3608


KONSTYTUCJA

Konstytucja (z łac. constituere - ustanawianie, urządzanie, uporządkowanie, nadawanie określonej formy) jest to akt prawny (względnie akty prawne) o najwyższej mocy, regulujący najbardziej podstawowe zagadnienia ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa. Najczęściej konstytucja odróżnia się też od innych aktów prawnych trybem jej uchwalania i zmieniania. Państwo ma tylko jedną konstytucję (choć może się ona składać z kilku aktów prawnych), natomiast liczba wszelkich innych ustaw może być nieograniczona.

Konstytucja materialna - całokształt norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa, bez względu na ich charakter prawny i formę aktów prawnych, w których są zawarte (ustawy, uchwały parlamentu, zwyczajowe prawo konstytucyjne). Przykładem takiej konstytucji jest Konstytucja Wielkiej Brytanii. Jest to także zakres przestrzegania norm konstytucyjnych w praktyce.

Konstytucja formalna - akt pisany, ustawa zasadnicza zawierająca normy o najwyższej mocy prawnej, regulujące podstawy ustroju politycznego i społecznego, uchwalana przez powołany do tego organ i zmieniana w szczególnym trybie. Konstytucję w tym znaczeniu może stanowić kilka ustaw o szczególnej mocy prawnej, ściśle ze sobą związanych i tworzących integralną całość. Z reguły jednak we współczesnych państwach jest to jeden akt prawny wyróżniony szczególną nazwą „Konstytucja”.

Konstytucja jest to:

Istnieje podział na konstytucje sztywne (zmiana jej wymaga kwalifikowanej większości) i elastyczne (większość wymagana do zmiany ustawy zwykłej).

Szczególna ranga konstytucji wyraża się prymatem w systemie źródeł prawa i jest lex superior. Istnieje zakaz wydawania ustaw sprzecznych z konstytucją.

CHARAKTERYSTYKA KONSTYTUCJI

Konstytucja jest ustawą - aktem normatywnym powszechnie obowiązującym o pewnych cechach szczególnych. Są to:

  1. szczególna treść - polega na zakresie (szerokości) regulowanych przez nią materii i na sposobie (głębokości, szczegółowości) ich regulowania.

Materia konstytucyjna to całokształt kwestii ustrojowych (triada), tzn.:

Głębokość regulacji jest różna w rożnych państwach, ale panuje zasada, że konstytucja powinna normować zagadnienia o charakterze podstawowym, ale ich określenie ma charakter polityczny, dlatego obok konstytucji lakonicznych (USA, Francja z 1958) są konstytucje obszerne (większość konstytucji w państwach postkomunistycznych, np. polska konstytucja → spowodowane jest to doświadczeniami autorytaryzmu oraz słabością i/lub niewiarą we władzę sądowniczą i jej zdolność twórczego interpretowania konstytucji i wypełniania luk).

  1. szczególna forma - polega na jej:

- projekt - często przygotowywany przez specjalne ciało polityczne, pozostające poza systemem komisji parlamentarnych, np. komisja konstytucyjna w Polsce.

- uchwalenie - z reguły potrzebna szczególna większość i szczególne kworum.

- szczególna większość i kworum, czasem konieczność obecności innych podmiotów

*np. RFN (2/3 w obu izbach), Francja 3/5 w Kongresie, Włochy (2/3 w obu izbach, inaczej referendum konstytucyjne), Bułgaria (¾), Czechy (3/5 w obu izbach);

*dodatkowe utrudnienia - np. konieczność potwierdzenia przez następny parlament, współdziałanie organów centralnych i lokalnych w państwach złożonych, potwierdzenie w referendum.

- ustanowieniu kilku (konkurencyjnych lub wykluczających się) procedur zmiany konstytucji - np. dla rewizji konstytucji inna forma niż dla zmian cząstkowych,

- ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach - np. podczas stanu wojennego, zagrożenia państwa.

  1. szczególna moc prawna - przyznanie konstytucji najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego (zbudowanego na zasadzie hierarchiczności.

Przedmiot normowania konstytucji ma charakter pierwotny i nieograniczony, co oznacza, że konstytucja może normować każdą kwestię. Każdy akt normatywny musi być z nią zgodny - tzn. nie może być w sprzeczności

Zakaz wydawania aktów sprzecznych z konstytucją (zasada niesprzeczności) odnosi się głównie do działalności parlamentu i jest określany jako negatywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji.

Każdy inny akt normatywny musi być z nią spójny - tzn. musi przyjmować jej treść w możliwie najpełniejszy sposób w celu urzeczywistnienia postanowień Konstytucji, a ponieważ wiele postanowień konstytucyjnych jest ujętych w sposób ogólny zasadę spójności nazywa się pozytywnym aspektem obowiązku realizacji konstytucji. Ten postulat jest trudny do badania w jurydyczny sposób.

Zakaz naruszania i nakaz realizowania są skierowane do wszystkich organów państwa.

Powyżej wymienione są to cechy konstytucji sztywnych. Polska konstytucja daje wyraz swej sztywności we wstępie i art. 8 ust. 1.

TREŚĆ WSPÓŁCZESNEJ KONSTYTUCJI

Konstytucji przysługują pewne cechy specyficzne, które odróżniają ją od ustaw zwykłych i pozwalają na określenie jej jako ustawy zasadniczej państwa. Jedna z tych cech jest szczególna treść konstytucji. Szczególna treść konstytucji polega na zakresie regulowanych przez nią materii i na sposobie regulowania tych materii. Zakres materii regulowanych konstytucją ma charakter uniwersalny w tym sensie, że współczesna konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa. Oznacza to zbudowanie treści konstytucji wokół trzech podstawowych zagadnień: określenie ogólnych zasad ustroju państwowego, określenie ustroju naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje, określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki. Te 3 zagadnienia występują we wszystkich współczesnych konstytucjach. Sposób ich uregulowania jest jednak różny w poszczególnych państwach.

EWOLUCJA KONSTYTUCJI

Ewolucja konstytucji to etapy zmieniające konstytucję. W ostatnich latach można zauważyć wyraźną tendencje do normatywizacji konstytucji czyli normy dla których nie ma środków prawnych. Nie ma środka prawnego, który pomógłby wyegzekwować pewne rzeczy np., budownictwo TBS-ów, jest wiele praw w konstytucji, które są egzekwowane np., prawa wyborcze. Jeśli mówimy o normatywizacji to takie rozwiązanie, które ograniczy posługiwanie się normami programowymi, dla których nie mamy środków prawnych. Jeżeli jest środek prawny możemy się domagać dotrzymania tych praw.

Głównie chodzi o to, aby Konstytucja dała podstawę do uzyskania pewnych dóbr, ale nie materialnych.

W Konstytucji Amerykańskiej nie ma o tym słowa. Im trudniejsza sytuacja polityczna kraju tym większy populizm. We wszystkich Konstytucjach europejskich ten trend jest uwidoczniony ale doktryna podkreśla normatywny charakter Konstytucji.

Państwo w sposób umiarkowany ma zadania i funkcje, które ma realizować, bo inaczej stwarza iluzje postanowień Konstytucji. Państwo powinno mieć zadania, ale umiejętność myślenia w kategoriach prawnych, katalog państwa, które nie wynikają z populizmu i zaskarbiania sobie siły. Konstytucja ma bardzo dużo fikcyjnych postanowień. Chodzi tu o populizm, który bardzo odbił się na normach programowych, które są w Konstytucji. We wszystkich Konstytucjach Europejskich ten trend programowy jest podkreślony.

Obowiązkiem państwa jest stanowienie prawa, które pozwala na:

- odpowiednie prawa ochrony zdrowia,

- system edukacji,

- system emerytalny,

- system stypendialny,

Konstytucja ma być przede wszystkim normatywna, ma zawierać normy, które może zrealizować, aby nie ulegało państwo populistycznym prądom,

Droga jaką przeszedł konstytucjonalizm od XIX wieku do czasów współczesnych to droga do państwa jako minimum i konstytucyjnej regulacji wykonywania władzy oraz podstawowe prawa i wolności do państwa opiekuńczego, które przejęło na siebie obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego, a nawet więcej niż bezpieczeństwa socjalnego. Bardzo wiele Konstytucji formuje zadania dla państwa przekraczające realne możliwości (zadania które są realne) to powoduje pogłębianie kryzysu państwa opiekuńczego, które może stać się niewydolne. W ostatnich latach uwidacznia się coraz wyraźniej dążenie do normatywizacji konstytucji tzn. uznania, że jest to przede wszystkim akt zawierający normy prawne. Taki normatywny charakter konstytucji nie stoi na przeszkodzie by zawrzeć w tym akcie obowiązek wykonywania przez państwo tych zadań. Chodzi o wspomaganie najbardziej potrzebujących pomocy publicznej.

KONSTYTUCJA JAKO AKT NORMATYWNY

Konstytucja jest aktem normatywny zajmującym najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa. Jest to najważniejszy akt prawny w państwie. Posiada właściwe cechy (cechy szczególne) odróżniające go od innych aktów prawnych. Te cechy to:

FUNKCJA GWARANCYJNA KONSTYTUCJI WSPÓŁCZEŚNIE

Wskazane w konstytucji gwarancje takie jak: kontrola konstytucyjności prawa sprawowana przez Trybunał Konstytucyjny, odpowiedzialność przed trybunałem stanu osób pełniących funkcje publiczne za czyny stanowiące naruszenie ustawy zasadniczej czyli delikty konstytucyjne, ochrona praw jednostki na drodze sądowej , oraz pomoc udzielana przez Rzecznika Praw Obywatelskich - rozumiane są jako instytucje prawne których zadaniem jest zapewnienie właściwego stosowania , wykonywania i przestrzegania konstytucji, mogą efektywnie funkcjonować pod wpływem sprzyjających czynników socjologicznych takich jak kultury prawnej i politycznej.

BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI

Po pierwsze znaczy dokładnie to co wynika ze słów czyli stosujemy wykładnię językową bezpośrednio tzn. bez pośrednictwa aktu niższego rzędu . Mam normę i ją stosuję tak jakbym czytała i stosowała ustawę, rozporządzenie, uchwałę itd.. Biorę jakiś przepis widzę że to jest możliwe - no właśnie dodałam do tego “widzę że to jest możliwe” bo to często jest nie możliwe. To prawda najczęściej jest nie możliwe. Ale są jeszcze takie i inne instrumenty, które dają mi szansę posłużyć się konstytucją dla ochrony moich praw. To mogę stosować jak mam sytuację określoną. Bezpośrednio stosuję tzn. bez pośrednictwa aktu niższego rzędu i robię to tylko w pewnych okolicznościach -tzn. norma jest tak skonstruowana że to jest możliwe -tzn. jest na tyle szczegółowa że nie jest potrzebne nie jest niezbędne wydanie aktu niższego rzędu. Ona musi mieć zatem pewną dokładność, szczegółowość, co oczywiście w przypadku norm konstytucyjnych nie jest zjawiskiem częstym. W praktyce taką rzeczywistą szansą są stosowania konstytucji bezpośrednio - mamy najczęściej w przypadku ochrony naszych praw i wolności. Korzystamy z pewnej instytucji z skargi konstytucyjnej dla ochrony praw. Bo generalnie rzecz biorąc trzeba sobie powiedzieć że przypadki stosowania bezpośredniego konstytucji są rzadkie. To są wszystko praktycznie rzecz biorąc wyjątkowe sytuacje ale taka możliwość potencjalnie istnieje. Czyli kiedy możemy zastosować konstytucję bezpośrednio? Kiedy norma to umożliwia, jest na tyle szczegółowa że jest to możliwe, nie ma potrzeby wydania żadnego aktu niższego rzędu, możemy się zatem na taką normę powołać konstytucyjną

ROZWÓJ HISTORYCZNY KONSTYTUCJI

Konstytucje powstają na przełomie XVIII-XIX w. i najważniejsze dla zrozumienia tego aktu jest wskazanie w jakiej epoce i z jakich konieczności politycznych. Z Rewolucji Francuskiej pamiętamy hasła: wolność, równość i braterstwo.

Dla nas najważniejsze jest to pierwsze hasło-wolności. Ta idea wolności pojawia się nie przypadkowo, zmienia się system gospodarowania, pojawia się nowy prąd gospodarczy-kapitalizm.

W końcu XVIII w. ulega zasadniczym zmianom system polityczny, bo on się degeneruje w tych strukturach, typowych dla Monarchii Absolutnej. Następuje jej wyraźny rozpad, rozpada się struktura społeczeństwa feudalnego, bo zmieniają się dotychczasowe powiązania i te elementy które konstruowały system feudalny. Z tym związane są takie procesy zmian gospodarczych, zmienia się w kierunku kapitalizmu, temu towarzyszy znaczna liczba wolnych rąk do pracy, ale potrzeba jest rozwiązania tej sytuacji tj. przyznania wolności człowieka.

Nadanie wolności będzie stanowiło właściwy motor dla rozwoju gospodarczego, ale równoległa z tym procesem musi się odbyć reforma systemu politycznego, systemu władzy .

Musimy pamiętać ! że mamy trzy komplementarne zestawy: polityczny, gospodarczy, społeczny- one muszą być zespolone ze sobą, ażeby stworzyć dobrze funkcjonujące państwo.

Monarchia Absolutna rozpadła się i w to miejsce poszukuje się nowej konstrukcji władzy i powołać taka organizację, która będzie realizować chronić interesy społeczne, ale tej nowej konstrukcji poszukuje społeczeństwo, które korzysta z wolności politycznej w pewnym zakresie. Poszukuje się takiego rozwiązania, które skutecznie będzie artykułować, nazywać określać i bronić interesy. Te procesy przebiegają w dłuższym przedziale czasu, to nie kwestia roku czy dwóch.

Warto zauważyć pojawienie się liberalizmu tj. nurt, doktryna, która dot. polityki, gospodarki oraz systemu społecznego. Nurty liberalizmu: Polityczny, Gospodarczy ,Społeczny.

Podstawową wartością, którą przynosi liberalizm na przełomie XVIII i XIX w. jest wolność jednostki, wręcz apoteoza wolności, jest ceniona wolność ponad wszystko przede wszystkim wolność od państwa, wolność w znaczeniu negatywnym. Wolność od czegoś w tym przypadku od państwa.

Liberalizm przynosi 3 kardynalne prawa:

-prawo do życia

-prawo do wolności

-prawo do mienia(własność) - te 3 prawa uwarunkowują działania człowieka i jego dążenia, sposób działania człowieka.

Liberalizm nurt społeczny, natomiast jest ukierunkowany do jednostki , prowadzi do wyobcowania jednostki, stanowi sama dla siebie punkt odniesienia w programie społecznym liberalizmu, mocno akcentuje indywidualizm- każdy żyje sam dla siebie. Ważne egz! Z jakimi założeniami liberalizmu inne doktryny

W liberalizmie nie ma miejsca na wspólnotowość, a w Europie, to się bardzo mocno ukształtowało. Ameryka jest przykładem poczucia wolności, przy konieczności współdziałania i w konsekwencji bardzo systematycznego skutecznego tworzenia organizacji, reprezentacje najróżniejsze interesy od najmniejszej wspólnoty do całego państwa. Liberalizm prowadzi do tego, że każdy sam dla siebie żyje.

Atomizacja jest wynikiem bardzo wysublimowanego systemu wolności .

W liberalizmie przyjmuje się nie altruizm, nie idea czyli pomoc drugiemu, bo np. biedny, chory, tylko interes finansowy, bo warto mu pomóc , bo mogę na tym zyskać.

Stany Zjednoczone są w innej sytuacji, bo nie były zmuszone do likwidacji starego porządku.

Te cechy społeczne, które wymagają takiego dopasowania żebyśmy mieli system, który się ukształtuje to ozn. Że musimy zbudować takie państwo, które te wartości będzie chronić. Jest to zupełnie nowa konstrukcja w stosunku do tego co było. Można budować to w drodze rewolucji jak Francuzi, a można drogą kapitalizmu

REGULACJE W KONSTYTUCJI

Zawsze podmiot władzy najwyższej, sposób wykonywania władzy czyli struktura aparatu władzy, pozycja ustrojowa jednostki czyli prawa i wolności jednostki, ustrój gospodarczy i zasady zmian. ( to jest ujęcie hasłowe w każdym z tych zagadnień mieści się cały szereg szczegółowych. Przede wszystkim dotyczy to aparatu władz to nie tylko to co tą nazwą ściśle obejmujemy czyli kiedy myślimy o parlamencie, rządzie ale także organy ochrony konstytucji czyli Trybunał konstytucyjny,

Organy kontroli no i oczywiście sądownictwo - to wszystko gdy patrzeć na zagadnienia od strony władzy centralnej. Ale bardzo często regulacja konstytucyjna gdy chodzi o organy władzy obejmuje także władze lokalne-podstawy zorganizowania ustroju władzy lokalnej w różnym zakresie. Czyli zakres jest dużo szerszy bo także i w ramach poszczególnych zagadnień regulacja jest bardziej szczegółowa. W tej kategorii dodatkowych regulacji często pojawiają się także postanowienia które można nazwać określeniem celem państwa obok praw i wolności także zadania państwa np.. taką regulację odnajdziemy w konstytucji Portugalskiej a w Polskiej nie ma pojęcia zadań państwa.

RODZAJE NORM KONSTYTUCYJNYCH

Normy konstytucyjne mają pewną szczególną charakterystykę. Normy konstytutywne są bardzo ogólne. Trudno jest je zastosować bezpośrednio, gdyż wymagają dookreślenia w aktach niższego rzędu. Czy można bardziej konkretyzować konstytucje? Zależy w jakich materiach. Zależy o jakim stopniu konkretyzacji będziemy mówić. Na pewno progi między stroną programową a normatywną powinny być jednoznaczne ze zdecydowaną przewagą na normy o charakterze prawnym. Czyli jak najmniej deklaracji, które nie dają podstaw jednostce do egzekwowania zobowiązań państwa. Konstytucja jest wtedy może mniej atrakcyjna ale na pewno bardziej realna. Jeśli mamy instrument prawny możliwy do egzekwowania możemy się spodziewać skutków pozytywnych. Wyróżniamy trzy rodzaje norm konstytucyjnych:

to taka norma, która w sposób konkretny reguluje jakąś kwestię, np. określa liczbę posłów, wymienia rodzaje komisji sejmowych, parlamentarnych, określa skład rządu

one mają charakter norm prawnych ale cechą charakterystyczną jest odesłanie do poza prawnego porządku, do poza konstytucyjnego porządku w szczególności do poza prawnego w ogólności.

Np. mówimy, że państwo jest demokratyczne, prawne to odsyłamy do porządku prawnego. Chodzi tu o to że na podstawie przepisu o którym mowa, normy nie da się ustalić treści w nich zawartych. Jeżeli mówimy o demokratycznym państwie prawnym to pytanie co to znaczy. Żeby się dowiedzieć co to znaczy, to muszę szukać w innych źródłach niż konstytucja . Konstytucja nie da mi odpowiedzi na to pytanie. Muszę szukać poza porządkiem konstytucyjnym. Może poza porządkiem prawnym wogle. Być może muszę się odwołać do prawa naturalnego w jakiś części. Źródła informacji są różne. Wszystkie, które pozwolą mi na zbudowanie tej wiedzy pozwolą na zbudowanie treści tego pojęcia w konstytucji. Ale żeby to zrobić sięgam poza konstytucje.

W innych gałęziach norma zasada jest nazwana jako klauzula generalna. W konsekwencji taka norma zasada nie powinna być nigdy samodzielną jedyną podstawą orzekania o prawach tylko powinna wystąpić wspólnie w jakiś prawach podmiotowych. Jest tu odesłanie do systemu poza prawnego.

dotyczą takich rzeczy jak zadania państwa, normy określające pewne kategorie wolności i praw, kulturalne, socjalne. Nie mają charakteru normatywnego, określają pewien program działania państwa w różny sposób, praktycznie wykonywanych . droga egzekwowania tych postanowień jest prawnie jest wykluczona mówimy że nie ma instrumentu prawnego który można zastosować. W konstytucji tych norm powinno być jak najmniej.

NORMY PRAWA EUROPEJSKIEGO A PRAWO WEWNĘTRZNE

Prawo pierwotne do którego należą traktaty ustanawiające wspólnoty i traktaty zmieniające wspólnoty. Można wymienić aneksy i protokoły do traktatów, umowy akcesyjne i sam Traktat o UE. Drugą generalna kategoria aktów wydawanych przez Unię to jest wspólne prawo wspólnotowe - to jest prawo które jest wydawane przez jeden lub kilka organów i opiera się na upoważnieniu udzielonym w pierwotnym prawie wspólnotowym . Organizacja aparatu władzy w Unii nie jest oparta na zasadzie trójpodziału władzy . Charakterystyczne jest wymieszanie kompetencji. Najważniejsze akty Unii to : rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.

Rozporządzenia , dyrektywy, decyzje to są ściśle akty normatywne . Decyzje mają charakter konkretno-indywidualny w porządku wewnętrznym, a rozporządzenia i dyrektywy to akty powszechne generalnie obowiązujące. Zalecenia i opinie nie maja charakteru wiążącego , co nie znaczy że w praktyce zalecenie mogłoby być tak właśnie potraktowane , praktyka bywa inna od tych założeń teoretycznych . Według Trybunału Sprawiedliwości mają obowiązywać bezpośrednio, mają być nadrzędne , a to oznacza że one nie przechodzą żadnej procedury implementacji nie wprowadza się do porządku tylko one automatycznie wchodzą do porządku , są wprowadzone. Akty UE nie przeprowadzamy żadnej procedury implementacji , są to zasady wynikające ze stanowiska Trybunału Europejskiego . Te akty obowiązują jako akty UE , a nie transponowane do porządku wewnętrznego ( jest to inna sytuacja niż w przypadku prawa międzynarodowego ). Przyjmuje się ,że to prawo wspólnotowe jest nadrzędne wobec norm krajowych , takich jak : konstytucja, ustawy i prawo miejscowe.

HIERARCHICZNA KONCEPCJA ŹRÓDEŁ PRAWA

Konstytucja jest aktem nadrzędnym w stosunku do całości porządku prawnego, normy konstytucyjne stanowią podstawę i punkt wyjścia pozostałych norm w państwie, które muszą realizować normy konstytucyjne i nie mogą z konstytucja być sprzeczne.

Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa - jednym z elementów państwa prawnego jest oparcie systemu źródeł prawa o zasadę hierarchicznej budowy i umieszczenia aktów stanowionych przez parlament (konstytucja i ustawy) na szczycie tej hierarchii. Na tym tle powstało wiele problemów ustrojowych takich jak: zapewnienie konstytucji charakteru najwyższego źródła prawa krajowego; zapewnienie ustawom charakteru nadrzędnego źródła prawa wobec aktów normatywnych władzy wykonawczej; problemem stanowienia przez organy rządowe innych aktów normatywnych niż akty wykonawcze (akty wydane na mocy upoważnienia ustawy w celu jej wykonania). Art. 87 konstytucji sformułował zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa, ale tylko w odniesieniu do prawa powszechnie obowiązującego (wiążącego wszystkie podmioty) z mocy art. 87 źródłami prawa obowiązującymi powszechnie są: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego. Konstytucja i ustawy mają charakter samoistny czyli mogą być wydawane przez upoważniony organ bez żadnego szczegółowego upoważnienia. Rozporządzenia i akty prawa miejscowego muszą mieć charakter aktów wykonawczych, czyli do ich wydania potrzebne jest upoważnienie ustawowe o szczegółowym charakterze, co do przedmiotu, podmiotu i treści. Organ władzy publicznej mogą stanowić tylko akty prawa wewnętrznego tzn. akty normatywne obowiązujące jedynie jednostki podległe wydającemu dany akt.

KONSTYTUCJONALIZM WSPÓŁCZESNY

Konstytucyjne zasady ustrojowe- konkretne zasady ustrojowe które we współczesnym konstytucjonalizmie występują i które ten współczesny konstytucjonalizm charakteryzują tzn. pozwalają nam ustalić jakie są cechy współczesnego konstytucjonalizmu, co charakteryzuje współczesny konstytucjonalizm. Wczoraj właśnie nawiązałam do 1 z wczesnych konstytucji Stanu Virginia z1776r - deklaracja praw Virginii tak się nazywa ten akt- określa ona cechy współczesnego konstytucjonalizmu, oczywiście chodzi o końcówkę wieku 18 ale jeśli przyglądniemy się bliżej tym zasadom to zobaczymy że to jest fundament współczesnego konstytucjonalizmu również a my możemy ewentualnie coś do tego dodać. W tej właśnie deklaracji praw Virginii z czerwca 1776r. Powiedziane jest m.in.. Że takie są zasady odpowiedzialność rządu, podział władzy, ograniczenie władzy rządu, sądownictwo sprawowane przez niezależny sąd, suwerenność narodu, konstytucja jako najwyższy akt prawny, podział władzy, i wreszcie uznanie prawa narodu do zmiany konstytucji. Te zasady wyznaczają charakterystykę współczesnego konstytucjonalizmu. Każda konstytucja na tych założeniach się opiera i przyjmuje takie rozwiązania które mają służyć realizacji tych założeń. Oczywiście te założenia są wyrażane przez różne regulacje. Proszę zwrócić uwagę że te wszystkie są nam znane podział władzy, suwerenność narodu, niezależność niezawisłość sądu, odpowiedzialność rządu, prawo narodu do zmiany konstytucji, to są pewne fundamentalne założenia które muszą być przez każde współczesne państwo realizowane jeżeli ono pretenduje do miana demokracji opartej o konstytucjonalizm. Konstytucjonalizm zaś w takim ścisłym znaczeniu tego słowa oznacza uznanie najwyższej mocy prawnej konstytucji. Konsekwencją tego zaś jest konieczność przyjęcia rozwiązań które służą ochronie konstytucji.

OCHRONA KONSTYTUCJI

Ochrona konstytucji to nic innego jak stworzenie pewnego systemu instytucjonalnego który gwarantuje że normy konstytucyjne mają najwyższą moc prawną. To się przekłada oczywiście na stworzenie takich rozwiązań które pozwalają eliminować normę niższego rzędu sprzeczną z konstytucją. Tu nie chodzi o deklaracje że konstytucja ma mieć najwyższą moc prawną, natomiast istotne jest w jaki sposób można to zagwarantować i formalnie rzecz biorąc jedynym sposobem gwarantowania takich zależności jest tworzenie systemu ochrony poprzez uprawnienie do złożenia wniosku o zbadanie konstytucyjności normy

ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU

Obejmuje instytucję badania konstytucyjności norm prawnych. Badaniu konstytucyjności podlegają tylko normy prawne. Nie można badać konstytucyjności w przypadku gdy normy konstytucyjne maja charakter programowy. W takim przypadku nie istnieją prawne środki ochrony konstytucyjności. To oznacza , że nie ma instrumentów prawnych.

KONTROLA KONSTYTUTYJNOŚCI NORM PRAWNYCH

Instytucja kontroli konstytucyjności prawa polega na ocenie zgodności z ustawą zasadniczą norm prawnych oraz, ewentualnie, innych działań podejmowanych przez organy państwowe.

Historycznie wykształciły się dwa systemy kontroli konstytucyjności prawa:

* Parlamentarny - odnosi się w zasadzie tylko do ustaw; każda ustawa uchwalona przez parlament uważana jest za zgodną z konstytucją i nie ma możliwości jej zakwestionowania. Kontrola ta przybrała w swym rozwoju formę kontroli zinstytucjonalizowanej poprzez np. powołanie specjalnej komisji parlamentarnej, która ma prawo opiniowania projektów ustaw z punktu widzenia ich zgodności z konstytucją. Opinia tych organów nie ma jednak wiążącego charakteru i ostateczna decyzja należy do parlamentu. W przypadku braku tego typu ciał mamy do czynienia z kontrolą sprawowaną przez parlament w ramach zwykłej procedury ustawodawczej.

* Pozaparlamentarny - wprowadzany po drugiej wojnie światowej; dziś wśród państw demokracji zachodniej tylko Holandia i Luksemburg nie mają tego typu instytucji. Pozaparlamentarna kontrola konstytucyjności polega na powierzeniu funkcji ochrony konstytucji (badania zgodności aktów prawnych niższego rzędu z ustawą zasadniczą) organowi niezależnemu od parlamentu. Współczesne rozwiązania kształtują się wokół dwu podstawowych modeli - amerykańskiego i kontynentalnego (europejskiego).

MODELE

Europejski model kontroli konstytucyjności prawa

Cechy:

- Powierzenie funkcji ochrony konstytucji jednemu, samodzielnemu (wyodrębnionemu z sądownictwa powszechnego i niezależnemu od legislatywy) organowi państwowemu, tzw. kontrola skoncentrowana. Jego podstawową kompetencją jest kontrola zgodności prawa z konstytucją, chociaż może rozstrzygać także inne sprawy związane ze stosowaniem konstytucji: spory federalne, odpowiedzialność za naruszenie konstytucji (Włochy), spory wyborcze (Francja, Portugalia).

- Przedmiot kontroli konstytucyjności, obejmujący na ogół wszystkie pozakonstytucyjne normy prawne. Tylko wyjątkowo konstytucje wyłączają spod kontroli niektóre akty prawne (np. w Turcji umowy międzynarodowe, wyraźnie wskazane ustawy i niektóre akty prezydenta) lub - jak we Francji - przyjęty tryb kontroli (wstępna) uniemożliwia badanie konstytucyjności innych niż projekty ustaw aktów prawnych. Częściej (Włochy, Hiszpania) spotykamy kontrolę przedmiotowo ograniczoną do enumeratywnie wyliczonych kategorii aktów.

- Poddane kontroli konstytucyjności akty prawne oceniane są kompleksowo - zarówno z punktu widzenia zgodności ich treści z konstytucją oraz kompetencji uprawnionego organu do wydania aktu prawnego, jak i dochowania określonego trybu przy ich stanowieniu.

- Abstrakcyjność, polegająca na sprawowaniu kontroli w oderwaniu od indywidualnych przypadków stosowania prawa i zakwestionowaniu normy prawnej w oparciu o ogólne przekonanie o jej niekonstytucyjności. Prawo inicjatywy posiadają wyłącznie organy państwowe. Szczególną instytucją kontroli konkretnej jest skarga konstytucyjna, pozwalająca jednostce na uruchomienie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

- W systemie kontynentalnym akt może podlegać zarówno kontroli następczej, jak i wstępnej (prewencyjnej), czyli dokonywanej na wcześniejszych etapach powstawania lub uzyskania przez niego mocy obowiązującej.

- Prawne skutki orzeczeń o niekonstytucyjności normy prawnej mają bezwzględnie obowiązujący charakter, wyrażający się eliminacją danej normy z systemu prawnego.

Amerykański model kontroli konstytucyjności prawa

Cechy charakterystyczne dla tego typu kontroli to:

- Powierzenie jej sprawowania niezawisłym sądom. Kontrola ma charakter zdekoncentrowany, tzn. prawo jej sprawowania przysługuje każdemu sądowi powszechnemu w związku z rozpatrywaną przezeń sprawą.

- Uniwersalność kontroli w sensie przedmiotowym (podlegają jej wszystkie akty normatywne i działania urzędowe podjęte na wszystkich szczeblach sprawowania władzy).

- Konkretność kontroli, czyli sprawowanie jej przy okazji rozpatrywania przez sąd indywidualnej sprawy wówczas, gdy jedna ze stron podniesie zarzut niekonstytucyjności wobec aktu, który ma stanowić podstawę sądowego rozstrzygnięcia.

- Względność orzeczenia sądu o niekonstytucyjności - rozstrzygnięcie sądowe jest obowiązujące w konkretnej sprawie, która jest przedmiotem orzeczenia. Sądowe orzeczenie o niekonstytucyjności nie powoduje więc skutku w postaci nieważności zakwestionowanej normy prawnej.

- Jedynie orzeczenia Sądu Najwyższego mimo że również dotyczą konkretnej sprawy, w praktyce są uważane za precedensy, i jako takie traktowane są przez sądy niższej instancji jako wiążące. SN nie jest jednak związany własnym orzecznictwem, co pozwala mu w istotny i elastyczny sposób wpływać na aktualną interpretację konstytucji.

Francuski model kontroli konstytucyjności prawa

Przyznanie uprawnienia do kontroli konstytucyjności ustaw we Francji napotykało na sprzeciw znacznej części środowisk politycznych, w szczegolności ugrupowaniom lewicowym, uznających zasadę prymatu woli przedstawicieli suwerena, czyli parlamentu. Nie zmienia to faktu, że po roku 1852 uprawnienie takie posiadał Senat, jednakże od początku ewoluował on w kierunku drugiej izby parlamentu, co też stało się kilkanaście lat później.

Ostatecznie organ kontrolujący zgodność ustaw z konstytucją powołany został w Konstytucji V Republiki z 19528 roku. W założeniach jej twórców Rada Konstytucyjna, a więc organ któremu powierzono powyższe uprawnienie miał mieć charakter polityczny, oderwany od władzy sądowniczej. Dzisiaj można mówić o jego daleko idącej ewolucji w stronę modelu kontynentalnego, jednakże jego liczne cechy szczególne nie pozwalają na zaliczenie Rady Konstytucyjnej do organów sądowych.

Brytyjski model kontroli konstytucyjności prawa

W Wielkiej Brytanii ukształtował się oryginalny system kontroli konstytucyjności prawa. Wynika to z faktu, że kraj ten nie posiada konstytucji w znaczeniu formalnym, a jego ramy ustrojowe zawarte są zarówno w ustawach jak i zwyczajowym prawie konstytucyjnym, orzecznictwie sadów oraz konwenansach. System ten opiera się na kontroli prawa przez wszystkie sądy powszechne (judicial bracking), z tym że spod tej kontroli w zasadzie wyłączone są akty wydawane przez parlament, co jest konsekwencją przyjęcia idei suwerenności parlamentu, a więc uznania parlamentu za jedyne i najważniejsze źródło władzy w państwie.

W związku z tym nie ma możliwości żadnej kontroli aktów wydawanych przez ten organ przez inne organy ze względu na ich niższą pozycję w systemie organów państwowych. W pewien sposób brak kontroli tego rodzaju aktów osłabiony jest przez obowiązywanie zasady, która stanowi, iż uchwalona ustawa nie ma na celu zmiany brytyjskiego porządku konstytucyjnego, chyba, że sama wyraźnie o tym stanowi. Pozwala to władzy sądowej na dokonywanie interpretacji norm ustawowych w konkretnych sytuacjach, a tym samym w pewnym sensie „kontrolować” ustawodawstwo. Rzeczone ograniczenia nie mają zastosowania do aktów

normatywnych wydawanych przez organy władzy wykonawczej, w tym również aktów o mocy ustawy. Podlegają one w pełnym zakresie kontroli sądowej. Kontrola ta ma jednak charakter skuteczny inter partes, czyli oznacza niekonstytucyjność wyłącznie na użytek konkretnego sporu sądowego. Norma takiego aktu pozostaje więc w systemie prawnym. W systemie brytyjskim istnieją jednak pewne ograniczenia dotyczące kontroli konstytucyjności aktów podstawowych. Najpoważniejsze z nich dotyczy sytuacji, gdy sama ustawa zabrania takiej

kontroli.

ZASADY USTROJOWE - ZAKRES, TREŚĆ, ZNACZENIE.

Zasada demokratycznego państwa prawnego

Konstytucja w art. 2 ustanawia zasadę demokratycznego państwa prawnego jako podstawową zasadę ustroju politycznego.

Do podstawowych przesłanek formalnego państwa prawnego współczesna doktryna zalicza: podział władzy, konstytucjonalizm, legalność, prymat ustawy, zakaz retroakcji, dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego, sądową kontrolę władzy wykonawczej oraz odpowiedzialność odszkodowawczą państwa.

Władza państwowa zobowiązana jest respektować prawo, które sama ustanowiła, zarówno w sferze stanowienia, jak też w sferze jego stosowania. Organy państwa stosujące prawo rozstrzygają każdą indywidualną sprawę na podstawie norm abstrakcyjnych i ogólnych. Zasada legalizmu wyrażona jest w art. 7 K. W świetle tego przepisu organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

Formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez organy państwowe są wyspecjalizowane instytucje, których zadanie polega na doprowadzeniu do stanu zgodnego z prawem, zwłaszcza w stosunkach pomiędzy organami państwowymi a obywatelem. Taką rolę pełnią w Polsce: TK, RPO, NSA, i niezawisłe sądy.

Do instytucjonalnych gwarancji praworządności należy zasada odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone obywatelom przez działania funkcjonariuszy państwowych oraz nieskrępowane prawo dostępu obywatela do sądu, także w stanach nadzwyczajnych.

Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi, do których współczesna doktryna zalicza przede wszystkim: zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela, zasadę suwerenności, zasadę pluralizmu politycznego, demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne, zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych, ideę państwa socjalnego opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej, niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno władzę wykonawczą jak i ustawodawczą oraz zasadę samorządu.

W kreowaniu demokratycznego państwa prawnego ma olbrzymi udział TK. Na podstawie dotychczasowego orzecznictwa z pojęcia demokratycznego państwa prawnego wynikają: zakaz retroakcji, zasada respektowania dobra ogółu, zasada niezawisłości sędziowskiej, zasada nullum crimen sine lege i inne.

Zasada suwerenności narodu

Zasada ta określa suwerena, a więc wskazuje tego, do kogo należy władza w państwie. Przyjęta w art. 4 ust. 1 Konstytucji formuła: Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu nawiązuje do koncepcji suwerenności, jaka ukształtowała się w doktrynie europejskiej na przełomie XVIII i XIX w. Określenie Narodu jako podmiotu suwerenności oznacza odrzucenie koncepcji, zgodnie z którą podmiotem władzy może być jakaś klasa czy grupa społeczna (Konstytucja z 1952 r. - władza w PRL należy do ludu pracującego miast i wsi), partia polityczna, czy jednostka. Nie może być tym samym grup społecznych czy kategorii obywateli, które mogłyby zostać postawione poza pojęciem Naród.

Pojęcie Naród należy odnosić do wspólnoty wszystkich obywateli Rzeczpospolitej, ale i to określenie nie wyczerpuje problemu. Z jednej strony mamy Wstęp do Konstytucji: my, Naród Polski - wszyscy obywatele RP, a z drugiej strony art. 6 ust. 2 mówi też o Polakach zamieszkałych za granicą.

Podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród określa art. 4 ust. 2 stanowiąc, iż Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli lub bezpośrednio.

Zasada przedstawicielskiej formy sprawowania władzy.

Jest to zasada wyrażająca sposób sprawowania władzy, który polega na tym, że decyzje w imieniu suwerena podejmowane są przez organ przedstawicielski (parlament) pochodzący z wyborów. Zasadę tą najpełniej wyraża art. 4 ust 2, który tym samym uznaje demokrację pośrednią za podstawowy sposób rządzenia państwem.

Istotą demokracji bezpośredniej jest podejmowanie decyzji w imieniu suwerena przez organ przedstawicielski pochodzący z wyborów. W warunkach polskich ta cecha odnosi się w równym stopniu do Sejmu i do Senatu, jako że system wyborczy do obu izb opiera się na zasadzie powszechności. Daje temu wyraz art. 104 K określając posłów jako przedstawicieli Narodu; tak samo (z mocy ogólnego odesłania z art. 8 K) należy traktować senatorów. Tym samym posłowie i senatorowie nie są prawnie związani instrukcjami wyborców ze swych okręgów wyborczych.

Konstytucja nie określa natomiast Prezydenta mianem przedstawiciela Narodu. Akcentuje to szczególną pozycję parlamentu, nie zmienia jednak faktu, że także Prezydentowi przysługuje bezpośrednia legitymacja woli wyborców. Charakter przedstawicielski można też przypisać radom gmin, radom powiatowym i sejmikom województw, jako że też pochodzą one z wyborów. Z uwagi jednak na ograniczony terytorialnie zakres ich legitymacji nie można ich traktować jako organów reprezentacji Narodu.

Zasada pluralizmu politycznego

Pluralizm polityczny ma kilka zakresów znaczeń. W ujęciu prawnokonstytucyjnym pluralizm należy rozumieć ściślej i sprowadzić go do problemu partii. W ujęciu szerszym - pozakonstytucyjnym - pluralizmu politycznego nie da się zawęzić tylko do kwestii struktur o statusie partii. Jako zasada ustrojowa w prawie konstytucyjnym pluralizm polityczny polega na: a) uznaniu wielości partii, b) uznaniu równości partii, c) określeniu demokratycznej roli partii politycznej.

Przymiotnik społeczny moim zdaniem odnosi się do tego, że partie mają reprezentować interesy różnych grup społecznych.

Zasadę pluralizmu ustanawia art. 11 Konstytucji, stwierdzający, że RP zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich, w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

Zasada podziału władzy

O podziale władzy czy władz można mówić, mając na względzie znaczenie przedmiotowe i podmiotowe tego pojęcia. W sensie przedmiotowym (funkcjonalnym) podział władz oznacza wydzielenie pewnych rodzajowo odmiennych kierunków (sfer) działania państwa, takich jak stanowienie prawa, wykonywanie prawa, sądzenie. Tego typu podejście (choć oparte o inną klasyfikację przedmiotową) można było odnaleźć już u Arystotelesa. Zasługą Locke'a i Monteskiusza było natomiast powiązanie przedmiotowego i podmiotowego rozumienia podziału władz, to znaczy postawienie tezy, że każdej z trzech wyodrębnionych dziedzin działania państwa powinny odpowiadać trzy oddzielone od siebie grupy organów państwowych. Zasada podziału władz wymaga zatem odrębnego istnienia organów władzy ustawodawczej, organów władzy wykonawczej i organów władzy sądowniczej, powoływanych do wykonywania swojego odcinka władzy państwowej. Drugim klasycznym elementem zasady podziału władzy jest tzw. system wzajemnego hamowania się i równoważenia władz.

Art. 10 Konstytucji daje wyraz obu tym składnikom zasady podziału władz - najpierw wskazuje bowiem na podstawę przedmiotowego rozgraniczenia władz (ust. 1), potem wskazuje podmioty - organy konstytucyjne, którym powierzone jest wykonywanie władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej (ust. 2).

Tylko jednak piastuni władzy ustawodawczej (Sejm i Senat) są określeni w sposób precyzyjny i wyczerpujący - żaden inny organ w państwie nie posiada kompetencji do stanowienia aktów o mocy ustawy (wyj. art. 234 K). Wyliczenie piastunów władzy wykonawczej (Prezydent i Rada Ministrów) ma już tylko przykładowy charakter, wskazujący podstawowe elementy egzekutywy, ale pomijający szereg innych konstytucyjnych organów władzy wykonawczej. Podobnie piastuni władzy sądowniczej określeni są ogólnym pojęciem sądy i trybunały, a określenie rodzajów i nazw tych organów zostaje dokonane w innym rozdziale Konstytucji.

Celem art. 10 nie jest wyczerpujące wyliczenie konstytucyjnych organów państwa, a tylko wyrażenie pewnej zasady ogólnej. Zauważyć też należy, że niektóre konstytucyjne organy państwa nie mieszczą się w tradycyjnym trójpodziale władz, np. NIK, KRS, KRRiT, czy RPO.

Zasada podziału władz nie ma charakteru absolutnego. Jej podstawową treścią jest odrzucenie możliwości skumulowania całej władzy w rękach jednego podmiotu.

FRANCUSKI MODEL PARLAMENTARYZMU

Parlament ma kompetencje do stanowienia ustaw. Potem mamy takie rozwiązanie , że jest pewien zakres materii w odniesieniu do których dopuszcza się zarówno ustawodawstwo parlamentarne jak i rządowe. Takie kraje jak Francja , Hiszpania, Portugalia stanowią przykłady krajów , w których władza ustawodawcza może być w pewnym zakresie wykonywana przez egzekutywę. Konstytucja Francji z 1958 roku art.34 stanowi , że ustawy uchwala Parlament.. Ustaw ustala zasady dotyczące wyliczenia różnych materii np. praw obywatelskich , wymiaru stawek wszelkiego rodzaju pobierania podatku, emisji pieniądza, dotyczy systemu wyborczego , podstawowe założenia zobowiązań cywilnych , handlowych , ogólna organizacja obrony narodowej , samorząd wspólnot lokalnych, rolnictwo, prawa własności i praw rzeczowych. Art. 37 mówi , że materie nie należące do zakresu ustawy stanowią sferę działalności reglamentacyjnej. To jest sfera działalności rządu. Art. 34. konstytucji francuskiej przewiduje katalog materii , które są regulowane w drodze ustawy wydawanej przez parlament. Wszystkie pozostałe materie należą do władzy reglamentacyjnej rządu. W tym zakresie prawo powinien stanowić rząd. W praktyce tego art.34 nie zrealizowano nigdy i konstrukcja ustawy pozostała nie zmieniona. Żaden inny kraj takiej konstrukcji nie przyjmował i nie przyjął ( to jest odosobniony przypadek).

KOMPETENCJE USTAWODAWCZE W SYSTEMIE PARLAMENTZRYZMU ZRACJONALIZOWANEGO

We Francji władzę tę sprawują: Zgromadzenie Narodowe, Senat i Rada Społeczno - Ekonomiczna. Ta ostatnia co prawda nie uczestniczy bezpośrednio w procesie legislacyjnym, ale pełni funkcję doradczą i konsultacyjną. Doradztwo RS - E dotyczy w szczególności kwestii gospodarczych i społecznych. Do zadań Rady należy tworzenie i publikowanie raportów, które trafiają do rządu i parlamentu. Później publikuje się je w dzienniku ustaw. Cały proces legislacyjny z inicjatywy rządu rozpoczyna się w Zgromadzeniu Narodowym. Natomiast projekty ustaw, które zgłaszają parlamentarzyści jednej, bądź drugiej izby, rozpatruje najpierw Zgromadzenie Narodowe. W razie wyraźnej niezgodności wersji projektów, zaproponowanych przez Izby, powołuje się specjalną komisję, której skład po połowie tworzą członkowie senatu i Zgromadzenia Narodowego. Jeśli prace komisji okazują się bezowocne wtedy decyzja o ostatecznym kształcie ustawy należy do izby niższej parlamentu.

CECHY POZYCJI USTROJOWEJ PREZYDENTA FRANCJI W PORÓWNANIU Z KONCEPCJĄ POLSKĄ

Pozycja prezydenta art. 5 daje prezydentowi francuskiemu możliwość wykonywania arbitrażu . To są rozwiązania bardzo charakterystyczne . Prezydent republiki czuwa nad przestrzeganiem konstytucji , zapewnia przez swój arbitraż właściwe funkcjonowanie władz publicznych , jak również ciągłość państwa. Jest on gwarantem niepodległości narodowej i przestrzegania traktatów . Można to odnieść do np. do pewnych konkretnych uprawnień np. do prawa weta. Ale arbitraż może wykonywać mając dość duże związki z rządem. Prezydent z urzędu przewodniczy posiedzeniom rządu ( w ten sposób zapewnia ciągłość instytucji państwowej). Arbitraż art.20 i 21 - rząd określa i prowadzi politykę narodu, premier kieruje działalnością rządu, ale w drodze wyjątku może przewodniczyć w zastępstwie prezydenta republiki Radzie Ministrów na podstawie wyraźnego upoważnienia i przy określonym porządku ( to nie jest istotne).

POZYCJA USTROJOWA PREZYDENTA RP W „MAŁEJ KONSTYTUCJI” I W KONSTYTUCJI Z 1997 ROKU

Konstytucja z 1997 roku - art.126 ust.3 - prezydent RP może wykonywać tylko to co jest przewidziane w konstytucji i ustawie , nie może wykonywać kompetencji dorozumianych tzn. wynikających z takich generalnych założeń ,które są ujęte w art. 126. ust. 1i 2 - to jest zasadnicza różnica w stosunku do Małej Konstytucji i do pierwowzoru Francuskiego. Prezydent Polski na podstawie art. 126 ust. 3 konstytucji może wykonywać tylko takie kompetencje , które są mu przyznane tylko w konstytucji i ustawach . Nie może on wykonywać kompetencji dorozumianych , które wynikają ze sformułowań , które są we francuskiej konstytucji art.5 , lub Polskiej art. . 126 ust 1 . Polski Prezydent ma związane ręce , on może zrobić tylko to co jest jednoznacznie mu przyznane.

Pozycja ustrojowa Prezydenta- prezydent pochodzi z wyborów powszechnych i to jest bardzo istotna jego cecha dlatego że zawsze wybory powszechne dają szczególną pozycję organowi. Bo jest to powołanie w drodze wyrażenia swojego stanowiska przez suwerena. Jeżeli Sejm i prezydent są wybierani przez naród to obydwa te organy są usytuowane na tym samym poziomie i mają taką samą legitymację do wykonywania władzy. Są to zatem organy równorzędne. I tu decydującym czynnikiem jest wybór w wyborach powszechnych. Prezydenta nie powołuje Zgromadzenie Narodowe, on pochodzi z wyborów powszechnych i to powoduje że musi dysponować kompetencjami konkretnymi realnymi które odpowiadają w sensie merytorycznym powołania w wyborach powszechnych i które w pewnym sensie równoważą kompetencjom Sejmu bo to przecież organy ukształtowane na tym samym poziomie. To są podmioty równorzędne, różni ich tylko to że w Sejmie jest 460 posłów a prezydent jest organem jednoosobowym.

PARLAMENTARYZM ZRACJONALIZOWANY I PRZYCZYNY JEGO SKONSTRUOWANIA

W koncepcji zracjonalizowanego parlamentaryzmu wyraźnie można dostrzec , że rozwiązania przedstawiane służąc wzmocnieniu Rządu ograniczają siłę Parlament. Zwężają zakres jego możliwości w stosunku do Rządu (ocenić można tylko to pozytywnie). Konstruktywne wotum nieufności wywodzące się z Niemiec jest dzisiaj stosowane w wielu krajach : Polsce, Hiszpanii. Miało być instrumentem który miał umożliwić stanowienie prawa w sytuacji w której Rząd nie ma większości , a istnieje realna potrzeba uchwalenia aktów prawnych.

Przede wszystkim trzeba odnieść się do uregulowania odpowiedzialności politycznej rządu przez parlamentem. Jeśli chodzi o polskie przepisy to ogranicza się swobodę zgłaszania wniosku o votum nieufności - określona liczba posłów musi wniosek podpisać, musi upłynąć czas między złożeniem wniosku a jego głosowaniem, żeby głosowanie nie było przypadkowe, zakaz ponownego składania wniosku przed upływem określonego czasu, chyba że rygory się zwiększone złożenia takiego wniosku (w Polsce tak właśnie jest można przed upływem 3 miesięcy i jeśli spełni się określone warunki). Wszystko to służy ograniczeniu liczby wniosków, głosowaniu tylko w celu przeszkadzania. Konstruktywne votum nieufności służy temu z całą pewnością. Wniosek formalnie nie nabierze mocy bo nie da się ustalić osoby nowego prezesa Rad Ministrów. To jest na pewno jeden ze środków który inaczej określa relacje w płaszczyźnie politycznej między rządem a parlamentem. Jest to jeden z instrumentów które pozwalają bardziej racjonalizować te stosunki.

Jest jeszcze jedna formuła która służy takiej racjonalizacji systemu, który pozostaje parlamentarny (wprowadzamy do niego pewne instrumenty nowe oddziałujące na pozycję parlamentu). Druga możliwość która może mieć charakter racjonalizacji to tzw. delegowane ustawodawstwo. Przykładem polskim jest nowela sierpniowa z 1926 r.  Rzecz polega na tym że to nie parlament uchwala pewne akty o mocy ustawy tylko inny podmiot należący do władzy wykonawczej. W tym przypadku prezydent był uprawniony do uchwalania rozporządzeń z mocą ustawy. Zamiast parlamentu, który nie potrafił uchwalić ustawy bo był skłócony prezydent wydawał rozporządzenie z mocą ustawy.  Chodzi o to, że zamiast parlamentu takie akty uchwala albo prezydent albo też rząd. Te akty mogą podlegać kontroli parlamentu, albo zgoda parlamentu może być dorozumiana. Wydawanie tych aktów może być uzależnione od uzyskania przez rząd upoważnienia do ich wydania np. art. 38 konstytucji francuskiej, podobna regulacja art. 82 konstytucji hiszpańskiej.
Np. Konstytucja Francuska mówi, że rząd może w celu wykonania swego programu zwrócić się do parlamentu o upoważnienie na czas ograniczony do wydawania ordynansów w dziedzinach normalnie należących do zakresu ustawy.

Konstytucja hiszpańska stanowi, że kortezy generalne mogą przenieść na rząd władzę stanowienia norm z mocą ustawy w zakresie określonych spraw nie wymienionych w różnych innych przepisach. Taka delegacja może być powierzona wyraźnie dla konkretnych spraw i ze wskazaniem terminu jej wykonania. 
Ponadto w razie nadzwyczajnej i pilnej potrzeby rząd może stanowić tymczasowe akty ustawodawcze, które przyjmują postać dokumentów z mocą ustawy. Tutaj są pewne ograniczenia przedmiotowe.
Podsumowując:
Konstytucja francuska przewiduje możliwość, że rząd na podstawie upoważnienia udzielonego przez parlament na czas ograniczony, wydaje akty w dziedzinach normalnie należących do zakresu ustawy.
Konstytucja Hiszpanii stanowi, że kortezy generalne mogą przenieść na rząd władze stanowienia norm z mocą ustawy w zakresie określonych spraw.  Taka delegacja określa rodzaj spraw i czas trwania upoważnienia. Ponadto w razie nadzwyczajnej i pilnej potrzeby rząd może stanowić tymczasowe akty ustawodawcze, które przyjmują postać dekretów z mocą ustawy.

Dekrety te muszą być poddane kontroli parlamentu i nie mogą dotyczyć pewnych określonych spraw np. praw, obowiązków i wolności obywateli.

Podobne rozwiązania przyjmuje konstytucja Portugalii i Włoch, a gdy chodzi o Polskę to Mała Konstytucja z 1992 r. przewidywała rozporządzenia z mocą ustawy, wydawane przez rząd jako akty równorzędne ustawie. Wyłączone było tak dużo materii z tego zakresu i tak nieprecyzyjnie był on określony, że trudno było z tych kompetencji korzystać. W praktyce nigdy nie została wykorzystana. W tej chwili takie rozwiązanie nie jest w ogóle znane polskiemu ustrojowi.

CECHY EGZEKUTYWY WIELKIEJ BRYTANII

Egzekutywa (władza wykonawcza) w Wielkiej Brytanii należy do Monarchy i Rządu. W Wielkiej Brytanii obowiązuje system gabinetowo-parlamentarny. Wielka Brytania jest monarchią parlamentarną. Tron królewski jest dziedziczny. Od 1952 r. zasiada na tronie angielskim Elżbieta II z dynastii Windsor. Jest ona głową państwa i głową kościoła anglikańskiego. Do kompetencji monarchy należy: zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i dymisjonowanie ministrów, powoływanie premiera, zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych, wypowiadanie wojny, prawo łaski, nadawanie tytułów szlacheckich. W praktyce jednak królowa nie może urzeczywistnić swych kompetencji. Monarcha nie ponosi odpowiedzialności za akty prawne wydawane przez siebie. Ponosi ją odpowiedni minister, który je podpisał (kontrasygnata). Królowa pełni rolę reprezentacyjną i integrującą brytyjskie społeczeństwo i państwo.

Cechą charakterystyczną brytyjskiego systemu politycznego jest oddzielenie pojęć rządu i gabinetu. Rząd liczy około 100 osób. W skład natomiast gabinetu wchodzi premier i 20 ministrów. Rząd w pełnym składzie nigdy się nie zbiera. Zasadnicze decyzje w sprawach państwowych podejmowane są przez gabinet. To on kieruje całością aparatu państwowego, polityką zagraniczną, przygotowuje projekty ustaw. Politycznie rząd jest odpowiedzialny przed Izbą Gmin. Gabinet tworzy partia, która w wyborach zyskała większość głosów. Jej lider zostaje premierem. Gabinet może zaproponować królowej w dowolnym czasie rozwiązanie parlamentu. Relacje ustrojowe pomiędzy parlamentem a gabinetem, wskazują na przewagę tego ostatniego, stąd też nazwa brytyjskiego systemu - gabinetowo-parlamentarny.

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI POLITYCZNEJ W WIELKIEJ BRYTANII

Charakterystyczną cechą ustroju jest rozróżnienie pomiędzy rządem a gabinetem. Rządem nazywa się ogół ministrów powoływanych przez premiera lub monarchę; ich liczba sięga stu osób. Gabinet to znacznie węższy, właściwy organ rządowy, który zbiera się na wspólnych posiedzeniach.

Skład oraz strukturę gabinetu oraz liczbę ministerstw i zakres ich obowiązków ustala premier. Ilość członków gabinetu nie jest limitowana prawnie. Odpowiednia ustawa z 1975 r. reguluje jedynie liczbę opłacanych z budżetu państwa Sekretarzy Stanu (może być ich maksymalnie dwudziestu jeden). Od czasów Roberta Walpole'a obowiązuje zasada, wedle której wszyscy członkowie gabinetu powinni być członkami parlamentu. Większość stanowisk obejmują zazwyczaj członkowie Izby Gmin, ale kilka z nich przysługuje zawsze przedstawicielom Izby Lordów.

Rząd dzieli się na senior ministers (ministrowie właściwi lub ministrowie Korony), kierujących pracą poszczególnych resortów, oraz podporządkowanych im junior ministers (ministrowie młodsi), zadaniem których jest przede wszystkim zapewnianie łączności pomiędzy rządem a Izbą Gmin. Rząd w całości ponosi solidarną odpowiedzialność polityczną przed Izbami.

POZYCJA USTROJOWA KANCLERZA NIEMIECKIEGO

Kanclerz wybierany przez Parlament ale wniosek składa Prezydent lub wybiera Parlament bez ingerencji Prezydenta (sytuacja wyjątkowa). Jest on szefem rządu , wybierany przez Parlament (Bundestag) na wniosek Prezydenta ale awaryjnie może wybierać Parlament większością głosów. Jest szefem rządu o mocnej pozycji (bo dominuje w egzekutywie), posiada szczególne uprawnienia w dziedzinie powoływania - zgłasza wniosek do Prezydenta w sprawie o powołanie ministrów. Odwołuje ministrów na wniosek Kanclerza. Ma szerokie możliwości w kształtowaniu składu rządu.

Posiada on:

a)władzę kreowania składu rządu

b)wpływ na odwołanie członków rządu - ministrowie są zależni od Kanclerza personalnie i politycznie i przed nim ponoszą odpowiedzialność polityczną.

Kanclerz pochodzi z partii która wygrała wybory. Na wniosek Kanclerza Prezydent dokonuje zmian w składzie rządu. Ministrowie odpowiedzialności przed Bundestagiem nie ponoszą. Kanclerz przedstawia w Bundestagu program rządowy ale program ten nie jest głosowany. Parlament nie wpływu na skład rządu. Cały skład rządu zależy od Kanclerza. Program rządu zależy od Szefa Rządu.

Występują tu też „wytyczne polityki” - są one wiążące dla ministrów. Przedstawia je szef rządu. Jest on też odpowiedzialny politycznie przed Parlamentem przy zastosowaniu „konstruktywnego votum nieufności”. Ministrowie mają wolną rękę do działania w ramach swoich „wytycznych polityk”. Jeśli występuje „konstruktywne votum nieufności” to Kanclerz podaje się do dymisji i jest powoływany nowy Kanclerz. Wynika to z Konstytucji Weimarskiej z 1919 r. (chodzi o „konstruktywne votum nieufności”). Hamuje ono zapędy dymisjonowania rządu z uwagi na to co będzie potem bo łatwiej jest obalić rząd niż powołać nowy.

Tylko raz skorzystano z tego elementu w 1982 r. i doszedł do władzy Helmut Kohl. Stosuje się je rzadko, ale jest to dobre.

UPRAWNIENIA PREZYDENTA NIEMIEC

W okresie międzywojennym pozycja Prezydenta była silna. Teraz pozycja Prezydenta jest trochę słabsza: ma uprawnienia reprezentacyjne, ale rola Prezydenta może być większa niż wynika to z przepisów. Jeśli sytuacja polityczna jest klarowna, jasna to wtedy nie ma możliwości działania poprzez własny autorytet. W sytuacji politycznie odwrotnej Prezydent może bardziej stanowczo wkraczać w politykę oddziałując na partie polityczne pokazujące możliwości kompromisu w celu powołania Kanclerza

SYSTEM PARLAMENTARNO - GABINETOWY

System rządów parlamentarno-gabinetowych polega na równowadze między władzą prawodawczą a rządem, który nazywany bywa gabinetem. Gabinet jest powoływany przez głowę państwa i każdorazowo musi się cieszyć poparciem większości parlamentarnej. Utrata poparcia następuje zawsze, gdy parlament uchwali tzw. wotum nieufności. Zaufaniem parlamentu muszą się cieszyć także poszczególni ministrowie. W systemie tym uprawnienia głowy państwa - prezydenta czy króla są ograniczone. Z reguły nie ponosi on odpowiedzialności politycznej za swoje działania, nie może być odwołany. Te odpowiedzialności ponoszą ministrowie, dlatego też ich podpis wymagany jest pod każdym aktem urzędowym głowy państwa. W takim systemie rządów zazwyczaj na czele rządu staje lider partii posiadającej większość w parlamencie, a jeżeli takiej partii nie ma to lider koalicji. System ten na gruncie europejskim rozwinął się w Wielkiej Brytanii, a następnie został przyjęty przez inne kraje europejskie.

System ten wiąże się z klasycznym modelem brytyjskim. System brytyjski określił podział kompetencji i wzajemne zależności między 3 organami władzy: królem, gabinetem i parlamentem. Istotę brytyjskiego systemu rządów parlamentarno-gabinetowego można sprowadzić do kilku zasad:

- pochodząca z wyborów powszechnych Izba Gmin stanowi bazę polityczną tworzenia i funkcjonowania gabinetu,

- premiera, a na jego wniosek ministrów powołuje król. Premierem zostaje przywódca tej partii, która wygrała wybory. Premier przedstawia królowi skład swego gabinetu, który monarcha zatwierdza oraz pośredniczy w kontaktach między gabinetem a królem

- wszystkie akty króla są wykonywane za radą i zgodą ministrów, a więc podlegają kontrasygnacie. Dotyczy to też prerogatyw, które swego czasu należały do zakresu osobistych uprawnień monarchy „król panuje a nie rządzi”;

- gabinet ponosi solidarną odpowiedzialność wyłącznie przed Izbą Gmin. W związku z tym Izba Gmin nie może wyrazić wotum nieufności pojedynczemu członkowi gabinetu lecz wyłącznie całemu gabinetowi,

- obie izby mają wiele uprawnień kontrolnych wobec rządu: dyskusje nad programem rządu i budżetem, ogólną polityką i polityką w poszczególnych dziedzinach działalności rządu, zapytania poselskie itp.

- gabinet posiada prawo inicjatywy ustawodawczej - dysponuje zdyscyplinowaną większością. Brytyjski system znalazł zastosowanie w takich krajach jak: Austria, Kanada, Nowa Zelandia - podlegały one silnym wpływom kultury anglosaskiej

Władza ustawodawcza: monarcha i dwuizbowy parlament: Izba Lordów i Izba Gmin

Władza wykonawcza: monarcha i rząd mianowany przez króla i odpowiedzialny przed parlamentem. Premierem jest przywódca większości parlamentarnej.

SYSTEM PREZYDENCKI

System prezydencki - przykładem tego systemu są Stany Zjednoczone, jest w pewnym sensie odwrotnością systemu parlamentarnego. Jego podstawą cechą jest tzw. Jednolitość egzekutywy: prezydent jest zarazem głową państwa jak szefem rządu, nie ma natomiast wyodrębnionego urzędu premiera. Tym samym prezydentowi przysługuje b. silna pozycja ustrojowa - jest jednoosobowym zwierzchnikiem władzy wykonawczej. Prezydent jest wybierany przez naród, co daje mu legitymację demokratyczną równą legitymacji parlamentu. System prezydencki nie zna odpowiedzialności parlamentarnej rządu. W systemie tym nie występuje też możliwość rozwiązania parlamentu. Sam prezydent ponosi odpowiedzialność tylko za naruszenie prawa - wówczas Kongres może go w procedurze tzw. Impeachmentu usunąć ze stanowiska. Egzekutywa i legislatywa pozostają w znacznym stopniu odseparowane.

Prezydencki system rządów Stanów Zjednoczonych określany jest jako klasyczny model ustroju opartego na zasadzie separacji i hamowania się władz naczelnych państwa.

W systemie rządów prezydenckich, prezydent jest głową państwa i zarazem szefem administracji. Nie występuje premier rządu oraz rząd jako organ kolegialny. Prezydent mianuje ministrów, którzy są jego doradcami i wykonawcami jego woli jak i kierownikami odpowiednich resortów. Ministrowie nie są odpowiedzialni politycznie przed parlamentem, a zatem nie może żądać ustąpienia odpowiedniego ministra. Prezydent jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu, ponieważ wybierany jest w wyborach powszechnych, podobnie jak parlament. Zasada ta jest wyrazem politycznej niezależności prezydenta od parlamentu, a jednocześnie służy umocnieniu jego pozycji wobec naczelnych organów państwowych. Prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem. Parlament zatem nie powołując prezydenta, nie może go też i odwołać przed upływem kadencji. Natomiast zarówno prezydent jak i ministrowie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności konstytucyjnej.

SYSTEMY MIESZANE

System ten stanowi połączenie elementów systemu parlamentarnego i prezydenckiego stąd też często nazywany jest systemem mieszanym. Charakteryzuje się on silną i samodzielną władzą prezydenta wybieranego w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Prezydent określa główne kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Zasadniczy wpływ na całą politykę państwa mają 3 nadrzędne organy: prezydent, rząd i parlament. Władza wykonawcza znajduje się w rękach prezydenta oraz rządu, który realizuje polityki prezydenta. Funkcjonowanie systemu prezydenckiego jest jednak zdeterminowane układem sił politycznych w parlamencie. W praktyce system ten występuje we Francji.

Pierwszym krajem, który otworzył drogę temu rodzajowi rządów były Niemcy (konstytucja weimarska z 1919r.). Istotą był kompromis pomiędzy tradycją monarchistyczną a rewolucyjną zasadą suwerenności ludu. Połączono demokrację pośrednią o dwóch wybieralnych organach: Prezydencie i Sejmie Rzeszy z demokracją bezpośrednią o jednym organie czyli ogóle wyborców. Prezydent i Sejm Rzeszy były 2 równorzędnymi i niezależnymi od siebie organami. Czynnikiem, który miał łączyć prezydenta i parlament był rząd.

Finlandia: organem równorzędnym parlamentowi, ale działającym w sferze władzy wykonawczej jest prezydent. Obok prezydenta działa rząd powoływany i odwoływany przez niego na podstawie układu politycznego w parlamencie. Składa się on z przewodniczącego i ministrów. Prezydentowi służy wiele uprawnień parlamentu: zwołuje sesje nadzwyczajne, otwiera i zamyka sesje zwyczajne, ma prawo rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji, służy mu też inicjatywa ustawodawcza i prawo weta ustawodawczego.

V Republika: prezydent czuwa nad należytym przestrzeganiem konstytucji. Silny związek prezydenta z rządem. Wpływ prezydenta na działalność i skład rządu oraz administracji polega na powoływaniu i odwoływaniu premiera, a na jego wniosek członków rządu i przewodniczeniu na posiedzeniach RM. Powiązanie prezydenta z działalnością rządu zapewnia jednolitość działania obu organów. Wzmacnia to ich pozycję wobec parlamentu. Parlament może oddziaływać na treść i sposoby realizacji polityki rządu, jednakże czyni to w zakresie ustawodawstwa i kontroli. Podkreślona jest rola premiera, który jest pierwszym pomocnikiem prezydenta.

ROZWÓJ ZAKRESU PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA (XIX I XX WIEK)

W klasycznym ujęciu konstytucja obejmowała pewien zakres praw, które określane były jako wolności jednostki, człowieka , obywatela. Konstytucja pisana, która powstała na przełomie XVIII i XIX wieku zawiera uregulowania dotyczące dwóch podstawowych spraw. A mianowicie jest to podział władzy między monarchę i parlament oraz ustalenie pozycji jednostki w bardzo wąskim zakresie . Takim jaki wynikał z zakresu ówczesnej władzy i koncepcji państwa. Koncepcja władzy i pozycja jednostki są od siebie zależne. Wówczas działanie państwa było ograniczone do pewnego , bardzo wąskiego pola. Państwo miało jedynie za zadanie zapewnić bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne w dosłownym tego słowa znaczeniu i ze względu na zakres tego pola trzeba było chronić jedynie podstawowe prawa człowieka : prawo do życia, wolności. Do połowy XIX wieku zadaniem władzy nie była ochrona jednostki w zakresie jej materialnych potrzeb. Państwo wykonywało stricte polityczną działalność . Była to formuła liberalna. Państwo miało strzec jedynie porządku. Po XIX wieku pojawia się koncepcja według której państwo ma pomagać ludziom. Odtąd władza legitymizuje się poprzez to , czy realizuje ona potrzeby, interesy ludzi ( np. czy zapewnia pracę, opiekę socjalną ). Koncepcja liberalna rozeszła się na dwa nurty socjaldemokratyczny i luberalno0demokratyczny ( neoliberalny). Dalszy rozwój praw człowieka , obywatela następuje przede wszystkim po Wojnie Światowej. Szczególnie w państwach opartych o koncepcję socjaldemokratyczną pojawiają się nowe prawa.

DWIE KONCEPCJE REGULACJI PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA (ROZWIĄZANIA WE WSPÓŁCZESNYCH KONSTYTUCJACH)

Można wyróżnić 2 metody normowania drugiej generacji praw człowieka , a mianowicie unormowanie szerokiego katalogu tych praw poprzez szczegółową ich egzemplifikację ( charakterystyczne dla konstytucji socjaldemokratycznych) socjaldemokratycznych metoda druga , uregulowana poprzez wprowadzenie do konstytucji klauzuli generalnej. Jest też trzecia metoda łącząca dwie wspomniane ( Hiszpania). Większość konstytucji wybrała model socjaldemokratyczny ( egzemplifikacja) np. Portugalia, Norwegia, Włochy , państwa Europy Środkowej. Jednak jest to łudzenie społeczeństwa nierealnymi wizjami w celu pozyskania głosów . Konstytucja nie przewiduje żadnych instrumentów , którymi mógłby się posłużyć obywatel w celu dochodzenia tych praw. W związku z tym, pomimo tego , że konstytucja jest aktem normatywnym , prawa te pozostają jedynie postulatami na papierze i stanowią jedynie o kierunku rozwoju państwa. Władza ma jedynie dążyć , aby te postulaty spełniać . Natomiast druga metoda - posłużenie się klauzulą generalna ( np. Niemcy, Hiszpania) to szerokie ujęcie tych praw. Daje to taką możliwość , iż w zależności od realnych możliwości państwa będą te prawa realizowały. Takie normowanie pozwala na elastyczną politykę, dostosowanie do realiów , a w konsekwencji i tak zachowany zostaje stan prawny. Prawa II Generacji podlegają innemu reżimowi ochrony, co oznacza , że nie są chronione konstytucyjnie ( np. Polska, Portugalia- częściowo).

GENEZA OCHRONY PRAW JEDNOSTKI

Obecnie funkcjonują różne określenia: wolności i prawa człowieka. Przez cały wiek XIX aż po 70 lata figurowało pojęcie prawa obywatelskie. W konstytucjach istniały różne określenia: wolności i prawa obywateli, prawa człowieka. We francuskiej deklaracji praw istniała nazwa prawa człowieka i obywatela. Istnieją różnice pomiędzy prawami człowieka czyli prawami służącymi każdej jednostce ludzkiej, a prawami obywatelskimi wiążącymi się wyłącznie z obywatelstwem. Coraz więcej praw konstytucyjnie chronionych służy każdemu, każdej jednostce. Powstaje problem, które z tych praw służą wyłącznie obywatelom. Grupa praw politycznych służy wyłącznie obywatelom (w UE obywatele posiadają zarówno czynne jak i bierne prawo wyborcze tak więc nie tylko obywatelom służą prawa polityczne). Przyczyny zmian początkowo miały charakter polityczny: prawo do ingerencji społeczności międzynarodowej w łamane prawa obywatela, kategoria o wydźwięku moralnym funkcjonuje w krajach najbogatszych.

HISTORYCZNY PROCES ROZWOJU PRAW JEDNOSTKI

Wyróżnia się 2 drogi rozwoju tych praw.

DROGA ANGIELSKA: cechą charakterystyczną średniowiecza było uprzywilejowanie pewnych grup społecznych z tytułu przynależności do jakiejś grupy. Funkcjonowała instytucja przywilejów indywidualnych. System angielski polegał na tym, że też istniał system różnicujący społeczeństwo, funkcjonowały przywileje. Bill o prawach to instytucja funkcjonująca do dziś uchwalona przez parlament, czyli uprzywilejowanie pochodziło od władzy administracyjnej. Rozwój praw angielskich: rozciągano pewne prawa na szersze grupy społeczne. W miarę upływu czasu prawa te rozszerzono na wszystkie grupy społeczne. Upowszechniały się prawa jednostki. Głównymi etapami dotyczącymi dokumentów prawnych były:

- petycja o prawo (peticion of rights)

- habeas Corpus Act

- Bill o prawach (Bill of rights)

Były to akty o charakterze przywilejów obejmujący szereg osób, miało to chronić obywateli przed arbitralnością władzy. Model ten doprowadził do powszechności praw.

II MODEL WIĄŻE SIĘ Z ZASADĄ SUWERENNOŚCI: tzn. z deklaracją o suwerenności narodu. Cechą charakterystyczną jest powiązanie praw z suwerennością. W tym modelu na I-szy plan wysuwają się prawa o charakterze politycznym, związane z uczestnictwem w funkcjonowaniu spraw publicznych.

I aktem w historii 1776 - deklaracja praw Wirginii, deklaracja ta była częścią konstytucji Wirginii,

II deklaracją była z 1789 Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, która początkowo była oderwana od tekstu konstytucji. Dwa lata później została uchwalona konstytucja, której częścią stała się ta deklaracja praw. (Polska Konstytucja 3-go Maja była pozbawiona deklaracji praw, nie była też oparta na zasadzie suwerenności narodu).

PRAWNE GWARANCJE PRAW JEDNOSTKI

Są one stosunkowo łatwe do urzeczywistnienia, w szczególności jeśli państwo uchwala nową konstytucję gdyż jest to zapisanie tych praw w prawie. Najczęściej było tak, że one się pojawiły na poziomie aktów ustawodawczych lub dokumentów o charakterze międzynarodowym ratyfikowanych przez poszczególne państwa. Następnie weszły one do katalogu praw konstytucyjnych. Ta droga w poszczególnych państwach była zróżnicowana. Im później uchwalano konstytucję, tym szerszy katalog praw w niej zapisanych, natomiast w tych państwach, w których obowiązuje nadal lub stosunkowo długo obowiązywały stare konstytucje najczęściej ten postęp w zakresie ochrony praw znajdował wyraz wyłącznie w ustawach. Nie ma konstytucji, którą by zmieniono tylko w celu poszerzenia praw, zmienia się je przy okazji innych zmian konstytucji. Gwarancje rangi ustawodawczej są często wystarczające.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

nie może być upolityczniony, to wtedy będzie dobry. W Polsce Trybunał Konstytucyjny jest wybierany przez Sejm - organ przecież polityczny.

W Hiszpanii nie ma bezpośredniej zależności politycznej przy wyborze sędziów.

Kraje które są stabilne od dawna to nie mają tej klauzuli państwa demokratycznego. Natomiast mają ją państwa które kiedyś były niedemokratyczne.

Konstytucja Hiszpanii zawiera i elementy socjalnego państwa prawnego i elementy demokratycznego państwa prawnego.

Tendencja ostatnich 20 lat - Konstytucja to akt normatywny napisany językiem prawnym: jak najmniej deklaracji programowych. Im więcej w Konstytucji jest przepisów o charakterze normatywnych tym bardziej realne jest posługiwanie się Konstytucją jako zbiorem praw: dotyczy to postanowień regulujących praw i wolności. Jeśli posługujemy się normą prawną (a dotyczy to praw i wolności) to umożliwiamy korzystanie z prawnych środków ochrony. Normy programowej nie można zaskarżyć.

INSTYTUCJONALNE GWARANCJE PRAW JEDNOSTKI

- sądy powszechne- były pierwszą gwarancją instytucjonalną. W niektórych państwach do dnia dzisiejszego (Anglia, częściowo USA). Na gruncie europejskim pojawiła się tendencja do tworzenia sądów specjalnych obejmujących swoim orzecznictwem pewne dziedziny wyspecjalizowane np. powszechnie występuje sądownictwo administracyjne jako sądownictwo wyspecjalizowane, które obejmuje swoją kontrolą działalność całej administracji. Innym rodzajem sądów wyspecjalizowanych występujących tylko w niektórych państwach to Sądy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. W Polsce jako odrębne działy włączone do sądownictwa powszechnego. W niektórych państwach wyspecjalizowane agendy sądownictwa pracy i ubezpieczeń społ. funkcjonują na wyższych poziomach instancyjnych

Sądownictwo skarbowe - w Polsce nie istnieje, jest wyłączone z zakresu NSA, to domena postępowania administracyjnego poza NSA.

- sądownictwo konstytucyjne- pojawiło się w okresie międzywojennym po raz pierwszy w postaci tego sądownictwa scentralizowanego jakie występuje w Polsce, w postaci innej pojawiło się dużo wcześniej. Po II wojnie św. nastąpił rozwój tego sądownictwa. W europie tylko nieliczne państwa nie posiadają sądownictwa konstytucyjnego.

- Rzecznik Praw Obywatelskich (ombudsman)

- kontrola parlamentarna

- odpowiedzialność konstytucyjna określonych organów

- prawno-karna odpowiedzialność międzynarodowa za naruszenie praw jednostki.

MIĘDZYNARODOWA OCHRONA PRAW JEDNOSTKI

Wojna uświadomiła społeczności międzynarodowej, że system wewnątrzpaństwowy gwarantowania praw obywatelskich jest niewystarczający, więc:

- uchwalono Powszechną Deklarację Praw Człowieka (1948) - wskazówka do prac nad modelem ochrony prawno-międzynarodowej,

- obecnie dwa systemy ochrony - regionalny i powszechny zwany uniwersalnym

Polska ratyfikowała umowy reprezentujące oba systemy:

- Międzynarodowe Pakty Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (1977r.)

- protokół umożliwiający skargę indywidualną obywatela (1991r.),

- Europejska Konwencja Praw Człowieka (1992r.)

Ochrona pozycji obywatela w Polsce.

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych wolności 1950r.

26 praw i wolności - unormowane szczegółowo, ściśle określone wyjątki, w tym prawo skargi obywatela przeciwko własnemu państwu od 1956r. Efektem działania były demokratyczne zmiany prawodawstwa, międzynarodowa presja na państwa naruszające konwencję

Rada Europy od 1961r. Europejska Karta Społeczna - podniesienie praw socjalnych do rangi praw człowieka - nałożenie na państwa obowiązków podlegających międzynarodowej kontroli.

Wprowadzenie możliwości petycji indywidualnego obywatela 1976r. wskazuje na perspektywę doskonalenia uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka.

PAŃSTWO PRAWNE OPIERA SIĘ NA IDEI

prawo jest podstawą ustroju:

a)sposób uchwalania - procedura uchwalania prawa będąca w każdym demokratycznym systemie

b)technika legislacyjna - elementy składające się na prawidłową szatę i treść tekstu:

*przejrzystość tekstu

*jasność pojęć

*właściwe zasady wejścia aktu w życie

*zasada nie działania prawa wstecz

*konsultacje ze środowiskami zainteresowanymi treścią uchwalonych przepisów

*zasada pewności prawa - prawo zmieniamy wtedy kiedy jest to niezbędne, nie zaskakujemy adresata, dajemy mu możliwość zapoznania się z treścią normy i przygotowania go do stosowania aktu.

c)postulaty dotyczące treści - prawo ma służyć człowiekowi. Treść normy - porządek etyczny (aksjologia), prawo bez aksjologii to prawo nieograniczone w rękach władzy, czysty instrument w rękach władzy. Prawo musi być dobre.

Działalność ustawodawcza - NIEMCY

Ustawodawstwo wyłączne - polega na tym że, uprawnienia do stanowienia prawa ma federacja w zakresie w jakim konstytucja określa materię w których taka działalność Bundestag powinien prowadzić.

Ustawodawstwo konkurencyjne - polega na tym ze kraje mogą regulować w określonym zakresie o ile i do póki federacja nie przeprowadzi regulacji. Podział uprawnień miedzy federacje a kraje nie może być przypadkowy.

Ustawodawstwo ramowe - polega na tym że federacja w sposób ogólny ( ramowy ) reguluje jakąś materię , natomiast w dalszym zakresie regulacja należy do krajów.

Np. art.75. Konstytucji ( podział ziemi, łowiectwo)

ZASADY OGRANICZANIA PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWEKA WG POLSKIEJ KONSTYTUCJI

Art.31 Konstytucji ust.3- pozwala określić centralne zasady ograniczenia praw i wolności. Odnosi się w sposób szczególny do wprowadzenia ograniczeń. Prawa i wolności nie mają charakteru absolutnego i ustrojodawca podaje nam kryterium jakie mogą być zastosowane w przypadku gdy dokonujemy ograniczenia praw. Granica wolności człowieka stanowi wolności innego człowieka- nie możemy korzystać z własnej wolności ograniczając wolności innych podmiotów. Prawo nie określa reguł co do treści wyjaśnienia pojęcia wolności. W ust.3 art. 31 Konstytucji. Są to powszechnie obowiązujące wyobrażenia o treści wolności, praw, ograniczeń działania człowieka. Prawo stanowi środek ochrony wolności podmiotów. Wolność to swoboda postępowania w granicach wyznaczonych przez prawo. Musimy wiedzieć jakich granic nie wolno przekroczyć. Dla wolności nie określamy sposobu zachowań, przepisy nie mówią co możemy zrobić, tylko są różne przepisy mówiące czego nam nie wolno robić np. nie możemy obrażać innych osób. Różnica między prawem a wolnością jest zasadnicza. prawem jest państwo które nadaje mi pewne prawo które wynika z woli ustawodawcy. W art.31 ust.3 możemy określić przesłanki w oparciu o które możemy ustalić że nastąpiło naruszenie wolności. Przesłanki musza być konieczne, w demokratycznym państwie, bilans zysków które uzyskujemy w związku z ograniczeniem wolności jakiegoś podmiotu a strat które wynikają z tego ograniczenia będzie pozytywny, tzn. że więcej zyskamy przed ograniczeniem niż stracimy robiąc to. W art. 31 ust.3 ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. to kryterium dot. Treści, służy ochronie podmiotu którego prawa lub wolności ograniczamy to jest wskazanie dla ustawodawcy czy ograniczenie jest tylko wtedy dopuszczalne kiedy nie likwidujemy tego prawa lub wolności.

CECHY I RODZAJE SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

Rodzaje skargi konstytucyjnej:

*wąski

Skarga Konstytucyjna może być kierowana tylko i wyłącznie przeciwko normom. Model ten przyjęto w Polsce, Rosji i na Węgrzech.

*szeroki

Skargę Konstytucyjną można kierować zarówno przeciwko normom jak i stosowaniu prawa. Model ten wykształcił się w Niemczech i został przyjęty w większości praw europejskich. Skarga Konstytucyjna może być kierowana przeciwko działaniom 3 władz, a także wobec zaniechania ustawodawczego.

Skarga konstytucyjna- możemy wymienić 4 cechy skargi konst. : incydentalny charakter skargi, ograniczenie podstawy skargi do naruszeń praw i wolności o konstytucyjnym charakterze, subsydialny charakter, rozpatrywanie skargi następuje tylko przed sądem konstytucyjnym. Są to najważniejsze cechy skargi.
Incydentalny charakter skargi- wnosi ja podmiot indywidualnie z konkretna zaistniałą sprawą, oznacza to że ze skargą występuje podmiot który prowadzi postępowanie sądowe, administracyjne i w tym postępowaniu zostały naruszone jego prawa lub wolności określone w Konstytucji - ale musi zaistnieć konkretna sprawa. Dlatego mówimy że jest to incydentalne bo była sprawa.Naruszenie konstytucyjności-w przypadku skargi musimy wskazać konkretną sprawę. W całym postępowaniu jest faza gdy bada się warunki formalne- jeżeli tego nie ma to Trybunał wnosi o uzupełnienie wniosku. Trybunał nigdy nie prowadzi żadnego działania z własnej inicjatywy, zawsze na czyjś wniosek.

Sybsydialny charakter- w art.70 jest twierdzenie Orzekł ostatecznie. Są b. duże wątpliwości jak to rozumieć. Należy się odwołać do ustawy o TK i stwierdzić że w początkowym okresie przed zmianą art.46 ustawy przewidywał że skargę można wnieść po wyczerpaniu toku instancyjnego w ciągu 2 miesięcy od doręczenia prawomocnego wyroku , ostatecznej decyzji innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Dzisiaj art.46 ustawy o TK mówi „po wyczerpaniu drogi prawnej. W ciągu 3 m-cy może być wniesiona skarga konstytucyjna. Jest tu korelacja między art..46 o TK a art.79 Konstytucji. I to stanowi wyjaśnienie subsydialnego charakteru skargi. Subsydialny oznacza w tym przypadku że jest to środek nadzwyczajny, wyjątkowy wtedy gdy już wszystkie środki zostały wykorzystane i satysfakcji nie uzyskano. Subsydialny oznacza że skarga jest instytucja nadzwyczajną, wyjątkową, stosowaną wtedy gdy zostały wykorzystane wszystkie środki prawne w ganym postępowaniu.( postępowanie administracyjne, kasacja, postępowanie sądowe) tylko i wyłącznie sądy konstytucyjne są uprawnione do rozstrzygania sk. Konst. skargę składamy na niekonstytucyjność podstawy prawnej.

SKARGA KONSTYTUCYJNA W POLSCE I W WYBRANYCH PAŃSTWACH

Skarga konstytucyjna Istotą skargi konstytucyjnej jest bezpośrednie powiązanie tej procedury z ochroną praw jednostki. Skarga konst. to szczególny środek prawny pozwalający jednostce na zwrócenie się do Sądu Konst. o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych, o ile naruszają konstytucyjnie zagwarantowane prawa lub wolność skarżącego. Istotne są 4 elementy: incydentalny charakter skargi; ograniczenie podstawy skargi tylko do naruszeń praw wolności o konstytucyjnym charakterze; subsydiarny charakter skargi możliwy do wniesienia po wyczerpaniu wszystkich środków prawnych; przyznanie rozpatrywania skargi organom sądownictwa konstytucyjnego wiążącego wszystkie organy państwa. Istnieją 2 ujęcia skargi konstytucyjnej: węższe (skarga przeciwko normie) - polega na ograniczeniu podstaw skargi do zarzutu że orzeczenie zostało wydane w oparciu o przepis prawny sprzeczny z konstytucją; szersze (skarga przeciwko normie jak i orzeczeniu) - pozwala na postawienie zarzutu czy orzeczenie zostało wydane w sposób naruszający konstytucję, np. przez złą interpretacje stosowanego przepisu. Uprawnionym do wystąpienia ze skarga konstytucyjną jest każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone (art. 79 ust. 1). Skargi konstytucyjne mogą być wnoszone przez każdego obywatela, osoby prawne (partie polityczne, związki zawodowe). Podstawa skargi konst. jest zarzut naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego, mogą to być wszelkie prawa i wolności pod warunkiem że są sformułowane w konstytucji. Podstawą skargi nie może być zarzut naruszenia innych przepisów konstytucyjnych czy naruszenia przepisów ustawowych. Przedmiotem zaskarżenia może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny, ale tylko taki który był podstawa wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie. Nie istnieje możliwość wniesienia skargi przeciw przepisom które utraciły moc obowiązującą. Dla możliwości wniesienia skargi konst. konieczne jest spełnienie warunków: naruszenie praw musi nastąpić w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej; orzeczenie musi być orzeczeniem ostatecznym (nie przysługuje żaden środek odwoławczy); przedmiotem skargi może być jedynie zarzut niezgodności z konstytucją aktu na podstawie którego wydano orzeczenie; dopuszczalny termin wniesienia skargi to 2 m-ce od otrzymania prawomocnego wyroku. Postępowanie co do skargi konst. toczy się analogicznie jak w sprawie kontroli norm. Występują jednak pewne rozbieżności: rozbudowana kontrola wstępna dopuszczalności skargi - decyduje 1 sędzia; nadając skardze bieg TK może wstrzymać lub zawiesić wykonanie orzeczenia; o nadaniu biegu skardze informowany jest Rzecznik Praw Obywatelskich; skargę rozpatruje skład 3 lub 5 sędziów lub w sprawach bardzo zawiłych pełny skład TK. Spory kompetencyjne Istotą sporu kompetencyjnego jest rozbieżność stanowisk co do zakresu kompetencji stron sporu, czyli jest to postępowanie polegające na rozsądzeniu sprzecznych stanowisk zajmowanych przez strony. Spór kompetencyjny może dotyczyć tylko rozbieżności stanowisk co do kompetencji centralnych konstytucyjnych organów państwa, nie może w tej procedurze rozstrzygać sporów między organami centralnymi a lokalnymi. Spór kompetencyjny może mieć: charakter pozytywny - gdy organy uznają się za właściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy; charakter negatywny - gdy organy uznają się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy. Inicjatywa postępowania w sprawie sporu kompetencyjnego należy do: Prezydenta RP, Marszałków Sejmu i Senatu, Premiera, Pierwszego Prezesa SN, Prezesa NSA i Prezesa NIK.

KONCEPCJA REPREZENTOWANIA INTERESÓW W SYSTEMIE DEMOKRATYCZNYM

Wiek XIX  jest kolebką demokracji, wtedy wykształciły się instytucje, które mają korzenie w tych procesach z  przełomu XVIII i XIX w. Tworzenie grup społecznych i nowego systemu gospodarczego, systemu partii politycznych, trwało przez cały XIX w. Utrwalają się te instytucje oraz rozwija się system reprezentowania interesów, bo  tworzą się partie polityczne, grupy nacisku, tzw. grupy interesu. Wzorem są Stany Zjednoczony, np. myśliciel Deto

kewil podróżował po świecie i opracował po tych wyprawach książkę, w której widać b.wyraźnie jak XIX w. ,tendencja do tworzenia organizacji reprezent.interesy jest widoczna w różnych konfiguracjach.

USTAWY WIELKIEJ BRYTANII

W parlamencie brytyjskim ustawami nazywa się nie tylko akty prawa o charakterze ogólnym, ale też uchwały parlamentu o charakterze konkretnym czy indywidualnym.

Ustawy publiczne:

Projekty ustaw publicznych mogą być wnoszone zarówno przez deputowanego będącego członkiem rządu (nazywają się wtedy projekty rządowe), jak i przez szeregowych deputowanych. W ramach ustaw publicznych należy wyróżnić również projekty ustaw finansowych. Projekty publiczne dotyczą spraw o znaczeniu ogólnym i kierowane sa do nieoznaczonego kręgu adresatów.

Uchwalanie ustaw publicznych:

Zazwyczaj wniesienie projektu poprzedzone jest konsultacjami. Rząd prezentuje opinii publicznej proponowane kierunki ustawodawstwa w tzw. „Zielonej Księdze”, oczekując na stanowiska wyrażone w jak najszerszych kręgach. Następnie przedkładany jest parlamentowi zarys proponowanej regulacji w oficjalnym dokumencie zwanym „Białą Księgą”. Są to działania poprzedzające oficjalne zgłoszenie projektu.

              1. Pierwsze czytanie, po nim projekt jest drukowany i dostarczony deputowanym.

              2. Drugie czytanie, w jego trakcie wnioskodawca prezentuje projekt i odbywa się debata nad założeniami projektu oraz zgłaszane są poprawki. Po drugim czytaniu projekt jest odrzucany lub przyjmowany i kierowany do prac w komisjach.

              3. W komisjach przeprowadza się szczegółową dyskusję, uchwalane są zgłoszone poprawki. Po zakończeniu prac komisji Izbie przedkładane jest sprawozdanie wraz z projektem i przyjętymi poprawkami.

              4. Izba wznawia procedurę drugiego czytania i poddaje pod dyskusje przyjęte poprawki.

              5. Trzecie czytanie - ostateczna ocena projektu i przeprowadzenie głosowania. Po przyjęciu projektu w głosowaniu jest on przekazywany do Izby Lordów. Tam przechodzi procedurę analogiczną do tej w Izbie Gmin.

              6. Skierowanie projektu do monarchy w celu uzyskania sankcji królewskiej. Nadanie ustawie sankcji królewskiej - wyrażenie przez monarchę zgody na ustawę

Od 1969 roku istnieje możliwość pominięcia procedury pierwszego drugiego czytania i skierowanie projektu od razu do prac w komisjach.

Ustawy prywatne:

Projekty wnoszone są zazwyczaj z inicjatywy zainteresowanych podmiotów (obywateli, samorządów, podmiotów gospodarczych) i dotyczą spraw indywidualnych lub partykularnych.

Przyjmowanie ustaw prywatnych znacznie odbiega od procedury legislacyjnej. Projekty przedstawiane są przez tzw. promotorów, w ściśle określonym terminie sesji. Promotorzy są odpowiedzialni za poinformowanie wszystkich zainteresowanych podmiotów o złożeniu projektu. Następnie projekt trafia do właściwej komisji. Komisja przygotowuje sprawozdanie, na którego podstawie izba przeprowadza głosowanie. Po przyjęciu projektu przez jedną izbę projekt kierowany jest do drugiej.

Ustawy mieszane:

Projekty te łączą cechy projektów publicznych i prywatnych, tzn. jest to ustawodawstwo publiczne dotyczące spraw lokalnych.

USTAWY FRANCJI

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje premierowi i członkom parlamentu. Premier przedstawia projekty ustaw wybranej izbie po rozpatrzeniu przez Radę Ministrów i po zasięgnięciu opinii Rady Stanu. Projekty ustaw rozpatrywane są kolejno przez obie izby w celu przyjęcia identycznego tekstu. Wniesiony prze prezydium izby projekt lub wniosek ustawodawczy jest przekazywany do komisji, która przygotowuje sprawozdanie i przedstawia je izbie. Po otrzymaniu sprawozdania komisji odbywa się debata nad zagadnieniami ogólnymi poprawkami. Ustawa przyjęta w jednej izbie jest przekazywana do drugiej (tam cała procedura jest powtarzana). Jeśli obie izby przyjmą identyczny tekst jest on przesyłany prezydentowi, który może go podpisać, lub w ciągu 15 dni zwrócić się do parlamentu o powtórne rozpatrzenie ustawy lub w ciągu 15 dni przedstawić Radzie Konstytucyjnej wniosek o zbadanie zgodności ustawy z konstytucją.

Jeśli zdarzy się sytuacja, że izby nie przyjmą identycznego tekstu ustawy to wówczas albo dochodzi do przekazywania projektu ustawy między izbami aż do momentu uzgodnienia tekstu ustawy lub jej odrzucenia, albo do powołania komisji mieszanej mając doprowadzić do uzgodnienia stanowisk obu izb.

USTAWY NIEMIEC

Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: rząd związkowy, posłowie do Parlamentu Związkowego lub Rada Związkowa. Rola tych trzech organów w postępowaniu ustawodawczym nie jest równa.

Jeżeli projekt ustawy wyszedł od deputowanych i został uchwalony przez parlament wówczas rządowi pozostaje tylko prawo do zbadania czy ustawa jest zgodna z konstytucją. W trakcie debaty parlamentarnej rząd może wyrazić swoje stanowisko. W praktyce najwięcej projektów ustaw pochodzi od rządu. Parlament uchwala ustawy w trzech czytaniach (I - omówienie podstawowych zasad projektu kończące się wnioskiem o odesłanie projektu do odpowiedniej komisji, II - szczegółowa dyskusja nad każdym przepisem, III - dyskusja nad całością - zasadami i poprawkami przyjętymi w drugim czytaniu, zakończone przyjęciem bądź odrzuceniem projektu. Po uchwaleniu ustawy prezydent Parlamentu Związkowego przekazuje ją niezwłocznie Radzie Związkowej).

BLOK KONSTYTUCYJNY

Konstytucja z 1958 roku nie jest we Francji jedynym źródłem regulacji rangi konstytucyjnej. Francuska Rada Konstytucyjna stworzyła pojęcie „bloku konstytucyjnego”. Za sprawą orzecznictwa Rady Konstytucyjnej do ponadustawowych źródeł prawa konstytucyjnego zaliczono także:

Jest to konstytucja sztywna, dlatego tryb jej zmiany jest utrudniony. Wniosek o zmianę składa premier, prezydent lub deputowani francuskiego parlamentu. Zmiany są uchwalane przez Zgromadzenie Narodowe i Senat. Następnie muszą zostać zaakceptowane w ogólnokrajowym referendum, jeśli zostaną przyjęte, zmiany wchodzą w życie. W przypadku projektu prezydenta, jest on ponownie przedstawiany obu izbom (Kongersowi), który przyjmuje zmiany większością 3/5 ważnie oddanych głosów.

USTAWA ORGANICZNA

Powstała we Francji w XIX wieku. Stosuje się ją we Francji, Portugalii, Hiszpanii. Jest ona usadowiona pomiędzy Konstytucją i ustawą Konstytucyjną a ustawą zwykłą. Moc tego aktu jest nieco mniejsza niż Konstytucji i nieco wyższa niż ustawy zwykłej. Tryb uchwalania jest trudniejszy niż ustawy zwykłej ale łatwiejszy niż Konstytucji.

Przedmiotem tych ustaw są współczesne zagadnienia z dziedziny ustrojowej.

PORÓWNAJ SYSTEM PARLAMENTARNO - GABINETOWY Z PREZYDENCKIM

Są to dwa najpopularniejsze systemy rządów. Oba wykształciły się w tej samej epoce i są oparte na krańcowo różnych zasadach i instytucjach. Oba te modele można traktować jako skrajne w całym wachlarzu form ustrojowych państw demokratycznych. System rządów parlamentarno - gabinetowych opiera się na następujących zasadach i instytucjach:

System prezydencki oparty jest na instytucjach będących zaprzeczeniem cech ustroju parlamentarno-gabinetowego. Oba te ustroje łączy tylko jedna wspólna cecha - jest to zasada nieodpowiedzialności politycznej głowy państwa. Zasada ta w obu tych systemach znalazła się z innych powodów i inne sa konsekwencje jej przyjęcia. Cechy systemu prezydenckiego:

CECHY SYSTEMU PREZYDENCKIEGO NA PRZYKŁADZIE USA

Cechą ważną jest to że system prezydencki nie jest oparty na dominacji Parlamentu. Egzekutywa nie jest uzależniona od Parlamentu, od większości Parlamentarnej - to pojęcie w ogóle tutaj nie występuje.

Egzekutywa jest jednoczłonowa.

Cechą charakterystyczną jest niezależność egzekutywy od większości parlamentarnej w znaczeniu formalnym.

MOWA TRONOWA

jest wygłaszana przez monarchę. Jest to program rządowy. Jest to zbiór zapowiadanych projektów ustaw. Przeprowadza się dyskusje nad Mową Tronową , aby dokonać kontroli. Dyskusja nie ma charakteru czysto formalnego. Nie można odrzucić Mowy Tronowej. Autorem mowy jest premier. Jeśli nie uchwali się adresu dziękczynnego dla monarchy to oznacza wotum nieufności dla rządu i jego dymisję. Jest wtedy pokorny żal , odrzucenie mowy tronowej , premier nie ujął pewnych kwestii . Jest to forma krytyki , kończy się dymisją rządu.

WŁADZA NAD SAKIEWKĄ

w ramach funkcji ustawodawczej pojawia się to pojęcie w Wielkiej Brytanii. Kongres jest uprawniony do decydowania o faktycznym uruchomieniu kredytów dla prezydenta. Jest to jeden z najostrzejszych instrumentów oddziaływania na prezydenta.

Jest to kontrola wykonywana przez Kongres dla władzy wykonawczej.

WETO KIESZONKOWE

polega na tym , że nie podpisany i nie odesłany do Kongresu przez Prezydenta projekt staje się ustawą, chyba że Kongres przerywając swe prace uniemożliwi jego zwrot.

Weto kieszonkowe :

1. Koniec kadencji.

2. Koniec sesji.

3. Przerwa.

USTAWA W SENSIE MATERIALNYM I FORMALNYM

USTAWA W SENSIE MATERIALNYM

Akt zawiera generalne i abstrakcyjne normy materialne, ale nie jest istotny tryb uchwalania tego aktu.

USTAWA W SENSIE FORMALNYM

Akt który jest uchwalony w trybie szczególnym ale normy tego aktu niekoniecznie mają charakter abstrakcyjny i generalny.

ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY

obecnie są to akty rządowe wydawane na podstawie konstytucji np. Francja, Portugalia z upoważnienia, są wydawane na określony czas, wskazanie materii. Lub też konstytucja mówi o takich aktach w szczególnych sytuacjach

np. Hiszpania . Rząd decyduje czy zaszły te okoliczności. Są to akty wydawane na podstawie ogólnej klauzuli kompetencyjnej zawartej w konstytucji.

ZASADA CHECKS AND BALANCES ( hamulców i równowagi)

- prezydent ma prawo veta zawieszającego wobec ustaw- może być ono oddalone większością ⅔ głosów 2 izb

- prezydent musi uzyskać zgodę Senatu na mianowanie najważniejszych urzędników państwowych oraz na ratyfikację umów międzynarodowych

- prezydent może wygłaszać orędzie do Kongresu i może w ten sposób wywierać wpływa na prace ustawodawcze Kongresu

- prezydent zwołuje sesje nadzwyczajne

- prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed Kongresem

- nie ma instytucji kontrasygnaty

- prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną w trybie impeachment- procedura pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej- oskarża izba reprezentantów a sądzi senat. Prezydent ponosi odpowiedzialność za: naruszenie Konstytucji, zdradę stanu lub popełnienia innego ciężkiego przestępstwa

DODATKOWE MATERIAŁY (PODZIAŁ NA PAŃSTWA)

SYSTEMY RZĄDÓW

System rządów - modele wzajemnych relacji między władzą ustawodawczą a wykonawczą, władza sądownicza jest władza odrębną, niezależną od innych władz.

SYSTEM Prezydencki - tylko w USA! - 1787 roku - konstytucja jest on wymagający, silne organy władzy centralnej silni obywatele (społeczeństwo). Władza jest podzielona nie tylko między organy centralne ale i między centralną a lokalną (pionowo i poziomo). Zasady systemu prezydenckiego:

SYSTEM PARLAMENTARNO (parlamentarno - gabinetowy).

To system brytyjski, Wły, Hiszpania, Dania, Szwecja, Norwegia, Polska, Czechy, Węgry, Kanada.

Cechy:

Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy od systemu partyjnego. Gdy jest system 2-partyjny (WB) system parlamentarny funkcjonuje stabilnie i sprawnie. Gdy jest system wielopartyjny to system funkcjonuje niestabilnie i dochodzi do częstej zmiany rządów (Wł. lat 60 i 70), potrzebne są koalicje. W połowie XX wieku wprowadzano racjonalizacje systemu parlamentarnego, polegającą na wzmacnianiu władzy wykonawczej a zwłaszcza rządu - system niemiecki kanclerski

SYSTEM PÓŁPREZDENCKI (parlamentarna - prezydencki, semi-prezydencki).

Powstał na bazie systemu parlamentarnego poprzez wzmocnienie pozycji prezydenta, przyjęciu pewnych zasad systemu prezydenckiego. Powstał we Francji (V Republika Francuska).

Zasady:

Ten system funkcjonuje w Austrii, Islandii, Irlandii, Portugalii, Finlandii, Litwie, Rumunii.

Na funkcjonowanie systemu półprezydenckiego musi być zgoda partii. W Rosji wszystkie cechy odpowiadają systemowi półprezydenckiemu, ale wzorem dla systemu jest Francja i gołym okiem widać różnice w funkcjonowaniu. System rosyjski jest nazwany prezydencko - parlamentarnym jak i Ukraiński - silne ośrodki władzy w Rosji, premier nic nie znaczy, parlament jest takim drugim biegunem prezydenta. System półprezydencki jest najświeższy, najnowszy.

SYSTEM PARLAMENTARNO - KOMITETOWY, system rządów zgromadzenia lub konwentu.

Nadrzędność parlamentu, nie ma zasady podziału władzy, parlament wybiera, kontroluje i odwołuje pozostałe organy. W wersji czystej nigdzie nie funkcjonuje ale pewne elementy występują w Szwajcarii. W historii taki system funkcjonował we Francji za rządów Jakobinów, Komuna Paryska (1861), przedwojenna Estonia (1920), konstytucja PRL 52, państwa socjalistyczne.

Organ państwowy - wyodrębnienie organizacyjny zespół ludzi posiadających określone prawem kompetencje, działają na podstawie i w granicach prawa, może korzystać z przymusu państwowego.

Parlament:

USTAWODAWSTWO to proces. Etapy:

  1. inicjatywa ustawodawcza - prawo inicjatywy najczęściej posiadają parlamentarzyści (każdy, grupa posłów lub cała izba), rząd, obywatele, w zachodniej Europie prezydent nie ma inicjatywy, tylko w Europie środkowo wschodniej ma inicjatywę (Polska, Ukraina, Litwa, Węgry, Rosja, Chorwacja), części składowe federacji (kantony w Szwajcarii). Inicjatywa może być kierowana do jednej lub drugiej izby, gdzie ma większą szansę przejścia (oprócz Niemiec i Polski). Prace są prowadzone w obu izbach jednocześnie. Projekt ustawy budżetowej jest zawsze kierowany do izby pierwszej (niższej).

  2. przejęcie projektu przez izbę - są różne warianty: konieczne jest przyjęcie przez obie izby (USA, Rumunia), pierwsza izba ma prawo veta - drugi rodzaj (Polska, WB), projekt jest kierowany do głowy państwa i głowa państwa go podpisuje, promulguje (zgodna z konstytucją i wzięcie obowiązku za jej wykonanie) i sankcjonuje (charakter ostateczny). Głowa państwa zwykle dysponuje prawem veta (zawieszające - może być ponownie przegłosowane przez izbę, ostateczne - ustawa nie wchodzi w życie, absolutne - tylko w WB ale królowa z tego nie korzysta). Weto głowy państwa jest obalane: większością zwykła lub kwalifikowaną (wzmacnia rolę głowy państwa np. Polska 3/5, USA2/3, Rosja 2/3, Ukraina 2/3).

WŁADZA WYKONAWCZA (EGZEKUTYWA) - może być monokratyczna (jednolita), jeden organ sprawuje władze wykonawczą (USA, Szwajcaria), lub dualistyczna składająca się z głowy państwa oraz rządu z premierem na czele.

Głową państwa może być prezydent lub monarcha. Czynniki wpływające na pozycję głowy państwa:

  1. polityczno - konstytucyjna pozycja wyróżniamy tu:

    1. pozycja konstytucyjna - wpływają na nią:

      1. sposób wyboru - wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym zwiększa jego legitymizacje i wpływa na podniesienie jego pozycji oraz jej wzmocnienie,

      2. zakres i jakość posiadanych kompetencji - dyskrecjonalne (własne, władcze, osobiste), ograniczone (wnioskiem, okolicznościami wskazanymi w konstytucji),

      3. zakres i rodzaj ponoszonej odpowiedzialności,