Służba ceremoniarza przy najważniejszych nabożeństwach

     

 

o. Hariolf Ettensperger OSB

I. Służba przy uroczystej celebrze z lewitami (z asystą).

Przygotowanie.

Ceremoniarz zjawia się w zakrystii zawczasu. Jest on odpowiedzialny za to, by wszystkie sprzęty, potrzebne do służby świętej, znajdowały się na swoim miejscu. W tym celu stwierdza:

a)      jeżeli chodzi o ołtarz: czy jest należycie oświetlony, czy pali się sześć świec; czy mszał na pulpicie otwarty jest na właściwym miejscu; czy na ołtarzu znajdują się tablice z kanonem; czy w razie potrzeby, kluczyk od tabernakulum jest pod ręką,

b)      jeżeli chodzi o kredens: czy należycie przygotowany jest kielich, zaopatrzony w hostię i okryty welonem naramiennym (zanieść go na kredens jest rzeczą S); czy lekcjonarz jest założony właściwie; czy ampułki i dzwonki znajdują się na swoim miejscu,

c)      jeżeli chodzi o zakrystię: czy szaty i sprzęty ministrantów są w porządku; czy wyższe ministerium jest należycie ubrane - w razie potrzeby pomaga przy ubieraniu się; w końcu baczy, by wszyscy byli należycie ustawieni.

Niekiedy poprzedza celebrę jakaś inna czynność, jak np, poświęcenie gromnic w uroczystość Matki Bożej Gromnicznej, poświęcenie palm w Niedzielę Palmową , lub wprowadzenie prymicjanta, czy dzieci przystępujących do pierwszej Komunii św. W takim wypadku K przywdziewa kapę (w barwie dnia, o ile nie ma innego wyraźnego przepisu). K, D i S nie zakładają na razie manipularzy. Przed rozpoczęciem modlitwy u stopni ołtarza K przebiera się w paramenta do mszy św. Przy sediliach, lub gdy ich brak, przed ołtarzem (zależnie od okoliczności także w zakrystii).Ornat i trzy manipularze leżą przygotowane na kredensie; o ile nie ma na nim miejsca, kościelny wzgl. Jeden z akolitów przynoszą je w odpowiedniej chwili do sediliów. Ktokolwiek przynosi te paramenta, musi zawsze być ubranym liturgicznie i nieść je należycie, a więc manipularz spoczywa  na przedramieniu a ornat niesie oburącz przed sobą. Crm zdejmuje K kapę i podaje sam (wzgl. czyni to A1) manipularz. Następnie nakłada K ornat tak, żeby dobrze leżał. A1 podaje równocześnie D a potem S manipularze. Następuje teraz pochód do ołtarza.

Pochód do ołtarza i modlitwa u stopni.

Zanim cały pochód wyruszy do ołtarza, Crm daje znak do nałożenia kadzidła. Bezpośrednio zaś przed opuszczeniem zakrystii zarządza inklinację w stronę krzyża zakrystyjnego. W pochodzie idzie przed S. Przed ołtarzem odbiera birety, i stojąc poza K wzgl. obok D, zarządza rewerencję (Genu flectant). Następnie zanosi birety na sedilia i wraca do ołtarza, gdzie kleka na prawo od D, lub przed prawym bocznym stopniem in plano. (Jeżeli tak jest przyjęte, może wspólnie z D i S odpowiadać na modlitwy przy stopniach).

Incenzacja - Gloria.

Pod koniec modlitw u stopni (dokładny moment zależy tu od warunków przestrzennych) Crm dale Tf oraz N znak do powstania dla nałożenia kadzidła. W chwili, gdy kapłan podchodzi po stopniach do ołtarza, wstaje i udaje się podczas nakładania kadzidła długą drogą do mszału. Bez rewerencji zabiera go wraz z pulpitem z ołtarza, schodzi bocznymi stopniami in planum i czeka tutaj do chwili okadzenia strony epistoły, po czym stawia go na powrót na ołtarzu. Na incenzację K schodzi Crm znowuż in planum, stając poza D. następnie D i Crm podchodzą bocznymi stopniami na swoje miejsca. Crm wskazuje K początek introitu. S ustawia się poza K i D, tworząc półkole. Wraz z całym ministerium Crm żegna się na rozpoczęcie introitu, a po odmówionym Kyrie zarządza dla obu lewitów: post celebrandem! Pod koniec śpiewanego przez chór Kyrie dalej K, D i S znak do pójścia na środek ołtarza dla odśpiewania Gloria. Podczas odmawiania przez K, D i S Gloria, Crm pozostaje na swoim miejscu. (O ile ministerium udaje się ad sedilia, (na czas Gloria, śpiewanego przez chór), wówczas Crm zarządza po znaku kryża św. Gloria rewerencję na suppedaneum. Gdyby właśnie przy końcu wypadło uczynić pokłon i dopiero po nim zarządza rewerencję, którą sam równocześnie oddaje, po czym najkrótszą drogą udaje się z K, D i S ad sedilia. Tutaj daje najpierw K, a następnie lewitom znak na zajęcie miejsc (Sedeant!) i nałożenie biretów. Następnie sam siada, na prawo od D. Pod koniec Gloria daje najpierw lewitom, a następnie K znak do powstania, a przy ołtarzu zarządza rewerencję. (Surgant! Procedant! Genuflectant!).

Oracja i epistoła.

Gdy K podchodzi do ołtarza, Crm udaje się be nowej rewerencji dłuższą drogą do mszału. W chwili, gdy K zbliża się do mszału, czyni pokłon i wskazuje mu orację. Razem z K czyni wszystkie inklinacje. Wskazawszy początek oracji (o ile nie ma dalszych), wzgl. początek ostatniej oracji, kłania się w stronę K i obracając się w prawo udaje się do kredensu. Stąd bierze lekcjonarz i zanosi go (brzeg zwrócony do ołtarza!) S. Skoniwszysię S, staje po jego lewicy i wskazuje mu ewentualny początek epistoły. Na konkluzję ostatniej oracji Crm oraz S idą do środka ołtarza, oddają tu razem rewerencję i udają się (Crm po prawicy) na miejsce odśpiewania epistoły. Podczas niej Crm stoi po lewej stronie. Gdyby trzeba było przewrócić stronicę, może stać także po prawej stronie. Razem z S czyni wszystkie inklinacje. Na końcu odpowiada: Deo gratias. Następnie razem z S (po jego lewej stronie) udaje się do środka ołtarza, czyni wspólną rewerencję i towarzyszy mu (teraz po prawej stronie) do bocznych stopni po stronie epistoły. Czeka u dołu. Gdy S odbierze błogosławieństwo, Crm daje K znak na „Munda cor”, a S na przeniesienie mszału. Następnie może razem z D, trzymającym ewangeliarz, udać siędo środka ołtarza i pozostać tutaj, stojąc u dołu na swoim miejscu. Może wszakże pozostać nadal przy bocznych stopniach, kierując jedynie D do środka ołtarza, zwłaszcza wówczas, gdy na sposób rzymski nie ma w asyście N, a Tf podchodzi na nałożenie kadzidła bocznymi stopniami. W każdym razie, pod koniec czytanej po cichu przez K ewangelii daje w odpowiedniej chwili Tf znak, by podszedł dla nałożenia kadzidła, akolitom zaś, by ze świeczkami stanęli na środku ołtarza in plano. (O ile np. w oktawie Bożego Ciała śpiewa się dłuższą sekwencję, wówczas Crm po przeczytaniu przez K ewangelii zarządza rewerencję na suppedaneum i ad sedilia! Pod koniec powrót do ołtarza i dopiero nałożenie kadzidła).

Ewangelia.

Crm uważa, by całe ministerium było należycie ustawione do ewangelii. Pod koniec śpiewu alleluja, traktus, czy sekwencji (o ile się nie śpiewa bezpośrednio po ustawieniu) zarządza genuflexio i pochód na miejsce odśpiewania ewangelii (Genuflectant! Procedant!). Sam idzie na czele pochodu wzgl. obok Tf. Podczas ewangelii stoi po prawej stronie D. Na „Sequentia sancti evangelii...” daje Tf znak na podanie kadzielnicy. Wręcza ją następnie D a po okadzeniu ewangeliarza napowrót Tf, który przez ten czas pozostawał obok niego. Podczas incenzacji czyni razem z D inklinację. Przy końcu odpowiada: „Laus tibi Christe”. Następnie daje D oraz N znak, by odsunęli się nieco w prawo tak, aby S i akolici mogli swobodnie przejść. D, Tf i N kieruje w stronę ołtarza, nieco na lewo od środka na incenzację celebransa. W międzyczasie wchodzi sam pomiędzy obu akolitów do kredensu. Tutaj kładzie ewangeliarz i wraca do stopni ołtarza. Tam, gdzie przestrzeń chóru jest niewielka, może D okadzać K także z miejsca ewangelii, a S sam odnieść ewangeliarz do kredensu.

Kazanie.

Jeżeli teraz następuje kazanie, D oraz S podchodzą po incenzacji do ołtarza, na znak Crm czynią na suppedaneum rewerencję (Crm ze swego miejsca również) i idą najkrótszą drogą ad sedilia; Crm również. Ministerium siada. Crm zaś dopiero wówczas, gdy da znak do nałożenia biretów. Po kazaniu - pochód do ołtarza i rewerencja (Surgant! Procedant! Genuflectant!).

Credo.

Przy intonowanym Credo wszyscy na słowo „Deum” czynią inkinację, Crm pozostaje u dołu. Cała asysta czyni wszystkie inklinacje i przyklęka na „Et incarnatus est”. Jeżeli asysta udaje się ad sedilia, Crm zarządza rewerencję na suppedaneum i ad sedilia, ja na Gloria. Gdy chór śpiewa „Et incarnatus est”, Crm wstaje i klęka razem z niższym ministerium, dając w tym celu znak (Genuflectant!). Następnie wstaje i prowadzi D (po inklinacji przed K) do kredensu. Tutaj podaje mu oburącz bursę. Podczas gdy D zanosi ją na ołtarz, Crm wraca na swoje miejsce. Siada jednak dopiero wówczas (tak samo całe niższe ministerium), gdy D wróciwszy do ołtarza, zajmie swoje miejsce. Pod koniec Credo zarządza powstanie i pochód do ołtarza, jak przy Gloria (Surgant! Procedant!).

Jeżeli asysta nie udaje się ad sedilia, Crm pozostaje przy stopniach ołtarza i zarządza na „Et incarnatus est” genufleksję na miejscu (Genuflectant!).

Ofiarowanie.

Gdy K całuje ołtarz, Crm staje na środku obok (poza) S, na „Oremus” przykleka równocześnie z nim i idzie po jego prawej stronie do kredensu. Tutaj pomaga S przy nakładaniu welonu i podchodzi poza nim razem z A1 do ołtarza. Staje przy nim, zwrócony podobnie jak D i S do ołtarza, odbiera od A1 ampułki, podaje je nastepnie S (ampułkę z winem za uszko, z wodą poniżej), odbiera je i oddaje A1. Następnie daje Tf i N znak do podejścia dla nałożenia kadzidła. Podczas nakładania idzie najkrótszą drogą na stronę ewangelii, zabiera z ołtarza mszał i obróciwszy się w lewo, schodzi na dół. Po okadzeniu strony ewangelii stawia znowuż pulpit z mszałem na ołtarzu, pozostaje przy nim i wskazuje odpowiednie modlitwy. Gdy Tf okadzi D, może okadzić następnie także pojedynczym rzutem Crm, Crm może przy tym pozostać przy mszale, zwracając się jedynie nieco (inklinacja) do Tf.

Prefacja.

Gdy Tf po incenzacji udaje się do zakrystii (najpóźniej zaś z początkiem prefacji), Crm daje Cf znak na genufleksję i udanie się do zakrystii po pochodnie. Ci ostatni z Tf na czele wracają do chóru parami na Sanctus. Pod koniec prefacji Crm robi S miejsce przy mszale, a sam schodzi przed stopnie ołtarza. Kanon otwiera S. Pod koniec prefacji może go otworzyć i Crm stojąc po lewej stronie S, odmawiać razem głośno Sanctus (średni pokłon). W tym wypadku schodzi po Sanctus razem z S na dół i przyklęknąwszy na środku, staje po prawej stornie przednich stopni ołtarza.

Kanon.

Podczas kanonu Crm stroi, jak wyżej. Na „Hanc igitur” daje znak Tf i N, którzy klęczą na bocznych stopniach, do nałożenia kadzidła (gdy nie ma N w asyście, Crm nakłada je sam), daje akolitom znak na dzwonki, a całemu ministerium - genuflectant! Równocześnie sam klęka także. Po ostatnim przyklęknięciu Ck, zarządza powstanie (Surgant!), a Tf oraz N odsyła do zakrystii. W przeciwnym razie pozostają na miejscu. Crm stoi nadal na swoim miejscu. Pod koniec „Nobis quoque peccatoribus” przyklęka na środku razem z D, znajdującym się przy mszale, podchodzi do ołtarza i staje po lewej stronie K przy mszale. Czyni tutaj razem wszystkie rewerencje i obsługuje mszał.

Agnus Dei i Communio.

Na commixtio (gdy K wpuszcza do kielicha cząstki hostii) schodzi Crm in planum i odmawia tutaj również Agnus Dei (średni pokłon!). (Zależnie od przyjętego zwyczaju, może Crm pozostać także przy mszale. Robi wówczas S nieco miejsca, odmawia razem głośno Agnus Dei, nie przyklęka wszakże z S, lecz czeka aż D odbierze od K pocałunek pokoju (Pax). Następnie przyklęka razem z D i schodzi z nim in planum). Gdy D udzieli S pocałunku pokoju, Crm, stojąc poza S, przyklęka razem z D i S i odbiera od S pocałunek pokoju, podchodząc doń z prawej strony. Kładzie przy tym ręce pod ramiona S i pochyla się (średni pokłon) nieco w prawo ku jego barkom. (Według danego chrześcijańskiego zwyczaju, przestrzeganego dziś jedynie jeszcze w kościołach zakonnych, dotykają nawzajem policzków). Crm robi przed i po pocałunku skłon głowy w stronę S. Przyklęknąwszy razem, udają się obaj najkrótszą drogą na suppedaneum. Crm idzie z prawej strony i staje po stronie epistoły na prawo od S. czyni razem wszystkie rewerencje.

Jeżeli teraz następuje Komunia św. wiernych i trzeba odśpiewać uroczyście „Confiteor”, Crm pozostaje po pocałunku in plano i przynosi D książkę. Sam staje in plano przed prawym bocznym stopniem. Po Confiteor odbiera od D książkę i zanosi ją na kredens.

Na „Domine, non sum dignus” daje A1 oraz A2 znak na dzwonek a następnie Cf znak na szpaler, klęknięcie i ew. na towarzyszenie Najśw. Sakramentowi. O ile zachodzi potrzeba, podaje D patenę do komunii św. Może również towarzyszyć przy stole Pańskim. Po udzieleniu Komunii św. zarządza dla Cf genufleksję i powrót do zakrystii. Równocześnie daje A1 znak na przyniesienie ampułek. Sam udaje się znów na suppedaneum, na stronę epistoły.

O ile udziela się Komunii św. wiernym, Crm na „Quid retriubuam” celebransa daje A1 znak na przyniesienie ampułek. Podczas, gdy K spożywa Krew Najśw., robi średni pokłon i podaje następnie S ampułki (obie poniżej uszek), po czym odbiera je na powrót i oddaje A1. Następnie daje równocześnie D, S i A2 znak: D na przeniesienie mszału, S palli, A2 zaś welonu na kielich (o ile go nie przenosi S razem z pallą). Crm pozostaje nadal po stronie epistoły, otwiera mszał na Communio, o ile już uprzednio nie uczynił tego D, i obsługuje mszał, póki K nie prześpiewa ostatniego Postcommunio. Następnie zamyka mszał, schodzi in planum, i klęka do błogosławieństwa na stopniu. (Jeżeli przypada specjalna ewangelia końcowa, Crm przenosi najpierw mszał, po czym klęka do błogosławieństwa, jak wyżej).

Powrót do zakrystii.

Pod koniec ostatniej ewangelii Crm przynosi birety, daje znak na utworzenie szeregu oraz genufleksję, podaje D i S birety i idzie poza niższym ministerium do zakrystii (Genuflectant!, Procedant!). tutaj pochylając się przepuszcza przed sobą wyższe ministerium i zarządza inklinację w stronę krzyża zakrystyjnego (Adoratio crucis).

Jeżeli potrzeba, pomaga przy rozbieraniu się z paramentów i troszczy się o to, by kielich i księgi znalazły się na swoim miejscu w zakrystii.

II. Uroczysta celebra z lewitami połączona z wystawieniem Najśw. Sakramentu.

Wystawienie Najśw. Sakramentu po mszy św.

Crm winien postarać się o to, żeby już przed rozpoczęciem mszy św. wszystkie sprzęty niezbędne do wystawienia były przygotowane. A więc na kredensie: monstrancja, welon, tablica względnie książka z oracjami i bursa z korporałem; przy tabernakulum: tron, odpowiednia ilość lichtarzy i świec (wymaganych jest 12 świec) oraz kluczyk do tabernakulum; kościelnemu przypomina, że by pod koniec mszy św. miał w pogotowiu kadzielnicę i by na czas przyniósł kapę ad sedilia.

Po błogosławieństwie K daje Crm znak Tf, N oraz Tf na przyniesienie kadzielnicy i pochodni. Następnie zanosi na ołtarz monstrancję i bursę z korporałem, który rozkłada, zanosi krzyż ołtarzowy na kredens i dba o to, by zapalono dalsze świece. Po ostatniej ewangelii kieruje K, D oraz S na środek suppedaneum, zarządza genufleksję i ad sedilia! (Genuflectant! Ad sedilia!). tutaj zdejmuje K ornat i odbiera manipularz a nakłada kapę. Asysta wraca następnie do ołtarza, przyklęka i klęka na oba kolana (Crm zarządza więc: Procedant! Genuflectant! Prosternant!). Gdy D po wystawieniu Najśw. Sakramentu wróci na swoje miejsce, Crm daje znak na inklinację, powstanie i nałożenie kadzidła. Nastepnie wszyscy klękają. K okadza Sanctissimum. Wszyscy razem z K czynią inklinację. Na słowa „veneremur cernui” w tantum ergo, Crm zarządza inklinację. Na „Genitori...” daje znak na inklinację, powstanie i nałożenie kadzidła, o ile między wystawieniem a zakończeniem maiły miejsce jakieś modlitwy np. litania. O ile zaś modlitw nie było, Crm daje tylko znak na okadzanie, nie na nałożenie kadzidła (Okadzać trzeba zawsze dwukrotnie!). Po okadzeniu Crm podaje modlitwę, uważa by na czas przyniesiono welon i pomaga ew. przy nakładaniu go. Podczas błogosławieństwa klęczy na swoim miejscu. Skoro D po repozycji zamknie tabernakulum, daje znak na powstanie i utworzenie szeregu, przynosi birety, zarządza genufleksję, podaje birety i udaje się jak zazwyczaj do zakrystii (Genuflectant! Procedant!).

Uwaga: Kościół życzy sobie, żeby nabożeństwa z wystawieniem Najśw. Sakramentu odbywały się w wyjątkowych tylko okolicznościach. Powyższe wystawienie po mszy św. jest najlepszym rozwiązaniem tego życzenia.

Wystawienie podczas całej mszy św.

Crm powinien postarać się o to, by wszystkie sprzęty potrzebne do wystawienia Najśw. Sakramentu znajdowały się na swoim miejscu. A więc na ołtarzu: tron, monstrancja, korporał kluczyk do tabernakulum, wymagana liczba świeczników i świec; krzyż ołtarzowy musi stać na menzie po stronie ewangelii; na kredensie: tablica wzgl. książka z oracjami oraz welon.

Podczas wystawienia obowiązują również Crm ogólne reguły o klękaniu, dotyczące lewitów. Jak długo wystawiony jest Najśw. Sakrament, odpadają wszelkie rewerencje chórowe.

W zakrystii nie nakłada się przed mszą św. kadzidła. Pochód do ołtarza - jak zwykle. Po odniesieniu biretów wraca Crm na miejsce i klęka. Gdy D po wstaniu klęknie obok K, daje Crm znak na inklinację, powstanie, nałożenie kadzidła, na uklęknięcie i okadzenie ze zwykłymi inklinacjami. (Kadzielnicę odbiera Tf osobiście). Modlitwa u stopni - jak zwykle. Gdy K, D i S podejdą na suppedaneum, Crm daje znak na genufleksję i nałożenie kadzidła, jak zwykle.

Podczas okadzania Najśw. Sakramentu w czasie mszy św. (introit i offertorium) całe ministerium klęczy. Crm klęczy wówczas w czasie okadzania przed introitem - na najniższym stopniu po stronie epistoły; w czasie okadzania na offertorium - na najniższym stopniu po stronie ewangelii. Dopiero po tym obsługuje każdorazowo mszał. Wystarczają przy tym dwa przyklęknięcia: pierwsze na suppedaneum przed wzięciem mszału, drugie - zanim z mszałem wraca do ołtarza.

Po błogosławieństwie K daje Crm znak Tf oraz N na przyniesienie kadzielnicy. Po ostatniej ewangelii, gdy K, D i S wrócą do środka ołtarza, Crm zarządza genufleksję, zejście in planum, tutaj znowuż genufleksję i pochód do kredensu na zmianę paramentów. Po czym znowuż powrót do ołtarza, genufleksja i wszyscy klękają (Procedant! Genuflectant! Prosterant!). Dalszy ciąg jak wyżej 2,1.

Uwaga: O ile Najśw. Sakrament wystawiony jest już przed rozpoczęciem celebry i ma pozostać nadal po niej, Crm uważa by wyższe ministerium zdjęło birety wzgl. nie nakładało ich w obliczu Najśw. Sakramentu. Na początku i na końcu czyni się wówczas zamiast zwykłej rewerencji prostratio. Gdzieniegdzie na Gloria i Credo nie udaje się ministerium ad sedilia. W kazdym razie nie nakłada biretów.

III. Służba przy celebrze bez lewitów (bez asysty).

Przy celebrze bez lewitów, obojętnie czy to będzie celebra z użyciem kadzidła, czy też zwykła msza śpiewana, może również posługiwać ceremoniarz.

W czasie modlitwy u stopni klęczy on wówczas na prawo od A1, wzgl. przy bocznych stopniach in plano. Razem z akolitami może odpowiadać na modlitwy. O ile w asyście nie ma N, trzyma przy nakładaniu kadzidła łódeczkę. Podczas okadzania ołtarza trzyma mszał. W ogóle podczas całej mszy św. obsługuje mszał. Przenosić go mogą wszakże akolici. Jeżeli Crm jest klerykiem, może przynieść do ołtarza kielich przygotowany na kredensie, nalać wina i wody oraz podać K, jak to zazwyczaj czyni D. Nie odmawia jednak razem z K „Offerimus”. Obsługuje również po komunii św. ampułki, czyści kielich i zanosi go na kredens.

IV. Służba przy uroczystej mszy św. żałobnej.

Przygotowanie.

Na ołtarzu: Żółte świece. Bez kwiatów. Pulpit bez nakrycia. Otwarty mszał. Tablice z kanonem.

Na kredensie: Kielich nakryty welonem, lecz bez welonu dla subdiakona. Ampułki Lekcjonarz. (Ew. także rytuał na absolutio ad tumbam).

Zawczasu należy nadto przygotować: kapę, wodę święconą, krzyż procesyjny, o ile ministerium przebiera się przy sediliach.

Pochód do ołtarza.

Sposób ustawienia - jak zazwyczaj: tf i N bez sprzętów; Cf bez pochodni; akolici z żółtymi świecami na kandelabrach.

Od modlitwy u stopni do epistoły.

Modlitwa u stopni, jak zwykle, bez psalmu Judica. Pierwsze okadzenie ołtarza odpada. Crm udaje się długa drogą do mszału. K, D i S tworzą, jak zwykle, na introit półkole. Po Kyrie Crm pozostaje przy mszale. Wskazuje K orację wzgl. oracje. Poprzednio daje niższemu ministerium znak do klęknięcia. Podczas ostatniej oracji przynosi lekcjonarz, podaje go S i udaje sięz nim jak zwykle, na miejsce odśpiewania epistoły. Po Amen ostatniej oracji daje niższemu ministerium znak do powstania. Po epistole odbiera od razu od S lekcjonarz i towarzyszy mu (z lekcjonarzem w ręku) przed prawe boczne stopnie. Gdy K czyta sekwencję, zarządza dla S przeniesienie mszału, a Tf i N kieruje do zakrystii po ich sprzęty, z ktorymi wracają wszakże dopiero na początek offertorium. D kładzie ewangeliarz na ołtarzu. Crm stoi nadal in plano.

Jeżeli chór śpiewa całą sekwencję, może Crm po odczytaniu ewangelii zarządzić dla K, D i S - ad sedilia! Pod koniec sekwencji dołączają się wtedy akolici bez kandelabrów do wyższego ministerium, wracającego do ołtarza na ewangelię D i przyklękają razem przed ołtarzem.

Ewangelia.

Przy ewangelii odpada incenzacja. D nie prosi o błogosławieństwo, akolici towarzyszą bez kandelabrów, K nie całuje pod koniec ewangeliarza. O ile po odczytanej przez K ewangelii wyższe ministerium nie udaje się ad sedilia, Crm daje w stosownej chwili akolitom znak, by udali się do środka ołtarza. Sam staje poza nimi. D odmawia na stopniach „Munda cor” i bierze z ołtarza mszał. Po wspólnej rewerencji - pochód na odśpiewanie ewangelii, jak zwykle. Po ewangelii Crm odbiera od D ewangeliarz. D i S udają się przed stopnie ołtarza. Crm za nimi między dwoma akolitami. Razem z Di S czynią Crm, A1 i A2 (poza nimi) na środku genufleksję i udają się do kredensu.

Od ofiarowania do przeistoczenia.

Gdy Crm odniesie ewangeliarz do kredensu, udaje się do środka po S. Ten nie otrzymuje przy kredensie welonu, gdyż nie trzyma podczas mszy św. pateny. Crm udaje się z A1, niosącym ampułki do ołtarza. Równocześnie może A2 podać welon zdjęty z kielicha, by go odniósł na kredens. (Po komunii św. zanosi go także na stronęewangelii). Następnie obsługuje Crm ampułki i mszał podczas incenzacji ołtarza, jak zazwyczaj. Przy końcu okadza się jedynie K. Crm obsługuje nadal mszał, odsyła z początkiem prefacji Cf do zakrystii po pochodnie, daje przed przeistoczeniem znak na klęknięcie i dzwonki oraz kieruje S na „Hanc igitur” na stronę epistoły, gdzie tenże klęka następnie między Tf i N i okadza podczas podniesienia święte postacie. Crm od Sanctus znajduje się in plano, jak przy uroczystej celebrze,

Od przeistoczenia do końca mszy.

Po przeistoczeniu Crm daje S znak, by udał się z nim do środka ołtarza. Równocześnie odsyła Tf oraz N do zakrystii. Ci idą poza S do środka i robią równocześnie z nim genufleksję. Akolici i Cf klęczą nadal. Po „Nobis quoque peccatoribus” Crm, przyklęknąwszy razem z D, udaje się do mszału. Po „Pax Domini sit semper vobiscum” robi razem z S, stojącym u dołu, genufleksję i schodzi in planum. Równocześnie daje A znak do powstania. Pocałunek pokoju odpada. Po „Agnus Dei” D i S zamieniają miejsca. Crm czyni równocześnie z nimi genufleksję i udaje się na stronę epistoły na prawo od S. Gdy K odkryje kielich, daje A1 znak na przyniesienie ampułek. Skoro K spożyje Krew Najśw., nie wcześniej - daje Tf, N, oraz Cf znak do powstania. Cf, Tf i N schodzą się do środka, klękają razem i udają się do zakrystii. Nie potrzebują już wracac do ołtarza. Crm obsługuje w międzyczasie ampułki, poleca następnie D i S (A2) przenieść mszał, palle i welon kielichowy, po czym obsługuje mszał, zamykając go po ostatniej oracji. Błogosławieństwo odpada. Ostatnia ewangelia jak zwykle. Jeżeli zmiana paramentów odbywa się przy sediliach, akolici pozostają przy kredensie.

Zmiana paramentów na absolucję.

Po ostatniej ewangelii zarządza Crm rewerencję na suppedaneum i ad sedilia! Tutaj zdejmuje C ornat. Akolici mogą odebrać manipularze. Crm nakłada K na ramiona czarną kapę. Równocześnie kieruje S po krzyż, który powinien być pod ręką. W danym razie może go jeden z akolitów podać S. W międzyczasie Tf i N przychodzą z zakrystii ze swoimi sprzętami, nadto dwaj dalsi akolici z wodą święconą i rytuałem. Mogą to być dwaj spośród Cf, którzy wolni są już od funkcji. Zależnie od warunków, może także N oddać Tf łódeczkę a sam nieść wodę święconą. Crm daje akolitom znak do wzięcia kandelabrów i ustawienia się na prawo i lewo od S. następnie na znak Crm wszyscy udają się do środka chóru. Na czele Tf, N i akolita z wodą święconą; dalej S wśród dwóch akolitów, następnie Crm i akolita z rytuałem, wreszcie K I D. na zarządzenie Crm wszyscy (z wyjątkiem krzyża i akolitów z kandelabrami) oddają ołtarzowi rewerencję, obracają się udają ad tumbam. Tf, N i akolita z wodą święconą udają się na prawą stronę katafalku i przepuszczają przed sobą S oraz obu akolitów, którzy ustawiają się poza katafalkiem, a więc między nim a bramą kościelną, zwróceni przy tym ku ołtarzowi. K, D (po prawej stronie) i Crm (po Lewej) stoją przed katafalkiem od strony epistoły, zwróceni twarzą do krzyża. Tf, N oraz akolita z wodą święconą i rytuałem mogą stanąć podobnie w jednej linii, po stronie ewangelii.

O ile zmiana paramentów odbywa się w zakrystii, Crm daje podczas ostatniej ewangelii znak akolitom, by udali się z kandelabrami do środka. Następnie zarządza rewerencję przed stopniami i powrót do zakrystii (Genuflectant! Procedant!). Tutaj zmiana paramentów, ustawienie do pochodu i pochód ad tumbam.

Absolutio ad tumbam.

Jeżeli (jedynie przy pogrzebie kapłana) odmawia najpierw „Intret”, wówczas na znak Crm podchodzi akolita z rytuałem do K. Crm otwiera go. Akolita trzyma rytuał oburącz w czasie, gdy K odmwia modlitwę. Podczas śpiewu „Libera” wszyscy spokojnie stoją. Następnie K intonuje „Pater noster”. Crm daje tf i N znak do podejścia na nałożenie kadzidła. Po nałożeniu wymienieni wracają ze swoimi sprzętami na miejsce. Crm daje znak akolicie z wodą święconą. Gdy ten podejdzie, odbiera od niego kropidło i podaje K; K, D i Crm oddają najpierw rewerencję ołtarzowi, idą następnie prawą stroną katafalku pokrapiając trumnę, robią obrót i kłaniają się w stronę krzyża, obracają się znowuż i pokrapiając drugą stronę, wracają na swoje miejsca. Crm oddaje akolicie kropidło. Teraz podchodzi Tf. Crm bierze od niego kadzielnicę i podaje ją K. Następuje okadzanie trumny w ten sam sposób, jak poprzednio pokropienie. Tj odbiera po nim kadzielnicę. Crm bierze teraz od akolity rytuał i podaje go otwarty D. ten trzyma go oburącz przed K, śpiewającym wersykuły i oracje. Crm wskazuje je K ręką. Po „Requiescat in pace” wszyscy wracają w porządku, jak poprzednio, przed ołtarz, czynią rewerencję i udają się do zakrystii. (Genuflectant! Procedant!).

V. Uroczyste nieszpory.

Bez wystawienie Najśw. Sakramentu.

Crm, dba o to, by potrzebne książki (brewiarz) znajdowały się na sediliach. Pochód do ołtarza, jak zwykle. Biretów nie oddaje się. Po genufleksji Crm daje znak do uklęknięcia na stopniu (Genuflectant! Prosternant!). Po odmówieniu „Pater noster” i „Ave” (gdzieniegdzie „Aperi”) daje znak do postania, na genufleksję i ad sedilia! (Surgant! Genuflectant! Ad sedilia!). Tutaj staje obok D, jak podczas mszy św. Po zaintonowaniu pierwszego półwiersza psalmu, daje znak do zajęcia miejsc i nałożenia biretów. Następnie sam siada. Na „Gloria Patri” zdjęcie biretów i inklinacja. Po ostatniej antyfonie daje znak do powstania, a dwom akolitom znak, by podeszli do K z kandelabrami. Po Capitulum odsyła ich na swoje miejsca. W stosownej chwili kieruje Tf i N do zakrystii po sprzęty. Jeżeli w hymnie należy na któraś ze zwrotek przyklęknąć, Crm daje znak w tym celu (na najniższym stopniu strony epistoły). Po zaintonowaniu „Magnificat” Crm zarządza pochód do ołtarza, przy nim genufleksję i nałożenie kadzidła (Surgant! Genuflectant!), jak przed introitem we mszy św. Stoi przy tym, jak zwykle, in plano przed głównymi wzgl. bocznymi stopniami. Gdy K, D i S wrócą po incenzacji na dół, zarządza genufleksję i ad sedilia! (Genuflectant! Ad sedilia!). Dam idzie razem z nimi. W czasie antyfony „Magnificat” daje akolitom znak do asystowania K z kandelabrami na czas oracji, po której odsyła ich na swoje miejsca.

Po „Fidelium animae” (wzgl. gdzie taki zwyczaj po „Dominus det nobis suam pacem”) daje znak na pochód do ołtarza; tutaj zarządza genufleksję i prostrację na antyfonę do Matki Boskiej (Procedant! Genuflectant! Prosternant!).

Jeżeli po antyfonie następuje wystawienie Najśw. Sakramentu, wówczas wszystko, jak przy wystawieniu po mszy św. z wyjątkiem zmiany paramentów, która tutaj odpada. Powrót do zakrystii - jak zazwyczaj.

Z wystawieniem Najśw. Sakramentu.

Wszystko, jak wyżej, przy wystawieniu podczas mszy św. (Birety należy więc oddać). Ryt nieszporów jest ten sam, co bez wystawienia. Jeżeli ministerium siada, nie wolno nakładać biretów. Przed okadzeniem ołtarza na „Magnificat” klęcząco incenzacja Sanctissimum (całe ministerium klęczy).

VI. Służba przy procesjach.

Crm czuwa nad ustawieniem, porządkiem i przebiegiem procesji. Stąd nie ma on w czasie procesji dla siebie stałego miejsca. Jest wszędzie tam, gdzie go potrzeba. Przy większych procesjach dobrze jest dobrać drugiego Crm do pomocy.

 

Uwaga tłumacza: Wiele z „Zarządzeń i znaków” dawanych przez ceremoniarza będzie zbędnych, jeżeli poprzednio całą asystę przeszkoli tak, że będzie niejako „zgrana”. Przeszkolenie to jest bardzo wskazane. Składność ceremonii będzie wówczas zapewniona, a zyska na tym skupienie przy służbie Bożej, nieprzerywane częstymi zarządzeniami ceremoniarza.

Ettensperger, W SŁUŻBIE OŁTARZA. Podręcznik dla ministrantów wraz z dodatkami "Służba ceremoniarza" i "Służba Boża w Wielkim Tygodniu". Przełożył i uzupełnił. x. Teodor Nogala, Poznań 1948.

Służba jednego ministranta do Mszy św. czytanej

     

abp Antoni Nowowiejski

286. Gdy się celebrans ubiera w szaty liturgiczne, ministrant, ubrany w komżę, pomaga mu w tym: gdy celebrans włoży albę na siebie, ministrant, stojąc z tyłu, ściągnie jej fałdy do środka, a potem poda pasek złożony we dwoje, węzłami ku prawej stronie zwrócony, tak iż część paska z prawej strony jest dłuższą niż z lewej. Gdy celebrans opasze się nim nad biodrami, ministrant, przyklęknąwszy na jedno kolano lub przychyliwszy się, podnosi albę na ów pasek, aby nie była za długą, i potem u dołu zbiera ze wszystkich stron fałdy, układa i w taki sposób wyrównywa, aby alba mniej więcej około palca wysokości od posadzki była oddalona; fałdy niby, po wypuszczeniu ich z rąk ministranta, powinny się pięknie w półkole rozwinąć.

287. Mógłby także ministrant, gdyby był taki zwyczaj, z lewej strony stojąc podawać celebransowi szaty z kolei, całując przedtem humerał, manipularz i stułę, Humerał podaje, trzymając go za oba końce te, do których są tasiemki przyszyte; końce tasiemek zawiązać należy na piersiach, na ramionach fałdy humerału się układają. Albę podaje w taki sposób, aby trzymał w obu rękach zebrane fałdy tylnej jej części, i tak wkładał przez głowę kapłana na ramiona jego. Nim manipularz i stułę poda, ucałuje jeden z krzyżyków bocznych.

288. Gdy celebrans końce stuły na piersiach skrzyżuje, ministrant, podszedł wszy z, tyłu, końce te opuszczone podtrzyma, aby celebrans je mógł do bioder przytwierdzić. Ornat bierze ministrant w obie ręce i wznosi nad celebransa, a potem opuszcza go przez głowę na ramiona; poprawia go potem z tyłu na szyi i na ramionach. Podaje wreszcie biret za jeden  z rogów pocałowawszy go z lekka przedtem.

289. Bierze następnie mszał od dołu w obie ręce i opiera go od góry  na piersi, otwór mszału zwróciwszy w lewą stronę. Gdyby oprócz mszału, wypadło mu jeszcze co innego z sobą zabrać, jak np. ampułki lub dzwonek, to mszał oprze na lewym ramieniu i lewą ręką podeprze, prawą zaś ręką będzie trzymał co innego. Gdyby nie miał nic do niesienia, to dłonie rąk przed piersią obie łączą.

290. Stanąwszy po lewej ręce celebransa, cokolwiek tylko w tyle, oddaje z nim jednocześnie ukłon głęboki głowy krzyżowi, a potem zwróciwszy się ku celebransowi, pochyla przed nim głowę miernie. Zaczem wychodzi z zakrystii, poprzedzając celebransa na dwa kroki, cokolwiek tylko z lewej jego strony. Idzie prosto, poważnie, skromnie, z oczyma spuszczonemu. Wchodząc do kościoła, jeśli jest taki zwyczaj, macza końce palców w wodzie święconej i podaje ją celebransowi, potem sam się nią żegna. Poruszy na koniec lekko dzwonkiem wiszącym przy zakrystii, jeżeli taki jest zwyczaj, na rozpoczęcie mszy św.

291. Idąc, gdy przechodzi obok wielkiego ołtarza lub przed Najśw. Sakramentem, zamkniętym w cyborium, lub przed ołtarzem, przy którym się odprawia msza św. między konsekracją i komunią klęka na jedno kolano, po lewej ręce kapłana, cokolwiek z tyłu. Gdy celebrans klęknie na dwa  kolana przed wystawionym Najśw. Sakramentem, ministrant, także to czyni. Gdy celebrans  klęknie na czas dłuższy, ministrant, po uklęknięciu, mszał od piersi górną częścią oddala tak, aby go  trzymał w rękach  poziomo i aby celebrans mógł na nim, jak na stole jakim, położyć zdjęty z głowy biret. Gdy celebrans będzie miał powstać, ministrant mszał podsuwa doń, aby biret mógł wziąć znowu łatwo. Gdy spotka kapłana innego, wracającego od mszy św., zatrzymawszy się chwilkę, odda mu ukłon głowy mierny.

292. Gdy przyjdzie do stopni ołtarza, stanie przed niemi po stronie epistoły; jeżeli celebrans z tej samej strony do ołtarza przybywa, ministrant oddali się parę kroków od stopni aby przepuścić celebransa. Stanąwszy przy stopniach, mszał od piersi górną częścią oddala tak, aby go utrzymał w rękach poziomo i aby celebrans mógł na nim  biret położyć. Gdy celebrans to zrobi, i gdy będzie oddawał ołtarzowi rewerencję, ministrant uklęknie na jedno kolano, na posadzce, cokolwiek za celebransem.

293. Zaczem trzymając mszał poziomo, jednocześnie z celebransem, cokolwiek tylko za nim, wstępuje na stopnie, jednocześnie, gdy potrzeba, lewą ręką unosi fałdy alby celebransa od przodu tak wysoko, aby celebrans, wstępując na stopnie, alby nie przydeptał. Nie unosi jednak tej alby za wysoko. Stanąwszy na podnóżku, kładzie mszał z biretem na pulpicie; mszał jest obrócony otworem do krzyża (Mszału ministrant nie może otwierać. Ś. K. Obrz. 7 wrześ. 1816 r.). Bierze potem biret i kładzie go na kredencji lub innym jakiem dogodnym miejscu. Idzie potem posadzką przed środek ołtarza, klęka i, powstawszy, znowu uklęknie na oba kolana po stronie ewangelii, tak aby, gdy celebrans zejdzie ze stopni, klęczał cokolwiek za nim.

294. Gdy celebrans będzie się żegnał, i on to samo czyni, nic nie mówiąc. Od tej chwili aż do końca mszy św. nie będzie zwracał uwagi na to, co się dzieje przy innych ołtarzach, i nie będzie się do innych mszy stosował, tylko do swojej. Odpowiada celebransowi na wersety antyfony i psalmu, nauczywszy się ich dokładnie przedtem, bez omyłki. Na Gloria Patri jednocześnie z celebransem pochyli głowę. Na Adjutorium nostrum, także jednocześnie z celebransem się przeżegna.

295 Gdy celebrans odmawia Confiteor, ministrant ani się nie pochyla, ani bije w piersi. Ale gdy celebrans je kończy, ministrant pochyli ciało miernie ku niemu i odpowie: Misereatur tui... Gdy celebrans odpowie: Amen, ministrant nachyli się ciałem głęboko ku ołtarzowi i odmawia Confiteor...; tak nachylony pozostaje aż do Indulgentiam... kapłana wyłącznie. Mówiąc: tibi, Pater i te, Pater, obróci się trochę ku celebransowi; na mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa bije się trzykroć prawa ręką w piersi, ale nie hałaśliwie.

296. Po Misereatur... celebransa odpowiada: Amen i wyprostowywa się. Na Indulgentiam jednocześnie z celebransem się żegna, a odpowiedziawszy: Amen, pochyla się miernie i tak odpowiada na następne wersety. Gdy celebrans powie Oremus, ministrant wyprostuje się i powstanie. Gdy celebrans wstępować będzie na stopnie, ministrant prawą ręką, gdy potrzeba, unosi cokolwiek z przodu albę celebransa. Nie wstępuje jednak na stopnie, tylko klęka na krawędzi najniższego. Gdyby zaś przy ołtarzu był tylko jeden stopień, wcale nie będzie powstawał.

297. Gdy celebrans kreśli znak krzyża na introit, ministrant toż samo czyni; pochyla także głowę na Gloria Patri. Mówi potem na przemiany z celebransem raz Kyrie eleison, dwa razy Christe eleison, i jeszcze raz Kyrie eleison.

298. W czasie odmawiania Gloria in excelsis, będzie robił, jeżeli będzie umiał, jednocześnie z ce­lebransem, ukłony głębokie głowy w stronę krzyża na słowa: Deo, Adoramus Te, Gratias agimus Tibi, Jesu Christe, Suscipe deprecationem nostram i Jesu Christe, po raz drugi. Na słowo kończące hymnu: Cum Sancto Spiritu... żegna się.

299. Po Dominus vobiscum odpowiada: Et cum spiritu tuo. Pochyla się na słowo Oremus, i w czasie czytania modlitw oddaje te same ukłony, co i celebrans, szczególniej na imię Jezus. Po modlitwie odpowiada Amen. Gdyby było więcej modlitw, to i po ostatniej także powie: Amen.

300. Gdyby kapłan przed Dominus vobiscum powiedział: Flectamus genua, ministrant odpowiada: Levate. Gdy jest więcej lekcji, po każdej mówi: Deo gratias, tylko po 5-ej, czytanej w Suche dni, która się kończy przez słowo: dicentes, nic nie odpowiada. Po tych lekcjach nie wstaje do przenoszenia mszału, aż po epistole, która następuje po Dominus vobiscum. Przed każdą z tych lekcji jest modlitwa, po której się odpowiada zawsze Amen.

301. Po przeczytaniu epistoły, gdy celebrans umilknie lub da znak jaki, ministrant mówi: Deo gratias. Następnie powstaje i uklęknąwszy przed środkiem ołtarza, idzie do celebransa i staje po prawej jego ręce, zwrócony twarzą do ołtarza. Gdyby po epistole czytana była sekwencja, to pod koniec jej dopiero ministrant do celebransa się zbliży.

302. Gdy celebrans pójdzie ku środkowi ołtarza, ministrant wejdzie na podnóżek i nie klękając weźmie w obie ręce pulpit z mszałem, ręką się zwraca ku posadzce tak jednak, aby nie tyłem do ołtarza, zstępuje ze stopni, klęka na posadzce przed środkiem ołtarza, wstępuje na stopnie znowu i stawia pulpit z mszałem na ołtarzu po stronie ewangelii, tak bokiem, aby górna część mszału obrócona była w kąt ołtarza (Rubr. Miss. t. VI, n.1. W zimie, gdy msza św. odprawia się po ciemku nieraz i dla oświecenia mszału stoi przy nim świeca osobno w lichtarzu małym, ministrant przenosząc mszał, jednocześnie i lichtarz z tą świecą przenosi). Zstępuje potem ze stopni i zwróciwszy się do celebransa, odpowiada: Et  cum  spiritu tuo i Gloria Tibi Domine. Na Initium...  lub Sequentia S. Evangelii i secundum N., jednocześnie z celebransem czyni krzyżyki na czole, ustach i piersi.

303. Odpowiedziawszy Gloria Tibi Domine, przechodzi na stronę epistoły; przechodząc, przed środkiem ołtarza, na posadzce, na jedno kolano uklęknie. Przez cały czas ewangelii stoi na posadzce po stronie epistoły, obrócony twarzą do celebransa: gdyby celebrans klękał, ministrant także to czyni. Po ukończeniu ewangelii powie: Laus Tibi Christe i uklęknie na najniższym stopniu, a, w braku tego, na posadzce.

304. Jeżeli celebrans mówi Credo, ministrant jednocześnie z nim, jeżeli będzie umiał, oddaje ukłony głębokie głowy na Deum, na Jesum Christum i na adoratur. Na słowa: Et incarnatus... aż do Homo factus est włącznie, pochylony jest głęboko. Na Et vitam venturi saeculi znak krzyża na sobie kreśli.

305. Na Dominus  vobiscum  znów odpowiada: Et cum spiritu tuo i na Oremus pochyla głowę (Gdy ministrant jest klerykiem, zaraz po Oremus  powstanie, i wstąpiwszy na stopnie, odda celebransowi ukłon; zaczem przyjmuje od niego welon, z prawej jego ręki w swoją lewą i z lewej jego w swoją prawą. Welon ten złożywszy na dwoje lub troje wzdłuż na ołtarz po stronie epistoły, zstępuje ze stopni i idzie do kredencji.). Gdy potem celebrans zdejmować będzie welon z kielicha, ministrant  powstanie, zbliża się do kredencji, poruszy lekko dzwonkiem podczas ofiarowania hostii,  jeżeli jest taki zwyczaj, umieszcza dzwonek przy stopniach, i zaraz potem odkrywszy ampułki, bierze najprzód ampułkę (Bo tacki, która musiałby w takim razie położyć na ołtarzu, coby nie od powiadało tej czci, jaką powinien mieć dla ołtarza.) z winem w prawą rękę za podstawę lub trochę   wyżej, tak jednakże, aby ją od niego celebrans mógł  wziąć za ucho lub przez pół; w lewą zaś rękę bierze ampułkę z wodą za ucho. Wstępuje na podnóżek stopniami bocznymi, zwraca się do ołtarza i czeka, aż się doń zbliży celebrans. Zwraca się doń wtedy, oddaje ukłon mierny głowy i pocałowawszy ampułkę w prawej ręce trzymaną, podaje ją celebransowi. Zaraz potem bierze ampułkę z lewej ręki w prawą za podstawę, a lewą odbiera ampułki z winem i całuje. Całuje także ampułkę  z wodą, przed podaniem i po odebraniu.

306. Odebrawszy ampułkę z wodą, oddaje ukłon celebransowi i prawą ręką się zwróciwszy, zstępuje ze stopni i, idzie do kredencji. Tu ampułkę z winem postawiwszy i przykrywszy, bierze w lewą rękę tackę; na tęż samą rękę kładzie w fałdy złożony ręczniczek; w prawą zaś bierze ampułkę z wodą za ucho lub w pół; zbliża się teraz do ołtarza i staje na jego drugim stopniu, obrócony twarzą ku celebransowi.

307. Gdy celebrans się zbliży, ministrant odda mu ukłon i podniósłszy ampułkę i tackę, aby celebrans nie potrzebował się nachylać, wylewa ostrożnie trochę wody na palce; gdy celebrans da znak przez podniesienie palców, ministrant przestanie lad wodę i podsuwa pod ręce celebransa swą lewę rękę, aby mógł z niej dogodnie wziąć ręczniczek.

308. Gdy celebrans palce wytrze i ręczniczek odda, ministrant pochyli przed nim głęboko głowę, prawą ręką zwróciwszy się idzie do kredencji, wylewa z tacki wodę w przygotowane na to miejsce, wyciera ręczniczkiem tackę, i postawiwszy na niej ampułki, po prawej stronie - z winem, a po lewej - z wodą, pierwszą przykrywa, zabiera z sobą dzwonek, i obróciwszy się lewą ręką ku stronie epistoły, klęka na swoim miejscu, na najniższym stopniu. Tamże stawia dzwonek.

309. Gdy kapłan powie: Orate, fratres, ministrant nie zwlekając, zaraz mówi: Suscipiat Dominus sacrificium... nie hoc sacrificium. Na Per omnia saecula saeculorum, odpowiada Amen. Na Dominus vobiscum: Et cum spiritu tuo. Na Sursum corda: Habemus ad Dominum. Na Gratias  agamus Domino Deo nostro: Dignum et justum est.

310. Na Sanctus, po prefacji, uderza dzwonkiem trzykroć; zaraz się potem pochyla, aby jednocześnie z celebransem się wyprostować i przeżegnać na Benedictus... Poczem dłonie rąk przed piersią łączy.

311. Przed konsekracją, gdy kapłan weźmie hostię w rękę, poruszy dzwonkiem, jeżeli taki zwyczaj, i przechodzi cokolwiek za celebransem, aby, gdy będzie klękał, mógł z tyłu nosić cokolwiek ornat. Jednocześnie, gdy celebrans klęka, dzwoni przed  i po każdym podniesieniu. Dzwoni też podczas każdego podniesienia trzykrotnym uderzeniem dzwonka i pochyla głęboko ciało. Po ostatnim uklęknięciu powstaje i wraz z dzwonkiem znowu przechodzi na swoje miejsce, ku stronie epistoły i klęka. Przechodząc z jednego miejsca na drugie, nie klęka .

312. Na Nobis quoque peccatoribus uderza  się raz w piersi, na Per ipsum... uderza trzykroć w dzwonek, jeżeli taki zwyczaj, i po Per omnia saecula saeculorum, odpowiada: Amen. Po słowach zaś kończących modlitwę Pańską; Et ne nos inducas in tentationem, dodaje: Sed libera nos a malo. I  znowu po Per omnia saecula saeculorum odpowiada: Amen, i po Pax Domini:.. Et cum spiritu tuo. Gdy mówi celebrans Agnus Dei..., to na słowo nobis trzykroć bije się w piersi. Na Domine, non sum dignus trzykroć uderza w dzwonek.

313. Gdyby kto z obecnych pragnął  przyjąć Komunję św., i kapłan może ją udzielić, ministrant zaraz powstanie, skoro tylko celebrans odkryje kielich, i poruszywszy dzwonkiem na znak rozdawania Komunii św., odnosi go do kredencji. Zaczym rozciągnąwszy na kratkach przed komunikującymi obrus (Gdyby kratki zdała były od ołtarza, postara się ministrant o zapalenie po obu ich bokach dwóch świec woskowych Ś. K. Obrz. d. 20 Marca 1859 r.), jeżeli go na kratkach nie ma, powraca na swoje miejsce. Gdyby obrus był na kratkach już przygotowany, toby wcale nie wstawał. Gdy kapłan pije Komunię św. pod postacią wina, ministrant, głęboko korpus ciała pochyliwszy, odmawia Confiteor..., odpowiada Amen po Misereatur... i wyprostowywa się. Żegna się na Indulgentiam i po ukończeniu go mówi Amen.

314.  Podczas dalszych słów kapłana i podczas rozdawania Komunii św. klęczy na swym miejscu (Gdyby wszakże w miejscu, gdzie się rozdaje Komunię św., było ciemno, ministrant postara się wcześnie o świecę w lichtarzu, i tą, klęcząc przyświecała celebransowi); lecz gdyby kratki były z dala, klęka z boku przy stopniach, aby nie był tyłem do Najśw. Sakramentu. Gdyby miał sam przystąpić do Komunii św., klęka na środku podnóżka i pierwszy Komunia św., złożywszy pierwej swe ręce na piersiach, na krzyż, otrzymuje. Otrzymawszy Komunię św., zaraz powstaje, aby dać przejście celebransowi, i idzie na swe miejsce.

315. Po rozdaniu Komunii św., gdy kapłan będzie powracał do ołtarza, wchodzącemu na stopnie, unosić będzie od przodu cokolwiek albę; gdy zaś celebrans powróci do ołtarza, ministrant, powstawszy, zbierze obrus, jeżeli taki jest zwyczaj, i idzie do kredencji.

316. Gdyby Komunia św. nie była rozdawaną, ministrant, jeszcze podczas zbierania pateną cząsteczek z korporału przez kapłana, powstawszy, idzie wprost do kredencji i, postawiwszy na niej dzwonek, bierze z niej w ręce ampułki za uszy lub w pośrodku: ampułkę z winem w prawą rękę, ampułkę z wodą w lewą; i obróciwszy się lewą ręką, wstępuje na drugi stopień lub na podnóżek po stronie epistoły, stosownie do tego, jak później  dogodnie mu będzie nalać wino do kielicha. Podczas gdy celebrans znak krzyża kielichem kreśli, ministrant klęczy na jedno kolano.

317. Gdy celebrans zwróci się z kielichem do ministranta, ten wlewa trochę wina do kielicha; ustaje wszakże, gdy kapłan kielichem poruszając da na to znak. Gdy potem kapłan zbliży się do niego, odda mu ukłon i uważnie leje na palce kapłana, najprzód trochę wina, a potem więcej wody, przemieniwszy  pierwej w prawej ręce ampułkę  z winem na ampułkę z woda. Przestanie wodę lać, gdy celebrans da znak podniesieniem kielicha czy palców. Leje zaś zwolna, aby nic nie rozlał po za brzegi czary i nie dotykał ampułkami palców celebransa. Poczym oddaje celebransowi ukłon i prawą ręką obraca się do kredencji, dokąd przyszedłszy, ampułki na tacce stawia.

318. Gdyby celebrans puryfikował puszkę, ministrant postara się o przyniesienie z zakrystii na kredencję czystego puryfikaterza i drugiej ampułki wina. Jednym i drugim posłuży, jeżeli będzie widział tego potrzebę, albo jeżeli celebrans da znak podania sobie puryfikaterza lub nalania więcej wina.

319. Po postawieniu ampułek na tacce, przechodzi na stronę ewangelii; idąc przed środkiem ołtarza, na posadzce klęka. Wziąwszy lekko pulpit z mszałem w obie ręce przenosi go na stronę epistoły (Gdyby i osobna była świeca do oświecenia mszału, to i ją przenosi); przed środkiem ołtarza przechodząc klęka na posadzce. Tu, jeżeli wie, gdzie w mszale znajduje się antyfona: Communio, przewraca odpowiednio karty (Jeżeli ministrant przed mszą św. składał welon, to teraz, rozłożywszy go, poda w obu rękach celebransowi).

320. Gdy celebrans przejdzie na stronę epistoły, ministrant wskaże mu lewą ręką antyfonę w mszale, poczym obraca się lewą ręką i, idąc posadzką, przechodzi na stronę ewangelii, gdzie klęka na najniższym stopniu. Idąc, przed środkiem ołtarza klęka na jedno kolano. Gdyby nie wiedział, gdzie jest antyfona (Zwykle ona tam bywa, gdzie jest początek formularza mszy św.), to zaraz po przeniesieniu mszału, przejdzie na stronę ewangelii i uklęknie.

321. Odpowiada dwa razy Et cum spiritu tuo, i raz lub dwa razy Amen. Po Ite missa est lub Benedicamus Domino odpowiada Deo gratias, do którego w czasie oktawy wielkanocnej dodaje dwa alleluja. Gdy celebrans udziela błogosławieństwa, pochyla się, żegna, odpowiada Amen. Powstawszy, odpowiada: Et cum spi­ritu tuo, żegna się jednocześnie z celebransem na czole, ustach i piersiach, i odpowiada: Gloria tibi Domine. Poczym, uklęknąwszy przed środkiem ołtarza, przechodzi na stronę epistoły; tu stoi przed stopniami, zwrócony twarzą do celebransa. Na: Et verbum caro factum est klęka jednocześnie z celebransem i powstaje, a po przeczytaniu ewangelii mówi: Deo gratias.

322. Gdyby celebrans po odczytaniu modlitw pozostawił mszał otwarty, byłby to znak, że ma ostatnią ewangelią odczytać z mszału. W takim razie ministrant, odpowiedziawszy po Ite missa est czy Benedicamus Domino: Deo gratias, powstaje i, uklęknąwszy przed środkiem ołtarza, idzie po mszał. Wziąwszy go obu rękoma wraz z pulpitem, przenosi na stronę ewangelii; gdy kapłan udzielać będzie błogosławieństwa, ministrant uklęknie przed środkiem ołtarza, ale zaraz potem powstaje i stawia pulpit z mszałem na ołtarzu. Zstępuje wszakże zaraz ze stopni, i zwrócony do celebransa, odpowiada: Et cum spiritu tuo, żegna się jednocześnie z celebransem na czole, ustach i piersiach, i rzekłszy: Gloria tibi, Domine, stoi podczas całej ewangelii ze złożonymi przed piersią rękoma. W ukłonach i klękaniach stosuje się do celebransa. Po odczytaniu całej ewangelii, przenosi pulpit z mszałem na stronę epistoły; przechodząc wtedy przed środkiem ołtarza, klęka. Gdy celebrans uklęknie na jednym ze stopni dla odmówienia modlitw po mszy św., ministrant to samo uczyni, niżej tylko od celebransa, pierwej, gdyby tego była potrzeba, postarawszy się o formularz tych modlitw, który trzyma przed celebransem, gdyby togo żądał.

323. Gdy celebrans będzie brał za kielich, ministrant, przyniósłszy z fenestelli biret, postawi go na mszale, zaczem wziąwszy mszał w obie ręce poziomo, zwraca się w prawą stronę w tył i jednocześnie z celebransem zstępuje ze stopni. Tu staje po prawej ręce celebransa, klęka na kolana, podsuwa mszał do celebransa, aby mógł łatwo wziąć biret, i oparłszy mszał górną stroną na piersi, poważnie idąc (Gdyby celebrans, idąc do zakrystii, zwrócił się w prawą stronę, ministrant, aby go uprzedzić, nie przechodzi między nim a ołtarzem, ale po za nim), poprzedza celebransa, cokolwiek z jego lewej strony, w powrocie do zakrystii. Gdyby mszał miał zostać na pulpicie, to ministrant, zabrawszy z fenestelli biret., staje przed stopniami, po prawej ręce celebransa, któremu podaje biret z zwykłymi pocałowaniami; poczym poprzedza go do zakrystii, z dłońmi rąk przed piersią złączonymi.

324. W zakrystii, stojąc po lewej ręce celebransa, cokolwiek za nim, oddaje jednocześnie z celebransem ukłon głęboki głowy krzyżowi, a potem mierny celebransowi, kładzie mszał na wolnym miejscu i gdyby zwyczaj pozwalał, po lewej ręce kapłana stojąc, dopomaga mu do zdjęcia szat liturgicznych; w takim razie całuje stulę, manipularz i humerał, zaraz po ich otrzymaniu.

325. Gdyby nie było komu zgasić świec, robi to, okrywszy pierwej ołtarz, odnosi do zakrystii ampułki, dzwonek itp. Potem zdjąwszy komżę, oddaje rewerencję kapłanowi, i pomodliwszy się chwilkę w kościele, wychodzi.

 

CEREMONJAŁ PARAFJALNY. PRZEWODNIK LITURGICZNY DLA DUCHOWIEŃSTWA PASTERSTWEM DUSZ ZAJĘTEGO, NAPISAŁ Ks. Antoni Nowowiejski, MAGISTER ŚW. TEOLOGII, Profesor Seminarium Duchownego w Płocku, Warszawa 1895.

Służba dwóch ministrantów do Mszy św. czytanej

     

abp Antoni Nowowiejski

328. Właściwie przy mszy czytanej może być tylko jeden ministrant; że jednak niekiedy msza czytana jest uroczyściej niż zwykle odprawianą, jak np. msza parafialna, msza majowa, msza czerwcowa itp. stąd Ś. K. Obrz. pozwala we mszach czytanych, zastępujących msze uroczyste, posługiwać dwóm ministrantom. Ministranci ci, w komże przybrani, stosują się do siebie wzajemnie i zgadzają w odpowiedziach celebransowi, ukłonach, znakach krzyża i wszystkich ruchach wspólnych.

329. W zakrystii, przy ubieraniu celebransa, jeden po jednej jego stronie stoi, drugi po drugiej. Może i jeden ubierać, a drugi wynosić, co potrzeba, na kredencji. Oddawszy ukłon krzyżowi i celebransowi, wychodzą z zakrystii, poprzedzając celebransa. Pierwszy idzie z dłońmi rąk przed piersią złożonymi, drugi niesie mszał. Wychodząc pierwszy dzwoni, drugi podaje wodę święconą.

330. Przybywszy przed ołtarz, ministrant z tej strony, z której celebrans idzie, odstępuje na parę kroków od stopni, aby przepuścić celebransa. Nadto z prawej strony stojący odbiera biret. Tylko z mszałem i biretem ministrant wstępuje na stopnie, drugi pozostaje na miejscu, podnosząc alby celebransa. W ministranturze, odpowiadając celebransowi, nie wyprzedzają jeden drugiego.

331. Klęczą zawsze jeden po jednej stronie, drugi po drugiej. Po przeczytaniu epistoły, pierwszy, bliżej celebransa stojący, przenosi mszał na drugą stronę; przenosząc klęka po prawej stronie drugiego przed środkiem ołtarza, poczym pomiędzy drugim a stopniami przechodzi, na stronę ewangelii, drugi zaś przechodzi na stronę epistoły i staje na miejscu pierwszego. Pierwszy zaś, postawiwszy pulpit z mszałem, zstępuje ze stopni i staje przed nimi. Obaj celebransowi odpowiadają, żegnają się itp.

332. Na ofiarowanie obaj idą do kredencji, pierwej połączywszy się przed środkiem ołtarza i przed krzyżem uklęknąwszy. Pierwszy dzwoni, gdy potrzeba, po czym przy kredencji stoi; drugi posługuje wodę i wino. Na Lavabo pierwszy po lewej stronie drugiego stojąc, trzyma w rękach rozszerzone fałdy ręczniczka, drugi trzyma w rękach ampułkę z wodą i tackę.

333. Po Lavabo idą obaj przed środek ołtarza, i uklęknąwszy, rozchodzą się na swe miejsca; tu uklękną na najniższym stopniu. Dzwonieniem zajmuje się drugi. Ornat celebransa na podniesienie obaj z tylu podnoszą. Obaj, gdy ma być udzielana Komunia św_. mówią Confiteor, obaj posługują do Komunii świętej.

334. Drugi posługuje z winem i wodą po Komunii św., poczym wziąwszy w ręce welon, przenosi go na stronę ewangelii. Jednocześnie przenosi mszał na stronę epistoły pierwszy. Obaj nadto obok siebie, przy stopniach, przed środkiem ołtarza uklękną, poczym pierwszy między drugim i stopniami przechodzi w stronę epistoły, drugi w stronę ewangelii. Ten ostatni położywszy welon na ołtarzu i bursę obok niego, zstępuje z stopni. Obaj, poczekawszy na siebie, jednocześnie na swych miejscach uklękną.

335. Gdyby ewangelia ostatnia była z mszału, pierwszy przenosi mszał z pulpitem na stronę ewangelii, drugi przechodzi na stronę epistoły; przed środkiem ołtarza obaj obok siebie klękają. Toż samo czynią po skończeniu ostatniej ewangelii. Powracają do zakrystii, poprzedzając celebransa. W zakrystii po obu stronach celebransa, cokolwiek tylko za nim, oddają ukłon krzyżowi i celebransowi. Zresztą we wszystkim obaj stosują się do tego, co przepisano jest dla jednego ministranta.

 

CEREMONJAŁ PARAFJALNY. PRZEWODNIK LITURGICZNY DLA DUCHOWIEŃSTWA PASTERSTWEM DUSZ ZAJĘTEGO, NAPISAŁ Ks. Antoni Nowowiejski, MAGISTER ŚW. TEOLOGII, Profesor Seminarium Duchownego w Płocku, Warszawa 1895.

Czynności dwu ministrantów podczas mszy św. prywatnej (czytanej)

     

 

x. Gerard Szmyd

 

Uroczystość dnia, wyjątkowe okoliczności lub godność kapłana odprawiającego mszę św. czy­taną, wystarczają do dopuszczenia do służenia do niej dwu ministrantów. Co do mszy parafial­nej, choćby tylko cichej, zastępującej śpiewaną, rozumie się to samo przez się. Do takiej mszy św. czytanej winno się zapalić cztery świece, lecz ministranci służą bez świeczników.

Obydwaj ministranci winni się zgadzać w spo­sobie odpowiadania, ukłonach, żegnaniu się i innych czynnościach, które wspólnie wykonują oraz winni zachować wszystkie niżej podane przepisy.

1. Gdy na ołtarzu wszystko już przygotowane: światła, kanony, pulpit z mszałem i pateną dla Komunii wiernych, a na kredencji ampułki na tacce, oraz ręczniczek, ministranci, stojąc w za­krystii po obydwu stronach kapłana, wdziewa­jącego szaty liturgiczne, (pierwszy ministrant z prawej, drugi z lewej strony), wspólnie dopo­magają mu przy ubieraniu.

2. Pierwszy bierze mszał, jeżeli nie zaniósł go przedtem na przeznaczony ołtarz, drugi składa ręce.

3. Obydwaj pochylają głowy przed krzyżem w zakrystii równocześnie z kapłanem, poczym skłaniają je przed nim i wyprzedzając go nieco, wychodzą, jeden obok drugiego. Przy wyjściu z zakrystii żegnają się święconą wodą, przy­czym pierwszy podaje ją kapłanowi. Gdy przej­ście jest wąskie, drugi ministrant idzie przed pierwszym.

4. Przyszedłszy do ołtarza, stają jak w zakry­stii: ten, który jest po stronie, z której przy­chodzi z kapłanem, cofa się nieco, by mu zrobić przejście, ten, który jest po prawej, odbiera od niego biret, a obaj razem klękają, gdy ka­płan składa należny ukłon. Obydwaj podnoszą kraj ornatu, gdy kapłan wstępuje po stopniach, następnie składa mszał na pulpicie a biret na kredencji, poczym klęka po prawej stronie ka­płana na posadzce, cokolwiek za nim. Odpowia­dają razem równocześnie, ile możności tonem tym samym, co kapłan.

5. Pierwszy ministrant przenosi mszał, drugi stoi na miejscu, klęcząc aż do początku Ewan­gelii. Pierwszy, odpowiedziawszy „Glorja tibi, Domine”, wraca na miejsce dawne, przechodząc między ołtarzem a drugim ministrantem.

6. Na słowo „Oremus” przed Offertorium obaj podnoszą się, schodzą się na środku i tu przyklękają. Pierwszy ministrant idzie do kre­dencji, drugi po stopniach stroną Epistoły do ołtarza, by złożyć welon, a następnie również do kredencji. Pierwszy zanosi tackę z ampuł­kami na róg Epistoły i sam je podaje, poczym ampułkę z winem odnosi do kredencji.

7. Pierwszy bierze ręczniczek i obaj wstępują do ołtarza na stronę Epistoły, pierwszy po prawej stronie drugiego. Drugi bierze tackę z am­pułką i polewa wodą palce kapłana, pierwszy podaje ręczniczek. Potem razem odnoszą wszystko do kredencji. Następnie idą przez środek przed ołtarz, tu przyklękają i wracają na swoje miejsca. Dzwoni tylko pierwszy mini­strant.

8. Przed Konsekracją wstają i nie przyklę­kając, wstępują po stopniach wyżej i klękają obaj tuż za kapłanem po obu stronach. Podczas obu Podniesień podtrzymują każdy ze swojej strony kraj ornatu. Po Podniesieniu powstają, zwracają się ku środkowi, i nie przyklękając udają się na swoje miejsca.

9. Jeśli się udziela Komunji św. wiernym, zachowują się w sposób następujący: Gdy ka­płan odkryje kielich, każdy po swojej stronie nakrywa balaski obrusem i pierwszy bierze z ołtarza patenę dla Komunii wiernych, a drugi zapala, jeśli potrzeba, świecę, aby z nią  towa­rzyszyć mógł kapłanowi, poczym wracają na miejsca. Gdy kapłan spożywa Krew Przenajśw., obaj równocześnie pochylają się (średnio) i od­mawiają głośno „Confiteor”. Po „Indulgentiam”, jeśli mają przyjąć Komunię św., klękają na środku pierwszego stopnia, jeśli nie, klękają na swoich miejscach. Podczas udzielania Komunii św. pierwszy z ministrantów podsuwa z prawej strony patenę, a drugi, jeśli potrzeba, trzyma świecę z lewej strony kapłana.

10. Jeżeli Komunii św. się nie udziela, pierw­szy ministrant wstaje w chwili, kiedy kapłan odkrywa kielich, aby, jak zwyczajnie, służyć mu do puryfikacji i ablucji.
    Kiedy kapłan dla ablucji opuści środek ołta­rza i pójdzie na stronę Epistoły, drugi mini­strant wstaje i wstępuje stroną Ewangelii do oł­tarza, nie przyklękając. Tu czeka, aż pierwszy ministrant weźmie welon, wówczas bierze księgę i obydwaj klękają przed środkiem ołtarza u stopni, krzyżują się, poczym wstępują z po­wrotem do ołtarza, pierwszy na róg Ewangelii a drugi Epistoły. Pierwszy podaje kapłanowi bursę i welon do ubrania kielicha, a drugi stawia mszał z pulpitem na ołtarzu. Następnie obydwaj scho­dzą do stopni, przyklękają i zajmują swoje poprzednie miejsca.

11. Podczas ostatniej Ewangelii wstają. Jeśli się ma ją przeczytać z mszału, to pierwszy prze­nosi księgę. On też podczas ostatniej Ewangelii idzie wziąć biret z kredencji, poczym razem odpowiadają na modlitwy po mszy św.

12. Gdy kapłan zstąpi do stopni, obydwaj razem klękają. Pierwszy podaje biret kapłanowi i wra­cają razem w takim porządku, w jakim przyszli.

13. Przyszedłszy do zakrystii, pochylają głowy przed krzyżem i przed kapłanem. Pierwszy ministrant pomaga przy zdjęciu szat kapłanowi, drugi gasi świece.

 

MINISTRANTURA zawierająca przepisy liturgiczne dla ministrantów, akolitów i turiferarza wraz z tekstem mszy św. w języku łacińskim i polskim. Wydał ks. dr Gerard Szmyd, proboszcz kościoła św. Magdaleny we Lwowie, Lwów 1934, Nakładem autora.

Służba do Mszy św. śpiewanej

     abp Antoni Nowowiejski

33. Msza śpiewana może mieć dwóch ministrantów; obaj przybrani w komże posługują zupełnie tak, jak do mszy czytanej, gdy dwóch ich jest do posługi (zob. nr. 328 i dalsze). Czynności wszakże mają więcej, gdy mszę śpiewaną poprzedza aspersja i procesja; dla tego i o czynnościach ministrantów kilka uwag tutaj podamy.

34. Ministranci mszy śpiewanej nie noszą kandelabrów. Na kredencji i na ołtarzu urządzają tak wszystko przed mszą św., jak im wskaże celebrans (Ś. K. Obrz. d. 25 Września 1875, pozwala klerykowi ministrantowi we mszy śpiewanej karty mszału od­wracać kielich odkrywać, zakrywać, wycierać i t. p.).

35. Jeżeli  mszę ma poprzedzić aspersja, pierwszy ministrant przykrywa celebransa kapą rozpostartą z tyłu, aby mógł łatwo klamrę jej sam zamknąć. Wychodzą wtedy ministranci z zakrystii, poprzedzając celebransa cokolwiek, jeden z jednej strony, drugi z drugiej, obaj trzymając za poły kapę, pierwszy z prawej strony lewą ręką, drugi z lewej prawą; ręce wolne trzymają im piersiach. Wychodząc z zakrystii po oddaniu tam zwykłych ukłonów, pierwszy uderza w dzwonek trzykrotnie, drugi nie podaje wody święconej dla następującej zaraz aspersji.

36. Przyszedłszy przed stopnie ołtarza, odbiera pierwszy ministrant biret od celebransa, klęka przed stopniami na jedno kolano (Gdyby Najśw. Sakrament był wystawiony, to uklęknie na oba kolana), a potem powstawszy, odnosi biret na kredencję, idąc do niej jednocześnie z drugim  ministrantem. Tu pierwszy bierze kropidło umaczane w wodzie święconej, drugi kociołek z nią i obaj powróciwszy do celebransa, klękają obok niego ale na posadzce; pierwszy nadto poda celebransowi kropidło, ucałowawszy je przedtem, a potem rękę celebransa. Gdy celebrans będzie skrapiał wodą święconą ministrantów, ci klęczeć będą. Dopiero potem powstaną i uklęknąwszy przed ołtarzem na jedno kolano, pójdą z celebransem na kościół; drugi ministrant poprzedza cokolwiek celebransa, niosąc kociołek z wodą, pierwszy zaś unosi połę celebransa. Po powrocie przed stopnie ołtarza oddają wraz z celebransem zwykłą rewerencję, poczym pierwszy ministrant odbiera kropidło, ucałowawszy najprzód rękę celebransa, a potem kropidło; zaczem obaj ministranci idą do kredencji i tu drugi ministrant postawi kociołek z wodą, pierwszy zaś położywszy kropidło, weźmie kancjonał do podania celebransowi, i oddawszy rewerencję, stoją.

37. Przed procesją pierwszy ministrant poda celebransowi biret. Podczas procesji zaś obaj ministranci idą cokolwiek przed celebransem, unosząc poły jego kapy. Nadto pierwszy, jeżeli potrzeba, niesie kancjonał w ręku, otwarty w miejscu, gdzie jest pieśń śpiewana. Po ukończeniu procesji i oddaniu rewerencji ołtarzowi, obaj ministranci idą z celebransem do siedzenia i tu dopomagają celebransowi do przybrania się w manipularz i ornat. Biret kładą na kadencji. Zaczem przyszedłszy przed stopnie ołtarza, oddadzą zwykłe rewerencje i klękają na posadzce.

38. Jeżeli kazanie ma miejsce przed mszą świętą, ministranci czekają na celebransa w tym miejscu, w którym ich wychodząc na ambonę zostawił.

39. Gdy celebrans śpiewa, oni nie odśpiewują, tylko odpowiadają głośno; wszakże na Flectamus genua celebransa, pierwszy ministrant odśpiewuje Levate.

40. Gdy celebrans będzie szedł do siedzenia, ministranci połączywszy się, i uklęknąwszy przed środkiem ołtarza, obrócą się do celebransa i oddadzą mu ukłon; zaczem, gdy będzie siedział, ornat w tyle cokolwiek uniosą, a potem pierwszy ministrant poda celebransowi biret. Następnie obaj, albo stoją poza celebransem cokolwiek, albo, jeżeli nie jest wystawienie Najświętszego Sakramentu, siadają skromnie na najniższym stopniu ołtarza z boku, obróceni twarzą do ołtarza, albo siadają na jakiej ławeczce, niższej niż ławka celebransa, po za nią. Nim celebrans powstanie pierwszy ministrant wziąwszy biret, na swoim miejscu położy; poczym obaj poprzedzają celebransa do ołtarza. Po ukończeniu mszy św., gdy celebrans ma śpiewać jakie modły, pierwszy ministrant przyniesie potrzebną do tego książkę.

 

CEREMONJAŁ PARAFJALNY. PRZEWODNIK LITURGICZNY DLA DUCHOWIEŃSTWA PASTERSTWEM DUSZ ZAJĘTEGO, NAPISAŁ Ks. Antoni Nowowiejski, MAGISTER ŚW. TEOLOGII, Profesor Seminarium Duchownego w Płocku, Warszawa 1895.

Służba do Mszy św. śpiewanej z ceremoniarzem

     

x. Andrzej Komorowski FSSP

Funkcje akolitów, ceremoniarza i turyferarza podczas mszy świętej śpiewanej.

1. Wyjście z zakrystii. 

Celebrans wraz z asystą udają się do ołtarza w następującym szyku: T (turyferarz), A1, A2 (akolici), Cer (ceremoniarz), C (celebrans), K (kredensja).

T
A2 A1
Cer
C

2.  Początek mszy świętej.

Po przybyciu przed ołtarz ustawiają się wszyscy w linii:

Na znak ceremoniarza wszyscy przyklękają. Następnie akolici i turyferarz usuwają się na prawą stronę do kredencji. Akolici stawiają świece na kredensie i na znak ceremoniarza klękają, natomiast turyferarz stoi po prawej stronie kredensu.

A) Ceremoniarz: po odejściu akolitów i turyferarza, ceremoniarz klęka i daje znak akolitom, aby także uklękneli. Kapłan recytuje modlitwy u stopni na które odpowiada ceremoniarz (akolici, jeżeli są blisko, również mogą odpowiadać). Na Misereatur tui ceremoniarz pochyla się delikatnie i zwraca się w stronę celebransa. Następnie pochylony głębiej recytuje Confiteor, zwracając się w stronę celebransa na słowa Et tibi Pater i Et te Pater. Na słowa Indulgentiam prostuje się i lekko pochylony odpowiada na wezwania celebransa. Po zakończeniu modlitw u stopni ołtarza ceremoniarz daje znak akolitom aby wstali i pomaga kapłanowi przy wchodzeniu podtrzymują lewą ręką albę. Następnie daje znak turyferarzowi aby ten się zbliżył na zasypanie i stając po prawej stronie celebransa bierze łódeczkę od turyferarza i, całując najpierw łyżeczkę a następnie dłoń celebransa, podaje ją celebransowi mówiąc Benedicite Pater reverrende. Odbierając, najpierw całuje dłoń celebransa, a następnie łyżeczkę. Po zasypaniu ceremoniarz bierze trybularz od turyferarza i podaje go celebransowi (całuje uchwyt a następnie dłoń celebransa). Podczas okadzania znajduje się po prawej stronie celebransa, kiedy ten przyklęka, ceremoniarz robi to również podtrzymują prawy łokieć celebransa. Po okadzeniu ołtarza ceremoniarz odbiera trybularz (z zachowaniem pocałunków: dłoń celebransa, następnie uchwyt trybularza) i schodzi ze stopni, robi skłon i okadza celebransa (trzy razy po dwa okadzenia). Oddaje trybularz turyferarzowi i staje po prawej stronie mszału pokazując celebransowi introit. Na słowa Gloria Patri robi lekki skłon w stronę krzyża (tak jak celebrans).

Introit:

 

Podczas recytacji przez celebransa hymnu Gloria,  ceremoniarz stoi po przwej stronie ołtarza, ale nie przy mszale. Naśladuje jego skłony w stronę krzyża (na słowa: Jesu Christe, adoramus Te, gratias agimus Tibi, suscipe deprecationem nostram). Następnie podchodzi do mszału, skłania się na słowa Oremus i pokazuje celebransowi w mszale kolektę z dnia. Na zakończenie przy słowach Per Dominum robi skłon w stronę krzyża. [Jeżeli hymn Gloria jest śpiewany przez scholę i celebrans życzy sobie przejść do sedilli, to wówczas daje znak celebransowi do przyklęknięcia (przyklęka również) i udaje się do sedilli. Kiedy celebrans siedzi ceremoniarz stoi po prawej stronie. Zwraca się do krzyża na słowa: Jesu Christe, adoramus Te, gratias agimus Tibi, suscipe deprecationem nostram (wcześniej przed zwróceniem się skłania się lekko w stronę celebransa). Na koniec hymnu, przy słowach Cum Sancto Spiritu daje znać celebransowi aby ten wstał i udają się do ołtarza.]

A) Akolici: na znak ceremoniarza klękają i pozostają na klęczkach aż do ponownego znaku ceremoniarza. Mogą odpowiadać na wezwania celebransa w modlitwach u stopni. Po powstaniu stoją przy kredensie, robiąc skłony w stronę krzyża wraz z ceremoniarzem. Na okadzenie pierwszy akolita bierze mszał wraz z pulpitem i staje z boku. Stawia go dopiero kiedy kapłan uda się na drugą stronę ołtarza. Wraca na swoje miejsce i stojąc oczekują na dalszy rozwój ceremonii. Jeżeli celebrans zasiada na sedilli, to akolici pomagają mu, potem sami siadają na przewidzianym dla nich miejscu.

B) Turyferarz: po zajęciu swojego miejsca (w pobliżu kredensu po prawej stronie) stoi i czeka na znak ceremoniarza przed okadzeniem. Podczas modlitw u stopni stoi. Następnie na znak ceremoniarza podchodzi do celebransa, podaje mu łódeczkę i pomaga przy zasypaniu. Potem odbiera łódeczkę, zostawia ją na kredensie i przechodzi na lewą stronę celebransa (przyklękając kiedy przechodzi przez środek). Przyklęka wraz z celebransem i pomaga mu w okadzaniu podtrzymując jego lewy łokieć kiedy ten przyklęka. Następnie staje po prawej stronie ceremoniarza, wraz z nim robi skłon przed celebransem. Po okadzeniu celebransa odbiera od ceremoniarza trybularz i wraca na swoje miejsce. Podczas śpiewu Gloria pozostaje cały czas na swoim miejscu robiąc skłony w stronę krzyża tak jak celebrans, ceremoniarz i akolici. 

3.  Lekcja i ewangelia. 

A) Ceremoniarz: podczas lekcji stoi po prawej stronie za celebransem. Odpowiedziawszy Deo gratias po zakończonej lekcji pokazuje celebransowi w mszale graduał i werset na alleluja. Następnie daje znak turyferarzowi. Następuje zasypanie (tak jak na początku). Bierze mszał wraz z pulpitem i schodzi na środek. Staje obok turyferarza, a przed akolitami:

Daje znak, wszyscy przyklękają i udają się na lewą stronę. Ceremoniarz stawia mszał na ołtarzu. Na słowa Sequentia Sanctii evangelii bierze trybularz od turyferarza i z zachowaniem zasad rewerencji i pocałunków podaje go celebransowi. Po ewangelii w podobnym szyku wszyscy wracają na swoje miejsca. Jeżeli jest homilia, to ceremoniarz przyklęka wraz z celebransem i udaje się z nim do ambony. Może też pozostać przy sedilli. Podczas kazania ceremoniarz stoi.

A) Akolici: po lekcji, kiedy turyferarz na znak ceremoniarza zbliża się do celebransa, akolici biorą świece i udają się na środek. Kiedy cała procesja na ewangelię jest przygotowana, na znak ceremoniarza przyklękają i przechodzą na lewą stronę. Pomiędzy nimi staje turyferarz. Po zakończonej ewangelii wracają na swoje miejsce. Jeżeli jest kazanie to siadają na przewidzianych dla nich miejscach.

B) Turyferarz: na znak ceremoniarza podchodzi do celebransa i okazuje trybularz do zasypania. Następnie odstawia łódeczkę na kredens i staje na środku, lekko na lewo przed akolitami. Na dany znak przyklęka wraz i innymi i przechodzi na lewą stronę. Staje pomiędzy akolitami. Na dany znak podaje ceremoniarzowi kadzidło. Po ewangelii wraca na swoje miejsce. Jeżeli jest homilia udaje się do zakrystii aby dołożyć węgielków i podtrzymać ogień. 

4. Credo i offertorium.

A) Ceremoniarz: po kazaniu ceremoniarz udaje się wraz z celebransem na środek, przyklęka i przechodzi na swoje miejsce. W czasie Credo zachowauje się tak jak podczas Gloria. Skłania się wraz z celebransem. Kiedy ten skończy i po przyklęknięciu na Incarnatus est przechodzą do sedilli. Ceremoniarz skłoniwszy się najpierw celebransowi, odwróci się i skłoni w stronę krzyża na słowa simul adoratur. Na koniec przy słowach et vitam venturi da znać celebransowi i udadzą się obaj do ołtarza przyklękając na środku. Na słowa Oremus skłania się i podchodzi do celebransa by odebrać welon. Następnie wraca na swoje miejsce. Po ofiarowaniu kielicha daje znać turyferarzowi i następuje zasypanie (tak jak na początku mszy świętej). Tak jak na początku pomaga celebransowi podczas okadzenia, trzymając go pod prawy łokieć i przyklękając razem z nim. Po okadzeniu ołtarza ceremoniarz okadza celebransa (trzy razy po dwa). Następnie przechodzi na lewa stronę i staje przy mszale.

B)  Akolici: podczas Credo pozostają na swoim miejscu naśladując gesty ceremoniarza. Jeżeli celebrans siedzi wówczas i oni siadają. Kiedy na koniec Credo celebrans udaje się do ołtarza akolici wstają i stają przy kredensie. Na offertorium podają ampułki z winem i wodą. Podczas zasypania pierwszy akolita przechodzi na stronę lewą i bierze mszał wraz z pulpitem. Stawia go na swoim miejscu, gdy celebrans przejdzie z powrotem na środek i wraca na swoje miejsce. Następnie obaj akolici okazują celebransowi wodę i lavabo. Potem wracają na swoje miejsce i stoją przy kredencji.

C) Turyferarz: wraca do prezbiterium po słowach et homo factus est i staje na swoim miejscu. Jeżeli przechodzi przed celebransem to skłania sie w jego kierunku. Na znak ceremoniarza podchodzi do celebransa i okazuje kadzidło do zasypania. Następnie następuje okadzenie ołtarza i darów. Turyferarz postępuje tak jak przy okadzeniu na początku mszy świetej. Po okadzeniu celebransa odbiera trybularz od ceremoniarza i udaje się na środek. Przyklęka i okadza ceremoniarza, akolitów (jeden raz) i lud. Następnie wraca na swoje miejsce. 

5. Kanon. 

A) Ceremoniarz: Odpowiada na wezwania celebransa i pokazuje w mszale przypadające ne ten dzień modlitwy (sekretę), a następnie prefację. Przewraca strony w mszale. Na oba Memento skłania się delikatnie i usuwa w do tyłu. Po przewróceniu na stronę ze słowami konsekracji, ceremoniarz przechodzi na prawą stronę celebransa (przyklękając na środku) i klęka. Podczas podniesienia, kiedy celebrans przyklęka ceremoniarz pochyla się, a gdy celebrans podnosi Najświętsze Postaci, ceremoniarz unosi lekko ornat. Po podniesieniu wstaje i przechodzi na lewą stronę (przyklęka nie na środku, ale bezpośrednio po przejściu na lewą stronę celebransa. Za każdym razem, kiedy celebrans przyklęka ceremoniarz podtrzymując go pod łokieć robi to samo. Na słowa omnis honor et gloria daje znać akolicie, aby ten zadzwonił.

B) Akolici: Na Sanctus pierwszy akolita bierze dzwoneczki i dzwoni trzy razy. Następnie obaj idą na środek, przyklękają i rozchodzą się na dwie strony. Klęczą. Na Hanc igitur pierwszy akolita dzwoni raz, wstaje i dosypuje kadzidła do trybularza. Po dosypaniu klęczy dalej. Na podniesienie hostii i kielicha dzwoni (raz, gdy kapłan przyklęka, trzy razy, gdy kapłan podnosi hostię lub kielich, raz, gdy kapłan ponownie przyklęka). Po podniesieniu pozostają na kolanach. Następnie na tzw. „małe podniesienie”, na słowa omnis honor et gloria, na znak ceremoniarza, pierwszy akolita dzwoni jeden raz.

C) Turyferarz: Po dzwonku na Hanc igitur bierze łódeczkę i daje ją pierwszemu akolicie, aby ten zasypał. Następnie klęka po prawej stronie i okadza na podniesienie (trzy razy po dwa razy, zarówno na podniesienie hostii jak i kielicha). Po podniesieniu wstaje i odchodzi do zakrystii. Przechodząc przez środek przyklęka. 

Podniesienie:

6.  Pater noster i komunia. 

A) Ceremoniarz: Pozostaje cały czas po lewej celebransa. Nie dialoguje z celebransem ani na Pater noster, ani na Agnus Dei. Następnie kiedy celebrans przyjmuje komunię, ceremoniarz klęczy na lewej stronie. Po komunii celebransa wstaje i daje znak pozostałym. Wszyscy schodzą się na środek, na znak ceremoniarza przyklękają i na kolejny sygnał klękają na dwa kolana. Klęczą w następującym porządku:

Cer, A2, A1, T 

Po przyjęciu komunii ceremoniarz trzymając patenę towarzyszy celebransowi.

B) Akolici: Pozostają cały czas na swoich miejscach. Pierwszy akolita dzwoni na Domine non sum dignus (1x, 2x, 3x). Po komunii celebransa wstaje, odnosi dzwoneczki i bierze patenę. Następnie wszyscy ustawiają się w porządku do komuni świętej.

C) Turyferarz: W czasie Pater noster wraca z zakrystii. Przechodząc przez środek klęka. Następnie klęka na swoim miejscu i pozostaje tak, aż do komunii. Na znak ceremoniarza i ustawia się wraz z innymi do komunii świętej.

Następnie wszyscy się rozstępują tak, aby celebrans mógł przejść z komunią. Po przejściu celebransa schodzą się na środku, przyklękają i wracają na swoje miejsca. Podzcas rozdzielania komunii wiernym pozostają na klęczkach. Akolici przy kredencji, turyferarz także po prawej stronie kredensu. Ceremoniarz udaje się z pateną wraz z celebransem. Jeżeli jest więcej szafarzy, to wówczas z pateną pójdą: najpierw pierwszy akolita, później drugi, ewentualnie turyferarz.

 7.  Ablucje i pokomunia.

A) Ceremoniarz: Po komunii świętej ceremoniarz wraca na swoje miejsce. Wszyscy klęczą aż do zamknięcia tabernakulum. Następnie daje znać aby wszyscy wstali, później daje sygnał, aby akolici podali wino i wodę. Kiedy mszał zostanie już przeniesiony podchodzi i zaznacza odpowiednie strony. Po odczytaniu przez celebransa antyfony na komunię, wraca na swoje miejsce. Na Dominus vobiscum wraca do mszału, skłania się w stronę krzyża  i wskazuje pokomunię. Na słowa Per Dominum skłania się ponownie. Kiedy celebrans zakończy pokomunię zamyka mszał i wraca na swoje miejsce. Daje znak, aby wszyscy klęknęli na błogosławieństwo. Po błogosławieństwie odpowiada celebransowi na wezwania przed ostatnią ewangelią, następnie daje znać na przyklęknięcie na słowa et Verbum caro. Kiedy wszyscy ustawią się w porządku do wyjścia, daje znak na przyklęknięcie. Po przybyciu do zakrystii daje znak, wszyscy przyklękają, a ceremoniarz prosi o błogosławieństwo Jube domne benedicere. Potem pomaga celebransowi się rozebrać.

Porządek na wyjście jest taki jak na wejście: 

A2, T, C, Cer, A1 

B) Akolici: Powstawszy podają wino i wodę celebransowi. Następnie idą obaj na środek, klękają. Pierwszy akolita idzie wziąć mszał, drugi welon. Schodzą się ponownie na środku, przyklękają. Pierwszy akolita stawia mszał po prawej stronie, drugi akolita podaje welon, wcześniej podawszy bursę. Po zakończeniu tych czynności schodzą się na środku, przyklękają i wracają na swoje miejsce przy kredensie. Na błogosławieństwo klękają na znak ceremoniarza. Po ostatniej ewangelii ustawiają się do wyjścia.

C) Turyferarz: Od momentu komunii pozostaje na swoim miejscu, nastepnie po błogosławieństwie ustawia się ze wszystkimi do wyjścia. 

*  Jeżeli jest aspersja, to wychodzi jedynie ceremoniarz wraz z celebransem. Pozostali ministranci wyjdą po aspersji, chyba że celebrans założy ornat w prezbiterium. Wówczas szyk wyjścia nie zmieni się, wszyscy wychodzą jak do mszy świętej, jedynie po przyklęknięciu na początku, zamiast modlitw u stopni, celebrans intonuje antyfonę Asperges.

* Jeżeli celebrans nosi biret, to ceremoniarz musi go odbierać i podawać w odpowiednich momentach liturgii (przy zachowaniu zwyczajowych pocałunków liturgicznych). 

Okadzenia: Pierwszy akolita zdejmuje mszał z ołtarza i stawia go ponownie, gdy celebrans uda się z okadzeniem na drugą stronę. Na okadzenie celebransa turyfer znajduje się  po prawej stronie ceremoniarza.

 

Służba przy uroczystej celebrze z asystą

     

o. Hariolf Ettensperger OSB

Służba przy celebrze.

Najwłaściwszym sposobem odprawiania mszy św., najlepiej odpowiadającym duchowi ofiary jest uroczysta celebra; oczywiście jedynie wtedy, gdy wszyscy, którzy w niej biorą udział, mianowicie kapłan i ministrant, chór i lud należycie rozumieją i pięknie wykonują swoją rolę. Nade wszystko zaś, gdy także lud bierze udział w śpiewach i przyjmuje podczas niej Komunię św.

Zależnie od uroczystości możemy odróżnić czworakiego rodzaju celebrę, a mianowicie:

1. Pontyfikalną celebrę, tzn. mszę św. odprawianą przez biskupa lub opata. Jest to najbardziej uroczysty rodzaj celebry.

2. Uroczystą celebrę z lewitami, tzn. mszę św., przy której towarzyszą kapłanowi diakon oraz subdiakon, zwani także lewitami. Ten rodzaj celebry zwiemy także mszą św. z asystą (asystować - towarzyszyć).

3. Uroczystą celebrę bez lewitów, przy której używa się kadzidła.

4. Zwykłą celebrę albo zwykłą mszę św. śpiewaną (missa cantata). Jest to celebra, przy której nie używa się kadzidła.

Przechodzić będziemy teraz kolejno służbę przy tych różnych rodzajach celebry. Opuścimy wszakże służbę przy celebrze biskupiej. Mało bowiem kiedy przytrafia się ona ministrantowi.

I. Służba przy zwykłej celebrze.

Przy zwykłej celebrze podobnie jak przy cichej mszy św. służą dwaj ministranci. Toteż służba ich jest taka sama (zob. msza św. z dwoma ministrantami). [...]

II. Służba przy uroczystej celebrze.

1. UROCZYSTA CELEBRA Z LEWITAMI.

Uwaga wstępna: Właściwymi „ministrantami” przy uroczystej celebrze są diakon i subdiakon, których zwiemy również lewitami. Oni to odpowiadają kapłanowi, o ile odpowiedzi nie śpiewa chór lub lud. Oni obsługują mszał i nalewają wodę i wino. Diakon śpiewa nadto ewangelię i  Ite missa est, trzyma łódeczkę przy nakładaniu kadzidła i okadza (incenzuje) kapłana oraz subdiakona. Szczególnym zaś zadaniem subdiakona jest czynienie epistoły i trzymanie od ofiarowania aż do Pater noster nakrytej welonem pateny.

Z tych powodów ministranci - zwani też akolitami dla odróżnienia od turyferariusza, - nie mają swoich miejsc przy ołtarzu, lecz po prawej i lewej stronie kredensu (rys. 1). Klęczą jedynie na modlitwy u stopni ołtarza, na - et incarnatus est - w Credo, na przeistoczenie i na błogosławieństwo. Głównym ich zadaniem jest nosić świece na ewangelię, dzwonić i zanosić ampułki do ołtarza. Nie usługują przy mszale, nie dają też żadnych odpowiedzi. Jeżeli je wszakże śpiewa lud, mogą je też razem z nim odśpiewywać.

Przed celebrą subdiakon zanosi kielich na kredens, skąd przed ofiarowaniem przeniesie go na ołtarz. Kościelny lub upoważniony do tego ministrant zanosi od razu mszał do ołtarza i kładzie go otwarty na pulpicie.

Skróty:

K - kapłan
D - diakon
S - subdiakon
Crm - ceremoniarz
A - akolici
A1, A2 - akolita prawy i lewy
Tf - turyferariusz
N - nawikulariusz
Cf - ceroferariusz

Służba akolitów. 

W zakrystii.

A1i A2 mogą w zakrystii pomagać lewitom przy ubieraniu się, o ile tego zachodzi potrzeba. W odpowiedniej chwili biorą swoje świeczniki do rąk i ustawiają się poza kapłanem z lewitami, zwróceni do krzyża zakrystyjnego. O ile biorą udział również ceroferariusze, wówczas ci stoją między akolitami a lewitami.

Tf (N) stoi wówczas, według przepisu rzymskiego, przed akolitami, o ile ci niosą ze sobą sprzęty liturgiczne; w przeciwnym razie bezpośrednio poza lewitami i kapłanem. A1 zaś zwrócony do krzyża zakrystyjnego stoi na lewo od A2.

Pochód do ołtarza.

Na znak dany przez Crm lub przez K, wszyscy kłaniają się w stronę krzyża, obracają się do środka i udają się do ołtarza. A1 znajduje się obecnie na prawo od A2. Jeżeli zachodzi się do ołtarza z przodu, wówczas akolici, turyferariusz i ceroferariusze tworzą szpaler i przepuszczają kapłana oraz lewitów środkiem. Musi do tego być oczywiście odpowiednia przestrzeń przy ołtarzu. Jeżeli zaś zachodzi się do ołtarza z boku, wtedy tworzą od razu szereg mniej więcej na dwa metry od stopni ołtarza; baczą przy tym, żeby z przyklęknięciem lub z pokłonem kapłana równocześnie pięknie przyklęknąć. Następnie A2 zwraca się w prawo i podchodzi poza szeregiem do A1, który również zwraca się w prawo, po czym obaj, jeden obok drugiego idą do kredensu. Tutaj stawiają swoje świeczniki poza kielichem po jego prawej i lewej stronie, po czym klękają i odmawiają po cichu modlitwę u stopni ołtarza.

Modlitwa u stopni ołtarza.

Równocześnie z Di S pochylają się i żegnają. Po modlitwie u stopni ołtarza wstają natychmiast i stoją za złożonymi rękoma, lekko zwróceni do ołtarza, żegnają się, pochylają i przyklękają równocześnie z kapłanem tak, jak przy cichej mszy św. Nie przyklękają nigdy, ile razy czyni to kapłan przechodząc przez środek ołtarza, np. podczas okadzania ołtarza, albo ile  razy przyklęka między przeistoczeniem a komunią św.

Kyrie i Gloria.

Gdy kapłan oraz lewici na Kyrie i Gloria siadają, aż chór nie skończy śpiewu, A podnoszą im nieco szaty liturgiczne, po czym również siadają. Przy końcu wstają i pozostają na miejscu.

Epistoła.

Gdy S lub Crm podczas ostatniej oracji kapłana podchodzi do kredensu, A2 podaje mu lekcjonarz (księgę z lekcjami).

Ewangelia.

Gdy kapłan przed ewangelią nakłada kadzidło, A biorą swoje świeczniki i udają się obok siebie do środka ołtarza. Tutaj ustawiają się poza subdiakonem i diakonem (Rys. 4). Na znak dany przez Crm albo D wszyscy przyklękają i robią do środka zwrot wstecz. Następnie idą w poprzek chóru na stronę ewangelii tam, gdzie ma być śpiewana ewangelia św. tutaj obracają się razem z S, który znajduje się teraz między nimi. W tej postawie stoją, zwróceni do diakona. Nie żegnają się, nie przyklękają, ani też nie pochylają się. Są jedynie żywymi „świecznikami”. Po ewangelii bez przyklękania, z S między sobą, idą w poprzek chóru do ołtarza. S niesie otwarty ewangeliarz i podaje go K, stojącemu po stronie epistoły, do pocałowania. Akolici czekają przy stopniach aż Crm wzgl. S powróci między nich z ewangeliarzem, obracają się bez rewerencji wstecz i idą po jego prawej oraz lewej stronie do kredensu. Tutaj stawiają świeczniki i stoją ze złożonymi rękoma, zwróceni do ołtarza.

Credo.

Podczas Credo A pochylają się , klękają i żegnają  się równocześnie z K. Gdy K oraz lewici po odmówieniu Credo siadają, A zachowują się podobnie jak na Gloria. Na - et incarnatus est - śpiewane przez chór, wstają i klękając na oba kolana, a podczas - et homo factus est - pochylają głowy. Następnie wstają i siadają. Pod koniec wstają na chwilę przed K oraz lewitami, aby im przy wstawaniu podnieść szaty, po czym stają na swoich miejscach.

Przysposobienie darów ofiarnych.

W chwili, gdy S udaje się do kredensu, żeby przenieść kielich na ołtarz, dzwonią. Jeżeli niema Crm, A2 nakłada S na ramiona welon. A1 zaś idzie tuż za S z ampułkami trzymanymi za uszka do ołtarza. (Może w tym wypadku nieść ampułki na tacce, nie stawiając jej wszakże na ołtarzu). Beza przyklękania wchodzi na boczne stopnie i podaje S ampułkę z winem. Ten ujmuje ją za podstawkę i podaje D. W międzyczasie A1 bierze u podstawki ampułkę z wodą prawą rękę i podaje ją S, który odbiera ją za uszko. Następnie A1 odbiera na powrót od S prawą ręką ampułkę z winem przekładając ją od razu do lewej ręki, po czym znów prawą wolną odbiera ampułkę z wodą, skłania lekko głowę w stronę S i idzie do kredensu. Tutaj stawia ampułki na swoje miejsce. Jeżeli A1 zanosi do ołtarza ampułki na tacce, wówczas stoi spokojnie na miejscu. S bierze bowiem sam ampułki z tacki. Podczas okadzania ołtarza obaj A stoją na swoim miejscu.

Kiedy K oddaje D na stronie epistoły kadzielnicę, A1 bierze ampułkę z wodą oraz tackę albo też osobny dzbanuszek do Lavabo, gdzie taki jest w użyciu; A2 rozkłada równocześnie ręczniczek i trzyma go oburącz za końce przed sobą. W ten sposób podchodzą do bocznych stopni, stając za D, który właśnie okadza K. Skoro tylko D uda się do środka ołtarza, wstępują po stopniach na obmycie rąk. Następnie wracają do kredensu i stoją tam nie odpowiadając na - Orate fratres.

Prefacja.

Na Sanctus dzwonią, po czym klękają na swoim miejscu przy kredensie. Jeżeli do łódeczki wyznaczony jest osobny ministrant, wówczas klęczy tenże na lewo od Tf. W tym wypadku Crm pozostaje na swoim zwykłym miejscu, tzn. po prawej stronie przedniego stopnia, jak to wskazuje rys. 5.

Przeistoczenie.

W czasie przeistoczenia dzwonią i zachowują się tak, jak przy cichej mszy św. (Rys.5). Po nim prostują się i klęczą w tej postawie dalej. Na - Nobis quoque peccatoribus - uderzają się w piersi.

Pater noster.

Kiedy na - et dimitte nobis - w Pater noster S pochodzi do ołtarza, A1 przyklęknąwszy, idzie równocześnie bocznymi stopniami do ołtarza i zdejmuje tamże S z ramion welon. Trzyma go oburącz przd sobą na wysokości piersi, razem z S, lecz poza nim, przyklęka na drugim z rzędu najwyższym stopniu bocznym, obraca się w prawo i wraca po stopniach do kredensu. Tutaj A2 pomaga mu złożyć welon, po czym kładzie go na kredensie. Na - Agnus Dei - robią średni pokłon i uderzają się w piersi.

Komunia św.

Na komunię św. K nie klękają. Na - Domine non sum dignus - dzwonią oraz robią średni pokłon, gdy K spożywa Ciało oraz Krew Pana naszego. A1 przynosi ampułki (za podstawkę lub na tacce) skoro tylko kapłan odkryje kielich. Najpierw podaje S ampułkę z winem, a po nalaniu przezeń wina, ampułkę z wodą. Gdy K spożywa Krew Najśw. A1 robi średni pokłon. Po odebraniu obu ampułek idzie do kredensu i stawia je na swoim miejscu. W chwili gdy A1 wraca, A2 bierze welon kielichowy z kredensu (w przeciwnym razie stoi nadal na miejscu) i trzymając go oburącz przed sobą, ozdobną stroną na zewnątrz, idzie do środka ołtarza. Tutaj przyklęka na posadzce, możliwie równocześnie z S, który trzyma w ręku palkę, oraz z D, który właśnie przenosi mszał, i bocznymi stopniami idzie do ołtarza, kładąc na nim welon (ozdobną stroną na zewnątrz) lub podaje go wprost S. Tą samą drogą wraca następnie do kredensu.

Modlitwy końcowe.

Obaj A stoją na miejscu. Na błogosławieństwo klękają przy kredensie i żegnają się. Na końcową ewangelię wstają i żegnają się, jak zwykle. Na - et Verbum caro factum est - klękają.

Powrót od ołtarza.

Następnie biorą natychmiast swoje świeczniki i idą poza Tf do środka ołtarza, mniej więcej na dwa metry od stopni, do wspólnego szeregu. Razem z K i lewitami przyklękają, obracają się do środka i na czele pochodu wracają do zakrystii.

Jeżeli przy końcu celebry udziela się błogosławieństwa Najśw. Sakramentem albo też śpiewa Te Deum, wtedy pozostają nadal przy kredensie klęcząc lub stojąc, dzwonią jak zwykle i idą do środka dopiero po schowaniu Najśw. Sakramentu albo po prześpiewaniu oracji po Te Deum.

W zakrystii A tworzą szpaler i przepuszczają środkiem K. Następnie wszyscy razem kłaniają się w stronę krzyża zakrystyjnego i znowuż w stronę K. Zanim się sami rozbiorą, pomagają A w tym lewitom, jeżeli oczywiście zachodzi tego potrzeba. Po tym przynoszą na powrót ampułki oraz mszał i gaszą świece. Od kapłana odbierają jeszcze błogosławieństwo i po krótkim dziękczynieniu opuszczają zakrystię.

Służba turyferariusza.

Uwagi wstępne.

Omówimy tutaj służbę turyferatriusza i nawikulariusza (N) według zwyczaju polskiego. Tam, gdzie na sposób rzymski służy jeden tylko turyferariusz, obsługuje tenże zarazem i łódkę.

W zakrystii.

Tf i N ubierają się w czas. Przygotowują kadzielnicę oraz łódeczkę, a jeżeli niebawem ma się odbyć celebra, podają je do nałożenia kadzidła.

Pochód do ołtarza.

Gdzie jest ich miejsce, wynika z reguły podstawowej. Tf stoi na lewo od N, zwrócony do krzyża zakrystyjnego. Na znak dany przez Crm albo K wszyscy kłaniają się w stronę krzyża, robią wstecz zwrot tak, że Tf znajduje się obecnie po prawej stronie, i udają się do ołtarza. Tutaj zależnie od chóru wszyscy ministranci tworzą szpaler, przepuszczając nim K oraz lewitów, albo też łączą się od razu poza nim w szereg (zob. rys. 2 i 3). Następnie wszyscy równocześnie przyklękają, po czym Tf i N idą poza ceroferariuszami na swoje miejsca.

Modlitwa u stopni ołtarza.

Tf i N klęczą na swoich miejscach (według reguły rzymskiej po prawej stronie bocznych stopni na podsadzce!). Tf trzyma kadzielnicę spokojnie.

Pierwsze okadzanie ołtarza.

Pod koniec modlitwy u stopni ołtarza obaj wstają na znak dany przez Crm i wchodzą na stopnie. Tutaj podają kadzidło do pobłogosławienia i nałożenia. N odbiera łódeczkę, po czy obaj wracają po stopniach, N na swoje miejsce, a Tf na stronę epistoły. Nie klękają razem z D. Jeżeli w asyście nie ma w ogóle Crm, Tf idzie zaraz bocznymi stopniami na stronę epistoły i zabiera stamtąd mszał z pulpitem na dół, aż kapłan okadzi stronę epistoły. Wtedy kładzie znowuż mszał na ołtarzu, schodzi bocznymi stopniami i ustawia się na dwa kroki przed nim. K, okadzając ołtarz, wraca znowuż na stronę epistoły i oddaję kadzielnicę D. ten okadza go trzema podwójnymi rzutami. Tf  kłania się razem z D przed i po okadzeniu, obiera kadzielnicę i idzie z N, przyklęknąwszy razem z nim, na swoje miejsce lub do zakrystii

Gloria.

Z początkiem Gloria wracają obaj bez swoich sprzętów do chóru i stają na swoich miejscach. Jeżeli K i lewici siedzą mogą również usiąść. O ile we mszy św. nie ma Gloria, natenczas wracają do chóru dopiero pod koniec epistoły.

Epistoła.

Z początkiem epistoły biorą z zakrystii swoje sprzęty. Tf pamięta o tym, by w kadzielnicy był żar. Gdy kapłan skończy na stronie ewangelii czytanie tejże, podchodzą do ołtarza dla nałożenia kadzidła. Następnie odbierają na powrót kadzielnicę oraz łódeczkę i schodzą przednimi stopniami, ustawiając się poza A (zob. rys. 4). O ile nie ma w asyście N, staje Tf na prawo od Crm. Na znak Crm wszyscy przyklękają, obracają się wstecz i idą w poprzek chóru na miejsce głoszenia ewangelii. Tf znajduje się teraz na lewo od N wzgl. Crm.

Ewangelia.

Tutaj Tf i Crm rozstępują się, przepuszczając A i lewitów, po czym stają w jednym szeregu z D. N stoi na lewo od D, na prawo zaś, o ile  na ma w asyście Crm. Tf stoi zawsze zupełnie z lewej strony. Gdy D śpiewa: Sequentia Sanctii Evangelii... - Tf udaje się na prawą stronę Crm i podaje temuż, wzgl. gdy nie ma w asyście Crm, bezpośrednio D zamkniętą kadzielnicę. Pozostaje po jego prawicy tak długo, aż D okadzi ewangeliarz i odda mu na powrót kadzielnicę. Razem z  wszystkimi robią obaj pokłony; kłaniają się również i przyklękają, ile razy to czyni D podczas ewangelii. Odebrawszy kadzielnicę, wraca na lewą stronę i to o dwa kroki wstecz, aby w czasie głoszenia ewangelii móc poruszać kadzielnicą. Po skończonej ewangelii robi zwrot równocześnie z D, Crm i N i idzie z prawej strony D (N znajduje się po lewej) z zamkniętą kadzielnicą  do środka ołtarza przed jego stopnie. Przyklęka tu równocześnie z wszystkimi i podaje D kadzielnicę. D okadza K (uwaga na pokłon!). Tf odbiera następnie kadzielnicę, przyklęka razem z N i obaj wracają do zakrystii. Utrzymuje tutaj nadal żar w kadzielnicy. Jeżeli we mszy św. nie ma Credo, pozostają w chórze.

Ofiarowanie.

Jeżeli śpiewa się Credo, Tf i N przychodzą po „Dominus vobiscum” ze swoimi sprzętami do chóru, przyklękają i idą na swoje miejsce. Skoro A1 wróci od ołtarza z ampułkami, wstępują na stopnie dla nałożenia kadzidła. Obaj schodzą stopniami i Tf staje przed bocznymi stopniami po stronie epistoły, N zaś idzie na swoje miejsce. Jeżeli nie ma w asyście Crm, N stawia łódeczkę na najniższym stopniu i bocznymi stopniami idzie na stronę ewangelii. Stąd zabiera pulpit z mszałem i schodzi na dół, gdzie zwrócony do ołtarza czeka, aż K okadzi stronę ewangelii. Następnie stawia mszał ukosem do środka ołtarza i wraca na swoje miejsce.

Po okadzeniu ołtarza oraz K, jak przy pierwszej incenzacji (okadzeniu), Tf obchodzi razem z D (po jego lewicy) próg po stronie epistoły. Tutaj D okadza S. Tf kłania się razem z nim, przechodzi na jego prawą stronę i odbiera kadzielnicę. Pozostając na miejscu, okadza stąd dwoma podwójnymi rzutami D, który w międzyczasie ustawił się na drugim z rzędu najwyższym stopniu. Następnie przyklęknąwszy na środku, idzie do balasek, kłania się w stronę ludu, znajdującego się w nawie i okadza go trzema zwykłymi rzutami (środek, na lewo i na prawo). Ukłoniwszy się raz jeszcze, wraca do ołtarza, gdzie na środku dołącza do niego N, a po ich prawej i lewej stronie ceroferariusze. Wszyscy razem przyklękają i idą do zakrystii. Tf i N na przedzie.

Sanctus i przeistoczenie.

Na Sanctus Tf i N ze swoimi sprzętami wracają na czele ceroferariuszów do chóru. Przyklęknąwszy w szeregu z drugimi, obaj idą do prawych bocznych stopni. Tf podaje N kadzielnicę dla nałożenia kadzidła, po czym zamyka ją. Na znak dany przez Crm, klękają na posadzce. Podczas przyklękania K pochylają się. W czasie podniesienia prostują się. Tf okadza hostię i kielich każdorazowo trzema podwójnymi rzutami.

Po przeistoczeniu.

Zaraz po drugim przyklęknięciu K, tf i N wstają i idą do środka, gdzie dołączają się do nich ceroferariusze, tworząc jeden szereg. Wszyscy przyklękają i w zwykłej kolejności wracają do zakrystii (jeżeli wszakże udziela się Komunii św., wracają tylko Tf i N); zostawiwszy tutaj swoje sprzęty, wracają obaj zaraz na czele ceroferariuszów do chóru na swoje miejsca. Zwróceni do ołtarza, ze złożonymi rękoma stoją tutaj aż do końca. Na „Nobis quoque peccatoribus”, „Agnus Dei” i „Domine non sum dignus” uderzają się w piersi. W obu ostatnich wypadkach robią nadto średni pokłon. Podobnie pochylają się bez klękania, gdy K spożywa  Ciało i Krew Chrystusową. Jeżeli chcą przyjąć Komunię św., podchodzą na stopnie. Podczas błogosławieństwa klękają i żegnają się.

Powrót.

Pod koniec ostatniej ewangelii udają się do środka. Dołączają do nich Cf oraz A. Wszyscy przyklękają równocześnie z K oraz lewitami i idą do zakrystii. Tutaj tworzą szpaler, kłaniają się przechodzącemu między nimi K, a potem razem w stronę krzyża zakrystyjnego. Następnie rozbierają się.

Jeżeli bezpośrednio po celebrze następuje błogosławieństwo Najśw. Sakramentem lub wystawienie tegoż wówczas obowiązują reguły o wystawieniu N.S.

Służba ceroferariuszów.

Zależnie od uroczystego charakteru danego święta oraz od ilości ministrantów, powinni przy uroczystej celebrze służyć ceroferariusze. Ich liczba i miejsce w kościele zależą od wielkości chóru i przestrzeni, jaką się rozporządza. Jak zawsze, należy i tutaj unikać przesady.

Reguły dla ceroferariuszów.

Przy pochodzie do i powrocie od ołtarza ceroferariusze postępują tuż za akolitami. Stosownie do tego ustawiają się w zakrystii. Przyszedłszy do ołtarza tworzą szpaler albo też szereg z turyferariuszem w środku i akolitami po bokach (Jeżeli pochód do ołtarza odbywa się z boku, zob. rys. 2 i 3). Pochodnie niosą do ołtarza jedynie wtedy, gdy zaraz ma nastąpić wystawienie Najśw. Sakramentu, w przeciwnym razie idą bez pochodni.

Od modlitwy u stopni aż do prefacji.

Przyklęknąwszy jednocześnie idą na wyznaczone dla siebie miejsca. Podczas modlitwy u stopni - klęczą. Następnie aż do przeistoczenia stoją pobożnie, z rękoma złożonymi, zwróceni do ołtarza. Jeżeli kapłan siada, w czasie gdy chór śpiewa Kyrie, Gloria i Credo, mogą również usiąść, o ile są dla nich miejsca. Uważają przy tym, aby sobie nie przysiąść komży i żeby spokojnie trzymać nogi. Dłonie spoczywają na kolanach.

Prefacja i przeistoczenie.

Z początkiem prefacji idą Cf, klękając wpierw razem do zakrystii. Tutaj biorą swoje pochodnie i po Sanctus idą za Tf do chóru. Przyklęknąwszy razem, klękają następnie w jednym szeregu. Po przeistoczeniu wstają. Tf wchodzi pomiędzy nich, przyklękają razem i wracają z pochodniami do zakrystii; ze złożonymi rękoma idą znowuż za Tf do chóru i przyklęknąwszy równocześnie zajmują swe dawne miejsca.

Udzielanie Komunii św.

Jeżeli podczas celebry udziela się Komunii św., Cf klęczą spokojnie aż do samej komunii św. W miarę możliwości przyjmują również sami ciało Pańskie. W takim razie podchodzą po dwóch na stopnie. Sąsiedzi zaś trzymają w międzyczasie w wolnej ręce ich pochodnie. Gdy kapłan udaje się do Stołu Pańskiego, CF towarzyszą mu. Przed Stołem Pańskim tworzą szpaler, klękają, przepuszczają K niosącego cyborium i łączą się poza nim znów w jeden szereg, zwróceni twarzą do Stołu Pańskiego,. W ten sposób klęczą aż do końca udzielania Komunii św.; potem idą przed kapłanem do ołtarza, tworzą przed stopniami szpaler, klękają, po przejściu kapłana łączą się i przyklęknąwszy razem, idą parami do zakrystii. Tutaj gaszą pochodnie, odstawiają je na swoje miejsce i wracają do chóru na swoje stanowiska.

W chórze stoją aż do końca ze złożonymi rękoma, zwróceni do ołtarza. Na błogosławieństwo klękają i żegnają się Podczas końcowej ewangelii zachowują się jak zwykle.

Powrót.

Powstawszy z klęczek po „et Verbum caro factum est”, idą równocześnie z Tf i A do środka i tworzą, jak na początku jeden szereg z Tf w środku. Klękają równocześnie z K, obracają się do środka i wracają za A do zakrystii. Tutaj tworzą szpaler i kłaniają się przechodzącemu między nimi K. Następnie  wszyscy zwracają się do krzyża i oddają mu pokłon. Teraz rozbierają się, odbierają od K błogosławieństwo i po krótki dziękczynieniu opuszczają zakrystię. Jeżeli przy końcu celebry udziela się błogosławieństwa Najśw. Sakramentem, wtedy obowiązują reguły o wystawieniu N.S.

 

Ettensperger, W SŁUŻBIE OŁTARZA. Podręcznik dla ministrantów wraz z dodatkami "Służba ceremoniarza" i "Służba Boża w Wielkim Tygodniu". Przełożył i uzupełnił. x. Teodor Nogala, Poznań 1948.

Asysta podczas Mszy biskupa

     

x. J. Ziółkowski

 

1. Asysta podczas cichej Mszy biskupa

Jest rzeczą bardzo wskazaną, by co najmniej dwóch duchow­nych (z których jeden ma wyższe święcenia) asystowało bisku­powi przy cichej Mszy św. Nieraz może się jednak zdarzyć, że tylko jeden kapłan będzie mógł asystować przy pomocy dwóch akolitów. Wobec tego po ogólnych uwagach podamy najpierw (w streszczeniu) funkcje dwóch asystentów, a potem tylko jedne­go asystenta we Mszy biskupiej.

Pamiętać należy o tym, że podając przedmiot liturgiczny (np. manipularz, stułę, kielich) całuje się najpierw dany przedmiot, a następnie dopiero pierścień biskupa. Nigdy nie całuje się przed­miotu w tym miejscu, w którym całuje go biskup, lecz nieco obok.

W związku ze Mszą św. biskup myje trzy razy palce: 1) przed wkładaniem paramentów, 2) we Mszy na Lavabo  i 3) po ablucji, przy czym za każdym razem zdejmuje pierścień.

Asystujący przy Mszy biskupiej przyklękają przed krzyżem ołtarzowym oraz przed biskupem diecezjalnym.

Przed Mszą św. należy przygotować przed ołtarzem klęcznik, na którym winien znajdować się kanon i zapalona bugia (ręczny lichtarz). Po modlitwach przygotowawczych stawia się kanon w miejsce środkowego kanonu na ołtarzu (wszystkie trzy kanony ołtarzowe usuwa się). Na ołtarzu zapala się cztery świece.

Na środku płyty ołtarzowej kładzie się ornat, a na nim stułę. Jeśli ma być Msza żałobna na stule kładzie się manipularz (do innych Mszy manipularz kładzie się obok innych paramentów po stronie Ewangelii). Na końcu kładzie się cingulum, albę i humerał. Na kredensji należy przygotować kielich, naczynie z wodą, ręcznik, ampułki oraz przynajmniej jedną tackę dla piuski, pier­ścienia i krzyża biskupiego.

 

2. Msza biskupa z dwoma asystentami

Przed Mszą św. asystenci stoją obok klęcznika biskupa. Jeden trzyma bugię, drugi usługuje przy kanonie. Po modlitwach przy­gotowawczych jeden asystent zanosi kanon na środek ołtarza, a asystent drugi stawia bugię przy otwartym już mszale. W mię­dzyczasie biskup staje przed ołtarzem i oddaje krzyż biskupi i mozzettę.

Po umyciu rąk biskup ubiera się do Mszy św. Asystent podaje biskupowi do pocałowania humerał (sam go nie całuje), a potem ubiera go we wszystkie paramenty. Przed stułą daje mu krzyż biskupi.

Podczas modlitw u stopni ołtarza asystenci klęczą obok biskupa. W Confiteor mówią tibi (te) pater, a nie Reverendissime. Gdy biskup zaczyna mówić Indulgentiam asy­stent, który trzyma manipularz (poza Mszą żałobną) powstaje dając wpierw manipularz do pocałowania biskupowi, a potem nakłada mu go na lewą rękę.

Asystent ze strony Lekcji przynosi na ofiarowanie kielich i wy­konuje to wszystko co czynią diakon i subdiakon we Mszy z asy­stą (przy podawaniu wody mówi: Benedicite, Pater Reverendissime).

Po modlitwie do Ducha św. stawia się kanon na miejscu ka­nonu ołtarzowego po stronie Lekcji.

Przed myciem rąk zdejmuje asystent biskupowi pierścień (na­kłada go po umyciu). Asystent ze strony Ewangelii podtrzymuje kanon, który po psalmie zabiera z powrotem na środek ołtarza.

Przy końcu ostatniej sekrety usuwa się z pulpitu mszał, a kła­dzie się kanon z otwartą prefacją. Na początku prefacji zdejmuje się biskupowi piuskę.

Na konsekrację asystenci klękają. Asystent ze strony Lekcji zdejmuje palkę, nakrywa kielich i ewentualnie po pierwszej konsekracji przewraca kartę w kanonie. Po spożyciu Krwi Prze­najśw., a nie dopiero po ablucji nakłada się biskupowi piuskę.

Po Komunii św. asystent ze strony Ewangelii stawia kanon na środku ołtarza, a mszał kładzie na pulpit i przenosi go razem z bugią na stronę Lekcji, gdzie asystuje biskupowi przy ostatnim myciu rąk i przy mszale. Asystent drugi udaje się w międzyczasie na stronę Ewangelii, wyciera kielich i zanosi go na kredensję.

Przy ostatniej Ewangelii jeden asystent trzyma kanon, drugi bugię (podobnie w czasie dziękczynienia).

Jeżeli w czasie Mszy św. biskup udziela Komunii św., wtedy asystent otwiera tabernakulum (i zamyka je), ale nie wyjmuje puszki i nie chowa jej. Wykonuje to biskup sam. Z tego też po­wodu asystent nie wkłada na siebie stuły.

 

3. Msza biskupa z jednym asystentem

Często zdarza się, że tylko jeden asystent (kapelan) usługuje biskupowi przy Mszy św. Spełnia on wówczas, o ile to tylko moż­liwe, funkcje dwóch asystentów, jednakże w wielu czynnościach muszą go wyręczać akolici. Już w czasie modlitw przed Mszą św. jeden z nich trzyma bugię, a potem stawia ją po prawej stronie kanonu, który kładzie na środku drugi akolita. Przy ubieraniu biskupa jeden z akolitów przynosi asystentowi paramenty z ołtarza.

W czasie ministrantury asystent klęczy po prawej stronie biskupa, podnosi się jednak wcześniej, by po Indulgentiam nałożyć biskupowi manipularz.

Podczas Mszy św. asystent usługuje biskupowi po prawej względnie po lewej stronie, zależnie od różnych funkcji. Mszał winien przenosić nie asystent, lecz jeden z akolitów.

 

J. Ziółkowski, Mały ceremoniał dla kleryków i kapłanów, Poznań 1957.

Kwestia zastępstwa subdiakona

     

 

x. J. Ch. Mueller

Klerycy (mający niższe świecenia, albo przynajmniej tonsurę) mogą ex rationabile causa zastąpić subdiakona, jednakże nie wolno im nosić manipularza, przy Ofiarowaniu wycierać kielicha, ani doń wody wlewać, od konsekracji począwszy dotykać się kielicha, zdejmować albo wkładać nań palkę, po ablucji wycierać kielich, mogą go tylko nakryć i odnieść. 

Mogą także, gdy nie jest obecny żaden minister in sacris, zastąpić kapelana w Mszy biskupiej (również asystować celebransowi w missa cantata), jed­nakże nie wolno im poza powyższymi ograniczeniami:, poda­wać celebransowi pateny, ani kielicha. Ministrant, niemający jeszcze tonsury, może wprawdzie asystować przy Mszy biskupowi albo kapłanowi, ale tylko do Mszału (może wertować karty i trzymać biskupowi bugię), ale nie wolno mu zanieść kielicha do ołtarza. albo go odnieść.

 

J. Ch. Mueller, Mały ceremoniał dla kleryków i kapłanów, Poznań 1949, s. 104.

Służba do Mszy św. żałobnej

     

abp Antoni Nowowiejski

326. W posługiwaniu przy mszy żałobnej ministrant na następujące wyjątki pamięta:

a. Opuszcza wszelkie pocałowania przy ołtarzu.  
b. Psalm Judica me Deus wcale się nie mówi.  
c. Nie żegna się na rozpoczęcie introitu.
d. Nie bije się w piersi na Agnus Dei.
e. Po Requiescant in pace odpo­wiada Amen.
f. Nie udziela kapłan błogosławieństwa.

 

CEREMONJAŁ PARAFJALNY. PRZEWODNIK LITURGICZNY DLA DUCHOWIEŃSTWA PASTERSTWEM DUSZ ZAJĘTEGO, NAPISAŁ Ks. Antoni Nowowiejski, MAGISTER ŚW. TEOLOGII, Profesor Seminarium Duchownego w Płocku, Warszawa 1895.

Służba do Mszy św. czytanej wobec wystawionego N. Sakr.

     

abp Antoni Nowowiejski

327. W posługiwaniu przy tej mszy św. ministrant na następujące wyjątki pamięta:

a. Opuszcza wszelkie pocałowania przy ołtarzu.  
b. Dzwonkiem nie uderza, jak tylko lekko, przy wyjściu z zakrystii.
c. Biret  od celebransa  odbiera nie docho­dząc do ołtarza.
d. Przychodząc przed mszą św. i odchodząc po mszy św. od ołtarza, klęka na dwa kolana na posadzce, dodając jeszcze  głęboki ukłon głowy. W czasie zaś mszy św., gdy przechodzi przed środkiem ołtarza zawsze klęka tylko na jedno kolano.
e. Na Lavabo nie wstępuje na stopie od strony epistoły, ale poczekawszy aż celebrans obróci się do ludu, wejdzie z tej strony na stopnie i zbliży się doń; gdyby celebrans zszedł na posadzkę, to i  ministrant tym samym na stopnie nie wstępowałby.
f. Biret podaje celebransowi, skoro odejdzie od ołtarza na pewien odstęp.

 

CEREMONJAŁ PARAFJALNY. PRZEWODNIK LITURGICZNY DLA DUCHOWIEŃSTWA PASTERSTWEM DUSZ ZAJĘTEGO, NAPISAŁ Ks. Antoni Nowowiejski, MAGISTER ŚW. TEOLOGII, Profesor Seminarium Duchownego w Płocku, Warszawa 1895.

Służba przy wystawieniu Najśw. Sakr.

     

o. Hariolf Ettensperger OSB

Uwaga wstępna. 

We mszy św. ofiaruje się Jezus Chrystus, Bóg-Człowiek, za nas i razem z nami Ojcu nie­bieskiemu. W Hostiach świętych, pozostałych po mszy św., jest Chrystus również obecny, dopóki trwają ich postacie.

Kościół katolicki zawsze w to wierzył. Dlatego to prze­chowywano wciąż z wielką czcią te właśnie pozostałe hostie i zanoszono je jako Komunię św. chorym i więźniom. W najdawniejszych wszakże czasach chrześcijańskich nie było jeszcze uroczystego wystawienia i adoracji Najśw. Sakramentu. Wprowadzono je dopiero później.

Z czasem bowiem znaleźli się liczni  heretycy, którzy przeczyli temu, jakoby P. Jezus był rzeczywiście obecny w Najśw. Sakramencie. Odtąd właśnie zaczęto w Kościele rzymskokatolickim podnosić po przeistoczeniu św. posta­cie  dla oddania im czci, Hostię zaś  Przenajśw. również poza mszą św. wystawiać w monstrancji i publicznie ado­rować. Kościół pragnie w ten sposób wyrazić swoją wiarę w obecność Chrystusa w Najśw. Eucharystii, pragnie skła­dać dzięki za łaskę tej św. obecności i wynagradzać za niewdzięczność wielu ludzi. Piękny to i pobożny zwyczaj. Zarówno msza św. jak i wystawienie są rzeczą zbawienną. Jedynie konieczna jest msza św., Chrystus bowiem mówi: „Kto nie pożywa Ciała mego, - nie pije Krwi mojej, nie będzie miał żywota w sobie”. Ale i wystawienie  jest rzeczą pożyteczną i zbawienną. We mszy św. chodzi nie tyle o to, żebyśmy Chrystusa przychodzącego adorowali (uwielbiali), lecz żebyśmy Go przyjmowali. Przy wysta­wieniu zaś chodzi o to, żebyśmy Go adorowali a nie przyjmowali. Msza św. Jest ofiarą uwielbienia, jaką przez Chrystusa, Pana naszego, zanosimy Ojcu niebieskiemu. Wystawienie zaś uwielbieniem, jakie zanosimy samemu Chrystusowi. We mszy św. Chrystus jest naszą drogą do Ojca, w wystawieniu zaś celem naszych modlitw.

Jak widzimy, msza św. i wystawienie mają swój od­rębny cel i znaczenie. Dlatego też jest rzeczą wskazaną, żeby nie urządzać wystawienia Najśw. Sakramentu pod­czas mszy św., lecz po niej albo też po południu. Przy mszy św. pontyfikalnej nie wolno Go nawet wystawiać.

Najpiękniejszy owoc przynosi uroczyste wystawienie wówczas, gdy nas pobudza do tego, że przyjmujemy moż­liwie często Chrystusa w czasie mszy św. Wtedy sami stajemy, się monstrancją, w której wystawione jest jego Ciało Najśw. Całe zaś nasze życie staje się wtedy jedną wielką procesją Bożego Ciała, w której obnosimy Chry­stusa po świecie.

Służba przy uroczystym wystawieniu Najśw. Sakramentu.

Do uroczystego wystawienia potrzebni są dwaj akolici ze świecami, turyferariusz (i nawikulariusz) i, gdzie to możliwe, czterech do sześciu ceroferariuszów.

O ile wystawienie odbywa się bezpośrednio po cele­brze, lub po nieszporach, Tf (N) i Cf idą po błogosławień­stwie względnie po Benedicamus Domino po kadzielnicę i pochodnię.

Pochód do ołtarza.

Odbywa się on w zwykłym porządku z kadzielnicą i świecami. Ministranci tworzą przed ołtarzem jeden szereg, przyklękają równocześnie i klękają na posadzce. O ile są lewici, wówczas akolici idą do kredensu i klękają przy nim; o ile nie, idą do stopni.

Wystawienie.

Kiedy umieszczono Hostię w monstrancji, Tf idzie na prawą stronę D lub K dla nałożenia kadzidła. Jeżeli zaś zaraz udziela się błogosławieństwa, czeka aż do „Genitóri Genitoque". Gdy K okadza Najśw. Sakrament, klęczy Tf po prawej stronie albo, jeżeli są lewici, na prawo po­za D na posadzce. Zarówno on jak i inni ministranci czynią razem z K pokłony. Gdy Tf odbierze kadzielnicę, wraca znów do środka między Cf, którzy klęczą w sze­regu za K.

Nabożeństwo.

Jeżeli teraz następuje dłuższe nabożeństwo, Cf wstają, klękają razem z Tf na oba kolana i idą do zakrystii. O ile przy tym przypadnie im przechodzić przez środek chóru, rozchodzą się nieco, żeby nie obracać się tyłem do Najśw. Sakramentu. Zostawiwszy w zakrystii kadzielnicę i pochodnię, wracają zaraz do chóru. Tutaj klękają w jednej linii na oba kolana, po czym klękają na swoich miejscach.

Jeżeli nabożeństwo jest krótkie, zostają po wystawieniu na miejscu, klęcząc w jednej linii.

Błogosławieństwo.

Przy drugiej zwrotce Tantum ergo (Genitóri) nakłada się kadzidło i okadza Najśw. Sakrament tak, jak przy wystawieniu. Następnie Tf wraca między Cl i klęka. Pod­czas, gdy K po Tantum ergo śpiewa orację. M1 idzie do kredensu po welon, jeżeli oczywiście nie czyni tego kościelny lub ceremoniarz. Po oracji nakłada go K na ra­miona. Na błogosławieństwo dzwonią A dwa razy: raz na początku i raz na końcu. Tf i Cf pochylają się, nie okadza­jąc Najśw. Sakramentu i nie żegnając się. Po schowaniu Najśw. Sakramentu (po repozycji) wszyscy równocześnie wstają. A dołączają się do szeregu, stając po prawej i lewej stronie zewnętrznej od Cf (jeżeli brali udział lewici i Cf). Przyklęknąwszy razem, wszyscy wracają do zakrystii zu­pełnie tak samo, jak przy końcu celebry.

Reguły ogólne:

Przed wystawionym Najśw. Sakramentem klęka się na oba kolana, ilekroć idzie się do chóru lub wraca z niego, czy to z zakrystii, czy to z nawy. Na jedno kolano klęka się, ilekroć idzie się do środka ołtarza, tak samo, ilekroć podchodzi się stopniami do ołtarza z przodu lub z boku.

Przed Najśw. Sakramentem ma się zawsze odkrytą głowę; odnosi się to także do procesji.

Przed wystawionym Najśw. Sakramentem nie całuje się ampułek, kadzielnicy, mszału, kropidła itd.

Nie błogosławi się kadzidła, nakładanego wy­łącznie do okadzenia Najśw. Sakramentu.  

 

Ettensperger, W SŁUŻBIE OŁTARZA. Podręcznik dla ministrantów wraz z dodatkami "Służba ceremoniarza" i "Służba Boża w Wielkim Tygodniu". Przełożył i uzupełnił. x. Teodor Nogala, Poznań 1948.

Służba podczas procesji

     

o. Hariolf Ettensperger OSB

Znaczenie.

My chrześcijanie jesteśmy pielgrzy­mami; idziemy do niebieskiej ojczyzny. Całe nasze życie jest ciągłym podążaniem do Boga. Tę myśl przypominają nam procesje. Cały kościół jest właściwie jedną nieustan­ną procesją, jest tłumem wędrowców na drodze do niebieskiej ojczyzny. A droga ta, to droga krzyżowa. Chry­stus Pan jest chorążym owej procesji. Przez krzyż Swój utorował tę drogę. Za nim poszła Matka Boska, a następ­nie apostołowie, święci męczennicy i wszyscy inni święci, wymienieni w litanii do wszystkich świętych. Dlatego to odmawiamy tak chętnie tę właśnie litanię na naszych procesjach. Na tej drodze krzyża, wskazanej nam przez Chry­stusa, mamy czcić i wielbić Boga, mamy pokutować za grzech i wypraszać sobie wszelkie dobro od Ojca nie­bieskiego.

Kiedy Kościół odbywa procesje, chce iść drogą Chrystusa, drogą do Ojca.  Pragnie niejako powiedzieć: Każdy nasz krok. owszem, całe nasze życie ma służyć Bogu. Ma Go uwielbiać i prowadzić do Niego, od którego otrzymujemy wszelkie dobro. Procesje są czymś wspaniałym w Kościele.        

Często po procesji odprawia się msza św. Wtedy przy­chodzimy rzeczywiście do Boga. On zjawia się wśród nas i a my czujemy się u Niego zupełnie „jak w domu”. Kiedy indziej znów obnosimy Chrystusa w monstrancji po ulicach i polach. Miło pomyśleć, że możemy obnosić Chrystusa po świecie, że możemy pokazać Go światu, aby się przed Nim wszystko korzyło, aby On wszystko błogosławił, aby byt królem całego świata.

Oczywiście musi na procesji panować piękny porządek, o ile wszystko to ma się odczuwać i widzieć. Otóż właśnie ministranci winni dawać przykład, że są zupełnie przejęci wielkością tej służby. Ich postawa ma być ułożona i prze­jęta czcią, ich modlitwa skupiona, ich śpiew żwawy i radosny.

Porządek przy procesjach.

Rozróżniamy dwa rodzaje procesji: procesje z Najśw. Sakramentem, czyli procesje teoforyczne (theophorus - noszący Boga), i bez Najśw. Sakramentu, czyli zwykle procesje.

Przy zwykłych procesjach idzie na ich czele ministrant z krzyżem, po jego prawej i lewej stronie dwaj akolici z palącymi się świecami, za nimi chorągwie ko­ścielne. Zazwyczaj przed kapłanem, poprzedzonym mini­strantami, idą jeszcze dzieci szkolne i stowarzyszenia ko­ścielne ze swymi sztandarami na czele. Za kapłanem podąża orszak mężczyzn i niewiast. Przy zwykłych pro­cesjach nie nosi się na ogół kadzielnicy i łódeczki. O ile ich się używa np. przy procesji z nowo poświęconym ogniem w Wielką Sobotę, turyferariusz idzie na czele po­chodu (według rzymskiego przepisu).

Przy procesjach teoforycznych idą przy monstrancji ceroferariusze z palącymi się pochodniami; dwaj akolici dzwonią na zmianę dwoma dzwonkami; dwaj turyferariusze idą bezpośrednio przed kapłanami (przed rozpoczęciem procesji nałożenie kadzidła); kołyszą ka­dzielnicę, zwróceni nieco ukosem ku Najśw. Sakramen­towi. Nad Najśw. Sakramentem nosi się baldachim. Poza tym porządek jest ten sam. co przy zwykłych procesjach.

Pamiętaj: Podczas procesji nie klęka się nigdy, o ile ta przechodzi mimo głównego ołtarza lub ołtarza z Najśw. Sakramentem. Ministrant niosący krzyż i towa­rzyszący mu akolici nie czynią w ogóle nigdy żadnej rewerencji, nie klękają i nie pochylają się nawet wtedy, gdy udziela się błogosławieństwa Najśw. Sakramentem.

Idzie się zawsze z odkrytą głową.

 

Ettensperger, W SŁUŻBIE OŁTARZA. Podręcznik dla ministrantów wraz z dodatkami "Służba ceremoniarza" i "Służba Boża w Wielkim Tygodniu". Przełożył i uzupełnił. x. Teodor Nogala, Poznań 1948.

Służba w Środę Popielcową

     

abp Antoni Nowowiejski

188. Podczas obrzędu poświęcenia popiołu posługiwać celebransowi winno przynajmniej trzech ministrantów. I tak, drugi i trzeci ministranci, zbliżywszy się do celebransa w zakrystii i oddawszy mu głęboki pokłon, posługują mu przy umywaniu rąk i ubieraniu w humerał, albę, pasek, stułę i kapę fioletową. Pierwszy ministrant staje za celebransem.

189. Gdy celebrans będzie miał wychodzić z zakrystii, trzej ministranci oddadzą z nim krzyżowi rewerencję i idą do ołtarza w tym porządku: najprzód idzie pierwszy ministrant z dłońmi rąk przed piersią złączonymi; za nim idzie celebrans, po bokach mając drugiego (z prawej strony) i trzeciego (z lewej) ministranta, którzy unoszą brzegi kapy.

190. Gdy staną przed ołtarzem, wówczas pierwszy i drugi ministranci umieszczą się po prawej stronie celebransa, pierwszy bliżej, niż drugi; trzeci zaś staje po lewej stronie celebransa. Pierwszy ministrant przyjmuje z rąk celebransa biret, całując najprzód jego rękę, a potem biret. Wreszcie jednocześnie z celebransem, oddającym ołtarzowi rewerencję, ministranci na jedno kolano przed ołtarzem uklękną.

191. Skoro celebrans wejdzie na stopnie ołtarza drugi i trzeci ministranci stają przy stopniach po stronie epistoły, pierwszy zaś, położywszy biret na odpowiednim miejscu, odkrywa popiół.

192. Gdy celebrans, śpiewając modlitwy, błogosławi popiół znakiem krzyża św., drugi ministrant podtrzymuje z prawej strony połę jego kapy; toż samo czyni przy pokrapianiu i okadzaniu. Tymczasem pierwszy ministrant przygotowuje kadzielnicę, z rozżarzonymi węglami.

193. Podczas śpiewania przez celebransa czwartej z rzędu modlitwy, trzeci ministrant, uklęknąwszy u stopni ołtarza, pójdzie po kociołek z wodą święconą i kropidło, i wraz z pierwszym ministrantem, trzymającym w ręku kadzielnicę i łódkę, powraca do stopni; obaj, uklęknąwszy na jedno kolano, stają w pobliżu celebransa, oczekując chwilkę; pierwszy ministrant stoi po lewej stronie trzeciego. Po ukończeniu modlitwy przez celebransa, pierwszy ministrant podaje łódkę drugiemu, stojącemu po lewej jego stronie; ten zaś z pocałowaniami (najprzód łyżeczki, następnie ręki) podaje łyżeczkę celebransowi. Pierwszy ministrant podnosi kadzielnicę do zasypania kadzidła. Gdy zaś celebrans pobłogosławi kadzidło, pierwszy ministrant z kadzielnicą i łódką cofa się w tył, a trzeci ministrant zbliżywszy się, poda kropidło drugiemu, ten zaś z pocałowiami podaje je celebransowi. Gdy celebrans pokropi popiół, drugi ministrant odbiera z pocałowaniami (najprzód ręki, następnie kropidła) kropidło, oddaje je trzeciemu, ale zaraz wziąwszy od pierwszego kadzielnicę, podaje ją z pocałowaniami celebransowi. Po odebraniu kadzielnicy pierwszy ministrant klęka jednocześnie z trzecim i odchodzi do kredencji, aby trzymane w rękach przedmioty umieścić na swoich miejscach.

194. Gdy celebrans zabierać się będzie do przemówienia do ludu, drugi ministrant poda mu z pocałowaniami biret i sam staje przy stopniach po stronie ewangelii, mając twarz obróconą ku stroni epistoły. Gdy celebrans ukończy naukę, ministrant drugi przyjmuje biret z należnymi pocałowaniami.

195. Następnie pierwszy ministrant, jeżeli nie ma w kościele innego kapłana, położy na środku ołtarza tacę z popiołem. Gdyby zaś był jaki kapłan inny w kościele, tacę z popiołem poda temu kapłanowi, ale po posypaniu popiołem głowy celebransa, zaraz ją odbierze i poda celebransowi.

196. Zaraz potem ministranci klęknąwszy na podnóżku, pochylają głowy, dłonie rąk przed piersią połączywszy, i otrzymują posypanie popiołem. Z kolei do stopni, po posypaniu popiołem ministrantów, przystępują śpiewacy.

197. Następnie ministrant pierwszy idzie na stronę epistoły, drugi zaś i trzeci staną przed stopniami, wszyscy wraz z celebransem, klękają przed krzyżem i zwracają się do ludu. Gdy celebrans idzie do kratek, drugi i trzeci ministranci trzymają połę jego kapy, nadto drugi, przyjąwszy od celebransa naczynie z popiołem ,podtrzymuje je celebransowi.

198. Po ukończeniu posypania popiołem, ministranci wraz z celebransem zwracają się do ołtarza, oddają rewerencję i przechodzą na stronę epistoły, do kredencji. Zaczem trzeci ministrant podaje celebransowi miękisz chleba na tacce, pierwszy zaś z kolei nalewa na ręce celebransa wodę, a drugi podaje ręcznik; wszyscy trzej, przed i po swojej czynności, oddaję celebransowi pokłon głęboki ciała. Powróciwszy do kredencji, na niej stawiają trzymane w rękach przedmioty.

199. Po prześpiewaniu modlitwy przez celebransa, pierwszy ministrant, wziąwszy krzyż procesjonalny, staje przed stopniami; gdyby jeszcze byli dwaj inni ministranci, zastępujący akolitów, stają przy nim z kandelabrami. Drugi i trzeci ministranci uklękną przy celebransie, na posadzce i odpowiadają na wezwania litanii, przezeń śpiewane. Gdy śpiew litanii dojdzie do słów: Sancte Petre, procesja rusza, z krycyferem i akolitami na przedzie, a drugim i trzecim ministrantem po bokach celebransa, którego poły kapy podtrzymują.

200. Po procesji pierwszy ministrant stawia krzyż na swoim miejscu, drugi zaś i trzeci zdejmują z celebransa kapę, kładą ją na kredencji, poczym uklękną z obu stron celebransa, na posadzce. Gdy celebrans, po ukończeniu litanii, pójdzie do kredencji, poprzedzają go, aby mu dopomóc do włożenia szat mszalnych.

201. Gdy celebrans, pod koniec mszy św. śpiewa słowa: Humilitate capita vestra Deo, ministranci pochylą głowę i nie prędzej ją podniosą, aż celebrans ukończy następującą zaraz po tym wezwaniu modlitwę.

 

CEREMONJAŁ PARAFJALNY. PRZEWODNIK LITURGICZNY DLA DUCHOWIEŃSTWA PASTERSTWEM DUSZ ZAJĘTEGO, NAPISAŁ Ks. Antoni Nowowiejski, MAGISTER ŚW. TEOLOGII, Profesor Seminarium Duchownego w Płocku, Warszawa 1895.

 

 Czynności końcowe ministranta

     

 

x. Gerard Szmyd

 

1. Ministrant po przybyciu do zakrystii staje z lewej strony kapłana i z nim równocześnie skłania głowę przed krzyżem. Kłania się kapła­nowi, kładzie mszał i stojąc z lewej strony ka­płana pomaga mu w zdjęciu szat liturgicznych.

2. Następnie pozostawiając kapłana w zakrystii, idzie ministrant najpierw zgasić świece (jeśli nie gasi ich zakrystianin) i czyni to w sposób litur­gią przepisany. Po spełnieniu tego, składa ka­nony i pulpit (jeżeli te nie  mają pozostać dla następnej mszy św.) i nakrywa ołtarz.

3. Wreszcie złożywszy wszystko na miejsce wła­ściwe, zdejmuje strój duchowny i po krótkiej modlitwie przed Najśw. Sakramentem wraca do domu czy też do szkoły.

 

MINISTRANTURA zawierająca przepisy liturgiczne dla ministrantów, akolitów i turiferarza wraz z tekstem mszy św. w języku łacińskim i polskim. Wydał ks. dr Gerard Szmyd, proboszcz kościoła św. Magdaleny we Lwowie, Lwów 1934, Nakładem autora.

Obrzęd udzielania Komunii św. poza mszą św. z uwagami dla ministrantów

     

 

x. Gerard Szmyd

 

Kiedy kapłan udzielić ma Komunii wiernym poza mszą św., ministrant odziany w sutannę i komżę, ma najpierw zapalić na ołtarzu, w którym jest przechowany Najśw. Sakrament, dwie świece (a jeżeli balaski są zbyt odległe od ołtarza, jeszcze jedną, z którą ma towa­rzyszyć kapłanowi) i nakryć balaski obrusem.

Może również zanieść na ten ołtarz bursę w kolorze dnia, ze złożonym w niej korpora­łem i klucz do tabernakulum, jeżeli to wszyst­ko nie jest jeszcze przygotowane.

Winien uważać, aby naczyńko z wodą i pu­ryfikaterz znajdywały się na ołtarzu, na miej­scu właściwym po stronie Epistoły, również jak i patena do Komunii wiernych.

Ministrant skłania głowę przed krzyżem w zakrystii równocześnie z kapłanem i wy­przedzając, go nieco, wychodzi. Przybywszy do ołtarza, odbiera biret od kapłana, przy­klęka na posadzce, bierze patenę z ołtarza, dzwoni, gdy kapłan, rozłożywszy korporal na ołtarzu, otwiera tabernakulum. Pochylony odmawia „Confiteor”, podobnie jak przy Ko­munii wiernych podczas mszy św.

Kapłan po udzieleniu Komunii św. wraca do ołtarza, odbiera od ministranta patenę i odmawia następującą antyfonę:

O sacrum convivium, in quo Christus sumi­tur, recolitur memoria passionis ejus, mens im­pletur gratia et futu­rae gloriae nobis pignus datur.

O święta uczto, w której pożywa się Chrystusa i odnawia pamięć męki Jego, w której się dusza łaską napełnia i zadatek przyszłej chwały jest nam dany.

(w cz. wielk. dodaje się Alleluja).

werset 

Panem de caelo praestitisti eis

Chleb z nieba im dałeś

 (w cz. wielk. - Alleluja) 

M. Omne delecta mentum in se haben­tem

Wielką rozkosz sobie zawierający

(w cz. wielk. - Alleluja) 

K. Domine exaudi orationem meam. M. Et clamor meus ad te veniat. K. Dominus vobiscum. M. Et cum spiritu tuo. K. Oremus. - Deus, qui nobis sub Sa­cramento mirabili pas­sionis tuae memoriam reliquisti, tribue, quaesumus, ita nos Corpo­ris et Sanguinis tui sacra mysteria venerari, ut redemptionis tuae fructum in nobis jugi­ter sentiamus: Qui vivis et regnas cum Deo Patre in unitate Spiri­tus Sancti Deus, per omnia saecula saecu­lorum. M. Amen.

Panie wysłuchaj mo­dlitwę moją. A wołanie moje niech do Ciebie przyj­dzie. Pan z wami. I z duchem twoim. Módlmy się. - Boże, któryś nam w Sa­kramencie przedziw­nym pamiątkę Męki Swojej zostawił, daj nam, prosimy, tak czcić święte tajemnice Two­jego Ciała i Krwi, aby­śmy skutku Odkupie­nia Twego zawsze w sobie doświadczali. Który żyjesz i królu­jesz z Bogiem Ojcem w jedności Ducha Świę­tego, Bóg po wszystkie wieki wieków. Amen.

W czasie wielkanocnym zamiast powyższej modlitwy odmawia kapłan następującą:

Oremus. - Spiri­tum nobis, Domine, tuae caritatis infunde, ut quos Sacramentis paschalibus satiasti, tua facias pietate con­cordes. Per Dominum nostrum Jesum Chris­tum Filium tuum, qui tecum vivit et regnat in unitate ejusdem Spi­ritus Sancti Deus, per omnia  saecula  saecu­lorum. M. Amen.

Módlmy się. - Wlej, Panie, w serca nasze, Ducha Twej mi­łości, ażebyś tych, których Sakramentami wielkanocnymi nasyci­łeś, przez miłosierdzie Swoje zgodnymi uczy­nił. Przez Pana nasze­go Jezusa Chrystusa Syna Twojego, który z Tobą żyje i króluje w jedności tegoż Du­cha Świętego, po wszystkie wieki wie­ków. Amen.

 Na zamknięcie tabernakulum ministrant dzwoni raz lekko.

Kapłan udziela błogosławieństwa.

Benedictio Dei om­nipotentis, Patris et Filii et Spiritus Sancti descendat super vos et maneat semper. M. Amen.

Błogosławieństwo Boga wszechmogące­go, Ojca i Syna i Du­cha Świętego niech zstąpi na was i pozo­stanie na zawsze. Amen.

Kiedy kapłan zejdzie do stopni ołtarza, ministrant przyklęka z nim razem i podaje z ucałowaniem biret, poczym wyprzedzając cokolwiek kapłana, wraca do zakrystii.

 

MINISTRANTURA zawierająca przepisy liturgiczne dla ministrantów, akolitów i turiferarza wraz z tekstem mszy św. w języku łacińskim i polskim. Wydał ks. dr Gerard Szmyd, proboszcz kościoła św. Magdaleny we Lwowie, Lwów 1934, Nakładem autora.

~~~Ceremoniał~~~

Ceremonie cichej Mszy św. (x. Ziółkowski)
Podstawowe reguły odprawiania Mszy św. recytowanej, zazwyczaj bez udziału ludu, z jednym ministrantem.

Msza św. z asystą (x. Ziółkowski)
Reguły odprawiania uroczystej Mszy św. z lewitami, czyli z diakonem i subdiakonem, przy współudziale ceremoniarza, akolitów i turyfera.

Służba w Wielkim Tygodniu. (o. Małaczyński)
Kompletny ceremoniał obrzędów Wielkiego Tygodnia.

Ceremonie cichej Mszy św.

     

x. J. Ziółkowski

1. Przygotowanie.

Liturgiczne „Przygotowanie do Mszy św.” znajdujące się w mszale i w dodatkowej części brewiarza, nie obowiązuje pod grzechem. Niech jednak kapłan przed Mszą św. poświęci nieco czasu modlitwie i skupieniu (can. 810).

Po modlitwie zaznacza kapłan odpowiednie teksty w mszale (Jeśli tego nie uczynił już uprzednio). Następnie umywa ręce, od mawiając przy tym modlitwę: „Da, Domine”. Przy wkładaniu pa­ramentów odmawia również odnośne modlitwy. Po ubraniu się przygotowuje kielich. Najpierw wkłada puryfikaterz, potem pa­tenę, hostię, palkę, welon i bursę z korporałem. Na kielichu do ołtarza nie wolno zanosić żadnych przedmiotów, dopuszczalne jest jednak zabranie kluczyka do tabernakulum.

Po ubraniu kielicha kapłan nakłada humerał. Chwyta go za dwa końce, całuje krzyżyk na nim wyszyty, wkłada go na głowę i opuszcza na szyję. Tasiemki jego krzyżuje na piersiach — oraz, jeśli są dostatecznie długie — na plecach i związuje je. Wkładając na siebie albę, nie całuje jej. Wkłada wpierw prawe ramię w rę­kaw, a potem lewe i zawiązuje tasiemkę alby pod szyją. Z kolei przepasuje się lnianym cingulum, które podtrzymuje albę. Po cingulum bierze kapłan manipularz i wkłada go na lewą rękę, całując uprzednio krzyżyk. Wreszcie bierze stułę (całuje również krzyżyk na niej wyszyty) i kładzie ją na szyi. Krzyżuje ją na piersiach w ten sposób, że prawa jej część przypada nad lewą. Skrzyżowaną stułę przytwierdza cingulum. Tylko biskupi i opaci nie wkładają stuły na krzyż. W końcu celebrans wkłada na siebie ornat (nie całuje go) i wiąże tasiemki, podobnie jak przy hume­rale. Nakrywszy głowę biretem, bierze lewą ręką kielich, prawą dłoń kładzie na bursę, czyni pokłon przed krzyżem lub obrazem w zakrystii i udaje się do ołtarza.

 

2. Przy ołtarzu.

Przybywszy do ołtarza oddaje kapłan biret i przyklęka na po­sadzce (in plano). Jeśli w ołtarzu nie ma Najśw. Sakramentu, czy­ni tylko głęboki pokłon, wstępuje na stopnie i ustawia kielich, nieco po stronie Ewangelii. Wyjmuje z bursy korporał i rozkłada go na ołtarzu. Bursę ustawia po stronie Ewangelii. Przy rozkła­daniu korporału, rozkłada go wpierw w lewo, potem w prawo, następnie wierzchnią część do tyłu, a spodnią do siebie. Korporał nie powinien dochodzić zupełnie do brzegu płyty ołtarzowej. Na rozłożonym korporale ustawia kapłan kielich i bez pokłonu przed krzyżem idzie na stronę Lekcji. Tutaj otwiera mszał, wraca na środek ołtarza, czyni pokłon przed krzyżem i zstępuje przed naj­niższy stopień ołtarza.

 

3. Modlitwy u stopni ołtarza.

Kapłan przyklęknąwszy na stopniu, powstaje i dużym znakiem krzyża rozpoczyna Najśw. Ofiarę. Na Gloria Patri skłania, jak zawsze, głęboko głowę. Podczas Adiutorium nostrum czyni znak krzyża. Na Confiteor głęboko się pochyla. W pochylonej postawie pozostaje aż do chwili, gdy ministrant odmówi Misereatur, a on sam odpowie Amen. Następnie wyprostowuje się i odmawia po Confiteor ministranta Misereatur i Indulgentiam (znak krzyża). Zaznaczyć tu należy, że na Vobis (Vos), Fratres celebrans nie zwraca się ku ministrantom (czyni to tylko we Mszy z asystą).

Podczas modlitw: Deus, tu conversus... aż do Oremus włącznie kapłan jest średnio pochylony. Na Oremus rozkłada ręce, złącza je, wyprostowuje się i wstępuje na stopnie ołtarza, odmawiając przy tym po cichu Aufer a nobis. U góry (średnie pochylenie ciała) niezwłocznie rozpoczyna modlitwę Oramus, przy czym kładzie na ołtarzu ręce złożone w ten sposób, że tylko wyciągnięte małe palce dotykają na przodzie ołtarza, a pozostałe palce opierają się na płycie ołtarzowej. Na słowa quorum reliquiae kładzie cele­brans ręce po obu stronach korporału i całuje na środku ołtarz przed korporałem.

 

4. Od Intioitu do ofiarowania.

Żegnając się rozpoczyna celebrans Introit. Na Gloria Patri czyni głęboki pokłon ku krzyżowi, ale bez podnoszenia oczu (należy zwrócić w stronę krzyża nie tylko głowę, lecz całą górną część ciała). Po Introicie udaje się kapłan na środek ołtarza (Reguła: Nie odchodzi się nigdy od mszału nie poszukawszy wpierw tego tekstu, który ma się później odmawiać). [po zmianach w 1962 r. nie jest już przepisane zwracanie się do krzyża przy Introicie.]

Na środku ołtarza odmawia kapłan głośno, na przemian z mi­nistrantem Kyrie; następnie sam głośno Gloria, przy czym nie podnosząc oczu, rozkłada ręce przed piersią na całą szerokość piersi i wznosi je do wysokości ramion. Na Deo schyla głowę głęboko i składa ręce przed piersią. Na Adoramus te, Gratias agi­mus, Suscipe deprecationem, Jesu Christe czyni głęboki pokłon głowy. Pod koniec Gloria, na słowa Cum Sancto Spiritu żegna się wielkim znakiem krzyża św. Po Gloria, albo gdy go nie ma, po Kyrie całuje ołtarz, obraca się w prawo do wiernych (oczy spuszczone), rozkłada ręce przed piersią i mówi głośno Domi­nus vobiscum. Potem składa je i udaje się na stronę Lekcji. Na Oremus kapłan przed oracją (pierwszą i ewentualnie drugą) rozkłada ręce przed piersią, składa je i skłania równocześnie gło­wę w stronę krzyża. Znowu rozkłada ręce i odmawia orację. Na słowa Per Dominum nostrum Iesum Chr. składa ręce schylając głowę w stronę krzyża.

Po oracjach celebrans czyta głośno Lekcję, przy czym obie ręce dotykają mszału; na zakończenie Lekcji ruchem ręki albo skinie­niem głowy daje znak ministrantowi. Graduał czyta dalej w tej samej postawie. Jeśli w jakimś miejscu Lekcji albo po niej należy przyklęknąć, wówczas zsuwa obie ręce z mszału na ołtarz, przy­klęka i natychmiast podnosi się.

Po graduale kapłan udaje się na środek ołtarza, wznosi oczy na krzyż (pierwsze wzniesienie oczu), pochyla się nisko (nie opiera­jąc rąk o płytę ołtarzową) i odmawia w tej postawie Munda cor. Potem idzie do mszału na stronę Ewangelii i mówi ze złożonymi rękoma Dominus vobiscum. W czasie słów Sequentia sancti kreśli wielkim palcem prawej ręki znak krzyża na wstępnych słowach Ewangelii (lewa ręka spoczywa na mszale). Potem, trzymając lewą rękę na piersi, kreśli mały znak krzyża na czole, ustach i piersi, wreszcie ze złożonymi rękoma czyta tekst. Po Ewangelii mini­strant odpowiada Laus tibi, Christe, a kapłan unosi nieco mszał i całuje początek Ewangelii, mówiąc przy tym Per evangelica. Potem posuwa pulpit z mszałem bliżej korporału i udaje się na środek ołtarza (we Mszy żałobnej odpada pocałunek).

Credo intonuje kapłan w podobny sposób jak Gloria. Na słowa in unum Deum oraz Iesum Christum skłania głęboko głowę. W czasie słów Et incarnatus est aż do homo factus est przyklęka. Na simul adoratur skłania znowu głowę. Przy ostatnim zdaniu Credo żegna się (nie składając rąk), odwraca się do wiernych, mówi Dominus vobiscum, rozkładając i składając przy tym ręce. Zwróciwszy się do ołtarza znowu rozkłada i składa ręce, mówiąc równocześnie Oremus (skłon głowy), po którym odmawia wiersz ofertoryjny.

 

5. Ofiarowanie.

Po odmówieniu wiersza ofertoryjnego kapłan odkrywa obu rę­koma kielich; kładzie welon na prawej stronie korporału, za nim kielich (lewa ręka spoczywa w tym czasie na ołtarzu), z którego zdejmuje prawą ręką patenę z hostią. W międzyczasie przysuwa lewą rękę do pateny. Patenę trzyma w ten sposób, że podtrzymują ją z przodu wielkie palce obu rąk, z boku wskazujący i środkowy. Pozostałe palce, jak również i dłonie stykają się pod pateną. Kapłan podnosi patenę tylko na wysokość piersi (ramiona przylegają do ciała) i odmawia modlitwę Suscipe, sancte Pater. Oczy wznosi na krzyż tylko przy pierwszych słowach, po czym wzrok jego spoczywa na hostii. Po modlitwie bierze kapłan patenę mię­dzy wielkie i wskazujące palce, opuszcza ją nad korporałem i kreśli nią znak krzyża w rozmiarach tej części korporału, na której spocznie hostia. Patenę wysuwa do połowy pod korporał prawej strony.

Następnie udaje się kapłan na stronę Lekcji. Bierze kielich w lewą rękę, wyciera go lekko, wpuszczając puryfikaterz na nim leżący i obracając go w nim raz jeden. Potem chwyta lewą ręką trzon kielicha i nakłada puryfikaterz około wielkiego palca (tak, że jeden koniec zwiesza się na podstawę kielicha). Bierze od mi­nistranta ampułkę z winem i wlewa wystarczającą ilość wina do kielicha. Trzymając kielich w ten sam sposób, kreśli teraz prawą ręką znak krzyża nad wodą i odmawia po cichu Deus, qui humanae. Na słowa da nobis per huius wpuszcza ły­żeczką albo wprost z ampułki ostrożnie kilka albo jedną tylko kroplę wody do wina i ściera potem, gdy zajdzie potrzeba, ewen­tualne krople wina i wody z wewnętrznej ściany kielicha puryfikaterzem. Gdy dochodzi do słów Iesus Christus, kłania się do krzyża. Teraz kapłan stawia lewą ręką kielich nieco bliżej korporału (co zbyteczne będzie przy małych ołtarzach). Kładzie puryfikaterz na odkrytej części pateny, albo kładzie go na patenie dopiero wtedy, gdy stanie na środku ołtarza.

Następnie chwyta prawą ręką za trzon kielicha pod czarą. Przy­kłada lewą rękę do podstawy i podnosi kielich (nie ponad oczy), odmawiając po cichu Offerimus tibi. Przy ofiaro­waniu kielicha winien kapłan nie tylko na początku, ale podczas całej modlitwy, mieć oczy wzniesione na krzyż. Dlatego też wol­no kapłanowi opuścić kielich dopiero po modlitwie. Po czym kreśli nim nad środkową częścią korporału znak krzyża i stawia kielich na środku. Z kolei nakrywa kielich palką (przy czym celowo za każdym razem kładzie lewą rękę na podstawie kielicha). W dalszym ciągu odmawia kapłan, położywszy ręce na ołtarzu, przy średnim pochyleniu ciała, po cichu In spiritu. Po czym się wyprostowuje. Podnosi oczy, rozkłada ręce, podnosząc je (ale nie ponad wysokość ramion) i spuszczając niezwłocznie. Odmawia w czasie tych czynności po cichu modlitwę Veni, sanctifi­cator, kreśląc przy słowach et benedic prawą ręką znak krzyża nad hostią i kielichem razem, przy czym lewa ręka spoczywa na ołtarzu (obok korporału).

Teraz idzie kapłan ze złożonymi rękoma na stronę Lekcji, by umyć ręce. Ministrant nalewa wodę na końce palców, wielkiego i wskazującego (pozostałe palce trzyma kapłan wyprostowane i zdała od wody), wyciera je ręcznikiem, odmawiając równo­cześnie psalm Lavabo. Po umyciu rąk zwraca się kapłan do ołtarza. Na Gloria Patri czyni pokłon w stronę krzyża. Po­tem wraca ze złożonymi rękoma na środek ołtarza. Tu wznosi oczy na krzyż, niebawem je spuszczając i odmawia przy średnim pochyleniu ciała, trzymając ręce złożone (jak zwykle) na ołtarzu, po cichu modlitwę Suscipe, sancta Trinitas. Po niej ca­łuje ołtarz, wyprostowuje się, zwraca się w prawo ku ludowi i od­mawia, rozkładając ręce i składając je znowu, głosem umiarkowa­nym słowa Orate, fratres, następnie niezwłocznie resztę słów po cichu, i w formie koła zwraca się do ołtarza. Po Susci­piat dodaje po cichu Amen.

 

6. Sekreta i prefacja.

Przy sekretach postępuje kapłan podobnie jak przy oracjach odmawia je jednak po cichu i bez Oremus. Przed zakończeniem ostatniej komemoracji otwiera prefację. Kładzie ręce po obu stronach korporału i czyta głośno prefację. Na Sursum corda podnosi ręce (nie wznosząc oczu) aż do piersi tak, że dłonie są ku sobie zwrócone. Na Gratias agamus Domino składa ręce. na Deo nostro wznosi oczy, schylając potem głowę. Po odpo­wiedzi Dignum rozkłada kapłan ponownie ręce, jak przedtem i odmawia głośno prefację. Na Sanctus składa ręce, pochyla średnio ciało (nie kładąc rąk na ołtarzu) i mówi średnim głosem Sanctus. Na Benedictus wyprostowuje się i kreśli na sobie, dalej się modląc, znak krzyża.

 

7. Kanon.

Po przeżegnaniu się otwiera kapłan lewą ręką kanon (opiera­jąc prawą rękę na ołtarzu). Następnie składa ręce, rozkłada i pod­nosi je cokolwiek (tzn. końce dłoni nie sięgają poza ramiona), wznosząc równocześnie oczy (spuszcza je niebawem), składa ręce na ołtarzu i rozpoczyna kanon, odmawiając cicho Te igitur.

Przed uti accepta habeas całuje kapłan ołtarz (nie wy­prostowując się przedtem), wyprostowuje się, składa ręce i bło­gosławi hostie i kielich (jak wyżej przy Offertorium), i to trzy­krotnie, na słowa haec dona, haec munera. haec san­cta sacrificia. Następnie czyta dalej po cichu kanon z rękami rozłożonymi. Do Papa nostro dodaje, schylając cokolwiek głowę, imię papieża, do Antistite nostro imię biskupa Ordynariusza tej diecezji, w której celebruje. Jeśli niewiadome mu imię, mówi tylko Antistite nostro.

Na słowa Memento... składa kapłan ręce, podnosząc je aż do twarzy (albo do piersi) przypominając sobie, z głową opuszczo­ną, tych żyjących wiernych, za których chce się modlić. Na ogół trwa Memento nie dłużej ponad jedno Ojcze nasz.

Po Memento kapłan kontynuuje, jak przedtem, kanon (przy ołtarzu Matki Boskiej na imię Maria skłon głowy przed obra­zem albo statuą). Na Per eundem składa ręce i rozkłada je znowu niebawem. Na hanc igitur trzyma je nad kielichem i hostią (w ten sposób, że oba duże palce pozostają skrzyżowane jeden na drugim, pozostałe zaś wyprostowane i złożone nad przednią połową palki, nie dotykając jej).

Na Per Christum składa ręce. Potem błogosławi trzy­krotnie ofiary mszalne, mianowicie na benedictam, adscriptam i na ratam, przy ostatnim błogosławieństwie trochę szybciej się modląc i poruszając ręką wolniej. Na ut nobis corpus kreśli znak krzyża tylko nad hostią, a na­stępnie na słowa et sanguis tylko nad kielichem. Oba te bło­gosławieństwa można dowolnie albo w równej wysokości wyko­nać, albo błogosławieństwo nad hostią cokolwiek niżej. Po czym podnosi i składa kapłan znowu ręce przed piersią, modląc się: fiat dilectissimi, pochylając głowę na Iesu Christi. Przed Qui pridie ociera oba palce, wielki i wskazujący, lekko o korporał (o prawą i lewą część). Chwyta palcem dużym i wskazującym prawej ręki hostię (przy czym lewą ręką naciska lekko jej brzeg), mówiąc accepit panem. Trzyma ją również palcem wielkim i wskazującym lewej ręki. Stojąc wyprostowany, mając oczy wzniesione na krzyż, mówi et elevatis..., schyla na tibi gratias agens nisko głowę i, trzymając w lewej tylko ręce hostię przed sobą, kreśli nad nią prawą ręką krzyż na benedixit. Przykłada potem także prawą rękę do hostii (tak, by palce wielki i wskazujący obu rąk były tuż obok siebie, a pozostałe palce i dłonie obu rąk były poza hostią) i mówi fregit, aż do omnes.

Teraz kładzie przedramiona na ołtarzu i wymawia, pochyliwszy nisko głowę nad hostią słowa konsekracyjne po cichu, lecz wy­raźnie i z uwagą (dosłyszalne wymawianie słów konieczne jest do formy Sakramentu). Po dokonanej konsekracji cofa kapłan ręce z Hostią św. cokolwiek (jednakże tak, że Hostia pozostaje nad korporałem, sam zaś wyprostowuje się) i przyklękając adoruje Hostię św. Niebawem powstaje, podnosi Hostię możliwie wysoko, ukazując ją wiernym do adoracji (oczy wznosi się za Hostią św.). Ukazawszy Hostię wiernym, opuszcza ją i kładzie prawą rękę na miejscu, na którym poprzednio leżała, gdy tymczasem lewa ręka opiera się na zewnętrznym polu korporału (i to tylko małym palcem). Wielki i wskazujący palec pozostają złożone. Skoro pra­wa ręka jest wolna, kładzie ją w ten sam sposób po drugiej stro­nie na korporale.

Gdy Hostię św. złożył na korporale, przyklęka kapłan (jest to w ogóle regułą i poza Mszą św.: przyklęka się przed i po dotknię­ciu Najśw. Sakramentu), powstaje, odkrywa kielich (lewą rękę kładzie na podstawę kielicha; palkę zdejmuje jak przy Ofia­rowaniu), ściera z palców, wielkiego i wskazują­cego, przyczepione do nich ewentualne partykułki do kielicha, modląc się równocześnie: Simili modo postquam coenatum est. Chwyta też obu rękoma kielich za trzon pod czarą. Podnosi go cokolwiek i stawia, modląc się równo­cześnie: accipiens et hunc, na tibi gratias agens pochyla głowę (ku Najśw. Sakr.). Na benedixit czyni znak krzyża nad kielichem prawą ręką, lewa pozostaje pod czarą kie­licha. Przy słowach deditque discipulis przykłada pra­wą rękę do kielicha, jak poprzednio, lewą do jego podstawy, (palce wielki i wskazujący nad, pozostałe palce pod podstawą). Gdy kapłan odmówił słowa: bibite ex es omnes, kładzie jak przy konsekracji Hostii, przedramiona na ołtarzu i schyla nisko głowę. W tej postawie wymawia nad kielichem uważnie, bez przerw, po cichu słowa konsekracyjne: Hic est enim... Po słowach in remissionem peccatorum postawia kielich na korporale, wyprostowuje się, przyklęka, mówiąc równo­cześnie: Haec quotiescumque. Z kolei chwyta kielich, jak poprzednio, i podnosi go.

Ukazawszy kielich na chwilę ludowi, opuszcza go, stawia prawą ręką na korporale i nakrywa go palką (trzy wolne palce lewej ręki kładzie na podstawie kielicha), po czym przyklęka.

Po konsekracji czyta kapłan z rękoma rozłożonymi (palce wielki i wskazujący są złożone) cicho dalszy tekst kanonu: Unde et memores. Na słowa de tuis donis ac datis składa ręce. Kładzie potem lewą na korporał i kreśli prawą trzykrotnie znak krzyża nad Hostią i kielichem razem. Mówiąc Panem sanctum, czyni osobny znak krzyża nad Hostią, i osobny nad kielichem, mówiąc Calicem salutis.

Po czym rozkłada znowu ręce jak poprzednio (nie złożywszy ich przedtem) i czyta Supra quae... Na początek trzeciej mo­dlitwy po konsekracji pochyla się (cofając się cokolwiek wstecz) głęboko. Na słowa ex hac altaris participatione całuje (nie wyprostowawszy się poprzednio) ołtarz. Wyprostowuje się, składa ręce i kreśli prawą ręką znak krzyża nad Hostią św., na słowo Corpus, i nad kielichem na Sanguinem.

Teraz kładzie lewą rękę na piersi, czyni prawą znak krzyża na sobie, mówiąc: omni benedictione (dotyka czoła) caele­sti (dotyka piersi) et gratia (dotyka lewego ramienia) repleamur (dotyka prawego ramienia). Złącza ręce na Per eundem Christum.

Mówiąc słowa Memento etiam rozkłada kapłan ręce; na słowa in somno pacis składa je i wznosi złożone aż do twa­rzy, spuszcza oczy na Najśw. Sakrament i w tej postawie modli się za zmarłych (jak wyżej w memento za żyjących). Następnie rozkłada znowu ręce i czyta dalsze słowa: Ipsis..., na Per eumdem Christum D. N. składa ręce i schyla nisko głowę. Jest to jedyne miejsce w całej liturgii, gdzie kapłan na samo imię Christus skłania głowę.

Następne słowa: Nobis quoque peccatoribus mówi umiarkowanym głosem, uderzając się przy tym w piersi, a opie­rając lewą rękę na korporale. Po czym modli się dalej z rozłożo­nymi rękoma po cichu. Na Per Chr. D. N. składa ręce i na trzy słowa sanctificas, vivificas, benedicis, kreśli (na każde z nich z osobna) znak krzyża nad Hostią i kielichem razem (przy czym lewa ręka spoczywa na korporale). Teraz odkrywa kielich, przyklęka, bierze Hostię św., podnosi ją ponad kielich, przykłada równocześnie lewą rękę do podstawy kielicha. Kreśli na Per ipsum et cum ipso et in ipso (na każde ze słów osobno) znak krzyża Hostią, od brzegu do brzegu kielicha, następnie dwa krzyże między kielichem a piersią (nie poza kor­porał), modląc się przy tym: est tibi Deo Patri omni­potenti, in unitate Spiritus sancti. Potem podnosi, trzymając nad kielichem prawą rękę z Hostią, lewą ręką cokol­wiek kielich w górę, mówiąc: omnis honor et gloria (Jest to małe podniesienie, na które w niektórych okolicach daje się znak dzwonkiem). Po czym natychmiast opuszcza Hostię św., kładąc ją na korporale, ociera nad kielichem palce obu rąk i nakrywa kielich palką, trzymając lewą rękę przy podstawie kielicha, potem przyklęka.

 

8. Od Pater noster aż do Komunii św.

Po przyklęknięciu, pozostawiając ręce jeszcze na korporale, mówi kapłan głośno: Per omnia, następnie Oremus, przy czym składa ręce przed piersią i pochyla głowę ku Najśw. Sakra­mentowi. Stojąc wyprostowany modli się: Praeceptis... Na Pater noster rozkłada ręce i odmawia mając oczy zwrócone ku Najśw. Sakramentowi, głośno Modlitwę Pańską. Po słowach ministranta: Sed libera nos a malo odpowiada po cichu: Amen. Teraz wyciąga kapłan prawą ręką patenę spod korporału. Wyciera ją lekko puryfikaterzem (przy czym pomagać może lewa ręka). Kładzie puryfikaterz z powrotem obok korporału i opiera patenę, trzymając ją między palcem wskazującym i pozostałymi trzema palcami, pionowo, wewnętrzną stroną zwróconą do kie­licha, na ołtarzu (według niektórych na korporale), podczas gdy lewa ręka spoczywa na korporale. Odmawia teraz po cichu mo­dlitwę Libera nos, skłaniając głowę na imię Maria przy ołtarzu M. B. albo przed jej statuą. Po słowach et omnibus Sanctis żegna się kapłan pateną, modląc się równocześnie. Potem całuje patenę (możliwie górny brzeg w miejscu gdzie jest wyryty krzyżyk, albo wizerunek) i dalej się modli. Podsuwa pa­tenę pod Hostię, posuwając ją palcem wskazującym lewej ręki na środek pateny (potem posuwa patenę obu rękoma, trzymając palce wielki i wskazujący obu rąk na wewnętrznej jej stronie, pozostałe na jej spodzie, do podstawy kielicha). Odkrywa prawą ręką kielich (lewa przy podstawie kielicha). Przyklęka, bierze Hostię św. w prawą rękę, pomagając sobie lewą ręką. Podnosi ją palcem wielkim i wskazującym prawej ręki nad kielich (lewą rękę unosząc za nią), łamiąc ją, z góry do dołu, albo odwrotnie. Łamiąc ją, mówi: Per eumdem D. N. Jesum Chr. (tu po­kłon głowy); kładzie prawą połowę Hostii na patenę, odłamuje przy słowach: qui tecum vivit et regnat małą cząstkę od lewej połowy (u dołu) i przykłada większą część do drugiej połowy na patenie.

Następnie przykłada kapłan lewą rękę znowu do trzonu kie­licha. Trzymając w prawej ręce wciąż jeszcze cząstkę nad kie­lichem, mówi głośno: Per omnia... Po czym kreśli mała częścią trzy razy (powoli) znak krzyża od brzegu do brzegu kie­licha, mówiąc: Pax Domini... Po odpowiedzi ministranta: Et cum spiritu tuo, spuszcza świętą cząstkę do kielicha, modląc się po cichu: Haec commixtio. Potem (w każdym razie nie przed pokłonem głowy na Jesu Christi) ociera co­kolwiek palce nad kielichem, nakrywa kielich i przyklęka.

Po przyklęknięciu składa kapłan ręce i mówi pochylony, głośno i trzykrotnie: Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dodając za pierwszym i drugim razem: miserere nobis, za trzecim razem: dona nobis pacem. Za każdym razem ude­rza się w piersi, podczas gdy lewa ręka przez całą tę chwilę spoczywa na korporale. Później kładzie złożone ręce na ołtarzu i odmawia przy średnim pochyleniu ciała, po cichu trzy modlitwy przed Komunią św. Odmówiwszy je, przyklęka, powstaje i mówi po cichu: Panem caelestem... Następnie bierze Hostię św. z pateny, wkłada ją między palce wielki i wskazujący lewej ręki, wsuwając patenę między palce, wskazujący i środkowy tejże ręki. Trzymając Hostię św. w lewej ręce nad pateną między kie­lichem i piersią, schyla się średnio (ale nie kładąc ramion na ołtarzu). Bije się trzykrotnie w piersi, mówiąc przy tym, głosem umiarkowanym: Domine, non sum dignus, dodając po cichu słowa: ut intres...

Teraz (włożywszy jedną połowę Hostii prawą ręką na druga połowę), chwyta złożone części Hostii prawą ręką i kreśli nią znak krzyża, na szerokość pateny. Równocześnie mówi po cichu: Corpus Domini (na Jesu Chr., jak zwykle, skłon głowy).

Teraz kładzie przedramiona (jak przy konsekracji) na ołtarzu, schyla się średnio i spożywa Hostię. Po czym opiera patenę znowu o kielich (ściera partykułki, gdy je zauważy albo wy­czuwa na palcach, raczej teraz nad pateną, aniżeli później dopiero do kielicha), wyprostowuje się cały, składa ręce przy twarzy i trwa przez chwile w adoracji Najśw. Sakramentu. Pochylenie się nie jest wyraźnie przepisane, zdaje się jednakże być zgodne z rubrykami mszalnymi.

Po czym opuszcza znowu ręce, lewą kładzie na podstawę kieli­cha, prawą odkrywa kielich. Przyklęka i modli się: Quid re­tribuam... Bierze patenę w prawą rękę, zbiera nią partykułki. Potem wznosi kapłan patenę (poziomo) nad kielichem, bierze ją w lewą rękę i puryfikuje dokładnie patenę i palce.

Według Rit. cel. mówi dopiero po puryfikacji pateny Calicem salutaris... Przy tym bierze prawą ręką kielich, poniżej trzo­nu, a lewą rękę kładzie, trzymając w niej patenę, na korporale. Potem kreśli kielichem znak krzyża przed sobą, modląc się równocześnie: Sanguis Domini... Następnie spożywa Krew Najśw., trzymając lewą ręką patenę pod kielichem.

 

9. Puryfikacja i ablucja.

Po spożyciu Krwi św. mówi kapłan po cichu: Quod ore sumpsimus... i podaje kielich (podczas gdy lewa ręka z pateną spoczywa na korporale) ministrantowi do nalania wina. Krótka chwila skupienia po spożyciu Krwi św., jak po spożyciu Hostii św., nie jest nakazana.

Potem bierze czarę kielicha między trzy ostatnie palce obu rąk, wkładać wielki i wskazujący palec nieco do wnętrza kielicha. Później idzie, trzymając tak kielich, na stronę Lekcji, by mini­strant nalał wino i wodę na jego palce. Następnie stawia kielich na ołtarzu. Bierze lewą ręką puryfikaterz i wyciera palce. Pod­czas tych czynności odmawia modlitwę: Corpus tuum (wy­cierania palców może dokonać po stronie Lekcji, albo w drodze powrotnej na środek ołtarza). Podniósłszy kielich do ust, trzyma lewą ręką puryfikaterz pod kielichem, jeśli potrzeba, obraca kie­lich wpierw na wszystkie strony. Następnie niezwłocznie wyciera usta, potem patenę puryfikaterzem, postawiwszy kielich na kor­porale.

Wreszcie wyciera kielich. Potem kładzie wyprostowany pury­fikaterz na kielichu, na puryfikaterz lewa ręką patenę, na nią prawą ręką palkę. Następnie postawia kielich obok korporału, po stronie Ewangelii i składa korporał (najpierw przednią część, po­tem tylnią, na trzecim miejscu prawą stronę, a na koniec lewą). Po czym bierze prawą albo lewą ręką bursę i wkłada do niej (prawą ręką) korporał. Teraz nakrywa kielich welonem. Wreszcie kładzie bursę, zamkniętą stroną ku sobie i stawia kielich na środku ołtarza.

Jeśli zachodzi Komunia wiernych, wtedy po spożyciu Krwi Najśw. stawia kapłan kielich cokolwiek po stronie Ewangelii (na korporale), nakrywając go palką (o ile nie chce poczekać z przesunięciem kielicha, aż wyjmie cyborium z tabernakulum). Po czym otwiera tabernakulum, wyjmuje cyborium, odkrywa je, przyklęka i zwraca się do wier­nych. Staje nieco po stronie Ewangelii i odmawia Misereatur oraz Indulgentiam. Na Indulgentiam kreśli znak krzyża nad komunikującymi. Następnie zwraca się z powrotem ku ołtarzowi, bierze cyborium w lewą rękę, wyjmuje z niego prawą ręką jedną Hostię, św., przy czym trzy wolne palce albo wciąga albo wyciąga, wznosi ją co­kolwiek ponad cyborium, obraca się w prawo do ludu i mówi, nie podnosząc ani zniżając Hostii św., głośno: Ecce Agnus Dei, następnie trzy razy Domine, non sum dignus, również słowa ut intres... głośno. Po czym zaczyna — zawsze od strony Lekcji — rozdawać Komunię św.; przed każdym komunikującym kreśli Hostią św. znak krzyża nad cyborium, mówiąc Corpus Domini nostri Jesu Christi... Po rozdaniu Komunii św. powraca kapłan, nie recytując O sa­crum convivium, do ołtarza, postawia cyborium, przyklęka, wstawia je do tabernakulum, ustawia tablicę kanonu na właściwym miejscu i kończy Mszę św.

 

10. Zakończenie.

Po nakryciu kielicha idzie kapłan ze złożonymi rękoma do mszału, który ministrant w międzyczasie przeniósł na stronę Lekcji i czyta głośno tak zwaną „Communio”. Otwiera w mszale, jeśli potrzeba, dalsze teksty. Wraca na środek, całuje ołtarz, wyprostowuje się, zwraca się w prawo do ludu i mówi (jak po Gloria): Dominus vobiscum; idzie do mszału i czyta tak zwaną „Postcommunio” w ten sam sposób, w tej samej liczbie, i w tej samej kolejności, jak na początku Mszy orację wzgl. oracje.

Jeśli ostatnia Ewangelia ma być z mszału, zostawia mszał otwarty, a ministrant przenosi go niezwłocznie na stronę Ewan­gelii. W przeciwnym razie zamyka mszał (brzegiem do krzyża) i idzie ze złożonymi rękoma do środka, całuje ołtarz, zwraca się do ludu, mówiąc: Dominus vobiscum oraz ze złożonymi rękoma: Ite, missa est. Gdy Gloria nie było, nie mówi Ite, missa est, lecz obróciwszy się w lewo do ołtarza, mówi wy­prostowany Benedicamus Domino. Po czym kładzie złożone ręce, jak zawsze na ołtarzu i odmawia po cichu Placeat. [po zmianach w 1962 r. mówi się Benedicamus Domino tylko wówczas, gdy po Mszy św. jest procesja]

Teraz całuje ołtarz i wyprostowuje się. Wznosi oczy i ręce do krzyża, łączy rozłożone ręce i mówi równocześnie: Benedicat vos omnipotens Deus (na Deus, głębokie schylenie gło­wy), zwraca się, ze złożonymi rękoma i z wzrokiem ku ziemi spuszczonym, w prawo do ludu i udziela mu jednym znakiem krzyża błogosławieństwa.

Następnie idzie ze złożonymi rękoma na stronę Ewangelii. Staje ukośnie (jak przy pierwszej Ewangelii) i mówi głośno: Dominus vobiscum, Initium (Sequentia) S. Evangelii, kreśląc przy tym znak krzyża na ołtarzu, wzgl. mszale, potem na sobie trzy krzyżyki. Ostatnią Ewangelię czyta głośno ze złożonymi rękoma. Gdy zachodzi przyklęknięcie, kładzie ręce na ołtarzu i przyklęka w tym kierunku, w którym stoi, po czym podnosi się znowu i składa ręce. Tekstu ostatniej Ewangelii nie całuje się.

Po ostatniej Ewangelii idzie na środek, chwyta kielich od tyłu lewą ręką, zwraca przednią stroną, kładzie prawą rękę na bursę i schodzi przez środek po stopniach ołtarza na dół. Zwraca się znowu do ołtarza i przyklęka na posadzce, jeśli Najśw. Sakrament znajduje się w tabernakulum; jeśli nie, to głęboko pochyla ciało. Odbiera od ministranta biret, wkłada go na głowę i wraca w ten sam sposób, jak przybył do zakrystii. Składanie paramentów odbywa się w odwrotnym porządku, jak wkładanie (i teraz całuje się stułę, manipularz, humerał).

 

11. Zmiany we Mszy żałobnej

Msze żałobne różnią się od zwykłych Mszy św. następu­jącymi szczegółami:

1. Psalm Iudica odpada; odmawia się więc po Introibo zaraz Adiutorium nostrum...

2. Na Introit kreśli kapłan znak krzyża nie na sobie, lecz wy­ciągniętą prawą ręką nad mszałem, przy czym lewa ręka spoczywa na ołtarzu; Gloria Patri opuszcza się.

3. Przed Ewangelią odmawia się Munda cor, opuszczając Iube Domine, na zakończenie nie całuje się mszału ani nie mówi się Per evangelica dicta, jednakże mi­nistrant mówi Laus tibi, Christe.

4. Przy Ofiarowaniu nie robi się znaku krzyża nad wodą, nie dodaje się Gloria Patri do psalmu Lavabo.

5. Na Agnus Dei mówi kapłan ze złożonymi na piersi rę­koma i z pochyloną głową, zamiast miserere nobis słowa dona eis requiem (zamiast dona nobis pacem słowa dona eis requiem sempiternam, nie uderza się w piersi). Tak samo odpada pierwsza mo­dlitwa przed Komunią św. i udzielenie pocałunku pokoju.

6. Zamiast Ite, missa est mówi kapłan i to zwrócony do ołtarza i wyprostowany: Requiescant in pace (zawsze w liczbie mnogiej). Potem odmawia Placeat, całuje ołtarz i idzie, nie udzieliwszy błogosławieństwa, zaraz w lewo, by odczytać ostatnią Ewangelię.

7. W Kanonie pozostają skłony głowy na imię Maryi i papieża, odpadają natomiast te skłony, które należałoby uczynić na imię świętego we Mszy św., odprawianej w innym kolorze.

 
J. Ziółkowski, Mały ceremoniał dla kleryków i kapłanów, Poznań 1957.

Msza św. z asystą

     

Strona główna

Biblioteka ministranta

Ministrantura

Ceremoniał

x. J. Ziółkowski

 

1. Celebrans we Mszy z asystą.

2. Akolici we Mszy św. z asystą.

3. Msza św. z wystawieniem Najśw. Sakramentu (akolici).

4. Akolici we Mszy św. żałobnej.

5. Turyfer we Mszy z asystą.

6. Msza św. z wystawieniem Najśw. Sakramentu (turyfer).

7. Msza żałobna (turyfer).

8. Ceremoniarz we Mszy z asystą.

9. Msza św. z wystawieniem Najśw. Sakramentu (ceremoniarz).

10. Msza św. żałobna (ceremoniarz).

11. Subdiakon we Mszy św. z asystą.

12. Subdiakon we Mszy św. z wystawieniem Najśw. Sakramentu.

13. Subdiakon we Mszy św. żałobnej.

14. Diakon we Mszy św. z asystą.

15. Msza św. z asystą podczas wystawienia Najśw. Sakramentu (diakon).

16. Msza św. żałobna (diakon).

 

J. Ziółkowski, Mały ceremoniał dla kleryków i kapłanów, Poznań 1957.

Msza św. z asystą (pkt 1-4)

     

Strona główna

Biblioteka ministranta

Ministrantura

Ceremoniał

x. J. Ziółkowski

 

1. Celebrans we Mszy z asystą

Celebrans we Mszy z asystą ma zadanie bardzo ułatwione; bowiem nad całością ceremonii czuwa ceremoniarz. Celebrans stosuje się do jego rozkazów (Adoratio Sanctissimi, Positio incensi i inne).

Poniżej podajemy w streszczeniu niektóre tylko uwagi odnoszące się do celebransa.

Po przybyciu do ołtarza celebrans na głos ceremoniarza przy­klęka i od razu rozpoczyna modlitwy u stopni ołtarza. Po mini­stranturze wstępuje na stopnie ołtarza, odmawiając równocześnie odpowiednią modlitwę. Po pocałowaniu ołtarza odwraca się (na głos coremoniarza) i nakłada kadzidło. Później następuje okadze­nie ołtarza, wreszcie diakon okadza celebransa.

Przy mszale usługuje celebransowi ceremoniarz (względnie diakon). Gloria i Credo celebrans odmawia wspólnie z dia­konom i subdiakonem. Po Lekcji celebrans błogosławi subdiako­na i daje mu rękę do pocałowania; przed śpiewaniem Ewangelii udziela diakonowi błogosławieństwa.

Gdy diakon śpiewa Ewangelię celebrans znajduje się po stronie Lekcji, mając ołtarz po prawej ręce.

Celebrans nie zdejmuje nigdy pałki, ani też nie nakrywa kie­licha, wszystko to wykonuje diakon (względnie subdiakon). Taber­nakulum otwiera i zamyka diakon, on też śpiewa Ite, Missa est.

 

2. Akolici we Mszy św. z asystą

Tan rozdział i następne (aż do str. 53) wzięty jest z Introibo ad Altare Dei  (skrypt opracowany przez księdza Tadeusza Perlika).

Akolici w zakrystii ubierają się w komże, odmawiając przy tym odpowiednią modlitwę. Pierwszy akolita ubiera diakona, a ako­lita drugi subdiakona. Ubrawszy lewitów zapalają świece i usta­wiają się do wyjścia. Na znak ceremoniarza skłaniają się w kie­runku krzyża oraz celebransa, po czym na Procedant idą powoli obok siebie, bezpośrednio za turyferem.

Po przyjściu do ołtarza stają po bokach w jednej linii z resztą asysty. Na głos ceremoniarza klękają. Następnie schodzą się na środku za celebransem, klękają i idą na swoje miejsca do kre­densji, gdzie stawiają świece i klęcząc odmawiają ministranturę (przy kredensji klęczą lub stoją bokiem do ołtarza, a równolegle do kredensji).

Po ministranturze powstają. Jeśli celebrans po odmówieniu Gloria udaje się ad sedes, akolici z ceremoniarzem udają się na środek, tu przyklękają na jedno kolano równocześnie z wyższą asystą i idą na swoje miejsca. Czekają aż usiądzie wyższa asysta, po czym i oni siadają.

Pod koniec Gloria śpiewanego przez chór, na znak ceremo­niarza powstają i idą przed środek ołtarza za asystą wyższą, gdzie równocześnie z nią klękają, a następnie udają się do kre­densji. Gdy celebrans zaczyna Ewangelię, żegnają się potrójnym małym znakiem krzyża św., biorą świece i idą przed środek ołtarza, gdzie przyklęknąwszy, powstają czekając na swoim miej­scu. Na Procedant idą pierwsi na stronę Ewangelii i wpuszczają między siebie subdiakona.

Po Ewangelii ustawiają się do okadzenia celebransa, stojąc za ceremoniarzem i turyferem. Po okadzeniu, na głos ceremoniarza idą na środek, klękają i udają się na swoje miejsce przy kredensji. Jeśli podczas Mszy św. jest kazanie, akolici, postawiwszy świece na swoim miejscu, udają się „ad sedes" (jak przy Gloria).

Podczas Credo przyklękają na słowa „et incarnatus est”, od­mawiane przez celebransa. Jeśli na Credo celebrans udaje się „ad sedes”, akolici idą również, z tym tylko, że w chwili gdy ce­remoniarz powstaje, by podać diakonowi bursę z korporałem, powstają także i oni.               

Akolici klękają także na Et incarnatus est śpiewane przez chór, gdy czyni to celebrans (klęka na stopniach ołtarza) z diakonem i subdiakonem. Zachodzi to wówczas, gdy celebrans podczas Credo pozostaje przy ołtarzu.

Gdy subdiakon przyjdzie do kredensji, akolita drugi okrywa go welonem naramiennym. Na ofiarowanie akolita pierwszy dzwoni i zanosi ampułki z tacą, stawiając je na ołtarzu, później odbiera je. Do okadzenia celebransa po ofiarowaniu akolici stają za dia­konem i turyferem trzymając już tackę i ampułkę z wodą oraz ręczniczek potrzebny do „lavabo”, które następuje zaraz po okadzeniu.

Gdy turyfer okadzi ceremoniarza, podchodzi do każdego z ako­litów i okadza go. Przed okadzeniem jak i po okadzeniu turyfer i akolita skłaniają wzajemnie głowy.

Po Sanctus akolici żegnają się i ze świecami idą przed śro­dek ołtarza, przyklękają, rozchodzą się na swoje miejsca i klękają. Po Podniesieniu schodzą się na środku, przyklękają i wracają na swoje miejsca przy kredensji, gdzie stoją aż do Komunii św. Gdy subdiakon, oddawszy patenę, zbliży się do kredensji, akolita drugi odbiera od niego welon i kładzie go na kredensji.

„Pax” odbiera akolita pierwszy od ceremoniarza i udziela go drugiemu akolicie.

Po Komunii kapłana lub wiernych (jeśli komunikują) akolita drugi zanosi ampułki, stawia je na ołtarzu i czeka, by zabrać je z powrotem. Po puryfikacji akolita pierwszy zanosi na ołtarz (na stronę Ewangelii) welon kielichowy i wraca zaraz na swoje miejsce. Na błogosławieństwo akolici klękają. Wstają na Ewan­gelię, żegnają się potrójnym znakiem krzyża, biorą świece, idą na środek, przyklękają i zajmują te same miejsca co w czasie Kanonu. Gdy celebrans schodzi na dół, akolici dochodzą do stopni, by utworzyć jedną linię wraz z całą asystą. Na słowa ceremonia­rza klękają i odchodzą do zakrystii. W procesji idą jako pierwsi. W zakrystii oddają pokłon krzyżowi i celebransowi oraz poma­gają przy rozbieraniu się diakona i subdiakona.

 

3. Msza św. z wystawieniem Najśw. Sakramentu (Akolici)

Po przyjściu do ołtarza akolici nie schodzą się zaraz na środku, by udać się do kredensji, lecz odwracają się, postępują nieco na przód i klękają. Klęczą tak długo, dopóki nie skończy się pieśń wystawienia. Po skończonej pieśni schodzą się na środku, klękają i udają się do kredensji.

Na okadzenie Najśw. Sakramentu, po ministranturze klękają, podobnie czynią i podczas okadzenia Najśw. Sakramentu po ofia­rowaniu. Zanosząc ampułki czy welon kielichowy, nim wejdą na stopnie ołtarza, klękają „in plano” przed samymi stopniami, tak samo czynią i po zejściu.

 

4. Akolici we Mszy św. żałobnej

Na Ewangelię idą bez świec, nie podają welonu subdiako­nowi. Odpada okadzanie akolitów oraz „Pax”. Wszystko inne odbywa się podobnie jak w zwykłej Mszy św. z asystą.

 

5. Turyfer we Mszy z asystą

W zakrystii turyfer ustawia się na czele procesji. Na głos cere­moniarza Adoratio crucis skłania się krzyżowi, na Reverentia celebranti skłania się celebransowi, a na Pro­cedant rusza pierwszy do ołtarza, zajmując przy nim miejsce po stronie Ewangelii. Po przyklęknięciu udaje się na swoje stałe miejsce po stronie Ewangelii. Tu klęcząc odmawia wspólnie mi­nistranturę.

Po Indulgentiam turyfer i ceremoniarz schodzą się na środku (za celebransem), klękają, i idą na suppedaneum celem nałożenia kadzidła. Po nałożeniu turyfer podchodzi do dia­kona i prawą ręką podaje mu kadzielnicę. Następnie schodzi na dół in planum, gdzie czeka na niego ceremoniarz, klękają razem i turyfer chodząc, kryje celebransa okadzającego ołtarz. Pod koniec okadzania ołtarza przechodzi na stronę Lekcji i do okadzania celebransa zajmuje miejsce tuż obok ceremoniarza, stając za subdiakonem, od którego po okadzeniu celebransa, od­biera kadzielnicę. Odebrawszy ją, klęka na środku przed ołtarzem i wraca do zakrystii.

Gdy subdiakon odśpiewa Lekcję, turyfer wraca z zakrystii i zaj­muje swoje miejsce po stronie Ewangelii. Gdy celebrans zaczyna czytać Ewangelię, turyfer z ceremoniarzem oraz akolitami scho­dzą się na środku i przyklękają. Czekają, aż celebrans skończy czytać Ewangelię. Po skończonej Ewangelii czytanej turyfer z ce­remoniarzem udają się na suppedaneum celem nałożenia kadzidła, następnie schodzą na dół. Przyklękają i zajmują miejsce przed akolitami. Na głos ceremoniarza wszyscy przyklękają i w procesji udają się na miejsce śpiewania Ewangelii, gdzie tury­fer i ceremoniarz stają w takiej odległości od siebie, by pomiędzy nimi mógł przejść subdiakon, a następnie stanąć między nimi diakon. Na Sequentia... turyfer podaje ceremoniarzowi ka­dzielnicę za diakonem (Podobnie odbiera ją po okadzeniu ewangeliarza).

Po Ewangelii, gdy subdiakon niesie celebransowi do pocało­wania ewangeliarz, turyfer obraca się w stronę celebransa. Wrę­cza kadzielnicę diakonowi i zmienia miejsce z ceremoniarzem. Gdy diakon okadził celebransa, turyfer odbiera od niego kadziel­nicę i na głos ceremoniarza cała procesja rusza do ołtarza. Na środku wszyscy przyklękają i rozchodzą się na swoje miejsca, a turyfer idzie do zakrystii.

Na dzwonek w czasie ofiarowania turyfer wraca do ołtarza i zajmuje swoje miejsce. Podczas modlitwy celebransa do Ducha św. turyfer z ceremoniarzem schodzą się na środku, klękają i udają się na suppedaneum celem nałożenia kadzidła. Dal­sze czynności są takie same, jak po ministranturze, z tym, że przy okadzaniu celebransa i subdiakona, turyfer asystuje dia­konowi. Okadziwszy subdiakona, diakon wręcza kadzielnicę tury­ferowi, a ten czeka, aż diakon uda się na swoje miejsce i odwróci się do niego, wówczas go okadza.

Następnie turyfer udaje się do ceremoniarza i okadza go. Po okadzeniu odwraca się do ołtarza, przyklęka i odchodzi. Przed każdym okadzeniem jak i po okadzeniu turyfer lekko skłania głowę.

Po dzwonku na Sanctus schodzi się z ceremoniarzem na środku. Tu klękają. Ceremoniarz nasypuje kadzidło. Następnie turyfer idzie na pierwszy stopień po stronie Ewangelii, skąd przy podniesieniu okadza Najświętszy Sakrament. Po podniesieniu przyklęka na środku wraz z ceremoniarzem i akolitami (tworzą czwórkę jak wyżej przed Ewangelią) i odchodzi do zakrystii.

Gdy asysta przystępuje do Komunii św., turyfer zajmuje miej­sce obok akolity po stronie Ewangelii, ale tak, by między niego a ceremoniarza mógł się zmieścić jeszcze diakon (jeśli komuni­kuje) i subdiakon.

Prawie wszystkie swe czynności sprawuje turyfer z ceremo­niarzem mając go po prawej stronie, winien więc zważać na niego i do niego stosować się.

 

6. Msza św. z wystawieniem Najśw. Sakramentu (turyfer) 

Po przyjściu do ołtarza turyfer zajmuje swoje miejsce, jak we Mszy św. bez wystawienia. Gdy diakon wystawił Najśw. Sakra­ment, turyfer i ceremoniarz schodzą się na środku celem nało­żenia kadzidła. Następnie turyfer udaje się z kadzielnicą na stro­nę Lekcji, gdzie klęcząc na pierwszym stopniu, podaje ją diako­nowi. Po okadzeniu Najśw. Sakramentu odbiera kadzielnicę i udaje się na swoje miejsce.

Dalsze czynności są takie same jak przy Mszy św. bez wysta­wienia Najśw. Sakramentu, z wyjątkiem:

1. turyfer udając się z ceremoniarzem po nałożenie kadzidła, zanim wstąpi na stopnie, przyklęka na jedno kolano „in plano”, tuż przed samymi stopniami, podobnie czyni i na ofiarowanie (turyfer przyklęka razem z ceremoniarzem);

2. kadzielnicę wręcza diakonowi nie przy samym ołtarzu, lecz na najwyższym stopniu, klęcząc tuż obok niego; gdy cele­brans okadzi Najśw. Sakrament, schodzi razem z ceremo­niarzem „in planum”, przyklęka z nim na środku i chodząc kryje celebransa. Natomiast podczas ofiarowania kadziel­nicę wręcza przy ołtarzu (jak podczas zwykłej Mszy św. z asystą);

3. jeśli w Ewangelii śpiewanej przez diakona zachodzi imię Jesus, wówczas turyfer z diakonem i ceremoniarzem zwra­cają się w stronę Najśw. Sakramentu, czyniąc zwrot w prawą stronę (do diakona) oraz skłon ku Najśw. Sakramentowi;

4. po ofiarowaniu, gdy celebrans okadziwszy dary ofiarne, klęka na najwyższym stopniu, by okadzić Najśw. Sakra­ment, wówczas turyfer klęka przed środkiem ołtarza „in plano” i klęczy tak długo, aż celebrans dokona okadzenia;

5. okadzając lud, nie stoi na środku, lecz nieco z boku po stronie Ewangelii.

Turyfer, przychodząc do ołtarza (z zakrystii) lub odchodząc, klęka na 2 kolana, a przechodząc przy ołtarzu z jednej strony na drugą, przyklęka na środku. Nie klęka natomiast nigdy na „suppedaneum”.

 

7. Msza żałobna (turyfer)

Turyfer przychodzi dopiero na ofiarowanie. Nałożenie kadzidła i okadzenie odbywa się tak samo, jak w każdej Mszy z asystą, z tym, że po okadzeniu darów i ołtarza, okadza się tylko cele­bransa.

Na podniesienie przychodzi jak zwykle ceremoniarz nakładać kadzidło, ale turyfer oddaje kadzielnicę subdiakonowi, a sam zajmuje miejsce na najniższym stopniu po stronie Ewangelii. Po podniesieniu zabiera kadzielnicę i odchodzi.

 

8. Ceremoniarz we Mszy z asystą

Ceremoniarz w zakrystii przygotowuje paramenty dla asysty, a w prezbiterium po stronie Lekcji kredensję. Ubiera celebransa i ustawia asystę do pochodu.

Gdy nadejdzie czas rozpoczęcia Mszy św., mówi Adoratio crucis, Reverentia celebranti i Procedant. W procesji idzie za celebransem, cokolwiek z lewej strony. Przed ołtarzem staje obok akolity po stronie Lekcji, odbiera od diakona birety: celebransa i diakona, potem mówi Adoratio SS-mi, wzgl. Adoratio crucis. Następnie zabiera jeszcze biret sub­diakona i wszystkie trzy zanosi na swoje miejsca. Potem udaje się do kredensji, zajmuje miejsce między akolitami, klęcząc nieco przed kredensją a równolegle do niej, i odmawia ministranturę.

Po Indulgentiam bierze łódkę i idzie przez środek, gdzie dołącza się do niego turyfer; razem przyklękają, a gdy kapłan kończy modlitwę Oramus Te Domine, podchodzi na sup­pedaneum celem nałożenia kadzidła. Wszedłszy na suppe­daneum, ceremoniarz mówi: Positio incensi.

Gdy celebrans odwróci się, ceremoniarz i turyfer skłaniają głowy. Ceremoniarz podaje łódkę diakonowi, sam składa ręce i asystuje przy nakładaniu kadzidła. Następnie odbiera łódkę, schodzi in planum na środek, gdzie czeka na turyfera, by razem z nim klęknąć, uważając przy tym, by uczynić to równo­cześnie z asystą wyższą. Po czym odnosi łódkę na kredensję. Tutaj otwiera mszał w odpowiednim miejscu i gdy celebrans kończy okadzanie ołtarza, bierze mszał razem z pulpitem przed siebie i na okadzenie celebransa zajmuje miejsce za diakonem. Przed, jak i po okadzeniu czyni średni skłon głowy. Podobnie czyni przy wszystkich innych okadzeniach. Z kolei stawia mszał na ołtarzu, wskazuje Introit, skłania się celebransowi i wraca na swoje miejsce przy kredensji.

Podczas odmawiania Gloria przez celebransa stoi. Po skoń­czonym Gloria, jeśli celebrans udaje się ad sedes, idzie wraz z akolitami na środek i tu razem z nimi przyklęka, uważa­jąc, by uczynić to razem z asystą wyższą. Potem udaje się na sedilia. Gdy chór kończy Gloria, ceremoniarz mówi: Ad a1tare i wraz z akolitami idzie przez środek ołtarza. Stając za asystą wyższą (kryje celebransa), wypowiada słowa: Adoratio SS -mi, po czym udaje się wraz z akolitami do kredensji. Gdy celebrans po Dominus vobiscum idzie do mszału, ceremoniarz podchodzi do niego i wskazuje mu orację. Jeśli jest więcej oracji, przewraca karty. Na początku ostatniej oracji skła­nia się do celebransa, a następnie do diakona, dając mu tym sa­mym znak, by podszedł do mszału, sam zaś idzie do kredensji. Bierze lekcjonarz i podaje go subdiakonowi w ten sposób, by grzbiet lekcjonarza dostał się do prawej ręki subdiakona. Na­stępnie idzie z subdiakonem (po lewej jego stronie) przed środek ołtarza, tu obydwaj przyklękają i udają się na miejsce Lekcji, bacząc przy tym, by ceremoniarz krył celebransa, a subdiakon diakona. Ceremoniarz, stając po lewej stronie subdiakona, trzyma lekcjonarz. Gdy w Lekcji zachodzi imię Jesus, skłania głowę.

Po Lekcji mówi Deo gratias i idzie z subdiakonem przed środek ołtarza, gdzie razem z nim przyklęka i udaje się na stronę Lekcji (z boku), gdzie klęka obok subdiakona, gdy ten otrzymuje błogosławieństwo. Po błogosławieństwie powstają. Ceremoniarz odbiera od subdiakona lekcjonarz i wręcza go diakonowi. Po czym idzie na swoje miejsce przy kredensji. Przed cichą Ewangelią żegna się potrójnym małym znakiem krzyża, bierze łódkę i razem z akolitami udaje się przed środek ołtarza, gdzie wysuwając się nieco przed nich, schodzi się z turyferem i teraz wszyscy wspól­nie przyklękają.

Gdy celebrans kończy Ewangelię, wchodzi z turyferem na suppedaneum, gdzie mówi Positio incensi (dalej po­stępuje jak po ministranturze). Po nałożeniu kadzidła schodzi z turyferem na środek („in plano") przed akolitów, gdzie obaj klękają, po czym ceremoniarz odnosi łódkę i wraca na swoje miejsce. Skoro diakon dołączy się do procesji na Ewangelię, cere­moniarz wydaje odpowiednie polecenia. Wtedy wszyscy udają się na miejsce Ewangelii. Tu ceremoniarz wskazuje diakonowi Ewan­gelię, następnie odbiera od turyfera kadzielnicę i po słowach Seąuentia sancti podaje ją diakonowi. Po  okadzeniu ewangeliarza  odbiera  kadzielnicę   i  podaje  ją  turyferowi.  Po Ewangelii,   gdy   subdiakon  niesie  ewangeliarz  do  pocałowania celebransowi, ceremoniarz zmienia swe miejsce z turyferem. Po okadzeniu celebransa odbiera ceremoniarz od subdiakona lekcjo­narz, daje polecenie: Procedant, na które wszyscy wracają przed ołtarz. Znowu tu ceremoniarz mówi: Adoratio SS-mi wzgl. Crucis, wszyscy klękają i rozchodzą się na swoje miejsca. Jeżeli po Ewangelii następuje kazanie, cała asysta z wyjątkiem turyfera udaje się na   sedilia.

Jeżeli po Ewangelii nie ma kazania, ceremoniarz wraz z akoli­tami udaje się na swoje miejsce przy kredensji. W czasie Credo na słowa Et incarnatus est ceremoniarz klęka wraz z akolitami. Jeśli celebrans udaje się ad sedes po odmówio­nym Credo, wtedy ceremoniarz postępuje jak na Gloria. Gdy chór śpiewa Et incarnatus est, ceremoniarz i akolici schy­lają głowy, po czym ceremoniarz wstaje, idzie przed stopnie ołtarza, przyklęka i kłania się diakonowi, który przychodzi przed stopnie ołtarza po bursę, którą następnie zanosi na ołtarz, gdzie rozkłada korporał.

Pod koniec Credo, śpiewanego przez chór, wszyscy wstają, idą przed środek ołtarza (ceremoniarz i akolici za wyższą asystą), klękają, i ceremoniarz z akolitami idzie do kredensji.

Jeśli na Credo asysta nie udaje się na sedes, wówczas, gdy chór śpiewa Et incarnatus est, a asysta wyższa klęka, klękają również ceremoniarz z akolitami przy kredensji.

Podczas gdy kapłan śpiewa Dominus vobiscum przed ofiarowaniem, zdejmuje ceremoniarz welon z kielicha, a po chwili podaje kielich subdiakonowi. Po ofiarowaniu chleba bierze łódkę i schodzi się przed środkiem ołtarza z turyferem. Tu przy­klękają i gdy celebrans skończy modlitwę do Ducha św., idą na suppedaneum celem nałożenia kadzidła (dalej ceremoniarz postępuje podobnie jak po ministranturze z tym, że zabiera pulpit z mszałem, schodzi in planum i stoi na boku tak długo, do­póki celebrans nie okadzi ołtarza po stronie Ewangelii; potem zanosi mszał na ołtarz, schodzi in planum i tutaj oczekuje turyfera, który go okadza).

Na okadzenie ceremoniarz zwraca się do turyfera. Po okadzeniu ceremoniarz podchodzi na suppedaneum do mszału. Odma­wia w postawie wyprostowanej Suscipiat i przewraca cele­bransowi karty mszału. Przy końcu prefacji otwiera mszał w miejscu, gdzie rozpoczyna się Kanon, odsuwa się nieco na bok, by zrobić miejsce dla subdiakona i pochylony odmawia wspólnie Sanctus. Następnie schodzi z subdiakonem przed środek ołta­rza, przyklęka i idzie do kredensji.

Na Hanc igitur schodzi się na środku z turyferem i klę­cząc nakłada mu kadzidło. Po nałożeniu kadzidła podchodzą do ołtarza i zajmują miejsce na pierwszym stopniu (po bokach). Na podniesienie ceremoniarz dzwoni. Po podniesieniu schodzi się z turyferem i akolitami na środku, przyklęka i idzie do kredensji. Tu stojąc pozostaje aż do chwili, gdy kapłan odmawia Nobis quoque; na te słowa ceremoniarz uderza się w piersi i udaje się do mszału.  Przechodząc przez środek przyklęka (równocześnie z diakonem, który dotychczas był przy mszale). Czyni to również po dojściu do mszału (także z diakonem). Przy ołtarzu przewraca karty mszału i przyklęka razem z celebransem. Po Pax Domini odsuwa się o krok w lewo, by zrobić miejsce dla subdia­kona. Na Agnus Dei bije się w piersi (słowa odmawia razem z asystą). Po Agnus Dei klęka na suppedaneum i scho­dzi in planum (razem z subdiakonem). Tu stojąc czeka na pocałunek pokoju.

Gdy subdiakon przyklęka wraz z diakonem, ceremoniarz przy­klęka razem z nimi. Odwraca się do subdiakona, kłania się jemu i odbiera od niego pocałunek pokoju, po czym razem z subdiako­nem klęka i udaje się do akolity (przed odebraniem pocałunku pokoju ceremoniarz skłania nieco głowę do subdiakona, podobnie czyni po odebraniu go).

Gdy celebrans po spożyciu Hostii świętej zdejmuje palkę, cere­moniarz z akolitami (jeśli mają przyjąć Komunię św.) udaje się do ołtarza i klęka (ceremoniarz z jednym akolitą po stronie Lekcji, a turyfer z drugim akolitą po stronie Ewangelii). Gdy ce­lebrans kreśli znak krzyża kielichem z Krwią Przenajśw., cere­moniarz rozpoczyna Confiteor. Przyjąwszy Komunię św., ceremoniarz z akolitami wracają przed kredensję, gdzie klęcząco odprawiają dziękczynienie.

Po Komunii św., gdy diakon zamknie tabernakulum, ceremo­niarz wraz z akolitami wstaje, podchodzi do mszału, gdy prze­niesie go diakon i wskazuje celebransowi zaraz Communio, a później Postcommunio. Po ostatniej oracji zamyka mszał i zanosi go wraz z pulpitem na kredensję. Na błogosławieństwo klęka na swoim miejscu przy kredensji. Podczas ostatniej Ewan­gelii zanosi biret subdiakonowi na stronę Ewangelii, kładąc go na stopniu. Sam trzyma w ręce birety celebransa i diakona, sto­jąc po stronie Lekcji. Po zejściu celebransa wręcza diakonowi biret celebransa, a następnie jego, później mówi: Adoratio SS-mi.

 

9. Msza św. z wystawieniem Najśw. Sakramentu (ceremoniarz)

Na kredensji przygotowuje ceremoniarz dodatkowy welon naramienny do błogosławieństwa. Zanosi tu także manipularze asysty, które podaje po dokonanym wystawieniu, a przed ministranturą.

Podczas Mszy św. postępuje jak we Mszy św. z asystą bez wy­stawienia, z następującymi wyjątkami:

Birety zanosi do stołu kredensyjnego, a nie na sedes. Potem zabiera łódkę i schodzi się z turyferem na środku, celem nałoże­nia kadzidła. Podaje łódkę diakonowi, następnie odbiera ją i idzie na stronę Ewangelii, gdzie klęka na pierwszym stopniu obok subdiakona i klęczy przez cały czas okadzania. Potem wstaje, idzie na środek, przyklęka z turyferem, odnosi łódkę i podaje asyście manipularze.

Na Indulgentiam schodzi się z turyferem. Przyklęka, po czym stojąc czeka (razem z turyferem), aż celebrans odmówi Oramus Te Domine. Następnie, mając się udać do nałoże­nia kadzidła, przyklęka tuż przed stopniami i wchodzi na sup­pedaneum.

Przy Mszy św. z wystawieniem Najśw. Sakramentu, ilekroć ceremoniarz wchodzi na suppedaneum, klęka zawsze wpierw przed stopniami; u góry nie klęka, natomiast przyklęka na dole po zejściu.

Po nałożeniu kadzidła nie schodzi na środek, lecz idzie na stronę Ewangelii, zajmując miejsce na najwyższym stopniu obok sub­diakona. Po okadzeniu ceremoniarz schodzi się dopiero na środku z turyferem, przyklęka i odnosi łódkę.

Gdy w Ewangelii śpiewanej przez diakona zachodzi imię Jesus, wówczas ceremoniarz z diakonem i turyferem zwracają się w stronę ołtarza i skłaniają się ku Najśw. Sakr.

Po ofiarowaniu podczas okadzania Najśw. Sakramentu klęka koło kredensji, po czym dopiero udaje się do ołtarza, by zabrać mszał.

 

10. Msza św. żałobna (ceremoniarz)

Na kredensji nie przygotowuje ceremoniarz welonu naramien­nego dla subdiakona.

Podczas Mszy św. żałobnej odpada nasypanie kadzidła po mi­nistranturze i na Ewangelię. Po odśpiewaniu Lekcji przez sub­diakona, ceremoniarz zabiera od niego lekcjonarz, subdiakon nie idzie po błogosławieństwo. Po Ewangelii zabiera zaraz ewange­liarz od subdiakona i zanosi go na kredensję. W czasie Mszy św. żałobnej odpada pocałunek pokoju (reszta czynności jak podczas zwykłej Mszy św. z asystą.)

 

11. Subdiakon we Mszy św. z asystą

Uwaga: w razie potrzeby może funkcje subdiakona pełnić kle­ryk mający niższe święcenia, lub przynajmniej tonsurę. Wtedy jednak:

1. nie nosi manipularza,

2. nie puryfikuje kielicha,

3. nie nalewa wody do kielicha,

4. nie zdejmuje palki.

W zakrystii umywa ręce i przywdziewa szaty liturgiczne przy równoczesnym odmawianiu przepisanych modlitw. Bierze humerał, albę, cingulum, tunicellę oraz, gdy posiada święcenia sub­diakonatu, manipularz. Na dany znak przez ceremoniarza kłania się krzyżowi, celebransowi, nakłada biret i mając ręce złożone, idzie obok diakona (po lewej jego ręce) wzgl. przed diakonem do ołtarza.

Przed ołtarzem staje po lewej ręce celebransa, zdejmuje biret i przyklęka. Następnie stojąc na tym samym miejscu odmawia razem z celebransem i diakonem modlitwy wstępne. Przed sło­wami: vobis fratres i vos fratres, schyla się wpierw z diakonem do poziomu celebransa i następnie, gdy celebrans zwraca się w jego stronę, odpowiada na to umiarkowanym zwrotem, po czym razem z diakonem wyprostowuje się. Przy tej czyn­ności i innych wspólnych z diakonem powinien uważać na równo­czesne postępowanie. Przy Misereatur schyla się nieco, zaś przy Confiteor głęboko. Pamięta też w czasie odmawiania o zwrotach w stronę celebransa, gdy wymawia słowa tibi pater i te pater. Podnosi się na Indulgentiam. Na Deus tu conversus schyla się nieco. Po ministranturze wchodzi na suppedaneum z celebransem (nie przyklęka, ani nie kłania się). Następnie odwraca się w prawą stronę i asy­stuje przy nakładaniu kadzidła.

Następuje teraz okadzanie ołtarza. Gdy celebrans w czasie oka­dzania przyklęka, subdiakon przyklęka również. Tak samo postę­puje przy przechodzeniu przed środkiem ołtarza. Subdiakon to­warzyszy celebransowi, znajdując się po lewej jego stronie. Po okadzeniu ołtarza schodzą diakon i subdiakon in planum, po stronie Lekcji, aby okadzić celebransa. Subdiakon stoi podczas okadzania celebransa po lewej stronie diakona. Kłania się razem z diakonem celebransowi przed i po okadzeniu. Następnie odbiera od diakona kadzielnicę i podaje ją turyferowi.

Podczas Introitu stoi subdiakon za diakonem in plano po stronie Lekcji (wg niektórych autorów w formie półkola). Na początku Introitu żegna się razem z celebransem, nie skłania głowy na Gloria Patri, i odmawia Kyrie, stojąc za diakonem. Następnie robi razem z celebransem i diakonem zwrot w lewo i idzie in plano do środka ołtarza, nie klę­kając tam. Skoro celebrans zaczyna intonować Gloria, sub­diakon staje po lewej stronie diakona (który posunął się na prawo), a na Deo skłania głowę i razem z diakonem idą, bez przyklęknięcia, na górę, subdiakon na lewą stronę celebransa, diakon na prawą, by odmawiać z nim wspólnie Gloria. Razem podtrzymują tablicę (subdiakon trzyma lewą ręką, a diakon prawą), tworząc półkole. Pod koniec odkładają tablicę na miejsce i żegnają się razem z celebransem.

O ile asysta udaje się ad sedes, subdiakon przyklęka z dia­konem i udaje się ad sedes, siada i wkłada biret na głowę (o ile Msza św. nie jest z wystawieniem Najśw. Sakramentu), ręce trzyma pod tunicellą. Gdy chór śpiewa słowa wymagające skłonu głowy, zdejmuje biret i pochyla wraz z celebransem i diakonem głowę.

Pod koniec Gloria śpiewanego przez chór subdiakon wstaje, kładzie biret na krześle i udaje się do ołtarza. Na środku in plano przyklęka z diakonem, po czym zajmuje swoje miejsce za diakonem in plano.

Jeśli celebrans zostaje przy ołtarzu podczas śpiewania Gloria, lewici po odmówieniu hymnu wracają na swoje miejsca. Po Dominus vobiscum subdiakon idzie za celebransem na stronę Lekcji.

Na początku ostatniej oracji ceremoniarz podaje subdiakonowi lekcjonarz. Po otrzymaniu lekcjonarza opiera go o piersi tak, iż grzbiet ma w prawej ręce. Następnie wraz z ceremoniarzem, któ­ry kroczy przed nim (wzgl. po lewej ręce), idą na środek przed ołtarz, przyklękają in plano i udają się na stronę Lekcji. Po odśpiewaniu Lekcji idzie subdiakon z ceremoniarzem przed ołtarz, tu przyklękają wspólnie i idą do celebransa (lekcjonarz trzyma subdiakon na piersiach). Tu subdiakon klęka na najwyż­szym stopniu. Po otrzymaniu błogosławieństwa oddaje lekcjonarz ceremoniarzowi, po czym przenosi mszał na stronę Ewangelii. Przechodząc, przyklęka przed krzyżem na najniższym stopniu. Położywszy mszał, pozostaje przy nim i przewraca karty.

Na końcu Ewangelii mówi Laus Tibi Christe i prze­suwa nieco mszał na środek ołtarza.

Przy nakładaniu kadzidła asystuje podobnie jak po ministran­turze, a po nałożeniu schodzi in planum, gdzie staje przed turyferem. Gdy diakon po otrzymaniu błogosławieństwa staje obok subdiakona, przyklękają wszyscy, a następnie przechodzą w procesji na stronę Ewangelii.

Po Ewangelii zanosi subdiakon lekcjonarz celebransowi do po­całowania, nie przyklękając przed krzyżem lub Najśw. Sakra­mentem (nawet w czasie wystawienia). Trzymając lekcjonarz w lewej ręce, wskazuje prawą ręką początek Ewangelii. Następnie daje, trzymając oburącz, lekcjonarz do pocałowania, po czym za­myka go i skłoniwszy się celebransowi, wraca bez przyklęknięcia na lewą stronę diakona. Po okadzeniu celebransa oddaje lekcjo­narz ceremoniarzowi i wraca przed ołtarz, gdzie przyklęka na głos ceremoniarza.

Podczas Credo subdiakon zachowuje się podobnie jak przy Gloria.

Podczas Oremus przed Offertorium subdiakon przy­klęka na najniższym stopniu i idzie do stołu kredensyjnego, gdzie akolita nakłada mu welon naramienny. Subdiakon chwyta teraz lewą ręką odkryty kielich za trzon i nakrywa go prawym końcem welonu. Kładzie prawą rękę na welon i zanosi tak nakryty kie­lich do ołtarza na stronę Lekcji.

Skoro diakon podał patenę celebransowi, subdiakon wyciera kielich. Następnie podaje go wraz z puryfikaterzem diakonowi, po czym odbiera od akolity ampułki z winem i wodą. Ampułkę z winem podaje diakonowi. Sam trzyma ampułkę z wodą i mówi: Benedicite Pater Reverende. Po otrzymaniu błogo­sławieństwa nalewa kilka kropli wody do wina i oddaje ampułki akolicie.

Z kolei subdiakon z rękoma złożonymi na piersiach czeka, aż diakon poda mu patenę, którą nakrywa welonem i trzyma ją przez welon stroną wydrążoną do siebie, wysoko przed sobą, nie dotykając nią piersi. Bez przyklęknięcia lub skłonu głowy schodzi na środek przed ołtarz, gdzie przyklęka na najniższym stopniu (zaraz powstaje). Gdy diakon przychodzi okadzać subdiakona, ten opuszcza trochę patenę i zwraca się do niego. Przed i po okadze­niu skłania głowę. Na Orate fratres opuszcza nieco pa­tenę i odpowiada Suscipiat, nie schylając głowy.

W końcu prefacji na sine finc dicentes idzie bez przy­klęknięcia na lewą stronę celebransa. Tutaj schylony mówi z ce­lebransem, diakonem i ceremoniarzem Sanctus, przy końcu nie żegna się. Potem schodzi na swoje miejsce.

Gdy na Podniesienie diakon, który na początku Kanonu był przy mszale, przechodzi na prawą stronę celebransa i tutaj klęka, czyni to również subdiakon, ale na najniższym stopniu w środku. Podczas Podniesienia opuszcza patenę i głęboko schyla głowę. Gdy diakon po Podniesieniu przyklęka, by przejść na lewa stronę celebransa do mszału, wstaje razem z nim i stoi teraz do Pater noster. Pod koniec Pater noster na słowa Panem nostrum przyklęka subdiakon na najniższym stopniu i razem z diakonem udaje się na prawą stronę ołtarza, diakona ma po lewej stronie, jemu oddaje patenę. Oddawszy patenę, subdiakon klęka na jedno kolano i idzie do stołu kredensyjnego, gdzie ako­lita zdejmuje mu welon naramienny, potem wraca na swoje miejsce. Tutaj przyklęka na najniższym stopniu i zaraz powstaje.

Po Pax Domini diakon nakrywa kielich palką, subdiakon klęka równocześnie z nim na najniższym stopniu i idzie na suppedaneum pomiędzy celebransa i ceremoniarza i odma­wia głośno wraz z celebransem Agnus Dei, bijąc się przy tym w piersi. Potem przyklęknąwszy na suppedaneum, idzie z ceremoniarzem na swoje miejsce, gdzie już nie przyklęka. Gdy diakon przychodzi do subdiakona, by mu udzielić pocałunku po­koju, tenże odwraca się do niego i odbiera pocałunek (wkładanie rąk). Przed pocałunkiem i po nim skłania głowę do diakona. Gdy diakon powie: Pax tecum, odpowiada mu subdiakon Et cum spiritu tuo. Po skłonie głów diakon i subdiakon przyklękają. Następnie subdiakon w ten sam sposób, w jaki otrzymał poca­łunek pokoju, przekazuje go ceremoniarzowi.

Jeżeli subdiakon nie zanosi nikomu pocałunku pokoju, to po udzieleniu tegoż ceremoniarzowi, przyklęka z nim i udaje się na prawą stronę celebransa, jeśli posiada święcenia subdiako­natu, a jeśli ich nie ma, to udaje się na lewą stronę celebransa. Na Domine non sum dignus diakon i subdiakon po­chylają się razem z celebransem i uderzają się w piersi. Pod­czas spożywania Hostii św. i Krwi Najśw. czynią niski pokłon ciała przed Najśw. Sakramentem. Po spożyciu Hostii św. przez celebransa, na jego skinienie głowy odkrywa subdiakon prawą ręką kielich.

O ile ma być Komunia św. wiernych, wówczas po wypiciu Krwi Najśw. przykrywa subdiakon kielich palką. Następnie dia­kon i subdiakon przyklękają i zmieniają miejsca.

Niższa asysta odmawia już uprzednio Confiteor. Na Mise­reatur i Indulgentiam klękają przy celebransie, zwró­ceni do niego. W czasie rozdawania Komunii św. diakon trzyma patenę, subdiakon zaś towarzyszy celebransowi z rękoma złożo­nymi. Gdy diakon udziela także Komunii św., wówczas patenę przy celebransie trzyma subdiakon, a przy diakonie ceremoniarz. Wracając do Stołu Pańskiego zamieniają diakon i subdiakon w odpowiedniej chwili miejsce: diakon idzie na prawą, a subdia­kon na lewą stronę celebransa. Kielich puryfikuje subdiakon, jeśli jednak nie ma on odpowiednich święceń, czyni to diakon.

Aż do Ite, missa est stoi subdiakon za diakonem. Pod­czas udzielania błogosławieństwa klęczy subdiakon po lewej stro­nie diakona na najwyższym stopniu i schyla cokolwiek głowę. Po błogosławieństwie idzie subdiakon na lewą stronę celebransa i trzyma, jeżeli potrzeba, tablicę z początkiem Ewangelii św. Jana, odpowiada przy tym Et cum spiritu tuo i Gloria Tibi, Domine. Trzymając tablicę nie żegna się i nie przy­klęka.

Po Ewangelii razem z celebransem idzie na środek, skłania gło­wę i schodzi na dół, bierze swój biret, przyklęka, wkłada biret i odchodzi do zakrystii.

 

12. Subdiakon we Mszy św. z wystawieniem Najśw. Sakra­mentu

We Mszy św. z wystawieniem odpada całowanie ręki i przed­miotów podawanych celebransowi.

Subdiakon całuje jednak rękę celebransa, gdy otrzyma błogo­sławieństwo po Lekcji. Celebrans całuje lekcjonarz podany mu przez subdiakona po Ewangelii. Przed i po okadzeniu celebransa należy się ukłonić.

Gdy celebrans, czy to przychodząc, czy odchodząc ze środka, przyklęka, czynią to razem z nim także diakon i subdiakon.

Po nałożeniu kadzidła po Introicie następuje okadzanie Najśw. Sakramentu przed okadzeniem ołtarza, podczas którego subdiakon klęczy obok celebransa, z lewej jego strony na najniż­szym stopniu.

Gdy subdiakon po Ewangelii przenosi Ewangeliarz celebran­sowi do ucałowania, przechodząc przed Najśw. Sakramentem nie przyklęka, lecz wszystko wykonuje tak jak w zwykłej Mszy z asystą. Przynosząc kielich do ołtarza przyklęka na dole, nie u góry; później przed zejściem z pateną ku środkowi przyklęka u góry, a nie na dole.

Podczas okadzania Najśw. Sakramentu subdiakon klęczy obok celebransa.

Przed odniesieniem kielicha po Komunii św. subdiakon przy­klęka, bierze kielich, schodzi na dół, przyklęka znowu na środku i zanosi kielich do kredensji, potem wraca i staje bez przyklęknię­cia za diakonem.

 

13. Subdiakon we Mszy św. żałobnej

We Mszy św. żałobnej odpadają wszelkie pocałunki, nawet kielicha i pateny. Po ministranturze odpada okadzanie ołtarza.

Po odśpiewaniu Lekcji oddaje subdiakon lekcjonarz ceremo­niarzowi (po przyklęknięciu z nim na środku ołtarza). Potem idzie zaraz do mszału i skoro celebrans odejdzie, przenosi mszał. Podczas Ewangelii asystuje subdiakon przy mszale jak zwykle.

Po przeczytaniu Ewangelii nie ma nałożenia kadzidła. Po Ewan­gelii odśpiewanej przez diakona subdiakon nie zanosi lekcjonarza do pocałowania celebransowi (nie okadza się celebransa ani po­przednio ewangeliarza). Ponieważ subdiakon nie trzyma pateny od ofiarowania do Pater noster, dlatego też nie otrzymuje welonu naramiennego. Podczas ofiarowania kielicha przechodzi subdiakon na lewą stronę celebransa i asystuje podczas okadza­nia ołtarza, jak na Introit w zwykłej Mszy św. z asystą.

Nie odpada we Mszy żałobnej okadzanie celebransa, odpada natomiast okadzanie innych osób.

Podczas Lavabo stoi subdiakon za diakonem, jak na Introit. W czasie Kanonu na słowa celebransa Quam oblationem przyklęka subdiakon i idzie na stronę Ewangelii, gdzie odbiera od turyfera kadzielnicę, następnie klęka na najwyższym stopniu po stronie Ewangelii i okadza Przenajświętsze Ciało i Krew Pańską. Podczas przyklęknięcia celebransa przed i po Podniesieniu schyla subdiakon głowę. Po oddaniu kadzielnicy turyferowi zajmuje subdiakon znowu swe miejsce w środku ołtarza i stoi tutaj aż do Pax Domini.

Po Pax Domini idzie subdiakon na lewą stronę celebransa i mówi razem z nim Agnus Dei schylony, ale nie bije się w piersi. Udzielanie pocałunku pokoju odpada.

Dalszy ciąg czynności jest taki sam jak podczas Mszy św. z asystą.

 

14. Diakon we Mszy św. z asystą

W zakrystii diakon myje ręce i ubiera się w humerał, albę, cingulum, manipularz, stułę i dalmatykę, odmawiając przy tym odnośne modlitwy. Na dany znak skłania się w kierunku krzyża i celebransa, wkłada biret i idzie w procesji do ołtarza z prawej strony subdiakona.

Jeśli przy wyjściu podaje się wodę święconą celebransowi, wówczas diakon macza w niej swą rękę i podaje ją celebransowi.

Przy ołtarzu zajmuje miejsce po prawej ręce celebransa, zdej­muje biret, oddaje ceremoniarzowi i odbiera biret celebransa. Przyklęka i żegna się z celebransem. Po czym odmawia na prze­mian równo z całą asystą ministranturę. Skłania głowę na Gloria Patri, żegna się na Adiutorium nostrum. Podczas Confiteor, które odmawia celebrans, stoi wyprosto­wany, a przy wymawianiu przez celebransa słów vobis fra­tres i vos fratres schyla się najpierw z subdiakonem do poziomu kapłana, a następnie skłania się w strony celebransa. Podczas Misereatur schyla się nieco, a przy Confiteor głęboko.

Po ministranturze wchodzi na suppedaneum z celebran­sem. Następnie odwraca się w lewą stronę (do celebransa).

Odbiera łódkę od ceremoniarza, całuje łyżeczkę, rękę celebransa, a następnie mówi: Benedicite Pater Reverende. Po nałożeniu kadzidła staje zwrócony do ołtarza i odbiera od tury­fera kadzielnicę, podając ją celebransowi. Podczas okadzania ołtarza asystuje celebransowi po prawej jego ręce.

Pod koniec okadzania ołtarza diakon schodzi stopień niżej po stronie Lekcji i odbiera od celebransa kadzielnicę. Teraz schodzi in planum i okadza celebransa.

Okadziwszy celebransa diakon staje w słupku na przedostatnim stopniu od góry za celebransem (według niektórych autorów obok niego). Żegna się na początku Introit u, a na Gloria Patri skłania głowę.

Odmówiwszy na przemian Kyrie, lewici wraz z celebransem udają się na środek. Diakon w tym celu czyni zwrot w lewo i idzie na swoim stopniu na środek (nie przyklęka). Skoro celebrans za­czyna intonować Gloria, diakon odsuwa się trochę na stronę Lekcji, a gdy podszedł subdiakon, skłoniwszy się na Deo, udaje się bez przyklękania na górę, na prawą stronę celebransa i pod­trzymuje razem ze subdiakonem tablicę. Pod koniec odkładają tablicę na miejsce tak, by przy Cum Sancto Spiritu prze­żegnać się razem z celebransem.

Jeśli celebrans zostaje przy ołtarzu podczas śpiewania Gloria, wówczas lewici po wspólnie odmówionym hymnie skłaniają gło­wy i wracają na swoje miejsca (w słupek, bez przyklęknięcia).

Po Dominus vobiscum idzie diakon w stronę Lekcji. Tutaj stoi za celebransem. Na Oremus i imię Jesus pochylają diakon i celebrans głowy w stronę krzyża. Na imię Maria czyni się średni ukłon w stronę mszału (lub obrazu, czy statuy Najśw. Maryi Panny).

Skoro ceremoniarz skłania się diakonowi, wówczas ten odkło­niwszy się, idzie do mszału i asystuje celebransowi podczas ostatniej oracji, Lekcji i graduału, przewracając odpowiednie kartki. W chwilę potem otrzymuje od ceremoniarza ewangeliarz. Chwyta księgę oburącz na dole w narożnikach, trzyma ją tak, że spoczywa ona na dole na rękach, a u góry na piersi; idzie teraz na środek, przyklęka na stopniu, wchodzi wyżej, kładzie księgę na ołtarzu i staje obok celebransa (podczas czytanej Ewangelii).

Celebrans po skończonej Ewangelii idzie na środek, by nałożyć kadzidło (diakon usługuje jak przed Introitem). Po oddaniu łódki diakon klęka na najwyższym stopniu po stronie Lekcji, gdzie odmawia Munda cor. Potem udaje się na suppedaneum i bierze z ołtarza ewangeliarz. Klęka przed celebransem tak, że ma ołtarz z prawej strony, i mówi Iube Domne benedicere. Otrzymuje błogosławieństwo, nie żegnając się, ani nie odpowiadając Amen. Podczas tej całej ceremonii diakon ma głowę schyloną. Otrzymawszy błogosławieństwo całuje prawą rękę celebransa, wstaje, schodzi in planum i zajmuje miejsce obok subdiakona, klęka i w procesji udaje się na stronę Ewan­gelii. Jako ostatni podchodzi i staje między ceremoniarzem a tu­ryferem, podaje subdiakonowi ewangeliarz, otwiera go i śpiewa Dominus vobiscum. Po odpowiedzi chóru śpiewa dalej Sequentia... Następnie odbiera od ceremoniarza kadzielnicę i okadza ewangeliarz w środku, następnie w lewo i prawo od siebie (głęboki pokłon głowy). Skończywszy śpiewać Ewangelię, diakon wskazuje subdiakonowi początek Ewangelii, mówiąc: Secundum Lucam (Marcum...) i usuwa się trochę, by prze­puścić subdiakona. Teraz zwraca się do celebransa, odbiera od turyfera kadzielnicę i czeka na subdiakona. Skoro ten wrócił, kłania się i okadza celebransa.

Gdy w czasie Mszy św. jest kazanie, wtedy lewici idą wraz z celebransem na suppedaneum, stąd razem z nim udają się (jak na Gloria) ad sedem.

Podczas Credo diakon zachowuje się podobnie jak podczas Gloria, przy czym przed Et incarnatus est kładzie z subdiakonem tablicę na ołtarzu, by razem z celebransem uklęknąć (dalszy ciąg jak przy Gloria).

Po Dominus vobiscum przed Offertorium diakon skła­nia głowę i udaje się na prawą stronę celebransa (bez przy­klęknięcia). Skoro subdiakon przyniósł kielich, odkrywa go, zdej­muje palkę i bierze patenę z hostią. Całuje brzeg pateny i podaje ją celebransowi, całując jego prawą rękę. Teraz diakon chwyta kielich za trzon, bierze ampułkę z winem i wlewa je do kielicha. Po nalaniu (przez subdiakona) wody, diakon, jeśli zachodzi po­trzeba, wyciera wnętrze czary. Teraz kładzie puryfikaterz obok korporału i podaje kielich celebransowi. Całuje przy tym podsta­wę kielicha, następnie rękę celebransa. Kielich trzyma razem z celebransem i wraz z nim odmawia modlitwę Offerimus. Następuje teraz nałożenie kadzidła i podanie kadzielnicy (jak na Introit). Celebrans po otrzymaniu kadzielnicy okadza ofia­ry mszalne, a diakon w tym czasie trzyma prawą rękę na pod­stawie kielicha, a lewą na piersiach, potem odstawia kielich cokolwiek w prawo, przyklęka przed okadzeniem krzyża, postawia kielich z powrotem na środku, przyklęka i towarzyszy celebran­sowi przy okadzeniu ołtarza. Pod koniec okadzania odbiera po stronie Lekcji kadzielnicę (z pocałunkiem jak przed Introitem), staje obok turyfera i okadza celebransa. Potem odsuwa się i staje na przodzie w narożniku przy stopniach, by okadzić subdiakona. Teraz podaje kadzielnicę turyferowi i idzie na swój stopień przed subdiakona, klęka i odwraca się do turyfera, który go okadza.

Podczas prefacji diakon stoi za celebransem. Pod koniec pre­facji usuwa się trochę na stronę Lekcji, a po przyjściu subdiakona wchodzą razem na suppedaneum, gdzie wraz z celebransem odmawiają wspólnie Sanctus. Na Benedictus wyprosto­wują się. Diakon czyni znak krzyża i idzie, przyklęknąwszy na środku na swoim stopniu, ku lewej stronie celebransa, by asysto­wać przy mszale. Podczas Memento cofa się diakon cokolwiek na bok. Na Hanc oblationem idzie diakon na swój stopień za celebransa, przyklęka i staje po prawej jego stronie, wreszcie klęka. Gdy celebrans przyklęka, diakon pochyla nisko głowę. Skoro celebrans powstaje, powstaje z nim również i diakon, zdej­muje palkę, kładąc ją na ołtarzu i klęka znowu, na uprzednim miejscu. Gdy celebrans opuszcza kielich po podniesieniu, diakon powstaje, by położyć palkę, przyklęka potem razem z celebran­sem i idzie (nie przyklęknąwszy na środku) na stronę Ewangelii, gdzie znowu przyklęka.

Na Nobis quoque uderza się diakon z celebransem w pier­si, przyklęka razem z ceremoniarzem klękającym in plano, przechodzi na stronę Lekcji (obok celebransa) i klęka znowu wraz z ceremoniarzem. Skoro celebrans wypowie praestas nobis, diakon zdejmuje pałkę i razem z nim przyklęka, po czym nakłada palkę, przyklęka z celebransem i idzie bezpośred­nio za celebransa (tutaj nie przyklęka). Na Panem nostrum przyklęka diakon na stopniu i udaje się na suppedaneum, gdzie otrzymuje od subdiakona patenę, którą wyciera puryfika­terzem i trzyma (wewnętrzną stroną do celebransa) pionowo w puryfikaterzu obu rękoma obok korporału, a podając ją, całuje tylną stronę pateny i rękę celebransa. Gdy kapłan wsunie Hostię św. na patenę, wtedy diakon odkrywa kielich i przyklęka. Po Pax Domini nakrywa kielich palką. Agnus Dei odmawia z celebransem, po czym klęka niezwłocznie na oba kolana obok niego.

Gdy zauważy, że celebrans kończy modlitwę de Pace, pod­nosi się, całuje ołtarz, nie kładąc nań rąk i przyjmuje Pax. Skłania głowę, kładzie ręce swoje pod ramiona celebransa, odpo­wiada Et cum spiritu tuo, składa ręce i oddaje reweren­cję celebransowi, po czym przyklęka i schodzi na dół do subdia­kona, aby jemu udzielić pocałunku pokoju. Po pocałunku diakon przyklęka na stopniu wraz z subdiakonem i idzie na lewą stronę celebransa do mszału (u góry nie przyklęka). Na Domine non sum dignus  uderza się w piersi pochyliwszy się.

Jeśli ma być Komunia św. wiernych, wówczas kiedy subdiakon nakryje palką kielich, lewici zamieniają miejsca (przyklękają na środku; nie ma SS-um na ołtarzu). Teraz diakon otwiera taber­nakulum; wyjmuje cyborium, zamyka drzwiczki tabernakulum i otwiera cyborium. Po czym wszyscy przyklękają. Diakon bierze teraz patenę i klęka na suppedaneum zwrócony do cele­bransa. Pozostaje w tej pozycji na Misereatur, Indulgen­tiam, Ecce Agnus oraz na potrójne Domine non sum dignus. Skoro celebrans udaje się rozdzielać Komunię św., diakon idzie na prawą stronę celebransa i podtrzymuje patenę. Wracając lewici zamieniają miejsce (najlepiej, gdy wrócą znowu do ołtarza), diakon staje po prawej ręce celebransa i wszyscy przyklękają. Teraz diakon kładzie patenę na korporale, następnie zamyka cyborium, otwiera tabernakulum, wkłada cyborium i wszyscy przyklękają. Diakon zamyka tabernakulum. Teraz dia­kon zamienia miejsce z subdiakonem (przyklękają na środku) i asystuje przy mszale.

Skoro subdiakon oddał ampułki, diakon bierze pulpit z mszałem i przenosi go na stronę Lekcji (skłon głowy przed wzięciem mszału), zamieniając miejsce z subdiakonem (przyklęka na środku na swoim stopniu). Po postawieniu mszału diakon na­tychmiast wraca na swój stopień (skłon po postawieniu mszału). Jeżeli funkcje subdiakona pełni kleryk nie mający święceń subdiakonatu, wówczas diakon po udzieleniu pocałunku pokoju, po przyklęknięciu na stopniu, wstępuje na prawą stronę cele­bransa (tutaj nie klęka), zdejmuje palkę przed spożyciem Krwi Przenajświętszej i nakrywa potem kielich. Nie potrzebuje teraz zamieniać miejsca, gdy następuje Komunia św., a po Komunii św., lub jeśli jej nie ma, natychmiast spełnia funkcje subdiakona.

Po Communio idzie diakon na swoim stopniu z celebran­sem do środka (bez przyklęknięcia) i wraca na Postcommunio na stronę Lekcji.

Jeśli w czasie Wielkiego Postu po zwykłych modlitwach po Ko­munii św. następuje jeszcze oratio super populum, wtedy diakon po Oremus celebransa, śpiewa Humiliate capita vestra Deo (odwraca się przedtem do ludu).

Po ostatniej modlitwie wraca diakon z celebransem przed śro­dek ołtarza na swoim stopniu. Na Ite, missa est zwraca się do ludu. Po zaśpiewaniu Ite, missa est odwraca się do ołta­rza. Gdy śpiewa Benedicamus Domino, pozostaje zwró­cony do ołtarza.

Po odpowiedzi chóru klękają lewici na najwyższym stopniu (na środku obok siebie), by otrzymać błogosławieństwo kapłańskie.

Podczas błogosławieństwa czynią znak krzyża św. Natychmiast po błogosławieństwie lewici wstają. Diakon udaje się na suppedaneum na prawą stronę celebransa, żegna się na początku Ewangelii i przyklęka z celebransem na słowa  Et Verbum...

Po ostatniej Ewangelii idzie diakon po prawej stronie cele­bransa na środek, skłania głowę i schodzi in planum. Teraz odbiera od ceremoniarza biret celebransa, podaje go celebran­sowi (pocałunki), po czym odbiera swój biret, przyklęka, nakłada biret i udaje się do zakrystii, przed celebransem po prawej stronie subdiakona. W zakrystii kłania się wpierw krzyżowi, potem ce­lebransowi. Po rozebraniu się, myje ręce.

 

15. Msza św. z asystą podczas wystawienia Najśw. Sakramentu (diakon)

1. Wszystkie pocałunki odnośnie do biretu i kadzidła odpa­dają podczas wystawienia Najśw. Sakramentu (inne po­ zostają).

2. Jeżeli Najśw. Sakrament już jest wystawiony, zdejmują wszyscy birety, skoro znaleźli się in conspectu
   SS-mi, nie wcześniej.

3. Po nałożeniu kadzidła przed Introitem schodzą się lewici z celebransem na najwyższym stopniu. Tutaj diakon klęcząc otrzymuje kadzielnicę i podaje ją celebransowi. Następuje okadzenie Najśw. Sakr., a potem ołtarza. Oka­dzanie celebransa następuje in plano.

4. Na Gloria, Credo i Sanctus przyklęka diakon przed wejściem na suppedaneum na stopniu, a po odmówieniu Gloria itd. na suppedaneum przed zejściem (tylko a quo).

5. Diakon klęka, gdy przynosi księgę lub bursę do ołtarza, tylko na dole na stopniu, nie zaś u góry.

6. Skoro diakon odmówił Munda cor, bierze bez przy­klęknięcia ewangeliarz, klęka przed celebransem, otrzy­muje błogosławieństwo, po czym wstaje, przyklęka przed Najśw. Sakr. i schodzi in planum na prawą stronę subdiakona.

7. Jeżeli w Ewangelii zachodzi imię Jesus, wówczas zwraca się diakon w tej chwili w stronę Najśw. Sakramentu i skłania głowę.

8. Po nałożeniu kadzidła na ofiarowanie najpierw okadza się ofiary, a potem schodzi się bez uprzedniego przyklęknięcia na najwyższy stopień, skąd klęcząc okadza się Najśw. Sa­krament, po czym po przyklęknięciu okadza się ołtarz.

9. Okadzenie celebransa następuje in plano, jak przed Introitem.

10. Diakon na  okadzanie przez turyfera przyklęka super gradum inf., zanim wejdzie na swój stopień (aquo), natomiast ani przed ani po okadzeniu nie przyklęka, lecz czyni to przed i po Ite, missa est.

11. Przyklęknięcia podczas przenoszenia mszału po Komuniiśw. zachodzą in utroque termino.

Reszta ceremonii odbywa się bez zmian, jak w zwykłej Mszy św. z asystą.

 

16. Msza św. żałobna (diakon)

We Mszy żałobnej odpadają wszelkie pocałunki, nawet pateny i kielicha.

Po ministranturze diakon staje natychmiast w słupku, a na Introit udaje się na stronę Lekcji. Nie ma okadzania ołtarza przed Introitem.

Na Dies irae można siadać i to albo przed albo po odczy­taniu Ewangelii przez celebransa. Diakon zanosi ewangeliarz jak zwykle na ołtarz, ale nie ma nałożenia kadzidła, dlatego też dia­kon natychmiast odmawia Munda cor i bierze ewangeliarz bez proszenia o błogosławieństwo, a uczyniwszy celebransowi rewerencję schodzi in planum. Ewangelię śpiewa się bez uprzedniego okadzania ewangeliarza. Ponieważ celebrans nie całuje początku Ewangelii, dlatego diakon nie wskazuje go sub­diakonowi.

Nie okadza się celebransa po Ewangelii. Asysta udaje się bez­pośrednio na komendę ceremoniarza do ołtarza.

Na Offertorium diakon rozkłada korporał, który przy­niósł subdiakon wraz z kielichem. Diakon nie podaje subdiako­nowi pateny. Wody się nie błogosławi. Okadzenia darów ofiar­nych dokonuje się podobnie jak w zwykłej Mszy św. z asystą. Po okadzeniu ołtarza okadza się tylko celebransa, po czym dia­kon oddaje kadzielnicę subdiakonowi i udaje się na swoje miejsce (za celebransa).

Na Panem nostrum przyklęka diakon sam i idzie na prawą stronę celebransa, by podać mu patenę, która leży na ołta­rzu pod korporałem, po prawej stronie.

Po Agnus Dei, które odmawia się wspólnie bez uderzania się w piersi, zamienia diakon z subdiakonem miejsce. Pax od­pada. Diakon śpiewa w miejsce Ite, missa est, nie odwra­cając się Requiescant in pace.

 

J. Ziółkowski, Mały ceremoniał dla kleryków i kapłanów, Poznań 1957.

Instrukcje dla organisty. 
Sposób gry do Mszy św.

     

Instrukcje dla organisty

 

 

Podczas, gdy kapłan z ministrantami udaje się do ołtarza, należy zagrać solo preludium do pieśni. Jeśli procesja jest dłuższa, można wykonać samodzielny utwór o uroczystym charakterze. Nie obowiązuje to od pierwszej niedzieli Adwentu do 24 grudnia włącznie i od środy popielcowej do Triduum Paschalnego. Grę solową dopuszcza się w III niedzielę Adwentu i IV Wielkiego Postu.

ASPERSJA

Kapłan po przyjściu do ołtarza, rozpoczyna samodzielnie antyfonę Asperges me. W razie potrzeby można poddać mu ton. Sposób śpiewania jest następujący:
„Asperges me” śpiewa kapłan a capella, resztę antyfony śpiewa schola. Werset Miserere aż do gwiazdki - kantor (kantorzy), po gwiazdce dołącza się schola. Potem początek Gloria Patri, również do gwiazdki śpiewa znów sam kantor, a od słów Sicut erat in principio włącza się reszta scholi. Na koniec wszyscy mają powtórzyć antyfonę do psalmu.
W taki sam sposób śpiewa się antyfonę Vidi aquam (od niedzieli wielkanocnej do Zesłania Ducha Świętego włącznie).
Bezpośrednio po antyfonie należy przeprowadzić z kapłanem następujący dialog:
K. Osténde nobis, Dómine, misericórdiam tuam. (w Okresie Wielkanocnym dodaje się Allelúia.)
W. Et salutáre tuum da nobis. (O.W.: Allelúia.)
K. Dómine exáudi oratiónem meam.
W. Et clamor meus ad te véniat.
K. Dóminus vobíscum.
W. Et cum spíritu tuo.
K. Orémus. Exáudi nos,… Per Christum Dóminum nostrum.
W. Amen.
W czasie, kiedy kapłan zmienia szaty, należy zagrać preludium do pieśni na Introit. Nie obowiązuje to w okresie Adwentu i Wielkiego Postu.

PIEŚŃ NA INTROIT

W chwili, kiedy kapłan u stopni ołtarza uczyni znak krzyża, należy rozpocząć pieśń lub, jeśli warunki pozwalają, antyfonę na Introit (którą wykonuje się tak samo, jak Asperges me). Jeśli można, należy ją skończyć wtedy, kiedy ministrant odmówi swoje Confiteor, co widać po tym, że się wyprostuje.

KYRIE ELEISON

Bezpośrednio po zakończeniu pieśni lub Introitu, śpiewa się Kyrie eleison. Sposób jego śpiewu jest następujący:
Pierwsze Kyrie eleison śpiewa kantor, drugie schola, trzecie znowu kantor. Christe eleison śpiewa schola, za drugim razem kantor, za trzecim znów schola. Kantor śpiewa kolejne Kyrie eleison, po nim znowu schola. Za ostatnim razem kantor śpiewa część Kyrie do pojedynczej gwiazdki, do dwóch gwiazdek jest melodia przeznaczona dla kantora i części scholi, natomiast po tych dwóch gwiazdkach, włączają się wszyscy. W praktyce, oraz w tych wypadkach, kiedy ostatni wers jest podzielony tylko na dwie części, można zrobić tak, że kantor śpiewa do pierwszej gwiazdki sam, a potem włączają się do śpiewu wszyscy.

GLORIA

Śpiewa się ją tylko wtedy, kiedy jest przepisana, czyli we wszystkie niedziele roku z wyjątkiem adwentowych i tych, które następują od siedemdziesiątnicy aż do świąt wielkanocnych oraz w święta. Jeśli jest potrzeba, należy poddać kapłanowi ton do jej intonacji. Śpiewa się ją w ten sposób:
Kapłan intonuje zdanie Gloria in excelsis Deo a capella.
Kolejne zdanie (Et in terra pax hominibus bonæ voluntatis.) śpiewa sam kantor. Schola dołącza się od następnego zdania, ale tylko do miejsca, w którym na nutach jest „podwójna kreska”. Owe kreski wyznaczają miejsce, w którym kantor i schola zmieniają się w śpiewie.
Amen jest śpiewane zawsze przez wszystkich. Zamiast naprzemiennego śpiewu kantora i scholi, można wprowadzić naprzemienny śpiew dwóch części chóru.
Po hymnie kapłan śpiewa Dominus vobiscum, na co należy mu odpowiedzieć Et cum spíritu tuo. Koniec oracji sygnalizują słowa Deus per ómnia sǽcula sæculórum. Wówczas należy odpowiedzieć Amen.

GRADUAŁ, ALLELUJA, TRAKTUS I SEKWENCJA

Po odśpiewaniu lekcji można zaśpiewać pieśń na Graduał. Jeśli śpiewy z Graduale Romanum wykonuje schola, wygląda to następująco:
Graduał rozpoczyna kantor śpiewając aż do gwiazdki, w którym to momencie dołącza się cała schola. Kantor sam śpiewa dalej werset, do którego również dołącza się schola po gwiazdce. W podobny sposób wykonuje się Traktus, z tym, że wersetów jest więcej i gwiazdka umieszczona jest tylko w ostatnim.
Pierwsze Allelúia śpiewa kantor, schola wykonuje drugie Allelúia z melizmatem. Werset wykonuje kantor, schola włącza się od miejsca, gdzie jest umieszczona gwiazdka i dalej w całości śpiewa raz Allelúia z melizmatem.
Sekwencję śpiewa na przemian kantor z chórem albo dwie części chóru na przemian ze sobą. Amen i Alelúia zawsze śpiewane są przez wszystkich.
Przed Ewangelią należy wygłosić z kapłanem poniższy dialog:
K. Dóminus vobíscum.
W. Et cum spíritu tuo.
K. Sequéntia Sancti Evangélii secúndum Mattháeum / Marcum / Lucam / Joánnem.
W. Glória tibi, Dómine.

CREDO

Po kazaniu (ew. po Ewangelii) kapłan wraca na środek ołtarza, aby zaintonować Credo. Odmawia się je we wszystkie niedziele i uroczystości. Jeżeli potrzeba należy poddać mu ton. Credo wykonuje się w ten sam sposób, jak Glorię.

OFFERTORIUM

Po Credo kapłan śpiewa Dóminus vobiscum, na co odpowiada mu się, jak zwykle. Po odpowiedzi, kapłan śpiewa Orémus. Po tym słowie, rozpoczyna się śpiew na Offertorium. Jeśli ma to być antofona na Offertorium, wówczas kantor rozpoczyna pierwsze słowa do gwiazdki, po których włącza się schola. Jeśli jest ona krótka, można po niej zaśpiewać utwór polifoniczny, jeśli jednak jest to zwykła pieśń, należy śpiewać aż do czasu, kiedy kapłan po umyciu rąk, skończy odmawiać pochylony modlitwę na środku ołtarza. Kiedy śpiew dobiegnie końca prędzej, wówczas można grać na organach solo, byle nie w czasie Adwentu i Wielkiego Postu.

PREFACJA, SANCTUS I KANON

Po śpiewie na Offertorium należy przeprowadzić z kapłanem taki dialog:
K. Per ómnia sǽcula sæculórum.
W. Amen.
K. Dóminus vobíscum.
W. Et cum spíritu tuo.
K. Sursum corda.
W. Habémus ad Dóminum.
K. Grátias agamus Dómino Deo nostro.
W. Dignum et justum est.
Kapłan śpiewa prefację, która najczęściej kończy się słowami …sine fine dicéntes. albo …una voce dicéntes. Po niej należy rozpocząć bez żadnych przygrywek ani innych wstępów Sanctus. Pierwsze Sanctus śpiewa kantor, potem dołącza się cała schola i śpiewa razem aż do końca. W czasie kanonu można grać na organach uroczysty utwór.
Kiedy kapłan czyni znaki krzyża Hostią, należy się przygotować, że za chwilę zaśpiewa Per ómnia sǽcula sæculórum. Należy na to odpowiedzieć Amen. Potem kapłan śpiewa wstęp do Modlitwy Pańskiej i samo Pater noster. Włączyć się należy dopiero, kiedy kapłan zaśpiewa Et ne nos indúcas in tentatiónem; należy wówczas zaśpiewać Sed líbera nos a malo.
Następnie po krótkiej cichej modlitwie kapłan znowu śpiewa Per ómnia sǽcula sæculórum i znów trzeba odpowiedzieć Amen. Bezpośrednio potem kapłan śpiewa Pax Dómini sit semper vobícum, na co odpowiada się Et cum spíritu tuo.

AGNUS DEI I ŚPIEW NA KOMUNIĘ

Po tej odpowiedzi śpiewa się Agnus Dei. Śpiew ten wykonuje się w ten sposób: kantor za każdym razem intonuje Agnus Dei, a schola dołącza się od słów qui tollis peccáta mundi.
Kiedy kapłan zaczyna rozdawać komunię wiernym, należy rozpocząć śpiew na komunię. Poza okresem Adwentu i Wielkiego Postu, można tu zagrać utwór organowy, pieśń w języku ludowym lub antyfonę na komunię z Graduale Romanum. Sposób wykonania tej antyfony jest taki sam jak Offertorium. Zgodnie z tradycją, śpiew tej antyfony powinien mieć miejsce dopiero podczas puryfikacji naczyń liturgicznych. Do tego czasu, jak powiedziano wyżej, można grać utwory organowe.
Po ukończeniu śpiewu należy odpowiedzieć kapłanowi Et cum spíritu tuo na wezwanie Dóminus vobíscum i Amen, kiedy zakończy orację. Następuje drugie wezwanie Dóminus vobiscum. Po odpowiedzi Et cum spíritu tuo kapłan intonuje Ite, missa est. W razie konieczności, można mu poddać ton. Na to wezwanie odpowiada się Deo grátias.

ZAKOŃCZENIE MSZY

W zależności od tradycji, pieśń (ew. utwór organowy) zaczyna się albo w czasie Ostatniej Ewangelii albo po jej odczytaniu. W pierwszym przypadku należy rozpocząć grę po słowach ministranta Glória tibi, Dómine (można ich nie usłyszeć. Wtedy widocznym znakiem będzie to, że kapłan uczynił znak krzyża na czole, ustach i piersi). W drugim przypadku poczekać aż kapłan skończy czytać tekst Ewangelii, a ministrant odpowiedziawszy Laus tibi, Christe, odłoży tablicę ołtarzową na miejsce. Jeśli pieśń zakończy się przed wejściem kapłana do zakrystii, należy zagrać solowy utwór na organach; nie dotyczy to oczywiście Adwentu i Wielkiego Postu.

Et introibo ad altare Dei, ad Deum, qui lætificat iuventutem meam

MINISTRANT

portal ministrantów posługujących w klasycznym rycie rzymskim

http://ministrant.krzyz.org/index.htm

---