TRAUMATOLOGIA

Uraz (trauma) - następuje, gdy siła bodźca przekracza wytrzymałość fizjologiczną tkanek. Zmiany mogą być wywołane czynnikiem urazowym, obciążeniem, uszkodzeniem. Zwierzęta dotknięte urazem należy traktować jako ogólnie chore.

Urazy zamknięte:

- wstrząśnienie (commotio),

- stłuczenie (contusio),

- krwiak (haematoma),

- skręcenie (distorsio),

- rozerwanie (ruptura).

Urazy otwarte:

- rana (vulnus).

• Wstrząśnienie.

Występuje po zadziałaniu bodźca na dużej powierzchni. Brak jest uszkodzenia anatomicznego. Występują zaburzenia neurologiczne (dotyczy głównie mózgu i rdzenia).

Przyczyny - wybuch, wypadek, uderzenie tępym narzędziem.

• Stłuczenie.

Dotyczy tkanek położonych między niepodatnym podłożem a przedmiotem (tkanka łączna, mózgowa, mięśniowa, małe naczynia).

Przyczyny - zgniecenie, uderzenie, upadek, ugryzienie, ucisk uprzęży.

Objawy - bolesność samoistna bądź prowokowana; obrzęk, którego przyczyną jest przepełnienie tkanki krwią i chłonką; podwyższona temperatura tego miejsca; podbiegnięcia krwawe; obrzęk ciastowaty w otoczeniu, spowodowany przeciekiem osocza z kapilar.

Często trzeba naciąć skórę, usunąć uszkodzoną tkankę i skrzepy, zapobiegać zakażeniu, zgorzeli, martwicy.

Postępowanie:

- usprawnić resorpcję substancji toksycznych, aby uniknąć wstrząsu;

- postępowanie ogólne: płyny, glikokortykosterydy, środki p/bólowe;

- miejscowo zimne okłady, aby zmniejszyć ból, zredukować krwawienie;

- od 3 dnia stosujemy okłady rozgrzewające, co powoduje przekrwienie, szybszą resorbcję, demarkację, naprawę;

- stosujemy opatrunek unieruchamiający.

* Modzel - powstaje przy uszkadzającym działaniu często powtarzającego się czynnika o małej sile. Mikrourazy. Powstaje zwłóknienie skóry i tkanek podskórnych. Nie ma krwawienia.

Leczenie - likwidacja czynnika sprawczego, a nie tylko leczenie zachowawcze (w celu niedopuszczenia do nawrotów). Usunięcie chirurgiczne trudne, bo zazwyczaj lokalizują się w pobliżu stawów.

* Zapalenie kaletki (bursa metacarpalis) - występuje u buhajów z powodu ich znacznej masy i często długotrwałego opierania się na przedramieniu podczas wstawania. Dochodzi do zapalenia, przerostu kaletki i jej otoczenia.

Leczenie - dostawowe wprowadzenie MgSO₄ do świeżo przerośniętej kaletki. W ciągu 14 dni następuje odseparowanie kaletki od otoczenia. Usuwa się ją przez nacięcie i zakłada opatrunek uciskowy.

* Międzyraciczak (limax) - jest to przerost skóry szpary międzyracicowej, występujący najczęściej u buhajów. Czynnikiem usposabiającym są wady postawy, które wywołują przeciążenie skóry biorącej udział w łączeniu palca III i IV. Dochodzi do infekcji, zanokcicy. Łatwo operowalne.

• Krwiak.

Pojawia się przy stłuczeniu tkanki łącznej podśluzówki. Po oddzieleniu się naskórka powstaje krwiak tętniący, tak zwana jama chełbocząca (faluje z pulsem).

Krwiak rany chirurgicznej pojawia się przy złej hemostazie. Typowe miejsce występowania krwiaków to tułów (pobodzenie), ucho (otitis). Krwiak otwieramy po 7 dniach.

Objawy - gorący obrzęk, skóra nad krwiakiem ciemnoczerwona.

Postępowanie prowadzimy powoli, by nie doszło do wznowy. Początkowo postępujemy tak jak przy stłuczeniach, aż dojdzie do samoistniej tamponady naczyń (7 dni). Punkcja dużych krwiaków często nie przynosi efektów. Gdy krwiak ulegnie zakażeniu, leczy się go jak ropnia.

W przypadku ucha dolne ujście musi pokrywać się z dnem krwiaka. Należy docisnąć skórę do chrząstki, żeby nie było pustej przestrzeni. Aby nie uszkodzić skóry, zabezpieczamy nić (podkładka z wężyka do kroplówki).

• Rozdarcie (dilaceratio).

Np. rozerwanie opłucnej, zranienie płuc → efektem jest odma podskórna (emphysema subcutanea), przerwanie przepony → hernia diaphragmatica, przerwanie ścięgien i więzadeł (najczęściej u koni ścięgno zginacza palca i międzykostne pośrednie, u psów - ścięgno Achillesa, więzadło krzyżowe przednie w stawie kolanowym → następuje wysuwanie głowy kości piszczelowej w kierunku przednim).

Przerwanie częściowe dotyczy pojedynczych włókien lub ich pęczków, także naczyń.

• Zapalenie ścięgien (tendinitis).

Gojenie się tego zapalenie następuje przez naprawę (pojawienie się włókien kolagenowych), a nie przez odnowę. U koni dotyczy zginaczy, najczęściej przednich kończyn. U koni pociągowych - zginacza głębokiego; u koni wierzchowych - zginacza powierzchownego, międzykostnego pośrodkowego, więzadeł trzeszczkowych.

Objawy - rozlane zgrubienie, tkliwe, gorące, dochodzi do złamania się kończyny w stawie pęcinowym. Mija samoistnie po 1-2 tyg., gdy koń ma możliwość odpoczynku. Gdy dojdzie do wylewów krwawych (u koni eksploatowanych mimo kontuzji), powrotu do zdrowia nie osiągnie się, bo krwiak ulega organizacji. Gdy koń pracuje, dochodzi do pogrubienia ścięgien („górna/dolna łydka”). Pęcina jest ustawiona stromo dla odciążenia, ścięgna ulegają skróceniu wskutek tworzenia się blizn, powstaje tzw. szczudłowatość.

Predyspozycje - wadliwa postawa, złe podkucie, złą kondycja konia.

RANA.

Jest to widoczne przerwanie ciągłości tkanki, skóry lub śluzówki (v.simplex). Może dotyczyć tkanek głębszych (rana głęboka - v.profundum = complicatum), sięgać nawet do jam ciała (rana przenikająca).

Główne rodzaje ran:

- cięta,

- darta,

- miażdżona.

W ranie wyróżniamy:

- brzegi - przecięta skóra i tkanka podskórna;

- ściany - uszkodzone powięzie, mięśnie;

- dno - najgłębsza część powierzchni rany.

Cechy rany - przerwanie ciągłości, krwawienie, ból, zianie, upośledzona czynność.

Charakterystyka ran:

* Rana cięta (v.incisum) - powstaje w wyniku działania ostrym i tnącym przedmiotem:

- brzegi i ściany gładkie,

- może szeroko ziać,

- obficie krwawi,

- po zbliżeniu brzegów szybko się goi.

* Rana kłuta (v.punctum) - powstaje wskutek działania ostrego, długiego przedmiotu:

- nie zieje,

- małe krwawienie zewnętrzne,

- krwawi do przestrzeni międzykomórkowych i jam ciała.

* Rana miażdżona (v.contusum) - powstała wskutek działania płaskiej siły, uderzenia tępym przedmiotem:

- brzegi niebolesne, obrzękłe, zasinione,

- ściany, brzegi, dno postrzępione,

- tkanki przepojone krwią,

- mogą być duże ubytki,

- im większe obrazenia, tym silniej wyrażone objawy ogólne, sprzyjające wystąpieniu wstrząsu, zakażeń, zgorzeli gazowej.

* Rana darta (v.lacerum) - jest skutkiem rozciągania:

- brzegi postrzępione,

- ściany i dno nierówne (dno - „jeziorko”),

- powstają kieszenie, szczeliny,

- najłatwiej rozdarciu ulegają tkanka mięśniowa i tłuszczowa, narządy miąższowe, najrzadziej skóra i ścięgna,

- ma tendencję do zbierania płynu.

* Rana kąsana - mieszaniny rany kłutej, miażdżonej i szarpanej.

* Rana postrzałowa.

* Rana zatruta - niebezpieczeństwo uzależnione od wprowadzonego jadu.

Możemy wyróżnić:

- rany z ubytkiem (vulnus cum defect substantiae)

- rany płatowe.

Podział ze względu na kategorię tkanki (skórna, mięśniowa).

Podział ze względu na umiejscowienie.

Krwotok - jest objawem rany.

* Miąższowy - krew wycieka z całej powierzchni rany w sposób ciągły; straty krwi są w tym przypadku często niedoceniana; podobnie przy złamaniach. Utrudniona hemostaza - opaska Decmarcka, zimne okłady.

* Tętniczy - żywoczerwona krew tryska pulsująco, ostrym strumieniem. Gdy tętnica jest w głębi rany, krew wypływa bez rytmu tętna (np. po kastracji z a.spermatica interna).

* Żylny - wypływa krew ciemniejsza, wolniejszym strumieniem. Gdy istnieje przewiązka w odpływie żylnym (przewiązka), wielkość ubytku krwi jest często przeceniana.

Czasem niezauważalne pozostaje skrwawienie do jam ciała bądź tkanki łącznej.

Krwotok - 8-10% m.c. = 90ml/kg.

Straty krwi - ostra/chroniczna, wewnętrzna/zewnętrzna.

Objawy: bladość, zimny obwód, słaby puls, tachykardia, tachypnoe.

Rozpoznanie - krwotok wewnętrzny trudno odróżnić od wstrząsu.

Leczenie - doraźnie podajemy koloidy (40-90 ml/kg dekstranu), oznaczamy Hb i Ht, lokalizujemy krwawienie.

Prawidłowe wartości HR (tętno/min.), RR (oddechy/min.), SAP (ciśnienie systoliczne/min.) przed, w trakcie i po zabiegu.

	HR	HR	HR	RR	RR	RR	SAP
	przed	w trakcie	po	przed	w trakcie	po	w trakcie
Pies	67-100	86-166	80-200	12-42	8-43	12-68	132
Kot	90-240	112-198	100-260	20-80	8-52	40	108

Płynoterapia.

Monitorowanie płynoterapii:

- osłuchiwanie - normalny szmer pęcherzykowy;

- hematokryt - powyżej 20%;

- białko całkowite - powyżej 3,5 g/dl;

- elektrolity - Na⁺ 145-155 mEq/l, Cl^- 95-100 mEq/l, K⁺ 4-5 mEq/l, Ca²⁺ 8-10 mg/dl;

- krew - pH 7,3-7,45, pCO₂ = 35-45 mmHg, pO₂ = 100 mmHg;

- diureza 1mm/kg/godz.;

- hemodynamika - ośrodkowe ciśnienie żylne (OCŻ) = 0-5 cmH₂O = 5-10 mmHg (ciśnienie zaklinowane).

Ośrodkowe ciśnienie żylne:

Pomiar wykonujemy prostym manometrem w postaci słupa wody, podłączonego do cewnika umieszczonego w dużej żyle w okolicy serca. Zero referencyjne jest na poziomie serca. Cewnik musi być długi, by sięgał do klatki piersiowej.

Interpretacja po obciążeniu wlewem z prędkością 2 ml/kg/min.:

- normowolemia - wzrost o 2-3 cm i powrót do normy po 4-5 minutach;

- hiperwolemia - wzrost o 2-3 cm i pozostanie na tym poziomie;

- oligowolemia - niska wartość wyjściowa (0-1 cm wody), zmienia się minimalnie; najczęstsza.

Zadania płynoterapii:

- odtworzenie/podtrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej;

- wspomaganie diurezy;

- odżywanie pozajelitowe;

- utrzymanie dostępu do żyły.

Drogi podawania:

- doustna - gdy zwierzę jest przytomne i ma drożny przewód pokarmowy;

- podskórna - słaba adsorpcja u osobników odwodnionych;

- dożylna - optymalna; kateter w żyle może pozostawać do 48h;

- dootrzewnowa - u osobników młodych, małych gatunków; dializa, zapalenie otrzewnej.

Kategorie płynów:

- krew - podawana przy masywnych krwotokach, anemii;

- osocze - podawane przy zaburzeniach krzepnięcia, hipoproteinemii;

- koloidy - podawane przy hipotensji, wstrząsie, krwotoku; nie podawać s.c.;

- krystaloidy (PWE, glukoza) - przy niedoborach wodno-elektrolitowych; występuje groźba obrzęków.

Wskaźniki infuzji:

- wzór przeliczeniowy z ml/kg/godz. na krople/min.:

krople/min. = m.c. x ml/kg/h x ilość kropli na ml*/60

* zazwyczaj 18-25 kropli/ml

- straty pozanaczyniowe 10 ml/kg/h;

- wstrząs hipowolemiczny 90 ml/kg/h.

Rany:

- zakażone:

- przypadkowo (bakteriologicznie);

- niezakażone:

- operacyjne;

- przypadkowe (do 12h po wypadku).

Rana świeża - krwawienie lub obecność skrzepu, brak obrzmienia brzegów.

Rana zakażona (klinicznie) - brzegi zaczerwienione, podminowane, obrzękłe, wysięk.

Doraźne zaopatrzenie rany: należy zatrzymać krwawienie, staza; usunąć ciała obce; założyć opatrunek uciskowy. Przy ciężkich objawach (tachykardia, tachypnoe, bladość/sinica, brak kontaktu, skąpe krwawienie) należy podejrzewać:

- pękniecie śledziony;

- pęknięcie pęcherza moczowego;

- odmę opłucnową;

- złamanie;

- uraz głowy.

Gojenie ran.

Gojenie doraźne następuje przez rychłozrost (sanatio per primam intentionem). Tak goją się rany świeże, po wycięciu (excisio vulneris).

Gojenie wtórne następuje przez ziarninowanie (granulatio; sanatio per secundam intentionem) - tak goją się rany zakażone klinicznie, nie opracowane chirurgicznie, z ubytkami/kieszeniami.

W gojeniu przez rychłozrost wydaje się, że nie ma tkanki naprawczej, nie ma faz: wysiękowej, wytwórczej i naprawczej, a przy ziarninowaniu fazy te są silnie zaznaczone.

Fazy gojenia:

1. Faza wysiękowa (oczyszczanie) - następuje rozszerzenie naczyń i pojawia się wysięk; pH tkanek jest kwaśne; tkanki są obrzękłe, bolesne, rana jest wylizywana. Faza trwa 1-3 dni.

2. Faza wytwórcza (ziarninowanie) - rozpoczyna się pączkowaniem naczyń, pH tkanek wraca do normy, rozplem fibroblastów, produkcja włókien kolagenowych. Zaburzenia w tej fazie prowadzą do skąpego ziarninowania lub bujania.

2a. Rany skąpoziarninujące - tak ziarninują rany zakażone. Aby ułatwić gojenie i wytworzenie ziarniny stosujemy drenaż, próbujemy utrzymać obojętne pH, wykluczyć martwicę, usunąć ciała obce. Stosujemy przyżeganie, okłady, tuszowanie i pędzlowanie:

- Argentum nitricum in bacili (lapis),

- Cuprum sulfuricum 10%,

- Tinctura iodi 5%.

Przymoczki z rivanolu 5%, KMnO₄, antybiotyku. Naświetlenia kwarcówką, okłady Bikota (1 na 24h z altacetu), maść Mikulicza: Argentum nitricum 10,0

Balsamum peruviani 10,0

Vaselinum ad 100,0

2b. Raby nadmiernie ziarninujące - bujanie następuje przy urazach mechanicznych, zakażeniach bakteryjnych, występowaniu martwaków. Następuje przerost ziarniny ponad brzegi rany (granuloma), powstaje dzikie mięso (caro luxurians). Ziarniniak hamuje epitelializację. Zdarza się szczególnie często u koni w okolicy stawu pęcinowego kończyn.

Zabieg chirurgiczny jest konieczny przy występowaniu dużych przerostów, martwaków kostnych, ciała obcego. Polega on na scięciu ziarniny, zatrzymaniu obfitego krwotoku miąższowego, założeniu opatrunku uciskowego. Prawidłowe gojenie po zabiegu nastąpi tylko wtedy, gdy zostanie usunięty czynnik sprawczy (np. ograniczenie ruchu).

3. Faza naprawcza (bliznowacenie) - ziarnina wypełnia ranę, występuje mniej naczyń niż w fazie wytwórczej, nie występuje wysięk. Dochodzi do obkurczenia blizny, regeneracji naskórka po wypełnieniu ubytku przez ziarninę.

Ostateczne zaopatrzenie rany.

Proste rany - wystarczy toaleta. Jeżeli to możliwe, zakładamy opatrunek pod opaskę.

Rany ziejące, zabrudzone, ze zmiażdżonymi tkankami - opracowanie chirurgiczne.

Rewizja - gdy wykonana jest do 8h, jest szansa na rychłozrost (per primam intentionem), po 24h - per secundam intentionem. Odwlekamy rewizję tylko w przypadku złego stanu ogólnego pacjenta - wstrząs.

Przebieg zabiegu:

- wycięcie brzegu, ściany, dna oraz tkanek słabo unaczynionych i podejrzanych o martwicę;

- zeszycie w odcinku dokładnie wyciętym - „na głucho”;

- szwy zakładamy tak, aby nie napinały zbytnio tkanek, nie pozostawiały wolnych przestrzeni; gdy jest to niemożliwe, stosujemy drenaż;

- przy ranach z uchyłkami robimy przeciwotwór w skórze w najniżej położonym miejscu, co zapobiega tworzeniu się „jeziorka”;

- zakładamy opatrunek delikatnie uciskający, zbliżający poszczególne warstwy (polster) i zmniejszający puste przestrzenie. Opatrunek z bogatą wyściółką zakładamy pod przewiązkę - zapobiega zastojowi krwi żylnej;

- stosowanie chemioterapeutyków do rany niepotrzebnie obciąża tkanki. Antybiotyki stosujemy ogólni i.m., po, s.c. Ranę przepłukuje się płynem fizjologicznym (0,7% NaCl), by zapobiec wysuszeniu rany.

Rozległe rany z ubytkami rozległymi, które uniemożliwiają zbliżenie brzegów bez nacięcia, leczymy sposobem otwartym:

- stosujemy ogólnie antybiotyk;

- usuwamy tkanki zabrudzone i martwe;

- usprawniamy demarkację i ewakuację wydzieliny przyrannej (drenażowanie, przeciwotwór, rozcinanie kieszeni).

Wycięcie pierwotne - dotyczy zranień świeżych, ale zabrudzonych, z dużą ilością tkanek zniszczonych w obrębie tkanek zdrowych (excisio vulneris primaria). Zabieg ma doprowadzić ranę pourazową do rany ciętej, którą można zaszyć na głucho. Bardzo ważna jest odpowiednia hemostaza. Po opatrzniu oczekuje się rychłozrostu.

Wycięcie wtórne - dotyczy ran z ziarniną nieropną. Wycinamy młoda tkankę ziarninową, która nie produkuje ropy. Tkanka ta jest bardzo dobrze unaczyniona - obfite krwawienie. Na koniec zakładamy tzw. szew wtórny, czasami tylko na część rany.

Do przyspieszenia ziarninowania stosujemy:

- mazidło Szostakowskiego;

- maści i preparaty sterydowe, Metanabol inj., per os;

- Silol lub gliceryna z witaminą C, wazelina, maści z wit. A, Dermosan.

Oparzenia (combistio).

Urazy termiczne wynikające z bezpośredniego działania czynnika termicznego na tkanki.

Klasyfikacja:

1° - rumień (stadium erythrematosa) - następuje denaturacja białek warstwy rogowej naskórka, wzrasta temperatura, występuje bolesność, zaczerwienienie.

2° - pęcherze (stadium bullosum) - zmiany dotyczą skóry właściwej; powstają pęcherze na granicy warstwy rogowej naskórka (corium), a skóry właściwej; wypełnione osoczem. Powierzchnia jest zaczerwieniona (przekrwiona), występuje obrzek, bolesność, utrzymują się 3-4 dni. Gojenie trwa 2 tygodnie, nie pozostawiają blizny.

3° - rana oparzeniowa (stadium escharoticum) - martwe tkanki tworzą suchy strup, brak krążenia w tej okolicy, demarkacja. Może dojść do odsłonięcia stawu, kości, krwotoku erozyjnego (rany erozyjne). Występuje niebezpieczeństwo zakażenia i wstrząsu. Okolica oparzenia jest niebolesna, w tkance podskórnej występuje zastój krwi, naczynia są zaczopowane skrzepliną. Wokół znajdują się oparzenia 1° i 2°. Ubytki goją się przez ziarninowanie, pozostają blizny z tendencją do bujania (zwłaszcza w miejscach ruchomych).

Leczenie:

Okolicę oparzenia schładzamy wodą lub okładem z lodu. Przy oparzeniach 1° maści sterydowe (np. Flucinar) i opatrunek (działanie kojące i ochraniające).

Oparzenia 2° - przebijamy i opróżniamy pęcherze, zachowując błonę pęcherza jako naturalny opatrunek.

Oparzenia 3° - stosujemy antybiotyki ogólnie, o szerokim spektrum działania; wspomagamy demarkację, zapewniamy dopływ powietrza; stosujemy maść cynkową, tranową, taninę, związki srebra. Opracowanie chirurgiczne możliwe jest tylko wtedy, gdy granice demarkacji są wyraźne. Utrudnione gojenie z powodu świądu. Gdy konieczna jest amputacja, wykonujemy ją od razu, aby zapobiec zaburzeniom ogólnoustrojowym. Gdy decydujemy się na założenie opatrunku, zmieniamy go co 24h, preferowane jest jednak gojenie otwarte. Unieruchomienie okolicy sprzyja gojeniu.

Choroba oparzeniowa:

- występuje, gdy oparzeniu ulega ponad 10% ciała;

- straty białka są największe w pierwszych godzinach;

- dochodzi do zagęszczenia krwi (spadek objętości krwi, Ht i Hb);

- dochodzi do centralizacji krążenia (niedotlenienie tkanek obwodowych);

- hipowolemia;

- przy oparzeniach gorącymi gazami, oparami, dochodzi do obrzęku płuc;

- podajemy płyny i.v. do uzyskania diurezy 0,7 ml moczu/kg m.c./h;

- podajemy wit. C, diuretyki (Furosemid), NaHCO₃.

Rokowania:

- przy oparzeniach powyżej 10% powierzchni ciała - ostrożne;

- powyżej 20% - forsowna terapia substytucyjna i pielęgnacja;

- powyżej 40% - niepomyślne;

- przy oparzeniach stawów, oka, okolicy dużych naczyń, nawet, gdy oparzenie obejmuje niewielki obszar, rokowanie niepomyślne.

W organizmie następuje wyrzut katecholamin, co pogarsza zaopatrzenie tkanek w tlen i pogarsza się czynność nerek.

Celem leczenia ogólnego jest niedopuszczenie do wystąpienia wstrząsu poprzez:

- podawanie dekstranu;

- podawanie NaHCO₃ - działa przeciwkwasicowo;

- podawanie diuretyków w celu pobudzenia pracy nerek;

- podawanie wit. C w celu wspomagania reakcji redoks;

- podawanie antybiotyków (gentamycyna).

Odmrożenia (congelatio).

Stopień odmrożenia zależy od czasu trwania, siły bodźca, ale też od siły wiatru, wilgotności, kondycji. U zwierząt odmrożenia występują w miejscach nieowłosionych, przebiegają często z hipotermią ogólnoustrojową..

1° - zaczerwienienie (congelatio erythematosa) - w miejscu zadziałania bodźca występuje bladość skóry, brak czucia, po ogrzaniu - zaczerwienienie, bolesność, obrzęk. Zmiany odwracalne.

2° - pęcherze (congelatio bullosa) - występuje obrzęk okolicy, jej owrzodzenie, pozostaje stała nadwrażliwość.

3° - nekroza (congelatio necrotica) - dochodzi do zakrzepowego uszkodzenia śródbłonka naczyń, niedotlenienia. Następstwem jest martwica sucha lub zgorzel.

Przy odmrożeniach 2° i 3° stosujemy powolne ogrzewanie ze stałym dostarczaniem tlenu (z uwagi na deficyt tlenu w tkankach). Podajemy i.v. ciepłe płyny, stosujemy ciepłe okłady, kąpiele do temperatury 40°C. Usprawniamy krążenie stosując i.v. dekstran niskocząsteczkowy, środki farmakologiczne rozszerzające naczynia. Gojenie ran przez ziarninowanie (per secundam intentionem). Mogą wystąpić zmiany czucia, czucie spaczone, nadwrażliwość. Zaczerwienienie i obrzęk pojawiają się dopiero po ogrzaniu.

ZŁAMANIA (fractus)

Jest to przełamanie ciągłości tkanki podporowej:

- otwarte - gdy odłam daje ranę;

- powikłane - obrażenia dodatkowe innych tkanek, naczyń, nerwów, pneumothorax.

Złamanie może być umiejscowione w jednym z pięciu odcinków kości długiej:

- nasada bliższa;

- przynasada bliższa;

- trzon;

- przynasada dalsza;

- nasada dalsza.

Złamanie powstaje w wyniku działania czynnika przekraczającego wytrzymałość i elastyczność kości. Rodzaje działających sił to siła statyczna (duża siła o małej prędkości) lub dynamiczna (mała siła, duża szybkość).

Rodzaje złamań:

1. Urazowe - występują przy zdrowej, prawidłowej tkance kostnej.

2. Patologiczne - występują przy fizjologicznych obciążeniach, niewielkich urazach, przy osteomalacji, torbielach kości, osteosarcoma, zaburzeniach gospodarki hormonalnej, zaburzeniach witaminowo-mineralnych, karmieniu bydła na wiosnę kwaśna karmą.

- niezupełne (fr. incompleta) - zwane inaczej złamaniem „zielonej gałązki” - brak przerwania okostnej, brak przemieszczenia, ale występuje szczelina w kości. Nazywane także nadłamaniem. Występuje gł. u zwierząt młodych, u starszych na tle osteopatii.

- zupełne (fr. completa) - występują dwa odłamy, oddzielone od siebie fragmenty, między którymi nie ma połączenia. Występuje fragment bliższy, dalszy, czasem pośredni (złamania wieloodłamowe).

3. Wielomiejscowe - złamania kilku kości, np. udowej i ramiennej. Ze względu na linie złamania dzielimy na:

- poprzeczne - linia prostopadła do osi długiej; u młodych zwierząt często dotyczy nasad kości długich;

- skośne - linia złamania ustawia się ostrokątnie do osi długiej; następuje wskutek zginania, często jest to złamanie otwarte, trudniejsze do unieruchomienia;

- spiralne - linia złamania biegnie wokół osi długiej; występuje przy sile skrętnej;

- wieloodłamowe - występują przynajmniej trzy fragmenty trzonu w wyniku 2 lub więcej złamań; zdarzają się często u koni przy złamaniach poprzecznych lub skośnych;

- śródstawowe - gdy linia złamania przechodzi przez powierzchnię stawową; występuje wówczas krwiak w stawie.

Może występować przemieszczenie końców (dislocatio):

- pierwotne - w wyniku urazu;

- wtórne - wskutek skurczu mięśni, zbyt wczesnego obciążenia/ruchu kończyny złamanej.

1° - względem osi długiej:

- do boku (dislocatio ad latus);

- na długość:

- ze skróceniem (d. ad longitudinatem);

- z wydłużeniem (d. cum distractione);

- ze skręceniem (d. ad peripheria).

Przemieszczenie z oddaleniem charakterystyczne jest dla guza piętowego. Przemieszczenie z wtłoczeniem - gdy odłamy się wklinowują.

Mechanizmy złamania:

- skręcenie;

- zgniatanie;

- zgniatanie;

- rozciąganie;

- kilka czynników równocześnie.

Objawy:

- ból;

- deformacja;

- nieprawidłowa ruchomość;

- krepitacja;

- kulawizna;

- krwiak.

Tok badania:

- oglądanie, delikatne omacywanie, porównanie ze stroną zdrową (ustala przynajmniej 3 typowe objawy świadczące o złamaniu);

- badanie uzupełniające - rtg w dwóch płaszczyznach.

Nie stosować analgetyków przed postawieniem diagnozy, gdyż zaciemniają stan pacjenta, pozwalając na obciążenie chorej kończyny.

Po złamaniu występuje obrzęk zastoinowo-zapalny, skurcze mięśni. Obrzęk zmniejsza się po 7 dniach, narasta ziarnina, później kostnina tymczasowa (zastępcza), przechodząca po 2 tygodniach we wtórną (tkanka włóknista).

Docisk odłamów sprzyja przebudowie tkanki włóknistej, zwiększa wytrzymałość blizny. U młodych osobników czas gojenia jest krótszy, ok. 2 tygodni. Istota gąbczasta kości (nasady) zrasta się szybciej niż zbita (korowa).

W leczeniu dąży się do wygojenia:

- morfologicznego - dotyczy wypełnienia szczeliny między odłamami tkanką kostną;

- czynnościowego - powstanie struktur przejmujących naturalne funkcje kości (wytrzymałych na obciążenia).

Warunki gojenia:

- repozycja - nastawienie;

- unieruchomienie aż do powstania kostniny wtórnej.

Gojenie następuje:

- przez rychłozrost (regeneracja) - blizna niewidoczna;

- przez ziarninowanie (naprawę) - blizna wyczuwalna.

Idealne gojenie wystąpi, gdy ustalone powierzchnie złamania będą pod naciskiem i nie dochodzi do ruchomości miedzy odłamami.

Leczenie:

- doraźne - gdy istnieje konieczność transportu, przy niewydolności krążenia, wstrząsie;

- ostateczne - w jak najkrótszym czasie po wypadku, unieruchomić w znieczuleniu ogólnym i usztywnić na 3-5 tygodni:

- zachowawczo (miednica, łopatka, kończyna przez skórę - śródręcze, śródstopie, garstek, palce) - bezkrwawe;

- operacyjne (osteosynteza) - końce bliższe kończyn, rzepka, złączenie guza piętowego, wyrostka łokciowego.

Cechy dobrego opatrunku:

- unieruchomienie dwóch sąsiednich stawów przy ich naturalnym ukątowaniu;

- wyścielenie wnętrza opatrunku gipsowego;

- opatrunek okienkowy przy złamaniu otwartym;

- brak obrzęku uciskowego po pierwszych dniach;

- dystalne odcinki kończyn powinny być odsłonięte (palce!).

Leczenie operacyjne:

Zapewnia lepszą stabilizację odłamów; przy niemożliwości zastosowania wyciągu i unieruchomienia zwierzęcia; skraca czas leczenia.

Etapy:

- ekspozycja miejsca złamania (skóra na ostro, mięśnie na tępo);

- repozycja;

- unieruchomienie (drut, gwoździe szpikowe, płytki AO; śruby powinny być ze stali nierdzewnej 12% Cr, Mo, Ni; szwy z drutu - używamy do kości płaskich, nasad, złamań spiralnych i skośnych trzonu kości długich; pętle mogą dawać martwicę, jeśli są założone zbyt blisko siebie).

Śruby:

- korowe o niskim, ciasnym gwincie na całej długości; stosowane w złamaniach skośnych, spiralnych;

- ciągnące;

- gąbczaste.

Płytki:

- ustalające - neutralizujące przemieszczenie odłamów i zapobiegające im;

- unieruchamiające - dosyć grube;

- samodociskające - mają otwory o skośnych brzegach.

Gwoździe:

- Küntschera - na przekroju U, V;

- Kirschnera - na przekroju okrągłe;

- Rusha - cienkie i elastyczne.

Gwóźdź musi ściśle przylegać do istoty korowej. Powinien rozprężyć się w jamie szpikowej i przylegać w kilku miejscach do istoty korowej. Używane do zespoleń złamań poprzecznych kości piszczelowej, ramiennej.

Gwóźdź wprowadza się przez fossa trochanterica lub trochanter, na kości ramiennej przez jej guz większy (tuberculum majus), na kości piszczelowej przez guzowatość (tuberositas tibiae). Kości należy ustawić względem siebie metodą kątowania/naciągania. Koniec gwoździa musi wystawać z kości, aby można go było wyciągnąć, chociaż czasem może dojść do zamurowania gwoździa.

Na kości przedramienia gwóźdź wprowadza się przez staw nadgarstkowy. Zaraz po urazie dochodzi do przemieszczenia odłamów, tworzy się przykurcz mięśniowy, który sprawia ulgę zwierzęciu. Złamanie nastawiane piątego dnia wymaga bardzo dużej siły fizycznej.

Niebezpieczne są zakażenia kości przy osteomyelitis; przy złamaniach otwartych jest ono największe 2-3 dnia po złamaniu. Operację najlepiej przeprowadzić 24h po złamaniu. Gwoździe i płyty usuwa się po ok. 12 tygodniach od wprowadzenia. Nie usuwa się mocno wrośniętych śrub.

Powikłania złamań:

- osteomyelitis;

- krzywy zrost;

- staw rzekomy;

- martwiak;

- przykurcze;

- zamurowanie stawu;

- zrost opóźniony.

Do przyspieszenia gojenia zaleca się:

- autohemoterapię w pobliżu okolicy złamania;

- hormony (testosteron);

- wit. C i D₃;

- sole wapnia;

- pozostawienie końców kostnych - stymuluje osteogenezę.

Małe odłamy kostne mogą ulec degeneracji; jako martwa tkanka, ciało obce ulegają otorbieniu i wydaleniu - formuje się przetoka. Obumiera też fragment istoty korowej w miejscu złamania, dlatego należy uważać, żeby nie kaleczyć kleszczami okostnej. Może dojść do zapalenia okostnej, które może przenieść się na śródkostną. Infekcja może również rozprzestrzenić się na większym odcinku - dochodzi wówczas do panostitis.

Materiał zespalający pozostawiamy tylko wtedy, gdy stabilnie przytrzymuje kość. Miejsce infekcji leczymy chemioterapeutykami (gąbki gentamycynowe).

Staw rzekomy

Jest to niewygojone złamanie z istnieniem ruchów między odłamami. Występuje niestabilność, interpozycja, szeroka szczelina, ubytek, martwiak.

- cepowy - ruchy nieograniczone, odłamy niepołączone;

- sprężynowy - odłamy połączone tkanką łączną.

Leczenie - dekortykacja z otwarciem jamy szpikowej i stabilna retencja (operacyjne otwarcie, wyłyżeczkowanie części narośniętych, ponowne złożenie).

Zwichnięcie (luxatio)

Utrata styczności powierzchni stawowych wskutek przemieszczenia jednej z nich:

- całkowite (l.completa);

- częściowe (subluxatio; nadwichnięcie) - rzepki, żuchwy, kości udowej;

- wrodzone - np. dysplazja biodrowa kości udowej u psów.

Nazwę tworzy się od obwodowego odcinka kości. W stawie barkowym i żuchwowym zwichnięcie może powstać przy zbyt silnych skurczach mięśni, np. przy padaczce.

Objawy: ból, zniekształcenie, krwiak, nieprawidłowe ruchy.

Leczenie: wykluczenie złamania(!), zwiotczenie, odprowadzenie, unieruchomienie na min. 2 tyg. Powikłane zwichnięcia (zrost w stawie i jego usztywnienie) leczymy chirurgicznie.

Martwica (necrosis).

Utrata żywotności tkanek lub narządów spowodowana utratą krążenia. Martwica zakażona to zgorzel (gangrena). Czas wystąpienia uszkodzenia zależy od rodzaju tkanki: w CUN martwica wystąpi 5 minut po ustaniu krążenia, w skórze, mięśniach po 1-2 godzinach, w kościach, chrząstkach, ścięgnach po 3-5 godzinach.

Przyczyny:

- uraz (zmiażdżenie, stłuczenie),

- uszkodzenie (skurcz naczyń, oparzenia, tiopental podany nadoponowo, wodzian chloralu podany poza żyłą - thrombophlebitis),

- skręcenie naczyń (skręt jelit, uwięźnięcie przepukliny),

- ucisk na śluzówkę (nadmierna rozdęcie rękawa uszczelniającego przy intubacji, ciało obce w przełyku, opatrunek uciskowy np. na uchu),

- skurcz naczyń po adrenalinie w obwodowych częściach ciała,

- źle wykonana iniekcja na uchu świni, jamnika.

Odleżyny (decubitus).

Ognisko martwicze skóry i innych tkanek.

Przyczyny:

- ciągłe leżenie na twardym, mokrym podłożu,

- niewydolność narządu ruchu (porażenia nerwów, wady postawy, wrosły róg),

- ucisk opatrunku gipsowego (np. planum cutaneum tibiae).

Umiejscowienie: guz piętowy, guz łokciowy, guz biodrowy, łuk oczodołowy, grzebień twarzowy.

Odleżyny często ulegają zakażeniom; zapobieganie polega na skrupulatnym zachowaniu czystości, stosowaniu okładów ze spirytusu usprawniających krążenie.

Leczenie odleżyn powinno być przyczynowe. Stosujemy chemioterapeutyki miejscowe i ogólne, miękkie opatrunki, desympatyzację tętnic, przecięcie nerwów czuciowych, naświetlanie lampą kwarcową.

Wrzód (ulcus).

Jest to ubytek skóry, błony śluzowej trudno gojący się. Cechuje go przewlekły przebieg, występowanie na ograniczonym obszarze i stały rozpad ziarniny.

Przyczyny (podział patogenetyczny):

- uraz, ucisk (siodło, uprząż),

- zastój krwi (żylaki),

- swoiste zapalenia (piasecznica, promienica, gruźlica),

- rozpad guzów nowotworowych,

- porażenia nerwów,

- przy wrzodzie Rustelholza u bydła; jest to wrzód podeszwy, obejmujący zwłaszcza III palec tylni i IV palec przedni; lokalizuje się w miejscu przejścia podeszwy w opuszkę (przyczep mięśnia zginacza głębokiego). Tu następuje stwardnienie - egzostaza kompensacyjna.

Leczenie:

- przyczynowe,

- miejscowe - opatrunek rozgrzewający, antybiotyki, odnerwienie tętnicy, miejscowa blokada unerwienia współczulnego środkami miejscowo znieczulającymi,

- wrzody nieuleczalne wycinamy np. resekcja żołądka, obcięcie ucha, ogona,

- wrzód rogówki (cukrzycowy) - wyłyżeczkowanie, ciepłe okłady.

Przetoka (fistula).

Jest to wąski kanał łączący narząd lub tkankę z powierzchnią skóry, wyścielony ziarniną (przetoki nabyte) lub nabłonkiem (przetoki wrodzone), o różnym przebiegu:

- przetoka zewnętrzna - otwiera się na skórze (od kości, trzewi, jamy opłucnowej),

- przetoka wewnętrzna - łączy dwa ciała jamiste (przestrzeń oskrzeli - jama opłucnej; przestrzeń odbytnicy - pochwa) i otwiera się w jamach ciała.

Podział ze względu na rodzaj wydzieliny - przetoka ropna, żółciowa, kałowa, ślinowa.

Podział ze względu na przyczynę i umiejscowienie: kostna, stawowa, zębowa, chrząstki kopytowej konia (wypływ w okolicy korony z tyłu przy piętce; przyczyny - nagwożdżenie, zatrat, strychowanie), przetoka kłębowa u koni (ropowica przestrzeni międzytkankowych wywołana nieprawidłowym siodłaniem; obejmuje fascia spinotransversalis, ligamentum spinosus), powrózka nasiennego (przy pozostawieniu zbyt długiego powrózka po kastracji; często zdarzają się wówczas zakażenia promienicą, piasecznicą), pod małżowiną uszną u koni (szkliwiak - zawiązek zęba).

Rozpoznanie:

- sondowanie (zgłębnikowanie),

- fistulografia,

- ocena wydzieliny.

Leczenie:

- usunięcie przyczyny (fragment kości, zęba),

- szerokie wycięcie przetoki (fistulektomia),

- wyłyżeczkowanie dna,

- bardzo rzadko samowygojenie,

- miejscowo - jodynowanie, lapisowanie, kauteryzacja,

- metodą chirurgiczną uzyskuje się najlepsze efekty.

Ropień (abscessus).

Jest to nagromadzenie ropy w tkankach spowodowane ich rozpadem.

Fazy tworzenia ropnia:

- rozpad enzymatyczny i fagocytarny tkanki,

- budowa wału ochronnego (demarkacyjnego) z ziarniny,

- produkcja ropy (w jej skład wchodzą ciałka ropne i rozpadłe tkanki).

Geneza ropnia:

- zakażona rana z brakiem możliwości odpływu wysięku,

- zakażenia hematogenne (węzły chłonne, nagnioty, krwiak, torbiel, ciało obce, brudne iniekcje).

Wygląd ropy:

- konie - rzadka, żółta (Staphylococcus, Streptococcus),

- bydło - ciągliwa,

- świnie - pastowata (Corynebactreium pyogenes), zielonożółta,

- koty, psy - rzadka.

Przy zakażeniach beztlenowcami ropa jest cuchnąca, a jama duża.

Ropień gorący, podskórny (abscessus calidus):

- zaczerwienione uwypuklenie skóry,

- skóra napięta, błyszcząca, włos przerzedzony,

- wyczuwalne chełbotanie,

- zcieńczenie skóry,

- na środku powstaje pępek, przez który wyleje się ropa.

Ropień zimny, przewlekły (abscessus frigidus):

- posiada grubą torebkę,

- nie ulega rozpadowi,

- zejście przez wessanie ropnia; pozostaje guzowate zgrubienie,

- powstaje głównie u bydła, świń przy zakażeniu Corynebacterium pyogenes,

- brak objawów chorobowych.

Ropień aseptyczny:

- powstaje po podaniu drażniących leków (olej terpentynowy, kamforowy, jodyna, wodzian chloralu, związki wapnia).

Ropień swoisty:

- powstaje przy promienicy, gruźlicy, piasecznicy, nosaciźnie.

Leczenie:

- przyspieszenie dojrzewania ropnia poprzez ciepłe okłady, maści rozgrzewające,

- nacięcie w najniższym miejscu na wysokości dna,

- płukanie, drenaże,

- wycięcie ropni otorbionych w całości (bardzo krwawy zabieg),

- głębokie nakłucie i podanie antybiotyków w to miejsce,

- skontrolować czy nie ma ciała obcego, dodatkowych jam, przetok, kawern.

Ropniak (empyema).

Ropa gromadzi się w naturalnych przestrzeniach, tj. zatoki szczękowe, worki powietrzne, stawy. Powstaje w wyniku procesu ropnego błon surowiczych, śluzowych.

Ropowica (phlegomona).

Ropne, rozlane zapalenie podskórza, tkanki łącznej, przestrzeni międzymięśniowej wskutek skaleczeń, zadrapań (częste u kotów).

Zanokcica (panaritium) - ropowica palców, korony, szpary międzyracicowej - zapalenie tkanki łącznej. Objawy: rozlany, gorący, bolesny obrzęk, otoczony ciastowatą opuchliną okolicy, gorączka, leukocytoza.

Talpa koni - ropień okolicy potylicznej.

Etiologia - Streptococcus, Staphylococcus.

Leczenie - okłady rozgrzewające, antybiotykoterapia, nacięcie dające ujście wydzielinie. Zejście przez organizację

Czyrak (furunculus).

Ograniczone, ostre zapalenie mieszka włosowego i jego gruczołu łojowego.

Przyczyna - drażnienie mechaniczne owłosionej skóry, gronkowiec, usposabia obniżona odporność. Kłąb, pośladki - częsta lokalizacja. Jest to twarda bolesna wyniosłość, na szczycie znajduje się klinowaty czop ropy.

Leczenie - maść ichtiolowa, tranowa, Vagothyl, ciepłe okłady, nacięcie na krzyż, szczepionki swoiste (autohemoterapia), szczepionki nieswoiste (Delbeta, Panodina).

Ropnica (pyemia) i posocznica (septicemia).

Powstaje w wyniku przedostania się do krwi bakterii z ogniska ropnego. Ropnicę wywołuje Staphylococcus aureus, posocznicę - Streptococcus haemoliticus.

Objawy:

Ropnica	Posocznica
- gorączka zmienna, - tachykardia, - tachypnoe, - brak apetytu, - przerzuty do stawów, mięśni, pochewek mięśnia, serca, płuc, nerek, - najczęstsze źródło - zanokcica.	- gorączka ciągła, - brak leukocytozy, - rany suche, nieropiejące, brak ziarniny, - biegunka, - białkomocz, - żółtaczka, - wybroczyny na błonach śluzowych, - przebieg ostry, - rokowania złe.

Profilaktyka - staranne obchodzenie się z ranami, przestrzeganie zasad aseptyki i antyseptyki.

Leczenie:

- wczesne otwarcie/usunięcie ogniska pierwotnego,

- transfuzje krwi,

- autohemoterapia,

- podawanie surowic γ-globulin,

- płynoterapia, CaCl₂,

- podawanie i.v. 0,5% nowokainy (działanie bodźcze - dla koni 60 ml, dla psów 5-10 ml) oraz 8,4% NaCO₃ (konie 200 ml/szt.).

Zakażenie bakteriami beztlenowymi, gnilnymi (infectio putriola).

Powstaje w wyniku wniknięcia bakterii beztlenowych do rany wraz z ciałem obcym lub w wyniku perforacji jelit. Pojawia się wówczas surowiczo-krwotoczny, później gazowy, cuchnący wysięk - posoka (ichor). Tkanki (zwłaszcza mięśnie) ulegają rozkładowi pod wpływem toksyn bakteryjnych. Wydziela się amoniak i siarkowodór, co powoduje zatrucie CUN. Przy zgorzeli gazowej brak jest odczynu zapalnego lub jest on niewielki. Najczęstszą przyczyną jest Clostridium (w ziemi, ściółce) - zakażenie przez układ pokarmowy. Często dołącza się zakażenia bakteriami ropotwórczymi. Przebieg ostry.

Objawy:

- cuchnąca, posokowata wydzielina,

- gaz,

- skóra obrzękła, trzeszcząca, nieczuła na dotyka, drętwa,

- podskórze w dotyku galaretowate,

- mięśnie koloru brązowego, w naczyniach krwionośnych liczne zakrzepy,

- sekcyjnie stwierdza się pienisty płyn w narządach miąższowych (na przekroju),

- wzrost temperatury ciała,

- tachykardia,

- niepokój,

- duszność.

Leczenie:

- wczesne oczyszczanie ran przypadkowych, zwłaszcza przy zanieczyszczeniu ziemią, gnojówką,

- otwarte leczenie ran mięśniowych,

- rozcinanie kieszeni i wykonanie przeciwotworów,

- szerokie i głębokie wycięcie rany,

- przepłukanie H₂O₂ i zapewnienie dostępu tlenu,

- opatrunek w postaci cienkiej warstwy gazy zwilżonej hipertonicznym roztworem NaCl lub KMnO₄,

- antybiotykoterapia,

- podanie anatoksyny tężcowej.

Tężec (tetanus).

Wywoływany przez pałeczkę Clostridium tetani. Źródło zakażenia stanowi gleba, ściółka, zawartość przewodu pokarmowego. Występuje jako zakażenie przyranne (rana kłuta, kłuto-miażdżona), przy kastracji, strychowaniu, nagwożdżeniu. Najwrażliwsze i najbardziej narażone są konie, małe przeżuwacze i świnie. Rana taka nie wykazuje objawów zakażenia (brak ropienia).

Objawy:

- objawy ogólne wywołane są działaniem toksyny atakującej synapsę nerwową nerwów ruchowych,

- skurcz spastyczny, ↓

- szczękościsk, → tzw. postawa drewnianego konia

- ogon odsadzony ↑

- nozdrza rozdęte i duszność - skurcz mięśni oddechowych,

- pocenie się,

- wypadanie trzeciej powieki,

- nadwrażliwość na dźwięki,

- trudności w poruszaniu się,

- śmierć w ciągu 1-2 tyg.

Leczenie:

- jest skuteczne, jeżeli zostało wcześnie podjęte,

- podanie surowicy przeciwtężcowej,

- kaloryczne pożywienie, glukoza i.v.,

- wycięcie i antyseptyka rany,

- użycie środków zwiotczających,

- oddech wspomagany.

Zakażenia swoiste.

Definicja - objawy i zmiany histologiczne towarzyszące tym zakażeniom są zawsze takie same i charakterystyczne.

- gruźlica,

- promienica,

- piasecznica,

- bruceloza,

- onchocerkoza.

Promienica (actinomycosis).

Wywoływana przez Actinomyces bovis i Actinobacillus ligniersi. Powstają narośle łącznotkankowe, które rozpadają się i ulegają zropieniu.

Zakaźnik ( bakteria warunkowo beztlenowa):

- występuje w słomie, sianie,

- do zakażenia dochodzi w momencie skaleczenia błony śluzowej jamy ustnej lub skóry okolicy głowy,

- najczęściej u bydła i świń, rzadko u koni, ludzi,

- u psów nie występuje.

Objawy:

- grudki powstałe ze splotu promieniście ułożonych nitek,

- następuje przerost tkanki łącznej z powstawaniem ropni, przetok,

- przy roztarciu grudki w palcach czuć jakby ziarna piasku,

- występuje promienica języka - wypadnięcie języka,

- promienica żuchwy - atakuje kości, tkanki miękkie, węzły chłonne; następuje rozdęcie i rozsadzenie kości żuchwy i rozchwianie zębów.

Leczenie:

- wczesne i głównie chirurgiczne, polegające na dłutowaniu i łyżeczkowaniu fragmentów kości, wyłuszczaniu guzów (krwawią),

- puste przestrzenie wypełniamy gazą namoczoną w jodynie, płynie Lugola lub używamy kautera,

- antybiotyki ogólnie i miejscowo,

- terapia bodźcowa - płyn Lugola p.o. 0,5l dziennie na sztukę bydła przez 14 dni.

Piasecznica (botriomycosis).

Jest to zakażenie przyranne wywołane przez Botriomyces ascoformans i Staphylococcus aureus. Powstaje w wyniku wniknięcia zarazka do rany lub przez przewody potowo-łojowe. Najczęstsze u koni jako zakażenie pokastracyjne ogierów, zakażenie wymienia u klaczy, zakażenia otarć od uprzęży, siodła.

Morfologia:

Zapalny guz włóknisty, na przekroju którego widoczne jest ognisko ropne z ogniskami ziarninowania. W ropie są grudki wielkości prosa z koloniami bakterii, dające się rozetrzeć, ale pod palcami wyczuwalne są jakby grudki piasku.

Objawy:

• Funiculitis chronica fibrosa botriomycotica:

- po kastracji kikut powrózka ulega zakażeniu,

- jest on w kształcie buławy, ciężar do 5 kg,

- jest to guzowaty twór zrośnięty z okolicą moszny, posiadający liczne wgłębienia, z których sączy się ropa,

- zakażenie może przenosić się na napletek.

• Wymię:

- powiększeniu ulega tylko jedna z czterech ćwiartek,

- tworzą się przetoki.

• Przy źle założonej uprzęży:

- w wyniku wtarcia bakterii przez chomąto,

- powstają uszypułowane guzki lub jeden duży,

- początkowo twarde, później miękną i ropieją,

- może obejmować węzły szyjne dolne, mięsień ramiennogłowowy (myositis fibrosa chronica).

Leczenie:

- wyłuszczenie guza w całości,

- nacięcie ropni mięśniowych,

- hemostaza przez kauteryzację,

- autoszczepionki,

- szczepionki poliwalentne (np. Biotropina),

- płynoterapia, występuje duża utrata krwi, zimne przymoczki do opanowania krwawienia.

CHIRURGIA SZCZEGÓŁOWA

GŁOWA

• Wady wrodzone:

1. Zwężenia skrzydełek nosowych.

Występuje najczęściej u bokserów, pekińczyków. Może ustępować z wiekiem, w pierwszych tygodniach życia.

Leczenie operacyjne. Cięcie i zszycie, koagulacja.

2. Rozszczepienie wargi górnej, tzw. „zajęcza warga” (labium leporinum) u ludzi.

3a) Rozszczep podniebienia twardego + rozszczep warg.

3b) Rozszczep podniebienia twardego.

3c) rozszczep podniebienia twardego + rozszczep podniebienia miękkiego.

Wady 2 i 3 najczęściej występują u bokserów. U kotów występuje przerwa w podniebieniu twardym - jest to pęknięcie pourazowe i nie leczy się go operacyjnie.

Rozszczepy wrodzone powodują brak możliwości wytworzenia ciśnienia ujemnego w jamie ustnej, co powoduje niemożność ssania; pokarm wydostaje się często przez nos, zwierzęta charłacze.

Leczenie operacyjne jest bardzo trudne, ponieważ błony śluzowe ściśle przylegają do podniebienia. Aby zabieg zakończył się pomyślnie musimy złączyć oba brzegi rany, którą musimy zrobić. Kości są pokryte błoną śluzową i baz tego brzegi się nie zrosną. Zakładamy szwy pojedyncze, często materacowe. Wykonujemy również cięcia odciążające, aby była możliwość przemieszczenia płatów śluzówki. Do tego typu zabiegów nie używamy noża elektrycznego, gdyż warstwa martwa ulega odrzuceniu, tworzy się duża rana i jeszcze większa przerwa. Pies musi być zaintubowany do zabiegu, rurka z mankietem. Rurkę usuwamy wraz z nadmuchanym mankietem, by usunąć ewentualne skrzepy.

4. Za długi podniebienie.

Objawem jest charczenie, trudności w oddychaniu.

Leczenie operacyjne; ścięcie nożykami, koagulacja.

5. Za krótkie podniebienie.

Występują kłopoty z połykaniem. Może dojść do zachłystowego zapalenie płuc w wyniku dostania się pokarmu, gdyż zbyt krótkie podniebienie nie chroni tchawicy podczas aktu połykania.

Zęby:

- ubytki, odpryski,

- braki, nadmiar zębów,

- wadliwe ustawienia,

- zbyt krótka korona kła,

- zbyt poziome ustawienie kła,

- nie zachodzenie kłów na siebie,

- wady zgryzu: ustawienie kłów żuchwy od strony przyśrodkowej kłów szczęki prowadzi do tyłozgryzu; przodozgryz jednostronny/obustronny, zgryz twistowy (wada nabywana z wiekiem),

- u koni przed małżowiną uszną pojawia się zgrubienie zawierające zawiązek zęba (należy wyłuszczyć zawiązek → ektopia zęba).

Oczy:

- brak gałki ocznej,

- zrośnięcie powiek,

- zwężenie szpary powiekowej (leczenie operacyjne - nacięcie zewnętrznego kąta powieki),

- odprysk skóry na spojówce zewnętrznego kąta oka, czasem na rogówce,

- nachodzenie spojówki na gałkę oczną - „skrzydlik” - najczęściej w przyśrodkowym kącie oka,

- ślepota.

Ucho:

- wadliwe ułożenie małżowiny i wielkość,

- głuchota,

- niedorozwój,

- zmiana kształtu - wada kosmetyczna.

• Patologie niewrodzone:

Rany: twarzy, powiek, spojówek, warg, jamy ustnej, przełyku, utkwienie patyka między zębami, w podniebieniu, utkwienie igieł, haczyków na ryby.

Ranę należy odświeżyć, oczyścić. Gojenie przez rychłozrost (7-10 dni), gdy rana nie jest jałowa, zszyta. Haczyka nie wyciągamy, ale odcinamy i przekładamy na drugą stronę.

Nowotwory operacyjne:

- epulis (nadziąślak), dobrotliwe, u bokserów,

- brodawczyca na tle wirusowym; usuwamy (na policzkach, języku), możemy przygotować też szczepionkę lub podać Baypamun HK i.m.

Nowotwory nieoperacyjne:

- czerniakomięsaki.

Usuwając nowotwór wycinamy zmianę z 1cm warstwą zdrowej tkanki (margines), ale tej zasady często nie udaje się zastosować w przypadku jamy ustnej. Guzów nie usuwamy, gdy są przerzuty do płuc, węzłów chłonnych. Na policzku możliwa jest plastyka - cięcie odciążające, blizny, przemieszczenia skóry (do 1,5 odległości podstawowej).

NOS

- ciało obce,

- nowotwory,

- polipy.

Wszystkie trzy przypadki dają szmery i trudności w oddychaniu.

- przerost błony śluzowej nosa,

Nowotwory są trudne do usunięcia, jeśli zlokalizowane są w okolicy kości sitowej. By dojść do jamy nosowej wykonujemy trepanację dłutem (wiertarką i dłutem) po nacięciu skóry, podskórza i okostnej. Zabieg kończymy tamponadą. Tampon najpierw wkładamy doogonowo, następnie wyciągamy na zewnątrz przez otwór nosowy.

- ropień.

Najczęściej pojawia się zgrubienie pod okiem, którego przyczyną jest ropień apikalny łamacza P4 szczęki (na wysokości grzebienia twarzowego).

Leczenie - usunięcie zęba. Może pojawić się przetoka, bo korzeń ma połączenie z zatoką szczękową.

OKO → ćwiczenia.

UCHO

- krwiak (haematoma),

Pojawia się w wyniku urazu lub częściej w przypadku kruchości naczyń towarzyszącej zapaleniu ucha. Leczenie operacyjne przeprowadzamy po 5-7 dniach, gdy powstanie skrzeplina. Robimy nacięcie, wyjmujemy skrzeplinę, rany nie szyjemy (goi się przez ziarninowanie). Cięcie w najniższym punkcie krwiaka (by był dobry odpływ wydzielin i ucho wróciło do pierwotnego kształtu).

Czasami zakłada się szwy zbliżające, odpowierzchniowe w kształcie litery Z/S, co zmniejsza blizny ściągające (nie zakładać szwów prostych). Cięcie równoległe do włókienek skóry - mała blizna. Można wykonać klika nacięć. Zbyt małe cięcie spowoduje nieoczyszczenie rany.

- rana brzeżna,

Gojenie długotrwałe, ponieważ ziarnina jest uszkadzana przy trzepaniu uszami (podczas gojenia występuje swędzenie). Nie udaje się zszyć brzegów rany z powodu sprężystości chrząstki; doprowadza się do ziarninowania przy użyciu noża elektrycznego. Najtrudniej goją się rany okrągłe i okolic słabo ukrwionych (ucisk opatrunku).

- skracanie uszu (kopiowanie),

Ze względów: terapeutycznych (pogryzienie, nowotwory), kosmetycznych, kynologicznych.

Wykonuje się w znieczuleniu ogólnym rzadko miejscowym. Brzegi zszywamy (szwy pojedyncze, przerywane, nicią resorbującą) lub nie. Powikłania - nieprawidłowe ustawienie uszu po zabiegu, brak stania.

- schorzenia przewodu słuchowego,

Leczenie zachowawcze dopóki jest ono możliwe. Leczenie operacyjne polega na odsłonięciu części poziomej przewodu słuchowego (należy wykonać otwór w najniższym punkcie części pionowej oraz w dnie części poziomej w celu odpływu wydzieliny).

Przewód zewnętrzny może być zarośnięty skórą, wybujałym nabłonkiem bądź nowotworem. Powoduje to pierwotnie przewężenie, a wtórnie stan zapalny. Wymaga to wycięcia chrzęstnego lejka aż do kości (cięcie w kształcie litery T). przy zakażeniu zakładamy sączek lub dren aż do wygojenia. Po 10-12 dniach zrośnięcie. Zwierzę nie słyszy na to ucho, może zmieniać się kształt małżowiny. Można także usunąć całą małżowinę z lejkiem chrzęstnym.

- dermoid między uszami.

Występuje najczęściej u bokserów między 2-25 miesiącem życia. W tworze tym włosy rosną do wewnątrz, jest duża ilość wydzieliny łojowej.

JAMA USTNA

- ślinianka podjęzykowa,

Jej kanalik wyprowadzający może ulec zatkaniu, powstaje tzw. żabka.

Leczenie operacyjne - wytworzenie przetoki, połączenie zewnętrznej warstwy wyściółki cysty i błony śluzowej jamy ustnej.

- „oskalpowanie skóry” koni,

Zdarza się głównie u zwierząt młodych; powstaje płat skóry zazwyczaj wolno wiszący.

Leczenie - zszywamy ranę i u podstawy robimy otwór ułatwiający odpływ wydzieliny mogącej się gromadzić i powodować odklejanie skóry od tkanek.

- uszkodzenie kości żuchwy,

Najczęstsze miejsca uszkodzeń:

- w okolicy spojenia żuchwy,

- oderwanie pomiędzy wyrostkami zębodołów zębów siecznych a kłem,

- oderwanie w spojeniu i za kłem,

- pękniecie trzonu,

- pęknięcie przy końcu trzonu, a na początku ramienia wstępującego żuchwy.

Uszkodzenia mogą być jedno i obustronne.

Leczenie:

- w przypadku pęknięcia w spojeniu zakłada się pętlę ósemkową z drutu na kły,

- gdy pęknięcie jest przy zębach siecznych pętla ma przechodzić przez zęby sieczne aż do kłów,

- w przypadku złamania trzonu drut zakłada się tak, by przebiegał wokół szyjek zębów i skręca się go,

- można zastosować płyty AO, zespol; płyty umieszcza się między zębami i zalewa akrylem.

- zwichniecie żuchwy od przodu (przy przodozgryzie),

Objawy: opadnięcie żuchwy, niemożność pobierania pokarmu, niemożność zamknięcia jamy ustnej.

Leczenie - odprowadzenie zwichnięcia (między zęby trzonowe wkładamy okrągły patyk, strzykawkę, naciskamy na część nosową/żuchwę, by powstało oddalenie w stawie i była możliwość ustawienia).

- szczękościsk,

Niemożność otworzenia jamy ustnej.

Leczenie: środki zwiotczające, sterydy podawane w mięśnie żuchwy, znieczulenie (środki p/bólowe).

- myositis eosinophilica.

Dotyczy mięśni skroniowych, żwaczy, prowadzi do ich zaniku. Rasy predysponowane to dobermany, owczarki niemieckie, rottwailery.

GARDŁO

- zapalenie gardła,

Objawy - bolesność, nastrzykanie, zaczerwienienie.

Leczenie - antybiotykoterapia.

- zapalenie migdałków,

Objawy - wymioty, bolesność.

Leczenie - antybiotykoterapia.

- nowotwory migdałków,

- mięsak,

- rak.

Leczenie operacyjne (wycięcie przy użyciu elektrokautera).

- dychawica świszcząca u koni,

Schorzenie dotyczące lewej strony. Dochodzi do zwiotczenia struny głosowej, a tym samym do zwężenia cieśni głosowej. Podczas wysiłku brak jest odwodzenia strun głosowych lub nawet dochodzi do ich zbliżania (efekt jak przy dmuchaniu między kartki - zbliżanie) z powodu uszkodzenia n.recurens sinister (od X).

Objawem dominującym jest świst podczas wysiłku (po 20-30 minutach).

Leczenie:

- przycięcie błony śluzowej kieszonki; pozostaje tkanka podśluzowa, która ma się zrosnąć z otoczeniem,

- przyszycie części nalewkowatej do tyłu szwem materacowym; usunięcie kieszonki,

- zakładanie szwu materacowego na kieszonki, w kierunku zewnętrznym (dostęp od dołu).

Po zabiegu zakłada się dreny, aby usunąć tworzący się krwiak.

- zapalenie worków powietrznych u koni.

Objaw dominujący to wypływ z nozdrzy po zganaszowaniu głowy konia lub uciśnięciu okolicy worków powietrznych.

Leczenie:

- nacięcie worka powietrznego + antybiotyki,

- wejście do worka przy użyciu endoskopu i jego płukanie.

ZATOKI

- ropne zapalenie zatoki szczękowej,

U koni zatoka szczękowa ma połączenie z jamą nosową. Gdy brak jest tego połączenia mogą tworzyć się cysty śluzowe.

Zapalenie postępuje zazwyczaj od strony jamy ustnej, jamy nosowej. Każdy z zębów ma połączenie z zatoką stykając się z nią korzeniami.

U psów zapalenie zatoki szczękowej postępuje od łamacza.

U koni występuje po pęknięciu wzdłużnym zęba. W celu usunięcia takiego zęba musi być dostęp do zatoki (trepanacja). Obecnie uszczelnia się akrylem połączenia z zatoką powstałe w wyniku ekstrakcji zęba.

- nowotwory zatoki czołowej.

Najczęściej przeniesione z jamy nosowej.

SZYJA

1. Rany skóry.

2. Rany skóry + rany mięśni.

3. Rany tchawicy.

W tym przypadku powstaje odma. Tchawicę zszywamy stylonem, ale nie zszywamy skóry i mięśni na wypadek zszycia nieszczelnego, gdyż powstanie ponownie odma i znów trzeba będzie ciąć skórę i mięśnie.

4. Deformacje.

Powstała po podaniu podskórnym płynów deformacja zniknie sama, ale możemy podać rozgrzewaniem. Iniekcja do vena jugularis przy jej nieczystym wykonaniu lub podaniu środków drażniących poza żyłę, również spowoduje deformację.

Mogą powstać cysty na wysokości tarczycy u psów - obrzęk niebolesny, niegorący, z płynem.

W przypadku powstania cysty ślinianki podżuchwowej (może być uszypułowana) stosujemy leczenie operacyjne - wyłuszczenie cysty, która sięga głęboko; często towarzyszą temu obrzęki z powodu powstania wtórnych przetok.

Deformacje mogą być spowodowane również: zapaleniem węzłów chłonnych, powiększeniem węzłów chłonnych na tle białaczki, nowotworami tarczycy, wolem tarczycowym, guzem w rynience naczyniowej.

- zespół zapadniętej tchawicy (collapsus tracheae),

U małych psów.

Etiologia:

- ucisk na zdrową tchawicę z zewnątrz,

- zwiotczenie mięśni tchawicy,

- utrata elastyczności tchawicy.

Objawy - duszność wdechowa/wydechowa w zależności od położenia przewężenia.

Diagnostyka - palpacja, RTG.

Leczenie chirurgiczne:

- szew materacowy na miesień - jest zwężenie światła, ale brak zapadnięcia,

- zakładanie cylindrów ze strzykawki na zewnętrznej powierzchni tchawicy; napinanie szwami tchawicy do cylindra (cylindry zakłada się co 1cm),

- wprowadzenie siatki tantalowej od strony światła tchawicy, co powoduje rozpieranie światła tchawicy od wewnątrz.

- obrzęk nagłośni,

Leczenie zachowawcze - tracheotomia.

- torticollis.

Najczęściej dotyczy młodych psów, koni. Powodem jest skurcz pewnych grup mięśni. Podaje się środki p/zapalne, zwiotczające, rozkurczowe; jeżeli wyczuwalna jest tkanka łączna (zrost) - przecina się ją.

U kotów zdarza się zgięcie brzuszne szyi:

- przy braku potasu lub jego zwiększonym wydalaniu,

- przy nadczynności tarczycy,

- przy nabytej nużliwości mięśni (myasthemia gravis - niedobór receptora acetylocholinowego)

KRĘGOSŁUP SZYJNY

- całkowite nadwichnięcie kręgów jedno-/obustronne,

Powierzchnie stawowe nie kontaktują się ze sobą; najczęściej pourazowe.

- złamanie kompresyjne kręgów,

Następuje po ściśnięciu; najważniejsze jest bezpieczeństwo rdzenia kręgowego.

Leczenie tylko u psów, kotów i koni.

Leczy się zwężenie kanału kręgowego. Dziedziczne - syndrom Wobblera, zespół niestabilności - ataxia spinalis (konie i dobermany). U koni i dobermanów silna pionizacja kręgosłupa szyjnego i ciągnięcie szyi do tyłu są przyczynami wystąpienia tego schorzenia.

Leczenie operacyjne: stosuje się śruby, śrubę z podkładką, płytki metalowe. Zrost następuje po przeszczepie istoty gąbczastej. Prowadzenie psa na szelkach, nie obroży.

- wypadnięcie jądra galaretowatego.

Objawy: słabość kończyn tylnych i jednej/obu kończyn przednich, spastyczny skurcz mięśni zginaczy kończyny tylnej, brak odruchów z układu moczowego.

Rozpoznanie - mielografia i RTG przeglądowe.

PRZEŁYK

- ciała obce w przełyku,

U psów patyki, kamienie; czasem przebijają się powodując powstanie przetoki. U koni i bydła - buraki, ziemniaki, suche wysłodki buraczane.

Jeżeli ciało obce utkwi u bydła w szyjnej części przełyku to:

- premedykujemy zwierzę, znieczulamy n.mandibularis (opadnięcie żuchwy) i próbujemy wyciągnąć ciało obce, bądź

- zepchnąć w kierunku żwacza; jak to się nie uda to pozostaje

- zabieg chirurgiczny.

- perforacje przełyku,

Spowodowane najczęściej ciałami obcymi.

Leczenie chirurgiczne - usunięcie ciała obcego, zszycie tylko ściany przełyku (ścisłe, materiałem małodrażniącym), reszta nie jest zszyta na wypadek nieszczelności szwów. Szycie trudne, bo brak jest wyraźnego podziału na warstwy. Występuje obrzęk.

- rozstrzeń przełyku (adilasia),

Wada wrodzona, często u szczeniąt. Powodem jest oderwanie mięśni przełyku. Brak napięcia i perystaltyki, może dochodzić do zamknięcia światła przełyku. Gdy dotyczy części szyjnej i piersiowej - nie da się wyleczyć, gdy tylko piersiowej - można leczyć.

Diagnoza - na podstawie wywiadu; obserwuje się ulewanie treści pokarmowej niebędące wymiotami, szczenięta gorzej się rozwijają.

Próby leczenia:

- po posiłku pies ma być w pozycji pionowej,

- miska stawiana wyżej (ułatwione przechodzenie do żołądka).

- łykawość u koni

- z oparcia (starcie zębów siecznych),

- wolna (zęby starte prawidłowo).

Jest „zaraźliwa”. Pojawiają się nieżyty przewodu pokarmowego, wzdęcia, bóle morzyskowe. Przebudowa mięśni - mostkowo-żuchwowego, mostkowo-gnykowego i mostkowo-tarczowego. Występuje u koni nudzących się.

Metody leczenia oparto na uniemożliwieniu zwierzęciu łykania (by łykał krtań musi być odciągnięta do tyłu i do dołu przez wyżej wymienione mięśnie).

Leczenie:

- obroża uniemożliwiająca ruchy krtani,

- dawniej stosowano otwór w policzku, by łykane powietrze uchodziło na zewnątrz, ale jest to sposób niepraktyczny,

- w przypadku łykawości z podparcia stosujemy zabieg Forcela - usunięcie wszystkich 3 mięśni; skuteczność 60-70%,

- zabieg mini Forcel - usunięcie mniejszej liczby mięśni,

- wycięcie mięśnia mostkowo-żuchwowego,

- odnerwienie mięśnia mostkowo-żuchwowego i założenie obroży z siatki polistyrenowej, mocowanej na mięśnie; tworzyło to tzw. obrożę wewnętrzną, powodując ufiksowanie obustronne mięśni mostkowo-żuchwowych i niemożność przemieszczania krtani do tyłu i do dołu.

KLATKA PIERSIOWA

1. Przetoki kłębu (okolice klatki piersiowej).

2. Guzy poiniekcyjne.

3. Oddzielenie skóry od podłoża, np. po pogryzieniu.

Miejsce takie może ulec zakażeniu bakteriami ropotwórczymi. Stosujemy wówczas leczenie operacyjne - wycięcie rany i przeciwotwór. Gojenie powinno nastąpić od góry do dołu. Stosujemy antybiotyk i płukanie rany po zabiegu.

4. Rany różnego typu.

Mogą spowodować nawet porażenie kończyny w przypadku uszkodzenia splotu nerwowego. Możemy mieć do czynienia z:

- ranami perforującymi do płuc,

- złamaniami żeber.

Gdy oba te zjawiska wystąpią razem, powstanie odma wentylowa, tzn. brak jest powrotu powietrza do tchawicy.

Gdy rana płuc nie zasklepia się sama, wykonujemy torakotomię.

Gdy rana jest mała to: podnosimy tkankę pęsetą anatomiczną i zakładamy przewiązkę obejmującą fragment tkanki zdrowej.

Gdy rana jest duża, zszywamy starając się szyć tylko opłucną płucną.

Gdy nastąpiło oderwanie fragmentu płuca, dokonujemy amputacji, podwiązujemy naczynia, zamykamy oskrzela. Czasem dochodzi do sączenia się z oskrzela, powstaje przetoka i zapalenie jamy opłucnowej.

Przywracanie ujemnego ciśnienia w jamie opłucnowej.

Wykonujemy punkcję wenflonem z podłączonym wężykiem i strzykawką aspirujemy powietrze, po czy wężyk zaciskamy kleszczykami, by powietrze nie dostawało się tam powietrze.

Na sali operacyjnej rurka jest wprowadzana do wody, a w tym czasie płuca są rozprężane przez anestezjologa (ucisk na powłoki brzuszne).

- odma podskórna.

Występuje przy:

- ranach skóry okolicy pachy,

- uszkodzeniu tchawicy,

- uszkodzeniu płuca, klatki piersiowej.

5. Wady przełyku części piersiowej.

- ciało obce u podstawy serca, przed przeponą,

U psów, kotów nasady kości, trzony kręgów. U bydła i koni buraki, suche wysłodki, ziemniaki. Przy wysłodkach stosujemy dwie sondy: cienką wprowadzamy wodę, grubą wyprowadzamy wodę z wysłodkiem. Gdy utkwił ziemniak nacinamy żwacz i wprowadzamy rękę do przełyku od strony żwacza.

U psów małe ciało obce można usunąć kleszczykami przy pomocy endoskopu; kość - laparotomia, gastrostomia; docent Osiński zaleca usunięcie ciała obcego przez ciecie klatki piersiowej.

- rozstrzeń przełyku.

Diagnoza na podstawie wywiadu, RTG kontrastowego.

Diagnostyka różnicowa - cardiospasmus, pylorospasmus.

Leczenie - nacinanie mięśni wpustu w celu usprawnienia przechodzenia treści do żołądka.

6. Patologia dużych naczyń krwionośnych i przełyku.

- przetrwały przewód tętniczy Bottala,

Następuje mieszanie się krwi; szmer po stronie lewej tzw. tunelowy, maszynowy. Leczenie - dwie przewiązki i przecięcie w środku.

- przetrwały prawy łuk aorty.

Często towarzyszy przetrwałemu przewodowi Bottala i wówczas występuje ucisk na przełyk i jego rozstrzeń przed sercem.

Miejscem dostępnym do leczenia operacyjnego jest VI przestrzeń miedzyżebrowa.

7. Płuca.

- uszkodzenia,

- nowotwory:

- przerzutowe (częściej),

- pierwotne,

- tracheocollaps (dotyczący części piersiowej tchawicy),

- przetoka przełykowo-tchawicowa po ciele obcym,

- płyny lub powietrze w jamie opłucnowej:

- pneumothorax,

- haemothorax - z rany lub rozpadającego się nowotworu,

- chylothorax,

- hydrothorax.

Leczenie - trzykrotna punkcja co 2-3 dni.

8. Pericarditis traumatica u bydła.

Objawy występują zarówno ze strony przewodu pokarmowego, jak i układu krążenia.

Leczenie operacyjne - zabieg wykonuje się w pozycji stojącej/leżącej na boku. Wykonuje się resekcję żeber, przyszywa się worek osierdziowy do ściany i nacina się go. Wyleczenie nastąpi, gdy nie doszło do zapalenia włóknikowego (serce pancerne).

9. Obecność grasicy / guzów nowotworowych.

Występuje ucisk na naczynia dogłowowe odchodzące od serca i obrzęk zastoinowy. W przypadku grasiczaka występuje nużliwość mięśni (myastenia gravis).

10. Przepuklina przeponowa.

Rana w postaci szczeliny, trójkąta. Objawy są następstwem przemieszczenia trzewi. Mogą występować przepukliny wrodzone, tych nie operujemy, ponieważ trzewia nie zmieszczą się do klatki piersiowej.

Leczenie operacyjne - dojście od strony klatki piersiowej lub jamy brzusznej. Technicznie trudniejsze jest szycie od strony jamy brzusznej, mimo to jest ono częściej wykonywane.

Diagnostyka - wywiad, opukiwanie, osłuchiwanie, RTG przeglądowe, RTG kontrastowe.

BRZUCH I JAMA BRZUSZNA

POWŁOKI BRZUSZNE

1. Rany:

- skóry,

- skóry i mięśni,

- perforujące

- kłute - samozamykające,

- inne - niesamozamykające.

2. Uszkodzenia tkanek głębiej leżących bez uszkodzenia skóry.

W wyniku tego powstaje przepuklina brzuszna rzekoma (urazowa) - rzekoma, bo brak jest worka otrzewnowego.

Najczęstsza lokalizacja:

- za łukiem żebrowym,

- w dole głodowym,

- obok napletka u samców,

- przed miednicą na skutek oderwania się mięśnia prostego brzucha od miednicy.

Powstaje zazwyczaj u dużych zwierząt w wyniku kopnięcia, nadziania się na przeszkodę podczas skoku.

3. Przepuklina brzuszna przykanałowa (zewnątrzkanałowa) u koni.

Brak jest listka otrzewnowego jako worka.

Leczenie operacyjne, ale dopiero następnego dnia, by minął szok. Wyjątkowo, jeżeli wystąpią objawy „ostrego brzucha” (uwięźnięcie jelit w pęknięciu), operację przeprowadzamy natychmiast.

4. Krwiak.

5. Ropień.

6. Przetoki po ropniach, niciach, innych ciałach obcych (odłamkach).

Są kłopotliwe, gdy nie można znaleźć dna przetoki. Pomocne wtedy jest kontrastowanie. Koniecznie należy znaleźć ciało obce dające przetokę. Zdarzają się wrodzone przetoki moczowe, będące pozostałością moczownika (urachus) - wówczas mocz wycieka przez pępek.

7. Nowotwory powłok.

Najczęściej nowotwory gruczołu mlekowego; występują powyżej 4-5 roku życia u suk i kotek. Większość to guzy złośliwe, choć klinicznie ograniczone, a skóra nad nimi jest przesuwalna.

Nie operujemy w okresie rui, ciąży urojonej, karmienia młodych, gdy doszło do wznowy, gdy klinicznie guz wykazuje cechy złośliwości (skóra nieprzesuwalna).

Nie operujemy jednorazowo, gdy guzy są na sąsiednich sutkach obu stron. Po 3-4 tygodniach od pierwszego zabiegu przeprowadza się drugi.

Usuwamy:

- sutek pierwszy + węzeł pachowy,

- sutek pierwszy, drugi i trzeci + węzeł pachowy,

- sutek czwarty i piąty + węzeł pachwinowy powierzchowny,

- całą listwę.

Zachowujemy margines 1 cm. Najłatwiej zrasta się skóra po wycięciu 4-5 sutka.

U kotek zmiany lokalizują się najczęściej w obrębie 1-3 sutka.

U suk zmiany zazwyczaj dotyczą 4-5 sutka.

Małe guzki można usunąć za pomocą noża elektrycznego, ale tylko u starszych suk (ryzyko głębokiej narkozy).

JAMA BRZUSZNA

1. Laparotomia (otwarcie jamy brzusznej).

Przeprowadza się w linii białej, obok niej lub równolegle do niej. Ciecie ciągnie się od mostka do pępka, czasami niżej. Obok linii białej jest więcej warstw do przecięcia i zszycia, ale jest mniejsze ryzyko przepukliny. U samców przeprowadza się cięcie przynapletkowe w przypadku kamicy pęcherza, dojścia do gruczołu krokowego. Cięcie przypachwinowe przeprowadza się, gdy jest przepuklina tej okolicy, wnętrostwo. Ciecie równoległe do łuku żebrowego przeprowadza się w celu dojścia do żołądka, płata wątroby, lewej nerki (zwłaszcza u bydła). U bydła można ciąć przed ostatnim żebrem, gdy ciało obce jest w czepcu, a operator ma krótką rękę. U koni cięcie powyżej fałdu kolanowego po stronie lewej umożliwia dojście do jelita ślepego.

Metody uszczelniania jamy otrzewnowej przy rumenotomii:

- metoda Goetzego - przyszywa się ściany żwacza do powłok brzusznych przekłuwając igłę jedynie przez dwie zewnętrzne warstwy (bez błony śluzowej). Można przyszywać ścianę żwacza do powięzi poprzecznej brzucha, otrzewnej. Szycie szwem ciągłym, od dołu do góry, każdą stronę z osobna. Nitki wystają u dołu, pętla jest na górze. Po 5-7 dniach po zroście otrzewnej przecina się pętlę i wyciąga nitki, by żwacz nie zrastał się z powłokami brzusznymi.

- zakłada się cztery szwy surowiczówkowo-mięśniowe (lejce). Po podciągnięciu ich do góry, żwacz podchodzi też do góry, przy czym lejce cały czas trzymane są w napięciu.

- metoda ramkowa Kulczyckiego - ramka gładka + mankiet.

- metoda ramkowa Weingarda - żwacz przyczepiony ramką z ząbkami, brzegi rany żwacza upięte szczypczykami zahaczonymi o ramkę.

Metoda Goetzego jest najbardziej pracochłonna, ale jednocześnie najbardziej skuteczna przy wzdęciu drobnobańkowym, nie daje przepukliny.

Powłoki brzuszne szyjemy szwem wielopiętrowym - otrzewna, pochewka mięśnia prostego brzucha, mięśnie, podskórze, skóra.

Przy cięciach małych, wysoko z boku, można zakładać jeden szew, bo brak jest niebezpieczeństwa powstania przepukliny. Można zakładać szew ósemkowy Mosera, np. kastracja kotek w okolicy dołu głodowego.

Powikłanie - powstawanie przetok po niciach (wyciąć przetokę i usunąć nitkę).

2. Schorzenia żołądka:

- kurcz wpustu (cardiospasmus),

Objawy: zaburzenia połykania, zaleganie pokarmu z rozszerzeniem przełyku, ulewanie (pH karmy nie jest kwaśne w odróżnieniu od wymiotów), może prowadzić do rozszerzenia przełyku na drodze oderwania mięśnia; ściana przerasta i wygląda jak sztywna rura.

Leczenie - przecięcie mięśnia wpustu na całej grubości, aż do błony śluzowej.

Przyczyny - przerost i stan skurczu mięśnia przy niezmienionej ścianie przełyku); u ludzi wrzody żołądka, stany emocjonalne.

- zwężenie odźwiernika na skutek skurczu mięśnia,

Objawy - wymioty fontannowe.

Różnicowanie z cardiospasmus - śródoperacyjne.

Leczenie operacyjne - pyloromyotomia - nacięcie mięśni odźwiernika.

Występuje ono na drodze:

- wrodzonego przerostu - występuje u młodych psów, objawem są intensywne wymioty fontannowe do 2 h po posiłku, bez żółci; najczęściej u ras brachycefalicznych i kotów syjamskich. Diagnostyka - kontrast (6-10ml barytu/kg; w warunkach prawidłowych po 30 minutach w dwunastnicy, w warunkach zwężenia - po 45 minutach; środki rozkurczające nie skutkują,

- cardiospasmus - spowodowany zaburzeniami w układzie autonomicznym. Wymioty występują w różnym czasie po posiłku. Objawy ustępują po podaniu środków rozkurczających,

- nabytego przerostu (hypertrophia pylori acquisita) - występuje u dorosłych psów w następstwie długotrwałego skurczu. Towarzyszy mu często rozszerzenie przełyku, co może sugerować zwężenie wpustu. Leczenie - pyloromiotomia lub gastrojejunostomia. Diagnostyka - wywiad, badanie palpacyjne, rtg lub rtg + kontrast, różnicowanie farmakologiczne ze skurczem, gastroskopia.

Pyloromiotomia:

- nacięcie mięśnia odźwiernika (surowiczówka, mięśniówka), tak aby powstała przepuklina; by zapobiec ponownemu zrostowi i zwężeniu szew zakłada się odwrotnie do brzegów rany (odwrotnie w stosunku do kierunku cięcia), co powoduje oddalenie rany,

- w miejscu cięcia wprowadza się sieć i przyszywa się ją, co zapobiega zrastaniu się odźwiernika,

- wykonuje się cięcie rakietowe, co powoduje zianie rany; cięcie dotyczy wszystkich trzech warstw,

- metoda Fimmuja - wykonujemy cięcie podobnie jak w pierwszym przypadku, ale przez wszystkie warstwy; następnie zakłada się lejce i przywraca się ciągłość ścianie żołądka.

Laparoskopię (przecięcie surowiczówki i mięśnia) wykonuje się też przy wzdęciu i rozszerzeniu żołądka, rozszerzeniu przełyku.

Metody resekcji żołądka:

- zespolenie żołądkowo-dwunastnicze (gastroduostomia), koniec do końca (Bikot 1),

- zespolenie żołądkowo-dwunastnicze, koniec do boku (Pean),

- zespolenie żołądkowo-czcze (gastrojejunostomia), bok do boku (Bikot 2),

- zespolenie żołądkowo-czcze, bok do końca (Hoffmeistera),

- resekcja dna żołądka w przypadku, gdy nowotwór dotyczy części dennej, brak przerzutów i nacieczenie nie jest zbyt rozległe.

- przepuklina rozworu przełykowego,

1˚ - przy krótkim wrodzonym przełyku część żołądkowa jest wciągana do klatki piersiowej,

2˚ - częściowe wpochwienie żołądka do przełyku,

3˚ - wpochwienie znacznej części ściany żołądka do przełyku,

4˚ - przepuklina przełykowa - część żołądka wchodzi do jamy piersiowej przez rozwór przepony.

- wrzody (ulci),

Diagnozowane nieco częściej od chwili wprowadzenia endoskopii; mogą doprowadzić do perforacji.

Objawy zależne od nasilenia stanu zapalnego: spadek apetytu, chudniecie, wzrost pragnienia, kał fusowaty w przypadku krwawień.

Leczenie:

- zredukować liczbę bakterii (np. enterogast, kaomycyna),

- wycięcie części owrzodzonej, czasem z częścią dwunastniczą; taki zabieg kończy się zespoleniem jelita czczego z żołądkiem bok do boku, szwem dwupiętrowym; dwunastnica zaszywana jest na głucho.

- nowotwory,

Występują rzadko, najczęściej w okolicy odźwiernika. Rosną naciekowo lub w postaci guza do światła żołądka. Wokół odźwiernika tworzy się obręcz zwężająca, doprowadzająca do niedrożności, kwasicy. Przerzuty przez naciekanie.

Leczenie - zespolenie jelita czczego z żołądkiem bok do boku.

- ciała obce w żołądku,

Najczęściej znajdowane są: kamienie, piłki, zabawki, kasztany, folie, sznurki, tasiemki, bandaże, rajstopy (tzw. ciała linearne, trudno je diagnozować, mogą sięgać aż do jelit). W przypadku ciał linearnych następuje marszczenie części przykrezkowej jelita i powolne jego przecinanie. U kotów ciała takie mogą być usuwane od strony żołądka przez pociągnięcie. U psów nie wolno tego robić, bo łatwo dochodzi do przecięcia jelita.

Objawy- początkowo wymioty, spadek apetytu, inne w zależności od rozwoju choroby.

Leczenie - małe przedmioty usuwamy przy gastroskopii; duże w czasie gastrostomii (szew dwupiętrowy Lamberta).

- ostre rozszerzenie i skręt żołądka (RSŻ).

Występuje najczęściej po posiłku i po wysiłku.

Objawy:

- wzrost objętości brzucha,

- opukowo stwierdza się obecność gazu,

- utrudnione oddychania (oddech policzkowy),

- próby wymiotów,

- ślinienie,

- błony śluzowe blade lub sine,

- powłoki brzuszne napięte,

- tętno słabnące,

- tachykardia,

- przedłużony czas wypełniania się kapilar (do 10 sekund),

- zimne końcowe części ciała (uszy, łapy).

Przyczyny śmierci:

- wstrząs hypowolemiczny,

- wstrząs septyczny,

- wstrząs neurogenny (skręt krezki),

- samozatrucie i kwasica metaboliczna.

RSŻ jest problemem opisanym początkowo we Francji w 1906r. Reperfuzja części niedokrwionej powoduje uszkodzenie serca i wątroby produktami metabolizmu nagromadzonymi podczas niedokrwienia. W specjalistycznych ośrodkach ratuje się 70-80% psów. Schorzenie dotyczy ras dużych i najczęściej występuje postać nadostra. Bardzo ważna jest opieka przed- i pooperacyjna.

Etiologia schorzenia jest złożona. Usposabiają:

- aerofagia (źródło gazu wywołującego skręt i rozszerzenie żołądka),

- zaburzenia przewodnictwa n. X,

- przeładowanie żołądka i gwałtowne ruchy po najedzeniu.

Nie potwierdzono wpływu diety oraz rozciągnięcia więzadeł żołądka na RSŻ. Nie wiadomo czy najpierw następuje rozszerzenie żołądka, a następnie jego skręt, czy też skręt poprzedza rozszerzenie.

Objawy duszności są spowodowane uciskiem na przeponę i płuca, przez co następuje spadek utlenowania Hb.

Towarzyszy temu spadek pojemności minutowej serca oraz spadek ciśnienia krwi.

Zastój krwi w v.cava caudalis i v.portae powodują zastój krwi w jamie brzusznej.

Endotoksyny działają toksycznie na narządy miąższowe.

Pojawia się częstoskurcz nadkomorowy, tachykardia, substancje uwolnione z niedotlenionej trzustki powodują arytmię i gromadzą się w śledzionie. Niemiarowość serca może się utrzymywać do 72 h po zabiegu.

Z powodu zastoju krwi i zmian w hemodynamice, pojawia się zespół DIC (zespół uogólnionego wykrzepiania - mikrozakrzepy). Pojawiają się zakrzepy w żyłach śledzionowych.

Niedokrwienie dna i trzonu żołądka powodują wzrost poziomu HCl - owrzodzenia żołądka i spowolnienie motoryki (do 10 dni).

Następuje obniżenie dopływu krwi do wątroby, co spowalnia tempo eliminacji endotoksyn (błędne koło).

Tok postępowania w RSŻ.

Pierwsze 4-6 h decyduje o życiu pacjenta.

- premedykacja - diazepam (nie używać ksylazyny, ani innych α₂-agonistów - wymioty),

- znieczulenie - tiopental, halotan.

• Intensywna opieka przedoperacyjna obejmuje:

- dekompresję:

- założenie sondy przy małym skręcie,

- wykonanie punkcji, gdy sondowanie jest niemożliwe,

- gdy nie mamy możliwości wykonania zabiegu i odsyłamy psa do innej kliniki, wykonujemy przetokę żołądka; ciecie za lewym łukiem żebrowym, ściany żołądka przyszywamy szwem surowiczówkowo-mięśniowym do powłok brzusznych i przecinamy (podobnie jak w metodzie Goetzego).

- przywrócenie homeostazy i wyprowadzenie ze wstrząsu:

- tiopental i.v.,

- założenie rurki dotchawiczej i podawanie tlenu,

- założenie wenflonu do żyły i podawanie płynów; przy dużej hypowolemii 5% NaCl 5ml/kg mieszając z dekstranem lub bez; przy średniej hypowolemii - płyn Ringera 60-90ml/kg w 1 h, później zmniejszamy,

- leki p/wstrząsowe i.v. - prednisolon 30mg/kg, dexamethasone 4mg/kg, hydrocortison 100mg/kg, dwuwęglan sodu przeciwko kwasicy 2μmol/kg, lidokaina 2-4mg/kg i.v., cymetydyna 10mg/kg i.v. co 8 h, metoklopramid 0,25-0,3mg/kg i.m.,

- antybiotyki - cefalosporyny, gentamycyna 2,2mg/kg i.v. co 8 h.

• Korekcja chirurgiczna i zapobieganie nawrotom:

- intubacja (rurka z balonikiem),

- laparotomia w linii białej za pępek,

- gdy nie można wprowadzić ręki w okolice odźwiernika - punkcja (zakładamy szew kapciuchowy i wprowadzamy igłę),

- gdy żołądek jest pokryty siecią, mamy do czynienia ze skrętem i należy wykonać repozycję na prawą stronę jamy brzusznej,

- płukanie żołądka przez sondę letnią wodą, 0,7% NaCl i KMnO₄, do momentu, gdy wypływający płyn nie będzie zawierał domieszek karmy,

- oglądanie ściany żołądka - może być bardziej/mniej niebieska, granatowa; gdy kolor jest zielony, szary i matowy, to konieczna jest resekcja ściany, a barwa ta świadczy o martwicy ściany; rokowania ostrożne,

- po przywróceniu odpowiedniego koloru ścianie żołądka, kontrolujemy śledzionę; widoczne zakrzepy są nakazem do splenektomii,

- kontrola jamy brzusznej, czy nie ma pozostałości karmy, płynu,

- gastropeksja - umocowanie żołądka do powłok brzusznych, co zabezpiecza przed ponownym skrętem, ale nie zabezpiecza przed wzdęciem; bez zastosowania gastropeksji nawroty w 70-80% przypadków.

Metody gastropeksji:

- założenie rurki Fowley'a - odprowadza gaz, ułatwia podawanie leków i karmienie dożołądkowe; zakładana 4 cm za żebrem, 2-3 cm od linii białej; wypełnia się ją NaCl, a wokół balonika zakłada się szew kapciuchowy łączący ze ścianą jamy brzusznej,

- szew okołożebrowy - wykonuje się nacięcie z prawej strony jamy brzusznej w okolicy wpustu; nacina się surowiczówkę i mięśniówkę, dwa płaty przyszywa się do zebra,

- wycięcie płata surowiczówkowo-mięśniowego 5-7 cm i przyszycie go do powłok brzusznych w okolicy XI/XII żebra strony prawej,

- nacięcie w okolicy wpustu i ściany jamy brzusznej zszywamy razem, po 7-10 dniach tworzy się zrost,

- przyszycie dwoma szwami równoległymi, ciągłymi żołądka do klatki piersiowej w okolicy odźwiernika; zakłada się nieresorbujący szew surowiczówkowo-mięśniówkowy do otrzewnej trzewnej i mięśni - metoda docenta Osińskiego,

- dawniej do rany przyszywano sieć szwem ciągłym (stary, ale bardzo dobry sposób docenta Osińskiego).

Udana dekompresja poprzez sondowanie powinna kończyć się płukaniem żołądka do momentu wypływu czystej wody i kontrolą RTG. Leczenie zachowawcze obejmuje podawanie płynów do 24 h i.v., metoklopramid 25mg/kg co 6 h, aminokwasy (Duphalyte) i.v. Po 48 h rozpoczynamy podawanie pokarmów.

• Opieka pooperacyjna:

- podawanie tlenu do momentu odzyskania przytomności,

- założenie sondy nosowo-żołądkowej, która umożliwia dekompresję i żywienie,

- przy utrzymującym się tętnie powyżej 190/min istnieje możliwość wystąpienia arytmii; aby temu zapobiec podajemy lidokainę i.v. nawet do 7 dni,

- założenie cewnika na czas zabiegu pozwala na kontrolę ilości moczu, a tym samym kontrolę nagłego spadku ciśnienia (filtracja).

Prognoza zależy od:

- długości trwania choroby,

- towarzyszących chorób, zmian w układzie krążenia,

- czy schorzenie wystąpiło po raz pierwszy,

- czy podjęto leczenie zachowawcze czy operacyjne.

3. Schorzenia jelit.

- najczęstszą przyczyną niedrożności są ciała obce,

Miejsce ich zatrzymania zależy od kształtu i wielkości - większe zatrzymają się tuż za żołądkiem, mniejsze dalej. Przyczyną niedrożności dalszych odcinków mogą być pasożyty, koprostaza. Objawy zależą od tego, na jakim odcinku doszło do zatkania - im bliżej żołądka, tym ostrzejsze objawy. Gdy występuje całkowita niedrożność nie przechodzi ani płyn ani gaz, ani karma. Wymioty występują nawet po wypiciu wody, szybko dochodzi do wzdęć. Gdy niedrożność jest częściowa, płyn i gaz przechodzą. Dodatkowym objawem towarzyszącym niedrożności jest odwodnienie, zaburzenia RKZ. W przypadku utkwienia ciała obcego może początkowo wystąpić biegunka; później prostnica jest pusta i sucha. Często dochodzi do odleżyn i perforacji z powodu zalegania ciała obcego. Przyczyną śmierci jest najczęściej odwodnienie, samozatrucie lub zakażenie.

Diagnostyka:

- RTG przeglądowe i kontrastowe,

- USG,

- badanie palpacyjne.

Nie wolno podawać środków przeczyszczających, gdyż może dojść do wpochwienia i znacznego odwodnienia. Gdy ciało obce jest obłe, można podać parafinę.

Przed zabiegiem operacyjnym należy:

- ustabilizować stan pacjenta,

- podać płyny i.v.,

- podać antybiotyk o szerokim spektrum.

Cięcie wykonujemy w linii białej. Po znalezieniu części jelita z ciałem obcym, tę część wyciągamy na zewnątrz jamy brzusznej i obkładamy serwetami. Oglądamy dokładnie jak ono wygląda. Gdy brak jest objawów martwicy i uszkodzenia ściany, przecinamy, wyciągamy ciało obce i zszywamy. Gdy ściana jelita jest już zmieniona, sina, matowa, dokonujemy resekcji. Odcinek, przez który ciało obce wędrowało, jest poszerzony w stosunku do następnego. Jest on wiotki, siny. W miejscu odleżyny ściana jest matowa, szara. Gdy ciało obce jest blisko żołądka, można próbować je tam operować.

Gdy zapada decyzja o przecięciu jelita, zakładamy klemy, aby zamknąć światło. Cięcie od strony krezki. Musi ono być tak długie, jak długie jest ciało obce. Cięcie prowadzimy od strony kaudalnej zdrowej, w kierunku ciała obcego, po to by szyć w miarę zdrową ścianę.

Zasady szycia:

Zakładamy jedno (docent Osiński) lub dwa piętra szwów.

Najmniejsze zwężenie daje szew Czernego (surowiczówka-mięśniówka, mięśniówka-surowiczówka), ale nie jest on zbyt silny.

Najlepszy jest szew Mikulicza, obejmujący wszystkie trzy warstwy, zaś wkłucie jest od strony śluzówki. Zespolenie to daje mały grzebień śluzówki do środka, szybki zlep i dobrą szczelnosć szwu, ale jest to szew trudny.

Szew Schmidena jest niemożliwy do założenia tylko przy jednym piętrze szwów, muszą być minimum dwa piętra. Zrost przez ziarninowanie i powstaje blizna.

Założenie jednego piętra szwów jest możliwe u zwierząt przygotowanych dietetycznie (pusty przewód pokarmowy), po wymiotach u psów i kotów.

U koni i bydła zakładamy dwa piętra, bo nigdy przewód pokarmowy nie jest u nich pusty. Na jelicie grubym zakładamy trzy piętra (drugie piętro to szew Lamberta, Cushinga).

Gdy ciało obce ma kształt linearny, robimy 2-4 krótkie cięcia. Nie wolno ciągnąć za koniec, bo przetniemy ścianę.

Gdy powstanie odleżyna lub doszło do perforacji, dokonujemy resekcji i zespolenia koniec do końca, bok do boku.

Przy zespoleniu koniec do końca należy pamiętać o zachowaniu wielkości światła (zwężenie przez szew, obrzęk może zamknąć światło całkowicie). Skośnie przecięte części łatwiej się zespala, pomimo różnicy wielkości światła. Założenie lejców ułatwia dopasowanie części do siebie. Naciągnięcie nitek powoduje wyrównanie.

Zespolenie bok do boku zapewnia otwór o większej średnicy niż światło jelita. Światło zamyka się szwem kapciuchowym (wpuklenie do środka), szwem materacowym ciągłym Cushinga. Pierwsze piętro przy zszywaniu boków to szew Mikulicza lub Czernego, drugie - Lamberta lub Cushinga.

Trzeba zawsze zszyć krezkę, bo dojdzie do uwięźniecia.

- wpochwienie (invaginatio),

Spowodowane biegunką, ciałem obcym, zaburzeniami autonomicznego układu nerwowego. Odcinek bliższy wciska się w odcinek dalszy. Jelito cienkie wgłobia się w jelito cienkie, jelito biodrowe wgłobia się w okrężnicę (najczęściej), okrężnica w prostnicę (może dochodzić do wypadnięcia).

Objawy to objawy niedrożności mechanicznej - bóle brzucha, wymioty, biegunki.

Diagnostyka - RTG, USG, badanie kliniczne.

Leczenie operacyjne: po otworzeniu jamy brzusznej próbujemy odprowadzić część wgłobioną (w I okresie). Gdy dojdzie do obrzęku z powodu zaciśnięcia krezki, wysięku surowiczo-włóknikowego, wykonujemy resekcję odcinka wpochwionego.

Aby zapobiec powtarzaniu się wgłobień, w przypadku odprowadzenia jelita zakłada się szwy surowiczówkowo-mięśniówkowe, ściąga się je na kształt girlandy, aby uniemożliwić wyprostowanie jelita, gdyż tylko jelito wyprostowane ulega wpochwieniu.

- uwięźnięcie jelita,

Do uwięźnięcia dochodzi w naturalnych otworach, przepuklinach pachwinowych, u suk w wyrostku pochwowym, w przepuklinie pępkowej, wewnątrz jamy brzusznej w otworze krezki, w otworze sieciowym u koni. Początkowo pasaż treści jest zachowany, później zostaje zahamowany, gdyż dochodzi do obrzęku. W miejscu ucisku dochodzi do anemizacji, zaś przy zaciśnięciu naczyń do martwicy odcinka uwięźniętego.

Początkowo próbujemy odprowadzić jelito pociągając za jego część kranialną, lub poszerzyć otwór (herniotomia). Po repozycji wyciągamy jelito na zewnątrz jamy brzusznej, polewamy je NaCl o temperaturze 37˚C. gdy blada część zacznie różowieć, a granatowa jaśnieje i czerwienieje, odprowadzamy jelito do jamy brzusznej. Jeśli brak postępu, resekujemy część jelita.

Choroby ostrego brzucha:

- skręt żołądka,

- skręt jelit,

- uwięźnięcie,

- wpochwienie.

Gdy tętno wynosi 60-90/min., występuje zasinienie błon śluzowych, zimne kończyny i brak ustabilizowanego stanu, wówczas śmiertelność wśród koni wynosi 90%.

- niedrożność czynnościowa,

• Skurczowa.

Występuje w przypadkach: cardiospasmus, pylorospasmus, jejunospasmus, opadnięciu nerki u psów, przewadze układu współczulnego. Występują cechy niedrożności mechanicznej, ale w badaniu klinicznym brak jest przyczyny.

Leczenie - dieta, ostrzykiwanie krezki ksylokainą, w przypadku opadnięcia nerki - nefropeksja (podszycie).

• Porażenna.

Występuje po operacjach, gł. u koni (skutek narkozy), po zapaleniu otrzewnej.

Leczenie - polistygmina, violent, metoklopramid.

Wskazania do resekcji:

- nowotwory,

- martwica po ciele obcym,

- wgłobienie,

- uwięźnięcie.

Długość odcinka resekowanego wyznaczają: unaczynienie, martwica.

Możliwa jest resekcja do 80% długości jelit; pozostaje wtedy tylko dwunastnica.

- nowotwory jelit,

Występują rzadko, głównie dotyczą jelita biodrowego, tuż przed jelitem ślepym. Przebieg schorzenia jest dosyć szybki, wzrost nowotworowy powoduje zamknięcie światła.

Objawy: spadek masy ciała, biegunki i zaparcia na przemian, objawy niedrożności.

Leczenie - w przypadkach wczesnych - resekcja.

- nowotwory prostnicy,

Leczenie:

- wycięcie prostnicy z przecięciem miednicy w dwóch miejscach,

- wycięcie odbytu i odcinka prostnicy i wyszycie otworu do skóry (stoma).

- schorzenia okrężnicy u psów,

Jest to odcinek 20-30 cm, w którym odbywają się ruchy poprzeczne, wsteczne, propulsywne. Tu następuje wchłanianie wody i elektrolitów, bakteryjna degradacja błonnika, z którego powstają wyższe kwasy tłuszczowe, które dostarczają energii kolonocytom.

• Zapalenia okrężnicy.

Towarzyszą zapaleniom trzustki, zarobaczeniom, przy nadmiarze bakterii w okrężnicy. Dochodzi wtedy do rozszerzenia światła, zahamowania ruchów poprzecznych, wzrostu ruchów propulsywnych, co powoduje biegunki. Mogą to być zapalenia tła immunologicznego.

Leczenie: dieta (mięso, ryż, biały ser, dużo włókna, mało tłuszczu); farmakologiczne - prednisolon 1-4mg/kg, metronidazol 10mg/kg.

• Zespół okrężnicy olbrzymiej.

Jednostka chorobowa wrodzona lub nabyta. Brak komórek zwojowych w splotach mięśniówki w postaci wrodzonej, zwyrodnienie komórek zwojowych w nabytej.

Objawy: spadek apetytu, brak tonusu, wymioty, nietrzymanie kału.

Diagnostyka: RTG, palpacja, histopatologia, badanie rektalne.

Leczenie nieskuteczne, gdyż colectomia jest źle tolerowana (biegunki).

• Zespół okrężnicy drażliwej (spastycznej; ZOD).

Są to zaburzenia czynności bez objawów morfologicznych, na skutek stresu powodującego zaburzenia motoryki jelit. Ustają ruchy poprzeczne, wzrasta siła i ilość ruchów propulsywnych - efektem jest biegunka nerwowa. Obserwuje się ją u psów służbowych.

Objawy:

- przewlekła biegunka z domieszką śluzu,

- wzrost częstości defekacji przy małej objętości stolca,

- objawy towarzyszące - kolki, oddawanie gazów.

Wynik badania endoskopowego i histopatologicznego - ujemny.

Leczenie:

- usunąć przyczynę stresu,

- zwiększyć ilość włókna w diecie, co spowoduje spadek liczby wypróżnień, spowolnienie ruchów,

- loperamid 0,1-0,2mg/kg - przywracanie ruchów poprzecznych, obniżenie nadmiernej perystaltyki,

- difenoksylan 0,05-0,1mg/kg 2 x dziennie; j.w.,

- spazmolityki przy wzdęciach.

• Wypadanie błony śluzowej odbytnicy i prostnicy.

Etiologia - wpochwienie, pasożyty, biegunka, ciało obce.

Występuje u młodych psów i kotów, u koni po kastracji, w przypadku zwiększonej perystaltyki.

Błona zostaje zaciśnięta przez zwieracz, zmienia się jej barwa i dochodzi do obumarcia. Jeżeli wystąpi przy kastracji koni, należy odłożyć zabieg.

Repozycja: natłuścić błonę śluzową i wprowadzić do środka. Na skórę zakładamy szew kapciuchowy. Probówkę wkładamy w odbyt, by uchodziły gazy. Przy wydalaniu kału rozluźniamy wiązanie szwu. Przez 3 dni powinniśmy zlikwidować przyczynę, np. biegunkę. Jeśli błona śluzowa uległa uszkodzeniu, przeprowadzamy amputację tego fragmentu i przywracamy ciągłość ściany przez zespolenie. Aby błona śluzowa po przecięciu nie uciekła zakładamy dwie igły iniekcyjne na krzyż.

Szew zakładamy na mięśniówkę, zszywamy błonę śluzową.

Może zdarzyć się dodatkowo wpochwienie i wtedy najpierw odprowadzamy je przez laparotomię.

• Koprostaza (zaparcia)

Utrudnione, zbyt rzadkie oddawanie kału; im dłużej kał zalega tym jest on bardziej suchy i trudniejszy do wydalenia (ruchy poprzeczne). Po zmęczeniu mięśniówki przez parcia, mięśniówka nie przesuwa dalej kału.

Przyczyny:

- błędy żywieniowe - kości, trawa, duża ilość włóknika w paszy,

- psychiczne,

- przeszkody mechaniczne - nowotwory, złamania miednicy,

- uszkodzenia kręgosłupa,

- zespół okrężnicy olbrzymiej,

- po kontraście,

- powiększenie prostaty.

Leczenie:

- olej parafinowy 5-30 ml + lewatywa 5-10mg/kg NaCl

- bisacodyl

- wyciagnięcie palcem grud kałowych

- środki przeczyszczające (ostrożnie)

- laktuloza 2xdziennie

- siarczan magnezu 5-25mg.kg

Jeśli leczenie zachowawcze jest nieefektywne przeprowadzamy zabieg:

- u psów cięcie wzdłuż napletka, u suk wzdłuż spojenia łonowego,

- próba wymasowania - delikatnie, aby nie uszkodzić błony śluzowej, a przy podnoszeniu prostnicy nie uszkodzić krezki,

- nacięcie ściany i wybieranie kału (zabieg brudny, silnie zakażający),

- eutanazja w przypadku okrężnicy olbrzymiej.

• Zwężenie prostnicy (stenosis recti)

- wrodzona, może być także diaphragma,

- nabyta - po zapaleniu, nowotworach.

Leczenie:

- gdy jest blizna, przegroda - rozrywamy na tępo, rozwierając światło jelita,

- przecięcie i założenie 2 - 3 pięter szwów.

• Uchyłek prostnicy (diventriculum recti) = przepuklina błony śluzowej, docent Osiński obserwuje częściej u psów zagięcia związane z przepuklina okołoodbytową.

Szew: mięśniówka - zewnątrz - mięśniówka, szew co 1cm. Po związaniu nitek powstaje harmonijka i zwężenie. Dodatkowo warto podciągnąć dogłowowo, przy mocowaniu do miednicy.

Leczenie operacyjnie; marszczenie ściany bez otwierania z ciecia przy odbycie.

• Atonia

Zwiotczenie ampulla recti, co powoduje zaleganie kału; spowodowane zaburzeniami unerwienia ściany, a efektem jest brak perystaltyki.

• Nowotwory odbytu

Występują głownie u psów (samce) i są to gruczolaki i raki.

Leczenie:

- zachowawcze - Depogestol,

- wyłuszczenie,

- wycięcie odbytnicy + wyszycie prostnicy do skóry.

• Zapalenie zatok przyodbytowych

W czasie defekacji ich zawartość powinna być wymasowana. Może czasem tworzyć się przetoka, w przypadku zapalenia. Należy zniszczyć wyściółkę przetoki (10% jodyna, Vagotyl) lub usnąć operacyjnie.

Metoda I - wyłuszczenie:

- nacięcie skóry, podskórna,

- nacięcie zwieracza zewnętrznego,

- preparacja zatok,

- założenie przewiązki,

- usuniecie.

Metoda II:

- nacięcie skóry, podskórza,

- nacięcie mięśni,

- ściany zatoki.

Przy zatkaniu i zapaleniu zatok występują objawy miejscowe - saneczkowanie i ogólny świąd skóry.

• Przetoka kałowa (fistula ani)

Występuje:

- po usunięciu zatok przyodbytowych,

- po uszkodzeniu mechanicznym - pogryzienie, ciało obce,

- przetoka prostniczo- pochwowa, wrodzona przy braku odbytu.

Leczenie: zamknięcie operacyjne światła odbytnicy.

• Czyraczyca okołoodbytowa (furunculus paraanalis)

Występuje u ras dużych, etiologia nieznana.

Leczenie: bardzo trudne, wręcz niemożliwe, gdyż ściana przetok nie chce ziarniakować.

• Brak odbytu (atresia ani)

- zamknięcie skóry; należy skórę ściąć, naciąć, wyszyć bł. śluzową do skóry; zwieracz wykształcony,

- po nacięciu skóry brak widocznej odbytnicy; brak wykształconego zwieracza odbytu - eutanazja.

UKŁAD ROZRODCZY SAMCZY

1. Rany:

- moszny,

- jąder,

2. Zapalenia jąder

3. Nowotwory

- mięśniaki,

- sertolioma - powodują hormony

- leydigoma - nie powodują hormony

4. Kastracja:

- zwierząt dużych: koni, bydła, kóz, świń,

- małych - psów i kotów.

Przyczyny:

- życzenie właściciela,

- zapalenie moszny, jąder,

- choroby prostaty,

- po amputacji prącia,

- usuniecie włóczęgostwa,

- usuniecie aktów pseudokopulacyjnych,

- obniżenie agresywności.

Psy kastruje się po pierwszym roku życia.

Metody cięć:

- konie, psy - ciecia równoległe, bez szycia,

- konie - połączenie dwóch cięć w jedna ranę bez szycia,

- amputacja całej moszny (konie, psy); trzeba wykonać zabieg bardzo czysto - szycie,

- psy - cięcie przed moszną i szycie,

- psy i świnie przy przepuklinie wewnątrzpachwinowej, cięcie w okolicy kanałów pachwinowych, powrózek łapie się palcami i podciąga jądra, które się podwiązuje.

Wędrówka jąder

Patologia wędrówki to wnętrostwo (cryptoorchismus).Następuje wydłużenie więzadeł lub one nie występują.

Położenie jąder:

- w jamie brzusznej w okolicy nerek,

- w jamie brzusznej, przed kanałem pachwinowym,

- jądro w jamie brzusznej, najądrze w mosznie,

- jądro poza pierścieniem pachwinowym,

- jądro położone na przyśrodkowej stronie uda, w pobliżu napletka; tak położone jądra ulegają później procesom nowotworzenia.

Jądra poza moszną usuwamy ze względów zdrowotnych i kynologicznych.

Kastracja:

Konie roczne; konie pracujące - starsze - jądra usuwać z ogonem najądrza (!), przeciąć więzadło najadrzowo-osłonowe. Lepiej kastrować z zakrytym powrózkiem i jądrem.

- metoda bezkrwawa - miażdżenie kleszczami Burdizzo u Ov i Bo

- metoda krwawa:

- z odkrytymi powrózkami,

- z zakrytym powrózkiem i jądrem.

Metoda krwawa polega na miażdżeniu przy ligaturze, co zapobiega wypadnięciu jelita, sieci (docent Osiński u koni).

Kanał pachwinowy ma kształt klepsydry, pierścienie są usytuowane pod kontem do siebie.

Krwawienie w metodzie zamkniętej jest spowodowane zbyt gruba osłonką wspólna, a tym samym za mała siłą zaciśnięcia pętli kastracyjnej. Docent Osiński zakłada drut. U ogierów najważniejsze jest zabezpieczenie przed wypadnięciem jelit. Używa się kleszczy Sonda, emaskulatorów (powierzchnia tnąca i miażdżąca, śruba skierowana dojądrowo). Należy zbadać samca przed zabiegiem. Powrózek podwiązuje się katgutem lub dexonem (pętla kastracyjna), osłonkę wspólna należy przeciąć.

Przy wnętrostwie USG jest zbędne, jądro musi być znalezione w trakcie zabiegu. Jądra nie zstąpione są mniejsze, miękkie, bardziej podłużne, mają mniejszy turgor.

Powikłania pokastracyjne:

- krwotok, aż do skrwawienia włącznie,

- wypadnięcie jelita, sieci, wypadniecie błony śluzowej prostnicy przez odbyt, odbytnicy,

- obrzęk napletka, moszny, prącia,

- wypadniecie prącia,

- sklejenie rany u koni,

- wypadniecie osłonki przy metodzie z nakrytym powrózkiem,

- tężec u koni (zaszczepić przed kastracja, lub podać surowice),

- piasecznica,

- funiculitis - zapalenie kikuta powrózka nasiennego, (gdy zostawimy najądrze, a usuwamy samo jądro).

Pozycja przy kastracji u koni:

- na stojąco (z odkrytym powrózkiem),

- na leżąco, na boku,

- na leżąco, na grzbiecie.

5. Prostata

Powiększenie prostaty występuje przy:

- przeroście starczym,

- zapaleniu,

- cystach,

- ropniach,

- krwiakach,

- nowotworach.

Zmiany te wymagają leczenia:

- podawania preparatów zmniejszających prostatę,

- kastracji hormonalnej (patrz wyżej) lub podawanie hormonów estrogennych (metody te są niekrwawymi, wyniki leczenia po kilku tygodniach)

- antybiotyki przy zapaleniu,

- kastracja chirurgiczna,

- koagulacja i kastracja (najczęściej),

- usuniecie prostaty i kastracja (najrzadziej),

- usunięcie prostaty.

Prostatę usuwamy w ostateczności. Cięcie wykonujemy:

- przed prostata, za zwieraczem pęcherza,

- za prostata na cewce, a następnie cewkę zespalamy szwem dwupiętrowym (lejce); cewnik zakładamy na okres gojenia 5-7 dni.

Cysty punktujemy, a następnie wycinamy ścianę kateterem - to zabezpiecza przed ponownym gromadzeniem się płynu (jałowego w przypadku cysty).

Ropnie - ścianę wyszywamy do ściany jamy brzusznej, nacinamy i płuczemy. Rane zszywa się dwupiętrowo. Gojenie przez ziarninowanie.

Krwiak - postępowanie jak w przypadku cysty - torebkę koaguluje się.

Przemieszczenie prostaty - może stać się zawartością przepukliny krocznej lub przyodbytowej.

Rany prącia, napletka, załupki, stulejki - Żakiewicz

UKŁAD ROZRODCZY SAMICZY

Sterylizacja - przerwanie dróg wyprowadzających - jajowodów - 2 przewiązki i cięcie. Zachowana jest funkcja hormonalna. Przy sterylizacji zabezpieczamy się przed zrostem (rekanalizacja) poprzez zrobienie ubytku pomiędzy przewiązkami

Kastracja - usuniecie jajników lub jajników wraz z macicą (ovariohistorectomia). W drugim przypadku unika się ropomacicza, brak cieczki. W obu przypadkach unika się nowotworzeni gruczołu mlekowego. Kastrując przed pierwszą cieczka uzyskujemy większy wzrost (1-2cm). Istnieje ryzyko nietrzymania moczu przy wczesnych kastracjach - leczenie farmakologiczne.

Przy niedokładnej kastracji, fragment jajnika może wznowić czynność hormonalną..

Usuniecie macicy - naczynia podwiązać 2 przwiązkami (część pozostającą przy pacjencie). Na macicę założyć kleszczyki, zmiażdżyć kikut macicy. Bł. śluzową należy wyciąć, trzon dokładnie zamknąć szwem ciągłym.

UKŁAD MOCZOWY

1. Nerki:

- zapalenie,

- wodonercze,

- ropień,

- kamica nerkowa,

- nowotwory.

2. Moczowody:

- kamica mogąca prowadzić do wodonercza,

- niewłaściwe ujście pęcherza do części miednicznej cewki moczowej,

- bezwiedne, ciągłe oddawanie moczu.

Ektopia moczowodów - niewłaściwe ujście jednego/obu moczowodów (prawidłowo: skośnie od góry do pęcherza), tu: do części miednicznej cewki moczowej - ujście za pęcherzem. Moczowody są wówczas grubsze. Najczęściej u suk. Jednostronne - behawioralne oddawanie moczu + mikcja. Obustronne - brak mikcji, tylko behawioralne oddawanie moczu. Mikcja polega na świadomym, kontrolowanym i efektywnym opróżnieniu pęcherza moczowego.

3. Pęcherz moczowy:

- kamica,

- polipy,

- nowotwory ściany - resekcja nawet 9/10,

- pękniecie ściany - po urazie lub po punkcji pęcherza,

- przerost mięśnia wypieracza moczu tkanka łączną w ścianie pęcherza; pęcherz jest cały czas wypełniony, bo nigdy nie jest do końca wypróżniany,

- krwiak u kotów,

- przemieszczenie pęcherza.

Kamica pęcherza moczowego.

Kamienie z pęcherza moczowego zstępują do cewki moczowej. Rasy predysponowane: jamnik, pekińczyk, dalmatyńczyk.

Rodzaje kamieni:

- fosforanowe (pozapalne) ↑ pH,

- moczanowe (zaburzona przemiana puryn) powstają w środowisku kwaśnym o pH 5,0 - 5,5 (dalmatyńczyki),

- cystynowe - zaburzenia przemiany cystyny,

- szczawianowe,

- złożone.

Częściej są diagnozowane u samców, mimo, ze częstsze występowanie jest u samic. Mocz jest przesączony zagęszczonym roztworem przesyconym. Przy zapaleniu pęcherza wzrasta produkcja urazy, następuje wzrost pH i powstają kamienie fosforanowe.

Leczenie:

- kamienie fosforanowe: antybiotyk + zakwaszanie moczu wit.C, metioniną, chlorkiem amonu; dieta: mięso; leczenie kontynuujemy do 30 dni po rozpuszczeniu kamieni,

- kamienie cystynowe: pH podnosimy do 7,0-8,0 podając sodę oczyszczoną,

- kamienie moczanowe: podnosimy pH powyżej 7.0 - Allopurinol; dieta: dużo jarzyn, mało mięsa,

Kamienie uszkadzają nabłonek pęcherza, powodują tez przerost mięśniówki tkanka łączną (objawy zapalenia).

Objawy:

- domieszki krwi zhemolizowanej w moczu,

- częste oddawanie moczu,

- niedrożność cewki u samców,

- bolesność,

- powiększenie powłok brzusznych,

- wymioty, gdy rozwija się mocznica.

Rozpoznanie: wywiad, badanie RTG (fosforanowe i szczawianowe +, cystynowe+/-, moczanowe -), USG (warunek: odpowiednia masa), cewnikowanie.

Początkowo stosujemy leczenie zachowawcze:

- rozkurczowe (NoSpa),

- cewnikowanie w znieczuleniu,

- środki p/wstrząsowe,

- płyny,

- doraźne zepchniecie kamieni do pęcherza.

Zepchniecie kamieni do pęcherza:

- cewnik z otworem na wprost, wprowadzamy do cewki (uważać by mandryn nie uszkodził cewki),

- na prącie zakładamy ligaturę z bandaża, co uszczelnia cewkę,

- do cewnika dołączamy strzykawkę z płynem,

- psa nie można wysyłać do domu z pełnym pęcherzem, punkcja igłą 0,8,

- nie uciskać pęcherza zwłaszcza u kotów.

Zabieg operacyjny:

Cięcie przed kością prącia lub w zgięciu kulszowym.

I Nacięcie - usunięcie kamienia, sprawdzenie drożności cewki, szycie cewki, skóry nie szyjemy.

II Nacięcie - usunięcie kamienia, sprawdzenie drożności cewki, wyszycie cewki do skóry na stałe.

III Jak w pęcherzu znajduje się dużo kamieni, tniemy cewkę pod odbytem. Wyszycie cewki do skóry powoduje jej zwężenie, stany zapalne skóry wokół przetoki, posikiwanie nóg.

IV Metoda docenta Osińskiego: cięcie pęcherza moczowego w celu usunięcia kamienia z cewki:

- cewnikowanie (jeśli jest niemożliwe, usuwamy mocz podczas zabiegu, bo inaczej trudno jest wyjąc pęcherze, punkcja igła 1,2),

- spychamy kamień z cewki do pęcherza,

- wbijamy nożyczki w ścianę pęcherza, preparujemy na tępo,

- płuczemy rivanolem,

- gdy niemożliwe jest udrożnienie cewki, używamy sondy kulkowej i płuczemy płynem kilkukrotnie,

- gdy to nie przynosi efektu, otwieramy cewkę, najczęściej przed kością prącia.

Zalety w/w metody:

- mamy możliwość oglądania ściany pęcherza moczowego,

- brak zwężenia cewki,

- usunięcie wszystkich kamieni z pęcherza,

- nie występuje zapalenie skóry,

- samce mogą być reproduktorami.

Po zabiegu: antybiotykoterapia, wit. A, badanie, z jakim kamieniem mamy do czynienia, pilnowanie częstego oddawania moczu.

Papilloma - brodawczyca pęcherza moczowego (błony śluzowej). Mocz z domieszką krwi hemolizowanej; RTG kontrastem.

4. Cewka moczowa:

- u samców utrudnione oddawanie moczu przypadku powiększenia prostaty (rzadko),

- u psów (samce) przewężenie (zatrzymanie się kamieni):

- w zgięciu miednicznym,

- przed kością prącia,

- zwężenie po zabiegach operacyjnych na cewce,

- urazy po złamaniach kości, pogryzieniach, nowotworach,

- perforacja z winy lekarza.

W przypadku złamania kości prącia operacyjnie wprowadza się sztywny cewnik. Gdy cewka jest uszkodzona przed kością prącia, robimy przetokę, aby mocz wypływał (do czasu wygojenia). Przetokę robimy tuz pod zgięciem kulszowym (przed zwężeniem wywołanym kamica)

Umyślne przetoki:

- przetoka przy uszkodzeniu cewki przez złamana kość,

- przetoka ślinianki podjęzykowej.

Syndrom urologiczny kotów (SUK), obecna nazwa: choroba dolnych odcinków dróg moczowych kotów.

Przyczyny:

- w 60% idiomatyczne (brak uchwytnych przyczyn),

- zatkanie cewki - żwirek + śluz + nabłonek,

- kamienie moczowe 15% (szczawian wapnia w 59% i fosforany 34 %) ,

- zapalenia bakteryjne 0,9%.

w/w są wynikiem

- zbyt małej aktywności,

- wieku (2-5 rok),

- nadwagi,

- predysponowanej płci (samce),

- utrzymania domowego,

- diety,

- hipowitaminozy A, B₆,

- zaburzeń hormonalnych,

- przyjmowania małej ilości płynów.

Objawy:

- azotemia,

- zaburzenia gospodarki wodno - elektrolitowej,

- zaburzenia RKZ:

- ↑ białka,

- ↑ P i ↑ Ca++

- ↑ keratyniny,

- ↑ mocznika we krwi,

- ↑ hematokrytu,

- częstomocz bez wielomoczu,

- ból,

- krew w moczu,

- objawy zatkania cewki,

- owrzodzenia,

- wymioty,

- zapach moczu w jamie ustnej.

Lecznie:

- poprawa stanu ogólnego: NaCl 10 - 20 ml/kg ¼ i.v. (przyśrodkowa strona uda), Prednisolon, Furosemid, NoSpa,

- udrożnienie cewki w znieczuleniu (ksylazyna 0,1mg/kg i ketamina 10 mg/kg),

- zdajanie prącia (cewnikowanie + płukanie),

- znieczulenie cewki i rozwałkowanie jej, cewnikowanie+ płukanie,

- udrożnienie, jak u psa (do pęcherza moczowego),

- wyszycie cewki do skóry po amputacji prącia (nici powyżej 5-0 stylon, poprzedzone punkcją pęcherza).

Wskazania do laparotomii:

- niedrożność powyżej prącia (cześć miedniczna),

- przy drożnej cewce brak mikcji.

Leczenie pooperacyjne: PWE, Furosemid, Prednisolon, NoSpa, Urenil, antybiotyk.

Stały dostęp do wody, obniżenie pH moczu (karmy pH - control), wymuszanie diurezy, okresowe badania laboratoryjne.

PRZEPUKLINY (HERNIAE)

Inne pojęcia dotyczące przemieszczenia jelit:

- prolapsus - wypadniecie pod skórę,

- erentatrio (?) - wypadniecie przez skórę.

Rodzaje:

- wewnętrzne, zewnętrzne,

- nabyte, wrodzone,

- odprowadzane (wolne), nieodprowadzalne (zrost z workiem przepuklinowym, zbyt małe wrota przepukliny, uwięźnięcie).

Najczęściej występują przepukliny wrodzone.

Przepuklina rzekoma (pourazowa, pooperacyjna) nie ma worka otrzewnowego; zwana jest przepuklina ze wzglądu na kształt. Tak naprawdę jest to wypadniecie pomiędzy mięśnie, pod skórę.

Występowanie:

- oponowa - rdzenia kręgowego,

- przeponowa,

- przepony jamy ustnej,

- pępkowa,

- wyrostka pochwowego u samic (powyżej kanału pachwinowego),

- pachwinowa (jelito/sieć w kanale pachwinowym),

- przypachwinowa u koni,

- może być też mosznowa, ale jest ona na zewnątrz wyrostka pochwowego, choć w worku mosznowym; jest to istotne przy leczeniu operacyjnym gdyż:

- przy wewnątrzpochwowej można leczyć razem z kastracja lub bez niej,

- przy zewnątrzpochwowej mosznowej, leczenie polega na odpreparowaniu i zaszyciu kanału pachwinowego na głucho.

Przemieszczenia:

- przepuklina przeponowa,

- przepuklina krezki (gdy krezka jest przerywana np. przy resekcji jelita, wtedy pętle jelit mogą wejść w otwór i spowodować dodatkowo niedrożność),

- zadzierzgnięcie o więzadło nerkowo - śledzionowe,

- zadzierzgnięcie o wyrostek pochwowy, lub róż ciężarny macicy - herniotomia.

Przepuklina pępkowa

Przy niemożności odprowadzenia przepukliny pępkowej (często u świń gryzących się, co może prowadzić nawet do perforacji jelita) stosujemy herniotomię. Herniotomia jest stosowana także u ogierów przy przepuklinie pachwinowej.

Przecinamy pierścień wewnętrzny kanału pachwinowego np. droga laparotomii. Kanał ten jest elastyczny i po przecięciu łatwo przenieść się do jamy brzusznej lub na zewnątrz w okolice uwięźniętego jelita lub sieci.

Ewentualnie robimy zabieg normalnie w pozycji leżącej na grzbiecie i tniemy w okolicy przepuklinowej (z noga unieruchomiona jak do kastracji). Kanał musimy zszyć i dla ułatwienia u ogiera zwykle wykonuje się kastrację. Dla normalnego rozwoju fizycznego można u młodych ogierów pozostawić jedno jądro.

Może być wada kosmetyczną (u psów). Najczęściej do worka wchodzi tłuszcz otrzewnowy. U prosiąt, źrebiąt, cieląt mogą wejść jelita. U cieląt często występuje deformacja myląca, ze względu na obsysanie wzajemne rówieśników - wiszą fałdy skóry.

Kłopotliwe przepukliny pępkowe są u źrebiąt i prosiąt (uwięźnięcie, przetoki - konieczność zabiegu). Zaszywamy szwem pojedynczym, przerywanym, materacowym, nicią niewchłanialną).

Jeśli blokuje tkanki, dokonuje się plastyki poprzez wszywanie siatek polietylenowych, dexonowych i in.

U dużych zwierząt przepukliny pourazowe należy operować jak najszybciej, gdyż ułatwione jest wtedy zbliżenie, ale uważa się również, że nie natychmiast, bo nitka łatwo przecina tkanki (niektórzy sugerują odczekać 2 tygodnie). Jeśli czekamy są wskazania do plastyki, bo tkanka traci w tym miejscu elastyczność.

U psów przepukliny pourazowe są bardzo częste. Czasem miejsce urazu jest inne niż miejsce deformacji zewnętrznych, bo nastąpiło przesunięcie skóry (obszerne pole operacyjne).

Przepukliny pourazowe

Pojawiają się w różnych miejscach np.:

- za łukiem żebrowym u dużych zwierząt (po kopnięciu, nadzianiu się na przeszkodę),

- po wypadkach komunikacyjnych za łukiem żebrowym u małych zwierząt na wysokości fałda kolanowego (konie, bydło, psy i koty),

- czasami dochodzi do oderwania mięśnia prostego brzucha od miednicy (u bydła - ubój z konieczności ze względu na duże rozmiary przepukliny - hernia per magna; u psów i kotów można próbować zespalać mięśniami i miednicą),

- przepuklina udowa u dużych zwierząt, tam gdzie duże naczynia krwionośne zbiegają się z miednicy na udo; przepuklinie tej towarzysza objawy kolkowe przy uwięźnięciu jelit/ sieci.

U koni najtrudniejsze do zdiagnozowania jest uwięźniecie jelita w otworze sieciowym (diagnozowanie jedynie po napięciu krezki, gdyż w badaniu per rectum nie sięgamy tam ręką). Towarzysza ostre objawy kolkowe, wskazanie do laparotomii.

Przepukliny wymagające kilkugodzinnej decyzji o zabiegu:

- przepuklina pachwinowa,

- wypadnięcie jelita za więzadło nerkowo - śledzionowe u koni,

- przepuklina udowa,

- przepuklina przyodbytowa u małych zwierząt,

- przepuklina moczowa, gdy uwięźnie pęcherz (punkcja jest działaniem doraźnym),

- przepuklina przeponowa (operujemy od razu).

Przepukliny jatrogenne

Tworzą się po zabiegach, zwłaszcza w okolicy linea alba, szczególnie u koni. Dlatego szyjemy dla pewności, jak najwięcej warstw. Szwy pękają przy użyciu zbyt cienkich nici, natomiast przy zbyt dużym napięciu, przecinają tkanki. Gdy powstanie przesmyk dla jelit, tworzy się przepuklina. U psów przyczyną przepukliny jatrogennej jest najczęściej nieczysto wykonany zabieg, lizanie rany, stany zapalne, wzrost ciśnienia w jamie brzusznej.

Przepukliny pooperacyjne

Powstają, gdy rozejdzie się szew na otrzewnej i na pochewce, a szwy skórne trzymają się i dochodzi do zagojenia rany. W miejscu blizny dochodzi do deformacji. Ma to miejsc np. u konia, który po zabiegu często kładzie się i wstaje (dobrze wiązać węzeł marynarski).

Sprawa jest prostsza, gdy zabieg był z dojścia bocznego, bo wtedy tępo wchodzimy przez mięsnie, które potem łatwo zbliżyć kilkoma szwami i samo się zamyka.

Przy przepuklinie pachwinowej odprowadzamy ją ukręcając, następnie zakładamy pętlę kastracyjną i zszywamy. W przypadku, gdy w przepuklinie jest macica, trzeba zrobić herniotomię i odprowadzić macicę do jamy brzusznej, kanał zaszyć, bo ukręcanie i podwiązanie nie wystarcza.

Przepuklina kroczowa = przyodbytowa, tylko u samców

Leczenie operacyjne. Jej powstanie wynika ze słabości przepony miednicznej u samców. Wg docenta Osińskiego: obecność powiększonej prostaty, która przechodzi do jamy brzusznej, powoduje znaczne jej powiększenie. Wywołuje to parcie na przeponę i jej uszkodzenie (tam wchodzi tłuszcz okołoprostatowy, jelita i pęcherz moczowy).

Diagnostyka różnicowa: ropnie, nowotwory, krwiaki, zagięcie prostnicy i in.

U suk deformacje okolicy krocza pochodzą najczęściej ze ściany pochwy.

Zabieg w okolicy kroczowej wymaga przygotowania pacjenta:

- 3 dni podawać tylko płyny (by na dłuższym odcinku jelita, nie było kału, ani treści pokarmowej),

- bez lewatywy lub parafiny, ponieważ chcemy by jelita były puste,

- wymasować gruczoły przyodbytowe.

- wybrać kał z prostnicy,

- okolice umyć mydłem.

Można próbować leczyć zachowawczo, ale co jakiś czas dochodzi do zalegania kału; można stosować homeopatię, wykonać kastrację.

DIAGNOSTYKA

1. Trudności w oddychaniu - przyczyny:

- zbyt duże skrzydełka nosowe (zwłaszcza u małych bokserów i pekińczyków),

- ciało obce w nosie,

- przerost błony śluzowej,

- nowotwory, polipy w nosie,

- obrzęk nagłośni,

- ucisk worków powietrznych u koni,

- dychawica świszcząca u koni i psów (?),

- wady wrodzone w budowie krtani,

- ucisk z zewnątrz na krtań przez nowotwory, obrzęk i in.,

- porażenia krtani,

- blizna pourazowa tchawicy,

- tracheocollaps,

- duszność spowodowana zapadnięciem się płuc z powodu odmy,

- nowotwory płuc,

- hydrothorax,

- ucisk na przeponę od strony jamy brzusznej,

- przepuklina przeponowa,

- skręt i wzdęcie żołądka,

- wzdęcie jelit,

- duszność pochodzenia sercowego.

2. Powiększenie obrysu, powłok brzusznych:

- skręt + wzdęcie żołądka,

- skręt jelit u koni,

- wzdęcie drobnobańkowe żwacza,

- przeładowanie żwacza,

- przemieszczenie trawieńca,

- hydroascites,

- mechaniczne uszkodzenie wątroby, mechaniczne uszkodzenie śledziony,

- ropo / śluzomacicze (pyo / mucometra)

- ciąża,

- otłuszczenie (jamniki, kotki),

- guzy nowotworowe (ze śledziony, krezki, otrzewnej),

- przepuklina,

- przepełnienie pęcherza moczowego z powodu niedrożności dróg wyprowadzających.

3. Ból pochodzący z jamy brzusznej znamionuje:

- niechęć do ruchu,

- oglądanie się na boki,

- uderzenia nogą, ogonem w brzuch,

- częsta zmiana miejsca.

Ból pojawia się:

- gdy dochodzi do wzrostu napięcia krezki,

- przy skręcie jelit, żołądka,

- przy kamicy cewki i kamicy nerkowej,

- niedrożności jelit,

- zatkaniu naczyń krezki, (słupkowiec),

- przy skręcie macicy,

- skręcie śledziony,

- zapaleniu otrzewnej,

- zapaleniu trzustki.

4. Zabiegi kosmetyczne:

- kopiowanie uszu,

- skracanie ogona,

- podcinanie mięśni, by pies nosił ogon do góry,

- usuwanie blizn,

- amputacja palca I kończyny tylnej (tzw. wilczy pazur,; u owczarków francuskich nie obcina się),

- wszczepianie zrębu kostnego palca I u Bourdo,

- protezy jąder,

- plastyka warg, powiek.

5. Zabiegi niekosmetyczne:

- amputacja kończyn,

- skracanie ogona przy martwicy, rozległych urazach,

- skracanie, obcinanie uszu, po krwiakach i pogryzieniach,

- usuwanie części wargi,

- skracanie kości (gdy dojdzie do wyprostowania kończyny w stawach, to nie próbujemy uruchamiać stawu, gdyż kończyna okaże się za krótka).

NOWE TECHNIKI DIAGNOSTYCZNE

USG, RTG

Zmiany tkanek miękkich widoczne na USG nie są widoczne na RTG.

USG w badaniu ścięgien - przy zapaleniach, przy zrostach.

Wartość badania duża, ściśle zależna od rozdzielczości.

USG wykorzystywane jest w badaniu serca, układu pokarmowego, prostaty. Nie można określić czy widoczna zmiana to cysta, ropień czy krwiak. Do badania zwierze trzeba ogolić.

Gazy wykorzystywane są jako kontrast ujemny. Kontrast kombinowany: kontrast dodatni + potem powietrze.

Punkcje wykonuje się pod kontrolą USG.

RTG - zdjęcia przeglądowe, kontrastowe, mielografia, kontrastowanie przetok. Naturalny kontrast to nasza tkanka.

Endoskopia

Dzięki niej można zaglądać do jam ciała.

Obecnie wprowadzonym do jamy brzusznej endoskopem można zrobić:

- gastropeksję (przyszywanie żołądka do ściany brzucha, ustalenie odźwiernika do prawej strony); wskazania - skręt żołądka u dużych psów. Szew surowiczówkowo - mięśniówkowy na wysokości 11 -13 cm. Zakładamy 3 szwy; powstaje zrost otrzewnej trzewnej i ściennej. Miałby to być zabieg profilaktyczny, nie chroni przed wzdęciem;

- pyloromiotomia - stosowana przy przeroście / skurczu odźwiernika, dotyczy psów w każdym wieku. Krótko po najedzeniu pojawiają się wymioty fontannowe. Palpacyjnie wyczuwamy pogrubiony odźwiernik. Nacinamy surowiczówkę i mięśniówkę tak, aby nie dopuścić do zrostu. Można wykonać koagulację i przyjęcie, ale istnieje ryzyko koagulacji błony śluzowej;

- podwiązanie jajnika - z kilipsownicy; zakładając węzeł na zewnątrz i zsuwając go po instrumencie do jamy brzusznej;

- kastracja z usunięciem macicy - trwa znacznie dłużej niż przy laparotomii, bardzo ryzykowna przy zmianach chorobowych;

- usuniecie wnętrostwa / sterylizacja przez koagulację / klipsowanie, podwiązywanie nasieniowodów przy pomocy aparatury laparoskopowej (CO₂ do jamy brzusznej);

- punkcja narządów jamy brzusznej;

- usuwanie kamieni moczowych u suk (musza być rozkruszone);

- usuwanie guzów uszypułowanych z jamy nosowej i ucha;

- diagnostyka dychawicy świszczącej;

- badanie przełyku: ciała obce, rozstrzeń, zwężenie, nowotwory, wrzody;

- badanie żołądka: zapalenia, wrzody, nowotwory, ciała obce (można usuwać ciała obce krokodylkiem, koszyczkami; ciał lineralnych nie pociągamy, gdyż nie wiemy jak daleko tkwią);

- badanie dwunastnicy (u koni 3 metrowy);

- proctoskopia, kolonoskopia - badanie od tyłu przewodu pokarmowego (głodówka 48h);

- badanie tchawicy: zwężenie, spłaszczenie chrząstek, nowotwory, ciała obce zaaspirowane.

Zabieg po przegłodzeniu i premedytacji ( żeby pies nie zjadł rury).

- artroskopia: diagnostyka zmian wytwórczych, pobieranie płynu stawowego, wprowadzanie leków, diagnostyka myszy stawowych, pobieżna diagnostyka więzadeł;

- synovectomia: wykonywana przy przeroście błony synowialnej; do płukania jam stawowych - płyn Ringera.

Mikroskop operacyjny

Zabiegi na oku (dodatkowe rzęsy - koagulacja, zakładanie szwów), do zespalania nerwów przy przeszczepach, zespalania naczyń, poszerzanie światła / udrażnianie tętnic.

MRN - rezonans magnetyczny

Scyntygrafia

Nóż elektryczny - jest używany do:

- cięć jałowych, niszczenia przestrzeni łącznotkankowych (zabezpieczenie przed rozsiewaniem komórek nowotworowych);

- zamykaniem bezpośrednio małych naczyń, dużych - za pomocą narzędzi.

Minusy elektrokautera: powstaje martwica, która musi ulec resorpcji, demarkacji, co wydłuża okres gojenia; musi być zachowana szczególna czystość.

Krioterapia

- zimne okłady (alkohol: woda, 1:1) przy obrzękach zapalnych, po stłuczeniu stawów, ścięgien, przy świeżych krwiakach (2x dziennie po 10-15 min.). Nie daje uszkodzenia tkanki, stosowana po zabiegach na kolanie / nadgarstku;

- opary zimne ciekłego azotu, raczej do leczenia szpitalnego; czasem już po jednym nadmuchu zmiana na lepsze jest widoczna, ale po tych 10 - 15 min. wymagany jest ruch; pod wpływem zimna uwalniają się endorfiny dające bezbolesność;

- zimne okłady przy krwawieniach pokastracyjnych, krwotokach, po endoskopii;

- zmienne okłady - pracochłonne, ale efektywne.

Laser

Stosowany w zapaleniach uszu, skóry, przedłużonym gojeniu złamań.

Zmienne pole elektryczne nie przyjęło się.

ZABURZENIA O NAJWIĘKSZYM ZNACZENIU W UKŁADZIE KOSTNYM PSÓW RAS SZYBKOROSNACYCH

1. Zaburzenia o podłożu żywieniowym:

- krzywica (rachitis),

Etiologia: niedobory wit. D, niewłaściwym stosunkiem Ca: P (1,2:1 prawidłowy), niedobór Ca.

Należy uważać, żeby nie przedawkować wapnia, ponieważ tworzą się zmiany odokostnowe przy nasadach.

Zaburzenia chrząstek wzrostowych: są one pogrubione, rozdęte, na RTG widoczne jest ich rozszerzenie i szpar stawowych; obrzęk, deformacja kończyny, co powoduje bolesność i brak aktywności ruchowej. Dodatkowo na RTG widoczne są nieregularne wysycenia i zarys chrząstek i rozwarcie ich krawędzi;

- wtórna żywieniowa nadczynność przytarczyc (osetodystrofia fibrosa),

Powstaje przy nadmiarze w diecie ryb, mięsa, sera - to powoduje wadliwy stosunek Ca: P (nadmiar fosforu, gdy Ca: P 1:20; serca 1:30, wątroby 1:40).

Nadmiar P symuluje przytarczyce do utrzymania prawidłowego poziomu Ca²⁺ w surowicy, powoduje wzrost parathormonu i wypłukanie Ca²⁺ z kości, co powoduje osłabienie i deformacje, ból, dyskomfort zwierzęcia, patologiczne złamania podokostnowe (złamanie „zielonej gałązki”). Najczęściej zmiany dotyczą miednicy, kości kręgosłupa. Zmiany są widoczne, gdy ubytek Ca²⁺ sięga 30%. Na 500g mięsa dodajemy 1 łyżeczkę mleczanu/węglanu wapnia. Obecnie diety są zbilansowane.

2. Zaburzenia wynikające ze współistnienia:

- osteochondroza stawu barkowego (martwica chrzestno - kostna),

Występuje w młodym wieku; jest to opóźnione kostnienie na podłożu kostnym w obrębie przynasad. Dotyczy głownie stawu barkowego.

Objawy: pies kuleje, bolesne prostowanie.

RTG: na ½ tylnej ubytek chrząstki / ubytek + oddzielony płat (mysz stawowa mures articulares - to martwiak, dobrze widoczny na RTG).

Lecznie: usunięcie martwej chrząstki, łyżeczkowanie, artrotomia, artroskopia.

Gdy uszkodzenie dotyczy samej chrząstki - nie zagoi się, Jeśli dotyczy chrząstki i kości gąbczastej, w wyniku gojenia powstanie chrząstka włóknista. Aby doprowadzić do wygojenia, trzeba usunąć martwą chrząstkę i uszkodzić kość.

- osteochondroza stawu łokciowego,

Jest to brak zrostu processus accesorius z kością, towarzyszy temu dodatkowe jądro kostnienia.

Objawy: kulawizna zmęczeniowa, ból przy prostowaniu, kulawizna bez zmęczenia.

Leczenie: usuniecie processus accesorius, co powoduje zmniejszenie stabilności w stawie; próby osteogenezy.

Nieusunięcie niezrośniętego processus accesorius powoduje zmiany wytwórcze w stawie. Często schorzenie to zwane jest dysplazja stawu łokciowego.

Brak połączenia nasady bliższej z trzonem (rzepka łokciowa), nie zrośnięcie kłykcia przyśrodkowego, nierównomierny wzrost kości łokciowej i promieniowej (wygięcie kości promieniowej do przyśrodka i do przodu).

- osteochondroza stawu kolanowego,

Jest to brak uwapnienia nasady kości udowej, dotyczy głowy kości udowej. Powstaje mysz stawowa.

- osteochondroza stawu skokowego.

Objawy: deformacja, obrzęk przyśrodkowej części okolicy, tkliwość.

3. Zaburzenia wynikające z predyspozycji genetycznych:

- dysplazja stawów biodrowych,

Jest to choroba częściowo zależna od żywienia. Często u psów klinicznie zdrowych, po zdrowych przodkach, nagle podejrzewamy / stwierdzamy dysplazję.

Jest to choroba polietiologiczna, wpływ na nią ma: temperament, nadmierny trening u zbyt młodych psów, nadwaga, rasy limfatyczne chorują częściej, predyspozycje rodzinne (30%)

Nie jest to schorzenie całkowicie wrodzone, ale ujawniające się z wiekiem, przy dużym wpływie czynników środowiska.

Zmiany wrodzone dotyczą nasady górnej kości udowej: skrócenie / wydłużenie szyjki, przegięcie szyjki, zmiany w ustawieniu miednicy względem podłoża - i predysponują one do wystąpienia dysplazji.

Podanie Arthroflehu zmniejsza zapadalność na dysplazję.

Stopień dysplazji oznaczany jest literowo (A,B,C), ale granice między stopniami są płynne.

Objawy: chód kaczkowaty, szybkie meczenie się, trudności w samym wstawaniu, delikatne kulawizny (skrócona faza oparcia)

Schorzenie zdradliwe. Przed zakupem psa, zalecane jest badanie kliniczne. W zwiotczeniu odwodzimy kończynę, jeśli wystąpi ból są zmiany, to samo, jeśli jest bolesność przy prostowaniu stawu biodrowego (tutaj RTG u 7 - 9 tyg. psa pozwala na rozpoznanie dysplazji)

Na RTG oglądamy łuk Shentona - Menada. W skład łuku wchodzą:

- wewnętrzna powierzchnia otworu zasłonowego,

- główka kości udowej,

- szyjka kości udowej do trzonu.

Łuk ten powinien być łagodny, przy dysplazji widać jego załamanie.

Dysplazja jest chorobą postępującą - gdy brak jest zmian do 24 miesiąca życia, to już nie wystąpią lub będą to zmiany wtórne - artroza.

- Wobbler syndrom.

Występuje najczęściej u dobermanów, dogów niemieckich, bassetów, źrebiąt.

Początki zazwyczaj w młodym wieku. Jest to niestabilności kręgu i spowodowane tym zwężenie kanału kręgowego, co daje ucisk na rdzeń.

Objawy: zaburzenia zborności ruchowej, zwłaszcza przy zgięciu głowy ku dołowi; dotyczy zwłaszcza kończyn tylnych; opieranie stopy na stronie wierzchniej.

Leczenie: zmiana użytkowości zwierząt, szelki dla psów, operacyjne zespolenie kręgów (zespolenie trzonów kręgów, usunięcie tarczki międzykręgowej i doprowadzenie do zrostu za pomocą kości gąbczastej).

4. Wrodzone:

- jałowa martwica kości udowej - choroba Pertheza,

Dotyczy zazwyczaj psów ras małych, miniaturowych 4 - 9 m-cy. Pierwotnie zmiany usytuowane są na głowie kości udowej, wtórnie na panewce (odwrotnie niż przy dysplazji).

Przyczyną jest niedokrwienie, początkowo główka odżywiana jest w ⅓ przez tętnicę biegnąca z więzadłem, reszta przez torebkę dochodzącą do szyjki. W wyniku niedokrwienia dochodzi do spłaszczenia główki i płatowatego złuszczenia chrząstki (stopnie - Żakiewicz).

Leczenie: dekapitacja; metody zachowawcze nie zdają egzaminu; w pierwszym okresie choroby kanał przez szyjkę i główkę, gojenie odbywa się przez przekrwienie; opieranie się po 10-14 dniach.

Objawy: narastając kulawizna, aż do braku oparcia, bolesne odwodzenie, spadek pH krwi żylnej powoduje ból.

Wynik radiologiczny leczenia widoczny po wielu tygodniach. Zakłada się opatrunek gipsowy, choć unieruchomienie stawu prowadzi do zmiennego odżywiania i zaniku chrząstki.

- zwichnięcie rzepki,

Wrodzona, dziedziczna cecha. Dotyczy głownie psów małych.

Objawy: oszczędzanie nogi, przykurcz, kolano kierowane na zewnątrz, brak prostowania stawów kolanowych.

Rzepka znajduje się od przyśrodkowej strony, gdyż brak jest rowka dla rzepki i guzowatości kości piszczelowej.

Leczenie: operacyjne, ale staw nigdy nie wraca do normy; jest poprawa funkcjonalności, przywraca się prostowanie kolana.

- osteoartrofia czaszkowo - żuchwowa (lwia głowa).

Dotyczy psów ras małych głownie terierów 4-6 mies.

Objawy: trudności w pobieraniu pokarmu, bolesność, obrzęk czaszki, żuchwy, wzrost temperatury tamtej okolicy.

RTG: nieregularne nawarstwianie na żuchwie, puszce bębenkowej, sklepieniu czaszki. Jest to odczyn odokostnowy na nieznanym tle. Leczenie: sterydy do 12 miesiąca (ustąpienie bolesności / eutanazja).

5. Schorzenia z nieznanej etiologii

- osteodystrofia przerostowa,

Dotyczy ras dużych, olbrzymich do 6 mies.

Udział w etiologii: niedobór wit. C, niedobory mineralne, nadmiar witamin.

Objawy: kulawizna kilku kończyn, wzrost temperatury ciała, niechęć do jedzenia, obrzęk, bolesność, wzrost temperatury okolicy przynasadowych kości i stawów.

RTG: zmiany wytwórcze.

Leczenie NSAIDs, ograniczony ruch, wyleczenie problematyczne.

- eozynofilowe zapalenie kości (panostitis eosinophilica).

Dotyczy kości długich u ras dużych, predysponowane samce (4X częściej niż samice).

Objawy: nagła kulawizna - wędrująca.

RTG: przebudowa jamy szpikowej (podobna do pumeksu), przejaśnienie od korówki do jamy szpikowej w postaci „zębów”.

Leczenie: przechodzi do około 1,5 roku życia.

BYDŁO

Najczęściej występujące schorzenia u bydła.

1. Ciała obce w przełyku: znieczulenie nerwu żuchwowego, nacięcie przełyku; płukanie przy zatkaniu wysłodkami.

2. Wzdęcie żwacza.

3. Przeładowanie żwacza.

4. Nowotwory uszypułowane wpustu żwacza.

5. Zatkanie ksiąg.

6. Zespół Hoflunda.

7. Wrzody trawieńca.

8. Przemieszczenie trawieńca.

9. Wgłobienie jelit.

2-4 powodują powiększenie objętości żwacza.

Laparotomia: za łukiem żebrowym L - żwacz, P - reszta. Czasami konieczna jest resekcja ostatniego żebra.

KOŃ - JAMA BRZUSZNA

Diagnostyka.

Przygotowanie do transportu.

Postępowanie diagnostyczne:

1. Wywiad.

2. Badanie kliniczne ogólne + badanie układu oddechowego i krążenia.

3. Badanie kliniczne szczegółowe przewodu pokarmowego:

- osłuchiwanie obu dołów głodowych i podbrzusza (P / L),

- opukiwanie jamy brzusznej,

- badanie per rectum i sondowanie żołądka - obowiązkowe,

- USG i RTG - badanie drugoplanowe u małych koni, u dużych USG przez prostnice.

4. Pozostałe badania:

- hematokryt,

- białko całkowite,

- gazometria (klinika),

- punkcja jamy brzusznej (przeciwwskazaniem są wyczuwalne pętle jelit ciężkich),

- diagnostyczno-terapeutyczne podawanie leków - p/ bólowe, spazmolityczne (ocena reakcji na podane leki); leki pobudzające perystaltykę stosujemy, tylko wtedy, gdy jesteśmy w stanie operować.

Przygotowanie konia do zabiegu:

1. Założenie sondy nosowo - żołądkowej.

2. Kaniulizacja żyły szyjnej zewnętrznej.

3. Farmakoterapia:

- NSAIDs (Biovetalgin, Novasul 20 - 40 ml/szt., Fluminec 1ml/ 40kg),

- kortykosterydy (Hydrocortizon 1,5 - 3g/szt.),

- spazmolityki (Buscopan comp. 20 - 40ml/ szt., Buscolisin 0,2mg/kg; NoSpa 12-20ml / szt iv.),

- p/bólowe i sedacyjne (nie stosować pochodnych fenotiazyny, bo nastąpi spadek ciśnienia),

- płyny nawadniające (wg hematokrytu 12 -20l/h później 4-6l/h),

- kwaśny węglan sodu (wg wzoru),

- antybiotyki (osłonowo przed zabiegiem).

Spazmolityki podajemy bardzo powoli, mieszając z krwią w strzykawce.

Ksylazyna 0,5 - 1mg/kg, detomidyna 20 - 30mg/100kg; sedivet - sedativa.

Płyny: Ringera NaCl 0,9%, glukoza 5% z Ringerem 1: 1.

NaHCO₃ 8,4% lub 4,2 % (polecany) 1 -2 ml/kg m.c., dla wszystkich gatunków - połowa dawki w szybkim wlewie kroplówkowym, po 1 h druga połowa w wolnym wlewie kroplowym.

Leki podawane przez sondę: olej parafinowy - 1-3l oleju z H₂O (1:1). Sole przeczyszczające - tylko przy pewnym rozpoznaniu zatkania jelita grubego / ślepego. Leki te przyśpieszają tworzenie się skrętu, pogarszając stan przy zatkaniu jelita cienkiego. Ściągają wodę do jelit pogłębiając odwodnienie.

Zabieg:

1. Znieczulenie - wziewne (halotan, izoflural), infuzyjnego się nie stosuje, bo zabieg są długie i bolesne.

2. Technika:

- cięcie w linea alba (laparotomia mediana),

- schematyczne badanie przewodu pokarmowego:

- znaleźć jelito ślepe;

- okrężnicę wstępującą (przez taśmę boczną jelita ślepego, przechodzącą w fałd ślepo-okrężniczy); ułożenie taśmy świadczy o skręcie,

- jelito biodrowe i czcze (przez taśmę dogrzbietową jelita ślepego i fałd biodrowo ślepy idziemy ku przodowi),

- okrężnica zstępująca - grudy kałowe, taśma naprzeciw krezki (taenia antymesenetrica),

- żołądek (palpacyjnie),

- reszta narządów - palpacyjnie.

- szycie powłok warstwowe, opatrunek przyszyć.

Punkcja jelita ślepego - cięcie między taśmami, na szczycie jelita pod kątem 90° po uprzednim założeniu szwu kapciuchowego; poprzez surowiczówkę, skośnie przez mięśniówkę 2-3 mm, skośnie przez śluzówkę.

Cięcie na flexura pelvina w celu opróżnienia jelita z treści.

Szycie jelit piętrowe:

1 - Czerny, Mikulicz, Szmiden, Conell (wchłanialne),

2 - Lambert, Cushing, Halstedt (długo wchłaniane).

Jelito cienkie - gaz, treść przepychamy do jelita ślepego; staramy się nie punktować jelit cienkich; gdy jest płyn to lepiej nie ruszać.

Okrężnica zstępująca - grudy kałowe.

Otrzewną szyjemy - Katgutem.

Pochewkę mięśnia - Vicrylem.

Podskórne - dexonem, Vicrylem.

Skórę - szew ciągły, materacowy, nie wchłanialny.

Jelita w trakcie zabiegu polewamy płynem, aby nie wyschły poza jamą brzuszną, dobrze też polewać Dextranem. Płyny dobrze resorbują się z otrzewnej, dlatego wspomagamy nawodnienie.

Specyfika leczenia operacyjnego niedrożności przewodu pokarmowego u koni.

- trudności w diagnostyce,

- często zły stan kliniczny (wstrząs),

- specyfika budowy anatomicznej przewodu pokarmowego,

- ograniczony czas zabiegu (narkoza 2-3h),

- specyfika opieki pooperacyjnej.

Jelito cienkie - niedrożność na całym odcinku poza dwunastnicą (konia).

Jelito ślepe - podejście pod okrężnicę, zamienia się z nią miejscem.

Okrężnica wstępująca - flexura pelvina, lewe pokłady, flexura diaphragmatica - skręt, repozycja w jamie brzusznej.

⅓ jelit cienkich można usunąć, jelit grubych tyle, ile się da wydostać z j. brzusznej.

Połączenie jelita cienkiego ze ślepym (jejunocecostomia) - gdy martwica jelita czczego i biodrowego. U psa koniec do końca.

42

---