiego filaru ubezpieczeń społecznych.

Większy deficyt sektora finansów publicznych powoduje zmniejszenie krajowych oszczędności, powiększenie Ⴎdeficytu obrotów bieżących, a także zwiększa presję inflacyjną.

Przychody i rozchody „pod kreską”

Środki, które wpływają do budżetu z tytułu prywatyzacji i sprzedaży skarbowych papierów wartościowych (przychody), przeznaczone na finansowanie deficytu, wykup papierów wartościowych, spłatę kredytów i finansowanie innych zobowiązań skarbu państwa.

Dochody i wydatki „nad kreską”

Dochody i wydatki związane
z funkcjonowaniem budżetu państwa jako kasy państwa.

Wydatki elastyczne

Wydatki, których wysokość może być regulowana przez rząd.

VAT

to tzw. podatek pośredni, zawarty już w cenie towarów i usług

daje państwu tym więcej pieniędzy, im więcej ludzie i firmy wydają na konsumpcję

podstawowa stawka VAT na większość towarów i usług wynosi 22%

część towarów i usług cieszy się niższą stawką, tak jest np. z nowymi mieszkaniami

Z INNYCH ŹRÓDEŁ -

dochody z innych źródeł (czterech najważniejszych)

rekompensata budżetowa z Unii

pieniądze przyznane Polsce podczas szczytu UE w Kopenhadze w grudniu 2002 r., po to by nie stała się w pierwszym roku członkostwa w Unii płatnikiem netto do budżetu UE (więcej wpłaca, niż dostaje)

Cło

kiedyś było to solidne źródło dochodów budżetowych

dochody z cła malały, w miarę jak zacieśnialiśmy gospodarcze związki z Unią Europejską

dziś zostały cła tylko na towary z krajów nienależących do UE, bo wewnątrz Unii Europejskiej

• na Wspólnym Rynku

• ceł nie ma

dochody jednostek budżetowych

m.in. różnego rodzaju opłaty sądowe i administracyjne, kary, grzywny, dochody z wynajmu pomieszczeń

rząd zalicza do nich też pieniądze, które dostajemy z Unii na poprawienie ochrony granic

Wpłata z zysku NBP

Narodowy Bank Polski zyski czerpie głównie z inwestowania rezerw walutowych. To zarówno odsetki od posiadanych papierów, jak i zysk z aktywnego zarządzania posiadanym portfelem (kupić taniej sprzedać drożej)

Podatek od gier

płacą go podmioty prowadzące działalność, która polega na organizowaniu gier np. loterii, gier liczbowych, gier na automatach

Z PODATKÓW -

Dochody z podatków (czterech najważniejszych)

PIT

podatek dochodowy od osób fizycznych

ten podatek płacimy państwu od naszych dochodów

ile budżetu z niego zbierze, zależy od naszych zarobków, liczby pracujących i inflacji

stawki wynoszą: 19, 30 i 40 proc.

stopniowo ubywa ulg, z których możemy skorzystać

CIT

podatek dochodowy od osób prawnych, płacą go spore firmy

im szybciej kręci się gospodarka, tym większe zyski mają firmy i tym większe płacą podatki

podatek wynosi 19% kiedyś był wyższy i uważa się że więcej firm próbowało go wtedy unikać, oszukując fiskusa

Akcyza

też podatek pośredni, także zawarty jest w cenach tego, co kupujemy

akcyzę dolicza się do ceny m.in. paliwa, alkoholu, papierosów, prądu, artykułów luksusowych

czasem obniżka akcyzy daje budżetowi większe dochody z tego źródła; tak stało się np. wtedy, gdy spadła akcyza na alkohol, bo wzrosła sprzedaż legalnej wódki

Elastyczne

rząd może stosunkowo swobodnie

o nich decydować

Sztywne

(zdeterminowane)

wynikają ze zobowiązań

które państwo wcześniej

Wydatki

---