POTRZEBY ŹRÓDŁEM GOSPODAROWANIA

1. Pojęcie cechy i rodzaje potrzeb.

Potrzeba-to stan niedoboru i braku czegoś w związku , za strukturą organizmu człowieka, jego indywidualnym doświadczeniu oraz miejscem społecznym jest niezbędny do utrzymania się przy życiu i umożliwienia rozwoju, zachowania gatunku, utrzymania określonej roli społecznej.

Rodzaje potrzeb:

• Egzystencja-pokarmowe, ekologiczne, zdrowotne, mieszkaniowe, odzieżowe

• Prokreacja i rozwój-opieki dydaktyczne, wychowawcze, rodzinne, samorealizacji

• Funkcjonalne-informacyjne, swobody, innowacji.

• Społeczne-przynależności, łączności, organizacji, więzi emocjonalnej, społecznej, użyteczności

• Psychiczne-subiektywne potrzeby prokreacji, rozwoju, erotyczne, kultury, estetyczne

Cechy potrzeb:

• Potrzeby są nieograniczone, co do swojej liczby. W miarę rozwoju cywilizacji rodzą się stale nowe. Mnożenie się tych potrzeb stworzyło współczesną cywilizację.

• Potrzeby są ograniczone, co do swojej pojemności. Oznacza to, że do zaspokojenia jakiejkolwiek z nich wystarcza określona ilość jakiegoś dobra.

• Potrzeby bywają w stosunku do siebie konkurencyjne i substytucyjne

• Potrzeby bywają komplementarne-wzajemnie się uzupełniają.

• W miarę zaspokajania potrzeb zmniejsza się ich intensywność, ale po jakimś czasie odzywa się nowa i to z większą siłą

2. Środki zaspokojenia potrzeb

Środkami służącymi do zaspokajania potrzeb są dobra materialne i usługi. Wśród dóbr wyróżnia się:

• Dobra wolne-znajdują się w przyrodzie w nieograniczonej ilości i bezpośrednio mogą zaspokajać potrzeby np. powietrze, słońce, woda morska.

Inne dobra nie nadające się do bezpośredniego zaspokojenia potrzeb np.. rudy żelaza, węgiel nazywamy dobrami gospodarczymi.

Dobra można podzielić również na:

• Dobra konsumpcyjne-służące bezpośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich np. żywność

• Dobra produkcyjne-służące do otrzymania nowych dóbr gospodarczych

Usługami są wszelkie czynności świadczone na rzecz podmiotów gospodarczych prowadzących działalność o charakterze produkcyjnym oraz na rzecz ludności przeznaczona dla celów konsumpcji, indywidualnej, zbiorowej.

Dzielimy je na:

• Produkcyjne-czynności będące współdziałaniem w procesie produkcji, ale nie tworzące bezpośrednich dóbr.

• Konsumpcyjne-wszelkie czynności związane bezpośrednio lub pośrednio z zaspokajaniem potrzeb ludzkich np. wytwarzanie wyrobów na indywidualne zamówienia, usługi, mieszkaniowe, komunalne

• Usługi ogólno społeczne-czynności zaspokajające potrzeby porządkowo-organizacyjne społeczeństwa jako całości.

Usługi dzielimy też na:

• Materialne-usługi świadczone przez zakłady usługowe, produkcyjne, handlowe, większość rzemieślników.

• Niematerialne-usługi świadczone przez gospodarkę mieszkaniową, nauka, oświata.

3. Zasoby, czynniki wytwórcze

Zasoby dzielimy na:

• Zasoby ludzkie-każdy człowiek posiada określone umiejętności zawodowe, a także doświadczenie w wykonywaniu pracy. Ważne są również zdolności do uczenia się i do rozwijania wiedzy. Wiedza zaś służy do przekształcania zasobów materialnych i kapitałów. Rozwój wiedzy to główny czynnik postępu technicznego i organizacyjnego

• Zasoby naturalne-nie są wytworem pracy ludzi, są darem natury. Są to: ziemia, surowce naturalne i rośliny. Dzielą się na

odnawialne i nieodnawialne

lasy ropa naftowa, minerały,

niemocna odnowić

wykorzystanych złóż

• Zasoby kapitałowe-rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wytworem pracy człowieka. Należą do nich:

Środki pracy i przedmioty pracy

Maszyny, narzędzia, instalacje, surowce i półfabrykaty

urządzenia przy pomocy których które służą do

wytwarza się produkty u usługi wyprodukowania danego

dobra

Do wytwarzania dóbr i usług czyli produktów wykorzystywane są czynniki wytwórcze:

• ziemia- zasoby naturalne

• zasoby kapitałowe to dobra wyprodukowane w celu ich wykorzystania

• przedsiębiorczość-zorganizowane pracy gospodarczej podejmując ryzyko poniesienia strat

• praca

4. Gospodarowanie i jego etapy

Gospodrowanie-to zespół planowanych czynności człowieka uwzględniające zasady racjonalnego gospodarowania, który zmierza do złagodzenia deficytu dóbr w stosunku do zapotrzebowania na nie.

Etapy:

• Produkcja właściwa polega na wytworzeniu dóbr

• Podział określa stosunek (ilość) w jakim wytworzone produkty przypadają jednostce.

• Wymiana-określa produkcje w jakiej jednostka żąda części przypadającej jej z podziału

5. Społeczny proces produkcji. Siły wytwórcze.

Produkcja-działalność gospodarcza w wyniku której wytwarza się dobra i usługi zaspokajające potrzeby ludzkie. Do produkcji potrzebne są trzy podstawowe czynniki:

• Praca ludzka-celowa i świadoma działalność człowieka, w efekcie której powstają dobra gospodarcze i usługi

• Środki pracy

• Przedmioty pracy-surowce, materiały, ziemia.

Środki pracy i przedmioty pracy stanowią środki produkcji. Środki produkcji oraz posługujący się nimi ludzie tworzą siły wytwórcze. Siły wytwórcze stanowią zespół czynników decydujących o potencjale produkcyjnym społeczeństwa.

6. Model krzywej możliwości produkcyjnych. Sposoby przesuwania krzywej.

Krzywa możliwości produkcyjnych jest graficznym przedstawieniem różnych kombinacji dóbr, które mogą być wytwarzane, gdy wszystkie zasoby są w pełni efektywnie wykorzystane.

Wyróżniamy:

• Krzywą liniową

• Krzywe wygięte w łuk

• Punkty leżące wewnątrz i na zewnątrz krzywej.

Przesuwanie krzywej możliwości produkcyjnych:

1. substytucja zasobów-zastępowanie energii człowieka innymi źródłami energii

2. rozkładanie kosztów w celu wyposażenia kapitałowego oraz ryzyka, które muszą ponosić , ludzie stworzyli i rozwinęli różnorodny zestaw struktur społecznych od rodzin i spółdzielni do korporacji i towarzystw ubezpieczeniowych.

3. Specjalizacja pracy-jest procesem dzielenia i przydzielania różnych zadań produkcyjnych poszczególnym osobom posiadającym różne umiejętności i talenty. Przyczynia się do zwiększenia produkcji, bo ludzie koncentrując się na wykonywanej pracy wykazują tendencję do osiągania większej sprawności działania. Specjalizacja zmniejsza potrzebę dublowania narzędzi

4. korzyści skali-to obniżka kosztu jednostki wywołana zwiększeniem wielkości produkcji, gdy wzrost zużycia zasobów wywołuje proporcjonalnie większy wzrost wielkości produkcji w danym okresie czasu

5. Handel-umożliwia ludziom zamianę dóbr i usług, które cenią sobie mniej na te dobra i usługi, które cenią sobie wyżej. Zwiększa on możliwość specjalizowania się poszczególnych ludzi. Handel umożliwia gromadzenie korzyści, które ludzie uzyskują w wyniku dokonywanych oszczędności na kosztach produkcji.

6. Pieniądz to ogólnie akceptowany środek wymiany lub handlu, który służy równocześnie jako ............ siły nabywczej. Bankier może wypożyczyć pieniądz komuś, kto pragnie kupić maszynę. W ten sposób pieniądz uwalnia zasoby, które mogą być użyte w działalności produkcyjnej.

WYBÓR-ISTOTĄ GOSPODAROWANIA

1. Rzadkość- to luka pomiędzy nieograniczonymi potrzebami a ograniczonymi dobrami służącymi do ich zaspakajania; to stosunek użyteczności do ilości dobra. Dobro jest użyteczne, gdy ma zdolności do zaspakajania potrzeb. Konsekwencją rzadkości jest zawłaszczeni i wymienianie dóbr oraz ich pomnażanie w procesach produkcji.

Gospodarowanie, które odbywa się w określonym momencie czasu napotyka na ograniczoność zasobów i technologii. W każdym momencie istnieje pewna ilość ludzi zdolnych i chcących podjąć pracę. Podobnie jest z technologiami produkującymi dostęp do wykorzystania w procesach wytwórczych. Wszystkie zasoby mogą być wykorzystane w stopniu maksymalnym. Technologia jest zbyt mała w stosunku do zapotrzebowania. Technologie są wykorzystane stare i opanowane, nowe wykorzystują ................... . Konsekwencją tych zjawisk jest problem rzadkości

2. Wybór i jego skutki.

Ludzie muszą dokonywać wyboru-co i jak produkować, ponieważ nie wszystkie potrzeby można zaspokoić w danym momencie. Wybór celów i środków potrzebnych do osiągnięcia tych celów stanowi istotę procesu gospodarowania. Gospodarowanie polega na ciągłym dokonywaniu wyborów przez jednostki gospodarujące. Każdemu wyborowi towarzyszy efekt-korzyści i koszty.

3. Koszt alternatywny.

Każde osiągnięcie korzyści oznacza powstanie kosztu alternatywnego (koszt utraconych korzyści). Konsument kupując telewizor będzie miał korzyści z tego, że będzie oglądał programy. Jego dochód jest jednak ograniczony i kupno telewizora oznacza rezygnację z zakupu innych dóbr, które także dostarczają mu korzyści. Zakup telewizora kosztuje konsumenta korzyści z konsumpcji.

4. Użyteczność jest to miara zadowolenia czy satysfakcji ludzi uzyskania z konsumpcji. Mówiąc o użyteczności mamy na myśli użyteczność całkowitą czyli ogólne zadowolenie czy samopoczucie np. zjedzenie batoników których się dawno nie jadło, powoduje że nasza użyteczność wzrośnie.

Użyteczność krańcowa-jest to przyrost użyteczności otrzymany dzięki konsumpcji kolejnej jednostki dobra lub usługi. Spostrzegamy że im więcej jednostek jakiegoś dobra konsumujemy, tym każda kolejna jednostka dobra sprawia coraz mniej przyjemności, czyli użyteczność krańcowa maleje.

5. Analiza kosztów całkowitych i krańcowych

Koszty całkowite jest to suma kosztów poniesiony na wszystkie czynniki wytwórcze wykorzystane do produkcji. Jest to pieniężny wyraz nakładów. Całkowite koszty stałe-są niezależne od wielkości produkcji. Są one ponoszone na stałe czynniki produkcyjne.

Całkowite koszty zmienne: zależy od wielkości i wraz z nią się zmieniają. Koszty te na zakup zmiennych czynników produkcji.

Koszty krańcowe-jest przyrost kosztów całkowitych spowodowanych wzrostem konsumpcji o jednostkę.

6. Zasada optymalizacji decyzji

Zasada optymalizacji:

ZM>KM -rozwój działalności

ZM<KM -ograniczenie działalności

ZM=KM -optymalny poziom działalności

Zakładamy że celem działalności jest maksymalizacja korzyści jakie można osiągnąć z rzadkich zasobów. Sytuacją optymalną jest zrównanie korzyści marginalne z korzyściami marginalnymi. Sytuację taką nazywa się punktem równowagi gospodarczego. Z zasady tej wynika, że jakakolwiek nierówność między ZM i KM zanika wraz ze zmianami poziomu działalności gospodarczej. Jest to wynikiem tego, iż w miarę powiększania rozmiarów działalności zmniejszają się korzyści marginalne, a koszty marginalne rosną.

PODSTAWY ORGANIZACJI PROCESÓW GOSPODARCZYCH

1. Alokacja zasobów

Alokacja- decyzja określająca sposób użycia danych zasobów i środków.

Alokacja zasobów- rozdział, rozdysponowanie środków pomiędzy różne konkurujące cele. Ponieważ zasoby są ograniczone, natomiast możliwości ich zastosowania są liczne i różnorodne, dlatego gospodarowanie polega na alokacji- rozdzielaniu rzadkich zasobów między różnorakie i możliwe ich zastosowania w procesach produkcji oraz dystrybucji.

Na proces alokacji zasobów i dóbr możemy spoglądać z dwóch punktów widzenia:

• Analiza makroekonomiczna- analizuje problemy alokacji na poziomie całego społeczeństwa, całej gospodarki narodowej.

• Analiza mikroekonomiczna- analizuje problemy na poziomie pojedynczych podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstwa, konsument).

2. Efektywność gospodarowania: optimum w sensie Patero.

Optimum w sensie Patero- sformułowane przez włoskiego ekonomistę Patero warunki optymalnej alokacji zasobów, zapewniające maksymalizacje dobrobytu. Zachodzi ono wtedy, gdy zasoby ekonomiczne i produkcja są alokowane w zastosowaniach w ten sposób, że ich realokacja do innych zastosowań nie może polepszyć położenia jednostki bez pogorszenia sytuacji, co najmniej jednej jednostki.

3. Racjonalność jako skutek rzadkości wyborów.

Racjonalność- postępowania polega na tym, że podmiot gospodarczy zbiera i analizuje przy pomocy rozumu wszystkie informacje niezbędne do podjęcia decyzji.

Gospodarować racjonalnie- rozumnie; wykorzystywać wiedzę, umiejętności.

Zasada racjonalnego gospodarowania- posiada dwa warianty :

• Zasada największego efektu, największej wydajności. Polega na takim doborze metody działania, by za pomocą danych, określonych nakładów uzyskać jak największy efekt

• Zasada minimalizacji nakładów środków, zasada oszczędności środków, zasada najmniejszego kosztu.

Oba warianty dają ten sam rezultat. Nie można ich połączyć.

Zasada posiada charakter:

• Prywatno gospodarczy- wykorzystywana jest do jednostkowego, prywatnego celu.

• Społeczno gospodarczy- wykorzystywana jest do realizacji wspólnego celu całego, szeroko pojętego społecznego procesu produkcji.

Racjonalność :

• Rzeczywista dotyczy wyniku wyboru i traktuje wybór jako racjonalny wówczas, kiedy wybrane rozwiązanie prowadzi do maksymalizacji korzyści.

• Proceduralna odnosi się do procesu wyboru i traktuje wybór jako racjonalny wówczas, gdy rzeczywiste podmioty (ludzie) wybierają metody przybliżające do osiągnięcia maksymalnych korzyści ze swojej działalności.

4. Pojęcie i cechy rachunku ekonomicznego.

Rachunek ekonomiczny- to zespół rachunków służących do podejmowania optymalnych decyzji gospodarczych. To zespół rachunków niezbędnych do wyboru optymalnego (z punktu widzenia przyjętego kryterium celu) rozwiązania jakiegoś zagadnienia z pośród różnych wariantów możliwych do zastosowania. Rachunek ekonomiczny stanowi podstawę podejmowania decyzji ekonomicznych, pozwala na optymalizacje decyzji dotyczących określonych zjawisk gospodarczych.

Cechy rachunku ekonomicznego:

• Względność- optymalność rozwiązania może być oceniana tylko z punktu widzenia celu, który ma być optymalizowany. To co jest racjonalne z punktu widzenia jednego określonego celu, może się okazać nieracjonalnym przy przyjęciu innego kryterium celu.

• Wariantowość- jeżeli chce się wybrać najkorzystniejszy sposób realizacji celu, to trzeba znać różne możliwe sposoby umożliwiające jego osiągnięcie. Każdy z wariantów musi być wewnętrznie spójny i logiczny oraz możliwy do realizacji (gdyby wybór padł na niego)

• Dualność- możliwość kierowania się zasadą maksymalizacji celu lub minimalizacji nakładu

• Kompleksowość- rachunkiem trzeba objąć wszystkie aspekty wiążące się z realizacją zamierzonego celu, a mające mieć wpływ na jego efektywność tj. zarówno na nakłady jak i na korzyści z nich płynące

• Optymalność

Rachunek ekonomiczny to zespół rachunków.

Podział ze względu na źródła danych:

• Gospodarka rynkowa- rachunek ekonomiczny ma charakter pośredni-dane dla rachunku są czerpane z rynku.kształtują się w warunkach konkurencji i przyjmują formę cen, płac itp.

• Gospodarka nierynkowa- rachunek ekonomiczny ma charakter bezpośredni - wyboru w skali gospodarki dokonuje się w jednostkach fizycznych. Kryterium wyboru to bezpośrednio rozmiary i struktury produktu końcowego całej gospodarki.

5. Niepewność i ryzyko w procesie gospodarowania

Niepewność- możliwość odchyleń- dodatnich lub ujemnych- od zamierzonych w planie efektów przedsięwzięcia.

Wyróżniamy niepewność:

• Losową- powodują przyczyny losowe np. burza, powodzie, awarie urządzeń technicznych; występuje w działach gospodarczych, w których wyniki działalności są silnie uzależnione od warunków naturalnych- rolnictwo, budownictwo, transport, komunikacja.

Zmiany wynikające z przyczyn przyrodniczych różnią się od przyczyn losowych tym, że mogą wywoływać zarówno korzystne jak i niekorzystne odchylenie wyniku ex post w stosunku do zamierzenia.

• Rozwojową- spowodowana innowacjami technicznymi i organizacyjnymi, czyli postepem technicznym i organizacyjnym (w długim okresie nie da się przewidzieć jakie innowacje będą miały miejsce i jakie będą ich skutki)

• Rynkowa- ma źródło w nie dających się przewidziec zmianach dat rynkowych (cen, płac, stop procentowych, popytu, podaży itd.) i przebiegu koniunktury.

6. Własność czynników wytwórczych. Przekształcenia własnościowe.

Własność- jest to zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień czy praw własności, jakimi dany właściciel dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu własnosci.

Składają się na to dwa podzbiory uprawnień:

• faktyczne- korzystanie w różnorodny sposób z obiektu;

• bezpośredni lub pośredni udział w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących wykorzystania tego obiektu, czyli zarządzania.

Własność w sensie prawnym- jest rozumiana jako pewien stosunek między osobą a rzeczą, który polega na wyłączności posiadania, użytkowania i rozporządzania tą rzeczą. Przedmiotem tej własności są rzeczy a podmiotem własności osoby (fizyczne, prawne).

Własność w sensie ekonomicznym- jest stosunkiem między ludzmi jaki powstaje w związku z faktycznym i niekoniecznie odzwierciedlonym w przepisach prawa korzystaniem przez ludzi z rezultatów działalności gospodarczej oraz dysponowaniem czynnikami produkcji. Przedmiotem własności są przede wszystkim czynniki produkcji, podmiotem konretnie żywi ludzie.

Rozróżnia się zwykle dwa zasadnicze rodzaje własności:

• własność prywatną

• własność publiczną

Przekształcenia własnościowe:

• prywatyzacja- zmiana stosunków własnościowych polegająca na udostępnieniu udziałów i akcji przedsiębiorstw państwowych, przekształcanych w spółki lub na sprzedaży przedsiębiorstw lub ich składników majątkowych osobom prywatnym (fizycznym i prawnym)

• reprywatyzacja- zwrócenie prywatnym właścicielom mienia upaństwowionego lub zarządanego przez państwo

• komercjalizacja- dostosowanie działalności przedsiębiorstwa do wymogów gospodarki rynkowej; przygotowanie przedsiębiorstwa do prywatyzacji

• nacjonalizacja- likwidacja prywatnej własności, środków produkcji i przyjęcie ich na własność przez panstwo (upaństwowienie) może mieć charakter dobrowolny lub przymusowy.

1. Sfera realna i sfera regulacji w gospodarce

• Procesy realne - to procesy materialne. Ich istotą są zmiany wielkości naturalnych w sferze produkcji, wymiany i konsumpcji. Polegają one na przetworzeniu czynników w dobra i usługi, ich przechowywaniu, przemieszczaniu i użytkowaniu np. banki, gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa handlowe. Bezpośrednich uczestników tych procesow określa się jako podmioty sfery realnej.

Ograniczenia realne- określane są przez warunki przyrodnicze, zasoby pieniężne, kapitałowe, wymagania technologiczne oraz popyt konsumpcyjny ludności.

• Procesy regulacji- to procesy myślowe, do których zalicza się postrzeganie, przekazywanie i przetwarzanie informacji, przygotowanie decyzji. Ich uczestników określa się jako uczestników sfery regulacyjnej.

Ograniczenia regulacyjne- są zwyczajowo lub prawnie ustalonymi normami postępowania.

Sferę realną dzielimy na :

• Podmioty produkcyjne: przedsiębiorstwa

• Sferę wymiany: rynek, przedsiębiorstwa handlowe, usługowe, banki, banki komercyjne

• Sferę konsumpcji: gospodarstwa domowe

7. Podmioty w gospodarce

Podział:

• Mikroekonomiczne- tzw. bezpośredni producent (pracownik, chłop, rzemieślnik), konsument oraz jednostki gospodarcze, w ramach których funkcjonują: przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne i ogrodnicze, warsztat rzemieślniczy, gospodarstwo domowe

• Mezzoekonomiczne- zrzeszenia producentów (koncerny, holdingi), regionalna władza państwowa, komunalna itp.

• Makroekonomiczne- takie, których decyzje i zachowanie się wywiera wpływ i skutki ogólnogospodarcze- państwo (parlament, rząd, jego organy), centralne związki gospodarcze przedsiębiorców, pracodawców i pracobiorców, banki, giełdy itp.

Podmiot- określona forma organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem.

Podstawowymi podmiotami w gospodarce runkowej są:

• Przedsiębiorstwo- podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągniecia korzyści.

• Gospodarstwo domowe- jest dobrowolnym związkiem ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące zarabiania i wydawania zarobionych pieniędzy.

• Instytucje państwowe- państwo, rząd i różne wyspecjalizowane jego agendy (ministerstwa, urzędy) reprezentujące państwo.

• Banki i instytucje pozabankowe- banki komercyjne, bank centralny, giełda papierów wartościowych.

• Podmioty demokracji społecznej- związki zawodowe, organizacje pracodawców, izby przemysłowo-handlowe, parie polityczne, federacje konsumentów, towarzystwa regionalne itp.

• Przedsiebiorstwa zagraniczne

SYSTEM GOSPODARKI RYNKOWEJ.

1. Pojęcie i klasyfikacja systemów.

System-jest to skoordynowany wewnętrznie układ elementów (rozpatrywany od zewnątrz układ stanowi całość natomiast od wewnątrz stanowi zbiór).

Klasyfikacja:

• System gospodarczy- są to wszystkie działania polegające na produkcji, wymianie, konsumpcji i usługach.

• System społeczny, są to związki między ludźmi, które funkcjonują w danym społeczeństwie.

• System kulturalny- są to wszelkie działania zaspokajające potrzeby kulturalne.

• System polityczny- to zespół norm ,przepisów prawnych oraz instrukcji ,nad którymi czuwają instytucje np.(policja ,sądy).

2. Istota i cechy systemu gospodarczego.

System gospodarczy (ekonomiczny)- to taki układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzącą działalnością gospodarczą ,determinuje prawa własności czynników produkcji ,rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji ,determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze a w ostateczności rozstrzyga kwestie :co jak i dla kogo ma być produkowane.

Podział systemu:

• Decyzyjny- całość prawno-instytucjonalnych uregulowań dotyczących uprawnień do podejmowania decyzji.

• Motywacyjny- całość prawno-instytucjonalnych uregulowań stwarzających bodźce lub zasady podnoszenia wyników ekonomicznych.

• Koordynacyjny- równoważy interesy różnych pomiotów w gospodarce. Obejmuje całokształt prawno-instytucjonalnych uregulowań zmierzających do uzgodnienia decyzji, planów działań ekonomicznych (jest identyczny z systemem alokacji i kierowania). Istnieją dwa sposoby koordynacji:

• System koordynacji zdecentralizowanej,

• System koordynacji scentralizowanej.

• Kontrolny:

• Kontrola przez rynek, (z czasem prowadzi do monopolu),

• Kontrola przez państwo, (poprzez odpowiednie przepisy).

Cechy systemu gospodarczego:

• Własność:

• W sensie prawnym (dana rzecz jest przypisana do właściciela aktem prawnym).

• W sensie ekonomicznym (można daną rzeczą zarządzać ,czerpać z niej korzyści, ale nie można jej

sprzedać).

• Alokacja - rozmieszczenie dóbr dla poszczególnych podmiotów,

• W gospodarce rynkowej - rynek,

• W gospodarce centralnej - państwo.

• Regulacja- dostosowanie wszystkich mechanizmów działających w danym systemie do osiągnięcia celu.

• Przez rynek,

• Przez plan gospodarki centralnej.

• Motywacja- pobudzenie do działania

• Kontrola- dział kontroli (instytucje do kontroli działania)

3. Rodzaje systemów ekonomicznych.

Ze względu na zasięg:

• Gospodarka regionalna (np.: gospodarka Śląska ,GOP),

• Gospodarka krajowa (np.: gospodarka Polski),

• Gospodarka międzynarodowa (np.: gospodarka kilku krajów),

• Gospodarka światowa (np.: ekologia ,załamanie giełdy, zadłużenia ,głód w krajach trzeciego świata).

Ze względu na własności czynników wytwórczych:

• Własność publiczna

• Państwowa (ma szerszy zasięg),

• Komunalna (miasta ,gminy ,województwa)

• Własność prywatna

• Kapitalistyczna(przedsiębiorstwa, które zatrudniają pracowników),

• Indywidualna(przedsiębiorstwo, którego właścicielem jest jeden człowiek),

• Grupowa (spółki akcyjne, cywilne)

• Drobnotowarowa (gospodarstwa)

Ze względu na sposób alokacji - zasobów

• Gospodarka centralnie planowana

• Dominująca forma własności- państwowa

• Narzędzia regulacji- plan centralny

• Ceny ustalane centralnie przez państwo

• Brak bezrobocia (bezrobocie ukryte)

• Minimalna lub brak samodzielności podmiotów gospodarczych

• Państwo dba o opiekę socjalną społeczeństwa- cecha podstawowa i pozytywna.

• Gospodarka rynkowa

• Kapitalistyczna gospodarka rynkowa

• W oparciu o kapitał np.: USA

• Dominująca własność prywatna

• Mała ingerencja państwa

• Sprawy socjalne pozostawione w sugestii społeczeństwa

• Społeczna gospodarka rynkowa (Niemcy) (początek po 2 wojnie światowej- pierwszy premier realizujący ją - ,ojciec cudu gospodarczego,, Ludwik Erhard.

• Gospodarka mieszana

• Dominuje własność prywatna

• Poziom opieki socjalnej zależy od poziomu rozwoju gospodarczego kraju

• Państwo chroni konkurencję, (aby nie było monopoli)

• Dba o interes małych firm

• Niweluje negatywne skutki działania rynku musi być poparcie społeczeństwa

• Socjalna gospodarka rynkowa- gospodarka ,państwa dobrobytu, (Szwecja);odchodzi się od tego modelu

• Dominuje własność prywatna (grupowa, kolektywna odgrywa większą rolę niż indywidualna)

• Duża rola państwa w gospodarce

• Duży zakres opieki socjalnej nad społeczeństwem -(ale były zbyt duże podatki); od początku lat 90-tych opieka socjalna jest mniejsza.

Ze względu na sposób podejmowania decyzji i

regulacji można wyodrębnić systemy:

• Scentralizowany- rządzi plan centralny ,władza centralna,

• Zdecentralizowany- decyzje podejmowane są w środowisku regionalnym.

4. Geneza gospodarki rynkowej. (18/19 wiek)

• Gospodarka naturalna- odbywa się bez wymiany. Polega na wytwarzaniu towarów do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Poziom produkcji nie jest wysoki, me ma nadwyżek do wymiany(okres ten trwał długo)

• Gospodarka towarowa - wymiana towaru na towar (zaczynają powstawać nadwyżki).T-T.

• Gospodarka towarowo pieniężna - wymiana towar - pieniądz - towar. T- P-T (powstają nadwyżki).

Na powstanie gospodarki rynkowej wpływ miały:

• Społeczny podział pracy

• Z rolnictwa pasterstwo

• Rzemiosło

• Z rzemiosła kupiectwo

• Odrębność ekonomiczna wytwórców- nie jesteśmy tylko właścicielami efektów pracy, ale i czynników wytwórczych.

5. Podstawowe cechy gospodarki rynkowej.

• Dominacja własności prywatnej

• Alokacja poprzez rynek- poprzez popyt i podaż

• Rynek tworzy ceny w zależności od popytu i podaży,

• Samodzielność podmiotów gospodarczych

• Ograniczona rola państwa (mała interwencja państwa)

• Konkurencja,

6. Modelowe ujęcie zależności w gospodarce rynkowej.

Model uproszczony o:

• Państwo

• Zagranicę

• Banki

• Instytucję

PODSTAWOWE KATEGORIE GOSPODARKI RYNKOWEJ.

1. Rynek

Rynek- to proces wymiany w trakcie którego negocjuje się warunki wymiany (lub miejsce wymiany dóbr i usług).

RODZAJE RYNKÓW:

• Ze względu na konkurencje:

• Rynek konkurencji doskonalej wielu konsumentów i producentów, produkt homogeniczny-jednorodny, brak barier ograniczających dostęp do rynku, istnieje doskonała informacja o rynku, występuje konkurencja cenowa

• Rynek konkurencji niedoskonałej:

• konkurencja monopolistyczna- wielu producentów, konkurują produktem, jakością, gwarancją i marką, występuje konkurencja produktem.

• Oligopol- występuje kilku dużych producentów danego towaru, istnieją bariery ograniczające dostęp do rynku (bariera: techniczna ,finansowa ,surowcowa ,rynku zbytu, znaku firmowego ,prawna).

• monopol pełny- jeden producent towaru, produkt jednorodny lub zróżnicowany ale nie posiadający na rynku innych bliskich substytutów, istnieje doskonała informacja o rynku.

• Ze względu na przedmiot transakcji:

• dóbr konsumpcyjnych,

• dóbr produkcyjnych,

• pracy,

• tytułów prawnych od dóbr pierwotnych (ziemi),

• dóbr kapitałowych,

• pieniężny ( waluta krajowa ,waluty obce),

• kapitału finansowego,

• tytułów prawnych (wartości niematerialnych: patenty, licencje).

• Inne klasyfikacje:

Ze względu na zakres przestrzenny transakcji:

• lokalny-regionalny.

• światowy-zagraniczny.

Ze względu na stopień legalności:

• legalne (biały),

• półlegalne (szary),

• nielegalne (czarny).

Ze względu na decyzję na rynku:

• rynek sprzedawcy

• rynek nabywcy

Rynki o dostępie:

• wolnym,

• ograniczonym - przetarg. Aby uczestniczyć w przetargach należy opłacić wadium.

Rynki różnią się sposobem ustalania ceny, sposobami, konkurowania i możliwością wejścia na rynek.

Poza rynkiem powstaje CENA ADMINISTRACYJNA -może ją ustalić monopol, państwo, oligoplol w wyniku porozumienia.

CENA MONOPOLOWA-cena kształtowana przez producenta.

2. Pieniądz

Pieniądz-to taki towar, który w długim okresie czasu pełni funkcję powszechnego ekwiwalentu (nazwa pochodzi od łacińskiego słowa „PEKUNIA” -BYDŁO.

Rozwój form wymiany:

• pojedyncza (prosta ,przypadkowa) -brak stałej relacji ,wymienia się to co się ma do wymiany).

• ekwiwalentna (ogólna)-jest to towar który pełni funkcję ekwiwalentu (sól, bydło, bursztyny),

• gospodarka rynkowa -jest to wymiana barterowa ,towar za towar, (T-T),

• gospodarka towarowo-pieniężna -jest to forma wymiany towarowo-pieniężnej, towar -pieniądz -towar,

(T-P-T).

Cechy pieniądza: jednorodność, trwałość.

Podstawowe teorie pieniądza:

• klasyczna -cena razy ilość towaru przez ilość obiegu pieniądza. M= (P*T)\V twórca Fisher

• monetarystyczna -powinno przyrastać tyle pieniądza w obiegu jaki jest wzrost produktu krajowego brutto M*V=P*T gdzie

M- ilość pieniądza P- ceny towarów, T- ilość towarów, V- szybkość obiegu pieniądza,

• keysowska - M=M₁+M₂=L₁(V)+L₂(r) - tzn. ilość pieniądza,

M jaka występuje składu się z pieniądza oszczędzanego, spekulacyjnego, M₂ pieniądz transakcyjnego ,M₁ a to się równa płynności, L₁ razy dochód ,Y dodać płynność, L₂ razy stopa procentowa r.

Pieniądz służy do oszczędzania i zarabiania na tym pieniądzu.

Systemy pieniężne:

• system waluty złote- 1870-1914 każdy wyemitowany pieniądz mógł być w pełni wymieniany na złoto.

M*V=M*T-K+Z

gdzie: K- kredyt, Z- spłata zobowiązań, V -szybkość obiegu pieniądza, MT- suma cen towarów.

• system dewizowo (dolarowo)-złoty -1944-1970 jedynym pieniądzem wymienialnym na złoto był dolar

• system wielowalutowy (wielodewizowy) -1971 waluty wiciu krajów są w wymienialne na świecie.

• SDR- jest to pieniądz emitowany przez międzynarodowy fundusz walutowy -jest to pieniądz w postaci zapisów na kontach Banków Centralnych. Jego wartość opiera się na 5-iu walutach: USD, DM, FRF, YEN,Ł (funt brytyjski).

Euro- jest to jednostka rozrachunkowa 11 krajów. Uczestniczy w systemie wyrównywania walut.

Funkcje pieniądza:

• funkcja miernika wartości - polega ona na określeniu jednostki pieniężnej i nazwaniu jej (np.: 0,222 168g złota nazywa się złotówką).

• funkcja środka cyrkulacji -pieniądz pośredniczy w akcie zakupu i wymiany towarów.

• funkcja środka płatniczego -występuje w odniesieniu do wszelkich płatności (pojawienie się pieniądza kredytowego jak weksel, banknot, czek).

• funkcja środka tezauryzacji - tworzenie skarbu, np.: oszczędzanie w jakimkolwiek banku ,ale należy uwzględnić inflację w skali roku.

• funkcja pieniądza światowego- pieniądz pośredniczy w wymianie towarów między podmiotami należącymi do różnych państw, służy do zwolnienia od zobowiązań w stosunkach międzynarodowych.

3. Cena

Cena-to wartość towarów wyrażona w pieniądzu.

Rodzaje cen:

• rynkowa -jest ustalona przez rynek, zależy od podaży i popytu,

• administracyjna - ustalona przez państwo

• minimalna- ustalona przez państwo (minimalna cena płodów rolnych),

• maksymalna - ustalona przez państwo (maksymalna cena zboża)

• relatywna -jest to cena towaru wyrażona w innym towarze

• dampingowa -cena towaru niższa niż koszty produkcji,

• detaliczna

• hurtowa

• absolutna- cena towaru wyrażona w jednostkach pieniężnych.

• równowagi -porównawcza

Funkcje cen:

• informacyjna -informuje o rzadkości danego dobra,

• bodźcowa (stymulacyjna) -jest to obniżanie kosztów produkcji,

• dystrybucyjna - poprzez cenę następuje podział dochodów, którymi dysponuje społeczeństwo,

• społeczna- dotyczy interwencyjnej polityki rządu np.: rząd nakazuje sprzedawać towary nawet po cenie niższej niż koszt wytworzenia tego produktu.

4. Popyt

Popyt-jest to chęć nabycia towarów przy danych ich cenach.

Czynniki wpływające na kształtowanie się popytu:

• cena danego dobra,

• wysokość dochodu,

• ceny innych dóbr,

• ocena przyszłości.

Rodzaje popytu:

• popyt komplementarny- popyt na jedno dobro wywołuje popyt na inne (np.; samochód i benzyna),

• popyt złożony (łączny)- to popyt na dobro zależny od popytu na wszystkie dobra, które z niego mogą być wytworzone (np.: popyt na stal zależy od popytu na samochody, statki, konstrukcje stalowe),

• popyt ograniczony-jest to zależność popytu na jedno dobro od popytu na inne dobre (np.: popyt na maszyny włókiennicze zależy od popytu na materiały włókiennicze),

• popyt substytucyjny-jedno dobro może być zastąpione innym dobrem (np.: masło i margaryna),

• popyt efektywny (pieniężny)- zwiększenie zainteresowania danym dobrem,

• popyt potencjalny - wystąpi gdy siła nabywcza (dochody) jest dostatecznie wielka.

• popyt spekulacyjny- przewidujemy, iż wzrostowi ceny może towarzyszyć wzrost popytu lub odwrotnie.

5. Podaż

Podaż-to ilość dobra jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny.

Czynniki warunkujące rozmiary podaży:

Podaż zależy od:

• czynników produkcji (wzrost cen powoduje wzrost podaży),

• kosztów produkcji (im lepsza technologia tym większa podaż)

• czasu,

• liczby przedsiębiorstw na rynku,

• warunków klimatycznych (wpływ na rolnictwo ,budownictwo).

• cen innych dóbr

Rodzaje podaży:

• Łączna- dobra nie mogą być produkowane oddzielnie (np.: wełna i baranina ,koks i gaz),

• podaż zastępowalna (substytucyjna)-wzrost produkcji jednego dobra wymaga ograniczenia produkcji innego dobra.

RYNKOWY MECHANIZM KREOWANIA CENY RÓWNOWAGI

W gospodarce rynkowej ceny kształtują się pod wpływem prawa podaży, które wyraża związki zachodzące między ceną towarów ich podażą oraz popytem na nie.

1. Popyt

Popyt- chęć nabycia towarów przy danych ich cenach.

Popyt to takie potrzeby, które mają pokrycie w sile nabywczej i które ujawniają się wówczas. gdy siła nabywcza jest dostateczna:

popyt efektywny (pieniężny)

popyt potencjalny- to popyt, który wystąpiłby, gdyby siła nabywcza była dostatecznie wielka.

Wielkość popytu zależy od ceny danego dobra, od wysokości dochodu, od cen innych dóbr, a także od ceny przyszłości.

Rozróżnia się popyt:

• Komplementarny- występuje wówczas, gdy popyt na jedno dobro wywołuje popyt na inne (np. samochód i benzyna)

• Ograniczony- oznacza zależność popytu na jedno dobro od popytu na inne dobro (np. popyt na maszyny włókiennicze zależy od popytu na materiały włókiennicze)

• Złożony- to popyt na dobro, zależny od popytu na wszystkie dobra, które z niego mogą być wytworzone ( np. popyt na stal zależy od popytu na samochody, statki itp.)

• Substytucyjny- występuje wówczas, gdy jedno dobro może być zastąpione innym dobrem ( np. masło i margaryna)

Zależność popytu od ceny- przy wzroście ceny danego dobra popytu na nie maleje, a przy spadku ceny- popyt na nie rośnie

DD- krzywa popytu

Im wyższa cena, tym mniej kupujemy. Popyt odwrotnie proporcjonalny do ceny.

2. Podaż

Podaż- zaoferowana do sprzedaży ilość określonego dobra;

suma informacji o ilościach dobra, jakie w danym czasie mogłyby się pojawiać na rynku przy. różnych poziomach cen

Krzywa podaży:

Określa zależność miedzy ceną rynkową a wielkością podaży.

Krzywa podaży S wskazuje jak przy różnych cenach kształtuje się (lub kształtowałaby się) podaż danego towaru. Jeżeli cena

jest wysoka- podaż jest także wysoka, jeżeli cena niska- podaż także niska.

S- podaż

P- cena

S S- krzywa

podaży

Im wyższa cena, tym więcej produkujemy. Podaż wprost proporcjonalna do ceny.

Wielkość podaży zmienia się. gdy zmieniają się ceny. koszty produkcji. przepisy prawne, rentowność. Rozróżnia się dwa rodzaje podaży: łączna i zastępowalna

• podaż łączna- dotyczy dóbr, które nie mogą być produkowane oddzielnie (np. wełna i baranina)

• podaż zastępowalna (substytucyjna)- występuje wówczas, gdy wzrost produkcji jednego dobra wymaga ograniczenia produkcji innego dobra.

Paradoks Giffena

Polega na tym, że wzrost ceny danego dobra powoduje wzrost popytu na nie (np. w Irlandii w ubiegłym wieku- wzrost ceny chleba spowodował wzrost popytu na nie).

Efekt owczego pędu

Polega na wzroście popytu, dlatego że inni konsumują to samo dobro. Jest on następstwem chęci naśladowania innych i postępowania tak jak postępują ci, z którymi chcemy być utożsamiani.

Efekt snobizmu

Nie konsumuje się pewnych dóbr dlatego, że inni je konsumują. Efekt ten odzwierciedla chęć wyróżnienia się spośród innych,

odwrotność owczego pędu.

Efekt Veblena

tzw. konsumpcja na pokaz. Wzrost popytu na dobro następuje dlatego, że jest ono drogie, a nie tanie. Podłożem takiej postawy jest chęć zaimponowania innym, zademonstrowania swojego bogactwa materialnego.

Prawo Engla

Engel stwierdził, że w miarę wzrostu dochodu maleje udział wydatków na żywność. Prawo to sformułowano również tak:

W miarę wzrostu ogólnej sumy wydatków rosną również wydatki na żywność, lecz rosną one wolniej niż suma wydatków.

3. Elastyczność popytu

Cenowa elastyczność popytu:

Określa reakcję na zmiany cen i dochodów. Reakcja popytu na zmiany cen jest różna dla różnych towarów. Do mierzenia tej reakcji popytu na zmianę ceny stosuje się współczynniki cenowej elastyczności popytu.

Cenowa elastyczność popytu- jest to stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany cen. Ma ona postać:

ΔD- zmiana wielkości popytu na dane dobro pod wpływem zmiany cen.

D- wielkość popytu na dane dobro w okresie wyjściowym.

ΔP-różnica pomiędzy nową ceną a ceną w okresie wyjściowym.

P- cena dobra w okresie wyjściowym.

-względna zmiana popytu

znak (-) zwraca uwagę na przeciwne kierunki zmian tych wielkości tzn. gdy cena rośnie-popy maleje

Podział popytu (kryterium podziału- wielkość współczynnika cenowej elastyczności):

• popyt nieelastyczny

Jeżeli współczynnik cenowej elastyczności popytu jest mniejszy od jedności to zniżka lub zwyżka ceny spowoduje mniej proporcjonalny wzrost lub spadek popytu.

Np. jeżeli cena ulegnie obniżce o 10 % to popyt wzrośnie o 5%

Kąt nachylenia krzywej pomiędzy 45 a 90 stopni

• popyt proporcjonalny (popyt jednostkowej elastyczności)

Jeżeli współczynnik cenowej elastyczności popytu równa się jedności to zmiana ceny wywołuje równe co do wielkości względne zmiany popytu.

Np. wzrost ceny o 10% spowoduje zmniejszenie popytu o 10%.

Kąt nachylenia krzywej równy 45 stopni

• popyt elastyczny

Jeżeli współczynnik cenowej elastyczności popytu jest większy od jedności to popyt rośnie lub zmniejsza się szybciej niż zmieniają się ceny.

Np. gdy cena spadnie o 10% to popyt wzrośnie o 20%.

Kąt nachylenia krzywej mniejszy od 45 stopni

• popyt sztywny

Jeżeli współczynnik cenowej elastyczności popytu równa się zero to zmiana ceny nie wywołuje żadnej zmiany popytu, oznacza to. że konsument nie reaguje na zmianę ceny.

Krzywa prostopadła do osi OX

• popyt doskonale elastyczny

Krzywa popytu biegnie równolegle do osi OX. Minimalne zmiany ceny powodują nie ograniczone zmiany popytu

L1

Czynniki określające cenową elastyczność popytu to:

• dostępność substytutu

• wielkość zmiany cen

• znaczenie danego dobra dla konsumentów

Znajomość elastyczności popytu pozwala przewidzieć jaka będzie reakcja popytu na zmianę ceny. Stosownie do przewidywanej reakcji można dokonać zmian w strukturze produkcji i w strukturze sprzedaży. Znajomość elastyczności popytu umożliwia określenie o ile należy podnieść cenę danego dobra, aby zlikwidować nadwyżkę popytu, jeśli taka istnieje lub o ile obniżyć cenę, aby zlikwidować nadwyżkę podaży.

Elastyczność dochodowa popytu- miarą reakcji popytu na zmiany dochodu jest współczynnik dochodowej elastyczności popytu. Jest to zmiana popytu na dane dobro podzielona przez stosunkową zmianę dochodu

oznacza względną zmianę dochodu ( income)

Wyróżnia się nominalne i realne dochody ludności

Dochody nominalne- wyrażone są w jednostkach pieniężnych

Dochody realne- wrażają to, co można nabyć za dochód nominalny przy aktualnie istniejącym poziomie cen

Znajomość dochodowej elastyczności popytu jest użyteczna do prognozowania zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego,

pod wpływem wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu zamożności poszczególnych warstw w społeczeństwie.

Krzyżowa elastyczność popytu ( substytucyjna)

zwana także mieszaną lub krzywą elastycznościową

Wyraża ona względną zmianę popytu na dobro y na skutek względnej zmiany ceny dobra x

-względny przyrost popytu na dobro y

-względna zmiana ceny dobra x

4. Elastyczność podaży- mierzy się stosunkiem względnego przyrostu podaży do względnego przyrostu ceny

-względny przyrost podaży

-względny przyrost ceny

Elastyczność proporcjonalna- jej wielkość równa się jedności Es=1 Edp=1 zmiana ceny o 1% wywołuje zmianę podaży (popytu) także o 1%

Podaż, popyt mało elastyczny- Es<l lub Edp< [-l]

zmiana ceny o 1% spowodowała zmianę podaży(popytu) o mniej niż 1%

Podaż, popyt bardzo elastyczny- Es>1 Edp>[-1]

zmiana ceny o 1% powoduje zmianę podaży (popytu) większą niż 1%

Elastyczność sztywna (zerowa)- Es=0 lub Edp=O

zmiana ceny nie spowodowała żadnej zmiany podaży lub popytu

5. Celowość badania elastyczności popytu i podaży.

Badanie elastyczności potrzebne jest producentowi.

Popyt zmienia się bardzo szybko np. spada śnieg - kupujemy buty

podaż zależy od czasu, zwiększenie produkcji, zastosowanie nowej techniki a zatem zwiększenie podaży wymaga czasu. Producent musi być do tego przygotowany.

6. Równowaga rynkowa

Cena równowagi- cena czyszcząca rynek, najlepsza dla konsumenta i producenta.

prawo podaży i popytu = popyt i podaż są sobie równe

Graficznie cenę równowagi można wyznaczyć rysując krzywą podaży i popytu na jednym wykresie, punkt przecięcia się tych dwóch krzywych wyznacza cenę równowagi.

Żadna inna cena poza ceną równowagi nie ma szans trwałości na rynku. Jeśli cena rynkowa byłaby niższa od ceny równowagi,

wówczas popyt przewyższałby podaż; gdyby zaś cena rynkowa była wyższa od ceny równowagi, wówczas podaż byłaby wyższa od popytu. Jeden i drugi stan oznaczałby brak równowagi na rynku.

Możemy krzywą popytu i podaży przedstawić na jednym wykresie. Punkt przecięcia tych krzywych wyznacza cen, przy której popyt i podaż są sobie równe. Tak ustalona cenę nazywamy ceną równowagi. W warunkach wolnej konkurencji byłaby wiec to taka cena, przy której producenci nie byliby zainteresowani ani w zwiększeniu ani w zmniejszeniu produkcji przeznaczonej do wymiany.

Nabywcy zaś nie byliby zainteresowani w nabyciu większej ilości dóbr niż tej, jaka znajduje się na rynku. W teorii ekonomii bardzo często stan owej równowagi nazywa się stanem równowagi doskonalej. Jeżeli cena wyniesie P3 (a wiec jest mniejsza od ceny P1) wówczas na rynku występuje bardzo wysoki popyt a niska podaż. W tej sytuacji cześć nabywców skłonna jest zapłacić wyższa cenę, aby zakupie zadany towar, który na rynku jest dostarczany w niedostatecznej ilości. Cena P3 będzie wskazywała tendencje zwyżkowa. Gdy cena będzie wynosiła P2 (a wiec jest większa od ceny P1) wówczas podaż będzie przewyższała popyt. W tej sytuacji nastąpi nadwyżka podaży nad popytem. Producenci, aby sprzedać swoje towary będą musieli obniżyć swoje ceny. Cena równowagi ustała się na rynku właściwie niezależnie od wartości towaru. Gdy jednak założymy, że cena równowagi na poszczególne towary znajdujące się na rynku przynosi jednakowe korzyści producentom i konsumentom wówczas możemy stwierdzić, ze cena równowagi odpowiada wartości towaru.

Równowaga rynkowa, sytuacja na rynku, w której

- przy określonej cenie zwanej ceną równowagi rynkowej

- wielkość popytu na określony produkt (lub inny przedmiot wymiany) zrównuje się z wielkością jego podaży

Graficznym obrazem stanu równowagi rynkowej jest punkt równowagi rynkowej tj. punkt przecięcia się krzywej popytu

z krzywą podaży

Przy cenach rynkowych wyższych od ceny równowagi pojawia się nadwyżka podaży nad popytem (nadwyżka rynkowa) ceny rynkowe niższe od ceny równowagi powodują powstanie nadwyżki popytu nad podażą (niedobór rynkowy).

Wystąpienie nadwyżki rynkowej, będące rezultatem zwiększenia się podaży lub zmniejszenia popytu pod wpływem innych niż cena czynników, uruchamia procesy dostosowawcze polegające na obniżaniu ceny przez sprzedawców w rezultacie czego rozmiary popytu rosną. a zmniejsza się wielkość podaży. Proces ten trwa dotąd, dopóki nie nastąpi ich zrównanie.

W przypadku niedoboru rynkowego sprzedawcy podwyższają cenę tak długo, aż zmniejszająca się wielkość popytu i rosnąca wielkość podaży doprowadzą do ustalenia ceny równowagi

Analogiczne zasady kształtowania równowagi rynkowej występują także na rynkach czynników wytwórczych, z tym, że na rynku pracy rolę ceny polni płaca, na rynku finansowym stopa procentowa, a na rynku ziemi i innych nieruchomości może ją pełnić także renta gruntowa.

7. Procesy dostosowawcze w różnym horyzoncie czasowym

Okres krótki- popyt z d do d' - zwiększa się, ale podaż się nie zmienia; popyt może zmienić się bardzo szybko, więcej czasu potrzeba na zmianę podaży; to okres, gdy nie ma zmian technicznych

Okres średni- nastąpił wzrost podaży, ale cena nie zwiększa się tak szybko np. zatrudniamy robotników na dłużej.

.

Uc

Uk

Um =

Korzyści malejące

Korzyści rosnące

Popyt D

Cena P

DD

podaż

Cena P

10%

5%

P

P₁

P₂

q₁ q₂

Q

D

_D^'

P

P₁

P₂

10%

10%

q₁ q₂

Q

D

D'

E=1

%ΔD=%ΔP

Q

q₁ q₂

10%

5%

P₂

P₁

P

D

P₂

P₁

P

10%

D'

D

D'

q₁

Q

E=0

P

Q

D

f

E→

P

S

d, S

d

d'

R'

R

d

d'

R

R'

d'

d

S

P

---