PRAWO WYZNANIOWE

PRAWO WYZNANIOWE - POJĘCIE

Ma różne nazwy: ius eccesiasticum, diritto eccesiastico, eccelsiastical law, Staatskirchienrecht. Przy czym prawo kościelne w tym rozumieniu nie jest prawem wewnętrznym kościoła, a prawem państwowym dotyczącym kościołów.

1. Definicje prawa wyznaniowego spotykane w literaturze prawniczej:

• Pietrzaka - to kompleks norm wydanych lub uznanych przez państwo, określających sytuację jednostki ze względu na jej wyznanie, regulujących stosunek państwa do związków wyznaniowych oraz reglamentujących ich działalność. Reglamentowanie wolności religijnej jest instrumentalnym traktowaniem prawa wyznaniowego, sięgającym poprzedniej epoki. Wolność religijna jest tu przyznawana przez państwo /tzw. prawo obywatelskie/, a nie jak w innych systemach płynące z przyrodzonej godności człowieka.

• wg Jesse - przepisy z zakresu administracji państwowej, odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do wyznań religijnych więc także do Kościoła rzymskokatolickiego

• wg Del Giudice - gałąź prawa wewnętrznego danego państwa, w której są zebrane w jeden system normy odnoszące się do uregulowania fenomenu społecznego religii

• wg prof. Misztala na podstawie zapisów w Konstytucji i Konkordacie możemy powiedzieć, że: - polskie prawo wyznaniowe to zespół norm państwowych wydanych w formie ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz uznanych przepisów prawa wewnętrznego związków wyznaniowych, odnoszących się do osoby ludzkiej i wspólnot religijnych w zakresie wolności sumienia i religii

2. Prawo wyznaniowe w systemie prawa państwowego

System - całość, jedność części, między którymi istnieją oddziaływania wzajemne /korelatywne/. Elementy zespolone razem stanowią nową jakość. Jedność zakłada, że połączenie części nie może być przypadkowe.

Rodzaje systemów

• realne - biologiczny, techniczny

• nominalne - polityczny, filozoficzny, prawny

System prawny - podstawowym jego elementem jest norma prawna. Działy prawa są określane w oparciu o

• metody normowania

• przedmiot unormowania

• podmiot norm - adresat normy

• prawo wyznaniowe

Do 1997 r. prawo to nie stanowiło odrębnej gałęzi prawa. Dzisiaj by jakąś normę zaliczyć do dziedziny prawa wyznaniowego musimy zwrócić uwagę na:

• jaką metodą sporządzono normę

• co reguluje - przedmiot normy - np. relacje Kościół - państwo

• do kogo się odnosi - adresat - np. związek wyznaniowy

• Państwo wg Del Giudice - To organizacja ludu o fundamentalnym znaczeniu na określonym terytorium i kierowane przez najwyższą władzę w celu utrzymania porządku między obywatelami i dla zabezpieczenia istotnych warunków rozwoju materialnego, duchowego jednostek, jak i całej społeczności dla integracji i rozwoju cywilizacji aż do pełnego uskutecznienia dobra ogólnego.

Tak rozumiane państwo ma dwa zadania:

• gwarantować równowagę społeczną

• stymulować dynamizm społeczny

By je spełnić posługuje się różnymi normami prawnymi, które regulują także czynności zewnętrzne poszczególnych grup rozwijających się w związku z wierzeniami religijnymi. Religia organizuje bowiem ludzi w autonomiczne i niezależne od organizacji państwowej grupy społeczne. Państwo interesuje się związkami wyznaniowymi z racji ich zewnętrznych organizacji. Państwo winno się liczyć z religią i uwzględnić w swym prawodawstwie :

• zasady etyki naturalnej i moralności

• zasady życia obywatelskiego

• rozpowszechnione zwyczaje związane z religią /np. święta/

• międzynarodowe prawo wyznaniowe /także konkordaty, ugody/

• stosunek unormowań państwowych do prawa wyznaniowego

• teoria pozaprawnej natury prawa wewnętrznego kościołów i związków wyznaniowych - utrzymuje ona, że prawo może pochodzić jedynie od państwa, a więc prawo choćby kanoniczne nie jest prawem w ścisłym tego słowa znaczeniu. Ma jedynie wartość norm moralnych lub dyscyplinarnych. Odmawia ona prawu kościołów charakteru norm prawnych.

• teoria skuteczności norm prawa wewnętrznego - druga skrajność - uznaje ona, że prawo kanoniczne obowiązuje wszystkich bez względu na przynależność państwową i sprawowane stanowisko

• teoria normy statutowej - powstała w systemach rozdziału kościoła od państwa. Państwo odmawia kościołom publicznoprawnej osobowości, uznając je za organizację lub zrzeszenia prywatne, a ich prawo za statuty zrzeszeń. Te statuty były akceptowane na tyle na ile nie były sprzeczne z normami prawa państwowego.

• teoria recepcji prawa wewnętrznego - rozpowszechniona za Zachodzie. Wiele przepisów prawa wewnętrznego kościoła jest recypowana /przyjmowana/ przez prawo świeckie. Normy prawa kanonicznego nie obowiązują automatycznie, ale poprzez moc jaką otrzymują od prawa świeckiego i w granicach przez to prawo wyznaczonych. Może być ona przyjęta w krajach demokratycznych i nie sprzeciwia się ona pluralizmowi religijnemu.

Dzisiaj prawo wyznaniowe jest traktowane jako osobna gałąź prawa publicznego. W niektórych krajach wykłada się je w ramach prawa administracyjnego lub konstytucyjnego. W Polsce nadal najczęściej w ramach prawa kanonicznego.

3. Źródła prawa wyznaniowego

Istnieją 2 rodzaje źródeł prawa

• źródła powstania prawa /fontes iurius oriundi/ - to fakty przyczyniające się do powstania prawa - czynniki historyczne, polityczne, społeczne

• źródła poznania prawa /fontes iurius cognoscendi/ - dokumenty i inne formy przekazu będące nośnikami informacji o treści norm prawnych

Źródła prawa - tworzenie norm prawnych

• jednostronne - ustawy i rozporządzenia

• dwustronne - konkordat, umowy międzynarodowe, konwencje, porozumienia

• specjalne - uznanie przez państwo autonomii wew. prawa danego związku wyznaniowego czy kościoła, jako statutu - np. KPK ma wpływ w niektórych rozstrzygnięciach na prawo państwowe

Hierarchia źródeł prawa w Konstytucji 1997r.

• konstytucje

• umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą parlamentu

• ustawy

• umowy międzynarodowe ratyfikowane bez zgody parlamentu

• rozporządzenia

4. Obowiązujące źródła prawa wyznaniowego w Polsce

• Konstytucja RP - z 2.04.1997 r., obowiązująca od 17.10.1997r.

• Konkordat - podpisany 28.07.1993r., ratyfikowany 23.02.1998r.

• Konwencje i pakty międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę mówiące o wolności sumienia i religii

• Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. ratyfikowana 15.12.1992r.

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16.12.1966 r. - ratyfikowany 3.03.1977 r.

• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 16.12.1966r. - ratyfikowany 3.03.1977r.

• Konwencja Praw Dziecka z 20.09.1989r. - ratyfikowana 30.04.1991r.

• ustawy państwowe - szczególnie ustawy z 17.05.1989r.

• O stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP

• O gwarancjach wolności sumienia i wyznania

• Ustawa o ubezpieczeniu społecznym duchownych

• deklaracje i rezolucje nie mające charakteru prawa wiążącego, a jedynie zobowiązanie moralne

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ - Paryż 10.12.1948r.

• Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1.08.1975 r.

• Deklaracja w sprawie likwidacji wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji ze względu na wyznawaną religię lub wierzenia - Nowy Jork 25.11.1981 r.

• rozporządzenia jako akty władzy wykonawczej, służące realizacji ustaw i w związku z nimi wydawane, mają moc jeśli wydane zostały przez naczelne organy administracji państwowej

• prawo wewnętrzne kościołów i związków wyznaniowych np. prawo kanoniczne

5. Treścią prawa wyznaniowego jest wolność religijna /art. 53 konstytucji/

• wolność religijna - to przyjęcie i ochrona przez państwo praw religijnych obywateli /możliwość prywatnego i publicznego praktykowania religii/

• wolność sumienia - wolność szukania i przyjęcia prawdy, nie ograniczanie w niczym praw innych podmiotów. Wolność religijna jest więc przejawem wolności sumienia /Dignitatis humanae 2/

WOLNOŚĆ RELIGIJNA

1. Pojęcie wolności

Pojęciem wcześniejszym od wolności religijnej była tolerancja

a/ tolerancję rozumiano w dwojaki sposób:

• pozytywnie - jako akceptację odmienności, bez traktowania jej jako czegoś gorszego

• negatywne - to jedynie znoszenie odmienności innych, cierpliwość wobec inności.

Tolerancja religijna była czymś obcym dla religii mojżeszowej. Chrześcijaństwo jako religia monoteistyczna tolerowało odmienność religijną tych, którzy się w tej religii urodzili /pogan i Żydów/. Św. Augustyn i Tomasz z Akwinu uważali, że wolność przysługuje tylko prawdzie, a nie człowiekowi i dlatego głosili, że nie ma tolerancji dla heretyków i schizmatyków i tych co porzucili chrześcijaństwo - swymi pismami dali początek inkwizycji. Dopiero Sobór Watykański II - wprowadził nowe pojęcie tolerancji i wolności religijnej. Tolerancja wg S. Watykańskiego II nie oznacza pacyfizmu, czy godzenia na zło. Nie jest nieograniczona, lecz opiera się na szacunku dla wolności sumienia ludzkiego. Tolerancja nie może być:

• ideologią,

• źródłem upokorzeń innych,

• duchowym wyzbyciem się własnych przekonań

• zgoda na zło w jakiejkolwiek postaci

b/ wolność religijna - powstała na terenie Kościoła katolickiego. Głosili ją Marsyriusz z Padwy i Paweł Włodkowic /1415/. Od XVIII w. idee te zaczęły przenikać także do ustaw świeckich: m.in. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej /1787/ i Pierwsza Poprawka z 1791r. Sobór Watykański II pogłębił rozumienie tej wolności jako zakorzenionej w godności natury ludzkiej /Deklaracja o wolności religijnej Dignitatis humanae/. Jan Paweł II stwierdził, że wolność religijna jest racją bytu innych wolności. We współczesnych aktach prawa międzynarodowego jest traktowana jako jedno z praw wolnościowych.

Na gruncie prawa wyznaniowego wolność rozumie się jako:

• w sensie pozytywnym - uprawnienie osoby ludzkiej do, nie ograniczone żadnym przymusem do samookreślenie się w sprawach religijnych, w ramach celów religijnych i według norm prawno-religijnych

• w sensie negatywnym - jako wolność od przymusu ze strony innych jednostek, grup społecznych, czy władzy

Na gruncie nauki Kościoła katolickiego rozróżnia się zazwyczaj:

• wolność sumienia - to uprawnienie człowieka do pozytywnego lub negatywnego określenia się w stosunku do religii, wiary w Boga i czynności ją wyrażających. To wolność od nacisku zew. tak fizycznego, jak i prawnego.

• sensie pozytywnym oznacza wybór wiary w Boga i prowadzi do uzewnętrznienia tej wiary przez akty kultu

• w sensie negatywnym - to negacja istnienia Boga i wybór ateizmu

• wolność kultu - to uprawnienie osoby do samookreślenia się w odniesieniu do aktów oddawania czci Bogu

• akty prywatne - cześć oddawana Bogu przez poszczególne osoby we własnym imieniu

• akty publiczne - cześć oddawana Bogu przez osoby urzędowo w danej społeczności wyznaczone /szafarzy/

• wolność Kościoła i związków wyznaniowych - jako społeczności zorganizowanych, tworzonych przez osoby wyznające jedną wiarę

2. Podstawy wolności religijnej

• w aktach prawa międzynarodowego jest nią przyrodzona godność ludzka. Wolność religijna zaś jest zaliczana do praw człowieka i podstawowych wolności wszystkich ludzi. Poszczególne akty międzynarodowe:

• konwencje - tylko one w sensie ścisłym podlegają ratyfikacji

• deklaracje - mają jedynie charakter zobowiązań moralnych, nie podlegają ratyfikacji

• rezolucje - są tylko potwierdzeniem, poręczeniem pewnych ustaleń. Moc prawną mogą mieć jeśli staną się częścią konwencji

• pakty - podobnie jak konwencje podlegają ratyfikacji

Gwarancje wolności religijnej w tych aktach maja charakter:

• uniwersalny - dotyczą wszystkich praw człowieka

• personalny - dotyczą wszystkich ludzi

• terytorialny - dotyczą ludzi na całym świecie

Poszczególne akty międzynarodowe mówiące o wolności religijnej:

• Karta Narodów Zjednoczonych z 26.06.1945r. /ratyfikowana 16.10.1945r./

• art. 3 ust.1 - zawiera lakoniczne stwierdzenie, że celem ONZ jest popierać i zachęcać do zachowania wolności i praw człowieka

• od 1946r. powstała przy ONZ Komisja Praw Człowieka, która przygotowuje: konwencje, pakty, rezolucje

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ /Paryż 10.12.1948r./ - nie podlegająca ratyfikacji.

• przygotowana przez Komisję Praw Człowieka przy ONZ, została uchwalona przez 48 państw. 8 państw wstrzymało się od głosu - Polska, ZSRR, Arabia Saudyjska, Jugosławia

• art. 2 - każdy człowiek jest uprawniony do korzystania z praw także w sferze religii

• art. 7 - daje gwarancje ochrony wszystkich praw jednakową dla wszystkich ludzi

• odchodzi od pozytywistycznej koncepcji prawa /źródłem prawa jest wola państwa/ i ukazuje wolność religijna jako jedno z praw wynikających z godności natury ludzkiej.

• art.18 -prawo wolności myśli, sumienia, religii obejmuje: swobodę zmiany religii, wolność głoszenia swej religii poprzez nauczanie, praktykowanie kultu

• art. 26 ust.3 - rodzice maja także prawo do wyboru systemu wartości jakiego mają być nauczane ich dzieci

• Deklaracja nie zalicza do wolności sumienia także milczenia w sprawach swej religii czy wyznania

W 1997r. złożono w ONZ propozycję Powszechnej Deklaracji Obowiązków Człowieka. Nadużywania uprawnień przez jednych prowadzi niestety do zawężania uprawnień innych. Wystąpili z nią: Carter, Peres, Schmit. Zawierała ona 19 punków odnoszących się do:

• podstawowych zasad człowieczeństwa

• wyrzeczenia się przemocy i niesprawiedliwości

• umiłowania prawa i tolerancji

• solidarności, wzajemnego szacunku i partnerstwa

• Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. /ratyfikowana 15.12.1992r./ Do Konwencji dołączono 15 protokołów.

• protokoły 1,4,6,7 - uszczegóławiają poprzednie zapisy, gdy chodzi o katalog praw i wolności /26 praw politycznych i wolności osobistych/

• 8 protokół art. 9 i 14 - odnoszą się do wolności religijnej

• art. 9 - każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania /ust.1 i 2/. Prawo to obejmuje:

• prawo zmiany wyznania,

• wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnotowo swej religii

• nauczania zasad i praktykowania religii

• nie ma zapisanego prawa do milczenia o swej religii lub wyznaniu

• granicami tej wolności są: dobro wspólne i prawa innych ludzi, bezpieczeństwo publiczne,

• art.14 - zakaz dyskryminacji ze względu na wyznanie

• protokół I art. 2 z 1952r. - dzieci mają być wychowywane zgodnie z przekonaniami religijnymi rodziców

• w rozdziale II i III - powołano "Europejską Komisję Praw Człowieka" /przestała istnieć w 1959r./ i "Europejski Trybunał Praw Człowieka" - składający się z 40 sędziów /po jednym z każdego państwa/.

• dla rozwiązywania zwykłych spraw 3 sędziów

• dla spraw trudniejszych 7 sędziów

• wyjątkowe sprawy - 17 sędziów

• Polacy mają prawo odwoływać się do tego Trybunału od 30.11.1990r.

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16.12.1966 r. /ratyfikowany 3.03.1977 r./

Od 1948r. starano się stworzyć konwencje, ale nie udało się ich przyjąć. Kraje zachodu preferowały zapisy o wolności praw społeczno-politycznch, a wschodnie /ZSRR/ zwracały uwagę na prawa społeczno-gospodarcze. Ostatecznie stworzono 2 pakty podpisane w 1966r.

• wolność religijna opiera się na godności osoby ludzkiej i niedopuszczalna jest jakakolwiek dyskryminacja

• art. 18 - w 4 ustępach powielono zapisy z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Ponadto uszczegółowiono na czym ta wolność polega: posiadanie i przyjmowanie wyznania wg swego wyboru, uzewnętrznianie go prywatnie lub indywidualnie w aktach kultu,

• art. 18, ust. 3. - ograniczenia tej wolności mogą być wprowadzone tylko ustawą i tylko gdy są konieczne dla bezpieczeństwa publicznego, zdrowia, moralności i zabezpieczenia praw innych osób

• ust. 4 - prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci

• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 16.12.1966r. /ratyfikowany 3.03.1977r./

• art. 13 , ust 1 - precyzuje prawa rodziców i opiekunów do wyboru szkoły innej niż założonej przez władze publiczne

• prawo do wychowania zgodnie z przekonaniami religijnymi /art. 13 ust. 3/

• państwo nie może zabraniać tworzenia szkół prywatnych z nauką religii

• winno zapewnić pobieranie nauki religii w szkołach publicznych

• Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy z 25.06.1958r.

• państwa zobowiązały się do wprowadzenia rozwiązań zapobiegających dyskryminacji ze względu na religię i przynależność wyznaniową przy zatrudnianiu osób

• Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1.08.1975 r.

• p.7 - deklaruje wolę poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności, wymieniając na pierwszym miejscu wolność myśli, sumienia i religii

• państwa będą uznawać wolność jednostki do wyznawania i praktykowania indywidualnie i wspólnotowo swych przekonań, zgodnie z nakazami sumienia

• Deklaracja w sprawie likwidacji wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji ze względu na wyznawaną religię lub wierzenia - Nowy Jork 25.11.1981 r. - ma charakter prawa moralnego

• każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia oraz religii oraz ich publicznego manifestowania, co powinno się przejawiać w wolności kultu, nabożeństw, praktyk i nauczania /art. 1, ust.1/

• zakaz dyskryminacji z racji przekonań i religii, zakaz przymusu art. 1, ust. 2/

• nietolerancja i dyskryminacja to wg Deklaracji - wszelkie izolowanie, poddawanie restrykcjom lub stwarzanie preferencji ze względu na wyznanie lub religię powodujące, że prawa człowieka podlegają ograniczeniu /art.2, ust.2/

• granicą wolności religijnej jest ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego /ład, zdrowie, moralność/ i prawa innych ludzi /art.1, ust. 3/

• rodzice mają prawo do religijnego wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami i wpajania w ich umysły zasad moralnych uznanych przez nich za właściwe dla rozwoju dziecka /art.5, ust. 1-2/

• wolność kościołów i innych związków wyznaniowych /art. 6/:

• swoboda organizowania zgromadzeń i nabożeństw religijnych,

• powoływanie instytucji i stowarzyszeń religijnych,

• produkcja i użytkowanie we własnym zakresie artykułów potrzebnych do kultu religijnego,

• wydawanie i rozpowszechnianie własnych publikacji,

• nauczanie religii w miejscach do tego przystosowanych,

• zbieranie, kwestowanie i przyjmowanie świadczeń finansowych od osób lub instytucji

• wybieranie i kształcenie osób predestynowanych na stanowiska

• święcenie dni odpoczynku i celebrowanie dni świątecznych

• utrzymywanie kontaktu z innymi wyznawcami i instytucjami także poza granicami kraju

• Deklaracja Praw Dziecka z 20.11.1950r. znalazła odbicie w Konwencji Praw Dziecka z 20.09.1989r. /ratyfikowana 30.04.1991r./

• art. 2 - podmiotem jest każde dziecko

• art. 14 - państwa zgadzają się na respektowanie praw dziecka a także praw i obowiązków rodziców odnośnie ukierunkowania dziecka do korzystania z jego praw wg przyjętych przez rodziców wartości

• art. 14, ust. 3 - wszelkie sposoby wyrażania religii przez dziecko mogą być ograniczone tylko w trybie ustawy i tylko wówczas, gdy stanowią zagrożenie dla praw innych

• Konkordat między St. Apost. a RP z 28.07.1993r. /ratyfikowany 23.02.1998r./

• w nauce Kościoła - Sobór Watykański stwierdza, że podstawą wolności religijnej jest godność osoby ludzkiej. Z tej godności płyną wszelkie prawa w tym także prawo do wolności religijnej.

• Deklaracja o wolności religijnej - Dignitatis humanae - stwierdza, że wolność religijna jest:

• prawem podmiotowym, prawem osoby ludzkiej - a więc uprawnieniem wymagania od innych wolności od wszelkiego przymusu w sprawach religii.

• nie tylko sprawą prywatną każdej jednostki, ale ma być gwarantowane prawem publicznym

• wolnością dochodzenia do prawdy, jej akceptacji, a także publicznym wyznawaniu swych przekonań.

• wolnością do samookreślenia się w sprawach religijnych i wolnością od jakiegokolwiek przymusu

Przedmiot wolności religijnej - widziany w 2 aspektach:

• indywidualnym - jest to prawo naturalne, niezbywalne i powszechne oparte na godności osoby ludzkiej. Sobór nie wylicza taksatywnie tych uprawnień, gdyż każde takie wyliczenie prowadzi do ograniczania tejże wolności. Postuluje raczej określenie tego czego nie wolno w korzystaniu z wolności religijnej - to co godziwe /DWR2/ - a więc nie jest to wolność absolutna są również jej granice.

• wspólnotowym - wymienione są uprawnienia rodziny oraz kościołów i związków wyznaniowych

• uprawnienia rodziny:

• swoboda w organizowaniu życia religijnego przez rodziców

• rozstrzyganie o religijnym nauczaniu dzieci

• wybór szkoły dla dzieci, nie zmuszanie do uczęszczania na wykłady czy lekcje niezgodne z przekonaniami religijnymi rodziców

• wolność od narzucania systemu wychowawczego, z którego została usunięta formacja religijna

• uprawnienia kościołów i związków wyznaniowych:

- wolność w prowadzeniu szkół wyznaniowych

• wolność kultu publicznego

• możliwość pomocy w praktykowaniu życia religijnego swoim członkom

• wolność nauczania

• wolność obsadzania stanowisk kościelnych

• wolność kształcenia i mianowania duchownych

• wolność komunikowania się ze wspólnotami w innych krajach

• wolność budownictwa sakralnego

• wolność posiadania i zarządzania majątkiem

• swoboda zgromadzeń i zakładania stowarzyszeń religijnych o celach: wychowawczych, kulturalnych, społecznych, charytatywnych /DWR4/

• wolność w korzystaniu ze środków społecznego przekazu, publikacji, prasy /DWR 6-8/

• KPK 1983 - kan. 748 - ludzie nie mogą być zmuszani do przyjęcia wiary katolickiej wbrew własnemu sumieniu

• Ograniczenia wolności religijnej wg Soboru Wat. II - są nimi:

• dobro wspólne - zabezpieczenie prawa wszystkich obywateli, porządku publicznego i sprawiedliwości

• prawa innych - religia nie może rodzić przymusu

3. Przedmiot i podmiot wolności religijnej

• Podmiot wolności religijnej

• w prawie międzynarodowym

• jednostka - poszczególny człowiek

• rodzice lub prawni opiekunowie

• kościoły i związki wyznaniowe a także stowarzyszenia lub grupy wyznające jakąś religię lub przekonania

• w nauce Kościoła rozróżnia się podmioty:

• czynny - ten, który ma uprawnienia by z korzystać z owej wolności

• to każdy człowiek, bez względu na wiek, statut społeczny, rasę

• społeczności i stowarzyszenia o charterze religijnym

• bierny - to podmioty, które mają obowiązek przestrzegać tego prawa, chronić jego nienaruszalności

• poszczególni ludzie,

• zbiorowości społeczne,

• władza ludzka

• Przedmiot wolności religijnej

• formalny - wolność od przymusu - wolność od nacisku w sprawach religii

• materialny - wolność do - to uprawnienia obejmujące: jednostkę /wymiar indywidualny/,

• rodziny, kościoły i inne związki wyznaniowe /wymiar wspólnotowy/

• gwarancje prawne wolności religijnej

• bezpośrednie - polegają na nadaniu uprawnieniom wynikającym z wolności religijnej formy norm prawnych /konstytucja, umowy międzynarodowe ratyfikowane, ustawy, umowy międzynarodowe nie ratyfikowane, uchwały, rozporządzenia/

• pośrednie - oddzielenie kościołów i innych związków wyznaniowych od państwa, równouprawnienie obywateli

WOLNOŚĆ RELIGIJNA W POLSKIM PORZĄDKU PRAWNYM

1. Konstytucja z 17.03. 1921 r.

Preambuła odwoływała się do imienia Boga. Konstytucja wolność religijną traktowała jako prawo człowieka /wypływające z jego natury/ a nie prawo obywatelskie /udzielane przez państwo/. O wolności traktowały artykuły 111 i 112. Wolność ta odnosiła się do:

• wolność w zakresie indywidualnym

• materialną /uprawnienie/, a więc wolność do:

• wyznawania swej wiary i przekonań, w tym także do zmiany religii lub wyznawania ateizmu

• praktykowania swej wiary prywatnie i publicznie

• wykonywania przepisów swej religii, w tym sprawowania obrzędów

• zrzeszania się dla celów religijnych /na postawie art.108/

• możliwości korzystania z posług religijnych w publicznych zakładach wychowawczych, koszarach, więzieniach, szpitalach /szerzej w art. 102/

• religijnego wychowania dzieci /gwarantowano to art. 120/

• formalną - wolność od przymusu obejmującą zakaz:

• zmuszania do udziału w czynnościach religijnych wbrew sumieniu /wyjątek stanowiły tu dzieci do lat 18. O ich przynależności religijnej decydowali rodzice lub prawni opiekunowie - zob. art.120/

• dyskryminacji, a więc ograniczania w prawach z powodu przynależności do danej religii lub związku wyznaniowego

• wolność związków wyznaniowych

Wolność religijna podlegała ograniczeniom:

• porządek publiczny i zasady obyczajowości rozumiane jako dobro wspólne wszystkim /bonum commune/, którego nikt nie może naruszać korzystając z uprawnień jakie daje wolność sumienia i wyznania. W zakres pojęcia dobra wspólnego wchodziło także wypełnianie obowiązków publicznych, od których nie można było się uchylać zasłaniając się swymi wierzeniami /zob. art.112/

• prawa innych osób - iura aliorum - które nie mogły być również naruszane przez nikogo nawet w ramach korzystania ze swych uprawnień płynących z zagwarantowanej wolności religijnej

Zasady konstytucyjne:

• zasada wolności sumienia i wyznania

• zakaz dyskryminacji ze względu na wyznawana religię

• równouprawnienie związków wyznaniowych

• zasada swobodnego wykonywania funkcji religijnych

Kościół katolicki był traktowany jako zajmujący naczelne miejsce wśród równouprawnionych związków wyznaniowych /art. 114/

2. Konkordat z 23.04.1925r.

• liczył 27 artykułów

• zapewniał Kościołowi pełną wolność i ustanawiał nuncjaturę w Warszawie

• przyznawał swobodny zarząd swoimi dobrami

• pomoc państwa w wykonywaniu wyroków kościelnych /np. w sprawach majątkowych/

• zwolnienie duchownych ze służby wojskowej

• ochrona prawna duchownych

• nienaruszalność kościołów, kaplic, cmentarzy w aspekcie bezpieczeństwa publicznego

• swobodne nauczanie religii w szkołach

• obowiązki i uprawnienia biskupa

• zachowanie przepisów państwowych odnośnie własności, przebudowy, rozbudowy budynków kościelnych

3. Konstytucja z 04.1935 r.

Powtarzała rozstrzygnięcia konstytucji z 1921 r.

4. Konstytucja z 1952 r.

O wolności religijnej jest mowa w art. 81-82 /po zmianach w 1976r. art. 67-68/. Zasadnicze postanowienia:

• podmiotem wolności religijnej jest obywatel, co oznacza, że państwo przydziela tę wolność, a nie wypływa ona z godności człowieka i nie jest mu przypisana z natury. Wolność jest zagwarantowana ogólnie i ma być regulowana ustawami. Nie ustalono zakresu wolności. W praktyce nie było żadnych ustaw regulujących wolność religijną aż do roku 1989. Stąd władze mogły prowadzić walkę z kościołem. Wolność jest gwarantowana wspólnocie wyznaniowej, która może spełniać swe obowiązki religijne ale tylko na swoim terenie /w murach świątyni/. Konstytucja wprowadzała też rozdział Kościoła od państwa, który miał być regulowany ustawami - w praktyce też ich nie było.

• zasady konstytucyjne:

• wolność sumienia i wyznania

• równouprawnienie obywateli bez względu na wyznanie

• swoboda wypełniania obowiązków religijnych

• rozdział Kościoła od państwa

• ustawowa forma regulacji stosunków państwo-kościół-związki wyznaniowe. Nie dopuszczano innych rozwiązań. Wykluczono konkordat i możliwość regulacji stosunków na drodze przedustawowej. Stąd wiele aktów względem Kościoła /okólniki, instrukcje/ były nielegalne.

5. Konstytucja z 2.04.1997 r.

• Invocatio Dei w preambule

• może być umieszczone w formie uroczystej np. W imię Boga Wszechmogącego ...., lub zawierać się pośrednio w poszczególnych artykułach np. forma przysięgi prezydenta kończąca się słowami „tak mi dopomóż Bóg”.

• konstytucja z 03.05.1971r. - było uroczyste wezwanie imienia Boga chrześcijan

• konstytucja z 17.03.1921r. - także Invocatio Dei na początku i w art. 54 przy przysiędze prezydenta

• konstytucja z 1935r. - zrezygnowano z preambuły, ale odniesienie do Boga w art. 2 - prezydent jest odpowiedzialny przed Bogiem i historią

• obecna konstytucja z 02.04.1997r. - ma najdłuższą preambułę w Europie /190 słów/

• odniesienie do tradycji chrześcijańskiej

• odniesienie do Boga

• obywatele wierzący i niewierzący w Boga

• definicja Boga będącego źródłem dobra, prawdy, piękna ale i wyprowadzający te wartości z innych źródeł - ob.braz Boga filozofów i wolnomularzy - nie ma odniesienia do Boga- miłości - charakterystycznego dla chrześcijan

• odpowiedzialność wierzących przed Bogiem, a niewierzących przed własnym sumieniem - jakby wierzący nie kierowali się w życiu sumieniem

• brak odniesienia do prawa naturalnego i godności ludzkiej, widoczny pozytywizm prawny

• konstytucja polska nie należy do aktów przeładowanych treściami religijnymi. W konstytucji niemieckiej jest znacznie więcej.

• zapisy z preambuły nie są do bezpośredniego stosowania, a jedynie wyznaczają kierunek interpretacji

• Wolność związków wyznaniowych - zasady konstytucyjne

• w konstytucji są 3 artykuły odnoszące się bezpośrednio do wolności religijnej - art. 25, 48, 53,

• art. 25 - równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych

• wynika z poszanowania przez państwo godności osoby ludzkiej

• równouprawnienie może być fałszywie rozumiane jako egalitaryzm - tj. równego traktowania wszystkich związków za wszelką cenę, bez uwzględniania określonych kryteriów tej równości np. liczebności i zasług dla społeczeństwa

• zakazuje on stosowania przywilejów wobec poszczególnych związków wyznaniowych na tym samym polu ich działania

• art. 32, ust 2 - nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym. Zakaz ten pociąga za sobą zakaz uprzywilejowanego traktowania jakiegokolwiek związku wyznaniowego. Oczywiście chodzi tu o związki prawnie uznane, czyli zarejestrowane przez państwo.

• Zasada bezstronności władz publicznych - art. 25, ust. 2 -

• tę zasadę wprowadzono w miejsce dawnej formuły o oddzieleniu państwa od kościoła i o "neutralności" państwa /jak to było w Konstytucji z 1952 r./ Zasada neutralności państwa jest bowiem wieloznaczna i może też oznaczać eliminację wszelkich pierwiastków i wartości religijnych z życia społecznego.

• inna propozycja to świeckość państwa, oznaczająca praktyczną ateizację. Taki zapis występuje w konstytucji francuskiej z 1958r.

• "Bezstronność" - nie oznacza biernej postawy państwa wobec religii /bezideowość/, ale zmusza państwo do czynnej postawy - to brak ingerencji państwa w sprawy wew. kościołów i innych związków wyznaniowych, ale tez w życie poszczególnych osób w sferze ich przekonań religijnych, światopoglądowych czy filozoficznych. Bezstronność uznaje obecność religii w różnych sferach życia społecznego np. wychowanie, stosunki moralne i obyczajowe, ochrona życia. Bezstronność, czyli równe traktowanie wszelkich związków wyznaniowych, dotyczy nie tylko władzy publicznej ale też władz administracyjnych, a także inne władze /partyjne, samorządowe, szkolne, spółdzielcze/

• Zasada poszanowania autonomii i niezależności - art. 25, ust 3.

• wyklucza koncepcję zwierzchnictwa państwa nad związkami wyznaniowymi

• wprowadza i sankcjonuje dualizm chrześcijański wyrażony choćby w Gaudium et spes 56.

• ta zasada ma 2 aspekty:

• pozytywny - istnieją 2 podmioty niezależne podmioty państwo i kościół /związek wyznaniowy/

• negatywny - zobowiązuje do odrzucenia ścisłych powiązań władz państwowych i wyznaniowych /monizm/

• państwo jest kompetentne w zakresie porządku doczesnego, a kościoły i inne związki wyznaniowe w zakresie swej misji religijno-moralnej.

• autonomia może być rozumiana w zakresie:

• ad intra - w zakresie wewnętrznej organizacji tych dwóch pomiotów, każdy tworzy swe własne prawa

• ad extra - niezależność w stosunkach zew. Nie jest to niezależność absolutna. Kościół nie może być obojętny na działanie państwa gdy chodzi o obronę wiary i moralności, a państwo nie może być obojętne gdy na skutek działania jakiegoś związku następuje naruszenie porządku publicznego /każdy wierny podlega również prawu państwowemu/

• Zasada współdziałania - dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

• w Konkordacie jest zapis - dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego

• zasada zakorzeniona w tradycji chrześcijańskiej - człowiek jest najważniejszy w działaniu Kościoła

• obecnie poszerzono płaszczyznę współdziałania: działalność charytatywna, wychowanie dzieci i młodzieży, umocnienie praw rodziny, ochrona dóbr kultury, poszanowanie prawa i moralności.

• regulacje prawne stosunku państwa do kościołów i związków wyznaniowych - art. 25 u. 4-5

• z Kościołem katolickim - określa umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską - Konkordat

• stosunki z innymi kościołami i związkami wyznaniowymi określa ustawa uchwalona na podstawie umów między Radą Ministrów a przedstawicielami tychże związków

• rejestracja innych związków wyznaniowych odbywa się na postawie Ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 17.05.1989r. - na wniosek co najmniej 100 osób będących obywatelami polskimi i mającymi pełną zdolność do czynności prawych, po przedstawieniu statutu, personaliów, metod i celów działania, zasad doktrynalnych i siedziby władz. Organem rejestrującym jest Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Może on odmówić wpisu do rejestru z uwagi na bezpieczeństwo publiczne, zdrowie i moralność publiczną, władzę rodzicielską, zagrożenie dla praw i dobra innych.

• Wolność religijna w zakresie indywidualnym - art. 53

• ust. 1 - każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii - nie jest to więc jak w konstytucji z 1952 r. prawo obywatelskie, którego udzielało państwo, ale prawo odnoszące się do każdego człowieka /prawo wolnościowe/

• ust. 2 - precyzuje wolność religii, która obejmuje:

• wolność wyboru religii i jej przyjęcia /zmiany/

• uzewnętrzniania jej samemu lub wespół z innymi

• wyznawanie jej prywatnie lub publicznie

• uprawianie kultu i modlitwy, uczestniczenie w obrzędach

• nauczanie religii w ramach zgromadzeń religijnych ale też poza nimi /szkoły, punkty katechetyczne/

• posiadanie świątyń i miejsc kultu, które podlegają także prawu budowlanemu

• prawo do korzystania z pomocy religijnej, gdziekolwiek się człowiek znajduje /wiezienia, szpitale, wojsko/

• prawo do milczenia o swej religii - władza publiczna nie może się domagać by osoba ujawniła swą religię

• ust 3. - rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami

• ust. 4. - religia związku o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole

• ust. 5. - wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona tylko na drodze ustawy gdy:

• domaga się tego bezpieczeństwo i porządek publiczny

• zdrowie i moralność publiczna

• prawa innych osób

• ust. 6 - nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia lub nieuczestniczenia w praktykach religijnych

• ust. 7. - prawo do milczenia o religii i swym światopoglądzie

• wolność religijna rodzin

• art. 18 - konstytucja postanawia, że rodzina i małżeństwo są pod ochroną i opieką państwa

• art. 48 ust. 1 - prawo rodziców do wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami, winno ono jedynie uwzględniać stopień dojrzałości dziecka i wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonań.

• prawo rodziców w tym względzie wypływa z prawa naturalnego i może być ograniczone jedynie wówczas, gdy wychowanie to byłoby sprzeczne z zasadami etyki i moralności

• wiąże się to również z prawem do tego, aby dziecko mogło pobierać lekcje nauki w szkole

6. Wolność religijna w ustawodawstwie polskim

• rys historyczny

• w 1945 r. zerwanie przez władze komunistyczne Konkordatu i dopuszczanie się licznych nadużyć wobec Kościoła /inwigilowanie duchownych, zabieranie dóbr kościołowi/

• w 1948 r. Episkopat wystąpił do rządu z inicjatywom utworzenia komisji, która mogłaby się zając przypadkami naruszania praw Kościoła przez władze publiczne. Początkowo nie chciano takiej komisji stworzyć, ale z nakazu Moskwy stworzono /5.08.1949r./ komisję mieszaną 3 przedstawicieli władz i 3 przedstawicieli Episkopatu

• 1950 r. Przejęcie przez państwo majątku kościelnego tzw. dóbr martwej ręki, likwidacja „Caritas” i licznych instytucji kościelnych. Utworzono Fundusz Kościelny

• 14.04.1950 r. podpisano porozumienie wzywające wiernych do posłuszeństwa władzy, a ze strony państwa zabezpieczenie działalności kościoła i wolność religijną. „Caritas” przekształcono w Zrzeszenie Katolików. Państwo nie zamierzało jednak przestrzegać tych porozumień i realizowało swą politykę ograniczania działalności Kościoła

• już 19.04.1950r. powołano Urząd do Spraw Wyznań - mający nadzór nad wyznaniami religijnymi i traktujący Kościół katolicki jako wroga publicznego. Prowadził on kontrolę wszelkiej działalności Kościoła, łącznie z obsadzaniem stanowisk kościelnych osobami uległymi władzy,

• 1951r. - wznowiono procesy przeciw duchownym i usunięto siłą administratorów apostolskich z Ziem Odzyskanych, obsadzając te stanowiska swymi ludźmi

• nowa konstytucja z 22.07.1952r. w zapisie o rozdziale Kościoła od państwa nosiła intencje walki z religią. Wolność sumienia i wyznania sprowadzona do praw obywatelskich, a więc udzielnych przez państwo. Wolność zasadniczo przysługiwała głoszeniu ideologii ateistycznej i rugowaniu z życia publicznego pierwiastków religijnych. Celem było całkowite podporządkowanie sobie Kościoła

• 26.09.1953 r. aresztowano Kard. Wyszyńskiego. Komisja Wspólna przestała działać, a władza nadal prowadziła wrogą politykę wobec Kościoła i próby rozbicia go od środka

• 26.08. 1956r. Konferencja Episkopatu z Jasnej Góry skierowała list do premiera Cyrankiewicza o uwolnienie kardynała, ale nie odniosło to skutku

• w październiku 1956r. sekretarzem zostaje Wiesław Gomułka. Organizowany jest w Warszawie wiec dla poparcia nowego komitetu partii. Tam też uchwalono zwolnienie kard. Wyszyńskiego /26.10.1956/, ale ten stawia warunki:

• władza nie będzie ingerować w działalność Kurii

• powołana zostanie Komisja Wspólna państwa i Kościoła

• w grudniu 8. 12. 956r. udało się podpisać nowe porozumienie i złagodzić politykę partii wobec Kościoła /m.in. obsadzanie stanowisk kościelnych, religia w szkołach, opieka duszpasterska w szpitalach i więzieniach/

• w 1957r. Cyrankiewicz prosi Wyszyńskiego o poparcie Gomułki w nadchodzących wyborach

• Komisja działała efektywnie do 1958r., a później państwo przestało się czuć zobowiązane do jej zwoływania

• w 1958r. partia znów zaostrza działania przeciw kościołowi. Widać to w tekstach debat partii z 1956r. o utrzymaniu ideologii - religia jest niebezpieczną formą idealizmu, kierującą człowieka ku nierealnym celom... Zaczęto usuwać krzyże ze szkół, wprowadzać szkoły świeckie, blokować budowę kościołów

• w 1961r. usunięto religię ze szkół

• w 1965 r. biskupi polscy wystosowali list do biskupów niemieckich - wywołało to najgłębszy kryzys

• 1966r. - przygotowanie do milenium zmusiło państwo do wznowienia działania Komisji ale ataki nie ustały. Omówiono przyjazdu papieżowi do Częstochowy, nie wpuszczono ponad 2 tyś zaproszonych gości i zorganizowano obchody państwowe. Wszystko to uwieńczono aresztowaniem „Obrazu Jasnogórskiego” - po parafiach pielgrzymowała sama rama

• wprowadzono obowiązek prowadzenia ksiąg inwentarzowych i nakładano kolosalne podatki. Odmowa płacenia lub zwłoka oznaczała konfiskatę mienia kościelnego. Nie wszyscy księżą się temu poddali

• ostatnie posiedzenie Komisji Wspólnej w styczniu 1967r. przewodniczącym Komisji bp. Ignacy Tokarczuk

• w latach 70-tych za P. Jaroszewicza udało się częściowo uregulować własności terenów na Ziemiach Odzyskanych i znaczna ich część przeszła na własność Kościoła. Chciano też normalizacji ze Stolicą Apostolska ale poza plecami biskupów

• wybór Kard. Karola Wojtyły na papieża w 1978r. przekreślił nadzieje władz państwowych na regulację stosunków z Kościołem poza plecami biskupów. Jego wizyta w kraju w 1979r., zalegalizowanie związków zawodowych otwarło drogę do odzyskania wolności i podmiotowości przez obywateli

• w 1980r. wznowiono działanie Komisji Wspólnej zw. Koordynacyjną, która działała pomimo nadal zdarzających się aktów wrogości /morderstwa dokonane na duchownych zaangażowanych w sprawy społeczne/. Podjęto dialog w sprawie uznania osobowości prawnej wielu instytucji Kościelnych, dostępu do mass-mediów, katechizacji, przeciwdziałania patologiom społecznym, działalności zakonów, własności gruntów i budynków, opodatkowaniu duchownych, funkcjonowaniu wyższych uczelni kościelnych. Choć wszystko było gotowe w 1983r. dopiero w 1989r. zostały te sprawy unormowane ustawowo

• w 1987r. rozpoczęła też działalność Komisja Mieszana do spraw normalizacji stosunków ze Stolica Apostolską

• bezpośrednio po obradach okrągłego stołu rząd PRL - wniósł do sejmu trzy ustawy

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 17.05.1989r.

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP z 17.05.1989r.

• Ustawa o ubezpieczeniu społecznym duchownych z 17.05.1989r

• Zagadnienie wolności religijnej w tych dokumentach

a/ wolność Kościoła

W rozdziale 2 Ustawy o gwarancji wolności zapisane zostały następujące uprawnienia:

• prawo do określenia doktryny religijnej /art. 19, ust 2 p.1/

• prawo do publicznego organizowania kultu. Bez zezwoleń kult może być sprawowany tylko w budynkach i na gruntach kościelnych, na inne miejsca trzeba uzyskać administracyjną zgodę /art. 15, ust 2, p.1 i 2/

• uprawnienie do udzielania posług religijnych w wojsku, szpitalach, więzieniach /a.19 u. 2 p.3/

• rządzić się własnym prawem, swobodnie wykonywać władzę duchowną oraz zarządzać swoimi sprawami,

• ustanawiać, kształcić i zatrudniać duchownych,

• realizować inwestycje sakralne i inne inwestycje kościelne,

• nabywać, posiadać i zbywać majątek ruchomy i nieruchomy oraz zarządzać nim,

• zbierać składki i otrzymywać darowizny, spadki i inne świadczenia od osób fizycznych i prawnych,

• wytwarzać i nabywać przedmioty i artykuły potrzebne do celów kultu i praktyk religijnych oraz korzystać z nich,

• nauczać religii i głosić ją, w tym za pomocą prasy, książek i innych druków oraz filmów i środków audiowizualnych,

• korzystać ze środków masowego przekazywania,

• prowadzić działalność oświatowo-wychowawczą,

• tworzyć i prowadzić zakony oraz diakonaty,

• tworzyć organizacje mające na celu działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym i ich skutkom,

• prowadzić działalność charytatywno-opiekuńczą,

• powoływać krajowe organizacje międzykościelne,

• należeć do międzynarodowych organizacji wyznaniowych i międzywyznaniowych oraz utrzymywać kontakty zagraniczne w sprawach związanych z realizacją swoich funkcji.

b/ wolność w zakresie indywidualnym

Art. 2. Korzystając z wolności sumienia i wyznania obywatele mogą w szczególności:

• tworzyć wspólnoty religijne, zwane dalej "kościołami i innymi związkami wyznaniowymi", zakładane w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej, posiadające własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe,

• zgodnie z zasadami swojego wyznania uczestniczyć w czynnościach i obrzędach religijnych oraz wypełniać obowiązki religijne i obchodzić święta religijne,

• należeć lub nie należeć do kościołów i innych związków wyznaniowych,

• głosić swoją religię lub przekonania,

• wychowywać dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami w sprawach religii,

• zachowywać milczenie w sprawach swojej religii lub przekonań,

• utrzymywać kontakty ze współwyznawcami, w tym uczestniczyć w pracach organizacji religijnych o zasięgu międzynarodowym,

• korzystać ze źródeł informacji na temat religii,

• wytwarzać i nabywać przedmioty potrzebne do celów kultu i praktyk religijnych oraz korzystać z nich,

• wytwarzać, nabywać i posiadać artykuły potrzebne do przestrzegania reguł religijnych,

• wybrać stan duchowny lub zakonny,

• zrzeszać się w organizacjach świeckich w celu realizacji zadań wynikających z wyznawanej religii bądź przekonań w sprawach religii,

• otrzymać pochówek zgodny z wyznawanymi zasadami religijnymi lub z przekonaniami w sprawach religii.

PRAWO PAŃSTWOWE O KULCIE RELIGIJNYM

• Kult jest jednym z podstawowych przejawów życia religijnego. Oznacza on postawę czci, uwielbienia a także całokształt praktyk i zachowań poprzez które ta postawa się wyraża. Kult może dotyczyć bóstw, osób lub rzeczy.

• KPK kan. 834 - zadanie uświęcania Kościoła wyraża się przez liturgię. W niej poprzez znaki widzialne dokonuje się uświęcenie człowieka i sprawowany jest publiczny kult Boży.

• kult publiczny jest sprawowany wówczas, gdy spełnione są 3 warunki:

• sprawowany jest w imieniu Kościoła

• przez osobę do tego prawnie wyznaczoną

• z zastosowaniem przypisanych praktyk

• w prawodawstwie świeckim nie ma definicji kultu, a jest jedyni odniesienie do niektórych jego przejawów /pielgrzymki, procesje/

• polityka PRL wobec kultu religijnego

• 1946 r. Bierut twierdzi, że działalność Kościoła trzeba zamknąć w murach świątyń. Następuje cenzura niektórych listów biskupów

• 1947 - władze zakazują śpiewania niektórych pieśni np. Boże coś Polskę, My chcemy Boga, zakaz wywieszania flag papieskich

• 1949 r. - z jednej strony gwarancja swobodnego udziału w obrzędach religijnych, z drugiej zakaz zgromadzeń publicznych i manifestacji, w tym i pielgrzymek

• 18.01.1951r. - ustawa o dniach wolnych od pracy - zniesiono niektóre święta kościelne

• 1953 r. zakaz dla pracowników administracji państwowej w uroczystościach kościelnych i praktykach religijnych

• 25.06.157r. - Wyjaśnienie w sprawie zgromadzeń publicznych - można je organizować tylko na terenie kościoła, poza nim tylko za zgodą prezydium rady narodowej

• 1961 r. zakazy dla PTTK organizowania pielgrzymek autokarowych, blokowanie dojazdów do sanktuariów, przeszkody w odradzaniu sanktuariów

• utrudniano obchody Milenium - organizowano konkurencyjne imprezy, zakazywano wystawiania religijnych przedstawień, nagłośnienia zewnętrznego, odcięto prąd na Jasnej Górze

• 1970 r. wymuszono na biskupach wycofanie listu z okazji 50 - rocznicy „Cudu nad Wisłą”

• 1980r. zezwolono na transmisje Mszy św. przez radio ale homilie były wcześniej cenzurowane

• 1983r. - podczas pielgrzymki papieża delegat rządu chciał wpłynąć na treść papieskich homilii

• prawo międzynarodowe na temat kultu

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ z 10.12.1948 r. uznała iż wolność wyznania obejmuje również:

• wolność manifestowania swej religii indywidualnie lub wspólnotowo, prywatnie lub publicznie, poprzez nauczanie, praktyki religijne, sprawowanie kultu i rytuałów /art.18/

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16.12.1966r. - jak wyżej

• Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950r. - mówi o uzewnętrznianiu swych przekonań przez uprawianie kultu, czynności religijne, praktykowanie i nauczanie /art.8/

• Deklaracja w sprawie wyeliminowania wszelkich form nietolerancji ... z 25.11.1981r. - to wolność modlitwy, zgromadzeń dla potrzeb religii, ustanawiania i utrzymywania placówek temu służących, przestrzeganie dni odpoczynku, obchodzenie świąt zgodnie z tradycją religijną /art. 16 a i h/

• prawo polskie obecnie obowiązujące

• Konkordat z 28.07.1993r.

• Polska zapewnia Kościołowi wolność sprawowania kultu /art.8 ust. 1/

• Kościół zapewnia o zachowaniu w tym względzie przepisów prawa polskiego /art.8 u.2/, szczególnie gdy chodzi o miejsca nie należące do Kościoła i o zachowanie bezpieczeństwa i porządku publicznego

• państwo zastrzega sobie możliwość działania w miejscach kultu swoich służb /straż, wojsko, policja/ jeśli jest to konieczne dla ochrony życia, zdrowia lub mienia /ust.5/

• art. 9 - lista dni wolnych od pracy służących kultowi religijnemu

• Konstytucja z 2.04.1997r.

• art. 53 - gwarancja wolności sumienia i religii obejmująca: uzewnętrznianie swych wierzeń indywidualnie lub wspólnotowo, publicznie lub prywatnie, przez sprawowanie kultu, udział w obrzędach i modlitwach, praktykowanie i nauczanie

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 17.05.1989r.

• art.2 - obywatele mogą uczestniczyć w czynnościach i obrzędach religijnych

• wypełniać obowiązki religijne

• obchodzić święta religijne

• wytwarzać i nabywać przedmioty kultu

• art. 19 ust.2 p.2 - związki wyznaniowe mogą organizować i publicznie sprawować kult, udzielać posług religijnych

• Ustawa Prawo o zgromadzeniach z 5.07.1990r. - władzy nie podlegają zgromadzenia organizowane na terenie kościołów i związków wyznaniowych, chyba że odbywają się poza miejscami określonymi w ustawach regulujących stosunek państwa do tych wyznań /art.15 p.2/

• Ustawa o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady z 7.05.1999r. - zorganizowanie na tych terenach kultu religijnego wymaga zgody wojewody. Wniosek trzeba złożyć na 30 dni przed obchodami /art.7/

Dni wolne od pracy

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - dni wolnych udziela się jeśli osoby zainteresowane wystąpią z taką prośbą /art. 42, ust.1 i 2/. Zwolnienie trzeba jednak odpracować

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej oraz Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zwolnień z pracy lub nauki osób należących do kościołów lub związków wyznaniowych w celu obchodzeni świąt religijnych nie będącymi dniami ustawowo wolnymi od pracy z 12.11.1990r. zm. 30.03.1999r.

• pracownik powinien o dzień wolny poprosić przynajmniej 7 dni wcześniej, a pracodawca winien dać odpowiedź najpóźniej na 3 dni przed planowanym dniem wolnym

• podobne zwolnienia mogą uzyskać uczniowie i studenci. Na początku roku winni przedstawić stosowna prośbę, albo przynajmniej na 7 dni wcześniej. w imieniu osoby niepełnoletniej prośbę przedstawiają rodzice lub opiekunowie. Udzielający zwolnienie winien wskazać sposób wyrównania dydaktycznych zaległości

• udział w obrzędach pogrzebowych, żałobnych - określona jest też ustawą z 6.06.1997, kodeks karny art.195

• prawo państwowe nie uznaje 5 spośród nakazanych prawem kanonicznym świąt: Objawienie Pańskie, Wniebowstąpienie, Niepokalane Poczęcie, Św. Piotra i Pawła, Św. Józefa.

Procesje i pielgrzymki

• nie ma obowiązku powiadamiania o nich, gdy odbywają się poza drogami, placami publicznymi, pomieszczeniami użyteczności publicznej. W innych przypadkach trzeba to uzgodnić z organem sprawującym zarząd nad danym miejscem. Jako teren kultu uważany jest także cmentarz nawet jeśli jest komunalny

• pielgrzymki poruszające się po drogach publicznych winne wcześniej uzgodnić sprawy z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego z kompetentnym organem administracji rządowej lub samorządowej /art.16 Ustawy o stosunku państwa do Kościoła/

OPODATKOWANIE I DOCHODY KOŚCIOŁA ORAZ REGULACJA WŁASNOŚCI

1. Finansowanie kościołów i zw. wyznaniowych w Europie

Istnieją 2 formy zabezpieczeń finansowych Kościoła

• finansowania z budżetu państwa /Belgia, Luksemburg, Grecja/

• finansowanie przez wiernych /USA, Irlandia, Holandia/

Istnieje też system mieszany opłaty wiernych i system podatków /Włochy/. Są to albo datki, zbiórki, albo system opłat kościelnych, podatków /Niemcy, Dania/. W prawie we wszystkich państwach Unii Europejskiej państwo dofinansowuje działalność kościołów i zw. wyznaniowych w sferze działań charytatywnych, socjalno-wychowawczych, szkolnictwa, posługi duszpasterskiej w wojsku, szpitalach, więzieniach, konserwacja i remonty obiektów zabytkowych. Czasami finansowanie odbywa się w sposób negatywny np. zwolnienia od podatków niektórych czynności.

• Belgia - model opiera się na zapisie w konstytucji z 1831r. - duchowni i pracownicy kościelni otrzymują pensję z budżetu państwa. Nadzór ministerstwa sprawiedliwości. Mają dodatkowe opłaty przy pogrzebach /płaca od tego podatek jak osoby fizyczne/. W parafiach działają rady ekonomiczne zarządzające budżetem parafii. Parafie mogą prowadzić działalność gospodarczą, jeśli dochody przeznaczone są na cele charytatywne, szkolnictwo - wówczas nie są opodatkowane W 1993r. te przepisy rozciągnięto na związki światopoglądowe z zatwierdzonym przez państwo statutem - wówczas członkowie mają również pensje państwowe

• Luksemburg - 90% to katolicy - istnieje system finansowania przez państwo. Konstytucja Belgii była wzorem dla konstytucji Luksemburga. W art. 19 - gwarancja wolności sumienia i wyznania. Art. 126 - duchowni i pracownicy kościelni są opłacani z budżetu państwa. Państwo dofinansowuje działalność charytatywną. Seminaria są finansowane również przez państwo.

• Grecja - jest państwem wyznaniowym opartym na religii prawosławnej. Utrzymuje się cezaropapizm i monizm polityczny państwa i Kościoła prawosławnego. Państwo jest odpowiedzialne za utrzymanie Kościoła, regulowanie wszelkich jego czynności nawet w sferze wewnętrznej. Duchowni i pracownicy kościelni otrzymują pensje państwowe. Pracownicy seminariów duchownych są traktowani jako urzędnicy. Wydziały teologiczne w Atenach i Tesalonikach są finansowane z budżetu

• Niemcy - system podatku kościelnego. Podstawą jest nieprawne wywłaszczenie Kościoła z jego majątku z 1803. Książęta, którzy skorzystali z tego wywłaszczenia zepchnęli w XIX w. utrzymanie Kościoła na wiernych. W konstytucji art. 140 - państwo podpisuje umowy z poszczególnymi kościołami, a te ustalają wysokość podatku w procentach od zarobku i ogłaszane jest to publicznie. Od 1991r. ten system obowiązuje także w byłym NRD. Prawo niemieckie daje również kościołom możliwość ustalenia, kto będzie ściągał ten podatek i rozliczał /kościół, gminna, pracodawca/. Podatek kościelny obowiązuje każdego wiernego z chwilą przystąpienia do kościoła. W razie niepłacenia jest to przestępstwo podatkowe. Na karcie podatkowej trzeba więc podać przynależność wyznaniową. Wystąpienie z kościoła zwalnia z płacenia podatku. Osoby nie płacące tego podatku płacą pewną sumę na cele humanitarne. W każdej diecezji jest Rada do spraw podatku, niezależna od biskupa. Ona ustala też wysokość podatku, płac dla biskupa i duchownych. Podatek w wysokości 9% pokrywa w 80% potrzeby kościoła katolickiego.

• Szwajcaria - system zbliżony do niemieckiego. Różnica w ściąganiu podatku - ściąga go kanton. Składki te otrzymują gminy wyznaniowe i one nimi zarządzają. W niektórych kantonach /np. Genewa/ brak podatku a pełne finansowanie daje państwo.

• Szwecja - państwo wyznaniowe - luterańskie. Przyjęto zasadę, że każdy do 15 r.ż. był luteraninem, nawet jeśli jego rodzice byli katolikami - płacił więc podatek dla kościoła luterańskiego. Po ukończeniu 15 lat mógł wybrać inne wyznanie. Do 1976r. całe dofinansowanie szło dla kościoła luterańskiego. W tym roku uznano również inne kościoły i sporadycznie je finansowano /szkoły, seminaria, duszpasterstwa wojskowe i szpitalne/. W 1996 r. zniesiono obowiązek automatycznej przynależności do kościoła luterańskiego, każdy miał prawo wyboru od najmłodszych lat. Wspólnota luterańska zrezygnowała też z pobierania dotacji z kasy państwowej. Państwo nadal jednak ściągało ok. 1% podatku na kościoły, i korzystać mogły z tego inne kościoły. Jeśli ktoś nie płacił na kościół miał płacić na cmentarze. W 1999r. zrezygnowano zupełnie z finansowania kościołów przez państwo

• Francja - separacja wroga, państwo laickie. Kościół od 1789r. został pozbawiony majątków, stał się kościołem żebrzącym. Od 1970 r. istnieje podatek wewnętrzny tzw. kultowy - 1% zbierany od wiernych w parafiach. Podatek ten płaci 1/3 deklarujących się jako wierzący. Największa część wydatków to pensje dla duchownych i świeckich. Państwo pokrywa koszt remontów budynków sakralnych i od niedawna szkolnictwo wyznaniowe. Kościół nie może wynajmować budynków sakralnych, które są własnością państwa. O wynajem może wystąpić tylko zrzeszenie religijne wiernych. Państwo oddaje wówczas te budynki w użytkowanie, pobierając niewielki czynsz i ponosząc koszty ich utrzymania. Zrzeszenia prowadzą też wydawnictwa, winiarni i stąd czerpią dochody. Zbiórki na cele prywatne są zabronione

• Włochy - do 1984r. istniały obowiązkowe odpisy budżetowe na utrzymanie duchownych. konkordat z 1984r. zawiesił tę praktykę. Podatnicy mogą dobrowolnie przeznaczać 8%_o swego podatku na cele kultu, jeśli wskażą to w zeznaniu podatkowym. W 1991r. 76% podatników dokonało takiego zapisu, a w 1993r. już 90% to jest ok. 7 mld lirów. Kościół może więc śmiało planować budżet. Na pensje dla duchownych przeznaczone jest 41% tego podatku, 28% na potrzeby kultu, reszta na cele charytatywne. Katecheci są opłacani przez państwo z osobnej puli. Duchowni są wynagradzani w zależności od urzędu i stażu. Minimalna pensja to 75 punktów /1p.= 16 tyś. lirów/

• Hiszpania - od 1975r. podobnie jak we Włoszech - 5%_o na cele kultu lub cele społeczne

• Polska - system dobrowolnych ofiar wiernych i zbiórek publicznych. Jeśli zbiórki są prowadzone na terenie kościoła lub w miejscach zwyczajowo przyjętych /cmentarze, kolęda, roznoszenie opłatków/ - nie ma potrzeby informowania o tym władz. W innych przypadkach potrzebne jest zezwolenie odpowiednich władz. Obowiązuje nadal Ustaw o zbiórkach publicznych z 1933r., która podaje też katalog celów zbiórek - religijne, oświatowe, zdrowotne, kulturalno-społeczne, spoełczno-opiekuńcze. Państwo dofinansowuje też niektóre dzieła charytatywne.

2. Zobowiązania podatkowe Kościoła

• Opodatkowanie kościelnych osób prawnych

• W czasach PRL

• po wojnie powstały grupy podatników cieszące się zróżnicowana przychylnością władz politycznych

• preferowana była własność zwana uspołecznioną, nieprzychylnie traktowano prywatną. W zależności od przyporządkowania podatnika do którejś z tych własności stosowano różne uregulowania podatkowe

• Kościół katolicki i inne związki wyznaniowe traktowane były jako przedsiębiorstwa dochodowe, których działalność starano się ograniczyć przez restrykcyjne prawo fiskalne. Ważną rolę odgrywał tu Urząd do Spraw Wyznań, który mógł nawet tworzyć przepisy prawa podatkowego

• od 1949 r. nakaz prowadzenia ksiąg finansowych

• instytucje kościelne płaciły kilka rodzajów podatku

• dochodowy, od nieruchomości, gruntowy, od darowizn, obrotowy /jeśli prowadził działalność gospodarczą/, od nabycia praw majątkowych

• największą rolę odgrywał podatek dochodowy, w ramach którego nie rozróżniano osób fizycznych i prawnych a patrzono jedynie na źródła dochodów i ich wysokość

• naliczano wysoki podatek do 65% dochodu. Zwolnienia tylko wówczas, gdy:

• całość dochodu przeznaczano na cele kultu religijnego, rozumianego bardzo wąsko /wino, opłatki, świece/. Remonty, budowy, utrzymanie kościołów nie wliczano w zakres zwolnień

• gdyby choć część dochodu wydano na coś innego zniżka przepadała

• zaległości podatkowe stały się pretekstem do zagarnięcia przez państwo nieruchomości kościelnych oraz szantażu wobec Kościoła

• od 1957r. podatek zryczałtowany od ilości mieszkańców, zrezygnowano z ksiąg finansowych

• od 1972r. dla duchownych tzw. podatek kawalerski - 20% dla nieżonatych

• Obecne prawo

• ustawa z 15.02.1992 r. O podatku dochodowym od osób prawych

• wolne są od podatku dochody kościelnych osób prawnych, które pochodzą:

• z niegospodarczej działalności statutowe, nie wymaga się wówczas prowadzenia dokumentacji podatkowej

• z działalności w części przeznaczonej na: cele kultu religijnego, oświatowo-wychowawcze, kulturalne, charytatywne, przeznaczone na konserwację zabytków, prowadzenie punktów katechetycznych, inwestycje /budowa, rozbudowa, adaptacja budynków sakralnych/ - art. 17 u.1 p.4a

• z działalności spółek, których jedynymi akcjonariuszami są kościelne osoby prawne, gdy ich dochody w części są przeznaczone na wyżej wymienione cele /art. 17 u. 1 p.4b/

Ponadto zwolnieniu podatkowemu podlegają także:

• nieruchomości lub ich część stanowiące własność kościelnych osób prawnych, lub używane przez nie na podstawie innego tytułu prawnego, byle nie były przeznaczone na mieszkania dla duchownych i działalność gospodarczą

• nieruchomości lub ich część jeśli stanowią mieszkanie duchownych, ale są wpisane do rejestru zabytków lub służą jako internaty, seminaria, domy zakonne, domy formacyjne, domy emerytów

• od podatków od spadku i darowizn i opłaty skarbowej przy nabywaniu i zbywaniu rzeczy i praw majątkowych jeśli są to rzeczy i prawa nie przeznaczone na działalność gospodarczą /także urządzenia i maszyny poligraficzne, papier/ - art. 17, u. 4-6

• Opodatkowanie duchownych

• do dzisiaj brak jest definicji osoby duchownej w prawie podatkowym. Przez osobę duchowną rozumiano i rozumie się w prawie kapłanów, biskupów, zakonników i zakonnice - czyli pracujących duszpastersko lub gdy ich praca wynika za powołania duchowego

• duchowni byli obciążeni podatkiem od wynagrodzeń /ze stosunku pracy/ i od dochodów

• Podatek od wynagrodzeń

• był regulowany dekretem z 18.08.1945r. uchylony dopiero w Ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych z 26.07.1991r. Podatek dotyczył robotników i był korzystny jeśli chodzi o stawki

• jednak rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 21.06.1947r. stanowiło, że:

• wynagrodzenia nie stanowią sumy wypłacane duchowieństwu z funduszów państwowych, samorządowych lub publicznych

• wynagrodzeń nie stanowią opłaty stuły, z mszy oraz innych darów, które duchowni otrzymują ze względu na swój urząd.

• w praktyce uniemożliwiło to więc skorzystanie z tego dogodnego opodatkowania osobom duchownym pracującym w duszpasterstwie

• mogli go płacić tylko pracujący na uczelniach, kuriach, kapelani

• parafie nie mogły zawierać umów o pracę nie tylko z duszpasterzami, ale i osobami świeckimi w nich pracującymi

• Podatek dochodowy

• większość duchownych płaciła podatek dochodowy na podstawie dekretu z 23.10.1944r. o zmianie ustawy o państwowym podatku dochodowym, a następnie ustawy z 16.12.1972r. o podatku dochodowym

• duchowni byli zobowiązani do prowadzenia ksiąg podatkowych, które i tak stanowiły swobodny dowód naliczania podstaw opodatkowania

• w 1957 r. zmieniono ten system na ryczałtowy w zależności od ilości mieszańców parafii

• Okólnik Ministerstwa Finansów z 1959 r. wprowadził nowe podwyższone wysokości dochodów

• kolejne rozporządzenia z lat 70-tych, z 1982r., z grudnia 1991r. wyznaczały kwartalna wysokość podatku w zależności od pełnionej funkcji /proboszcz, wikary/, liczby mieszkańców parafii /nie wiernych/, wielkości miejscowości

• konkretna podstawa prawna pojawiła się dopiero z ustawą z 20.11.1998r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów uzyskiwanych osiąganych przez osoby fizyczne.

• źródło przychodów zostało określone jako opłaty otrzymywane w związku z pełnioną funkcją o charakterze duszpasterskim /art.41 u.1/

• kwartalne stawki ryczałtu zamieszczono w załącznikach do ustawy /nr 5 i 6/

• dotyczy to też duchownych innych wyznań pełniących podobną funkcję

• nie ma definicji osoby duchownej

• kwartalna stawka ryczałtu jest pomniejszona o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne, o ile nie została ona odliczona od podatku dochodowego. Oznacza to obowiązek składania w Urzędzie Skarbowym rocznej informacji o wysokości zapłaconej składki na ub. zdrowotne odliczonej od ryczałtu. Należy to uczynić do 31 stycznia następnego roku /art. 44 u.2-4/

• stawkę roczną ustala urząd skarbowy danego miejsca pracy duchownego

• może być ona obniżona jeżeli wierni stanowią mniejszość ogólnej liczby mieszkańców

• duchowni opłacający ryczałt są zwolnieni ze składania zeznań o przychodach osiągniętych ze źródeł objętych ryczałtem /art.50/

• w ciągu 7 dni od rozpoczęcia pełnienia funkcji należy powiadomić o tym właściwy urząd skarbowy i także w ciągu 7 dni po odwołaniu z urzędu

• duchowni mogą jednak zrzec się ryczałtu i płacić podatek na ogólnych zasadach, prowadząc księgi podatkowe

• rektorzy kościołów gdzie brak stałych dochodów płacą podatek zryczałtowany jak za parafie 1-3 tyś. wiernych. Podobnie inny duchowni nie mający stałego urzędu ale otrzymujący w miarę stałe przychody z misji czy rekolekcji

• jeśli ktoś jako proboszcz lub wikary nie otrzymuje wynagrodzenia przez 1 miesiąc wówczas może zostać na ten czas zwolniony z podatku, jeśli w 3 dni po zaistnieniu sytuacji powiadomi Urząd Skarbowy

• Dochody Kościoła

• Kościół i duchowni utrzymują się dzięki składkom wiernych, a to wymyka się uregulowaniom prawnym. Tylko niektóre sytuacje znalazły swe regulacje

• ulgi i odliczenia podatkowe

• chodzi tu o możliwość odliczenia od podstawy opodatkowania sumy przeznaczonej jako darowizny na cle kultu, działalność charytatywną itp./art.26 u.1 p. 9b Ustawy z 26.07.1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych/

• łączna suma darowizn nie może przekroczyć 10% dochodu

• limit ten nie obejmuje darowizn na cele charytatywno-opiekuńcze, gdy:

• obdarowana kościelna osoba prawna musi darczyńcy wystawić pokwitowania odbioru

• w ciągu 2 lat musi darczyńcy przekazać sprawozdanie o przeznaczeniu darowizny na taką działalność

• Zwolnienia celne

• na mocy art. 56 Ustawy o stosunku Państwa do Kościoła wolne od ceł są:

• dary z zagranicy dla kościelnych osób prawnych przeznaczone na cele kultu religijnego, działalność charytatywno-opiekuńczą i oświatowo-wychowawczą

• materiały i urządzenia poligraficzne także papier

• dary wysyłane za granice dla innych kościelnych osób prawnych

• dary dla ofiar klęsk żywiołowych

• nie dotyczy to samochodów i wyrobów akcyzowych

• Zbiórki publiczne

• Ustawa z 15.03.1933 r. o zbiórkach publicznych, zmieniona Dekretem z 28.07.1948r.

• zasadą ich przeprowadzenia było uzyskanie zezwolenia władz administracyjnych. Z takiej konieczności zwolnione były zbiórki na cele kultu przeprowadzone w obrębie zabudowań i pomieszczeń przeznaczonych tylko na cele kultu. Utrudniano tym składanie innych ofiar /płodów rolnych/ i częste szykany

Konkordat art. 21 - przepisy o zbiórkach nie mają zastosowania do ofiar zbieranych na cele religijne, cele charytatywno-opiekuńcze, naukowe, oświatowo-wychowawcze, na utrzymanie duchownych, zakonów. Zbiórki te można organizować w obrębie terenów kościelnych, kaplic i miejscach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy /cmentarz/

• Fundacje kościelne

• istniejące po wojnie fundacje kościelne zostały zniesione Dekretem z 24.04.1952r. o zniesieniu fundacji

• było to bezprawne, gdyż dekret z 7.02.1919r. stwierdzał, że fundacje takie nie podlegają zatwierdzeniu, a ponadto państwo nie było w stanie przejąć ciążących na fundacjach zobowiązań natury religijnej i duchowej

• obecnie podstawą prawną jest Ustawa z 6.04.1984r. o fundacjach nie tylko kościelnych. Dodatkowo uregulowania znajdujemy w Konkordacie w art.26 w Ustawie o stosunku Państwa do Kościoła w art. 58.

• potwierdzono prawo kościelnych osób prawnych do zakładania fundacji zgodnie z przepisami np. proboszcz w imieniu parafii, a parafianie dołączą się ze swymi wkładami. Sami parafianie nie mogą zaś założyć takiej fundacji gdyż była by to fundacja świecka

• nadzór nad nimi niezależnie od państwa sprawuje kościelna osoba prawna będąca fundatorem lub wskazana w statucie fundacji - np. nadzór nad fundacją obejmująca 3 parafie może sprawować dziekan

• w razie nieprawidłowości wykrytych przez nadzór państwowy, osoba prawna ma 3 miesiące na ich usunięcie. Jeśli po tym czasie prawidłowości nie znikły stosuje się wówczas stosuje się przepisy państwowe np. przymusowy zarząd

• gdy trzeba ustanowić przymusowy zarząd czyni to kościelna os. prawna wyznaczona przez Prezydium Konferencji Episkopatu.

• przy likwidacji fundacji jej majątek przechodzi osoby wskazane w statucie, a jeśli statut tego nie przewidywał wówczas stosuje się art. 58 Ustawy o stosunku państwa do Kościoła i majątek przechodzi na:

• nadrzędną osobę prawną - gdy fundacja była na terenie kraju

• na Konferencję Episkopatu - gdy działała poza granicami

• poza tym stosuje się przepisy ustawy o fundacjach z 1984r.

• założenie fundacji musi się odbyć w postaci oświadczenia woli sporządzonego w formie aktu notarialnego

• gdy ktoś w testamencie zapisuje jakiś majątek na rzecz fundacji takiego aktu nie trzeba, przy czym na bazie testamentu nie można stworzyć fundacji kościelnej

• musi zostać sporządzony i zatwierdzony statut fundacji - nazwa, siedziba, zasady i formy działania, cele

• fundacja podlega nadzorowi ministerstwa związanego z celem fundacji np. fundacja o celach oświatowych podlega Ministrowi Edukacji Narodowej. W razie wątpliwości o prawidłowym działaniu fundacji rozstrzyga sąd

• fundacje mogą prowadzić działalność gospodarczą i pomnażać majątek

• w Polsce kompetentny dla rejestracji fundacji jest XIV Wydział Gospodarczego Sadu Rejonowego dla Miasta Stołecznego Warszawy

• Regulacja własności nieruchomości kościelnych

• Fundusz Kościelny

• Ustawa z 20.03.1950r. o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego

• na mocy tej ustawy w celu jak określono likwidacji obszarniczo-feudalnej własności, zagarnięto wszelkie nieruchomości należące do Kościoła wraz z budynkami, zakładami, sprzętem i inwentarzem, bez prawa do odszkodowań

• wyłączono tylko:

• budynki kultu, mieszkania duchownych, kurie biskupiej, domy zakonne

• gospodarstwa rolne proboszczów (choćby były oddane w dzierżawę) w granicach do 50 ha, a na terenie województw: poznańskiego, pomorskiego i śląskiego - do 100 ha.

• gdy gospodarstwo rolne proboszcza przekracza tę granicę obszaru, przejęciu na rzecz państwa podlega jedynie nadwyżka obszaru /art.4/

• przejęte przez państwo majątek kościelny miał stanowić Fundusz Kościelny z którego miano dotować /art.8 i 9/:

• utrzymanie i odbudowa kościołów

• udzielnie duchownym pomocy materialnej i lekarskiej

• objęcie duchownego ubezp. chorobowym, gdy jest to uzasadnione

• zaopatrzenie emerytalne duchownych społecznie zasłużonych, a obecnie opłacanie składek duchownych w określonej przez ustawę części

• wykonywanie działalności charytatywno-opiekuńczej

• rozporządzenie z 23.08.1990r. rozszerzyło zakres finansowanych celów

• działalność opiekuńczo-wychowawcza, zwalczanie patologii społecznych

• pokrywanie części ubezpieczeń społecznych duchownych

• konserwacja i remont obiektów zabytkowych

• statut Funduszu określono dopiero Uchwałą Rady Ministrów z 7.11.1991r., potwierdza on cele zawarte w poprzednim rozporządzeniu z 1990r.

• organem zarządzająco-wykonawczym jest trzyosobowy Zarząd, a organami opiniodawczymi przedstawiciele osób prawnych Kościoła - pełnomocnicy Konferencji Ep. i innych wyznań.

• świadczenia z Funduszu przez złożenie wniosku do Zarządu. Winien on zawierać opisany cel dotacji, kosztorys planowanych prac, a w przypadku remontu obiektów zabytkowych - opinię wojewódzkiego konserwatora zabytków

• będąc częścią budżetu państwa Fundusz nie stanowił nigdy wydzielonej masy majątkowej. Trudno więc wnioskować o jego wielkości a także o wartości zagarniętego majątku, gdyż każdego roku to ustawa budżetowa ustala jego wielkość

• obecnie przeznacza się pewne kwoty z Funduszu, które w 90% idą na dopłaty do ubezpieczeń społecznych duchownych. W 1995r. z Funduszu wydano 15 mln. na rzecz kościołów chrześcijańskich, z czego 60% na ZUS, 3,6 mln. na konserwację zabytków, a 1,2 mln. na działalność oświatowo-wychowawczą

• w 1999r. w budżecie uchwalono wielkość Funduszu na 36 mln., z czego 90% to zaległe świadczenia emerytalno-rentowe duchownych

• regulacja własności kościelnych

• by uregulować sprawy majątkowe naruszone Ustawą o przejęciu dóbr martwej ręki z 20.03.1950r., wydano odpowiednie przepisy zawarte w dziale IV Ustawy o stosunku państwa do Kościoła z 1989r. i wprowadzono instytucje Komisji Majątkowej odnoszącej się głównie do Kościoła katolickiego, ale dopuszczono możliwość udziału członków innych zw. wyznaniowych, które utraciły majątek po Ustawie z 1950r. Do Komisji weszło po 2 przedstawicieli MSW i tych kościołów, których sprawa ta dotyczy

• przedmiotem regulacji stały się przede wszystkim obiekty mające służyć kultowi religijnemu, ale też celom charytatywno-opiekuńczym, wychowawczych.

• komisja działała w specjalnych zespołach orzekających, które też dopuszczały możliwość ugody stron

• wartość zagarniętego majątku to: 130 tyś ha ziemie /kościół katolicki utracił 120 tys.ha/, niepoliczona dotychczas liczba budynków, sama Caritas straciła 2775 budynków.

• ustawa z 1989r. przewidywała szeroki zakres rekompensat, ale z powodu braku pieniędzy w kasie państwowej wstrzymano tę decyzję

• art. 63 ust. - dopuszczono stosowanie ugody.

• przywracano kościelnym osobom prawnym własności nieruchomości

• gdyby nie było to możliwe wówczas przyznawano nieruchomość zamienną

• przyznawanie odszkodowań jeśli nie było możliwości przywrócenia własności

• to zaspokojenie następowało często przez wydzielenie gruntów należących do Państwowego Funduszu ziemi oraz Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Mogły się o to ubiegać kościelne osoby prawne działające na Ziemiach Zachodnich po 8.05.1945r.,

• wielkość przyznawanych gruntów nie może przekraczać

• dla parafii - 15 ha gruntu

• dla diecezji - 50 ha

• dla seminariów diecezjalnych i zakonnych - 50ha

• dla domów zgromadzeń zakonnych - 5 ha, a gdy prowadzą działalność charytatywno-opiekuńczą - 50 ha

• przekazanie własności nieruchomości następuje na drodze decyzji wojewody, właściwego ze względu na położenie nieruchomości, wydanej za zgodą Prezesa Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa

• można ubiegać się o zwrot mienia:

• fundacji i stowarzyszeń kościelnych

• majątku kościelnego przejętego po 1948r. tytułem tzw. egzekucji - gdy odbierano majątek kościelny za nieopłacenie podatku lub zaleganie ze składkami

DZIAŁALNOŚĆ CHARYTATYWNO - OPIEKUŃCZA KOŚCIOŁA I ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH

1. Pomoc humanitarna a działalność charytatywna

• podstawą wolności, w tym wolności religijnej jest godność osoby ludzkiej, która przejawia się też w relacji do innych osób. Ta społeczna natura człowieka objawia się szczególnie w chwilach zagrożenia dla zdrowia i życia

• w takich momentach społeczność ludzka kieruje się nie tylko troską własną społeczność ale wychodzi naprzeciw potrzebom innych - niesie tzw. pomoc humanitarną /łac. humanitas - ludzkość, człowieczeństwo/, płynącą z naturalnych motywacji. Tę pomoc niosą m.in. Czerwony Krzyż, Akcja Humanitarna, Lekarze bez Granic

• działalność charytatywna ma miejsce wówczas, gdy niesienie pomocy wypływa z inspiracji religijnych i jest realizowana przez wspólnotę religijną /charytatywny od łac. caritas - miłość bliźniego, miłosierdzie/

• jednym z najważniejszych obowiązków chrześcijaństwa jest niesienie pomocy innym i troska o innych, stąd Kościół prowadzi na szeroką skalę działalność dobroczynną. Caritas - oznacza społeczne zaangażowanie i działalność charytatywną w duchu Ewangelii.

• Katechizm Kościoła Katolickiego /KKK/ - miłość Kościoła do ubogich należy do jego stałej tradycji, czerpie swą moc z nauki i przykładu Chrystusa. Charytatywna działalność obejmuje oprócz ubóstwa materialnego także ubóstwo kulturalne i religijne /nr 2444/. Jej istota jest wyrażona również w 7 uczynkach miłości względem duszy i ciała

• KPK 83 - wymienia dzieła miłości wśród środków uświęcenia /kan. 839-1/. Obowiązek ten spoczywa na proboszczach /kan. 529-2/ i na wszystkich wiernych /kan. 222-2/

• także prawo innych związków wyznaniowych nakazuje działalność charytatywno-opiekuńczą:

• Statut Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego z 10.05.1995r. - domy opieki społ., resocjalizację

• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny z 15.06.1996r. - miłość i troska o innych ale też o swoich członków

• Kościół Chrześcijan Baptystów - łagodzenie skutków klęsk żywiołowych, głodu chorób, zwalczanie patologii

• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego z 5.03.1996r. - działalność charytatywno-opiekuńcza

• inne religie niechrześcijańskie - islam /podatek zw. zakat na jałmużnę/, konfucjonizm, buddyzm

2. Działalność charytatywna kościoła katolickiego w świecie

• już w pierwszych gminach chrześcijańskich posiadano wspólnotę dóbr, z której udzielano potrzebującym, a także dokonywano zbiórek dla biedniejszych kościołów. Dla jej prowadzenia Apostołowie ustanowili 7 diakonów

• od IV w. część dóbr kościelnych zw. quarta pauperum - była dla ubogich

• powstawały przy klasztorach zakłady i szpitale dla podróżnych, starców, sierot i trędowatych

• w średniowieczu powstały zakony trudniące się wykupem niewolników, a także pobożne banki by ukrócić lichwę

• Grzegorz X - powołuje urząd Jałmużnika Apostolskiego

• S. Trydencki - zobowiązał biskupów do troski o szpitale i fundacje na rzecz ubogich. powstały też zakony szpitalne /bonifratrzy, kamilianie, szarytki/

• XIX w. salezjanie i bracia szkolni zajmują się nauką i wychowaniem najuboższej młodzieży

• obecnie w zakresie służby zdrowia działa 1100 zakonów

• praca misyjna jest polem działalności charytatywnej wspomagającej rozwój społeczny i kulturowy

• w 1924r. z inicjatywy Caritas Niemiec /1918r./ powstaje Sekretariat w Lucernie i przystępuje do niej 23 kraje

• w 1997r. Kościół katolicki prowadził: 5482 szpitale, 16 226 przychodni, 875 leprozoriów, 12 077 ognisk dla niepełnosprawnych, 7554 sierocińce, 10 464 żłobki

• działania te koordynuje Papieska Rada „Cor Unum” powołana przez Pawła VI w 1971r.

• Caritas Internationalis - jest konfederacja międzynarodowych organizacji katolickich zajmujących się działalnością charytatywną. Jest samowystarczalna i samofinansująca się. Skupia 146 organizacji z 194 krajów świata. Podzielona jest na 7 rejonów. Polska jest członkiem Komisji Stałej i od 1999r. wiceprzewodnicząca Caritas Europa.

3. Działalność charytatywna Kościoła w Polsce do 1989r.

• po s. Trydenckim były tworzone przez zakony szpitale, przytułki, bractwa miłosierdzia

• Ks. Piotr Skarga założył wiele instytucji dobroczynnych

• w 1895 r. we Lwowie powstał Związek Katolickich Towarzystw i Zakładów Dobroczynnych

• 1907 r. w Poznaniu - Związek Polskich Katolickich Towarzystw Dobroczynnych, w 1922 r. przyjął strukturę niemieckiej Caritas, a w 1929r. stał się Instytutem Caritas pełniąc funkcje centrali krajowej

• w 1945r. w Krakowie powstaje Krajowa Centrala Caritas a także Caritas Academica

• po wojnie Caritas włączyła się w akcję powrotu sierot polskich do kraju

• dla pomocy dzieciom ofiarom wojny powołano fundację im. kard. A. Hlonda - prowadzącą centra rehabilitacji

• 21.09.1949r. uchwałą RM odebrano zakonom szpitale i ograniczono udział osób zakonnych w personelu

• 23.01.1950r. decyzją MSW zajęto majątek Caritas, upaństwowiono go i oddano w zarząd Zrzeszenia Katolików Caritas podległemu władzy. Kościół musiał włączyć działalność charytatywną w programy duszpasterskie, tworząc diecezjalne i parafialne grupy charytatywne /Instrukcja Ep. z 1986r./

• do końca lat 70-tych państwo obciążało działalność charytatywną 75% podatkiem

• w grudniu 1980r. - Komisja Charytatywna Episk. uzyskała zwolnienia z ceł dla pomocy z zagranicy - na podstawie decyzji Ministra Finansów o zrównaniu instytucji charytatywnych kościoła z instytucjami państwowymi

• 19.10.1982r. - uznano tę działalność Kościoła za uprawnioną

• 25.07.1985r. zwolniono z podatku nieruchomości kościelne służące działalności charytatywnej

• w latach 1981-1989 - Kościół nadzorował pomoc zagraniczną w postaci transportów żywności i lekarstw

• 10.10.1990r. Episkopat Polski reaktywował Caritas Polska

4. Działalność charytatywna kościołów i zw. wyznaniowych po 1989r

• działalność charytatywna mieści się w zakresie wolności sumienia i wyznania, stąd można się odwołać do:

• Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 10.12.1948r. - art.18

• Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 16.12.1966r. - art.18

• Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950r.

• Deklaracji w sprawie likwidacji wszelkich form nietolerancji 25.11.1981r. - art. 6b - wolność do ustanawiania i utrzymywania instytucji charytatywnych lub humanitarnych

• do 2 pierwszych odwołał się prawodawca w Ustawie o wolności gwarancjach sumienia i wyznania z 1989r.

• art. 5 - obywatele mogą składać świadczenia na cele charytatywne

• art. 19, ust.2, p.15 - kościoły mają wolność w prowadzeniu działalności charytatywno-opiekuńczej

• art.21 - te działania są zrównane pod względem prawnym z podobnymi działaniami instytucji państwowych

• art. 24 - źródła skąd można czerpać środki na tę działalność

• ofiary pieniężne i w naturze

• spadki, darowizny krajowe lub zagraniczne

• dochody z imprez lub zbiórek publicznych

• subwencje, dotacje i ofiary od instytucji i zakładów państwowych i prywatnych

• odpłatność za usługi świadczone przez instytucje charytatywno-opiekuńcze innym instytucjom

• inne dochody kościołów i zw. wyznaniowych

• art. 13, ust.5 - dochody z działalności gospodarczej kościelnych instytucji lub fundacji a przeznaczone na działalność charytatywną są zwolnione od podatku

• art13, ust. 7 - dary z zagranicy przeznaczone na te cele są wolne od opłat celnych. Od 1998r. zwolnienia nie dotyczą samochodów osobowych i towarów akcyzowych

• Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w RP z 17.05.1989r.

• art. 38, ust.1,5-6 - działalność taką mogą prowadzić wszystkie osoby prawne Kościoła, zakony, stowarzyszenia

• art. 38, ust.2-4 - władza kościelna może powoływać, nadawać statuty i nadzorować organizację Caritas Polska a także Caritas diecezjalne

• art. 39 - wyliczone egzemplarycznie formy działalności:

• prowadzenie domów opieki, sierocińców, domów starców lub dla upośledzonych

• prowadzenie szpitali, zakładów opieki medycznej i aptek

• organizowanie pomocy w zakresie ochrony macierzyństwa, pomocy sierotom, żyjącym w nędzy, więźniom

• pomoc dla ofiar klęsk żywiołowych

• prowadzenie żłobków, przedszkoli, schronisk

• organizowanie wypoczynku dla dzieci z rodzin ubogich

• przekazywanie pomocy za granicę dla osób potrzebujących

• propagowanie idei pomocy bliźnim i postaw społecznych temu sprzyjających

• Ustawa o pomocy społecznej z 29.11.1990r.

• art. 19a - kościoły i związki wyznaniowe mogą prowadzić domy pomocy społecznej za zgodą wojewody

• Konkordat - art. 21, ust. 1 - instytucje kościelne maja prawo prowadzić działalność misyjną, charytatywną i opiekuńczą, tworząc w tym celu organizacje i urządzając zbiórki publiczne

• inne związki wyznaniowe są w tym względzie równouprawnione i mogą korzystać z tych samych praw co Kościół katolicki /art. 25, ust. 1 Konstytucji RP/

5. Organizacja i struktury działalności charytatywnej

• 10.10.1990r. Episkopat Polski reaktywował Caritas Polska

• 39 organizacji Caritas diecezjalnych, składające się z Caritas parafialnych i zespołów charytatywnych

• 50 tyś. wolontariuszy organizuje cykliczne dzieła np.

• wypoczynek dla dzieci i młodzieży,

• dofinansowywanie obiadów w szkołach dla dzieci ubogich

• wydawanie paczek żywnościowych i z odzieżą

• dzieła okazyjne

• pomoc powodzianom - 105 mln. zł

• pomoc dla ofiar kataklizmów np. w Turcji - 400 tyś dolarów

• stałe działania

• 11 domów samotnej matki

• 30 świetlic środowiskowych

• 140 kuchni dla ubogich

• 133 stacje opieki

• 53 gabinety rehabilitacji

• zakony

• domy dziecka ok. 40

• ośrodki dla upośledzonych ok. 115

• świetlice i oratoria - 50

• zakłady opieki medycznej

• stowarzyszenia i ruchy

• rekolekcje i wypoczynek dla dzieci i młodzieży

• pielgrzymki

• obozy dla niepełnosprawnych

KATECHIZACJA SZKOLNA

1. Nauczanie religii w świecie

Prawo do nauczania religii jest gwarantowane we wszystkich dokumentach międzynarodowych mówiących o wolności religijnej /patrz str. 3-5/. Ponadto:

• I protokół Trybunału Praw Człowieka z czerwca 1952r. - nie wolno czynić różnic między nauczaniem religii, a innymi przedmiotami. Nauczanie ma być organizowane zgodnie z życzeniami rodziców. Należy wprowadzić nauczanie religii do szkół, tam gdzie nie zw. wyznaniowe nie mogą prowadzić we własnych punktach katechetycznych. Państwo nie może decydować w zakresie wychowania religijnego, to prawo rodziców. Państwo ma tu pełnić rolę organizacyjną i służyć pomocą /zasada pomocniczości/

Prawo współczesne mówi o 2 rodzajach katechizacji:

• system obligatoryjny - Norwegia, Szwecja, Finlandia, Grecja, Cypr, Belgia, Niemcy, Austria, Szwajcaria - religia jest nauczana w szkołach publicznych. Jest to nauczanie obowiązkowe dla tych, którzy złożyli oświadczenie o chęci uczęszczania na religię, a dla innych jest najczęściej organizowana etyka

• system fakultatywny - religia jest organizowana w szkołach, gdzie rodzice złożyli oświadczenie, że chcą aby dzieci były nauczane religii /podają rodzaj wyznania/. Nie ma konieczności udziału w innych przedmiotach. np. etyce

Belgia - art. 14 Konstytucji - nauczanie religii w szkołach publicznych, które są zobowiązane do zorganizowania katechezy dla wyznań uznanych przez państwo

Niemcy - art. 4 - rodzice decydują o religijnym wychowaniu dzieci. Po ukończeniu 14 lat dziecko może zmienić samo religie. Od 12 lat rodzice nie mogą swobodnie zmieniać religii dziecka, gdyż potrzebna jest na to jego zgoda. Art. 7 - religia ma być ujęta w planie lekcji, ocena ma być na świadectwie, zakaz dyskryminacji, nauczyciele religii wynagradzani są na równi z innymi nauczycielami z puli państwowej.

Hiszpania - Konstytucja z 975r. nie wskazuje się form nauczania, ale gwarantuje się rodzicom moralne wychowanie dzieci. Po konwencji ze St. Ap. w 1985r. zagwarantowano nauczanie religii w szkołach publicznych z wyjątkiem uniwersytetów. Nauczanie religii po 1 godz. tygodniowo

Włochy - Konkordat z 1984r. - gwarancja nauczania religii we wszystkich szkołach publicznych /także ponad maturalnych/. Jest organizowana na wniosek rodziców, albo dziecka jeśli ukończyło 13 lat.

2. Nauczanie religii w Polsce do 1989r.

• Okólnik Ministra Oświaty z 13.09.1945r. - usunięcie ocen z religii ze świadectw szkolnych, religia tylko dla tych, których rodzice o to poprosili

• zaczęto otwierać tez szkoły bez nauczania religii - było to naruszeni Konstytucji z 1921r., jeszcze obowiązującej

• 1948r. zaczęto usuwać katechetów ze szkół i zakaz przyjmowania nowych

• Ustawa o rozwoju systemu oświaty z 15.07.1961r. - usunęła religię ze szkół. Kościoły mogły nauczanie organizować w punktach katechetycznych, ale i tu władze chciały mieć nadzór. Nauczający katechezy nie mieli żadnych praw pracowniczych ani socjalnych.

3. Nauczanie religii po 1989r.

a/ źródła prawa

• Konstytucja RP art. 53 - gwarancja wolności nauczania religii

• Konkordat - art.12 - gwarancja nauczania religii zgodnie z uznaniem rodziców

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989r. - art. 2 p.4 i art. 20 ust. 1-3

• Ustawa o systemie oświaty z 7.09.1991r. - art. 12-13

• Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego z 1989r. - art. 18-19

• Rozporządzenie MEN w sprawie warunków i sposobu organizowania nauczania religii w publicznych przedszkolach szkołach z 14.04.1992r. /nowelizacja 30.06.1999r./

• Zarządzenie MEN o warunkach zapewnienia prawa wykonywania praktyk religijnych przez dzieci i młodzież przebywających w zakładach opieki, na obozach i koloniach z 03.07.1992r.

b/ omówienie

• Rozporządzenie MEN w sprawie warunków i sposobu organizowania nauczania religii w publicznych przedszkolach szkołach z 14.04.1992r. /nowelizacja w 1993r i 30.06.1999r./

• § 1 - religia, etyka są przedmiotami fakultatywnymi i organizuje się je w ramach szkolnych zajęć

• wolę udziału w katechezie zgłaszają rodzice lub opiekunowie /w szkołach podstawowych i gimnazjach/, rodzice lub uczniowie /szkoły średnie/

• oświadczenie najprostsze, nie musi być co roku ponawiane, ale może być zmienione

• nieuczestniczenie w katechizacji nie może być przyczyną dyskryminacji

• § 2 - /zmieniony w 99r./

• szkoła ma obowiązek organizowania lekcji religii dla grup nie mniejszych niż 7 osób, przy mniejszej liczbie należy łączyć klasy lub oddziały

• jeśli w szkole zgłosi mniej niż 7 uczniów, za zgodą władz kościelnych można stworzyć grupę międzyszkolną, lub zorganizować nauczanie poza szkołą np. w punkcie katechetycznym

• szkoła ma obowiązek organizowania nauki religii dla nie mniej niż 3 uczniów - wówczas nauczyciel jest opłacany przez państwo

• możliwe jest również nieodpłatne udostępnianie sal lekcyjnych poza godzinami zajęć szkolnych w celach katechetycznych zw. wyznaniowym nie organizującym nauczania religii w ramach systemu oświatowego

• zajęcia z etyki są fakultatywne

• § 3 - zajęcia z etyki są organizowane na życzenie rodziców na podstawie programów dopuszczonych do użytku

• p.3 - zmiana w stosunku do rozporządzenia z 1993 r.- odpowiedzialność za osoby nie biorące udział w katechezie spoczywa na szkole a nie jak było do 1993r. na katechetach

• § 4 - nauczanie odbywa się w oparciu o programy i podręczniki przygotowane przez kościoły i zw. wyznaniowe, a przedstawione do wiadomości MEN

• § 5 - zatrudnienie nauczyciela religii dokonuje się na podstawie

• pisemnego skierowania /misji kanonicznej/ od biskupa diecezjalnego, a w innych wyznaniach od właściwego zwierzchnika

• cofnięcie skierowania oznacza utratę praw do nauczania religii z końcem miesiąca w którym ono nastąpiło

• można skierować inną osobę do nauczania, ale koszty wynagrodzenia ponosi kościół lub zw. wyznaniowy

• nauczyciel religii uczący w kilku szkołach lub punktach katechetycznych jest zatrudniony przez dyr. wyznaczonego przez kuratora, lub wybranego w wyniku porozumienia się dyr. tych szkół

• nauczyciel jest zatrudniany wg Karty Nauczyciela - ale istnieje możliwość podnoszenia kwalifikacji w ramach studiów katechetycznych, przy czym warunki kształcenia określają zwierzchnicy kościołów z MEN

• § 7 - nauczyciel religii jest członkiem rady pedagogicznej, ale nie przejmuje obowiązków wychowawcy klasy /?/

• ma prawo organizować spotkania z rodzicami uczniów uzgadniając to z dyr. szkoły

• może prowadzić stowarzyszenia społeczno-religijne bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia

• ma obowiązek uzupełniać dziennik lekcyjny, a jeśli uczy poza szkołą lub w grupach międzyoddziałowych odrębny dziennik zajęć

• § 8 - nauka religii - 2 godz. tygodniowo, chyba że brak kadry lub pomieszczeń wówczas za zgodą władz kościelnych lub zw. wyznaniowych liczbę godzin można zmniejszyć. Liczbę godzin etyki ustala dyrektor

• § 9 - ocena z religii lub etyki umieszczana bezpośrednio po ocenie z zachowania, bez wskazania z czego jest to ocena. Ocena ta nie wpływa na promocję do następnej klasy

• do 3 kl. szkoły podstawowej jest ocena opisowa, jednak katecheci mogą stawiać normalne oceny

• § 10 - 3 dni wolne na udział w rekolekcjach jeśli kościół lub wyznanie taki obowiązek nakłada. Opiekę w tym czasie nad uczniami sprawują katecheci

• o terminie rekolekcji dyr. ma wiedzieć miesiąc wcześniej

• jeśli w szkole jest nauka religii dla kilu wyznań wówczas winne one uwzględnić wspólny termin

• § 11 - wizytacje - w ramach katechezy katolickiej przedstawiciele biskupa diecezjalnego, u innych osoby wskazane przez zwierzchników i podane do wiadomości organom sprawującym nadzór pedagogiczny

• nadzór w zakresie metodyki i zgodności z programem sprawują dyr. szkół, w razie potrzeby swe uwagi przekazują one władzom kościołów i zw. wyznaniowych

• § 12 - możliwość powieszenia krzyża i odmawiania wspólnej modlitwy ale z szacunkiem dla innych wyznań

SZKOLNICTWO WYZNANIOWE

W świecie Kościół katolicki prowadzi:

• 55 tyś przedszkoli - 25,5 mln. uczniów

• 85 tyś szkół elementarnych - 13 mln

• 34 tyś szkół II stopnia

• 1,5 mnl uczniów w szkołach średnich

• 1,8 mln studentów

W Polsce:

• lata 50 -te to likwidacja szkolnictwa katolickiego, prywatnego na szczeblu podstawowym

• od 1961r. oficjalnie zamykano szkoły a na istniejące nakładano surowe zobowiązania, odmawiając im uznania co oznaczało, że nauczyciele w nich uczący pozbawieni byli praw pracowniczych i socjalnych

• obecnie po 1989r. działa w Polsce: 220 szkół podstawowych i średnich - 58 tyś uczniów to 1% wszystkich uczniów i ok. 600 przedszkoli

KPK 83 o szkolnictwie mówi w kan. 802 i 806. Aby ubiegać się o tytuł szkoły katolickiej:

• programem musi odnosić się do chrześcijańskiej koncepcji świata

• nauczający w takiej szkole muszą być świadkami wiary

• kan. 803 - ustanowienie nauczających leży w kompetencji biskupa diecezjalnego

1. Akty prawne regulujące sytuację szkolnictwa w Polsce

• szkolnictwo publiczne i niepubliczne

• Konstytucja art. 70 a szczególnie ust. 3 - gwarancja możliwości pobierania nauki w szkołach publicznych, ale też prawo rodziców do wybierania nauki w szkołach niepublicznych

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989r. - art. 21-23 - wolność w zakładaniu i prowadzeniu przedszkoli, szkół podstawowych i średnich

• Konkordat art. 14 - Kościół ma prawo prowadzić szkoły wszelkiego rodzaju, które odnośnie wymogów programowych podlegają prawu polskiemu. Brak zapisu o niższych seminariach.

• Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego - art. 20-22 - zapis o niższych seminariach duchownych z programem szkół średnich z możliwością uzyskania świadectwa dojrzałości - podlegają MEN

• Ustawa o systemie oświaty z 7.09.1991r.

• Rozporządzenie MEN w sprawie zasad i warunków udzielania zezwoleń na zakładanie szkół przez osobę prawną lub fizyczną z 22.03.1997r. ze zmianami z 7.02.1999r. - zmieniono bowiem lokalizację szkół przez reformę administracyjną i szkoły przeszły pod zarząd samorządów terytorialnych. Do założenia publicznej szkoły podstawowej wymagana jest zgoda rady gminy, dla zawodowych - wojewódzkiego urzędu pracy

• przy zakładaniu szkoły niepublicznej wystarczy zgłoszenie i wpis do rejestru w kuratorium oświaty lub w odpowiednich resortach /np. rolnictwa, gospodarki/. Ponieważ nie jest to decyzja administracyjna podstawą odmowy mogą być jedynie braki formalne w dokumentacji

• Rozporządzenie MEN w sprawie podstawy programowej kształcenia publicznego z 15.02.1999r. - nowelizacja z 1.12.1999r. - określa warunki, które należy spełnić, by szkoła katolicka mogła wydawać skuteczne zaświadczenia i dyplomy. Musi ona spełniać tzw. minimum programowe i dostosować program, podręczniki i skalę ocen.

• uzyskanie przez szkołę niepubliczną statusu szkoły publicznej oznacza, że wydawane przez nią świadectwa i dyplomy mają charakter dokumentów państwowych. Nie mogą istnieć niepubliczne szkoły podstawowe, gdyż od momentu ich działania mają z mocy prawa uprawnienia szkół publicznych

• uzyskanie statusu szkoły publicznej dokonuje się przez decyzję kuratora

• Ustawa o placówkach niepublicznych z 7.09.1991r. - art. 8 /nowelizacja 25.07.1998r./ - dotyczy to finansowania tych placówek. Obecnie finansują jednostki samorządu terytorialnego. Taką dotację mogą otrzymać placówki posiadające uprawnienia szkoły publicznej. Wg art. 90 - niepubliczne przedszkola, w tym specjalne, szkoły podstawowe i gimnazja, w tym z oddziałami integracyjnymi, otrzymują dotacje z budżetu gminy. Niepubliczne szkoły podstawowe specjalne i gimnazja specjalne, szkoły artystyczne i szkoły ponadgimnazjalne o uprawnieniach szkół publicznych, w tym z oddziałami integracyjnymi, otrzymują dotacje z budżetu powiatu. Dotacje te przysługują w wysokości 50% wydatków bieżących ponoszonych w przedszkolach lub szkołach publicznych tego samego typu w przeliczeniu na jednego ucznia, pod warunkiem że osoba prowadząca szkołę przedstawi organowi właściwemu do udzielania dotacji, nie później niż do dnia 30 września roku poprzedzającego rok udzielenia dotacji, planowaną liczbę uczniów. Wyłączone są tylko szkoły specjalne - podstawowe i artystyczne

• szkolnictwo wyższe

• Konkordat - art. 15 - możliwość zakładania szkół wyższych, ale o ich statusie i o uznawaniu stopni naukowych decyduje osobna ustawa i umowa z Kościołem - są to dwie poniższe ustawy

• Ustawa o szkolnictwie wyższym z 12.09.1990r. zawarto już nową umowę miedzy rządem a Episkopatem z 27.07.1999r. Przepisy tej umowy stosuje się do szkół wyższych, odrębnych wydziałów, wyższych seminariów duchownych i zakonnych. Musza one spełniać wymagania ustawowe dotyczące kadry i programu studiów, aby mogły mieć status szkół wyższych

• do odbywania studiów na katolickich szkołach wyższych mogą być dopuszczone tylko osoby spełniające wymogi ustawy o szkolnictwie wyższym

• ustawa daje możliwość, aby uczelnia określiła dodatkowe warunki przyjęcia

• daję studentom uczelni kościelnych te same prawa co studentom innych uczelni państwowych

• uczelnie kościelne mogą nadawać tytuły naukowe, ale musza spełniać wymogi odnośnie kadry i programu nauczania

• każdego roku muszą też składać sprawozdanie z poszczególnych kierunków studiów w ministerstwie

• Umowa z 1.07.1999r. między Rządem a Konferencją Ep. Polski - na jej podstawie alumni Wyższych seminariów duchownych mogą uzyskiwać zawodowe tytuły magistrów teologii na uczelniach państwowych lub kościelnych

• wykładowcy seminariów tak katolickich jak i innych wyznań korzystają z pełnych praw pracowniczych i socjalnych

• na podstawie tej umowy będącej aktem wykonawczym do art. 15 ust. 2 Konkordatu - status szkół wyższych mają:

• KUL w Lublinie

• PAT w Krakowie /istnieje od 1959r./

• PFT w Wrocławiu /od 1964r./

• PWT w Poznaniu /od 1969r./

• ATK - a obecnie Uniwersytet Kardynała Wyszyńskiego - ma status uczelni państwowej, gdyż powstał po usunięciu wydziałów teologicznych z UJ i Uniwersytetu Warszawskiego. Podlega ona państwowym przepisom o uczelniach wyższych

Uczelniom tym przysługuje nadawanie tytułów naukowych magistra równoznacznych z państwowymi. Odnośnie innych tytułów konieczne jest przestrzeganie przepisów państwowych, a ocen tych tytułów dokonuje Centralna Komisja Kwalifikacyjna porozumieniu z Radą Naukową Episkopatu Polski. Oprócz PAT w Krakowie /na mocy konkordatu/ inne uczelnie utrzymują się ze środków własnych Kościoła.

CMENTARZE

Polskie prawo nie definiuje cmentarzy. Powszechnie są one uważane za dozwolone miejsce grzebania ciał zmarłych. Jako funkcje cmentarza wymienia się:

• godne miejsce pochówku osób zmarłych

• miejsce ciszy i odpowiedniego otoczenia dla ich pamięci i kultu zgodnego z religią

W Europie dopiero w XVIII i XIX w. pojawiły się cmentarze niewyznaniowe i pierwsze przepisy świeckie. Na terenie Polski przepisy te wprowadzono w czasach zaborów.

Cmentarze możemy podzielić na:

• wyznaniowe

• parafialne

• zakonne

• komunalne

• gminne

• międzygminne

• miejskie

1. Podstawy prawne

• Ustawa o chowaniu zmarłych i stwierdzaniu przyczyn zgonów z 17.03.1932r.

• Ustawa o grobach i cmentarzach wojennych z 28.03.1933r.

• Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych z 31.01.1959r.

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej w sprawie odstępowania terenów pod cmentarze z 5.07.1959r.

• Rozporządzenie w sprawie urządzania cmentarzy, prowadzeni ksiąg cmentarnych i chowaniu zmarłych z 20.10.1972r.

• Konkordat- art. 8, 24

• Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego z 1989r. - art. 45 Kościół ma:

• prawo zakładania i rozbudowy swych cmentarzy

• prawo do posiadania, konserwacji i nienaruszalności

• prawo do pochówku zgodnego z przekonaniami religijnymi

2. Obecne prawo

W myśl rozporządzania z 1959r.

• organem kompetentnym do wydawania zezwoleń na rozszerzeni i zakładanie cmentarzy jest gmina

• gmina sprawuje też nadzór nad cmentarzami wyznaniowymi

• aby kościół lub zw. wyznaniowy mógł założyć cmentarz musi uzyskać umiejscowienie go w planie zagospodarowania przestrzennego i uzyskać zgodę inspektora sanitarnego /prawo domaga się, aby cmentarz był założony na terenie odpowiednim pod względem sanitarnym/

• teren musi być ogrodzony

• musi się znajdować dom pogrzebowy i kostnica

• odpowiednia odległość od źródeł i ujęć wodnych, budynków mieszkalnych

• odpowiednia powierzchnia grzebalna wyliczona ze wzoru

liczba pogrzebów rocznie

x

23 /lata mineralizacji/

x

4,5 m²

^{------------------------------------------}

to ma stanowić 40 - 60% powierzchni cmentarza

• istnieje możliwość uzyskania terenu będącego własnością Skarbu Państwa na założenie lub poszerzenie cmentarza wyznaniowego. Wg rozporządzenia z 1959r. grunt taki otrzymuje Agencja Własności Rolnej i może ją przekazać związkowi wyznaniowemu w formie aktu notarialnego na określony czas. Teren cmentarny podlega opłatom gruntowym oraz na rzecz tego, kto przekazał ten grunt w wysokości do 20% przychodów uzyskiwanych na tym terenie z gospodarstwa

Rozporządzenie z 1972r.

• zarząd każdego cmentarza musi prowadzić księgę cmentarną, w której odnotowuje: nazwisko, imię, płeć, wiek, adres, przyczynę zgonu

• gdy cmentarz jest wyznaniowy a nie ma cmentarza komunalnego mają być na nim chowani także ateiści i innowiercy, ale muszą jak wszyscy dopełnić obowiązków administracyjnych

• ekshumację zwłok można dokonać tylko w terminie 16.10 - 15.04 w godzinach rannych i w chłodny dzień. Trzeba uzyskać zgodę od inspektora sanitarnego i tylko on może zezwolić na wcześniejszą ekshumację

• akt zgonu ma wydać lekarz leczący chorego - obecnie lekarz pierwszego kontaktu

Kodeks karny

• za znieważenie zwłok, prochów ludzkich, miejsca spoczynku przewiduje karę do 2 lat więzienia i grzywnę

• za ograbienie zwłok - od 6 miesięcy do 8 lat więzienia /art. 195-196 i 262/

DUSZPASTERSTWA SPECJALNE

Duszpasterstwo więźniów, osób tymczasowo aresztowanych i nieletnich przestępców

1. Rys historyczny

• jest to część pracy ewangelizacyjnej Kościoła, początkami sięgającej czasów Apostolskich

• szczególnie w czasach prześladowań, gdy wielu chrześcijan było uwięzionych

• z powodu nadużyć cesarz Hadrian w 539 r. wydał osobne prawo o wykonywaniu kary

• synod Orleański - nakazał proboszczom codzienne odwiedzanie więźniów, jeśli są w ich parafii

• X -XII w. rozwój zakonów zajmujących się wykupem jeńców wojennych

• od XVI w. więzienia stały się nie tyle miejscem kary co odwetu

• papieże Klemens XI i XII - stworzyli specjalne przytułki, w których więźniowie odbywali karę, a zarazem byli resocjalizowani

• za kanclerza koronnego Lubomirskiego - XVIII w. powstała pierwsza kaplica więzienna, w której codziennie odprawiano modlitwy, msze św., nauki moralne./ powołał też kapelana więziennego

• w księstwie Warszawskim gwarantowano posługi duchownym katolickim i żydowskim

• w okresie zaborów dostęp kapelanów został mocno ograniczony

• w II Rzeczpospolitej w prawie wszystkich zakładach karnych były kaplice - dekret z 8.02.1919r.

• w czasie okupacji nastąpił zakaz praktyk religijnych w więzieniach

Po wojnie

• 15.02.1945r. - zjazd komendantów zakładów karnych i zakaz prowadzenia kaplic więziennych, praktyk religijnych. Wyjątkowo można było wezwać kapelana w sytuacji zagrożenia śmiercią lub przed egzekucją

• porozumienie z 14.04.1950r. jako wynik pracy Komisji Mieszanej - w więzieniach może mieć miejsce opieka religijna na wniosek biskupa ordynariusza. Gdy jest niebezpieczeństwo śmierci wówczas można na miejscu odprawić mszę św. i udzielić komunii św. Niestety te postanowienia często łamano

• 19.12.1956r. Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie wykonywania posług religijnych w zakładach karnych. Tylko 32 jednostki więziennictwa mogły zatrudnić kapelanów i to wojskowych. Na innego duchownego potrzebna była zgoda Ministra Sprawiedliwości. Kapelan mógł odprawiać nabożeństwa, spowiadać, udzielać sakramentów ciężko chorym, ale tylko za zgodą kierownika zakładu i w terminach wyznaczonych przez niego. W nabożeństwach uczestniczyli chętni, ale kierownik decydował o tym kto i kiedy /uczestnictwo stało się przywilejem/

• 10.09.1981r. - 2 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości

• Rozporządzenie w sprawie wykonywania praktyk i posług religijnych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich - gwarantowano wychowankom możliwość posiadania przedmiotów do kultu religijnego, a także udział w niedzielnych mszach św. na terenie zakładu, zajęcia katechetyczne dla chętnych

• Zarządzenie w sprawie wykonywania praktyk i posług religijnych w zakładach karnych, aresztach śledczych i ośrodkach przystosowania społecznego - duchowni wyznaczeni przez biskupa mogli pełnić posługę kapelana. Więźniowie mają możliwość posiadania przedmiotów kultu religijnego i mogą wykonywać praktyki religijne. Możliwość udziału we mszy św. niedzielnej na terenie zakładu lub wysłuchania przez radio. Udział w katechezie dla chętnych. Kapelani skierowani na stałe do takich zakładów byli ubezpieczani w PZU od nieszczęśliwych wypadków

• w stanie wojennym prawa kapelanów i więźniów zawieszono

• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie regulaminu pobytu osób w ośrodkach odosobnienia z 30.12.1981r. - przyznaje prawo internowanym do zaspokojenia swych potrzeb w sposób nie naruszający spokoju, wysłuchanie mszy w radiu. Za zezwoleniem komendanta może być dopuszczony do indywidualnego korzystania z posługi religijnej

• 09.1989r. w Warszawie odbyła się międzynarodowa i międzywyznaniowa konferencja kapelanów więziennych

• w 1991r. naczelnym kapelanem więziennictwa został ks. Janusz Sikorski

2. Obecne podstawy prawne

• Konstytucja art. 53, ust. 2 - prawo osób do korzystania z posług religijnych tam, gdzie się znajdują /także więzienia/

• Konkordat art.17 - prawo do posług religijnych - mszy św., spowiedzi, rekolekcji, katechezy

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania art. 4, ust. 1 p.3. - prawo posiadania przedmiotów kultu religijnego i korzystanie z praktyk religijnych

• Ustawa o stosunku państwa do Kościoła art. 32 - potwierdzenie praw do korzystania z posługi religijnej dla więźniów i nieletnich w domach poprawczych. Kapelani są zatrudniani nieodpłatnie.

• Kodeks karny wykonawczy z 6.06.1997r. art. 106 - skazany ma prawo do wykonywania praktyk religijnych, korzystania z posługi religijnej, udziału w nabożeństwach, katechezie, do spotkania indywidualnego z kapelanem

• Pismo dyrektora Centralnego Zarządu Zakładów Karnych do naczelników zakładów karnych z 15.03.1989r.

• zezwolono na msze w aresztach śledczych, na organizowanie rekolekcji wielkopostnych, przygotowania skazanych do sakramentów św. i udzielania ich w więzieniach, zezwolono na wstęp innych osób /wolontariuszy/, możliwość indywidualnych rozmów w celach z kapelanem

• 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości: w sprawie regulaminu wykowania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania z 12.08.1998r. - niewiele nowości w stosunku do poprzedniego pisma.

• Skazani w kaplicy lub innym odpowiednim miejscu mogą korzystać z posług religijnych indywidualnie lub wspólnotowo. Porządek udziału określa dyrektor zakładu z duchownymi. Z posług indywidualnych więźniowie mogą korzystać w celach. Ograniczony jest dostęp do więźniów szczególnie niebezpiecznych. Podstawą spisania umowy z kapelanem jest pisemne skierowanie go przez władzę zwierzchnią do danego zakładu. Jest też możliwość udziału wolontariuszy, którzy wraz z kapelanem musza przestrzegać zasad wykonywania kary więziennej, regulaminu i zasad bezpieczeństwa. Nakaz zachowania tajemnicy służbowej

• przepisy odnoszące się do posługi w więzieniach obejmują też osoby w aresztach śledczych

Z badań wynika, że im wyższa religijność i rozwój wartości prospołecznych, tym mniejszy procent przestępczości. Tam gdzie jest wysoki poziom wartości hedonistycznych wzrasta przestępczość. Sami więźniowie w 86% wypowiedzieli się za istnieniem kaplic więziennych tylko dla celów religijnych.

W Polsce działa obecnie 160 zakładów karnych, 30 poprawczaków w których pracuje ok. 200 kapelanów. 60% kapelanów korzysta z pomocy wolontariuszy

Duszpasterstwo osób w zakładach opieki zdrowotnej

To część składowa działalności charytatywno-opiekuńczej Kościoła i zw. wyznaniowych. Wynika ona z nauki Chytrusa np. o miłosiernym Samarytaninie.

KPK 465, 468 - kładzie tę troskę na proboszczów, którzy w tych miejscach winni zorganizować sprawowanie sakramentów jako pomoc ludziom w cierpieniu.

1. Posługa duszpasterska do 1981r.

• do 1952r. obowiązywała jeszcze konstytucja kwietniowa z 1935r. i nie było zasadniczo innych regulacji prawnych odnośnie posług religijnych w szpitalach i sanatoriach. Duża część tych zakładów była prowadzona przez Caritas

• od 1948r. sytuacja się pogarsza i pojawiają się znaczne utrudnienia w działaniu kapelanów

• 14.04.1950r. - Porozumienie między Episkopatem Polski a Rządem RP - postanowiono zapewnić szpitalom opiekę duszpasterską, przez powołanie odpowiedniej liczby kapelanów wynagradzanych w drodze specjalnych umów. Kapelani mogli pełnić tę posługę wobec tych, którzy sobie tego wyraźnie życzą

• Okólnik Ministerstwa Zdrowia w sprawie udzielania posług religijnych chorym przebywającym w zakładach leczniczych z 5.08.1950r. - dyrekcja szpitala na żądanie pacjenta była zobowiązana zapienić mu posługę religijną. czas i miejsce spełniania tych posług kapelan ustalał z dyrekcją szpitala. Dyrekcja miała też dbać by te praktyki religijne nie naruszały wolności sumienia innych pacjentów.

• Zarządzenie w sprawie wysokości wynagrodzeń kapelanów z 5.08.1950r. - na mocy którego dyrektorzy byli zobowiązani zatrudnić kapelanów na podstawie umowy zlecenia /a więc nie jak z pracownikiem/. Kapelanom nie przysługują żadne świadczenia specjalne. O wysokości wynagrodzenia decydował dyr. szpitala i urząd wojewódzki. Kapelan mógł obsługiwać więcej niż jedną placówkę

• Instrukcja w sprawie udzielania posług religijnych chorym przebywającym w szpitalach i sanatoriach z 3.12.1956r. - zapis wskazywał, iż tylko na wyraźne życzenie chorego dyr. zapewnia posługę religijną. Dyr. miał też udostępnić pomieszczenie na kaplicę. Posługa miała być tak sprawowana by nie zakłócać funkcjonowania szpitala. Kapelan zatrudniony na umowie zleceniu nie miał praw socjalnych. W niektórych szpitalach żądano pisemnej prośby chorego o religijną posługę.

• 1960r. - w związku z nadużyciami Episkopat wystosował pismo do Ministra Zdrowia, ale ten odpisał, ze nie może ingerować w wew. regulaminy placówek

2. Sytuacja od 1981r.

• 09.09.1981r. - Instrukcja w sprawie zapewnienia posług religijnych chorym, przebywającym w szpitalach, sanatoriach i domach opieki społecznej

• pozbawiała mocy instrukcję z 3.12.1950r.

• rozszerzono zakres posługi religijnej o domy opieki społecznej

• warunkiem zapewnienia posługi była prośba chorego i to ustna, a gdy jest nieprzytomny może to uczynić jego rodzina, albo warunkowo sam kapelan

• kapelanom gwarantuje się odprawienie mszy św. na terenie szpitala w niedziele i większe święta np. Boże Narodzenie, Wielkanoc, Wszystkich św.

• zagwarantowano kapłanom możliwość spełniania posług w salach chorych

• gdy brak kapelana tę posługę może spełnić inny kapłan

• dyrektorzy szpitali mieli czuwać, by kapelani nie mieli trudności w pełnieniu posługi i by nie naruszać wolności sumienia innych chorych

• byli też zobowiązani do wyznaczenia pomieszczenia na przechowywanie Najśw. Sakramentu, tak by nie było profanacji

• największą nowością był zapis że dyrektorzy mają z kapelanami podpisać umowę o pracę

• są oni traktowani jak pracownicy służby zdrowia - mają prawa ale i obowiązki

• Rozporządzenie RM z 1.03.1982r. - w sprawie uposażenia pracowników służby zdrowia - określa wymogi stawiane kapelanom - ma posiadać wykształcenie wyższe teologiczne czyli ukończone wyższe seminarium z tytułem mgra

• 1989r. - Ustawa o stosunku państwa do Kościoła

• gwarantuje praktyki religijne i katechizację dzieciom i młodzieży przebywającej w obiektach służby zdrowia

• art. 31 - osoby przebywające w tych ośrodkach mają prawo udziału w praktykach religijnych, nabożeństwach, mszach św.

• art. 31 ust. 3 - dyrektorzy mają przeznaczyć na ten cel kaplice lub inne odpowiednie pomieszczenie

Duszpasterstwo wojskowe

1. Rys historyczny

• pierwsi duszpasterze pojawili się w wojsku już w X w. w okresie walk polsko-niemieckich. Funkcję tę pełnili spowiednicy królów, książąt i dowódców wojskowych

• zorganizowane duszpasterstwo pojawiło się w XVII w. wprowadzone przez Sejm Warszawski w 1690r. - ustalono 36 etatów kapelanów

• reformy z 1762r. powiększyły grono kapelanów do 43, w 1791 i 1792 do 62

• w 1816 r. utworzono instytucję naczelnego kapelana Armii Królestwa Polskiego

• kapelani brali czynny udział w powstaniach narodowych

• księża polscy pełnili też posługę w armiach państw zaborczych

• w 1918r. utworzono konsystorz polowy, a urząd Naczelnego Kapelana Wojska Polskiego powierzono ks. Janowi Pajkertowi

• w 1919r. St. Ap. utworzyła biskupstwo polowe

• 27.02.1926 r. został zatwierdzony przez St. Ap. Statut Duszpasterstwa Wojskowego w Wojsku Polskim

• Na czele stał Biskup polowy, którego zastępcą był Wikariusz Generalny, organem pomocniczym zaś Kuria polowa. Duszpasterstwo podzielono na 10 dekanatów z dziekanami na czele stosownie do 10 okręgów wojskowych. Jednostką podstawową była parafia.

• ustawa zwalniała też alumnów i duchownych ze służby wojskowej

• w czasie II wojny w wojsku pracowało ok. 500 kapelanów

• w 1944 r. rozkazem gen. Michała Żymierskiego zorganizowano przy Naczelnym Dowództwie WP Wydział Duszpasterski podporządkowując mu wszystkie placówki duszpasterstwa wojskowego

• rozkazem z 5.11.1945 r. dokonano nowej organizacji duszpasterstwa. Powstały: Duszpasterstwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Duszpasterstwa Okręgów wojskowych /w liczbie 7/ i Duszpasterstwa Garnizonowe. Ten podział przetrwał do 1989r.

• 21.04.1948r. St. Ap. odwołała Statut z 1926r. z powodu zmieniających się warunków. Odtąd nie było bpa polowego

• regulacja prawna pojawiła się z Ustawą o służbie wojskowej oficerów Sił Zbrojnych z 13.12.1957r. mówiąc o 22 korpusach osobowych tworzonych przez oficerów w tym korpusu osobowego oficerów duszpasterstwa. Pierwszym stopniem był tu kapitan, a mianował go Minister Obrony Narodowej podobnie jak i kapelanów

2. Obecne prawodawstwo

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - odbywający służbę wojskową mają prawo uczestniczyć w obrzędach religijnych i obchodzić święta religijne. Mogą posiadać przedmioty kultu religijnego /art. 2 i 4/. Mają mieć również zagwarantowaną posługę religijną /art.19/

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego - art. 8 i 25-29

• mówi o Ordynariacie Polowym WP nadają mu osobowość prawną

• organem wykonawczym tego Ordynariatu jest ordynariusz polowy

• art. 25 - mówi o prawie do swobodnego pełnienia praktyk religijnych: mszy św. niedzielnej, nabożeństwami na terenie jednostki. Swobodny dostęp do kapelana ale w terminach wyznaczonych przez dowódcę

• kapelani tworzą wyodrębniony korpus osobowy żołnierzy zawodowych

• art. 29 - o służbie wojskowej alumnów i duchownych - z chwilą wstąpienie do seminarium lub nowicjatu otrzymują odroczenie służby wojskowej. Duchowni po święceniach, a zakonnicy po ślubach wieczystych podlegają zwolnieniu ze służby wojskowej. W razie mobilizacji są przeznaczani do obrony cywilnej i służby sanitarnej

• Konkordat art. 16 - zapis podobny jak w ustawie

3. Prawo kanoniczne

• 21.01.1991r. - papież ustanowił Ordynariat Wojskowy WP, powołując też ordynariusza polowego. Zatwierdzony też został Statut Ordynariatu /28.02.1991r./. Statut jest wzorowany na statucie z 1926r. i na konstytucji apostolskiej Spirituali Militum Curae z 21.04.1986r.

• Ordynariat polowy jest zrównany z diecezją /choć nią nie jest/. Należą do niego

• żołnierze zawodowi wraz z rodzinami /gdy mieszkają razem/,

• żołnierze czynnej służby wojskowej w czasie jej trwania

• pracownicy cywilni zatrudnieni na stałe w instytucjach wojskowych

• uczniowie szkół wojskowych

• na czele Ordynariatu stoi Biskup Polowy mianowany nieskrępowanie przez papieża. Cieszy się on prawami biskupa diecezjalnego i wchodzi w skład Konferencji Episkopatu. Ma władzę personalną - ograniczoną do osób związanych ze służbą wojskową

• prezbiterium tworzą kapłani inkardynowani do Ordynariatu. Kapelani posiadają prawa i obowiązki na równi ze zwykłymi proboszczami

• mogą przyjmować wojskowe stopnie, honory, uposażenia i emerytury

• biskupa wspiera kuria polowa na czele z wikariuszem generalnym i kanclerzem

• istnieje też Rada Kapłańska, Kolegium Konsultorów, Rada Duszpasterska i Ekonomiczna

PRAWO WYZNAŃ RELIGIJNYCH DO MASS-MEDIÓW

Cechą państw demokratycznych jest wolność słowa i myśli, których przekazem zajmują się mass-media.

Kościół też docenia ich znaczenie:

• Dekret soborowy o środkach społecznego przekazu myśli Inter mirifica z 1963r.

• Instrukcja Zjednoczenie i postęp z 1971r.

• Instrukcja U progu nowej ery z 1992r.

• 24 stycznia - Dzień Środków Społecznego Przekazu /w Polsce 3 niedziela września/

• KPK kan. 822-832

1. W aktach prawa międzynarodowego

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r. - zapis o prawie do otrzymywania i przekazywania informacji

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966r. - przekaz informacji ustnie, pisemnie, w działach sztuki lub w inny sposób

• Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka z 1950r. - ograniczenia ze względu na bezpieczeństwo i porządek publiczny, moralność, ochronę praw innych i uczuć religijnych

• Konkordat - art. 20 - swoboda drukowania i rozpowszechniania wydawnictw związanych z posłannictwem Kościoła

• posiadanie własnych środków społecznego przekazu

• prawo emitowania kościelnych programów w publicznej radiofonii i telewizji wg prawa

• Kościół ma się dostosować do prawa prasowego, prawa autorskiego, prawa łączności, prawo o radiofonii i telewizji

2. Czasy powojenne w PRL

• liczne ograniczenia wolności słowa i myśli w PRL

• ograniczano ilość papieru dla wydawnictw katolickich. Było zaledwie 30 tytułów prasy katolickiej /przed wojną aż 199w nakładzie 2,4 mln/

• 5.07.1946r. powstał Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Wydawnictw, którego kontroli podlegały wszystkie wydawane tytuły. Nie cenzurowano tylko kazań i ogłoszeń parafialnych

• domagano się rejestracji wszelkich urządzeń drukarskich i powielaczy

• prasa katolicka odżyła nieco po 1956r.

• zmiany Ustawa o kontroli prasy, publikacji i widowisk z 31.08.1981r. - zwolniono z cenzury książki aprobowane przez Kościół, obrazy religijne, listy i pisma do użytku wew.

• do 1989r. istniał tzw. debit komunikacyjny - nie wolno było przewozić do kraju książek mogących szkodzić PRL

• cenzurę zniesiono dopiero w 1990r.

3. Sytuacja obecna

• Konstytucja z 1997r. - prawo obywateli do pozyskiwania i rozpowszechniania informacji /art.54/. Istnieje konstytucyjny zakaz cenzury oraz koncesjonowania prasy. Stacje radiowe i telewizyjne muszą jednak mieć koncesję

• Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - prawo do nauczania religii i jej głoszenia tzn.:

• art. 19. - za pomocą książek, druku, filmu i środków audio-wizualnych

• środków masowego przekazu

• zakładania i prowadzenia wydawnictw

• w tym celu kościoły mogą przyjmować darowizny zagraniczne - maszyny drukarskie, papier

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego - art. 48

• emitowanie w radiu i telewizji własnych programów religijno-moralnych, kulturalnych i społecznych

• wykorzystywanie własnych urządzeń radiokomunikacyjnych, przy czym przydział częstotliwości zależy od powołanej do tego Rady

• od 1993r. działa KAI - Katolicka Agencja Informacyjna kierując się 4 zasadami:

• autonomia - pracuje na własną odpowiedzialność

• profesjonalizm

• unikanie języka konfrontacji

• uniwersalizm - zapewnia te same oferty mediom kościelnym i świeckim

• w internecie istnieje ponad 600 stron katolickich

• działa ok. 86 oficyn wydawniczych

• Kościół na rynku prasowym ma zaledwie 1,7%

• w radiofonii kościoły mają 10%

• Radio Watykańskie, Radio Maryja - 4 co do ilości słuchaczy w Polsce, Radio Plus, radia diecezjalne

• Telewizja -

• od 10 lat istnieje Redakcja programów katolickich

• od stycznia 1996r. nadaje Telewizja Niepokalanów, a od grudnia 1999r. emisja satelitarna

ARCHIWA - BIBLIOTEKI - MUZEA KOŚCIELNE

• Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego - art. 50 - gwarantuje prawo do zakładania i posiadania przez kościelne osoby prawne archiwów i muzeów. Mają też prawo gromadzenia zbiorów bibliotecznych na cele wewnętrzne i publiczne. Instytucje kościelne i państwowe współdziałają w zakresie ochrony, konserwacji i udostępniania dzieł kultury będących własnością Kościoła

• Konkordat art. 25 - w każdej diecezji ma powstać komisja do współpracy z władzami w celu obrony dóbr kultury i dokumentów archiwalnych o wartości historycznej i artystycznej

1. Archiwa

• do najstarszych należą archiwa klasztorne

• archiwa kapitulne sięgające XII w.

• w XV w. powstały archiwa biskupie - akta sądów biskupich i wizytacji

• KPK kan. 486-491 - nakazuje biskupom troskę o kościelne archiwa

• nadzór z ramienia Kościoła archiwami sprawuje Rada do Spraw Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturalnego

• Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z 14.07.1983r. włącza materiały archiwalne kościołów do narodowego zasobu archiwalnego. Materiały archiwalne to wszelkie zapisy, informacje, dokumenty mające wartość historyczną. Archiwa dzielą się na państwowe i niepaństwowe. Kościelne archiwa tworzą niepaństwowy zasób archiwalny ewidencjonowany. Materiały stanowiące narodowy zasób archiwalny przechowuje się wiecznie. Własność materiałów archiwalnych tak państwowych jak i innych nie może być przedmiotem obrotu.

2. Biblioteki kościelne

• Ustawa o bibliotekach z 27.06.1997r.

• biblioteki i ich zbiory stanowią dobro narodowe i są stanowione dla zachowania dziedzictwa narodowego

• umożliwiają powszechny dostęp do zasobów i dorobku nauki i kultury

• biblioteki mogą być: publiczne, naukowe, szkolne, pedagogiczne, zakładowe

• biblioteki kościelne ukształtowały się w Xi i XII w. - klasztorne, katedralne i kapitulne

• obecnie o podjęciu publicznego udostępniania zbiorów bibliotecznych, władza kościelna ma powiadomić właściwy dla rejestracji bibliotek organ administracji

• centralną biblioteką jest Biblioteka Narodowa w Warszawie - prowadzi ewidencje innych bibliotek

• nad rozwojem bibliotek czuwa Krajowa Rada Biblioteczna przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego

3. Muzea kościelne

W Polsce istnieje ponad 20 muzeów kościelnych, najczęściej diecezjalnych wpisanych do rejestru muzeów. Pierwsze powstawały w XV i XVI w. Podstawy prawne tworzenia muzeów:

• Ustawa o ochronie dóbr kultury z 15.02.1962r.

• Ustawa o muzeach z 21.11.1996r.

• Rozporządzenie Min. Kultury i Sztuki z 26.08.1997r. w sprawie zasad i sposobu ewidencji dóbr kultury w muzeach

• Pierwsza kościelna ustawa o ochronie zabytków pochodzi z 1621r.

• Konferencja Ep. w 1973r. wydała normy o postępowaniu w sprawach sztuki kościelnej, a w 1976r. odnośnie muzeów diecezjalnych - nakaz ich zakładania. Miejscem dzieł sztuki są świątynie, gdzie mają pełnić funkcje kultowe. W razie ich wycofania winny się znaleźć w muzeach diecezjalnych. Te muzea są własnością Kościoła i tworzą odrębną sieć muzealną. Ewidencjonowanie dóbr muzealnych ma być wg prawa polskiego.

Muzea stanowią dobro ogólnospołeczne, a ich celem jest:

• trwała ochrona dóbr kultury

• informowanie o wartościach i treściach zbiorów

• kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej zwiedzających

Nadzór sprawuje Minister Kultury i Sztuki. O w pisaniu muzeum do rejestru decyduje wysoki poziom działalności merytorycznej oraz znaczenie jego zbiorów. Zabytki o szczególnej wartości historycznej i artystycznej mogą przejść na własność państwa. Władze mogą też zając zabytek jeśli istnieją obawy, że ulegnie on zniszczeniu lub zostanie wywieziony za granicę

Uzupełnić:

• stowarzyszenia - kościelne, katolickie, świeckie

• szkolnictwo religijne w krajach Europy

• wolność religijna w Rosji, Ukrainie, Słowacji, Czechach, RFN

• ubezpieczenia socjalne duchownych

• osobowość prawna Kościołów i zw. wyznaniowych

• ochrona uczuć religijnych

• ochrona dziecka poczętego

1

28

---