Źródła zakażenia 

    Źródłem zakażenia nazywamy organizm ludzki lub zwierzęcy w którym: Znajdują się drobnoustroje chorobotwórcze

Namnażają się one Dostają się one do otaczającego środowiska, więc mogą zakażać kolejne, wrażliwe organizmy

 

Potencjalnym źródłem zakażenia mogą być: Chorzy ludzie lub chore zwierzęta; Nosiciele (zdrowi lub ozdrowieńcy) zarówno ludzie jak i zwierzęta; Zwłoki ludzi lub zwierząt przez krótki okres po śmierci; Pojemniki z hodowanymi drobnoustrojami (sztuczne warunki laboratoryjne przy braku zachowani należytej ostrożności lub wypadku);

 
 Zatem źródłem zakażenia nie mogą być: zbiorniki wodne, pożywienie, ziemia, przedmioty codziennego użytku itp.

Drogi szerzenia się zakażeń - inaczej drogi przenoszenia się zarazków, ważne etapy w cyklu krążenia zarazków w populacji ludzi, zwierząt lub roślin. Dzielą się na bezpośrednie i pośrednie. Znajomość tych dróg umożliwia walkę z zakażeniami a często także opanowanie epidemii.

• przeniesienie bezpośrednie

• bezpośrednia styczność (droga kontaktowa) z chorym lub nosicielem przy pocałunkach, kontakcie seksualnym (także analnym i oralnym), podczas pielęgnacji lub leczenia chorych (przeniesienie jatrogenne). Przeniesienie z jednej osoby na drugą, które nie są w relacji matka - dziecko nosi nazwę przeniesienia horyzontalnego.

• bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem

• zakażenia własnymi pasożytami np. owsika

• zakażenie wertykalne, od matki na dziecko, mogące nastąpić poprzez:

• drogę łożyskową (wrodzone postacie chorób: różyczka, toksoplazmoza)

• w czasie porodu (droga pochwowa, na przykład zakażenie opryszczkowe

• karmienie piersią

• przeniesienie pośrednie

• zakażona krew (również rodzaj przeniesienia jatrogennego)

• kontakt skóry z materiałem zanieczyszczonym

• przeniesienie rękoma (droga fekalno-oralna)

• droga pokarmowa (nośnikiem pokarm, woda, mleko) Droga pokarmowo-wodna (może być też tylko wodna lub tylko pokarmowa) - zwykle składa się z kilku ogniw: człowiek - woda - produkty spożywcze - człowiek - muchy - produkty spożywcze - człowiek. Drogą tą szerzą się następujące choroby: cholera, dur brzuszny, i dury rzekome, czerwonka, niektóre choroby odzwierzęce, liczne zatrucia pokarmowe.

• kropelkowa - w wyniku kichania lub kaszlenia na inną osobę. Droga powietrzno - kropelkowa - składa się z jednego ogniwa: człowiek - kropelki śluzu - człowiek, rzadziej tym ogniwem jest kurz. Tą drogą przenosi się znaczna liczba zarazków zakażających drogi oddechowe, a także wywołujących uogólnione choroby np. wirusy grypy, paciorkowce zapalenia płuc, dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, prątki gruźlicy wirus ospy wietrznej, grypy oraz kataru, pneumokoki;

• inhalacyjna - gdy mikroorganizm pozostaje w powietrzu przez dłuższy czas

• wektory - żywi przedstawiciele : stawonogi (muchy, komary, wszy, pchły), gryzonie.

• zakażenie poprzez glebę w której znajdują się zarazki

• Przez przedmioty codziennego użytku - może przenosić się szereg zarazków np. używanie tych samych ręczników powoduje przenoszenie się dwoinki rzeżączki, komórek i zarodników grzybów, bakteryjnych chorób skórnych, a także chorób pasożytniczych (świerzb). Podobne zakażenia są przenoszone przez bieliznę pościelową i osobistą. Do przedmiotów, które mogą pośredniczyć w przenoszeniu zarazków niektórych chorób należą zabawki dziecięce, niezbyt dokładnie myte naczynia używane do picia lub jedzenia.

• Szczególną odmianą tej drogi jest droga jatrogenna tj. niezamierzone przenoszenie zarazków przez narzędzia używane podczas diagnozowania i leczenia chorób (igły, strzykawki, endoskopy).

• Gleba - może pośredniczyć w przenoszeniu znacznej liczby zarazków. Z gleby hoduje się np. laseczki beztlenowe - Clostridium tetani.

• Pomimo że mogą chorować i ginąc z powodu zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi groźnymi dla nich samych oraz człowieka, to najczęściej są one mechanicznymi oraz fizjologicznymi przenosicielami (wektorami) mikroorganizmów. 
  Najważniejsze owady odgrywające szczególną rolę w szerzeniu się chorób zakaźnych to:   

• Wszy - w naszych warunkach klimatycznych są one zarówno źródłem zakażenia jak i przenosicielem riketsji wywołujących m.in. dur plamisty; 
  Pchły - przenoszą ze szczurów na ludzi pałeczki dżumy (Yersinia pestis); 

• Muchy - są przenosicielami zarazków wywołujących przede wszystkim choroby przewodu pokarmowego: pałeczek duru brzusznego oraz durów rzekomych, pałeczek czerwonki, enterowirusów oraz wirusów poliomelitis;

• Komary - w klimacie umiarkowanym są głównie przenosicielami arabowirusów. Na obszarach okołozwrotnikowych przenoszą zarodźce malarii (plasmodium) oraz wirusa żółtej gorączki; 

• Kleszcze - są nosicielami i przenosicielami niektórych wirusów np. wirusów zapalenia mózgu a także riketsji oraz licznych bakterii;

Zarazek - jest to żywy organizm stanowiący czynnik etiologiczny choroby zakaźnej (bionozy) Powyższa definicja dotyczy: bakterii, wirusów, pierwotniaków oraz grzybów. Drobnoustroje chorobotwórcze (zarazki) są pasożytami przystosowanymi do życia w organizmach człowieka lub zwierzęcia. 
Rezerwuar zarazków - elementy przyrody ożywionej i nieożywionej zakażone/skażone patogenami, z których istnieje możliwość przeniesienia zarazków (zakażenia) na rośliny, zwierzęta lub ludzi. Rezerwuar jest dla danych zarazków środowiskiem, w którym się rozmnaża.
Przykłady:

• koń jest rezerwuarem dla laseczek tężca Clostridium tetani,

• człowiek jest rezerwuarem dla wirusów HIV,

• gryzonie jest rezerwuarem dla pałeczek dżumy Yersinia pestis.

Rezerwuar zarazków stanowi pierwsze ogniwo łańcucha epidemiologicznego.
Łańcuch epidemiologiczny to ogniwa niezbędne do wystąpienia zakażenia:

• źródło zakażenia lub rezerwuar drobnoustrojów

• drogi i czynniki przenoszenia się drobnoustrojów

• podatny na zakażenie zdrowy człowiek

Brak jednego z wyżej wymienionych trzech ogniw decyduje o niewystąpieniu choroby zakaźnej.
Nosicielstwo jest stanem specyficznej równowagi immunobiologicznej wytwarzającej się pomiędzy drobnoustrojem a zakażonym organizmem. Chorobotwórczy drobnoustrój namnaża się w ciele gospodarza i jest wydalany na zewnątrz ale nie działa patogennie na jego organizm.  
Nosicielem nazywamy organizm, który nie wykazuje widocznych objawów chorobowych, wydalając jednocześnie zarazki wraz z kalem, łuszcząca się skórą lub plwociną. Stanowi on potencjalne źródło zakażenia dla całego otoczenia.
Choroba zaraźliwa 
Choroba zakaźna, która może się przenosić bezpośrednio pub pośrednio z osoby zakażonej na zdrową

Choroba pasożytnicza (parazytoza) 

Jest to choroba zakaźna, w której uczestniczą drobnoustroje zaliczane do grupy pasożytów (pierwotniaki, robaki płaskie i obłe) 

Choroba oportunistyczna 

Choroba zakaźna wywołana przez drobnoustroje oportunistyczne, czyli takie które z reguły nie są patogenne dla ludzi. Najczęściej wywołują zakażenia u pacjentów z obniżoną odpornością (np. AIDS) lub cierpiący na choroby wyniszczające (nowotwory).

Zakażenie, infekcja (z łac. infectio) - wtargnięcie do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych. W celu wywołania choroby muszą one pokonać odporność organizmu. Jeżeli wrota zakażenia znajdują się w pobliżu miejsca występowania infekcji mówi się o zakażeniu miejscowym. Gdy zakażeniu towarzyszą objawy ogólnoustrojowej reakcji zapalnej taki stan nazywa się sepsą.

Przez zakażenie bakteriami (podobnie jak wirusami i grzybami) rozumie się ich wniknięcie do organizmu i rozmnażanie się w nim. Nie jest to równoznaczne z chorobą zakaźną, nawet w przypadku zjadliwych bakterii chorobotwórczych. Dopiero naruszenie równowagi biologicznej wyrażające się przewagą zarazka i uszkodzeniem organizmu gospodarza prowadzi do rozwoju choroby zakaźnej (np. przejście zakażenia gruźliczego, procesu często nieczynnego, w chorobę — czynny proces gruźliczy). Terminy choroba zakaźna i choroba zaraźliwa nie zawsze są równoznaczne, na przykład tężec, botulizm (zatrucie jadem kiełbasianym) są chorobami zakaźnymi, bo wywołanymi przez zarazki lub ich produkty, lecz nie są chorobami zaraźliwymi. Źródła zakażenia, drogi przenoszenia zarazków i inne związane z tym dane są przedmiotem nauki o chorobach zakaźnych (epidemiologii i epizootiologii). Chorobotwórczość jest to zdolność mikroorganizmu do powodowania w makroorganizmie zmian stanu fizjologicznego, manifestujących się objawami klinicznymi oraz zmianami patologicznymi. Chorobotwórczość jest pojęciem złożonym i zależy od właściwości bakterii, atakowanego makroorganizmu i warunków środowiskowych, w których przebywa zarazek i zwierzę. Podstawą chorobotwórczości drobnoustrojów są ich procesy życiowe i produkty metabolizmu. One decydują, czy drobnoustrój jest chorobotwórczy czy też niechorobotwórczy. Bakterie chorobotwórcze nazywa się też pasożytami, a niechorobotwórcze — są profitami.

Bakteria może wywierać działanie chorobotwórcze dzięki zdolności rozprzestrzeniania się w organizmie gospodarza. Tę zdolność określa się mianem inwazyjności. Innym sposobem chorobotwórczego działania jest toksyczność, czyli zdolność wytwarzania jadów przez bakterie, zlokalizowane często nawet tylko w miejscu wniknięcia zarazków. Pewne drobnoustroje mogą wykazywać tylko inwazyjność, inne tylko toksyczność. Przykład pierwszej ewentualności stanowi włoskowiec różycy, zarazek o bardzo dużej inwazyjności, którego wyciągi nie są toksyczne dla zwierząt. Natomiast laseczka tężca nie jest inwazyjna (pozostaje w miejscu wniknięcia), a działa chorobotwórczo wyłącznie dzięki wydzielaniu bardzo silnej toksyny. W większości przypadków stwierdza się oba sposoby działania chorobotwórczego drobnoustrojów — są więc one zarówno inwazyjne, jak i toksyczne, z przewagą jednej lub drugiej właściwości. Na przykład Streptococcus pyogenes przy płonicy uszkadza organizm działaniem toksyny, a przy gorączce połogowej następuje ogólne zakażenie krwi (inwazyjność). Clostridium perfringens może rozmnażać się w jelicie owcy i bez inwazji do tkanek spowodować śmierć zwierzęcia przez działanie toksyn. Jeżeli jednak zarazek ten dostanie się do rany i zaistnieją warunki beztlenowe, to jego łączne działanie — inwazyjne i toksyczne — spowoduje rozwój martwicy (zgorzeli) gazowej.

Rodzaje zakażeń

• zakażenie podkliniczne (utajone, bezobjawowe) - zakażenie przebiegające bez objawów choroby

• zakażenie poronne - o łagodnym i krótkotrwałym przebiegu

• zakażenie miejscowe

• zakażenie uogólnione (posocznica)

• zakażenie pokarmowe - zakażenie wywołane przez drobnoustroje chorobotwórcze znajdujące się w pokarmie i wodzie, które dostały się przez układ trawienny

• zakażenie wewnątrzszpitalne (zakażenie szpitalne) - każde zakażenie związane z pobytem w szpitalu.

• zakażenie mieszane - jednocześnie wywołane przez kilka różnych patogenów

• zakażenie kropelkowe - infekcja wywołane przez zarazki znajdujące się we wdychanym powietrzu

• zakażenie endogenne (samozakażenie, autoinfekcja) - zakażenie wywołane przez florę rezydentną (bytującą w organizmie człowieka); większość z nich to zakażenia oportunistyczne

• nadkażenie (superinfekcja) - ponowne zakażenie tym samym zarazkiem w czasie trwania leczenia lub rekonwalescencji

• reinfekcja - ponowne zakażenie tym samym patogenem po wyzdrowieniu

• zakażenie oportunistyczne

Zakażenie oportunistyczne - endogenne zakażenie charakterystyczne dla osobników o obniżonej odporności (u człowieka głównie spowodowane przez AIDS), ale także wskutek immunosupresji (przy transplantacjach) oraz przy stosowaniu antybiotyków (niszczenie flory fizjologicznej). Czynnikiem tych zakażeń są głównie patogeny uznawane do niedawna za niechorobotwórcze (np. zakażenia florą rezydentną).

• pierwotniakowe

• toksoplazmoza (zajęcie ośrodkowego układu nerwowego lub jako zapalenie płuc)

• kryptosporydioza (wodnista biegunka)

• grzybicze

• kandydoza jamy ustnej, przełyku i dalszych odcinków przewodu pokarmowego, a także płuc

• kryptokokoza (zapalenie płuc, ciężkie zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu)

• zakażenie Pneumocystis jiroveci - najczęściej spotykane zakażenie oportunistyczne u chorych na AIDS - zapalenie płuc o ciężkim i nawracającym przebiegu, wymagające leczenia szpitalnego; w 50 proc. przypadków jest pierwszym objawem AIDS

• wirusowe

• cytomegalia (zajęcie układu pokarmowego, siatkówki, zapalenie płuc)

• zakażenia wirusem opryszczki

• półpasiec o ciężkim przebiegu

• bakteryjne

• poantybiotykowe zapalenie jelit (Clostridium difficile)

• wywołane przez prątki gruźlicy (gruźlica płuc, częste są postacie nietypowe - Mycobacterium avium complex)

• posocznice salmonellozowe

Zakażenie pierwotne 

Występuje gdy określony drobnoustrój wniknął do organizmu żywiciela po raz pierwszy. 
Zakażenie ponowne (reinfekcja) 

Ponowne wtargnięcie tego samego drobnoustroju do organizmu, w którym zakażenie pierwotne jeszcze nie wygasło. 

Nadkażenie (superinfekcja) 

Ponowne zakażenie dużymi dawkami drobnoustrojów, przy istniejących jeszcze objawach i skutkach pierwotnego zakażenia. Superinfekcja często pojawia się w przebiegu gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis).

 Zakażenie wtórne (towarzyszące) 

Zakażenie nowym drobnoustrojem w czasie trwania innej choroby podstawowej. Często dochodzi do nich w przypadku zakażeń wirusowych po których dochodzi do zakażeń bakteryjnych np. grypa po gronkowcowym zapaleniu płuc ponadto zakażenia grzybicze po zakażeniach bakteryjnych (aspergiloza w następstwie gruźlicy). 

Zakażenie mieszane (wielobakteryjne, wielodrobnoustrojowe) 

Co najmniej dwa gatunki biorą udział w zakażeniu danego organizmu. Możliwa jest również sytuacja, gdy w zakażeniu mieszanym biorą udzial drobnoustroje należące do tego samego gatunku ale do różnych typów antygenowych (serotypów), bakteriofagowe (fagotypy, lizotypy) 

Zakażenie utajone (latentne) 

Powstaje w sytuacji, gdy po przebyciu choroby jawnej (objawowej) drobnoustrój pozostaje w organizmie gospodarza. Przykładem są tu: pałeczki Brucella, Frascinella, Listeria monocytogenes itp. 

Zakażenie pozaszpitalne 

Zakażenie nabyte zwykle jako pierwotne poza zakładem opieki zdrowotnej.  

Zakażenie szpitalne 

Zakażenie, które nastąpiło w szpitalu i ujawniło się co najmniej po 48 godzinach od przyjęcia do szpitala lub po jego opuszczeniu. Aby zakażenie można było uznać za szpitalne powinno być spowodowane przez czynnik chorobotwórczy, pochodzący od innego chorego, pracowników szpitala lub endogenny czynnik biologiczny. Zakażenia szpitalne dzielimy na:  

Egzogenne - drobnoustrój pochodzi od innego pacjenta lub personelu a także z rezerwuarów szpitalnych;

Endogenne - drobnoustrój stanowi własną florę pacjenta już w momencie przyjścia do szpitala lub drobnoustrój, którego nosicielem stałym lub przejściowym stal się pacjent w czasie pobytu w szpitalu

Epidemia - występowanie w określonym czasie i na określonym terenie przypadków zachorowań, zachowań lub innych zjawisk związanych ze zdrowiem w liczbie istotnie większej niż oczekiwana. Epidemie o niewielkiej liczbie przypadków zachorowań ograniczone do określonego obszaru i czasu określa się terminem ognisko epidemiczne (ang. outbreak). Obecnie termin epidemia jest coraz częściej używany w literaturze naukowej również na oznaczenie epizoocji. W polskim prawie administracyjnym stosowana jest definicja legalna epidemii choroby zakaźnej, którą określono jako "wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących" W języku potocznym termin epidemia używany jest często jako synonim masowych zachorowań wywołanych chorobami zakaźnymi.

Masowe epidemie chorób zakaźnych:

• 165-180 - epidemia ospy prawdziwej w Imperium Rzymskim

• 1347-1352 - epidemia dżumy w Europie (tzw. "Czarna śmierć") zabija 1/3 ludności Kontynentu

• 1665 - epidemia dżumy w Londynie

• 1800 - wielka epidemia żółtej gorączki w Hiszpanii i Afryce Północnej.

• 1831 - epidemia cholery na Śląsku

• 1918 - pandemia grypy zabiła 50 milionów ludzi (tzw. grypa "hiszpanka")

• 1963 - epidemia ospy prawdziwej we Wrocławiu

• 2009 - pandemia grypy wywołanej wirusem typu A(H1N1)v tzw. świńska grypa

W epidemiologii endemią nazywa się stałe występowanie zachorowań na określoną chorobę (np. chorobę zakaźną) na danym obszarze w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie.

Pandemia (gr. pan = 'wszyscy' + gr. demos = 'lud') - epidemia obejmująca rozległe obszary, np. cały kontynent lub nawet świat; epidemia danej choroby zakaźnej, występująca w tym samym czasie w różnych krajach i na różnych kontynentach.

Cechy choroby sprzyjające wybuchowi pandemii

• niska śmiertelność

• wysoka zaraźliwość (Ro>>1)

• długi okres zaraźliwości, w tym zaraźliwość w okresie bezobjawowego przebiegu choroby

• brak naturalnej odporności populacji (biologiczny czynnik chorobotwórczy lub jego szczep nie występujący od dawna lub nigdy przedtem)

Choroba zabija rzadko, nie zamyka sobie drogi rozprzestrzeniania się - nie niszczy bowiem swoich nosicieli. Niegroźne objawy lub ich brak sprzyjają zlekceważeniu choroby.

Najgroźniejsze pandemie i zagrożenia nimi w XX i XXI wieku

• grypy

• grypa hiszpanka (1918-1919) - ponad 50 mln ofiar śmiertelnych na całym świecie

• grypa azjatycka (1957) - ok. 1 mln ofiar śmiertelnych na całym świecie

• grypa Hong-Kong (1968) - ok. 1 mln ofiar śmiertelnych na całym świecie

• Pandemia grypy A/H1N1 (od 11 czerwca 2009) ^[1]

• AIDS - masowe zachorowania; zwłaszcza na kontynencie afrykańskim

Bakterie są bezwzględnie potrzebne do wykształcenia w okresie wczesnego dzieciństwa i podtrzymywania później zdolności obronnych.

Drobnoustroje (mikroorganizmy):

Drobnoustroje, mikroorganizmy, sztuczna grupa nie mająca formalnego charakteru systematycznego, obejmująca drobne, zwykle jednokomórkowe organizmy widoczne pod mikroskopem. Należą do nich bakterie, pierwotniaki, wirusy, liczne glony, niektóre grzyby i pleśnie. Wiele drobnoustrojów pasożytuje w innych organizmach, w tym u człowieka, wywołując choroby zakaźne. Drobnoustroje chorobotwórcze nazywamy zarazkami. Liczne drobnoustroje są niezbędnymi symbiontami organizmów wyższych (np. mikroflora jelitowa i symbiotyczne orzęski pomagają zwierzętom trawić błonnik roślinny). Drobnoustroje są też zasadniczą grupą reducentów w ekosystemach.

• zagrażają prawidłowemu funkcjonowaniu organizmu, gdy nie spełniają należycie swoich zadań

• są mikroskopijnej wielkości i niedostrzegalne gołym okiem

• ich badaniem zajmuje się mikrobiologia 

Podział drobnoustrojów wg budowy komórki i sposobu rozmnażania się:

• drobnoustroje jednokomórkowe - bakterie, riketsje, chlamydie, mikoplazmy, pierwotniaki, drożdże

• wielokomórczaki (brak pełnych przegród między komorami) - głównie grzyby, z wyjątkiem kapeluszowych

• twory komórkopodobne - wirusy i priony

Priony - samoreplikujące się białka. Wywołują rzadkie choroby ośrodkowego układu nerwowego o przebiegu podobnym do chorób wirusowych o tzw. długim okresie wylęgania.

Wirusy - najmniejsze twory zdolne do rozmnażania się. Są pasożytami bezwzględnymi - niszczą komórki swoich „gospodarzy”. Walka z chorobami przez nie wywoływanymi polega głównie na profilaktyce - stosowaniu szczepień ochronnych, zwłaszcza przeciwko chorobom wieku dziecięcego.

Bakterie - większe od cząsteczek wirusów. Mogą żyć i rozmnażać się nie tylko w organizmach żywych, ale także w środowisku martwej materii (mogą rosnąć na sztucznych pożywkach). Rozmnażają się przez podział bezpłciowy na dwie komórki potomne.

Bakterie symbiotyczne:

• współżyją z organizmem ludzkim i wspomagają go

• są ewolucyjnie związane z człowiekiem i konieczne w utrzymywaniu prawidłowego stanu zdrowia.

• w jelitach wytwarzają witaminy i ułatwiają trawienie

• w pochwie wytwarzają kwas mlekowy

• u niemowląt i małych dzieci są konieczne w rozwoju układu odpornościowego

• gatunki te po sztucznym uodpornieniu na kilka antybiotyków są używane jako leki w czasie długotrwałych kuracji antybiotykami

Bakterie komensalne:

• obojętne dla zdrowia człowieka

• korzystają z resztek (wydzielin i wydalin) organizmu ludzkiego i przetwarzają je na własne potrzeby

• żyją na błonach śluzowych, na skórze i na nabłonku niektórych organów wewnętrznych (głównie w układzie pokarmowym i oddechowym)

• utrudniają zasiedlenie i rozmnażanie innym bakteriom

• przy wszelkich zmianach stanu zdrowia uszkodzeniach nabłonka przechodzą w stan pasożytnictwa

• niektóre wówczas nasilają nawet działanie chorobotwórcze innych bakterii (np. próchnica zębów)

• w zdrowym organizmie nie są zagrożeniem, aby nie dopuścić do zagrożeń z ich strony wystarczają zwykłe zabiegi higieniczne: mycie ciała, mycie zębów, zmiany bielizny osobistej, odpowiednie odżywianie, odkażanie miejscowych mikrourazów i urazów, przeglądy i leczenie zębów

• jeśli jednak atakują organizm stosuje się antybiotyki i inne leki  

 Bakterie chorobotwórcze:

• szkodliwe dla organizmu

• wywołują choroby zakaźne

• rozmnażając się w organizmie ludzkim zużywają związki chemiczne, a przez to uszkadzają i niszczą te komórki

• zbudowane są ze związków toksycznych szkodliwych dla człowieka i je wydzielają w postaci jadu lub enzymu 

• na ich działanie organizm reaguje obronnie wytwarzając przeciwciała

• wiele z nich wywołuje choroby o alergicznym podłożu

 Riketsje:

• bardzo małe, pałeczkowate bakterie

• nie rosną na sztucznych pożywkach, tylko w organizmach żywych lub hodowlach komórek

• z organizmu chorego lub nosiciela do zdrowego organizmu przenoszone są głównie przez owady (wszy, pchły, kleszcze)

• wywołują ciężkie choroby: dur (plamisty, wysypkowy, więzienny), bardzo rzadko - chorobę Brilla; choroby te głównie występują w USA i w strefie tropikalnej

• w epidemiach tych chorób stosuje się dezynsekcje, które ograniczają ich rozprzestrzenianie się

 Chlamydie:

• bardzo małe, ziarniakowate lub pałeczkowate bakterie

• rozmnażają się poprzez liczne podziały wewnątrz zakażonych komórek

• od chorych lub nosicieli przenoszone są bezpośrednio, np. drogą płciową lub poprzez powietrze, wodę, kurz

• chlamydie są wrażliwe na działanie większości znanych antybiotyków

Mikoplazmy:

• drobnoustroje podobne do bakterii

• są oporne na działanie antybiotyków z grupy penicylin i cefalosporyn

• rosną i rozmnażają się na pożywkach specjalnych

• wywołują głównie nietypowe zapalenia płuc

 Grzyby:

• jednokomórkowe, komórczakowate i wielokomórkowe rośliny nie mające barwników fotosyntetycznych (nie przyswajają dwutlenku węgla z powietrza)

• grupa ta obejmuje ok. 150 tys. gatunków

• są cudzożywne

• mają rozbudowany system przemiany materii

• łatwo żyją zarówno w środowisku naturalnym, jak i na specjalnych pożywkach

• rozmnażają się w różnorodny sposób

• wiele gatunków ma korzystny wpływ dla człowieka: przy ich udziale wytwarza się np. alkohole, witaminy, antybiotyki

• główna choroba przez nie wywoływana to drożdżyca (kandydoza) skóry, jamy ustnej, błon śluzowych, włosów, paznokci i narządów wewnętrznych

Pierwotniaki:

• typ bezkręgowców (jednokomórkowce)

• rozmnażają się przez bezpłciowy podział prosty lub wielokrotny

• są samożywne w środowiskach naturalnych albo cudzożywne

• niektóre gatunki są pasożytami bezwzględnymi

Bakterie
Bakterie to jedna z gromad królestwa bezjądrowych (Procaryota). Bakterie, podobnie jak pozostałe komórki prokariotyczne, wykazują zwykle niewielkie rozmiary. Typowa komórka bakteryjna ma zwykle średnicę ok. 1 μm (tj. 10^-6m), przy długości nie przekraczającej 5 μm. Spotyka się jednak również bakterie o mniejszych wymiarach, np. wiele ziarniaków ma średnicę 0,5 μm, a z drugiej strony znane są również prawdziwe giganty. Największym znanym obecnie gatunkiem bakterii jest Thiomargarita namibiensis (siarkowa perła Namibii), której komórka może mieć długość nawet 2 mm. Bakterie są najbardziej różnorodnymi i wszędobylskimi mieszkańcami Ziemi. Oprócz "normalnych" środowisk zasiedlają także gorące źródła i inne pozornie niegościnne okolice. Kiedy warunki bytowe stają się nie do zniesienia nawet dla bakterii, niektóre z nich wytwarzają przetrwalniki, które umożliwiają im przetrwanie kryzysowego okresu. W niesprzyjających warunkach, np. przy wysychaniu podłoża, wiele bakterii przechodzi w stan spoczynku. Komórka traci wodę, kurczy się nieco i pozostaje w stanie spoczynku do chwili ponownego nawilgotnienia środowiska. Inne gatunki do przeżycia szczególnie niesprzyjających warunków, skrajnej suszy, wysokiej lub niskiej temperatury, wytwarzają przetrwalniki (spory). W wyniku wytwarzania i kiełkowania przetrwalników ogólna liczba osobników nie zwiększa się. Przy przekształcaniu się w przetrwalnik komórka kurczy się i zaokrągla w obrębie istniejącej ściany komórkowej oraz otacza się nową, grubszą ścianą wewnątrz ściany starej. Kiedy warunki zewnętrzne stają się znowu odpowiednie do wzrostu, przetrwalnik absorbuje wodę, rozrywa okrywę zewnętrzną i przekształca się w normalną komórkę bakteryjną. Stwierdzono, iż spory pałeczek wąglika zachowują żywotność i są zdolne do kiełkowania nawet po 30 latach. Są bakterie, które żyją w symbiozie z innymi organizmami: przykładem są bakterie brodawkowe albo inne bakterie, które zamieszkują ludzkie jelita i tam produkują witaminy potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Jak widać, nie wszystkie bakterie są szkodliwe dla człowieka, ale oczywiście istnieją także groźne bakterie chorobotwórcze, które mogą wywoływać takie przykre przypadłości, jak angina, zapalenie oskrzeli i kiła. Niektóre pasożytują w organizmach ludzkich, zwierzęcych i roślinnych (bakterie chorobotwórcze). Bakterie korzeniowe, bakterie brodawkowe z rodzaju Rhizobium, żyją w symbiozie z roślinami motylkowatymi, dostarczając im związków azotu w zamian za węglowodany. Po zakażeniu wytwarzają w korzeniach brodawkowate narośle (brodawki korzeniowe). Mają zdolność wiązania azotu cząsteczkowego, dlatego rośliny motylkowe używane są jako zielony nawóz. Do najważniejszych grup ekologiczno-fizjologicznych należą bakterie glebowe (wytwarzające m.in. próchnicę glebową) i bakterie korzeniowe. Ze względu na wykorzystywane źródło energii wyróżnia się m.in. bakterie: siarkowe (uzyskujące energię, potrzebną do asymilacji dwutlenku węgla, podczas utleniania siarki i jej związków), metanowe (rozkładające związki organiczne z wytworzeniem metanu), wodorowe (utleniające wodór cząsteczkowy), żelazowe (utleniające związki żelazawe do żelazowych), purpurowe siarkowe (samożywne, zawierające bakteriochlorofil, które w czasie fotosyntezy redukują dwutlenek węgla, utleniając siarkowodór) i purpurowe bezsiarkowe (na świetle, przy braku tlenu, samożywne, w czasie fotosyntezy redukujące dwutlenek węgla przez utlenianie znajdujących się w środowisku alkoholi lub wodoru).

Kształty i rozmiary komórek bakteryjnych

    PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA KSZTAŁT:
    ziarniaki - kuliste
    pałeczki - wydłużone
    krętki - spiralne
    promieniowce - nitkowato rozgałęzione
    przecinkowce - przypominające przecinki
    maczugowce - przypominające maczugi
    śrubowce - mają kształt falisty i są podobne do węży

    PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB GRUPOWANIA SIĘ:
    dwoinki - występują parami
    czworaczki - występują czwórkami
    sześcianki - występują szóstkami (w dwu rzędach po trzy)
    paciorkowce - tworzą łańcuszki
    gronkowce - nieregularne skupienia na kształt kiści winogron

    PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA TO, CZY PRZEMIANA MATERII ZACHODZI W OBECNOŚCI WOLNEGO TLENU
    bezwzględne tlenowce - rosną tylko w obecności tlenu atmosferycznego i czerpią energię drogą oddychania tlenowego;
CZY BEZ TLENU:
    bezwzględne beztlenowce - rosną tylko w nieobecności tlenu, czerpią energię drogą beztlenową;
    względne beztlenowce - rosną w niskich stężeniach tlenu atmosferycznego, czerpią energię także drogą oddychania beztlenowego.
    W tej grupie jest najwięcej bakterii chorobotwórczych.
    INNY PODZIAŁ:
    bakterie cudzożywne - żyją jako roztocza lub pasożyty czerpiące gotowe związki organiczne z innych organizmów.
    bakterie samożywne - zdolne do przyswajania dwutlenku węgla albo w procesie fotosyntezy, albo w procesie chemosyntezy.
    ZE WZGLĘDU NA TEMPERATURĘ, w której bakterie utrzymują żywotność, dzielimy je na:
    bakterie psychrofilne - giną poniżej temperatury: 0° Celsjusza i powyżej: 30° Celsjusza, najlepiej rozwijają się w temperaturze: 15° Celsjusza.
    bakterie mezofilne - giną poniżej temperatury: 10° Celsjusza i powyżej: 45° Celsjusza, najlepiej rozwijają się w temperaturze: 30-37° Celsjusza.
    W tej grupie znajdują się bakterie chorobotwórcze, dla których optymalna jest temperatura ciała ludzkiego.
    bakterie termofilne - giną poniżej temperatury: 40° Celsjusza i powyżej: 70° Celsjusza, najlepiej rozwijają się w temperaturze: 52° Celsjusza.
    Bakterie te żyją w gorących źródłach siarkowych, żelazowych oraz w gorących ściekach.

    PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA FUNKCJE:
    pożyteczne bakterie fermentacyjne (fermentacja mlekowa, octowa)
    i bakterie chorobotwórcze (prątki gruźlicy, pałeczki duru brzusznego i czerwonki, przecinkowce cholery, maczugowce błonicy, paciorkowce i gronkowce wywołujące schorzenia ropne).
Podział ze względu na wynik barwienia metodą Grama:

• Bakterie Gram-ujemne, G- Bakterie barwiące się na czerwono w barwieniu metodą Grama. W budowie komórki bakterii G-, w przeciwieństwie do Gram-dodatnich, wyróżnia się zewnętrzną błonę komórkową. Ściana komórkowa bakterii G- jest cieńsza, zawiera mniej warstw peptydoglikanu (mureina zbudowana jest z nietypowych aminokwasów i połączonych w łańcuchy pochodnych cukrów. Chemicznie jest to biopolimer kwasu mureinowego i N-acetyloglukozaminy.).

• Bakterie Gram-dodatnie, G+ Bakterie barwiące się na niebiesko w barwieniu metodą Grama. W budowie komórki bakterii G+, w przeciwieństwie do Gram-ujemnych, nie wyróżnia się zewnętrznej błony komórkowej.

W większości bakterie to organizmy cudzożywne (heterotrofy), które żyją jako roztocza lub pasożyty czerpiące gotowe związki organiczne z innych organizmów. Niektóre bakterie są samożywne (autotrofy) czyli zdolne do przyswajania dwutlenku węgla albo w procesie fotosyntezy, albo w procesie chemosyntezy (utleniania związków trujących bądź nieprzyswajalnych, któremu towarzyszy wydzielenie energii oraz powstanie związków przyswajalnych).

Podział ze względu na uzyskiwanie energii z przeprowadzanych przez siebie procesów utleniania związków nieorganicznych.:

• siarkowe (uzyskujące energię, potrzebną do asymilacji dwutlenku węgla, podczas utleniania siarki i jej związków),

• metanowe (rozkładające związki organiczne z wytworzeniem metanu),

• wodorowe (utleniające wodór cząsteczkowy),

• żelazowe (utleniające związki żelazawe do żelazowych),

• purpurowe siarkowe (samożywne, zawierające bakteriochlorofil, które w czasie fotosyntezy redukują dwutlenek węgla, utleniając siarkowodór),

• purpurowe bezsiarkowe (samożywne, w czasie fotosyntezy redukujące dwutlenek węgla przez utlenianie znajdujących się w środowisku alkoholi lub wodoru).

BUDOWA BAKTERII

Komórka bakterii otoczona jest błoną cytoplazmatyczną, a także ścianą komórkową i niekiedy otoczką śluzową. Ściana komórkowa wytwarza charakterystyczne wyrostki (fimbrie), które prawdopodobnie pełnią rolę w

procesach płciowych. Narządem ruchu bakterii są rzęski bakteryjne. W cytoplazmie mieszczą się rybosomy, mezosomy (zawierające enzymy i spełniające rolę mitochondriów), substancje zapasowe oraz - u bakterii samożywnych - ziarna chromatoforowe, zawierające barwniki. Bakteria nie ma wyodrębnionego jądra. Jego odpowiednikiem jest nukleoid nie oddzielony błoną od reszty cytoplazmy, a zawierający genofor (chromosom bakteryjny) zbudowany z DNA w formie zamkniętego pierścienia. W komórkach wielu gatunków bakterii oprócz genoforu występują także znacznie mniejsze od niego koliste cząsteczki DNA zwane plazmidami.

W niesprzyjających warunkach bakterie tworzą formy przetrwalnikowe. Rozmnażają się wegetatywnie, przez podział, który jest poprzedzony replikacją genoforu. U bakterii występują procesy płciowe które zachodzą w komórkach bakterii. Proces płciowy nie zwiększa liczby komórek choć powoduje wymieszanie materiału genetycznego między komórkami, co prowadzi do wymieszania materiału genetycznego bakterii i ich lepszego przystosowania się do warunków środowiska. W większości przypadków bakterie rozmnażają się przez podział komórki. Z podziałem komórki związane jest podwojenie materiału genetycznego zawartego w genoforze. Proces ten powiązany jest ze wzrostem ściany komórkowej, do której przyczepiony jest nukleoid. U niektórych bakterii występuje pączkowanie, komórka powstaje poprzez uwypuklenie ściany komórkowej macierzystej.

Bakterie - ich rola
Bez wielkiej przesady można powiedzieć, że Bakterie występują wszędzie. Spotykamy je bowiem w całej biosferze. Gdyby nie było bakterii i innych drobnoustrojów, Powierzchnia Ziemi zostałaby pokryta wielometrową warstwą ciał martwych roślin i zwierząt. Nowe Rośliny, pomimo dostępu światła, nie mogłyby urosnąć, ponieważ w glebie nie byłoby niezbędnych soli mineralnych. Brak roślin oznaczałby śmierć głodową zwierząt. I tak zakończyłaby się Historia życia na Ziemi. Żywe Bakterie będące w stanie aktywnym występują tyko w środowisku płynnym albo półpłynnym. W powietrzu mogą występować przejściowo, przenoszone np. w grudkach pyłu. W środowisku powietrznym najczęściej spotykamy Przetrwalniki które są przenoszone przez Wiatr na znaczne odległości. To niezwykle szerokie rozprzestrzenienie bakterii możliwe jest dzięki bardzo drobnym wymiarom tych organizmów, ich ogromnej sile rozrodczej, odporności na niekorzystne dla życia warunki otoczenia i wielkiej różnorodności wymagań życiowych. W dogodnych warunkach Bakterie rozwijają się masowo, a szczególnie w miejscach gdzie występuje dużo różnych substancji organicznych ( ścieki, Obornik, Kompost, muły denne, dobrze nawożona gleba). Zacznijmy od wpływu bakterii na środowisko i rośliny. Na skutek działalności tych mikroorganizmów szczątki roślinne i zwierzęce ulegają rozkładowi na związki proste, jak Amoniak, CO2, H2O, po czym zostają one włączone w ogólny obieg materii. Bakterie oddziałują także związki nieorganiczne. Stanowią wiąc ważne Ogniwo w procesie krążenia pierwiastków w przyrodzie (głównie węgla, azotu, fosforu i siarki). bakterie brodawkowe inaczej Bakterie azotowe mające zdolność wiązania azotu z powietrza, żyjące w symbiozie np. z roślinami motylkowymi, u których powodują powstawanie charakterystycznych brodawek korzeniowych. B.b. (Rhizobium) zaopatrują Rośliny w związki azotowe, w zamian korzystają z produkowanych przez Rośliny związków organicznych. Również bardzo ważnym procesem wzbogacającym glebę w Azot jest przeprowadzana przez niektóre Bakterie glebowe nitryfikacja. Najwięcej form bakteryjnych znajdujemy w glebie. Najwięcej bakterii znajduje się w warstwie gleby uprawianej ( do głębokości około 30 cm. W głębszych warstwach ich ilość szybko spada. Warto także zwrócić uwagą na pewien Rodzaj bakterii sinice. Występują one w jeziorach i stawach, niekiedy jest ich tak dużo że nadają wodzie zabarwienie oraz nieprzyjemny Smak i zapach. Przedstawiciele rodzaju Trichodesmium odznaczające się zawartością czerwonego barwnika, rozmnażają się od czasu do czasu w morzu Czerwonym, w takich ilościach, że Woda przybiera czerwone zabarwienie. Wiele słodkowodnych sinic, takich jak Anabaena, Microcystis czy Aphamzomenon, pojawia się masowo tworząc tzw. zakwity wody. Dzieje się tak, gdy wody, w których żyją, są bardzo bogate w związki pokarmowe, zwłaszcza w fosfor. Typowym czasem zakwitów sinicowych jest późne lato. Miliony kolonii tych bakterii, unosząc się w wodzie, tworzą gęstą sinozieloną zupą; zużywają całkowicie Tlen zawarty w wodzie, mogą też wydzielać trujące substancje, powodując nierzadko śmierć ryb, a czasem też ssaków wodnych. Sinice mogą być też pożyteczne. Gatunki, które mają zdolność wiązania wolnego azotu z powietrza, są wprowadzane do gleby jako nawóz. W południowo-wschodniej Azji przysmakiem są niektóre gatunki sinic z rodzaju trzęsidło; śluzowate Kolonie suszy się i je jako tzw. Chleb dobrego boga gór Tenga. Mają one także wpływ na PH gleby oraz dzięki nim zachodzi Mineralizacja związków. Także w organizmach zwierząt i ludzi Bakterie odgrywają ogromną role. Wiele bakterii jako środowisko życia obrało sobie Ciało żywych organizmów. Formy oddziaływania bakterii możemy podzielić na grupy uwzględniając ich Oddziaływanie korzystne lub nie korzystne dla danego organizmu. Dla wielu zwierząt, szczególnie jednokomórkowych pierwotniaków, Bakterie stanowią podstawowe źródło pożywienia. Przeżuwacze, np. Krowa czy Owca nie mogły by żyć bez bakterii (rozkładają one za pomocą enzymów celulozę na Składniki prostsze wykorzystywane przez organizm). U innych zwierząt i człowieka w przewodzie pokarmowym także spotyka się wiele bakterii zaangażowanych w rozkład nie strawionych substancji i dostarczających istotnych składników swoim gospodarzom. U człowieka Bakterie syntetyzują witaminą K i witaminy z grupy B. Różne gatunki bakterii wytwarzają w wyniku swoich procesów metabolicznych najrozmaitsze substancje. Wiele gałęzi przemysłu opiera się całkowicie lub częściowo na działalności bakterii. Specyficzne Bakterie produkują olbrzymie ilości związków chemicznych, jak Alkohol etylowy, Kwas octowy, Alkohol butylowy i aceton. Z obornika dzięki bakteriom można otrzymać biogaz (metan) wykorzystywany jako źródło energii, np. do poruszania silników. Z udziałem bakterii przebiegają procesy zachodzące przy suszeniu liści tytoniu, przygotowywania skór do garbowania, macerowaniu łodygi lnu i konopi w celu otrzymania włókna do wyrobu płótna i powrozów. Od bardzo dawna biochemiczne umiejętności bakterii wykorzystywano w procesach produkcji artykułów spożywczych, np. serów, kefirów i jogurtów. Wszelkie procesy kiszenia (np. kapusty, ogórków, kiszonki dla zwierząt) także opierają się na działalności bakterii, które poprzez Proces fermentacji poprawiają Smak i trwałość produktów spożywczych. Także przy produkcji kauczuku, jedwabiu, bawełny, kawy, czy Kakao nie obyło by się bez ich udziału. Nie można przecenią znaczenia bakterii w medycynie. Wiele bakterii w naturalnym środowisku wydziela substancje zabijające lub hamujące rozwój konkurencyjnych bakterii. Te substancje to Antybiotyki, wykorzystywane w leczeniu zakażeń bakteryjnych. Dzięki nim na skalą przemysłową produkuje się różne substancje chemiczne, między innymi niektóre Kwasy organiczne, wiele witamin i aminokwasów. Także jogurty które stanowią obecnie istotni element żywienia, zawierają żywe kultury bakterii kwasu mlekowego, głównie Streptococcus thermophilus oraz Lactobacillus acidophilus. Dzięki nim lepiej przyswajamy Wapń, Fosfor i magnez. Bakterie wytwarzają też Kwasy mlekowy i octowy, które niszczą chorobotwórcze Drobnoustroje pasożytujące w jelicie grubym. Jogurty zalecane są przede wszystkim przy chorobach układu pokarmowego, a szczególnie nowotworach Jelita grubego. Polecane są również osobom, które zażywają antybiotyki. Wzmacniają Odporność organizmu. Jeszcze większą Wartość Niż tradycyjne mają jogurty bio, które zawierają dodatkowo inne Bakterie z gatunku Lactobacillus acidophilus oraz Bifidobacterium sp. Te pożyteczne Drobnoustroje osiedlają się w przewodzie pokarmowym na dłużej, dlatego działają skuteczniej. Z drugiej strony to właśnie Bakterie powodują psucie się produktów spożywczych. Aby temu zapobiec, stosuje się różne zabiegi: pasteryzacją, zamrażanie, solenie, słodzenie, czy Dodawanie związków chemicznych hamujących rozwój bakterii. Są one również obecne w gospodarstwie domowym rozkładając Papier, Drewno, farbą, gumą. Ze wzglądu, że mają one prostą budową, przeprowadza się ma nich doświadczenia genetyczne.

Oddziaływania niekorzystne czyli antagonistyczne to takie kiedy Bakterie szkodzą przyrodzie i organizmom, pasożytują. Przyczyną występowania objawów bakteryjnych chorób zakaźnych jest namnażanie się bakterii w tkankach i wydzielanie przez nie substancji o charakterze toksycznym, przede wszystkim jadów. Podczas gdy Bakterie nie wnikają do narządów, ich jady mogą wraz z krwią rozprzestrzeniają się po organizmie. Wskutek tego zaatakowany Organizm choruje a nawet ginie. Często Zakażenie nie powoduje rozwoju choroby bądź powoduje po długim okresie nosicielstwa. Dopiero rozwój bakteriologii i medycyny w XIX i XX wieku doprowadził do opanowania kląski epidemii bakteryjnych. W wiekach średnich epidemie cholery czy dżumy dziesiątkowały Ludność całych kontynentów. Obecnie, dzięki szczepieniom ochronnym i innym działaniom prewencyjnym, a także dzięki wprowadzeniu leków takich jak Antybiotyki i Sulfonamidy, zakażenia bakteryjne zostały w znacznym stopniu ograniczone, choć nadal pozostają groźne. Do najważniejszych chorób bakteryjnych człowieka należą: Cholera, Trąd, Gruźlica, dur brzuszny, czerwonka bakteryjna, angina, szkarlatyna, krztusiec, Borelioza (przenoszona przez kleszcze), Zapalenie opon mózgowych, Kiła, rzeżączka. Oprócz typowych chorób możemy wyróżnią Zatrucia, w których nie namnażanie się bakterii w organizmie człowieka, lecz obecność wydzielanych egzotoksyn jest przyczyną stanu chorobowego. Do najczęstszych należą Zatrucia pokarmowe, powodowane przez Bakterie z rodzaju Salmonella, do najgroźniejszych - Zatrucie toksyną produkowaną przez laseczką tężca oraz jadem kiełbasianym wydzielanym przez laseczką jadu kiełbasianego. Chorobotwórcze Bakterie mogą przenosić się ze zwierząt na ludzi. Na kontakt z groźnymi bakteriami występującymi w środowisku naturalnym narażeni jesteśmy szczególnie latem. Rezerwuarem chorobotwórczych mikroorganizmów są zwierzęta domowe i dzikie. Choroba może przenosić się z nich na człowieka bezpośrednio, albo za pośrednictwem innych zwierząt - zwykle pasożytów zewnętrznych (np. Pchły, Wszy, Roztocza, kleszcze), zwanych wektorami. Szczególnie często źródłem zakażenia są Kleszcze, które żerując na zwierzęciu - nosicielu bakterii - ulegają zakażeniu, a następnie podczas kolejnego posiłku przenoszą je na inne zwierzęta, lub człowieka. Kleszcz reaguje na Promieniowanie podczerwone, czyli na ciepło. Kiedy zbliża się zwierzą, wyczuwa zmianą temperatury otoczenia i atakuje "ciepły obiekt". Dorosły kleszcz nie zaczyna pić krew od razu po ukłuciu. "Przygotowanie" miejsca zabiera mu około 24 godzin. Przykładem choroby przenoszonej na ludzi od zwierząt może także być bartoneloza, której nosicielami są Koty i którą można zakazić się bezpośrednio od nich, lub za pośrednictwem pcheł. W środowisku naturalnym można się zetknąć z wieloma innymi, rzadziej występującymi bakteriami, które również mogą wywołać zakażenia u ludzi. Innym negatywnym dla człowieka przejawem działalności bakterii są powodowane przez nie procesy rozkładu, które przysparzają wiele strat gospodarce ludzkiej.

Znaczenie i życie bakterii

W gospodarce człowieka

- rozkład i gnicie materii organicznej martwej - przeciwdziałają gromadzeniu się w środowisku obumarłych roślin i zwierząt a tym samym przyczyniają się do obiegu materii w przyrodzie
- włączają w obieg materii niektóre pierwiastki - C, S, P, N.
- spulchniają glebę
- są wykorzystywane w przemyśle mleczarskim
- do otrzymywania kiszonek [biorą udział w tworzeniu próchnicy -procesy kiszenia (kapusta, ogórków)] -są niezbędnym ogniwem w obiegu materii w przyrodzie
- bakterie symbiotyczne w przewodzie pokarmowym szczególnie dużo ich jest u zwierząt roślinożernych trawią celulozę są źródłem witamin B i K dla gospodarza
- do produkcji witamin B12 oraz antybiotyków
- do produkcji alkoholu octu kwasu mlekowego w przemyśle mleczarskim
- nitryfikacja gleby i fermentacja obornika
- biologiczne oczyszczanie ścieków -symbioza bakterii z niektórymi roślinami uprawnymi -źródło pożywienia -rozkładanie celulozy -produkcja produktów spożywczych (sery, kefiry) -symbioza bakterii z innymi organizmami: bakterie brodawkowe roślin motylkowych -brodawki-tworzą się w wyniku zasiedlenia korzeni przez bakterie, które część- wytworzonych soli azotu oddają roślinie, w zamian uzyskują organiczne produkty fotosyntezy -funkcje chorobotwórcze -zabijanie lub hamowanie rozwoju konkurencyjnych bakterii (ANTYBIOTYK)
- produkcja kwasów organicznych, witamin i aminokwasów

Negatywne znaczenie bakterii

- wywołują choroby człowieka, zwierząt i roślin
- powodują gnicie produktów spożywczych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego
- powodują niszczenie materiałów przemysłowych
- uwalniają azot od atmosfery
- powodują straty w gosp. człowieka
- przeprowadzanie procesów gnilnych

Bakterie chorobotwórcze

Około 200 gatunków bakterii wywołuje choroby u ludzi. Szkodliwe działanie bakterii może być pośrednie lub bezpośrednie. Oddziaływanie bezpośrednie polega na tym, że bakteria rozwija się w organizmie człowieka, atakując tkanki, rozmnażając się w nich i produkując toksyny, które niszczą komórki lub dezorganizują ich pracę, wywołując miejscowe lub uogólnione zmiany.

Oddziaływanie pośrednie ma miejsce wówczas, gdy bakterie zmieniają środowisko, czyniąc je szkodliwym dla człowieka (np. zatrucie pokarmu jadem kiełbasianym). Toksyny bakteryjne dzielimy na endotoksyny i egzotoksyny. Kryterium podziału jest sposób uwalniania toksyny; egzotoksyny są wydzielane przez bakterię na zewnątrz, endotoksyny znajdują się w środku komórki bakteryjnej i wydostają się z niej dopiero po zniszczeniu komórki. Egzotoksyny są wydzielane głównie przez bakterie gramdodatnie i mają białkowy charakter, endotoksyny mają skomplikowaną budowę chemiczną i są produkowane przez bakterie gramujemne. Egzotoksyny bakteryjne należą do najsilniejszych znanych trucizn. Laseczka jadu kiełbasianego wytwarza toksynę botulinową (jad kiełbasiany), która hamuje przewodzenie bodźców w synapsach nerwowo - mięśniowych. Toksyna czerwonkowa produkowana przez bakterię czerwonki niszczy naczynia krwionośne. Toksyna błonicza wydzielana przez maczugowca błonicy hamuje proces syntezy białek.
Toksyna tężcowa wytwarzana przez laseczkę tężca powoduje skurcze wszystkich mięśni, doprowadzając często do śmierci z uduszenia.
Szkodliwy wpływ bakterii na organizm człowieka nie ogranicza się do działania toksyn. Niebezpieczne mogą być również efekty działania bakterii w tkankach (np. laseczka zgorzeli gazowej wywołująca gangrenę), blokowania naczyń krwionośnych przez duże ilości bakterii czy zbyt gwałtownej odpowiedzi odpornościowej zaatakowanego organizmu, prowadzącej do uszkodzenia własnych tkanek (np. trąd).
Bakterie wywołujące choroby człowieka należą do następujących klas: chlamydie, riketsje, mykoplazmy, krętki i bakterie właściwe.

Choroby zakaźne

Choroby zakaźne, choroby infekcyjne - grupa chorób ludzi, zwierząt i roślin, będących następstwem zakażenia i złamania sił odpornościowych organizmu (lub w odwrotnej kolejności) lub obecności w organizmie bioaktywnych toksyn (jadów) drobnoustrojów.
Czynnik etiologiczny i postacie

Przyczyną chorób zakaźnych mogą być następujące czynniki etiologiczne:

• wiroidy zakażające tylko rośliny

• wirusy

• priony

• bakterie

• riketsje

• grzyby

Zdolne do wywołania choroby są jednak tylko niektórzy przedstawiciele wymienionych grup. W dużej części zależy to od zdolności do wywołania choroby danego patogenu, a także od odporności własnej pacjenta, dawki i wirulencji czynnika zakaźnego oraz wpływu dodatkowych czynników. W obecnych czasach, gdy AIDS występuje epidemicznie, a część zakażeń powodowana jest przed pewne działania medyczne (zakażenia jatrogenne, np. przez obniżanie odporności organizmu przy przeszczepach) niemożliwym jest określenie ściśle grupy patogennych drobnoustrojów.
Powszechnie stosowany jest podział na:

• choroby bakteryjne

• choroby wirusowe

• grzybice

• riketsjozy

• choroby prionowe (zakaźne encefalopatie gąbczaste (TSE))

• jadzice - choroby wywołane przez jady

Droga szerzenia

Rezerwuarem zarazków (pierwsze ogniwo łańcucha epidemiologicznego) jest najczęściej organizm chory (np. w przypadku ospy prawdziwej człowiek, gruźlicy - zwierzę lub człowiek, mozaiki tytoniowej - roślina) lub nosiciel (np. w przypadku duru brzusznego). Rzadziej źródłem zakażenia jest materia nieożywiona (np. gleba jest źródłem tężec). Do zakażenia jakiegoś organizmu może dojść różnymi drogami (II ogniwo), co niekoniecznie wiąże się z wywołaniem choroby, gdyż drobnoustroje chorobotwórcze mogą zostać zwalczone przez układ odpornościowy, wywołać nosicielstwo, itp. Możliwe jest także przeniesienie czynnika etiologicznego na osobniki z tego samego gatunku lub między gatunkami (III ogniwo). Przeniesienie patogenu na inny gatunek, np. w przypadku wścieklizny u ludzi, może być "ślepą uliczką" dla wywołujących tę chorobę RNA-wirusów.

Objawy i rozpoznawanie

Objawy chorób zakaźnych są różne, a mówiąc dokładniej, są zależne od patogenu i stanu chorego. Większość chorób zakaźnych cechuje gorączka, choć nie jest to regułą (np. botulizm).
W rozpoznaniu dużą uwagę przywiązuje się do:

• objawów obiektywnych (ze względu na fakt, że wiele zarazków manifestuje w swoisty, charakterystyczny tylko dla siebie, sposób np. czarna krosta - wąglik; plamkowo-grudkowa wysypka powstała w jednym "rzucie" - ospa prawdziwa; rumień wędrujący - borelioza itd.)

• hodowli mikrobiologicznych

• badań serologicznych.

• czasem stosuje się także dodatkowe badania (RTG klatki piersiowej w infekcyjnych chorobach płuc).

Profilaktyka

Profilaktyka chorób zakaźnych polega zasadniczo na unieszkoliwieniu źródeł zakażenia, ograniczaniu mechanizmów i dróg szerzenia, unikaniu wytwarzaniu lekooporności przez drobnoustroje, wzroście odporności populacji. Praktycznie sprowadza się to do:

• izolacja i leczenie ludzi chorych i nosicieli

• poddawanie kwarantannie zwierząt, osób i mienia podejrzanego o zakażenie/skażenie

• izolacja, leczenie i przeprowadzania ubojów sanitarnych wśród zwierząt

• kontrola osób pracujących z żywnością

• przetwarzanie żywności i wody

• kontrola epidemiologiczna ludzi, zwierząt, ujęć wody itd.

• używanie sterylnego sprzętu medycznego

• utylizacja jednorazowego sprzętu medycznego

• zabiegi dezynfekcyjne

• higiena osobista

• używanie środków ochrony osobistej

• szczepienia i (historyczna już) wariolizacja

• dobieranie antybiotyków na podstawie antybiogramów

Choroby zakaźne, jako broń biologiczna

Część chorób zakaźnych (wąglik, dżuma, botulizm, ospa prawdziwa i inne) ma znaczenie, jako broń terrorystów.

Chlamydie (Chlamydiales) są najmniejszymi bakteriami, ich wielkość waha się w granicach 0,2 - 0,4 mikrometra. Są obligatoryjnymi bezwzględnymi) pasożytami ssaków i ptaków. Infekcja może być przeniesiona przez kontakt z chorym człowiekiem lub zwierzęciem. Choroby wywoływane przez chlamydie to: jaglica i papuzica.

- jaglica, wywoływana przez Chlamydia trachomatis, to choroba spojówek oczu; nie leczona może doprowadzić do ślepoty. Przed II wojną światową i w czasie wojny jaglica była rozpowszechniona w Polsce, obecnie jest bardzo rzadko spotykana.

- papuzica, wywoływana przez Miyagavanella psittaci, to groźne zapalenie płuc, najczęściej choroba ta dotyka hodowców drobiu. Nazwa wynika z tego, że pierwsi chorzy zarazili się od przywiezionych z tropików papug.

Riketsje (Rickettsiales) są obok chlamydii najmniejszymi bakteriami, ich wielkość zawiera się w granicach 0,1 - 1 mikrometr. Riketsje są obligatoryjnymi pasożytami ssaków, ptaków lub stawonogów. Człowiek zaraża się w wyniku kontaktu z zarażonym owadem lub pajęczakiem. Najgroźniejsze riketsjozy to:

- dur plamisty, wywoływany przez Rickettsia provazekii, zakażenie następuje poprzez wtarcie w uszkodzoną skórę bakterii występujących w kale wszy odzieżowych. Dur plamisty jest ostrą chorobą, charakteryzującą się bardzo wysoką gorączką, wysypką, objawami ze strony ośrodkowego układu nerwowego (zamroczenia, halucynacje, utrata przytomności), może doprowadzić do śmierci chorego.

- dur kleszczowy syberyjski, wywoływany przez Rickettsia sibirica, przenoszony przez kleszcze.

- gorączka okopowa (wołyńska), wywoływana przez Rickettsia qinntana, przenoszona przez wszy.

- gorączka plamista Gór Skalistych, wywoływana przez Rickettsia rickettsi, przenoszona przez kleszcze, ostra, wysypkowa choroba zakaźna.

gorączka Q, wywoływana przez Coxiella burneti, człowiek zaraża się wdychając bakterie, które znajdują się w sierści lub kale zwierząt domowych, rzadziej w odchodach kleszczy, pasożytujących na tych zwierzętach.

Mykoplazmy (Mycoplasmatale, Mycoplasmae) to kolejna klasa bardzo małych bakterii. Ich wielkość nie przekracza 0,25 mikrometra. Nie posiadają ściany komórkowej. w tej klasie znajdują się zarówno pasożyty, jak i saprofity, występujące np. na hałdach górniczych.

- mykoplazma śródmiąższowego zapalenia płuc, Mycoplasma pneumoniae, wywołuje nietypowe stany zapalne płuc.

Krętki (Spirochaetae) to klasa bakterii o charakterystycznym kształcie falistych nitek lub sprężynek. Są najczęściej beztlenowcami. Do tej klasy należą obok saprofitów, liczne bakterie pasożytnicze, wywołujące groźne choroby, takie jak:

- kiła (syfilis), wywoływana przez krętka bladego (Treponema pallidu), przenoszona głównie drogą płciową (choroba weneryczna). Kretki mogą dostać się do organizmu przez błony śluzowe i przez skaleczoną skórę (można zarazić się kiłą przez kontakt np. z bielizną lub ręcznikiem chorego)oraz przy transfuzji zakażonej krwi. Chora matka zaraża płód przez łożysko. Objawy choroby: trzy tygodnie po zakażeniu w miejscu wniknięcia bakterii rozwija się tzw. zmiana pierwotna - niebolesny wrzód; towarzyszy mu powiększenie miejscowych węzłów chłonnych. Po dziewięciu tygodniach od zakażenia na skórze pojawia się wysypka, tzw. osutka, będąca wyrazem uogólniania się choroby. Powiększają się wszystkie węzły chłonne. Kiła ma przebieg przewlekły, z okresami remisji (ustępowania objawów choroby) i nawrotów. Krętki atakują wszystkie narządy, zmiany chorobowe mogą występować w kościach, stawach, układzie nerwowym, choroba nie leczona lub leczona zbyt późno doprowadza do śmierci.

- krętkowice (leptospirozy) - odzwierzęce choroby zakaźne, wywoływane przez krętki z rodzaju Leptospira, rezerwuarem zarazka są głównie gryzonie. Krętki znajdujące się w kale gryzoni, trafiają razem z nim do wody (ścieki, kanały, nawodnione pola). Człowiek zaraża się przez uszkodzoną skórę, rzadziej przez błony śluzowe przewodu pokarmowego. Objawy: pierwszy okres choroby (kilka lub kilkanaście dni po zarażeniu) charakteryzuje się wysoką gorączką, bólami głowy, stawów i mięśni, powiększeniem wątroby i śledziony. W drugim okresie choroby krętki osiedlają się w różnych tkankach i narządach, głównie w wątrobie, nerkach i układzie nerwowym. Objawy zależą od lokalizacji zarazka i stopnia uszkodzenia narządu. W Polsce występują dwie leptospirozy: gorączka błotna i choroba Weila. W ciężkich przypadkach choroby Weila obserwuje się charakterystyczną żółtaczkę o pomarańczowym odcieniu.

- dur powrotny wywoływany przez Borrelia recurrentia, przenoszony przez wesz odzieżową. Dur powrotny jest ostrą chorobą zakaźną, przebiegającą z wysoką temperaturą.

Bakterie właściwe (Eubakteriales) to klasa, do której należą liczne bakterie pasożytnicze, ale też saprofity, symbionty i bakterie samożywne. Choroby wywoływane przez bakterie właściwe to:
róża, płonica (szkarlatyna), liszajec, pęcherzyca, anginy, zapalenie ucha środkowego, zapalenie wsierdzia, posocznica, choroba reumatyczna - wszystkie wywoływane przez paciorkowca ropnego (Streptococcus pyogenes);

- róża jest rzadko występującą chorobą zakaźną, objawia się zapaleniem skóry (twarzy lub kończyn dolnych), któremu towarzyszy silny odczyn ogólny (silna reakcja całego organizmu).

- pęcherzyca to ciężka, ostra choroba skóry, o gwałtownym przebiegu, z objawami ogólnymi i gorączką.

- posocznica jest to obecność dużej liczby drobnoustrojów we krwi, objawy zależą od zjadliwości zarazka i stopnia nasilenia procesu chorobotwórczego; posocznica może doprowadzić do śmierci chorego (tzw. posocznica piorunująca).

- choroba reumatyczna (gościec, reumatyzm) są to zmiany zapalne w sercu (mogące prowadzić do powstania wad serca) lub stan zapalny stawów, związane z atakiem układu odpornościowego na własne tkanki; pierwotną przyczyną takiego ataku jest zakażenie paciorkowcem.

- zapalenie dróg moczowych, pęcherzyka żółciowego i opon mózgowych może wywoływać (przy osłabieniu organizmu) paciorkowiec kałowy (Streptococcus faecalis), zwany potocznie enterokokiem; u zdrowego człowieka paciorkowiec kałowy występuje w przewodzie pokarmowym, nie czyniąc szkód.

- miejscowe zakażenia ropne (czyraki, zakażenia ran, owrzodzenia), posocznica, zatrucie pokarmowe toksyną gronkowcową (obecną np. w lodach) wywoływane przez gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus).

- zapalenie płuc wywoływane przez dwoinkę zapalenia płuc (Diplococcus pneumoniae), zanim odkryto antybiotyki płatowe zapalenie płuc było groźną, często śmiertelną chorobą.

- nagminne zapalenie opon mózgowych wywoływane przez dwoinkę zapalenia opon mózgowych, nazywaną inaczej meningokokiem (Neisseria meningitidis), mogące doprowadzić do śmierci w ciągu kilku godzin.

- rzeżączka (gonorea, tryper, wiewiór)wywoływana przez dwoinkę rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae), nazywaną gonokokiem; rzeżączka jest chorobą weneryczną, zakażenie następuje głównie podczas stosunku z osobą chorą, lecz także przez wspólne używanie pościeli, ręczników, bielizny; chora matka zaraża noworodka podczas porodu, rzeżączkowe zapalenie spojówek u noworodka może prowadzić do ślepoty; dwoinka rzeżączki atakuje układ moczowo-płciowy, nie leczona prowadzi do bezpłodności.

- dur brzuszny - wywoływany przez pałeczkę duru brzusznego (Salmonella typhi) jest epidemiczną, ostrą chorobą; zakażenie następuje przez bezpośredni kontakt z chorym lub jego wydalinami (np. w zakażonej wodzie); objawy: wysoka gorączka, biegunki, wymioty, wysypka, zamroczenie, utrata przytomności; groźne powikłania to przebicie jelit i krwotok jelitowy.

- dur rzekomy (paratyfus) - wywoływany przez pałeczki z rodzaju Salmonella, objawy podobne do duru brzusznego, dużo łagodniejszy przebieg choroby.

- ostre zatrucia pokarmowe (salmonellozy) - wywoływane przez pałeczki z rodzaju Salmonella:Salmonella typhimurium i Salmonella enteritidis (dawniej terminu salmonellozy używano do określenia wszystkich chorób zakaźnych wywoływanych przez pałeczki z rodzaju Salmonella).
czerwonka (dyzenteria) - wywoływana przez pałeczki z rodzaju Shigella, które osiedlają się w jelicie grubym, powodując powstawanie licznych owrzodzeń; zakażenie następuje przez bezpośredni kontakt z chorym lub przez spożycie zakażonych pokarmów, pałeczki mogą być przenoszone przez muchy; objawy: wymioty, bóle brzucha, krwawa biegunka.

- zapalenie płuc - wywoływane przez pałeczkę zapalenia płuc (Klebsiella pneumoniae), zaliczaną do pałeczek jelitowych, ponieważ dostaje się do organizmu drogą pokarmową i może wywoływać również stany zapalne jelit.

- bruceloza - wywoływana przez pałeczki brucelozy (rodzaj Brucella), choroba odzwierzęca, najczęściej dotyka personel weterynaryjny i hodowców zwierząt. Można zarazić się pijąc nie przegotowane mleko chorego zwierzęcia. Występuje u krów, kóz, owiec i świń; objawami choroby u człowieka są: gorączka, zlewne poty, bóle głowy, mięśni i stawów, powiększenie wątroby i śledziony.

• Gronkowce (łac. Staphylococcus) - bakterie zaliczane do grupy bakterii Gram-dodatnich. Morfologicznie są to ziarenkowce występujące w skupiskach, przypominających grona. Gronkowiec złocisty (łac. Staphylococus aureus) to bakteria występująca w jamie nosowo-gardłowej oraz na skórze ludzi i zwierząt. Charakterystycznymi objawami zatrucia gronkowcem są: wymioty, biegunka, spadek ciśnienia krwi, zapaść.

• Salmonella - rodzaj bakterii z rodziny Enterobacteriaceae, grupujący Gram-ujemne względnie beztlenowe (fermentujące glukozę) o morfologii pałeczek. Bakterie te są średniej wielkości, zwykle zaopatrzone w rzęski. Liczne pałeczki Salmonella są chorobotwórcze dla człowieka i zwierząt; wywołują ostre zatrucia pokarmowe. W sprzyjających warunkach (ciepło, wilgoć, obecność białka) mogą żyć poza organizmem żywym przez kilka miesięcy. U ludzi bakterie te wywołują najczęściej dolegliwości żołądkowo-jelitowe nazywane potocznie zatruciem pokarmowym. Objawy chorobowe, występujące zwykle po 18-24 godzinach od zakażenia, to: bóle brzucha, gorączka, biegunka, czasami nudności i wymioty. Najczęstszym nośnikiem pałeczek są produkty zawierające surowe jaja (majonezy, kremy, lody, zupy dla niemowląt i in.) oraz rozdrobnione przetwory mięsne, galaretki, pasztety, pierogi.

• Prątek gruźlicy (łac. Mycobacterium tuberculosis) - wywołuje gruźlicę. Należy do drobnoustrojów Gram-dodatnich. Bakteria została wyodrębniona przez Roberta Kocha, który poinformował o tym fakcie po raz pierwszy w trakcie krótkiego wykładu wygłoszonego w Physiologische Gesellschaft w Berlinie 24 marca 1882 roku. Do zakażenia zazwyczaj dochodzi przez układ oddechowy, rzadziej innymi drogami. Źródłem zakażenia jest prątkujący chory na płucną postać gruźlicy. Do zakażenia dochodzi najczęściej w źle wentylowanych budynkach. Objawy kliniczne występujące w przebiegu choroby to chudnięcie, gorączka, a w przypadku gruźlicy płucnej także długotrwały kaszel.

• Helicobacter pylori to Gram-ujemna bakteria o spiralnym kształcie i wielkości od 0.5 do 3 μm, gnieżdżąca się w błonie śluzowej żołądka. Szacuje się, że występuje u 2/3 światowej populacji. Helicobacter pylori odpowiada za 4/5 przypadków choroby wrzodowej żołądka i 90% przypadków choroby wrzodowej dwunastnicy.

• Maczugowiec błonicy (łac. Corynebacterium diphtheriae) - tlenowa bakteria Gram-dodatnia. Jest to cienka, prosta lub lekko zagięta pałeczka, o wymiarach 0,3 - 1,4 x 1,2 - 6,4 μm, kształtu cylindrycznego. Wywołuje ostrą chorobę zakaźną, błonicę. Błonica - choroba zakaźna, najczęściej występująca u dzieci. Głównym czynnikiem chorobotwórczym jest wytwarzany, przez niektóre szczepy tych bakterii jad - toksyna błonicza. Błonica przenosi się głównie drogą kropelkową lub bardzo rzadko przy zakażeniach przyrannych.

• Laseczka tężca (łac. Clostridum tetani) - jest to bakteria Gram-dodatnia tworząca przetrwalniki (spory) umieszczone na końcu komórki, w obrazie mikroskopowym przypominające "pałeczki dobosza". Należy do bezwzględnych beztlenowców tzn. do rozwoju i przeżycia nie potrzebuje tlenu atmosferycznego. Tężec (łac. Tetanus) - ciężka choroba przyranna zwierząt i ludzi. Tężec jest chorobą zakaźną (wywoływana przez czynnik zakaźny), ale niezaraźliwą, ponieważ jej przyczyną są egzotoksyny (o charakterze neurotoksyn) wytwarzane przez laseczki tężca.

• Angina w najczęstszym rozumieniu jest ostrym zapaleniem migdałków podniebiennych i błony śluzowej gardła, wywołanym przez bakterie paciorkowców hemolizujących grupy A.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (łac. menigitis) - choroba zakaźna wywoływana często przez bakterie: Neisseria meningitidis (dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych), Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae.

Zoonozy to według Międzynarodowej Organizacji Zdrowia (WHO) choroby i zakażenia, które przenoszą się w sposób naturalny ze zwierząt kręgowych na człowieka (choroby odzwierzęce).

Sprzyjają temu migracje ludzi i transport zwierząt, kontakt ze zwierzętami dzikimi, hodowlanymi i towarzyszącymi człowiekowi, przemysłowy charakter wytwarzania żywności pochodzenia zwierzęcego oraz takież jej konfekcjonowanie, odporność populacji ludzkiej, powstawanie mutacji drobnoustrojów oraz zapominanie o podstawowych zasadach higienicznych i sanitarnych.

Choroby odzwierzęce, czyli Zoonozy mogą być wywołane przez priony: choroba Creutzfeldta-Jakoba, wirusy: SARS, Gorączka krwotoczna Ebola, Wścieklizna, Kleszczowe zapalenie mózgu, Pryszczyca, Grypa-influenza. Równie niebezpieczne są riketsje i chlamydia, które wywołują: Chorobe ptasią, Ehrlichiozę, Gorączkę Q. Bakterie są przyczyną takich chorób jak: Choroba kociego pazura, Dżuma, Wąglik, Borelioza, Bruceloza, Gruźlica odzwierzęca, Kolibakterioza, Leptospirozy (choroba Weila, gorączka błotna, choroba stuttgarcka), Listerioza, Nosacizna, Różyca, Salmonelozy, Tularemia. Zoonozy wywoływane są również przez grzyby, które mogą być przyczyną zmian na skórze: grzybice skórne, jak też zakażeń układowych: Kryptokokoza. Cały szereg zoonoz wywołują pasożyty. Pierwotniaki są przyczyną takich chorób jak: Toksoplazmoza, Kryptosporydioza, Opistorchoza. Tasiemce i ch postacie larwalne wywołują: Difylobotriozę, Tasiemczycę Taenia saginata, Tasiemczycę Taenia solium, Wągrzycę, Bąblowicę, Bąblowicę wielojamową. Nicienie wywołują: Włośnicę, Toksokarozę (Zespół wędrującej larwy trzewnej) oraz Zespół larwy wędrującej skórnej.

Budowa i właściwości wirusów

Wirusy to twory o różnej formie i strukturze stojące na pograniczu świata żywego i materii nieożywionej. Są one bardzo dobrze przystosowane do pasożytniczego trybu życia i mogą powielać się jedynie w komórkach żywych organizmów. Materiałem, na którym zapisana jest informacja o budowie wirusa, jest DNA lub, częściej, RNA. Zapis ten jest identyczny jak w organizmach żywych, podlega takim samym procesom i w ten sam sposób jest kodowany. Wirusy nie posiadają jednak bardzo ważnych cech organizmów żywych - nie są one zdolne do przeprowadzania przemiany materii (nie posiadają własnego systemu enzymów) i nie posiadają budowy komórkowej. Od organizmów żywych odróżnia także wirusy umiejętność tworzenia kryształów (krystalizacji).

Wielkość wirusa może być różna, od 10 do nawet 400 nm. Jednym z najmniejszych jest wirus choroby Heinego-Medina, zaś do największych zaliczamy np. wirus ospy, który można zobaczyć w mikroskopie świetlnym. Kształt wirusów może być zróżnicowany i do pewnego stopnia skomplikowany. Jest on wynikiem sposobu ułożenia elementów kapsydu. Wyróżnia się trzy zasadnicze typy budowy wirusów: pałeczkowate, bryłowate i bryłowato- -spiralne. Wirion, czyli pojedyncza cząstka wirusa, odpowiada osobnikowi (u żywych organizmów). Dwa najważniejsze składniki wirionu to nić kwasu nukleinowego (w przypadku wirusów roślinnych - RNA, u zwierzęcych - RNA lub DNA, zaś dla bakteriofagów z reguły DNA) oraz białkowa otoczka, zwana kapsydem.

Kapsyd budują kapsomery - podjednostki białkowe o regularnej budowie. Kapsyd ma za zadanie ochronę przed środowiskiem zewnętrznym nici kw. nukleinowego w czasie przebywania wirusa poza ustrojem żywiciela. W celu wzmocnienia tej ochrony niektóre wirusy, w tym wirus HIV, pokrywa dodatkowo osłonka lipoproteinowa. Jej budowa jest zbliżona do struktury błony komórkowej. W budowie białek osłonki lipoproteinowej mogą zachodzić zmiany, co prowadzi do powstawania kolejnych odmian wirusa, a badaczom utrudnia prace nad skutecznymi szczepionkami. Aby wirus mógł się namnażać i odtwarzać cząstki potomne potrzebuje kwasu nukleinowego. Wirusy wprawdzie posiadają informację genetyczną, ale nie są w stanie przekazać jej wirusom potomnym. W tym celu niezbędny jest im organizm żywiciela. Własny materiał genetyczny wirusa pozwala mu na narzucanie zmian metabolizmu w komórkach gospodarza tak, aby rozpoczęły one syntezę wszystkich jego podjednostek (kwasu nukleinowego i białek kapsydu). Z tego wynika, że wirusy są pasożytami i, co ciekawe, poza organizmem gospodarza nie przejawiają żadnych oznak życia.

Infekcja, czyli wtargnięcie wirusa do organizmu gospodarza, przebiega następująco:

• adsorpcja (przyłączenie) wirusa na powierzchni komórki gospodarza przez specyficzne receptory;

• wnikanie całego wirusa do światła komórki;

• replikacja, której początkiem jest rozpuszczenie kapsydu przez enzymy komórki gospodarza i uwolnienie kwasu nukleinowego wirusa; następnie wirus przechodzi w okres utajenia, w czasie którego nie jest możliwe mikroskopowe stwierdzenie jego przebywania w komórce, którą zainfekował; kwas nukleinowy wirusa po uwolnieniu z otoczki jest w stanie zaangażować dla swoich potrzeb całość procesów odpowiedzialnych w komórce za przetwarzanie materiału genetycznego, w tym enzymy, rybosomy i energię;

• składanie, w czasie którego poszczególne poprawnie wykształcone części wirusa łączą się tworząc jego wierną kopię; etap ten następuje w momencie nagromadzenia wystarczającej ilości zreplikowanych białkowych podjednostek kapsydu oraz materiału genetycznego;

• uwolnienie, które kończy infekcję; najczęściej jest to moment, w którym następuje liza, tzn. zniszczenie, komórki gospodarza; dochodzi do uwolnienia dojrzałych wirusów, które są zdolne do zakażenia kolejnej komórki.

Istnieją dwa możliwe sposoby zakończenia infekcji. Wirusy uwalniając się z komórki mogą doprowadzić do jej śmieci (jest to tzw. cykl lityczny) lub wydostać się nie uszkadzając jej (tzw. cykl lizogenny). Wirusy atakują zarówno rośliny (powodują karłowatość lub mozaiki - plamistość liści) i zwierzęta (wścieklizna, pryszczyca, nosówka), jak również człowieka (wywołują ospę, opryszczkę, świnkę, różyczkę, grypę oraz AIDS). Niektóre z tych chorób nie stanowią już zagrożenia dzięki wynalezionym przeciwko nim skutecznym szczepionkom.

Wirusowe choroby człowieka

Zespół nabytego niedoboru (rzadziej upośledzenia) odporności, AIDS (ang. Acquired Immunodeficiency Syndrome lub Acquired Immune Deficiency Syndrome) ? termin ten określa końcowe stadium zakażenia HIV charakteryzujące się bardzo niskim poziomem limfocytów CD4, a więc wyniszczeniem układu immunologicznego (odpornościowego), co skutkuje zapadalnością na tzw. choroby wskaźnikowe (niektóre formy nowotworów, grzybic, nietypowe zapalenia płuc) mogące spowodować śmierć pacjenta.Do organizmu wirus może dostać się podczas stosunku płciowego. Możliwe jest także zakażenie przez transfuzję krwi, podczas dializ, przeszczepów, zabiegów chirurgicznych i przyjmowanie preparatów krwiopochodnych (zdarza się to obecnie bardzo rzadko, ze względu na badania dawców). Bardzo duże ryzyko stanowi używanie wspólnych żyletek, igieł i strzykawek (tatuaże, narkomania). 

Odra (po łacinie morbili, ang. measles, rubeola) to choroba zakaźna wieku dziecięcego wywoływana przez morbilliwirus z rodziny paramyksowirusów. W okresie prodromalnym choroby dominuje ostry ból gardła, nieżyt błony śluzowej nosa i spojówek, stan zapalny górnych dróg oddechowych. Występuje często suchy kaszel. Charakterystycznym dla odry jest pojawienie się na błonie śluzowej policzków na wysokości dolnych zębów trzonowych, białawych przebarwień tzw. plamek Koplika. Pojawia się wysoka gorączka. Po kilku dniach (do 5) pojawia się wysypka o charakterze gruboplamistym, kolorze różowym, zlewająca się. Najpierw umiejscawia się na twarzy za uszami i na czole, postępuje w dół obejmując całą powierzchnię ciała. Towarzyszy jej kaszel i wysoka gorączka. Po kilku dniach (4-5) gorączka cofa się, ustępują również objawy zapalenia gardła, wysypka zmienia kolor na ceglasty, a naskórek łuszczy się "otrębiasto". 
Nagminne zapalenie przyusznic, tzw. świnka (łac. parotitis epidemica, ang. mumps) - stan zapalny ślinianek przyusznych wywołanych przez wirusa świnki. Do zakażeń wirusem dochodzi najczęściej zimą i wczesną wiosną. Rozszerza się drogą kropelkową lub przez ślinę, która może się znajdować na pożywieniu albo przedmiotach. Wirus ma dużą zdolność zarażania, współczynnik IRR wynosi 10-12. Okres wylęgania wynosi 2-3 tygodni, a okres zarażalności zaczyna się 2-6 dni przed wystąpieniem objawów i trwa 7-9 dni po ustąpieniu. Człowiek jest jedynym rezerwuarem wirusa. Bardzo często (u połowy chorych) nie występują żadne objawy choroby i zakażenie można stwierdzić jedynie przez wykrycie przeciwciał we krwi. 
Ospa wietrzna (łac. varicella) jest najczęstszą chorobą zakaźną wieku dziecięcego, charakteryzującą się znaczną zaraźliwością. Nie należy mylić tej choroby z czarną ospą. Ospa wietrzna spowodowana jest herpeswirusem Herpes virus varicellae, wywołującym ogólne zakażenie organizmu, a jej przechorowanie daje trwałą odporność. Jednak gdy dojdzie do obniżenia odporności organizmu może się ona ujawnić w postaci półpaśca (wirus w zwojach nerwowych pozostaje w formie uśpionej do końca życia). Początkowo choroba objawia się dość wysoką gorączką od 37 - 40°C, bólem głowy i ogólnym pogorszeniem samopoczucia. Są to objawy wstępne (prodromalne). Następnie na skórze pojawiają się wykwity skórne. 
Różyczka (łac. Rubella) to choroba zakaźna wieku dziecięcego wywołana przez wirus różyczki. Zapadalność na tę chorobę jest bardzo duża. Często przebiega ona bezobjawowo. Dochodzi do niego drogą kropelkową. Okres wylęgania wynosi od 2?3 tygodni, a 7 dni przed wystąpieniem wysypki zaczyna się okres zaraźliwości, który kończy się 3-5 dni po wystąpieniu wysypki. Choroba powoduje trwałą odporność. Pojawia się bladoróżowa wysypka, która występuje po krótkim okresie objawów nieżytowych oraz powiększeniu węzłów chłonnych. Wysypka na twarzy i tułowiu podobna jest bardzo do odrowej, jednak same objawy są mniejsze i stan chorego jest lepszy. W ciągu 2?3 dni wysypka znika i nie pozostawia żadnych śladów,a zarazem u niektórych osób bardzo swędzi. 
Grypa to ostra choroba zakaźna układu oddechowego wywołana zakażeniem wirusem grypy. Grypa przenosi się pomiędzy ludźmi drogą kropelkową (np. podczas kichania), a największa ilość zachorowań występuje podczas sezonowych epidemii, powodując ostre objawy uniemożliwiające pracę osobom czynnym zawodowo. Epidemie grypy powodują znaczne koszty społeczne i niekiedy mają zasięg kontynentalny lub światowy, dlatego grypa wymaga globalnej koordynacji epidemiologicznej. W większości przypadków zachorowanie na grypę powoduje obłożną chorobę, w części przypadków mogą występować powikłania i zdarzają się też zgony, szczególnie u dzieci, osób starszych i obciążonych innymi, dodatkowymi poważnymi chorobami. 
Choroba Heinego-Medina (poliomyelitis, wirusowe zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego, H14) ? wirusowa choroba zakaźna wywoływana przez wirus polio (wirus zapalenia rogów przednich rdzenia kręgowego). Nazwa tej choroby wywodzi się od nazwisk dwóch uczonych, którzy pierwsi tę chorobę opisali: Jakob Heine i Karl Oskar Medin w roku 1840. Do XIX w. występowała sporadycznie, później nastąpiła pandemia, obejmująca głównie półkulę północną. Liczba zachorowań drastycznie spadła po wynalezieniu skutecznych szczepionek. W 2001 WHO uznała Europę za wolną od tej choroby (wcześniej były plany eradykacji do tegoż roku, później data została przesunięta do roku 2005). Obecnie w związku z tymi planami należy informować służby sanitarne danego kraju i WHO o każdym przypadku. Aby rozpoznać polio, należy wyizolować i zidentyfikować wirusa, czy jest to szczep dziki, czy to zakażenie poszczepienne wirusem po rewersji do pełnej wirulencji. 
Wirusowe zapalenie wątroby, WZW (łac. Hepatitis) - choroba wątroby wywołana zakażeniem wirusowym. Często potocznie nazywana "żółtaczką", jest to jednak termin nieprawidłowy, niemedyczny oraz nieścisły, z uwagi na różnorodny przebieg wirusowych zapaleń wątroby, które mogą przebiegać bez zażółcenia powłok skórnych. 
SARS (od ang. Severe Acute Respiratory Syndrome ? Zespół ostrej ciężkiej niewydolności oddechowej) ? rodzaj nietypowego zapalenia płuc, które po raz pierwszy pojawiło się w końcu 2002 roku w prowincji Guangdong, na południu Chin. Informacje o tej nowej chorobie pojawiły się dopiero wtedy gdy zachorowali pierwsi pacjenci w Hongkongu i Wietnamie. Pierwszy raz rozpoznał chorobę lekarz WHO, Carlo Urbani, który diagnozował 48-letniego biznesmena z nieznanym schorzeniem wyglądającym na zapalenie płuc, sam zaraził się od niego i zmarł 29 marca 2003 roku w Tajlandii. Po pewnym czasie choroba rozprzestrzeniła się drogą podróży lotniczych na inne kraje świata. Do chwili obecnej śmiertelność w przypadku zachorowania na SARS jest oceniana na około 7%. 
Gorączka krwotoczna Ebola - jedna z najgroźniejszych chorób zakaźnych, wywoływana jest przez wirus Ebola. Większość przypadków kończy się śmiercią z wykrwawienia. Naturalnym rezerwuarem są prawdopodobnie gryzonie i małpy Saba. Najczęściej występuje w krajach tropikalnych. Zarażenie następuje po bezpośrednim kontakcie z chorym. Okres choroby trwa do ok. 2 tygodni, przy czym śmiertelność waha się w granicach 60 - 90%. Pierwsze objawy gorączki krwotocznej przypominają objawy grypy - wysoka temperatura, bóle mięśni, biegunka. W miarę postępu chory wymiotuje, odczuwa bóle brzucha i klatki piersiowej, pojawia się wysypka. W szczytowej fazie choroby, wirus powoduje zatkanie naczyń włosowatych, co objawia się obfitymi krwawieniami ze wszystkich jam ciała, a nawet porów skóry. Patogen niszczy także strukturę narządów wewnętrznych, zamieniając je w półpłynną masę - objawy podobne do choroby popromiennej. Chory umiera z powodu zbyt wysokiej temperatury lub licznych krwotoków wewnętrznych. 
Opryszczka zwykła lub opryszczka pospolita (łac. Herpes simplex) ? choroba zakaźna wywołana przez wirusy HSV1 i HSV2 (Herpes simplex virus). 
Żółta febra to choroba wywoływana jest przez wirusa należącego do grupy tzw. flavivirusów. Infekcja może przebiegać pod różnymi postaciami klinicznymi ? od łagodnych objawów do ciężkiej choroby, kończącej się śmiercią. Słowo ?żółta? w nazwie pochodzi od żółtaczki towarzyszącej części zakażeń. W Afryce występują dwa typy wirusów ? jeden w Afryce Wschodniej, drugi w Zachodniej. W ciągu ostatnich 20 lat na świecie wzrosła liczba epidemii żółtej gorączki, a coraz więcej krajów zgłasza przypadki tej choroby. W Afryce i Ameryce wciąż żyje ogromna populacja osób niezaszczepionych, a zmiany w środowisku, takie jak malejąca ilość terenów leśnych i urbanizacja czy wzrost turystyki, zwiększają ryzyko zetknięcia się z wirusem. Wirus ten przenoszony jest między innymi przez komary. 
Denga - potencjalnie śmiertelna wirusowa choroba odzwierzęca występująca u ludzi i niektórych małp. Ma cechy gorączki krwotocznej. Przejawia się, obok gorączki, silnymi bólami i sztywnością stawów.

Grzybica
Grzybice, mikozy (łac. mycoses) - grupa wysoce zaraźliwych chorób zakaźnych ludzi i zwierząt wywołana przez mikroskopijne grzyby .

Czynniki sprzyjające wystąpieniu grzybic [edytuj]

• nowotwory

• antybiotykoterapia

• awitaminozy grupy B

• oparzenia

• sterydoterapia

• zaburzenia hormonalne w przebiegu niewydolności lub braku śledziony, cukrzycy, otyłości

• zaburzenia odporności typu komórkowego wrodzone i nabyte

• niedobór IgA

Podział grzybic

• Grzybica paznokci wywołana
  przez Candida spp.

• Grzybice skóry (dermatofitozy)

• głowy

• brody, tzw. figówka

• paznokci

• stóp, tzw. stopa atlety/sportowca

• pachwin

• Grzybice głębokie, narządowe - grupa chorób oportunistycznych, często przebiegających w AIDS. Dotyczą przede wszystkim płuc.

• przebiegające z fungemią

• przebiegające bez fungemii

Grzybica, drożdżyca, kandydoza to uciążliwe schorzenie, którego źródłem jest drożdżak Candida albicans, a właściwie jego nadmierny rozrost w jelicie.
Candida albicans jest rodzajem pasożytniczego grzyba drożdżowego, który zagnieżdża się w jelitach, układzie rodnym, przełyku i gardle

W ostatnich latach obserwuje się wyraźną tendencję do narastania zakażeń grzybiczych. Do czynników odpowiedzialnych za ten wzrost można zaliczyć z pewnością predyspozycje genetyczne, a także czynniki środowiskowe i paradoksalnie, postęp medycyny związany z szerokim stosowaniem antybiotyków. W tej sytuacji niezwykle aktualny staje się problem profilaktyki tych zakażeń. Żaden z leków przeciwbakteryjnych nie jest pozbawiony działań ubocznych. Podaje się, że objawy te dotyczą co najmniej 5% hospitalizowanych chorych leczonych antybiotykami i występują częściej u osób starszych. Jest to związane z większą liczbą zażywanych przez tą grupę leków oraz częstszą niewydolnością narządów wewnętrznych. Antybiotyki o szerokim spektrum stosowane długotrwale prowadzą między innymi do nadmiernego rozplemu drożdżaków z rodzaju Candida i powstania kandydozy błon śluzowych jamy ustnej, pochwy lub nawet do zakażeń narządowych.
Candida albicans jest naturalnym saprofitem błon śluzowych i skóry człowieka, a jednocześnie najczęstszym patogenem wywołującym drożdżycę skóry i błon śluzowych.Od 1980 r. wzrasta częstość infekcji grzybiczych. Kandydiaza jest nadal najczęstszą grzybicą przewodu pokarmowego, a Candida albicans jest gatunkiem izolowanym w ok. 79% przypadków.

PRZYCZYNY GRZYBICY
Aby doszło do zakażenia grzybem, w organizmie muszą panować odpowiednie warunki. Do najważniejszych czynników wywołujących grzybicę należą:

• osłabiony układ immunologiczny

• kuracje antybiotykowe

• stres, depresja

• wyczerpanie organizmu

• brak snu i wypoczynku

• zła dieta:

• bogata w cukry proste, wysoko słodzone produkty spożywcze (np. cola)

• bogata w mięso i mleko zawierające antybiotyki, i hormony sterydowe

• niskie spożycie warzyw

• spożywanie żywności typu fast foods (hamburgery, hot dogi, pizza)

• nadużywanie używek: kawy, alkoholu, nikotyny,

• zażywanie hormonów sterydowych

• picie nieprzegotowanej wody

• używanie wspólnych ręczników, mydła, kostiumów kąpielowych

Spożywanie zbyt dużej ilości cukrów- węglowodanów, których organizm w całości nie jest w stanie strawić co prowadzi do przenikania do jelita grubego prowokując łagodnego drożdżaka do nadmiernego rozmnożenia i przekształcenia w groźnego grzyba-pasożyta. Metabolizm cukrów pochłania cały zapas witamin zgromadzonych w wątrobie, co uniemożliwia ich wykorzystanie do ważniejszych celów. Oddziaływanie toksyn żywnościowych jest przyczyną nadżerek pojawiających się w układzie pokarmowym, które sprzyjają przenikaniu zarodników grzybów do wewnątrz organizmu. W takiej sytuacji następują zaburzenia wchłaniania minerałów, witamin, których niedobór powoduje obniżenie odporności. Osłabiony system odpornościowy nie jest w stanie w zaraniu zablokować rozwoju infekcji grzybiczej.

OBJAWY GRZYBICY
Bardzo ciężko stwierdzić zakażenie grzybicze. Nie ma stałych, jednakowych objawów występujących u wszystkich chorych, co z kolei utrudnia jednoznaczną diagnozę. Grzybica jest ciężka do wykrycia ze względu na mnogość objawów sugerujących często inne schorzenie.
Jednak objawy podzielić można na 3 kategorie:

1. Objawy ze strony przewodu pokarmowego

• suchość w ustach i gardle

• metaliczny smak w ustach

• biały nalot na języku

• nieprzyjemny zapach z ust

• zaparcia lub biegunki

• bóle brzucha

• zapalenia jelita grubego

• alergie pokarmowe

• nadwrażliwość i nietolerancja mleka lub glutenu - zgaga

2. Objawy ze strony narządów rodnych

• zapalenia pęcherza moczowego i dróg moczowych

• zapalenie prostaty

• uczucie pieczenia i swędzenia w czasie oddawania moczu

• częstomocz

• zanik popędu płciowego, impotencja

• poronienia, niepłodność

3. Objawy skóry

• potliwość

• obniżona temperatura ciała (zimne ręce i stopy)

• sucha i łuszcząca się skóra

• egzema

• grzybice skórne, pseudołuszczyca

• wypryski skórne, trądzik

4. Objawy ze strony psychicznej

• trudności w koncentracji i zapamiętywaniu

• zmienność nastrojów, napady lęku, płaczu, paniki

• chroniczne zmęczenie, senność, brak energii

• stany depresyjne

• bóle głowy

• zaburzenia snu

• choroby psychiczne

Do fizjologicznych mechanizmów, które przeciwdziałają zasiedleniu przez grzyby z gatunku Candida błony śluzowej żołądka, zalicza się kwaśne pH treści żołądkowej, prawidłowy pasaż treści pokarmowej i florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Fizjologiczna flora bakteryjna przewodu pokarmowego złożona z Eschenchia, Bacterioides i Streptococcus tworzy gęstą warstwę w śluzie pokrywającym błonę śluzową. Hamuje ona adhezję grzybów przez wypieranie ich z miejsc przylegania na błonie śluzowej oraz przez produkcję inhibitorów adhezji dla grzybów, do których należą wtórne kwasy żółciowe i kwasy tłuszczowe. Antybiotykoterapia zaburza równowagę biologiczną w przewodzie pokarmowym, a to powoduje wzmożone przyleganie Candida do warstwy śluzu lub bezpośrednio do błony śluzowej, a w efekcie również rozsiew. Antybiotyki powodują redukcję bakterii przewodu pokarmowego, które hamują kolonizację Candida albicans, prowadzą do wzrostu produkcji pierwotnych kwasów żółciowych i do zmniejszenia syntezy wtórnych. Sprzyja to adhezji, kolonizacji i rozsiewowi grzybiczemu. Część autorów uważa, że prawidłowa flora bakteryjna spełnia ważniejszą rolę w obronie błony śluzowej przewodu pokarmowego niż wydolny układ odpornościowy.

Pasożyty
Ryzyko zakażenia pasożytami pojawia się już w wieku kilkunastu miesięcy, gdy jeszcze jako dzieci, bawiąc się w piaskownicy, wkładamy ubrudzoną łopatkę do ust ... Pasożyty to organizmy zwierzęce lub roślinne wykorzystujące inny organizm jako środowisko życia i zdobywania pożywienia. Najczęstszymi pasożytami człowieka są organizmy zwierzęce, które wywołują choroby zwane parazytozami. Pasożyty bytujące w jelitach człowieka zaliczamy do robaków i pierwotniaków.

Według danych WHO:

• W ciągu ostatnich 10 lat różnymi pasożytami zaraziło się ponad 4,5miliarda ludzi.

• W Europie - co 3 osoba.

• W USA 85-95 % społeczeństwa.

• Uczeni twierdzą, że na początku 21wieku 95% na świecie jest zarażonych pasożytami.

• 99,9% ludzi, którzy mają w domu zwierzęta (nawet gryzonie czy ptaki) są nosicielami pasożytów.

• Pasożyty są przyczyną 14mln śmiertelnych przypadków / rok.

To daje 25% ogólnego wskaźnika śmiertelności = każda czwarta śmierć!

Wg ostatnich doniesień - infekcja pasożytnicza zaburza psychikę w 3 pokoleniu!

Pokolenie zainfekowanych rodziców umiera o 10 -15 lat wcześniej!

dr H. Clark w swojej książce "Kuracja Życia" pisze: "Bez względu na długość listy objawów danego pacjenta - od chronicznego zmęczenia poczynając, na bezpłodności i zaburzeniach psychicznych kończąc - jestem pewna, że istnieją tylko dwie przyczyny chorób: obecność pasożytów i/lub skażeń." 

Większość osób sądzi , że pasożyty są reliktem przeszłości, która charakteryzowała się niskim poziomem higieny i warunków sanitarnych. Jednak inwazja "intruzów" jest obecnie bardziej powszechna niż nam się to może wydawać. Naukowcy oceniają, że około 25% populacji jest zakażona jednym lub wieloma pasożytami. Dotyczy to nie tylko krajów Trzeciego Świata, ale również nowoczesnych społeczeństw. Za przykład mogą posłużyć owsiki, które występują u ludzi na całej kuli ziemskiej. Tylko w Polsce  inwazja owsików sięga 95% ludności, włosogłówki - 80%, glisty 50% a zakażenie lambliami już u niemowląt dochodzi do 80%.Choroby pasożytnicze

Choroby pasożytnicze (parazytozy) - choroby ludzi i zwierząt wywoływane przez pasożyty.

Do najgroźniejszych pasożytów w Polsce należą: włosień kręty, Toxoplasma gondii i tasiemiec bąblowcowy. Do najczęściej spotykanych: inne tasiemce, glista, owsiki i giardia. Aby uniknąć zarażenia pasożytami, trzeba między innymi powstrzymać się od jedzenia surowego mięsa, myć owoce i warzywa przed jedzeniem i przestrzegać podstawowych zasad higieny osobistej. Pasożyty atakują różne narządy w ciele i na ciele człowieka i zwierząt. Najczęściej są to:

• przywra krwi (atakuje krew)

• przywra płucna (atakuje płuca)

• włosień kręty (atakuje mięśnie)

• motylica wątrobowa (atakuje wątrobę)

• ogoniastek jelitowy (atakuje jelito cienkie)

• glista ludzka (atakuje jelito cienkie)

• świerzbowiec (atakuje stopy)

• włosogłówka (atakuje jelito grube)

Pasożytnictwem nazywamy sytuacje biologiczne, w których jeden organizm żyje i rozwija się, wykorzystując inny organizm jako środowisko swego życia i rozwoju. Organizmy, w których pasożyty żyją, czyli organizmy, które dostarczają im miejsca bytowania i pokarmu oraz zapewniają ochronę ich rozwoju nazywamy żywicielami lub gospodarzami. Pasożytami człowieka nazywamy takie organizmy żywe, które rozwijają się, rozmnażają i bytują w organizmie człowieka lub na jego skórze. Produkty przemiany materii pasożyta, jego wydaliny lub wydzieliny, mogą wywierać toksyczny wpływ na organizm żywiciela. Niektóre z gatunków pasożytniczych wymagają w swoim cyklu rozwojowym dwóch lub więcej żywicieli. Oznacza to, że dla dojścia do dojrzałej formy pasożyta w organizmie człowieka niezbędny jest żywiciel pośredni, w którym dokonują się wcześniejsze przeobrażenia rozwojowe. Organizm człowieka może być żywicielem ostatecznym lub pośrednim dla 50 do 60 gatunków pasożytniczych należących do różnych przedstawicieli świata zwierzęcego. Wśród nich najliczniejsze są: pierwotniaki, nicienie, przywry, owady, pajęczaki i tasiemce.
Klasyfikacja pasożytów jest możliwa na podstawie wielu kryteriów.

Ze względu na miejsce bytowania w organizmie żywiciela wyróżnia się:
- pasożyty wewnętrzne,
- pasożyty zewnętrzne.

Ze względu na stopień zależności od żywiciela i niezbędność interakcji między nimi wyróżnia się:
- pasożyty bezwzględne (włosień, bruzdogłowiec, zarodziec),
- pasożyty względne, zwane też przygodnymi (węgorek jelitowy).

Ze względu na czas niezbędnego pasożytnictwa w okresie rozwoju osobniczego wyróżnia się:
- pasożyty stałe tzn. przez cały okres swego rozwoju i życia osobniczego (włosień, świdrowiec),
- pasożyty okresowe (tęgoryjec).

Ze względu na przynależność w biologicznej systematyce wśród najczęstszych pasożytów człowieka wyróżniamy:
- pierwotniaki (lamblia jelitowa, rzęsistek pochwowy, pełzak czerwonki),
- płazińce (przywry i tasiemce),
- obleńce (owsik ludzki, glista ludzka, włosogłówka ludzka, węgorek jelitowy, tęgoryjec dwunastnicy oraz włosień),
- stawonogi (świerzbowiec ludzki, wesz ludzka, pluskwa domowa, komary, muchy, prusaki).

Stawonogi mają segmentową budowę ciała i twardy szkielet zewnętrzny (pancerz). Są to zwierzęta bezkręgowe, o różnej budowie zewnętrznej i różnym sposobie życia, poruszania się i pobierania pokarmu. Z pośród 700 000 gatunków wiele z nich spełnia liczne pożyteczne funkcje dla człowieka. Tylko nieliczne należące do owadów lub pajęczaków są stałymi lub okresowymi pasożytami człowieka. Do najbardziej popularnych należą: świerzbowiec ludzki i wesz ludzka i kleszcze.

- Świerzbowiec ludzki to pasożyt wewnętrzny należący do pajęczaków. Samica świerzbowca dostawszy się w obręb naskórka drąży w nim linijne nory i składa w nich jaja. Po upływie 3-6 tygodni od zakażenia świerzbem występują główne objawy, a mianowicie uporczywe swędzenie.

- Wesz ludzka (głowowa, łonowa i odzieżowa) wywołuje chorobę zwaną wszawicą. Pokarmem tego pasożyta jest krew wyssana ze skóry człowieka. Wesz, wysysając krew, wydziela do skóry toksyczną wydzielinę wywołującą świąd i objawy zapalne. Składa ona jaja, zwane gnidami, przytwierdzając je do nasady włosa. Zakażenie przenosi się przeważnie przez przedmioty osobistego użytku np. : grzebienie, nakrycia głowy jak i poprzez przeskoczenie ich na drugiego człowieka.

- Kleszcz ssie krew kręgowców przenosząc różne choroby niebezpieczne dla człowieka np. : gorączkę plamistą, zapalenie opon mózgowych, boreliozę.

Płazińce, są to robaki płaskie, które charakteryzują się silnie spłaszczonym ciałem grzbietobrzusznie, którego warstwę zewnętrzną stanowi wór skórno-mięśniowy zawierający liczne gruczoły, utworzony z mięśni pokrytych warstwą nabłonka. Wnętrze ciała wypełniona jest luźną tkanką zwaną parenchymą, otaczającą wszystkie narządy wewnętrzne. Spełnia ona także funkcje wydalnicze w organizmie, bierze udział w procesach regeneracyjnych oraz w przyswajaniu składników pokarmowych. Układ pokarmowy u tasiemców i niektórych wirków uległ redukcji, u pozostałych składa się z gardzieli i jelita, a otworu odbytowego brak. Brak również układu krwionośnego, a układ nerwowy składa się z parzystych zwojów mózgowych znajdujących się w przedniej części ciała oraz odchodzących od nich pni nerwowych. Układ wydalniczy tworzą protonefrydia, układu oddechowego brak. Układ rozrodczy ma bardzo skomplikowaną budowę. Płazińce są niemal wyłącznie obojnakami o zapłodnieniu krzyżowym, chociaż może się zdarzać samozapłodnienie.
Do płazińców zaliczamy: wirki, przywry i tasiemce.

Przywry wnętrzniaki są pasożytami nieczłonowymi. U człowieka występuje motylica wątrobowa i przywra krwi.

- Motylica wątrobowa pasożytuje w przewodzie żółciowym. Osiąga 51 mm. długości. Spłaszczone ciało posiada otwór gębowy z przyssawką. Odżywia się krwią. Wywołuje ona chorobę zwaną fascjolozą, która powoduje uszkodzenie ścianek przewodów żółciowych i marskością wątroby. Pasożyt ten wymaga dwóch żywicieli. Żywicielami pośrednimi są ślimaki, a żywicielami ostatecznymi owce i kozy, konie, świnie, króliki i zające. W wyjątkowych przypadkach przywra może umiejscowić się w miąższu płuc, mózgu lub w mięśniach. Ze względu na swą wielkość dorosłe osobniki nie są wydalane z kałem człowieka, a tylko ich jaja.

- Przywra krwi bytuje w naczyniach krwionośnych pęcherza moczowego i jamy brzusznej. Jest gatunkiem rozdzielnopłciowym. Samica jest długa i nitkowata, a samiec krótki i szeroki.

Tasiemce to płazińce o charakterystycznej segmentowej, płaskiej budowie ciała. W obrębie ich ciała można wyróżnić główkę zaopatrzoną w narządy czepne w postaci przyssawek, szyjkę stanowiącą strefę wzrostową tasiemca oraz pozostałą część ciała, złożoną (zależy od odmiany i wieku) z 3000 do 4000 członów tworzących wstęgę (strobilę). Tasiemiec wymaga żywiciela pośredniego. W jego rozwoju wyróżnia się: jajo, onkosfera, postać larwalna i dojrzały pasożyt. Tasiemiec nie ma układu pokarmowego, krążenia i oddechowego. Ciało pokrywa oskórek o budowie umożliwiającej wchłanianie pokarmu całą powierzchnią ciała na drodze osmozy. Układ nerwowy tasiemca tworzą pnie nerwowe łączące się spoidłem poprzecznym w każdym członie, odchodzące od parzystego zwoju głowowego. Większość tasiemców jest obupłciowa, w każdym członie znajdują się narządy męskie i żeńskie, zapłodnienie następuje w obrębie członu. Do najczęstszych tasiemców pasożytujących u człowieka należą: tasiemiec nieuzbrojony, uzbrojony, karłowaty, bąblowcowy i bruzdogłowiec szeroki.

- Tasiemiec nieuzbrojony bytuje w jelicie cienkim człowieka. Długość jego wynosi od 4 do 10 metrów i może mieć 4000 członów. Najmłodsze człony powstają przez podział szyjki, a najstarsze odrywają się z jego końca i wydalane są wraz z kałem żywiciela. Żywicielem ostatecznym jest człowiek, a pośrednim bydło domowe. Człowiek zakaża się, spożywając niedogotowane mięso bydlęce (tatar) zawierające wągry z żywymi larwami, które w przewodzie pokarmowym człowieka pod wpływem soków trawiennych tracą otoczki, przyczepiają się do ściany jelita i rozpoczynają dalszy rozwój aż do dorosłego osobnika.

- Tasiemiec uzbrojony jest najgroźniejszy spośród wszystkich tasiemców bytujących w organizmie człowieka. Osiąga on długość od 2 do 4 metrów i może mieć do 1000 członów. Główka jego poza czterema przyssawkami, ma jeszcze podwójny wieniec haczyków, którymi silnie przyczepia się do błony śluzowej jelita. Człowiek jest jedynym żywicielem ostatecznym tego tasiemca. Żywicielem pośrednim jest świnia lub dzik. Larwy uwolnione w żołądku człowieka z jaj mogą przeniknąć do naczyń krwionośnych i z prądem krwi dostać się do mózgu, gałek ocznych, wątroby lub mięśni.

- Tasiemiec karłowaty jest nieduży, ma 5 do 60 mm. Nie wymaga on żywiciela pośredniego, gdyż jego cały cykl życiowy odbywa się w organizmie człowieka. Pasożytuje również w jelicie cienkim. Cykl rozwoju tasiemca od wniknięcia jaja do powstania nowego pokolenia wydalającego jaja trwa cztery tygodnie. Jest groźny przez fakt iż przeważnie jest ich kilkadziesiąt sztuk równocześnie.

- Tasiemiec bąblowcowy zwany też jest wieńcogłowym. Podczas swojego rozwoju tworzy olbrzymie, niekiedy dochodzące do wielkości głowy dziecka i ważące kilku kilogramowe cysty, w obrębie których znajdują się tysiące larw przyszłych tasiemców. Żywicielem ostatecznym są zwierzęta mięsożerne (pies), a pośrednim owce, bydło, konie, świnie i człowiek. Długość jego wynosi od 3 do 8 mm. i składa się z główki, szyjki i trzech członów. Tylko w ostatnim członie znajdują się dojrzałe jajeczka. Człowiek zakaża się najczęściej drogą doustną, spożywając pokarmów bez umycia rąk po głaskaniu psa, na którego sierści zatrzymały się jajeczka. Wzrost osiadłej larwy, zwanej bąblowcem jest powolny, może trwać od kilku do kilkunastu lat.

- Bruzdogłowiec szeroki jest również pasożytem jelita cienkiego człowieka. Dochodzi do długości 15-20 metrów. Zbudowany jest z główki z podłużnymi bruzdami czepnymi po bokach, szyjki i z 3000 do 4000 członów. Od poprzednich tasiemców różni się tym, że dojrzałe jajeczka wydostają się z członów już w jelicie i wraz z kałem wydalane są na zewnątrz organizmu ludzkiego. Dla dalszego rozwoju muszą przeniknąć do wody, aby dostać się kolejno do dwóch żywicieli pośrednich (raczek oczlik - szczupak, okoń). Człowiek zaraża się przez spożycie zakażonej niedogotowanej, niedosmażonej lub niedowędzonej ryby. Larwy bruzdogłowca przekształcają się w dorosłe pasożyty w ciągu 5-6 tygodni i produkują po kilkaset tysięcy jaj dziennie.

Obleńce są to robaki obłe, bezkręgowce, wolno żyjące, jak i pasożytnicze. Ciało obleńców jest wydłużone, cylindryczne lub workowatego kształtu, okryte oskórkiem wchodzącym w skład wora skórno - mięśniowego stanowiącego zewnętrzną warstwę. U niektórych gatunków ciało pokryte jest rzęskami. Jelito przednie, środkowe oraz tylne tworzą przewód pokarmowy, zakończone odbytem. Układ nerwowy składa się ze zwoju mózgowego, zwanego też okołogardzielowym, oraz pni nerwowych. Układ wydalniczy jest różny u poszczególnych gatunków np. w postaci protonefrydiów, gruczołu wydalniczego, kanalików, bądź nie występuje w ogóle. Obleńce zamieszkują środowiska wilgotne lub wodne. Robaki te są rozdzielnopłciowe, rozmnażanie następuje na drodze płciowej. Do obleńców należy sześć gromad: wrotki, brzuchorzęski, ryjokrętki, nitnikowce, kolcogłowy oraz nicienie. Do najważniejszych należą: nicienie (80 000 gatunków) i wrotki (1500 gatunków). Nicienie mają kształt silnie wydłużony. W zależności od gatunku osiągają od 0, 2mm. do 1 metra długości. Ciało nicieni tworzy wór skórno - mięśniowy, wewnątrz którego znajduje się pierwotna jama ciała wypełniona płynem. Przewód pokarmowy składa się z otworu gębowego, gardzieli, jelita (komórki jego zawierają glikogen) i jelita tylnego. Układ wydalniczy tworzą dwa przewody posiadające wspólne ujście. Układ nerwowy składa się z dwóch ośrodków połączonych kilkoma pniami nerwowymi biegnącymi wzdłuż linii ciała. Posiadają gruczoły wydzielające lepką substancję, umożliwiającą im uczepienie się w danym miejscu. Nicienie są z reguły rozdzielnopłciowe, u licznych gatunków występuje dymorfizm płci (zróżnicowanie budowy osobników odmiennej płci). Większość nicieni jest jajorodna, a tylko nieliczne jajożyworodna. Przedstawicielami nicieni uważanych za pasożytów człowieka są: owsik ludzki, glista ludzka, włosień kręty, włosogłówka ludzka, tęgoryjec dwunastnicy, węgorek jelitowy.

- Owsik ludzki pasożytuje głównie w jelicie grubym, wyrostku robaczkowym oraz końcowym odcinku jelita cienkiego. Dorosłe osobniki wydostają się z kałem na zewnątrz żywiciela. Robaki te są widoczne jako niewielkie, ruszające się, o barwie szaro - białawej. Samce mają 3-5 mm. długości i 0, 1-0, 2 mm. grubości, samice 9-12 mm. długości i 0, 3-0, 5 mm. grubości. W przedniej części obłego ciała ma otwór gębowy z trzema kurczliwymi wargami, którymi przyczepia się do błony śluzowej jelita. Żywi się on wyssaną treścią oraz substancjami zawartymi w jelitach. Dojrzałe samice mają ok. 10 000 jajeczek. Wędrują one do odbytu i tam na skórze składają jajeczka, a same giną. Złożone jaja zawierają zarodek we wczesnym stadium rozwoju. Dopiero w ciągu 6-8 godzin przebywania na zewnątrz przewodu pokarmowego rozwój zarodka postępuje tak daleko, że powstała w nim larwa po wniknięciu - przeważnie drogą doustną - wędrując w górę jelita, może dać początek rozwojowi nowego osobnika. Pełny cykl rozwoju owsika trwa 3-4 tygodnie. Inwazje pasożytnicze nie są pojedyncze ale mnogie, u jednego żywiciela mogą być tysiące owsików.

- Glista ludzka ma ciało walcowate o zwężonych końcach, zaopatrzone w otwór gębowy. Samce mierzą od 15 do 35 cm. samice zaś od 20 do 50 cm. długości. Pasożyt ten bytuje w jelicie cienkim człowieka przeważnie przyczepiony do błony śluzowej przewodu pokarmowego. Żywi się nabłonkiem niszczonej ściany jelita i substancjami zawartymi w treści jelitowej. Dojrzała samica składa 100 000 do 200 000 jaj na dobę. Wydalane są one z kałem na zewnątrz organizmu i rozprzestrzeniane w otaczającym człowieka środowisku. Wydostanie się jajeczka na zewnątrz umożliwia rozwój postaci larwalnej, gdyż może się ona rozwijać tylko w obecności tlenu, wilgoci i temp. 36 o C. Rozwój jajeczka przebiega początkowo w ziemi lub w wodzie (40 dni). Ze spożytych z wodą lub z produktami spożywczymi jajeczek przez człowieka, wydostają się z nich w jelicie cienkim larwy. Wędrują poprzez błonę śluzową do światła naczyń, następnie z prądem krwi poprzez wątrobę, pęcherzyki płucne, oskrzeliki i oskrzela przedostają się do jamy gardłowej, przełyku i żołądka, a stąd do miejsca ostatecznego bytowania tj. do jelita cienkiego. W jelicie cienkim człowieka glista może przeżyć od 1 do 1, 5 roku. Dojrzałość płciową żeńskie osobniki glisty ludzkiej osiągają w ciągu 60-80 dni od zakażenia i wówczas rozpoczynają składanie jaj.

- Włosogłówka ludzka pasożytuje w jelicie grubym człowieka. Długość pasożyta waha się od 30 do 50 mm. Część przednia tych pasożytów jest nitkowata i nią właśnie dorosłe osobniki wnikają w błonę śluzową jelita ślepego lub grubego i stamtąd pobierają pożywienie. Dojrzałe włosogłówki żeński składają dziennie od 2000 do 5000 jajeczek, które wraz z kałem żywiciela wydostają się na zewnątrz. Rozwój ich przebiega w środowisku zewnętrznym. Po około 10 dniach w jajeczku rozwija się larwa. Po ponownym dostaniu się do przewodu pokarmowego człowieka larwa włosogłówki pozbywa się otoczki jajowej i wędruje do jelita grubego, w którym w ciągu 4-5 tygodni osiąga dojrzałość płciową. Bytuje on w większych grupach nawet do 1000 osobników.

- Włosień kręty wywołuje chorobę zwaną włośnicą lub trychinellozą. Pasożyt ten w postaci dorosłej występuje w jelicie, a w postaci larwalnej w mięśniach prążkowanych człowieka, zwierząt domowych i dzikich. Włosień jest nicieniem małym, długość samca wynosi 1, 4 do 1, 6 mm. , a samicy od 3 do 5 mm. Człowiek zaraża się nim poprzez spożycie zakażonego mięsa. Do organizmu człowieka dostaje się on w formie larwalnej. Soki żołądkowe rozpuszczają otoczkę, a oswobodzona larwa przedostaje się do jelita cienkiego i tam wnika do kosmków błony śluzowej, gdzie w ciągu 1-3 dni osiągają dojrzałość płciową.
Samce po zapłodnieniu giną, a samice wdrążają się w ścianę jelita, gdzie przebywają 7-8 tygodni, produkując w tym czasie od 1000 do 1500 larw. Nie składają jajeczek lecz rodzą od razu żywe larwy, które przenikają do naczyń chłonnych i krwionośnych organizmu człowieka. Następnie z prądem krwi lub chłonki roznoszone są one po całym ciele. Najczęściej można je spotkać w przeponie, mięśniach międzyżebrowych, języku, krtani, mięśniach grzbietu. W mięśniach larwy włośnia otorbiają się tworząc tzw. wągry. Larwy mogą przetrwać żywe nawet do 40 lat.

- Tęgoryjec dwunastnicy występuje bardzo rzadko i wywołuje chorobę zwaną ankylostomatozą. Pasożyt ten jest niewielki ok. 15 mm. długości. Samica składa do 10 000 jajeczek, z których rozwijają się larwy. Po 5-6 dniach życia w ziemi larwy te dostają się na skórę człowieka, do naczyń chłonnych i krwionośnych. Następnie z krwią wędrują do serca i narządu oddechowego po czym przez tchawicę i jamę ustną dostają się do przewodu pokarmowego. Robaki te przyczepiają się do błony śluzowej jelita, uszkadzając ją i powodując przewlekłe krwawienia. Żywią się krwią, jeden pasożyt wypija dziennie ok. 1 ml krwi. Jeżeli w organizmie człowieka przebywa kilka tysięcy osobników dochodzi wtedy do niedokrwistości.

- Węgorek jelitowy to nieduży triploidalny pasożyt jelita cienkiego. Pasożytują wyłącznie samice. Występuje on głównie w krajach tropikalnych.

Aby uniknąć zakażenia tymi wszystkimi pasożytami musimy rygorystycznie przestrzegać higieny osobistej, dokładnie myć warzywa i owoce przed spożyciem, nie jeść mięsa nie badanego, nie dogotowanego, nie dowędzonego lub surowego oraz należy unikać wody nie przegotowanej pochodzącej z nietypowego źródła.

Odporność to zestaw wszystkich mechanizmów, biorących udział w wytworzeniu odpowiedzi odpornościowej. W znaczeniu bardziej ogólnym oznacza zdolność do czynnej i biernej ochrony organizmu przed patogenami. To brak podatności organizmu na działanie drobnoustrojów chorobotwórczych. Zdolność leukocytów do rozpoznawania elementów należących do własnego, jak i obcego organizmu. Badaniem odporności zajmuje się immunologia. W immunologii odpornością swoistą czyli układem swoistej odpowiedzi immunologicznej nazywa się typ odporności zależny od rozpoznawania antygenów przez przeciwciała i receptory rozpoznające antygen limfocytów T i B. Na wytworzenie tego typu odporności potrzebne jest kilka dni, lecz mechanizmy raz uruchomione stają się niebywale efektywne w walce z patogenami. Proces jest specyficzny czyli działa na konkretny czynnik patogenny.

Zależnie od przyjętych kryteriów można wyróżnić różne typy odporności:

• odporność nieswoista:

• bierna

• czynna

• odporność swoista:

• bierna

• naturalna

• sztuczna

• czynna

• naturalna

• sztuczna

• komórkowa

• humoralna

Odporność swoista (nabyta) Za aktywną (czynną) część odporności odpowiada głównie układ immunologiczny zapewniając zdolność organizmu do rozpoznawania elementów należących do własnego, jak i obcego organizmu, oraz eliminowanie tych ostatnich

odporność humoralna - warunkowana przez przeciwciała, polegająca na wytwarzaniu przez limfocyty przeciwciał, których zadaniem jest niszczenie komórek patogennych. Odporność humoralna to odporność uwarunkowana obecnością swoistych przeciwciał (immunoglobulin) produkowanych podczas odpowiedzi immunologicznej. Antygen stymuluje kompetentne limfocyty B do proliferacji i różnicowania się w kierunku komórek pamięci i komórek plazmatycznych, plazmocyty (limfocyty B) produkują przeciwciała, które wiążą antygen i ułatwiają jego eliminację. Komórki pamięci decydują o skuteczniejszej odpowiedzi immunologicznej przy powtórnym kontakcie z danym antygenem.

Limfocyty T: pochodzą z komórek macierzystych szpiku kostnego. W drodze do tkanki limfatycznej dojrzewają w grasicy. Tam dochodzi do różnicowania się limfocytów, stają się one immunologicznie kompetentne - zdolne do odpowiedzi immunologicznej. Reagują one na specyficzne antygeny na powierzchni komórek zaatakowanych przez patogeny. Rozróżniamy trzy główne klasy komórek T:

• cytotoksyczne limfocyty T (rozpoznają i niszczą kom. z obcym antygenem)

• pomocnicze limfocyty T (uwalniają związki aktywujące odpowiedź immunologiczną lub ją

wzmacniającą)

• supresyjne limfocyty T (hamują odpowiedź immunologiczną, uwalniają cytokiny, które hamują
aktywność innych komórek T i komórek B)

Limfocyty B u ssaków dojrzewają w szpiku kostnym. Komórka B po rozpoznaniu antygenu dzieli się - powstaje populacja komórek plazmatycznych, które produkują przeciwciała. Limfocyty B produkują znacznych ilości białek (immunoglobulin).

Odpowiedź odpornościowa nieswoista - zwana czasem opornością zależy głównie od budowy i funkcji barier jak: skóra i błony śluzowe. Dlatego należy pamiętać, że oporność jest aktem biernym, w który nie jest zaangażowany układ immunologiczny. Termin oporność i odporność są często ze sobą mylone. Ten typ odpowiedzi stanowi pierwszą linię obrony organizmów przed patogenami. Za nieswoistą obronę odpowiadają czynniki komórkowe, takie jak monocyty, makrofagi, granulocyty oraz inne, bliżej niezwiązane z układem odpornościowym komórki, np. nabłonkowe. Zidentyfikowano także szereg nieswoiście działających białek: układ dopełniacza, defensyny, laktoferynę, katepsynę itp. Mechanizmy odporności nieswoistej mogą działać praktycznie natychmiast po kontakcie z antygenem i często wystarczają do eliminacji patogenu. Niemniej jednak ich działanie nie jest tak precyzyjne jak w przypadku mechanizmów swoistych i nie zawsze daje możliwość usunięcia obcych antygenów. Ponadto odporność nieswoista nie może wytworzyć pamięci immunologicznej.

Należy jednak zdawać sobie sprawę z faktu, iż mechanizmy nieswoiste umożliwiają "rozruch" mechanizmów swoistych. Do najważniejszych procesów należą:

• wydzielanie cytokin prozapalnych przez aktywowane fagocyty

• wydzielanie czynników chemotaktycznych zwabiających limfocyty

• prezentacja antygenów przez makrofagi

• pobudzanie limfocytów poprzez działające nieswoiście białka (np. defensyny)

Generalnie można powiedzieć, że podział odporności na swoistą i nieswoistą jest do pewnego stopnia umowny, w rzeczywistości bowiem bez wspólnego działania każdy z tych typów odpowiedzi jest niewiele wart. Świadczą o tym z jednej strony zaburzenia odpowiedzi nieswoistej (np. genetycznie uwarunkowany niedobór neutrofilów), z drugiej zaś odporności swoistej (SCID, AIDS).

Do wyznaczników oporności nieswoistej, biernej należą:

• występowanie niskiego pH na powierzchni skóry (pH 3-5), w pochwie (kwas mlekowy) oraz żołądku (kwas solny)

• występowanie bakteriobójczych składników wydzielin, na przykład lizozym w łzach lub interferon we krwi

Do wyznaczników oporności nieswoistej, czynnej należą:

• gwałtowne reakcje oczyszczające drogi oddechowe i pokarmowe, m.in. kaszel, kichanie, wymioty, biegunka

• podwyższona temperatura ciała i przyspieszony metabolizm

• fagocytoza

Odpowiedzialne za odporność swoistą, czynną są wytworzone przez organizm:

• limfocyty B, które w wyniku kontaktu z antygenem ulegają aktywacji i przekształceniu w plazmocyty

• przeciwciała czyli inaczej immunoglobuliny, które mają zdolność do swoistego wiązania się z antygenem

• limfocyty T, które dojrzewają w grasicy, gdzie nabywają zdolności do odporności immunologicznej

Natomiast odporność swoista, bierna polega na posiadaniu limfocytów B i T oraz przeciwciał, pochodzących spoza organizmu - w odporności swoistej, biernej, naturalnej źródłem tych czynników obronnych jest krew matki, przekazującej je dziecku przez łożysko, natomiast w odporności swoistej, biernej, sztucznej ich źródłem jest podana surowica.

Odporność komórkowa

1) termin określający zwiększoną zdolność komórek fagocytarnych (fagocyty) do uszkodzenia
i trawienia drobnoustrojów, jeden z mechanizmów odporności przeciwzakaźnej nieswoistej.

2) swoiste antygenowo mechanizmy obronne mediowane przez limfocyty T bez udziału przeciwciał
(immunoglobulin). Do odporności komórkowej zalicza się nadwrażliwość typu późnego (alergia
zależna od limfocytów T CD4+) oraz reakcje cytotoksyczne (typ II alergii) z udziałem limfocytów T
cytotoksycznych (CD8+).

Budowa przeciwciała

Opis: Budowa przeciwciała: a) antygen, b) miejsce wiązania antygenu, c) rejon zmienny łańcucha ciężkiego, d) rejon zmienny łańcucha lekkiego, e) rejon stały łańcucha ciężkiego, f) rejon stały łańcucha lekkiego, g) mostki dwusiarczkowe. Klasy przeciwciał (IgG, IgA, IgE, IgD)

Szczepionka, preparat biologiczny, który po wprowadzeniu do organizmu stymuluje układ immunologiczny do wytworzenia odporności swoiście skierowanej przeciw składnikom zawartym w szczepionce (immunizacja). Szczepionka jest najczęściej zawiesiną bakterii zabitych lub żywych (lecz osłabionych przez działanie czynników fizycznych, chemicznych albo biologicznych) w środowisku płynnym, którym zazwyczaj jest roztwór soli fizjologicznej z dodatkiem środka konserwującego (np.: fenolu, formaliny). Stosuje się też anatoksynę, czyli toksoid (jad bakterii, np.: tężca lub błonicy), który pod wpływem działania czynników fizycznych i chemicznych utracił właściwości toksyczne, ale zachował właściwości antygenowe, prowokujące ustrój do produkcji immunoglobulin. Szczepionki dzielą się na odpornościowe i skojarzone (zawierające kilka antygenów, np. szczepionka błoniczo-tężcowo-krztuścowa Di-Te-Per).

Szczepienia ochronne, uodpornianie przeciw chorobom zakaźnym przy użyciu szczepionek, wprowadzanych do ustroju najczęściej podskórnie lub, jak w przypadku choroby Heinego-Medina, doustnie. Szczepienia ochronne wywołują odporność czynną (w płynach i tkankach ustroju powstają pod wpływem ich działania immunoglobuliny) trwającą od kilku miesięcy do kilku lat.
Po szczepieniach występują niekiedy tzw. odczyny poszczepienne: miejscowe (zaczerwienienie, obrzęk i bolesność w miejscu wstrzyknięcia i jego okolicy) oraz ogólne (wysoka gorączka, ogólne osłabienie, bóle głowy). Szczepienia ochronne dzieli się na podstawowe i powtórne. Podstawowe wykonuje się w pierwszym roku życia dziecka. Należą do nich szczepienia przeciw gruźlicy oraz błonicy, krztuścowi (kokluszowi) i tężcowi (szczepionka skojarzona Di-Te-Per), chorobie Heinego i Medina, odrze oraz w pewnych szczególnych wypadkach przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Szczepienia powtórne odbywają się w następnych latach do 18 roku życia. Stosuje się też szczepienia przeciw wirusom grypy, nagminnego zapalenia przyusznic (świnki), przeciw wściekliźnie.

Szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży według wieku

Wiek		Szczepienie przeciw	Uwagi
1 rok życia	w ciągu 24 godzin po urodzeniu	WZW typu B - domięśniowo (pierwsza dawka) ; GRUŹLICY - śródskórne szczepionką BCG	Szczepienie noworodków przeciw gruźlicy winno być wykonane jednocześnie lub nie później niż w 24 godz. od szczepienia przeciw WZW typu B.
		2 miesiąc życia - 6-8 tydzień (po 6 tygodniach od szczepienia przeciw gruźlicy i WZW typu B)	WZW typu B - domięśniowo (druga dawka) ; BŁONICY, TĘŻCOWI, KRZTUŚCIOWI (pierwsza dawka) ; -podskórne lub domięśniowe szczepionką DTP	Druga dawka szczepienia podstawowego przeciw WZW typu B podawana jest w odstępie sześciotygodniowym od pierwszej dawki a trzecia dawka uzupełniająca szczepienia podstawowego po 6 miesiącach od pierwszej dawki. Drugą dawkę szczepionki WZW typu B należy podać w 6-8 tygodniu życia jednocześnie z pierwszą dawą szczepionki DTP, a dawkę trzecią na przełomie 6 i 7 miesiąca życia.
		przełom 3 i 4 miesiąca życia (po 6 tygodniach od poprzedniego szczepienia)	BŁONICY, TĘŻCOWI, KRZTUŚCOWI (druga dawka) ; -podskórnie lub domięśniowo szczepionką DTP; POLIOMYELITIS - podskórnie lub domięśniowo szczepionką inaktywowaną IPV poliwalentną (1,2,3 typ wirusa) (pierwsza dawka)	Szczepienie przeciw POLIOMYELITIS dzieci w 1 roku życia pierwsze dwie dawki - szczepionką inaktywowaną IPV. Pierwsza dawka na przełomie 3 i 4 miesiąca życia jednocześnie z druga dawką szczepionki DTP. Druga dawka w 5 miesiącu życia jednocześnie z trzecią dawką szczepionki DTP.
		5 miesiąc życia (po 6 tygodniach od poprzedniego szczepienia)	BŁONICY, TĘŻCOWI, KRZTUŚCOWI (trzecia dawka) -podskórnie lub domięśniowo szczepionką DTP ; POLIOMYELITIS - podskórnie lub domięśniowo szczepionką inaktywowaną IPV poliwalentną (1,2,3 typ wirusa) (druga dawka)	Trzy pierwsze dawki szczepienia podstawowego DTP podawane są w odstępach sześciotygodniowych.
		przełom 6 i 7 miesiąca życia (po 6 tygodniach od poprzedniego szczepienia)	WZW typu B - domięśniowo (trzecia dawka)	Dzieciom z przeciwwskazaniami do szczepienia przeciw krztuścowi - DTPw nie wykonuje się szczepienia DTP. Dzieciom tym należy zastosować domięśniowo szczepionkę DTaP (z bezkomórkowym komponentem krztuścowym), w cyklu obowiązkowego szczepienia DTP, a w przypadku orzeczenia przeciwwskazania do szczepienia szczepionką DTaP należy zastosować szczepionkę DT. Patrz również - ,,Informacje uzupełniające" - część III PSO.
		12 miesiąc życia	GRUŹLICY - śródskórnie szczepionką BCG	Szczepione są dzieci, u których w wyniku pierwszego szczepienia BCG nie wystąpiła bądź wystąpiła blizna poszczepienna o średnicy mniejszej niż 3 mm. Dzieciom ze styczności z chorym na gruźlicę należy wykonać próbę tuberkulinową i szczepić dzieci tuberkulinoujemne w dniu odczytania próby.
	2 rok życia	13 - 14 miesiąc życia	Odrze, śwince, różyczce, żywą szczepionką skojarzoną	Szczepienie podstawowe. Podawane w w wywiadzie przebycie zachorowania na odrę, świnkę lub różyczkę nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia: szczepionkę należy podać po upływie dwóch miesięcy od wyzdrowienia.
		16 - 18 miesiąc życia	BŁONICY, TĘŻCOWI, KRZTUŚCOWI (czwarta dawka) - podskórnie lub domięśniowo szczepionką DTP ; POLIOMYELITIS - podskórnie lub domięśniowo szczepionka inaktywowaną IPV poliwalentną (1,2,3 typu wirusa) - trzecia dawka)	Czwarta dawka, uzupełniająca szczepienia podstawowego DTP i trzecia dawka uzupełniająca szczepienia podstawowego przeciw polio. Dzieci z przeciwwskazaniami do podania preparatu zawierającego komórkowy komponent krztuśca, które w pierwszym roku życia otrzymały trzy dawki DTaP, należy zaszczepić domięśniowo czwartą dawką DTaP.
		Według zaleceń producenta, w 1 i 2 roku życia	Haemophilus influenzae typu b.	Szczepionkę przeciw zakażeniu Hib stosować według zaleceń producenta w pierwszym i drugim roku życia dzieciom z rodzin wielodzietnych, a także dzieciom z domów dziecka - Patrz również ,,Informacje uzupełniające" - część III PSO. Można stosować jednocześnie z innymi szczepionkami, np. DTP, w oddzielnych iniekcjach.
	okres przedszkolny	6 rok życia	BŁONICY, TĘŻCOWI, KRZTUŚCOWI - domięśniowo szczepionką DTaP zawierająca acelularny komponent krztuścsa ; POLIOMYELITIS - doustnie atenuowaną poliwalentną OPV poliwalentną (1,2,3 typ wirusa)	Dawka przypominająca szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (komponent acelularny). Patrz również - ,,Informacje uzupełniające" - część III PSO. Dawka przypominająca.
		7 rok życia	GRUŹLICY - śródskórne szczepionką BCG	Szczepienie bez próby tuberkulinowej. Dzieciom ze styczności z chorym na gruźlicę należy wykonać próbę tuberkulinową Mantoux i szczepić dzieci tuberkulinoujemne w dniu odczytania próby.
	Szkoła podstawowa i gimnazjum	12 rok życia ; GRUŹLICY - śródskórnie szczepionką BCG	Odrze, śwince, różyczce, żywą szczepionką skojarzoną ; Gruźlicy - śródskórnie szczepionką BCG	Podlegają wszystkie dziewczęta, a także chłopcy nieszczepieni przeciw odrze w ramach tzw. szczepienja wyrównawczego. Podawane w wywiadzie przebycie zachorowania na odrę, świnkę lub różyczkę nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia. Szczepionkę należy podać po upływie co najmniej dwóch miesięcy od wyzdrowienia. Tylko dzieci z ujemnym wynikiem próby tuberkulinowej Mantoux. Szczepienie należy wykonać w dniu odczytania próby.
		13 rok życia	Odrze, śwince, różyczce, żywą szczepionką skojarzoną (szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce żywą szczepionką skojarzoną wykonywane będą od 30.10.2005r)	Tylko dziewczęta nie szczepione w 12. roku życia. Podawane w wywiadzie przebycie odry, świnki lub różyczki nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia. Szczepionkę należy podać po upływie co najmniej dwóch miesięcy od wyzdrowienia.
		14 rok życia	WZW typu B - domięśniowo 3-krotnie w cyklu 0,1,6 miesięcy : BŁONICY,TĘŻCOWI - podskórnie lub domięśniowo szczepionką Td	Szczepienie należy podać młodzieży w gimnazjum ( I lub II klasa). Nie należy szczepić osób uprzednio szczepionych podstawowo przeciw WZW typu B w ramach szczepień zalecanych. Nie przewiduje się dawek przypominających. Dawka przypominająca. Szczepienie można podać jednocześnie (tzn. w ciągu 24 godz.) z jedną z dawek szczepionki przeciw WZW typu B.
Szkoła ponadpodstawowa	19 rok życia lub ostatni rok nauki w szkole	BŁONICY, TĘŻCOWI - podskórnie lub domięśniowo szczepionką Td	Trzecia dawka przypominająca ; nie powinna być podana wcześniej niż po upływie 3 lat od ostatniej dawki szczepionki Td.

Szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny na zakażenia

Szczepienie przeciw	Osoby podlegające szczepieniu	Uwagi
GRUŹLICY - śródskórnie szczepionką BCG	-tuberkulinoujemni studenci akademii medycznych i uczniowie policealnych szkół medycznych (w pierwszym miesiącu nauki) niezbadani próbami tuberkulinoujemnymi w ciągu ostatnich 12 miesięcy	Szczepienie należy wykonać w dniu odczytania próby tuberkulinowej Mantoux
WZW typu B - domięśniowo	-osoby wykonujące zawód medyczny narażone na zakażenie; uczniowie średnich i policealnych szkół medycznych oraz studenci akademii medycznych w ciągu pierwszego roku szkolnego /akademickiego; osoby z bliskiego otoczenia chorych na WZW typu B i nosicieli HBV (domownicy oraz osoby przebywające w zakładach opiekuńczych, wychowawczych i zakładach zamkniętych); chorzy z przewlekłym uszkodzeniem nerek, zwłaszcza osoby dializowane oraz z przewlekłym uszkodzeniem wątroby o etiologii wirusowej, autoimmunogicznej, metabolicznej lub alkoholowej, przede wszystkim z przewlekłym zakażeniem HCV; zakażeni HIV a także dzieci z wrodzonym lub nabytym ddefektem odporności; osoby przygotowane do zabiegów wykonywanych w krążeniu pozaustrojowym	Szczepienia podstawowe wg schematu: 0,1,6 miesięcy; Nie należy szczepić osób szczepionych podstawowo przeciw WEZW typu B. Szczepień przypominających nie przewiduje się. Przewiduje się dawki przypominające szczepionki zalecane przez producenta dla osób z chorobami przewlekłymi zwłaszcza dializowanych oraz z niedoborami odporności. Schemat szczepienia według wskazań producenta. U osób z chorobami przewlekłymi, zwłaszcza dializowanych oraz z niedoborami odporności należy stosować dawki przypominające w celu utrzymania stężenia przeciwciał anty HBs powyżej poziomu ochronnego (10 j.m./l). Dawki przypominające podawać według zaleceń lekarza leczącego.
BŁONICY - podskórnie szczepionką monowalentną (d,D), lub skojarzoną ze szczepionką przeciwtężcowi (Td, DT)	- ze wskazań indywidualnych; osoby ze styczności z chorymi na błonicę; w zależności od sytuacji epidemiologicznej	Szczepienia w zależności od sytuacji epidemiologicznej - o ile obowiązek szczepień zostanie nałożony w drodze rozporządzenia przez Ministra Zdrowia lub w drodze rozporządzeń wydawanych przez wojewodów
DUROWI BRZUSZNEMU - podskórnie szczepionką monowalentną (Ty), lub skojarzoną ze szczepionką przeciwtężcowi (TyT)	- ze wskazań indywidualnych; w zależności od sytuacji epidemiologicznej
WŚCIEKLIŹNIE - domięśniowo lub podskórnie	- ze wskazań indywidualnych, osoby podejrzane o zakażenie wirusem wścieklizny
TĘŻCOWI - podskórnie	- ze wskazań indywidualnych, narażone na zakażenie tężcem; w zależności od sytuacji epidemiologicznej	Szczepienie w zależności od sytuacji epidemiologicznej o ile obowiązek szczepień zostanie nałożony

Szczepienia zalecane - niefinansowane ze środków znajdujących się w budżecie ministra zdrowia.

Szczepienia przeciw	Szczególnie zalecane
WZW typu B - domięśniowo, dawkowanie i cykl szczepień wg zaleceń producenta szczepionki	- osobom, które ze względu na tryb życia lub wykonywane zajęcia są narażone na zakażenia związane z uszkodzeniem ciągłości tkanek lub poprzez kontakt seksualny; przewlekle chorym o wysokim ryzyku zakażenia nieszczepionym w ramach szczepień obowiązkowych; chorym przygotowywanym do zabiegów operacyjnych; dzieciom i młodzieży nie objętym dotąd szczepieniami obowiązkowymi; osobom dorosłym zwłaszcza w wieku starszym
WZW typu A - domięśniowo ; dawkowanie i cykl szczepień wg zaleceń producenta szczepionki	- osobom wyjeżdżającym do krajów o wysokiej i pośrednie endemiczności WZW typu A; osobom zatrudnionym przy produkcji i dystrybucji żywności; dzieciom w wieku przedszkolnym, szkolnym i młodzieży, które nie chorowały na WZW typu A
ODRZE, ŚWINCE, RÓŻYCZCE - podskórnie jedną dawką szczepionki skojarzonej	- osobom nie szczepionym przeciw odrze, śwince i różyczce w ramach szczepień obowiązkowych. U osób wcześniej szczepionych przeciw odrze, śwince lub różyczce szczepionkami monowalentnymi należy traktować jako szczepienie przypominające.
GRYPIE - dawkowanie i cykl szczepień wg wskazań producenta szczepionki	- ze wskazań klinicznych i indywidualnych: przewlekle chorym (astma, cukrzyca, niewydolność układu krążenia, oddychania, nerek); w stanach obniżonej odporności; w podeszłym wieku. Ze wskazań epidemiologicznych: pracownikom ochrony zdrowia, szkół, handlu, transportu, budownictwa oraz osobom narażonym na kontakty z dużą liczbą ludzi, bądź pracującym na otwartej przestrzeni
KLESZCZOWEMU ZAPALENIU MÓZGU- dawkowanie i cykl szczepień wg zaleceń producenta szczepionki	- przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby; w szczególności osobom zatrudnionym przy eksploatacji lasu, stacjonującemu wojski, funkcjonariuszom, straży pożarnej in granicznej, rolnikom, młodzieży odbywającej praktyki oraz turystom i uczestnikom obozów i kolonii
Zakażeniom wywołanym przez HAEMOPHILUS INFLUENZAE typu b; domięśniowo lub podskórnie, dawkowanie i cykl szczepień wg zaleceń producenta szczepionki	- dzieciom od 2 miesiąca życia nie objętym szczepieniami obowiązkowymi dla zapobiegania zapaleniom opon mózgowo - rdzeniowych, posocznicy, zapaleniom nagłośni itp.
BŁONICY, TĘŻCOWI - podskórnie lub domięśniowo, Td, dawkowanie i cykl szczepień wg zaleceń producenta szczepionki	- osobom dorosłym powyżej 19 roku życia (szczepionym podstawowo) pojedyncze dawki przypominające, co 10 lat, a nieszczepionym w przeszłości - szczepienie podstawowe; osobom w podeszłym wieku, które ze względu na wykonywane zajęcia są narażone na zakażenie
RÓŻYCZCE - podskórnie lub domięśniowo. dawkowanie wg wskazań producenta szczepionki	- młodym kobietom szczególnie pracującym w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie, dla zapobiegania różyczce wrodzonej szczególnie nieszczepionym w 13 roku życia lub jeżeli od szczepienia podstawowego w 13 roku życia minęło więcej niż 10 lat
Zakażeniom wywoływanym przez STREPTOCOCCUS PNEUMONIAE, domięśniowo lub podskórnie pojedynczą dawką wg wskazań producenta szczepionki	- osobom w wieku powyżej 65 lat; dzieciom powyżej 2 roku życia oraz dorosłym z grup podwyższonego ryzyka zakażeń (chorującym na przewlekłe choroby serca i płuc, cukrzycę, chorobę alkoholową, anemię sierpowatokrwinkową, zespół nerczycowy, nabyte i wrodzone niedobory odporności); osobom po zabiegu usunięcia śledziony; osobom z chorobą Hodgkina
Zakażeniom wywołanym przez Neisseria Meningitidis z gr. C - szczepionka monowalentna skoniugowana.	- dzieciom powyżej 2 miesiąca życia, młodzieży i dorosłym; osobom po splenektomii
ŻÓŁTEJ GORĄCZCE	- wyjeżdżającym za granicę, wg wymogów kraju docelowego, zgodnie z zaleceniami Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych. Dotyczy w szczególności krajów Afryki oraz Ameryki Południowej
WIETRZNEJ OSPIE - podskórnie dawkowanie wg zaleceń producenta szczepionki	- osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną; dzieciom i młodzieży z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji

Szczepienia ochronne

Już od starożytności ludzie poszukiwali ochrony przed chorobami zakaźnymi. Szczepienie jest właśnie taką ochroną, która polega na podaniu człowiekowi preparatu zawierającego antygen patogennego drobnoustroju. Antygen wywołuje reakcję układu odpornościowego, dzięki temu w sposób sztuczny wytwarzają się w organizmie przeciwciała oraz pamięć immunologiczna, która w kontakcie z żywym drobnoustrojem chorobotwórczym uruchamia przygotowane wcześniej na taki atak mechanizmy obronne.

Pionierem szczepień był brytyjski lekarz Edward Jenner, który pod koniec XVIII wieku po raz pierwszy zastosował u człowieka szczepionkę przeciwko ospie prawdziwej. Koniec XIX i cały wiek XX to okres rozwoju nauki o szczepieniach i rozpoczęcie masowych szczepień.

Z czasem na całym świecie wprowadzono obowiązkowe szczepienia ochronne dla dzieci - w Polsce nastąpiło to w 1959 roku, kiedy to wprowadzono po raz pierwszy szczepienia przeciwko gruźlicy, poliomyelitis, a w 1960 roku przeciwko DTP (błonicy, tężcowi i krztuścowi). Dzięki szczepieniom udało się po 1980 r. całkowicie wyeliminować zachorowania na ospę prawdziwą, a także ograniczyć rozprzestrzenianie się wielu groźnych chorób. W naszym regionie świata nikt już nie pamięta np. o tragicznych epidemiach polio, błonicy, krztuśca, tężca, choć są kraje, gdzie nadal te choroby zbierają śmiertelne żniwo.

Ciągle trwają poszukiwania broni przeciw kolejnym chorobom, nowym zagrożeniom. Tylko w ostatniej dekadzie udało się opracować nowoczesne szczepionki, przeciwko pneumokokom, meningokokom, rotawirusom, a także najnowszą - przeciw onkogennym typom wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). Zakażenie tym wirusem może prowadzić do rozwoju raka szyjki macicy. Szczepionka idealna to taka, która raz podana, w jednej dawce, dawałaby odporność na całe życie, a jednocześnie podanie jej nie wywoływałoby jakichkolwiek niepożądanych odczynów poszczepiennych. Takiej szczepionki jeszcze nie mamy, lecz nasza wiedza o stymulowaniu odporności jest coraz większa, a postęp biotechnologii jest ogromny, więc szczepionki są coraz doskonalsze, spełniają coraz więcej wymogów tej idealnej - mówi dr n. med. Hanna Czajka z Wojewódzkiej Konsultacyjnej Poradni Szczepień w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym im. św. Ludwika w Krakowie.

Podział szczepionek

Pod względem rodzaju zastosowanego antygenu szczepionki dzieli się na:

1 Żywe (atenuowane) - zawierające żywe drobnoustroje, ale o znikomych właściwościach chorobotwórczych lub ich całkowicie pozbawione, jednak zachowujące swoje właściwości antygenowe, np. przeciwko odrze, śwince różyczce i ospie wietrznej;

2. Zabite (inaktywowane) - zawierające zabite drobnoustroje, np. przeciwko krztuścowi (szczepionka pełnokomórkowa). Wśród szczepionek zabitych można wyróżnić:

* szczepionki zawierające specyficzne fragmenty organizmów, np. przeciwko krztuścowi (szczepionka z acelularnym komponentem krztuśca),

* szczepionki zawierające fragmenty drobnoustrojów uzyskane drogą inżynierii genetycznej (np. przeciwko wzw B),

* a także anatoksyny - szczepionki zawierające przetworzone cząsteczki toksyczne drobnoustrojów pozbawionych jednak toksycznych właściwości, np. przeciwko błonicy i tężcowi,

* do grupy tej zalicza się także szczepionki skoniugowane - to jest zawierające fragmenty drobnoustrojów połączone z białkiem np. tężca, poprzez co uzyskuje się odporność u małych dzieci np. nowoczesne szczepionki przeciwko zakażeniom pneumokokowym, meningokokowym i wywoływanym przez Haemophilus influenzae typ B.

W zależności od składu szczepionki dzieli się natomiast na:

* monowalentne - zawierające antygen tylko jednego drobnoustroju chorobotwórczego (np. szczepionka przeciw gruźlicy),

* poliwalentne - skojarzone - przeciwko kilku chorobom (np. szczepionka skojarzona „6w1” przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, polio, Hib i wzw B.

Uodpornienie czynne tj. szczepienie polega na podaniu człowiekowi szczepionki czyli preparatu zawierającego antygen patogennego drobnoustroju. W wyniku wprowadzenia do organizmu antygenu drogą pozajelitową, doustnie lub donosowo zależnie od preparatu dochodzi do pobudzenia układu odpornościowego i wzrostu odporności humoralnej lub komórkowej. Zazwyczaj odpowiedź ta utrzymuje się przez długi czas, który można przedłużyć podając dawki przypominające szczepionki.

Powyższe postępowanie prowadzi u osoby szczepionej do zwiększenia swoistej odporności przeciwko chorobie zakaźnej. Zwykle musi minąć pewien czas, zanim organizm wytworzy odpowiedni poziom przeciwciał, który zabezpiecza przed zakażeniem lub powoduje, że przebiega ono łagodniej. Skuteczność szczepienia zależy od przestrzegania dawki, drogi i techniki podania szczepionki oraz schematu szczepienia.

Przez szczepienie ochronne osoby wrażliwe na zakażenie uzyskują uodpornienie i w ten sposób zmniejsza się możliwość szerzenia choroby zakaźnej. Dodatkowo w przypadku zaszczepienia powyżej 90% osób mieszkających na danym terenie przeciw chorobom, których rezerwuarem zarazka jest człowiek dochodzi do powstawania odporności "zbiorowiskowej" polegającej na zmniejszeniu liczby źródeł zakażenia. W wyniku tego dochodzi do zahamowania krążenia drobnoustroju a co za tym idzie ochrony osób, które szczepieniem nie były objęte.

1

---