Promocja zdrowia osób starszych

Cechy procesu starzenia się

• 1. Powszechne

• 2. Rozciągnięte w czasie

• 3. Postępujące jednokierunkowo

• 4. Uczestniczące w zaprogramowanej genetycznie ontogenezie

• 5. Nierówne dynamicznie

• 6. Mierzalne skalami

• 7. Prowadzące zawsze do starości jako stanu

• 8. Skojarzone z wysoką i odmienną w przebiegu chorobowością

• 9. Oceniane zawsze jako negatywne

• 10. Poznane tylko częściowo.

Czynniki przyspieszające proces starzenia się

• Obniżenie aktywności fizycznej

• Nieprawidłowe odżywianie

• Stres

• Złe warunki sanitarno-higieniczne

• Stosowanie używek

• Schorzenia

• Również pewne czynniki socjalne np.:

• Zmiana środowiska społecznego

• Niestabilność ekonomiczna

• Izolacja społeczna

• Brak rekreacji

• Niewłaściwy stosunek społeczeństwa do starości i ludzi starych

• Brak właściwego przygotowania do przyjęcia starości

W promocji zdrowia ludzi starszych akcentuje się:

• Aktywności fizycznej

• Aktywności umysłowej

• Racjonalnego żywienia

• Standardu życia

• Warunków sanitarno-higienicznych

• Przygotowania do starości

Cele promocji zdrowia ludzi w podeszłym wieku

• Celem promocji zdrowia ludzi w podeszłym wieku jest poprawa jakości ich życia. Miarą jakości życia ludzi starszych jest zasięg ich aktywności życiowej.

• CELE SZCZEGÓŁOWE:

• Zapobieganie fizycznym, psychicznym i jatrogennym zaburzeniom

• Przedłużenie okresu aktywności i niezależnego, samodzielnego życia

• Zapewnienie takiego systemu opieki, który umożliwi zachowanie autonomii jednostki, jej niezależność i gwarantuje odpowiednią jakość życia

• Zapobieganie stosowania różnego rodzaju opieki instytucjonalnej

• W przypadku choroby terminalnej minimalizowanie stresu pacjenta

• Opóźnianie konieczności stosowania różnego rodzaju świadczeń medyczno-opiekuńczych.

Sztuka starzenia się

• Podstawowe przepisy dotyczące życia na emeryturze:

• 1. Zachować - choćby z grubsza - podstawowe przepisy profilaktyki geriatrycznej (codzienna gimnastyka, spacery, prawidłowe odżywianie, różnorakie ćwiczenia pamięci i umysłu, odpowiednie rozrywki, kontakty towarzyskie).

• 2. Podjąć jakąś interesującą i pożyteczną działalność. Żyć nie tylko dla siebie, lecz i dla społeczeństwa.

• 3. Nie “odstawać” od świata i ludzi. Interesować się bieżącymi wydarzeniami, ubierać się modnie, lecz nie ekstrawagancko. Dbać o czystość i estetykę.

• 4. Wystrzegać się postawy egocentryzmu i zgryźliwego egoizmu przygniatającego otoczenie wiecznymi skargami, wymaganiami, pretensjami, gniewem i obrażaniem się. Nie narzucać swych rad, swej pomocy i towarzystwa tam, gdzie nie są one w danej chwili potrzebne i pożądane.

• 5. Pracować nad wyrobieniem w sobie postawy życzliwego i uczynnego altruizmu służąc pomocą i radą wszystkim, którzy o to proszą. Nawet najbiedniejszy i fizycznie upośledzony człowiek może wiele dobrego zrobić choćby przez to, że ofiaruje komuś nieco swego czasu, z uwagą wysłucha jego skarg, pocieszy go i podniesie na duchu. Taka czynna postawa zapewnia to, co w starości najważniejsze: sympatię, wdzięczność i szacunek otoczenia.

• 6. Umieć cieszyć się tym, co się posiada. Nie porywać się na wyczyny ponad siły. Starać się zachowywać we wszystkich poczynaniach umiar i rozsądek.

Opieka instytucjonalna nad pacjentem geriatrycznym:

Struktura, cele i zadania jednostek organizacyjnych opieki nad ludźmi starszymi

• I. Domy pomocy społecznej

Dom pomocy społecznej (DPS) to stacjonarna forma opieki, która może przybierać formy:

• dla ludzi starszych

• dla przewlekle chorych, z podziałem na różne kategorie schorzeń

• dla psychicznie chorych.

Pobyt w DPS ma charakter stały, tzn. pensjonariusze przebywają w nim dożywotnio. DPS dla osób starszych może posiadać łóżka/miejsca komercyjne, o wysokim standardzie oraz o standardzie obowiązującym.

Standard podstawowych usług świadczonych przez DPS dotyczy:

• warunków lokalowych

• wymagań względem pracowników

• zasad funkcjonowania domów

Według obowiązującego standardu DPS zapewnia mieszkańcom:

1. W zakresie potrzeb bytowych:

• pokoje 2 i 1 osobowe, dyżurka lekarska i pielęgniarska, gabinet zabiegowy

• rehabilitacja (kinezyterapia, fizykoterapia, hydroterapia)

• jadalnia

• pokój dziennego pobytu

• pokoje dydaktyczne

• gabinety dla terapii indywidualnej i grupowej

• świetlica terapii zajęciowej

• część administracyjna i gospodarcza

• pomieszczenia do przechowywania zwłok

• pomieszczenia sanitarne przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych

• kaplica

2. Usługi opiekuńcze polegające na:

• udzielaniu pomocy w podstawowych czynnościach życiowych

• podnoszeniu sprawności i aktywności mieszkańców

• niezbędnej pomocy w załatwianiu spraw osobistych

3. Usługi wspomagające polegające na:

• umożliwieniu udziału w terapii
  zajęciowej

• umożliwieniu realizacji potrzeb religijnych i kulturalnych

• zapewnieniu warunków do rozwinięcia samorządów mieszkańców

• stymulowaniu nawiązywania, utrzymania i rozwijania kontaktu z rodziną i środowiskiem

• działaniu zmierzającym do usamodzielnienia mieszkańca w miarę jego możliwości.

Dom świadczy również usługi w zakresie potrzeb zdrowotnych polegające na zapewnieniu opieki lekarskiej i pielęgnacyjnej, rehabilitacji leczniczej oraz możliwości korzystania z przysługujących uprawnień do świadczeń zdrowotnych.

Kolejnym wymogiem stawianym Domom jest prowadzenie indywidualnego planu opieki dla każdego mieszkańca przez zespół opiekuńczo-terapeutyczny z pracownikiem pierwszego kontaktu na czele. Jest to osoba wybrana przez mieszkańców spośród personelu zatrudnionego w DPS, której głównym zadaniem jest ochrona prywatności podopiecznego, wspieranie go w trudnych sytuacjach życiowych.

Ma on stworzyć platformę bliskości psychicznej, tzn:

• okazywać mieszkańcom zainteresowanie (jego osobą, samopoczuciem, kłopotami)

• pośredniczyć w rozwiązywaniu problemów powstałych na linii mieszkaniec - inny mieszkaniec, czy personel Domu

• dbać osobiście (i koordynować) o realizację potrzeb opiekuńczych, edukacyjnych, zdrowotnych i innych zaleceń wynikających z indywidualnego planu opieki

• kontaktować się z rodziną mieszkańca (jeśli ją posiada).

Podstawy prawne funkcjonowania:

• 1. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 roku o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408 z późn. zmianami)

• 2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 sierpnia 2000 roku w sprawie rejestru zakładów opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 74, poz. 864)

• 3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21 września 1992 roku w sprawie wymagań, jakimi powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej ( Dz. U. Nr 74, poz. 366 z późn. zmianami)

Struktura, cele i zadania jednostek organizacyjnych opieki nad ludźmi starszymi c.d.

• 4. Ustawa z dnia 29 listopada 1990 roku o pomocy społecznej ( Dz. U. Nr 64, poz. 414 z późn. zmianami)

• 5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 września 2000 roku w sprawie domów pomocy społecznej ( Dz. U. Nr 82, poz. 929)

• 6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 grudnia 1998 roku w sprawie sposobu i trybu kierowania osób do zakładów opiekuńczo-leczniczych i opiekuńczo-pielęgnacyjnych oraz szczegółowych zasad ustalania odpłatności za pobyt w tych zakładach (Dz. U. Nr 166, poz. 1265

• 7. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 czerwca 2000 roku w sprawie szczegółowych zasad i form współdziałania administracji publicznej z innymi podmiotami oraz wzorów ofert, umów i sprawozdań z realizacji zadań pomocy społecznej (Dz. U. Nr 55 poz. 662)

• 8. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 maja 1999 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania dotacji celowych z budżetu państwa na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych powiatów w zakresie pomocy społecznej (Dz. U. Nr 47)

• 9. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie wojewódzkim (Dz. U. Nr 91, poz. 576 z późn. zmianami)

• 10. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (Dz. U. Nr 91, poz. 578 z późn. zmianami)

• 11. Ustawa z dnia 13 października 1998 roku przepisy wprowadzające ustawy reformujące administracje publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 z późn. zmianami), i inne.

Stacjonarna opieka długoterminowa w zakładzie opiekuńczo - leczniczym

Definicja

• Jest to zakład stacjonarny udzielający całodobowych świadczeń zdrowotnych, obejmujących swoim zakresem leczenie, pielęgnację i rehabilitację osób nie wymagających hospitalizacji oraz zapewniający im pomieszczenia i wyżywienie odpowiednie do stanu zdrowia.

Cel zakładu opiekuńczo-leczniczego:

• Objęcie całodobową opieką i leczeniem osób, które przebyły ostrą fazę leczenia szpitalnego, mają ukończony proces diagnozowania, leczenia operacyjnego lub intensywnego leczenia zachowawczego, nie wymagają już dalszej hospitalizacji, jednak ze względu na stan zdrowia i stopień niepełnosprawności oraz brak możliwości samodzielnego funkcjonowania w środowisku domowym wymagają stałego nadzoru lekarskiego, profesjonalnej pielęgnacji i rehabilitacji.

ZOL zapewnia mieszkańcom:

• opiekę lekarską,

• opiekę pielęgniarską,

• leczenie farmakologiczne,

• zapewnienie niezbędnych konsultacji specjalistycznych,

• zapewnienie niezbędnych badań diagnostycznych,

• ustalenie i stosowanie diety,

• stymulację metodami terapeutycznymi i psychoterapeutycznymi do aktywności życiowej,

• przygotowanie rekonwalescenta i jego rodziny (opiekuna) do samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych,

• zapobieganie powikłaniom wynikającym z procesu chorobowego i unieruchomienia,

• zmniejszenie skutków upośledzenia ruchowego i przygotowanie do życia w społeczeństwie.

Podstawowe profile w ZOL:

• zakład opiekuńczo - leczniczy ogólny

• zakład opiekuńczo - leczniczy dla dzieci Zakład opiekuńczo-leczniczy o profilu ogólnym i dla dzieci może po spełnieniu warunków szczegółowych prowadzić opiekę nad chorymi w stanie apalicznym i nad chorymi mechanicznie wentylowanymi.

Tryb kierowania chorego do ZOL:

• Podstawą skierowania pacjenta do zakładu pielęgnacyjno-leczniczego jest:

• Wniosek lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, lub

• Wniosek lekarza prowadzącego pacjenta z oddziału szpitalnego, po zakończonym leczeniu w warunkach szpitalnych, wywiad pielęgniarki środowiskowo/rodzinnej - wraz z oceną wg zmodyfikowanej skali Barthel.

• Sposób i tryb kierowania osób do publicznego zakładu opiekuńczo-leczniczego oraz czas pobytu i zasady ustalania odpłatności za pobyt w tych zakładach określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu i trybu kierowania do zakładów opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych oraz szczegółowych zasad ustalania odpłatności za pobyt w tych zakładach (Dz. U. Nr 166 z 1998 r. poz.1265).

• W niepublicznych zakładach opiekuńczo-leczniczych decyzję o przyjęciu do zakładu wydaje dyrektor zakładu po zasięgnięciu opinii lekarza zakładu w oparciu o dokumentację określoną ww. rozporządzeniu. Przyjęcie w takim przypadku wymaga potwierdzenia płatnika

• Do zakładu opiekuńczo-leczniczego ogólnego nie może być przyjęty pacjent z chorobą psychiczną i w terminalnej fazie choroby nowotworowej.

• Kierownik zakładu opiekuńczo-leczniczego ma obowiązek poinformowania lekarza POZ o objęciu pacjenta opieką długoterminową.

• NFZ w ZOL finansuje jedynie świadczenia zdrowotne, nie ponosi natomiast kosztów wyżywienia i zakwaterowania, których finansowanie określa rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu i trybu kierowania do zakładów opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych oraz szczegółowych zasad ustalania odpłatności za pobyt w tych zakładach (Dz. U. Nr 166 z 1998 r. poz.1265).

• NFZ w ZOL finansuje jedynie pobyty pacjentów, którzy w skali Barthel sklasyfikowani zostali na poziomie od 0 do 40 punktów.

• W przypadku uzyskania wyższej punktacji zakwalifikowanie pacjenta do dalszej opieki w ZOL wymaga indywidualnej zgody NFZ. Należy wówczas oceniać stan pacjenta przy użyciu skali Barthel raz w miesiącu.

• Zasada ta nie dotyczy finansowania pobytów pacjentów przebywających w ZOL-ach dla dzieci.

• W uzasadnionych przypadkach i w porozumieniu z lekarzem zakładu pacjent może uzyskać przepustkę. W tych przypadkach jest zabezpieczony w leki i materiały medyczne wydane przez zakład.

• Maksymalny czas przepustki to 10 procent ogólnego czasu pobytu pacjenta w zakładzie. Płatnik pokrywa 50% procent wartości osobodnia.

• ZOL nie jest domem pomocy społecznej. Zakład taki przeznaczony jest dla osób mających określone problemy zdrowotne, istotne deficyty w samoopiece oraz wymagających nadzoru specjalistycznego. Nie mogą więc trafiać tam ubezpieczeni, kwalifikujący się do domów pomocy społecznej lub u których jedynym wskazaniem do objęcia opieką jest trudna sytuacja socjalna.

Standardowy pakiet świadczeń:

• Świadczenia lekarskie,

• Świadczenia pielęgniarskie,

• Rehabilitacja zgodnie z zaleceniem lekarza,

• Badania i terapia psychologiczna,

• Terapia zajęciowa,

• Leczenie farmakologiczne,

• Leczenie dietetyczne,

• Zabezpieczenie w leki i wyroby medyczne zlecone przez lekarza zakładu,

• Zapewnienie konsultacji specjalistycznych,

• Zapewnienie podstawowych badań, zgodnie z zakresem lekarza POZ,

• Edukacja i poradnictwo zdrowotne,

• Zapewnienie zleconego transportu,

• Pomoc w nabywaniu przedmiotów ortopedycznych, środków pomocniczych oraz materiałów medycznych,

Zakład powinien mieć ustalone i opisane standardy dotyczące głównie:

• profilaktyki i leczenia odleżyn,

• podnoszenia i przemieszczania pacjentów,

• pielęgnowania chorych z problemem nie trzymania moczu i stolca,

• usprawniania,

• postępowania z pacjentem po zgonie,

• monitorowania zakażeń wewnątrzzakładowych.

Skład zespołu do zapewnienia opieki dla 60 chorych:

• Lekarze: minimum 1,5 etatu,

• Pielęgniarki: przy określeniu potrzeb kadrowych należy wykorzystać Rozporządzenie MZ z dnia 21 grudnia 1999 r. w sprawie sposobu ustalania minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w zakładach opieki zdrowotnej - Dz.U. Nr 111 poz. 1314,

• Pracownik socjalny/pielęgniarka społeczna: 0,5 etatu,

• Psycholog: 0,5 etatu,

• Rehabilitant/fizykoterapeuta: 2 etaty,

• Terapeuta zajęciowy: 0,5 etatu,

• Dietetyk: w zależności od potrzeb.

Warunki lokalowe

• Pomieszczenia dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz z zachowaniem prawa pacjenta do intymności,

• Sale chorych (dopuszcza się sale o większej ilości łóżek z zapewnieniem dostępu do łóżka z trzech stron i swobodnego korzystania ze sprzętu pielęgnacyjnego, rehabilitacyjnego i wspomagającego)

• Gabinet lekarski i zabiegowo - pielęgniarski,

• Gabinet rehabilitacyjny,

• Sala dziennego pobytu,

• Jadalnie, stołówka,

• Izolatka,

• Pro morte,

• Wskazany gabinet do prowadzenia psychoterapii,

• Wskazany gabinet terapii zajęciowej,

• Wskazany aneks kuchenny.

Wyposażenie zakładu:

• Łóżka szpitalne (zwykłe i łamane), o regulowanej wysokości i wyposażone w ruchome barierki zabezpieczające chorego przed wypadnięciem lub/i z oprzyrządowaniem do rehabilitacji,

• Sprzęt zapobiegający powstawaniu odleżyn (materace przeciwodleżynowe zmiennociśnieniowe na każde łóżko, inny dostępny sprzęt i materiały przeciwodleżynowe),

• Sprzęt ułatwiający pielęgnację chorego (zintegrowany system do higieny ciała, podnośnik, ławeczka do każdej wanny, parawany, tkaniny ślizgowe i inne),

• Wyposażenie gabinetu rehabilitacyjnego (UGUL, komplet podwieszek i ciężarków, rower do rehabilitacji, piłki lekarskie, rotor, materace do rehabilitacji, drabinki, poręcz do nauki chodzenia, sprzęt do fizykoterapii, aqawibron),

• Wyposażenie gabinetu terapii zajęciowej (stoły do terapii zajęciowej, przybory do malowania i wyklejania, sprzęt do nauki czynności życia codziennego, sprzęt do muzykoterapii, sprzęt do gier i zabaw, podręczny księgozbiór i prasa, radiomagnetofon, kamera video, telewizor, magnetowid, video kasety, tablice do pisania, podstawowe instrumenty muzyczne).

Wymagany sprzęt medyczny:

• Koncentrator tlenu lub inne dostępne źródło tlenu,

• Ssak elektryczny,

• Inhalatory,

• Glukometr,

• Aparat do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi,

• Aparat Ekg,

• Zestaw do udzielania pierwszej pomocy lekarskiej,

• Pompy infuzyjne,

• Kule, laski, balkoniki, chodziki, wózki inwalidzkie.

• Dokumentacja medyczna prowadzona zgodnie z obowiązującymi przepisami w tym zakresie.

Stacjonarna opieka długoterminowa w zakładzie opiekuńczo-pielęgnacyjnym

Zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy

• Udziela całodobowych świadczeń zdrowotnych, które obejmują swoim zakresem pielęgnację, opiekę i rehabilitację osób nie wymagających hospitalizacji oraz zapewnia im kontynuację leczenia farmakologicznego, pomieszczenie i wyżywienie odpowiednie do stanu zdrowia, a także prowadzi edukację zdrowotną tych osób i członków ich rodzin.

Cel zakładu pielęgnacyjno-opiekuńczego

• zapewnienie okresowej intensywnej opieki pielęgniarskiej:

• rekonwalescentom, umożliwiającej im powrót do środowiska zamieszkania i w miarę możliwości samodzielne funkcjonowanie,

• osobom przewlekle chorym, które ze względu na stan zdrowia wymagają stacjonarnej pielęgnacji i opieki.

Świadczenia medyczne w ZP-O obejmują:

• całodobowe kompleksowe działania pielęgnacyjne wynikające z diagnozy pielęgniarskiej,

• opiekę lekarską,

• leczenie farmakologiczne,

• niezbędne konsultacje specjalistyczne,

• podstawowe badania diagnostyczne (wykaz wg zakresu lekarza poz),

• ustalenie i stosowanie diety,

• stymulację metodami terapeutycznymi i psychoterapeutycznymi do aktywności życiowej,

• przygotowanie rekonwalescenta i jego rodziny (opiekuna) do samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych,

• zapobieganie powikłaniom wynikającym z procesu chorobowego i unieruchomienia,

• zmniejszenie skutków upośledzenia ruchowego i przygotowanie do życia w społeczeństwie.

Podstawowe profile w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych:

• zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy ogólny

• zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy dla dzieci

Tryb kierowania chorego do ZP-O:

• Podstawą skierowania pacjenta do zakładu pielęgnacyjno-opiekuńczego jest:

• Wniosek lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, lub

• Wniosek lekarza prowadzącego pacjenta z oddziału szpitalnego, po zakończonym leczeniu w warunkach szpitalnych, wywiad pielęgniarki środowiskowo/ rodzinnej wraz z oceną wg zmodyfikowanej skali Barthel,

• Sposób i tryb kierowania osób do zakładu pielęgnacyjno-opiekuńczego jest taki jak w przypadku ZOL

• W zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym chory może przebywać czasowo. Czas pobytu pacjenta w ZOP wynosi do 6 miesięcy (nie dotyczy pacjentów w stanie apalicznym i dzieci). Przedłużenie czasu pobytu wymaga akceptacji NFZ. Kierownik ZOP ma obowiązek poinformowania lekarza poz o objęciu pacjenta opieką długoterminową.

Zasady rozliczeń zakładu pielęgnacyjno-opiekuńczego:

• Zasady odpłatności takie jak w ZOL

• W przypadku gdy zaistnieje konieczność hospitalizacji chorego przebywającego w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym NFZ finansuje pobyt chorego w szpitalu.

• W uzasadnionych przypadkach i w porozumieniu z lekarzem zakładu pacjent może uzyskać przepustkę. W tych przypadkach jest zabezpieczony w leki i materiały medyczne wydane przez zakład. Świadczeniodawca zobowiązany jest do udokumentowania informacji o pobycie ubezpieczonego na przepustce.

Standardowy pakiet świadczeń:

• Świadczenia pielęgniarskie,

• Świadczenia lekarskie (nie mniej niż 2 razy w tygodniu wizyta lekarska oraz na wezwanie w razie potrzeby),

• Rehabilitacja zgodnie z zaleceniem lekarza,

• Badania i terapia psychologiczna,

• Terapia zajęciowa,

• Leczenie farmakologiczne,

• Leczenie dietetyczne,

• Zabezpieczenie w leki i wyroby medyczne zlecone przez lekarza zakładu,

• Zapewnienie konsultacji specjalistycznych ,

• Zapewnienie podstawowych badań, zgodnie z zakresem lekarza POZ,

• Edukacja i poradnictwo zdrowotne,

• Zapewnienie zleconego transportu,

• Pomoc w nabywaniu przedmiotów ortopedycznych, środków pomocniczych oraz materiałów medycznych,

Zakład powinien stosować standardy dotyczące głównie:

• profilaktyki i leczenia odleżyn,

• podnoszenia i przemieszczania pacjentów,

• pielęgnowania chorych z problemem nie trzymania moczu i stolca,

• usprawniania,

• postępowania z pacjentem po zgonie,

• monitorowanie zakażeń wewnątrzzakładowych.

Skład zespołu do zapewnienia opieki dla 60 chorych:

• Lekarze: minimum 0,5 etatu,

• Pielęgniarki: przy określeniu potrzeb kadrowych należy wykorzystać Rozporządzenie MZ z dnia 21 grudnia 1999 r. w sprawie sposobu ustalania minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w zakładach opieki zdrowotnej - Dz. U. Nr 111 poz. 1314),

• Pracownik socjalny/pielęgniarka społeczna: 0,5 etatu,

• Psycholog: 0,5 etatu,

• Rehabilitant/fizykoterapeuta: 2 etaty,

• Terapeuta zajęciowy: 0,5 etatu,

• Dietetyk: w zależności od potrzeb.

• Pielęgniarki - kwalifikacje zgodne z Rozporządzeniem MZ i OS w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w publicznych zakładach opieki zdrowotnej z dnia 29 marca 1999 r. (Dz. U. Nr 30 poz. 300).

Warunki lokalowe

• Wymagania takie jak w ZOL

Wyposażenie zakładu:

• Takie jak w ZOL

Wymagany sprzęt medyczny:

• Koncentrator tlenu lub inne dostępne źródło tlenu,

• Ssak elektryczny,

• Inhalatory,

• Glukometr,

• Aparat do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi,

• Aparat Ekg,

• Zestaw do udzielania pierwszej pomocy lekarskiej,

• Pompy infuzyjne,

• Kule, laski, balkoniki, chodziki, wózki inwalidzkie.

Pielęgniarska opieka długoterminowa

z rozporządzenia Prezesa NFZ z dn. 16 listopada 2011 roku.

1. pielęgniarska opieka długoterminowa jest to opieka nad przewlekle chorymi przebywającymi w domu, którzy nie wymagają hospitalizacji w oddziałach lecznictwa stacjonarnego, a ze względu na istniejące problemy zdrowotne wymagają systematycznej, intensywnej opieki pielęgnacyjnej udzielanej w warunkach domowych;

2. do pielęgniarskiej opieki długoterminowej domowej mogą być zakwalifikowani świadczeniobiorcy przewlekle chorzy somatycznie i psychosomatycznie oraz psychicznie chorzy z wyłączeniem ostrej fazy choroby psychicznej, niezdolni do samoopieki i samopielęgnacji, którzy w ocenie kartą oceny świadczeniobiorcy uzyskali od 0 do 40 punktów; w przypadku psychicznie chorych będących w ostrej fazie choroby, świadczenia zabezpieczone są zgodnie z zarządzeniem Prezesa Funduszu w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień oraz rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 30 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień (Dz. U. Nr 140, poz. 1146 z późn. zm.);

3. po otrzymaniu skierowania wystawionego przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, które zawiera niezbędne informacje określone w załączniku nr 7 do zarządzenia oraz karty oceny świadczeniobiorcy, której wzór określa załącznik nr 3 do rozporządzenia, pielęgniarka opieki długoterminowej domowej ustala ze świadczeniobiorcą lub rodziną lub opiekunem faktycznym świadczeniobiorcy termin pierwszej wizyty, w trakcie której dokonuje ponownej oceny stanu świadczeniobiorcy skalą Barthel oraz ustala plan opieki w oparciu o rozpoznane problemy pielęgnacyjne; pielęgniarka opieki długoterminowej zapoznaje świadczeniobiorcę oraz jego rodzinę lub opiekunów faktycznych ze sporządzonym planem opieki oraz z zasadami zabezpieczenia środków medycznych niezbędnych do realizacji świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych;

4. pielęgniarka zapewnia wyroby medyczne zgodnie z wyposażeniem nesesera pielęgniarskiego, o którym mowa w załączniku nr 4 część III pkt 2 rozporządzenia; świadczeniobiorca lub jego rodzina lub opiekun faktyczny zapewnia środki higieniczne i opatrunkowe, leki i inne wyroby medyczne zlecone przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego;

5. zużyte w trakcie wykonywania czynności pielęgnacyjnych wyroby medyczne, mogące stanowić zagrożenie epidemiologiczne, świadczeniodawca realizujący świadczenie, zobowiązany jest zabezpieczyć, przechowywać i utylizować zgodnie z odrębnymi przepisami;

6. w pielęgniarskiej opiece długoterminowej domowej pielęgniarka wykonuje czynności określone w załączniku nr 8 do zarządzenia; po ich wykonaniu fakt ten odnotowuje w karcie czynności pielęgniarskich wraz z datą ich wykonania, co zostaje potwierdzone podpisem świadczeniobiorcy lub jego rodziny lub opiekuna faktycznego;

7. podczas każdej wizyty w domu pacjenta pielęgniarka dokonuje w dokumentacji medycznej wpisu obserwacji pielęgniarskich, poświadczonych pieczęcią, własnoręcznym podpisem wraz z datą;

8. czynności, o których mowa w pkt. 6, pielęgniarka sprawozdaje w raporcie statystycznym;

9. w okresie sprawowania opieki pielęgniarka monitoruje stan świadczeniobiorcy przy wykorzystaniu oceny według skali Barthel i w zależności od stwierdzonych zmian, modyfikuje realizowany dotychczasowo plan opieki; fakt dokonania zmian oraz informacje dotyczące przyczyn i zakresu dokonanych zmian pielęgniarka odnotowuje w prowadzonej dokumentacji medycznej świadczeniobiorcy;

10. ocena, o której mowa w pkt 9, odbywa się na koniec każdego miesiąca; w przypadku gdy świadczeniobiorca uzyskał więcej niż 40 punktów, Fundusz zaprzestaje finansowania za kolejny miesiąc kalendarzowy;

11. w przypadku stwierdzenia przez pielęgniarkę w trakcie wizyty u świadczeniobiorcy, zmian w jego stanie zdrowia świadczących o zaostrzeniu choroby lub wystąpieniu powikłań, zobowiązana jest ona do:

1. niezwłocznej konsultacji zaistniałej sytuacji z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej, do którego zadeklarowany jest świadczeniobiorca,

2. w razie konieczności - do wezwania zespołu ratownictwa medycznego;

1. pielęgniarka opieki długoterminowej domowej zobowiązana jest do powiadomienia lekarza i pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej, do których świadczeniobiorca złożył deklaracje wyboru, o terminie rozpoczęcia i zakończenia udzielania świadczeń oraz w ramach bieżącej współpracy w okresie objęcia opieką, o istotnych zmianach w stanie zdrowia świadczeniobiorcy, w tym takich, które skutkują ustaniem przyczyn kwalifikujących świadczeniobiorcę do pielęgniarskiej opieki długoterminowej;

2. powiadomienia, o którym mowa w pkt 12, pielęgniarka opieki długoterminowej domowej dokonuje w formie pisemnej także przy użyciu poczty elektronicznej
   w ciągu 3 dni, a o istotnych zmianach w stanie zdrowia informuje w dniu ich stwierdzenia;

3. w przypadku, gdy termin pierwszej wizyty w ramach sprawowania pielęgniarskiej opieki długoterminowej domowej, jest rozbieżny z terminem rozpoczęcia realizacji zabiegów określonych na skierowaniu lekarza ubezpieczenia zdrowotnego w tym iniekcje, zmiana opatrunków, pielęgniarka opieki długoterminowej domowej, informuje świadczeniobiorcę o konieczności zgłoszenia się do pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej, w celu realizacji zleceń lekarskich;

4. pielęgniarka opieki długoterminowej domowej nie może realizować jednocześnie zadań pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej oraz zadań pielęgniarki w domu pomocy społecznej;

5. świadczenia pielęgniarskie wynikające z zachowania ciągłości procesu leczenia i pielęgnacji po godzinie 20 do 8 rano dnia następnego, zapewnia w ramach sprawowanej opieki świadczeniodawca realizujący umowę o udzielanie świadczeń w zakresie nocnej i świątecznej opieki medycznej.

Problemy pielęgnacyjne wynikające z procesu starzenia się człowieka

Problemy pielęgnacyjne

1. Suchość skóry, tendencja do pęknięć

CEL: Zapobieganie infekcjom

2. Skłonność do zaparć

CEL: Zapobieganie lub likwidacja zaparć

3. Zwiększona łamliwość kości

CEL: Zapewnienie bezpieczeństwa i sprawnego poruszania się. Zapobieganie upadkom.

4. Nietrzymanie moczu i stolca

CEL: Zapewnienie higieny ciała i otoczenia

5. Zaburzenia słuchu i komunikowania się

CEL: Zapewnienie sprawnego porozumiewania się

6. Niedowidzenie

CEL: Ułatwienie orientacji

7. Zaburzenia pamięci świeżej

CEL: Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego

8. Uczucie osamotnienia

CEL: Aktywizacja społeczna, poprawa nastroju

9. Niepokój o zdrowie, o rodzinę

CEL: Zmniejszenie niepokoju

10. Zwiększona skłonność do infekcji

CEL: Zapobieganie infekcjom

11. Skłonność do powikłań w wyniku długotrwałego unieruchomienie

CEL: Zapobieganie lub likwidowanie powikłań

12. Zmniejszenie wydolności układu sercowo-naczyniowego i oddechowego

CEL: Zapewnienie bezpieczeństwa

13. Zmniejszone łaknienie

CEL: Poprawa łaknienia

14. Zmniejszone pragnienie

CEL: Zwiększenie podaży płynów

15. Osłabienie

CEL: Zapewnienie bezpieczeństwa, ograniczenie wysiłku

16. Mała aktywność fizyczna

CEL: Zwiększenie aktywności fizycznej

17. Kłopoty z zasypianiem

CEL: Ułatwienie zasypiania

Suchość skóry, tendencja do pęknięć

CEL: Nawilżenie skóry, zapobieganie infekcjom

PLAN:

• higiena ciała - mydło pH 5,5

• osuszanie miękkim ręcznikiem

• delikatny masaż ręcznikiem

• natłuszczanie skóry oliwką, lotionem

• miękka, delikatna bielizna bawełniana

• obserwacja stanu skóry, zwłaszcza przy używaniu przylepców

• żywienie pacjenta oparte na bogatobiałkowej diecie z dużą zawartością wit. A, C i cynku

• włączenie pacjenta do samoopieki a rodzinę do opieki nieprofesjonalnej

Skłonność do zaparć

CEL: Zapobieganie lub likwidacja zaparć

PLAN:

• dieta lekkostrawna, bogata w błonnik

• podawanie soków, warzyw i owoców (np.; jabłka pieczone, śliwki suszone)

• aktywizacja ruchowa (pobudzenie perystaltyki jelit)

• domowe środki przeczyszczające - herbaty ziołowe

• masowanie brzucha zgodnie z ruchem wskazówek zegara

• dbanie o regularne wypróżnienia, swobodny dostęp do łazienki w porze wypróżnienia

• stała pora wypróżnienia

• u pacjentów leżących zmiana pozycji - układanie na brzuchu

• w razie potrzeby wykonanie lewatywy oczyszczającej (enema, kroplowy wlew doodbytniczy)

Zwiększona łamliwość kości

CEL: Zapewnienie bezpieczeństwa i sprawnego poruszania się. Zapobieganie upadkom.

PLAN:

• żywienie bogate w jony wapniowe i wit. D3

• stosowanie środków kompensacyjnych, udogodnień (laski, balkoniki, poręcze, maty antypoślizgowe, obuwie nieśliskie, dobrze utrzymujące stopę)

• zwiększenie aktywności ruchowej, u pacjentów leżących ćwiczenia bierne i czynne

Nietrzymanie moczu i stolca

CEL: Zapewnienie higieny ciała i otoczenia, zapobieganie odparzeniom i odleżynom

PLAN:

• zwrócenie uwagi, by pacjent nie ograniczał jedzenia i picia

• łóżko zabezpieczone nieprzemakającym podkładem

• pielęgnacja i higiena intymnych części ciała

• stosowanie pieluchomajtek, wkładek zabezpieczających

• udzielanie wsparcia psychicznego

• umożliwienie wytworzenia automatyzmu oddawania moczu i stolca przez systematyczny dostęp do WC (np.: co dwie godziny)

• zapewnienie intymności podczas wykonywania czynności

• stosowanie środków zapobiegającym odleżynom, odparzeniom (np.: płyn PC 30V, wietrzenie pośladków, krocza)

• zapewnienie wsparcia psychicznego

Zaburzenia słuchu i komunikowania się

CEL: Zapewnienie sprawnego porozumiewania się

PLAN:

• mówić wyraźnie, niezbyt głośno, z dobrą artykulacją

• stawać przed osoba starszą, (nie zagadywać od tyłu) tak aby widziała ona twarz i ruchy warg rozmówcy

• gdy pacjent nie rozumie, powtórzyć zdanie, starać się o uzyskanie odpowiedzi zwrotnej

• mówić po stronie lepiej słyszącego ucha

• stosować aparat słuchowy

• wizyta u laryngologa

Niedowidzenie

(upośledzenie orientacji zwiększa podatność na lęk i w konsekwencji gotowość do różnego rodzaju reakcji obronnych)

CEL: Ułatwienie orientacji, poprawa widzenia

PLAN:

• informować o każdej wykonywanej czynności

• wizyta u okulisty, dobór odpowiednich szkieł

• dostosowanie topografii mieszkania do potrzeb chorego

• zapewnienie pomocy w poruszaniu się i przemieszczaniu poza mieszkaniem

• pomoc w czynnościach domowych oraz usamodzielnianiu się

• zwrócić uwagę, że niewidomy jest bardzo wrażliwy na nastroje i emocje, wyczuwa sygnały pozazmysłowe

• stosowanie sprzętu wspomagającego

Zaburzenia pamięci świeżej

CEL: Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego, ułatwienie orientacji

PLAN:

• zapewnienie stałości topografii w miejscu pobytu, nie zmieniać miejsca położenia przedmiotów osobistych

• podtrzymywanie aktywności umysłowej

• zapewnienie dostępu do aktualnych informacji - prasa, radio, telewizja

• rozmowa z pacjentem - przypominanie aktualnej dat, aktualnych wiadomości

• zapewnienie kontaktów ze znajomymi, udział w życiu społeczności lokalnej - włączenie organizacji pomocowych -np. grupy charytatywne z parafii, wolontariat ze szkoły

• trening pamięci świeżej - uczenie się słówek, rozwiązywanie krzyżówek

• wyrabianie nawyku rutynowego wykonywania czynności codziennych (toaleta, posiłki, angażowanie do prostych czynności manualnych)

• poważne taktowanie podstawowych potrzeb pacjenta

• udzielanie wsparcia w pokonywaniu trudności

Uczucie osamotnienia

CEL: Aktywizacja społeczna, poprawa nastroju

PLAN:

• ułatwienie i zachęcanie do kontaktów z rodziną i sąsiadami

• pozyskanie zaufania pacjenta

• okazanie sympatii i życzliwości, serdeczności, gotowość do niesienia pomocy

• aktywizacja przez terapię zajęciową

• zachęcanie do aktywności fizycznej - wyjście na spacer

• zadbanie o wystrój wnętrza - jasne, optymistyczne kolory

• zapewnienie komfortu psychicznego - niwelowanie bólu i innych dolegliwości

• nadzór nad farmakoterapią

• zachęcanie do kontaktów towarzyskich i pomoc w dotarciu do miejsca spotkania

• zainteresowanie problemami pacjenta i pomoc w ich rozwiązywaniu

• zapewnienie kontaktu z organizacjami pomocowymi

• utwierdzenie pacjenta w przekonaniu, że jest człowiekiem wartościowym

• odwrócenie uwagi od przykrych przeżyć

Niepokój o zdrowie, o rodzinę

CEL: Zmniejszenie niepokoju

PLAN:

• próbować rozwiązać problem w sposób bezpośredni, nie stosować leków uspokajających baz porozumienia z lekarzem

• osoba błąkająca się po korytarzu potrzebuje życzliwego słowa, czasem zaprowadzenia do toalety, podania czegoś do picia lub jedzenia, odprowadzenia do pokoju

• czasem podanie leku przeciwbólowego lub nasercowego

• postępowanie troskliwe

• uprzedzanie i informowanie o wykonywanych zabiegach i czynnościach pielęgnacyjnych

Zwiększona skłonność do infekcji

CEL: Zapobieganie infekcjom

PLAN:

• zachowanie czystości i aseptyki

• ochrona przed wychłodzeniem organizmu

• stosowanie szczepień ochronnych (przeciw grypie)

• dbałość o higienę osobista i otoczenia (toaleta, mycie włosów, obcinanie paznokci)

• zwiększenie odporności poprzez podawanie preparatów witaminowych

• zwracanie uwagi, by opiekunowie i osoby odwiedzające nie były przeziębione

• obserwacja stanu skóry

• zapewnienie odpowiedniej temperatury w pomieszczeniu, nie przegrzewanie chorego

Skłonność do powikłań w wyniku długotrwałego unieruchomienia

(odleżyny, odparzenia, zapalenie płuc, zakażenie dróg moczowych, zaparcia, przykurcze
w stawach i zaniki mięśniowe, powikłania zatorowo-zakrzepowe)

CEL: Zapobieganie lub likwidowanie powyższych powikłań

PLAN:

• prawidłowe ścielenie łóżka

• stosowanie materaca przeciwodleżynowego, udogodnień

Skłonność do powikłań w wyniku długotrwałego unieruchomienia

• natłuszczanie skóry (np.: oliwką, lotionem, płyn PC 30V)

• wysadzanie do fotela, gdy nie ma przeciwwskazań

• u pacjenta leżącego zmiana pozycji co dwie godziny, dokumentowanie zmian pozycji

• utrzymanie higieny ciała

• gimnastyka oddechowa, ćwiczenia czynne, bierne, izometryczne

• nacieranie i oklepywanie klatki piersiowej 3 x dziennie (gdy brak przeciwwskazań)

• profilaktyka przeciwzakrzepowa (zgodnie ze standardem - np.: Fraxiparyna s.c.)

• dokładna toaleta ciała

• dieta bogatobiałkowa, bogata w błonnik

Zmniejszenie wydolności układu sercowo-naczyniowego i oddechowego, osłabienie

CEL: Zapewnienie bezpieczeństwa, zapobieganie przemęczaniu się pacjenta

PLAN:

• oszczędzanie wysiłku

• dokonywanie i dokumentowanie pomiarów

• dieta uboga w sól, lekkostrawna

• systematyczne podawanie leków

• psychiczne wsparcie chorego

• dostosowanie wysiłku do wydolności i możliwości pacjenta

• zmniejszenie lęku, zachowanie spokoju

• pomoc w czynnościach dnia codziennego

Zmniejszone łaknienie

CEL: Poprawa łaknienia, poprawa stanu odżywienia pacjenta

PLAN:

• współpraca z dietetyczką i rodziną

• ustalenie optymalnych pór podawania posiłków

• uwzględnienie upodobań smakowych pacjenta

• sprawdzenie możliwości przyjmowania i żucia posiłków - stan jamy ustnej, uzębienie, dopasowana proteza zębowa

• dopasowanie konsystencji pokarmów do możliwości żucia i przełykania

• urozmaicenie posiłków, podawanie posiłków częściej (5 razy na dobę) w mniejszych ilościach

• nadzór w czasie przyjmowania posiłków, ewentualna pomoc albo karmienie chorego

• optymalna temperatura posiłków (zapobieganie oparzeniom)

• kontrola wypróżnień

Zmniejszone pragnienie

CEL: Zwiększenie podaży płynów, zapobieganie zaburzeniom wodno-elektrolitowym

PLAN:

• współpraca z innymi członkami zespołu terapeutycznego, rodziną

• zapewnienie bezpiecznego i wygodnego dostępu do płynów (stolik „przyjaciel”, kubek z rurką, kubek z dzióbkiem)

• płyny o temperaturze pokojowej

• podaż płynów w małych ilościach (100 ml), częściej z uwzględnieniem upodobań smakowych

• uzupełnienie niedoborów elektrolitowych

• prowadzenie karty bilansu płynów, ewentualne nawadnianie dożylne

Mała aktywność fizyczna

CEL: Zwiększenie aktywności fizycznej

PLAN:

• poranna gimnastyka

• spacery

• udział w ćwiczeniach rehabilitacyjnych

• włączenie do samoopieki

• zachęcanie do zwiększenia aktywności fizycznej (z uwzględnieniem wydolności organizmu człowieka starszego)

Kłopoty z zasypianiem

CEL: Ułatwienie zasypiania

PLAN:

• wietrzenie sali przed snem

• prześcielenie łóżka

• kąpiel lub toaleta w łóżku

• podanie ciepłego płynu (np.: mleko) przed snem

• zapewnienie spokoju i ciszy

• zmniejszenie lęku, niepokoju poprzez rozmowę, zapewnienie o obecności i pomocy w razie potrzeby

• podanie zleconych leków nasennych

Piśmiennictwo:

• Zahradniczek K., red: Wprowadzenie do pielęgniarstwa. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2004

• Kocemba J., Grodzicki T. (red): Zarys gerontologii klinicznej. Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego UJ, Kraków 2000.

• Schiefele J., Staudt I., Dach M.: Pielęgniarstwo geriatryczne. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 1998.

Zastosowanie skal do oceny sprawności psychoruchowej w planowaniu opieki nad pacjentem w podeszłym wieku.

W celu zapewnienia osobie w wieku starszym profesjonalnej opieki pielęgniarskiej, lekarskiej, socjalnej konieczne jest dobre rozpoznanie stanu bio-psycho-społecznego, ocena stopnia jego sprawności ruchowej, psychicznej oraz samoobsługowej. Ocena ta pozwoli na zaplanowanie działań pielęgnacyjnych, leczniczych, rehabilitacyjnych, które przyczynią się do poprawy sprawności i zaktywizowania osoby starszej w środowisku szpitalnym, domowym czy podczas pobytu w Domu Pomocy Społecznej. Pozwoli również na określenie zakresu koniecznej pomocy, jaka powinna być świadczona seniorowi. Aby ocena stanu była trafna i obiektywna wymaga zastosowania odpowiedniego narzędzia. W piśmiennictwie podanych jest wiele skal, które pomocne są w ocenie zarówno sprawności ruchowej, jak i psychicznej, umysłowej, oraz sprawności samoobsługowej. W niniejszym opracowaniu postaram się pokrótce zapoznać Państwa z wybranymi skalami, które być może okażą się przydatne i ułatwią Państwu planowanie opieki nad osobami w podeszłym wieku.

W geriatrii szczególnie podkreśla się znaczenie całościowej oceny stanu osoby starszej. Badanie podmiotowe i przedmiotowe nie zawsze dostarcza pełnej oceny stanu zdrowia i niewydolności pacjenta w podeszłym wieku. Do ustalenia zdolności osoby starszej do samodzielnego funkcjonowania oraz do określenia zakresu ingerencji leczniczej i koniecznej opieki służy Całościowa Ocena Geriatryczna. (COG). Jest to wielokierunkowy, zintegrowany proces diagnostyczny, którego celem jest ustalenie zakresu zaburzenia dobrostanu biologicznego, psychicznego i społecznego oraz ustalenie priorytetów leczniczo - pielęgnacyjno - rehabilitacyjnych, potrzeb i możliwości zapewnienia dalszego leczenia/rehabilitacji/opieki (dom, dom opieki, zakład opiekuńczo - leczniczy, oddział szpitalny). Najbardziej korzystne jest przeprowadzenie COG przez zespół złożony z grupy specjalistów różnych dziedzin, w tym lekarza, pielęgniarki, psychologa, rehabilitanta i pracownika socjalnego. Bardzo ważną rolę odgrywa również współpraca z rodziną chorego. COG obejmuje cztery główne dziedziny: ocenę stanu czynnościowego, ocenę stanu zdrowia fizycznego, ocenę funkcji umysłowych oraz ocenę socjalno-środowiskową. (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 144)

I. Ocena czynnościowa - ma na celu określenie stopnia zdolności osoby starszej do samoopieki, samodzielnego funkcjonowania w życiu codziennym w zakresie czynności podstawowych i złożonych. Aby dokonać tej oceny możemy posłużyć się skalą oceny podstawowych czynności życiowych - skala Katza (ADL - activities of daily living).

Ocenia ona takie parametry jak zdolność utrzymywania higieny, umiejętność samodzielnego ubierania się i rozbierania, mobilność chorego (w najbardziej podstawowym zakresie tj. czy jest w stanie wstać z łóżka i przesiąść się na fotel), oraz kontrolowanie podstawowych czynności fizjologicznych (oddawanie moczu i stolca).

Skala Oceny Podstawowych Czynności w Życiu Codziennym
(skala Katza)

Samodzielny

Tak Nie

1. Kąpanie się 1 0

2. Ubieranie i rozbieranie się 1 0

3. Korzystanie z toalety 1 0

4. Wstawanie z łóżka i przemieszczanie się na 1 0

5. Samodzielne jedzenie 1 0

6. Kontrolowanie wydalania moczu i stolca 1 0

Wynik końcowy ................./6

Punktacja: 5 -6 osoby sprawne

3 - 4 osoby umiarkowanie niesprawne

≤2 osoby znacznie niesprawne

Uzyskanie niskiej punktacji w tej skali świadczy o niezdolności do samodzielnego funkcjonowania, a w konsekwencji o potrzebie świadczenia stałej opieki przez osoby drugie. (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 144)

W innej, zmodyfikowanej formie skala ta przedstawia się następująco:

Ocena sprawności dziennej wg Katza

Czynność	1 pkt	2 pkt	3 pkt
Kąpiel	Nie wymaga żadnej asysty	Wymaga pomocy w myciu 1 części ciała	Wymaga pomocy w myciu więcej niż 1 części ciała
Ubieranie się	Wyjmowanie z szafy garderoby i zakładanie jej bez żadnej asysty	Nie wymaga żadnej asysty z wyjątkiem wiązania butów	Wymaga asysty w więcej niż jednej czynności lub asysty całkowitej
Higiena osobista	Samodzielne chodzenie do toalety, mycie rąk i pranie odzieży	Wymaga pomocy w jednej z wymienionych czynności	Wymaga całkowitej pomocy
Przemieszczanie się	Kładzenie się i podnoszenie się z łóżka i częściowej pomocy lub asysty z krzesła	Wymaga pomocy w kładzeniu się i podnoszeniu się z łóżka lub krzesła	Nie wstaje samodzielne z łóżka lub krzesła
Czynności fizjologiczne	Kontroluje samodzielne wydalanie moczu i defekację	Czasami nie kontroluje	Wymaga kontroli osoby trzeciej lub używa cewnika
Odżywianie się	Odżywianie się samodzielnie bez asysty	Odżywianie się samodzielnie ale wymaga pomocy w krojeniu mięsa lub smarowaniu chleba	Wymaga asysty lub żywienia całkowitego

Wynik: suma punktów we wszystkich kryteriach.

Klucz:

6 - 10 punktów - pacjent niezależny

11 - 14 punktów - pacjent wymaga asysty lub częściowej pomocy

15 - 18 punktów - pacjent wymaga pomocy - zależny

W tym przypadku uzyskanie wysokiej punktacji świadczy o zależności podopiecznego od pomocy opiekuna.

Do oceny złożonych czynności życia codziennego służy skala Lawtona (IADL - instrumental activities of daily living). Ocenia ona zdolność seniora do podstawowego funkcjonowania we współczesnym otoczeniu. W tej ocenie bierze się pod uwagę takie parametry jak: zdolność korzystania z telefonu, zdolność docierania do miejsc bardziej oddalonych niż zwykły dystans spacerowy, umiejętność kupienia i przyrządzenia sobie posiłku, zdolność do wykonania podstawowych prac domowych (sprzątanie, drobne naprawy, np. wymiana żarówki, pranie), samodzielne przyjmowanie leków oraz gospodarowanie pieniędzmi.

Skala oceny złożonych czynności codziennych

wg Lawtona (IADL)

1. Czy potrafi korzystać z telefonu?	Bez pomocy	3
		Z niewielką pomocą	2
		Nie jest w stanie	1
	2. Czy jest w stanie dotrzeć do miejsca poza odległością spaceru?	Bez pomocy	3
		Z niewielką pomocą	2
		Nie jest w stanie	1
	3. Czy jest w stanie wychodzić na zakupy po artykuły spożywcze?	Bez pomocy	3
		Z niewielką pomocą	2
		Nie jest w stanie	1
	4. Czy jest w stanie samodzielnie przygotować posiłki?	Bez pomocy	3
		Z niewielką pomocą	2
		Nie jest w stanie	1
	5. Czy może samodzielnie wykonywać prace domowe (np. sprzątanie)?	Bez pomocy	3
		Z niewielką pomocą	2
		Nie jest w stanie	1
	6. Czy jest w stanie wykonywać drobne naprawy domowe?	Bez pomocy	3
		Z niewielką pomocą	2
		Nie jest w stanie	1
	7. Czy może samodzielnie wyprać swoje rzeczy?	Bez pomocy	3
		Z niewielką pomocą	2
		Nie jest w stanie	1
	8. Czy samodzielnie może przyjmować leki?	Bez pomocy	3
		Z niewielką pomocą	2
		Nie jest w stanie	1
	9. Czy może samodzielnie gospodarować pieniędzmi?	Bez pomocy	3
		Z niewielką pomocą	2
		Nie jest w stanie	1

Wynik dokonanej oceny sprawności osoby starszej przy pomocy tej skali pozwala na przybliżone zobiektywizowanie potrzeb chorego w zakresie pomocy/opieki (np. konieczność zrobienia zakupów 2x w tygodniu, zakupy + sprzątanie, samodzielny pobyt w domu opieki). (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 151).

Inną propozycję oceny sprawności samoobsługowej i zapotrzebowania na opiekę stanowi wskaźnik oceny sprawności samoobsługowej wg Barthel. Poniżej przedstawiono skalę w wersji oryginalnej i zmodyfikowanej. Skala ta jest obecnie wykorzystywana między innymi w Domach Pomocy Społecznej jako wymóg przy kontraktowaniu świadczeń przez NFZ.

Wskaźnik Barthel (ocena sprawności samoobsługowej)

Czynność wykonywana	Wykonanie z pomocą	Wykonanie samodzielne
Spożywane posiłków (z pomocą, gdy nie może posługiwać się nożem)	5	10
Przechodzenie z wózka na łóżko i z powrotem (siadanie)	5 - 10	15
Osobista higiena (mycie, czesanie się, golenie)	0	5
Korzystanie z toalety (zapinanie i rozpinanie bielizny, ubrania)	5	10
Kąpiel	0	5
Poruszanie się po płaskim terenie (gdy nie chodzi, lecz korzysta z wózka)	10 (0)	15 (5)
Wchodzenie i schodzenie po schodach	5	10
Ubieranie się łącznie za sznurowaniem obuwia	5	10
Kontrola stolca	5	10
Kontrola pęcherza	5	10

(Milanowska K. (red.): Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 1997)

OCENA SPRAWNOŚCI SAMOOBSŁUGOWEJ PACJENTA
WG. SKALI BARTHEL

Imię i nazwisko pacjenta.....................................................................................

Data badania............................................................

L.p.	Czynność	Chory wymaga pomocy
				Tak	Częściowo	Nie
1.	Spożywanie posiłków	0	5	10
2.	Przechodzenie z łóżka na wózek	0	5	10
3.	Utrzymanie higieny osobistej	0	5	10
4.	Korzystanie z WC	0	5	10
5.	Mycie, kąpiel całego ciała	0	5	10
6.	Przejście powyżej 50 m (ew. przy pomocy sprzętu ortopedycznego)	0	5	10
7.	Jazda na wózku inwalidzkim	0	5	10
8.	Ubieranie i rozbieranie się	0	5	10
9.	Kontrola zwieraczy odbytu	0	5	10
10.	Kontrola zwieracza pęcherza moczowego	0	5	10

I grupa 85 - 100 pkt - pacjent samodzielny, niezależny

II grupa 20 - 85 pkt - pacjent wymaga częściowej pomocy, asysty

III grupa 0 - 20 pkt - pacjent wymaga pomocy, zależny

Uzyskany wynik wskazuje na zakres wymaganej pomocy, a analiza punktacji w poszczególnych kryteriach pozwala na określenie w jakich czynnościach pomoc ta jest konieczna.

Oto jeszcze jeden przykład skali pozwolajacej ocenić sprawność samoobsługową pacjenta, skala ADL (Activity of Daily Living). Klasyczna skala obejmuje nie tylko niepełnosprawność, ale przede wszystkim zależność w zakresie czterech czynności instrumentalnych:

1. generalne sprzątanie

2. robienie zakupów

3. korzystanie ze środków transportu

4. gotowanie

oraz sześciu czynności osobistych:

1. kąpanie się

2. ubieranie i rozbieranie

3. korzystanie z toalety

4. korzystanie z łóżka i przemieszczanie się na krzesło, fotel

5. samodzielne jedzenie

6. trzymanie moczu i/lub stolca

Skala ta jest uporządkowana hierarchicznie, co oznacza, że w większości przypadków (z wyjątkiem trzymania moczu) niesprawność w zakresie jednej czynności powoduje niesprawność w czynnościach wyżej usytuowanych pod względem trudności.

Sprawność ADL (wg propozycji Barbary Bień).

Pacjent nie jest w stanie wykonać czynności lub wykonuje ją przy pomocy innych osób.

1. I - ADL sprzątanie, ciężka praca domowa, jak: mycie okien i podłóg, generalne sprzątanie

2. I - ADL zakupy, noszenie ciężkich przedmiotów, takich jak zakupy o wadze 5 kg na dystans 100m

3. I - ADL posiłki, przyrządzanie sobie posiłków

4. P - ADL kąpiel, mycie się, kąpanie się

5. P - ADL ubieranie, ubieranie się i rozbieranie

6. P - ADL WC, korzystanie z ubikacji

7. P - ADL wstawanie, kładzenie się i stawanie

8. P - ADL jedzenie, samodzielne jedzenie

Skala kumulacyjna ADL

Skala nosi nazwę skali kumulacyjnej i pozwala każdej badanej osobie przypisać liczbę punktów odpowiadającą liczbie czynności, w której osoba jest zależna od pomocy innych osób. To może bardzo ułatwić pielęgniarce pracę z osobą starszą i niepełnosprawną.

Poziom uzależnienia w skali 8 punktowej	Kryterium
0	niezależny we wszystkich czynnościach
1	zależny w 1 czynności ADL
2	zależny w sprzątaniu i jeszcze jednej czynności
3	zależny w zakupach, sprzątaniu i jeszcze jednej czynności
4	zależny we wszystkich I - ADL i jeszcze jednej czynności P - ADL
5	zależny w I - ADL, kąpaniu się i jeszcze jednej czynności
6	zależny w I - ADL, kąpaniu się, ubieraniu i jeszcze jednej czynności
7	zależny w I - ADL, kąpaniu się, ubieraniu, korzystaniu z WC i jeszcze jednej czynności
8	zależny we wszystkich 8 czynnościach I - ADL

II. Ocena zdrowia fizycznego - pozwala ocenić wydolność organizmu lub poszczególnych układów w sytuacji wystąpienia choroby przewlekłej. Narzędziami używanymi w ocenie stanu fizycznego są skale pozwalające w obiektywny sposób ocenić stan chorego. Poza powszechnie stosowanymi w medycynie skalami (np. skala niewydolności krążenia wg NYHA, kanadyjska skala oceny choroby wieńcowej, skala oceny zaawansowania RZS czy skal nasilenia choroby Parkinsona) stosuje się tu instrumenty oceniające parametry ściśle geriatryczne. (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 45).

Aby ocenić ryzyko upadków możemy zastosować skalę Tinetti. Skala ta testuje zbiorczo funkcje układu nerwowego i kostno-stawowego. Oceniamy zdolność chorego do przyjęcia pozycji stojącej, nieruchomego stania, zdolność przejścia krótkiego dystansu, wykonania obrotu o 180 stopni oraz przyjęcia pozycji siedzącej. Niska ocena w tej skali wskazywać będzie na potrzebę wyposażenia badanej osoby w pomoce typu oświetlenie podłogi w nocy, poręcze przy łóżku i w łazience, chodzik. (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 45).

Ocena ryzyka upadków

(skrócony test Tinetti)

Wykonywana czynność	Bez pomocy	Samodzielnie ale z pomocą urządzeń	Z pomocą osoby drugiej
Zmiana z pozycji siedzącej na stojącą	2	1	0
Unieruchomienie w pozycji stojącej przez 5 sekund	2	1	0
Przejście 3 metrów	2	1	0
Obrót o 180 stopni	2	1	0
Przyjęcie pozycji siedzącej	2	1	0

Ryzyko upadków:

2 - ryzyko minimalne

1 - jeśli wymaga pomocy urządzeń technicznych - ryzyko średnie

0 - jeśli wymaga pomocy osób drugich - ryzyko duże

Uzyskanie co najmniej jednego lub dwóch „1” - konieczność konsultacji z fizjoterapeutą. (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 146).

Pielęgniarka opiekująca się osobą starszą, u której występuje zwiększone ryzyko upadków, powinna w planowaniu opieki uwzględnić odpowiednie postępowanie mające na celu zminimalizowanie tego ryzyka. Planując opiekę powinna zwrócić między innymi uwagę na dobre oświetlenie, zwłaszcza w nocy, kiedy podopieczny wychodzi do WC, stosowanie przez obuwia utrzymującego stopę, likwidację przesuwających się chodników, czy zachęcanie go do korzystania z pomocy laski lub kuli przy poruszaniu się.

W ocenie ryzyka powstawania odleżyn możemy posłużyć się wieloma skalami np.: skalą Norton, skalą Waterlow, punktową oceną ryzyka odleżyn Douglas czy skalą wg Dutch Consensus Prevention of Bedsores CBO. W ocenie uwzględnia się między innymi takie parametry jak: stan odżywienia, stan świadomości, stan neurologiczny, czynność zwieraczy, zdolność poruszania się, stan skóry i inne. Skale te mogą podlegać modyfikacji w zależności od oddziału, sytuacji i stanu chorego. Wynik przeprowadzonej oceny pozwala na ukierunkowanie działań prewencyjnych na szczególnie wymagające tego elementy. W planowaniu działań pielęgnacyjnych uwzględnić należy stosowanie materacy przeciwodleżynowych, zmianę pozycji zarówno u chorego leżącego, jak i pozostającego prze dłuższy czas w pozycji siedzącej (np. na wózku inwalidzkim), stosowanie diety bogatobiałkowej, itp.

Poniżej przedstawiono przykłady skal oceny ryzyka rozwoju odleżyn.

Skala Oceny Ryzyka Rozwoju Odleżyn Norton

Punktacja
	4	3	2	1
Stan ogólny	Dobry	Dość dobry	Średni	Ciężki
Stan świadomości	Bardzo dobry	Apatia	Zaburzony	Nieprzytomny
Zdolność poruszania się	Samodzielny	Z pomocą	Bardzo ograniczona	Unieruchomiony
Czynność zwieraczy	Pełna	Sporadycznie zaburzona	Zwykle zaburzona	Całkowicie zaburzona
Samodzielność przy zmianie ułożenia	Pełna	Ograniczona nieznacznie	Bardzo ograniczona	Całkowicie ograniczona

Uzyskany wynik:

> 14 punktów - bez ryzyka

< 14 punktów - zwiększone ryzyko (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 145).

Skala punktowa oceny ryzyka rozwoju odleżyn DOUGLAS

Czynnik ryzyka		4	3	2	1	0
1	Stan odżywienia (Hb)	Dieta pełnowartościowa	Dieta niewłaściwa	Tylko płyny	Żywienie pozajelitowe lub Hb<10 g%
2	Aktywność	Chodzi samodzielnie	Chodzi z trudnością	Porusza się tylko na wózku inwalidzkim	Stale pozostaje w łóżku
3	Czynność zwieraczy odbytu i cewki moczowej	Pełna sprawność zwieraczy	Sporadyczne moczenie się	Nie trzyma moczu	Całkowite nietrzymanie moczu i stolca
4	Ból	Bez bólu	Ślad bólu	Okresowo	Związany z ruchem	Stały ból lub dyskomfort
5	Stan skóry	Bez zmian	Skóra sucha, cienka, zaczerwieniona	Uszkodzenia powierzchowne	Uszkodzenia tkanki głębokiej lub jamy
6	Stan świadomości	Pełna świadomość	Apatia	Stupor	Brak współpracy	Śpiączka

Ryzyko wystąpienie odleżyn stwierdza się u pacjentów z wynikiem równym 18 punktów lub niższym.

W ocenie stanu odżywienia osoby starszej pomocna jest skala Mini Nutritional Assessment (MNA). Składają się na nią takie elementy jak ocena antropometryczna (np. BMI), ocena ogólna (m. in. ocena socjalna), ocena diety (co i jak często chory je), oraz samoocena chorego. (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 147).

Skala Mini Nutritional Assessment (MNA)

(wg Guigoz Y., Vellas B. i wsp.)

1. Dane antropometryczne

1. BMI (waga/wzrost w m²), [kg/m²] punkty...................

0 = BMI<19; 1 = 19<BMI<21; 2 = 21<BMI<23; 3 = BMI>23

2. Obwód ramienia w połowie jego długości (MAC [cm]) punkty...................

0 = MAC<21; 0,5 =21<MAC<22,; 1 = MAC>22

3. Obwód łydki (CC[cm]) punkty...................

0 = CC<31; 1 = CC>31

4. Utrata wagi w ciągu ostatnich 3 miesięcy punkty...................

0 = utrata > 3 kg

1 = nie wiadomo

2 = utrata między 1 a 3 kg

3 = bez utraty

2. Ocena ogólna

1. Czy pacjent mieszka w domu rodzinnym punkty...................

0 = nie; 1 = tak

2. Czy pacjent zażywa więcej niż 3 leki dziennie punkty...................

0 = tak; 1 = nie

3. Czy pacjent w ciągu ostatnich 3 miesięcy przeszedł stres psychiczny
   lub ciężką chorobę? punkty...................

0 = tak; 2 = nie

4. Stopień aktywności ruchowej punkty...................

0 = unieruchomienie w łóżku

1 = umiejętność opuszczania łóżka lub fotela bez opuszczania mieszkania

2 = pełna sprawność

5. Zaburzenia neuropsychiczne punkty...................

0 = ciężka demencja lub depresja

1 = łagodna demencja

2 = bez zaburzeń psychicznych

6. Obecność otarć naskórka lub owrzodzenia punkty...................

0 = tak; 1 = nie

3. Ocena diety

1. Ile pełnych posiłków pacjent spozywa codziennie? punkty...................

0 = 1 posiłek; 1 = 2 posiłki; 2 = 3 posiłki

2. Czy pacjent spozywa: punkty...................

• przynajmniej jeden produkt mleczny (mleko, ser, jogurt)dziennie tak - nie

• posiłki oparte na roślinach strączkowych lub jajach
  dwa lub więcej razy w tygodniu tak - nie

• codziennie mięso, ryby lub drób tak - nie

0 = jeżeli 0 - 1 raz tak; 0,5 = jeżeli 2 razy tak; 1 = jeżeli 3 razy tak

13. Czy w tygodniu pacjent spożywa 2 lub więcej razy posiłki
zawierające owoce lub warzywa? punkty...................

0 = nie; 1 = tak

14. Czy ograniczenie spożywania posiłków w ostatnich 3 miesiącach wiązało się z utrata apetytu, albo z zaburzeniami połykania, żucia czy trawienia? punkty...................

0 = ciężka utrata apetytu

1 = umiarkowana utrata apetytu

2 = bez utraty apetytu

15.Ile filiżanek /szklanek napojów pacjent wypija dziennie punkty...................

(woda, sok, herbata, kawa, mleko, wino, piwo)

0 = mniej niż 3 szklanki

0,5 = 3 - 5 szklanek

1 = więcej niż 5 szklanek

16. Ocena sposobu spożywania posiłków punkty...................

0 = wymaga karmienia

1 = zjada samodzielnie ale z trudnością

2 = pełna samoobsługa

4. Subiektywna samoocena chorego

17. Czy pacjent ocenia, że ma jakiekolwiek zaburzenia stanu odżywienia?

punkty...................

0 = duże niedożywienie

1 = nie potrafi ocenić lub stwierdza umiarkowane niedożywienie

2 = nie stwierdza zaburzeń stanu odżywienia

18. Jak pacjent ocenia swój stan zdrowia w porównaniu z innymi ludźmi w tym samym

wieku? punkty...................

0 = nie tak dobry

0,5 = nie wie

1 = tak samo dobry

2 = lepszy

Punktacja końcowa:......................./30

Interpretacja: >24 - stan odżywienia dobry

17 -23,5 -ryzyko niedożywienia

<17 - niedożywienie

Przeprowadzona ocena stanu odżywienia pozwala na ewentualne zmodyfikowanie diety osoby starszej, lub planowanie działań z zakresu profilaktyki przeciwodleżynowej.

III. Ocena stanu umysłowego - w celu oceny funkcji umysłowych stosuje się test MMSE (Mini-Mental State Examination) Folsteinów lub w wersji skróconej skrócony test sprawności umysłowej wg Hodgkinsona. Przy pomocy tej skali można ocenić zarówno możliwości zapamiętywania nowych informacji, jak i odtwarzania z pamięci zdarzeń odległych oraz orientację pacjenta. (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 46, 143).

Skrócony test sprawności umysłowej

(Abbreviated Mental Test Score - AMTS)

1. Ile ma Pan/Pani lat? ...............

2. Która jest godzina? Proszę podąć z dokładnością do 1 godz. ...............

3. Adres, który Panu/Pani podam, proszę powtórzyć za mną i postarać się go zapamiętać: ul. Gruszkowa 42 ...............

4. Który mamy rok ...............

5. Jaki jest Pana/Pani adres? ...............

6. Kiedy się Pan/Pani urodził/ła? ...............

7, W którym roku rozpoczęła się II Wojna Światowa? ...............

8. Jak nazywa się prezydent? ...............

9. Proszę policzyć wspak (od tyłu) od 20 do 1. ...............

ad. 3. Proszę powtórzyć adres, który Panu/Pani podałam wcześniej ..............

Za każdą prawidłową odpowiedź badany otrzymuje 1 punkt.

Wynik końcowy ................./10

Liczba punktów

>6 stan prawidłowy

4 - 6 upośledzenie umiarkowane

0 - 3 upośledzenie ciężkie.

Zaburzenia nastroju ocenić można przy pomocy Geriatrycznej Skali Oceny Depresji wg Yesavage i wsp. Szczególną uwagę należy zwrócić na możliwości maskowania demencji przez obniżony nastrój. (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 46, 142).

Geriatryczna Skala Oceny Depresji

	Tak	Nie
Czy ogólnie jest Pan/Pani zadowolony/a z życia?	0	1
Czy zaniedbał Pan/Pani swoje zainteresowani i/lub zajęcia?	1	0
Czy ma Pan/Pani poczucie pustki w życiu?	1	0
Czy często czuje się Pan/Pani znudzony/a?	1	0
Czy zwykle jest Pan/Pani pogodny/a?	0	1
Czy obawia się Pan/Pani, że stanie się z Panem/Panią coś złego?	1	0
Czy przez większą część czasu czuje się Pan/Pani szczęśliwy/a?	0	1
Czy często czuje się Pan/Pani bezradny/a?	1	0
Czy woli Pan/Pani zostać w domu niż wyjść i spotkać się z ludźmi?	1	0
Czy uważa Pan/Pani, że ma więcej problemów z pamięcią niż inni?	1	0
Czy uważa Pan/Pani, że to wspaniale żyć współcześnie?	0	1
Czy czuje się Pan/Pani gorszy od innych ludzi?	1	0
Czy czuje się Pan/Pani pełny energii?	0	1
Czy ma Pan/Pani poczucie, że sytuacja jest beznadziejna?	1	0
Czy myśli Pan/Pani, że większości ludzi wiedzie się lepie niż Panu/Pani?
Wynik końcowy ................../15

Punktacja: 0 - 5 stan prawidłowy

6 - 10 depresja umiarkowana

11 - 15 depresja ciężka

IV. Ocena socjalna - celem oceny socjalno - środowiskowej prowadzonej z udziałem pracownika socjalnego, pielęgniarki środowiskowej a w szczególności z udziałem rodziny, jest określenie potrzeb w zakresie opieki i pomocy, zarówno aktualnej jak i długoterminowej. Na podstawie przeprowadzonej oceny można zakwalifikować pacjenta do opieki domowej, opieki długoterminowej w Zakładach Opiekuńczo-Leczniczych, Zakładach Opiekuńczo-Pielęgnacyjnych bądź do zamieszkania w Domu Pomocy Społecznej. (Kocemba J., Grodzicki T. 2000, 46).

Podsumowując można stwierdzić, że zastosowanie w ocenie stanu pacjenta wybranych skal ułatwi zaplanowanie indywidualnej opieki, adekwatnej do zapotrzebowania. pozwoli na uwzględnienie możliwości pacjenta w podeszłym wieku w zakresie samoopieki. Dzięki wykorzystywaniu skal jakość opieki pielęgniarskiej może osiągnąć wyższy poziom.

Piśmiennictwo:

1. Kawczyńska - Butrym Z.: Rodzina - zdrowie - choroba. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2001.

2. Kocemba J., Grodzicki T. (red.): Zarys gerontologii klinicznej. Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego UJ, Kraków 2000.

3. Kuch J. (red): Rehabilitacja. PZWL, Warszawa 1989.

4. Milanowska K. (red.): Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 1997

5. SchiefeleJ., Standt J., Wach M: Pielęgniarstwo geriatryczne. Urban&Partner, Wrocław 1998.

6. Tarkowski Z., Jurkiewicz C.: Skala aktywności i strategie aktywizacji mieszkańca DPS. Wydawnictwo Fundacji „Orator”, Lublin 1997.

Inne skale:

Zmodyfikowana skala Rankina

0 - Pacjent nie zgłasza skarg.

1 - Pacjent zgłasza niewielkie skargi, które nie wpływają w sposób istotny na jego tryb życia.

2 - Niewielki stopień inwalidztwa. Objawy nieznacznie zmieniają dotychczasowy tryb życia, lecz nie ograniczają możliwości samodzielnego funkcjonowania. Nie jest zależny od otoczenia.

3 - Średni stopień inwalidztwa. Objawy znacznie zmieniają dotychczasowy tryb życia i uniemożliwiają całkowicie niezależne funkcjonowanie.

4 - Dość ciężki stopień inwalidztwa. Objawy zdecydowanie uniemożliwiają samodzielne życie. Nie jest konieczna ciągła opieka i pomoc osoby drugiej.

5 - Bardzo ciężki stopień inwalidztwa. Pacjent całkowicie zależny od otoczenia. Konieczna stała pomoc osoby drugiej.

Wskaźnik Funkcjonalny „Repty”

Samoobsługa : 1. Spożywanie posiłków

2. Dbałość o wygląd zewnętrzny i higienę osobistą

3. Kąpiel

4. Ubieranie górnej części ciała

5. Ubieranie dolnej „ „

6. Toaleta

Kontrola zwieraczy : 7. Oddawanie moczu

8. Oddawanie stolca

Mobilność 9. Przechodzenie z łóżka na krzesło lub na wózek inwalidzki

10. Siadanie na muszli klozetowej

11. Wchodzenie pod prysznic lub do wanny

Lokomocja : 12. Chodzenie / jazda na wózku inwalidzkim

13. Schody

Komunikacja : 14. Zrozumienie słuchowe lub wizualne

15. Mowa werbalna

P u n k t a c j a :

7 pkt. Pełna niezależność (wykonywanie bezpiecznie i szybko)

5 pkt. Umiarkowana zależność (przez nadzór lub asekurację, z użyciem urządzeń pomocniczych)

3 pkt. Wymagana pomoc

1 pkt. Całkowita zależność (niesamodzielność)

1. Spożywanie posiłków: przekrojenie bułki, posmarowanie, przeniesienie pokarmu do ust, żucie, połykanie.

2. Mycie się, mycie zębów, czesanie, założenie podpaski, golenie, używanie ręcznika.

Do punktu 4. i 5. należy również zakładanie ortez i protez.

6. Toaleta: używanie papieru toaletowego, podmywanie się, zakładanie pieluchomajtek, ubranie się po użyciu toalety.

7. Oddawanie moczu: gdy wymaga asekuracji i urządzeń pomocniczych, moczy się mimowolnie częściej niż raz w tygodniu, lecz rzadziej niż raz dziennie- 5 pkt, jeżeli chory wymaga pomocy w założeniu urządzeń pomocniczych i moczy się częściej niż raz dziennie, lecz potrafi wezwać pomoc - 3 pkt.

8. Oddawanie stolca: jeżeli chory wymaga asekuracji i urządzeń pomocniczych i mimowolnie oddaje stolec częściej niż raz w miesiącu, ale rzadziej niż raz w tygodniu - 5 pkt, jeżeli wymaga zakładania czopków przez osoby drugie lub lewatywy, nie utrzymuje stolca częściej niż raz w tygodniu, lecz potrafi wezwać pomoc - 3 pkt.

12. Lokomocja: jeżeli przechodzi minimum 50m - 7 pkt, jeżeli przechodzi z użyciem urządzeń pomocniczych i asekuracją co najmniej 20m - 5 pkt, jeśli przejeżdża na wózku inwalidzkim samodzielnie, szybko i sprawnie co najmniej 50m - 5 pkt. Schody: wchodzi na dwa piętra - 7 pkt, wchodzi na jedno piętro, wymaga asekuracji i urządzeń pomocniczych - 5 pkt.

14. Rozumienie słuchowe lub wizualne oznacza rozumienie poleceń słownych i pisemnych, oraz konwersację. Jeżeli badany rozumie natychmiast i prowadzi konwersacje na tematy złożone i abstrakcyjne - otrzymuje 7 pkt, jeżeli rozumie polecenia z opóźnieniem i prowadzi konwersacje lub rozumie tekst o sytuacjach codziennych - 5 pkt, jeżeli rozumie połowę tekstu i konwersacji, potrzebuje dwa razy więcej czasu - 3 pkt, gdy rozumie mniej niż 25% - 1 pkt.

15. Mowa: afazja ruchowa nieznacznego stopnia - 5 pkt, afazja ruchowa lub amnestyczna znacznego stopnia - 3 pkt.

WFR kwalifikuje chorego do konkretnej kategorii niepełnosprawności (disability), określając zakres samodzielności i potrzeby pomocy.

Ocen pacjenta według skali Barthel………………………………………………………………..

L.p.	Czynność*	Data/ Wynik**
1.	Spożywanie posiłków: 0 - nie jest w stanie (samodzielnie jeść) 5 - potrzebuje pomocy w krojeniu, smarowaniu masłem itp. lub wymaga zmodyfikowanej diety 10 - samodzielny, niezależny
2.	Przemieszczanie się (z łóżka na krzesło i z powrotem, siadanie): 0 - nie jest w stanie, nie zachowuje równowagi przy siedzeniu 5 - większa pomoc (fizyczna, jedna lub dwie osoby) 10 - mniejsza pomoc (słowna lub fizyczna) 15 - samodzielnie
3.	Utrzymanie higieny osobistej: 0 - potrzebuje [pomocy przy czynnościach osobistych 5 - niezależny przy myciu, czesaniu się, myciu zębów, goleniu (z zapewnionymi pomocami)
4.	Korzystanie z toalety (WC): 0 - zależny 5 - potrzebuje trochę pomocy, ale może coś zrobić sam 10 - niezależny, zdejmowanie, zakładanie, ubieranie się, podcieranie się
5.	Mycie, kąpiel całego ciała: 0 - zależny 5 - niezależny
6.	Poruszanie się (po powierzchniach płaskich): 0 - nie porusza się lub <50 m. 5 - niezależny na wózku, wliczając zakręty >50 m 10- spacery z pomocą (słowna lub fizyczną) jednej osoby >50 m 15 - niezależnym, może używać pomocy, np. laski
7.	Wchodzenie i schodzenie po schodach: 0 - nie jest w stanie 5 - potrzebuje pomocy (słownej, fizycznej, przenoszenie) 10 - samodzielny
8.	Ubieranie i rozbieranie się: 0 - zależny 5 - potrzebuje pomocy, ale może wykonywać połowę bez pomocy 10 - niezależny (zapinanie guzików, zamka, sznurowanie)
9.	Kontrolowanie stolca (zwieracza odbytu): 0 - nie panuje nad oddawaniem stolca (lub potrzebuje lewatyw) 5 - czasami popuszcza (zdarzenia przypadkowe) 10 - panuje (utrzymuje stolec)
10.	Kontrola moczu (zwieracza pęcherza moczowego): 0 - nie panuje nad oddawaniem moczu lub cewnikowany i przez to niesamodzielny 5 - czasami popuszcza ((zdarzenia przypadkowe) 10 - panuje (utrzymuje mocz)
Wynik kwalifikacji***

Wynik końcowy……………./100

Interpretacja: Skala: I 86 - 100 pkt - stan pacjenta „lekki”

II 21 - 85 pkt - stan pacjenta „średnio ciężki”

III 0 - 20 pkt - stan pacjenta „bardzo ciężki”

* W punktach 1 - 10 należy wybrać jedną z możliwości najlepiej opisującą stan pacjenta i podkreślić

** Wpisać wartość punktową przypisaną wybranej możliwości

***W ramce wpisać uzyskaną sumę punktów

Opieka nad pacjentem z chorobą Alzheimera

Dane z USA ujawniają, że 4 mln obywateli jest dotkniętych chorobą Alzheimera. Po 65 roku życia zapada na nią 10% populacji. Występuje ona również i wśród młodszych, czterdziesto- i pięćdziesięciolatków. Choroba o przebiegu przewlekłym, postępującym, doprowadzającym do całkowitej niesprawności chorego, zależności od otoczenia, degradacji umysłowej. Kończy się śmiercią zazwyczaj w okresie 4-12 lat.

Główny ciężar opieki nad pacjentem spada na ich rodziny.

Choroba Alzheimera jest jedną z postaci otępienia starczego dotykającą co piątą osobę powyżej 80 roku życia. W co czwartym przypadku zdarza się u osób poniżej 65 roku życia. Jest to wyniszczająca, neurodegeneracyjna choroba mózgu, powodująca utratę pamięci oraz pogorszenie funkcjonowania intelektualnego. Prowadzi w rezultacie do całkowitego otępienia i śmierci. W Polsce jest nią dotkniętych 200 - 250 tysięcy osób.

Hipotezy dotyczące przyczyn powstawania choroby:

• Hipoteza genetyczna - choroba może się częściej rozwijać u osób z zespołem Downa (wada genetyczna 21 chromosomu)

• Hipoteza infekcyjna - brak objawów typowych dla chorób infekcyjnych (podobieństwo do choroby Creutzfeldta-Jakoba)

• Hipoteza toksyczna - zatrucie glinem (używanie aluminiowych naczyń)

• Czynniki wyjaśniające zachodzenie zmian zwyrodnieniowych w mózgu: - zmiany naczyniowe, zaburzenia metaboliczne, wrażliwość komórek.

Etapy choroby Alzheimera:

• Najogólniej można wyodrębnić trzy stadia choroby Alzheimera:

• Stadium wczesne (dziecko 8 - 12 lat)- problemy:

• trudności w formułowaniu myśli i w doborze słów.

• nie kończenie rozpoczętych zdań.

• narastające zaburzenia pamięci

• kłopoty z przypominaniem sobie znanych numerów telefonicznych, nazwisk,

• zapominanie zdarzeń i sytuacji z niedawnej przeszłości, ale jeszcze

• dobra pamięć dot. wydarzeń dawno minionych.

• Często chory jest apatyczny, wycofany, depresyjny. Unika kontaktów z innymi. Najczęściej ukrywa swoje problemy, wstydzi się przyznać do kłopotów z pamięcią. Może gubić się w znanym mu otoczeniu.

• Stadium średnie (dziecko 4 - 7 lat)- problemy:

• zaburzenia pamięci są coraz głębsze

• chory zapomina jak wykonywać znane mu czynności

• często nie rozpoznaje członków rodziny

• występują znaczne zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni.

• Chory często nie potrafi już czytać i pisać. Może być pobudzony, a nawet agresywny. Musi być pod stałą kontrolą, gdyż po wyjściu z domu może się zagubić. Nie potrafi wyrazić swych potrzeb, przestaje kontrolować potrzeby fizjologiczne.

• Stadium późne (dziecko do 3 lat) - problemy:

• głębokie zaburzenia pamięci prowadzące do zupełnego braku samodzielności

• chory wymaga karmienia, mycia, ubierania.

• najczęściej nie można porozumiewać się z nim przy pomocy słów.

• chory w tym stadium przestaje chodzić, leży i wymaga pielęgnacji.

Prace badawcze naukowców z Uniwersytetu Nowy Jork doprowadziły do wydzielenia siedmiu etapów choroby:

1. Chory nie zgłasza skarg na zaburzenia pamięci.

2. Chory skarży się na zaburzenia pamięci (zapomina, gdzie położył często używany przedmiot, jak nazywa się ktoś dobrze znany).

3. Wczesne, wyraźnie występujące deficyty. Obserwuje się więcej niż jedno z takich zaburzeń jak:

• chory gubi się podróżując do nieznanego sobie miejsca;

• współpracownicy zaczynają dostrzegać jego mniejszą sprawność;

• trudności w przypominaniu sobie nazw rzeczy lub imion ludzi stają się widoczne dla najbliższych;

• względnie mało zapamiętuje z tego co czyta;

• trudno jest mu zapamiętać nazwiska przedstawianych osób;

• gubi lub odkłada w niewłaściwe miejsce wartościowe przedmioty;

• w badaniu klinicznym obserwuje się wyraźne zaburzenia koncentracji.

Zaczyna się pojawiać zaprzeczanie ze strony chorego, jakoby miał zaburzenia pamięci. Objawom często towarzyszy niewielki lub umiarkowanie nasilony lęk.

4. W dokładnym badaniu klinicznym stwierdza się wyraźne deficyty w poniższych obszarach:

• upośledzona wiedza na temat aktualnych i niedawnych wydarzeń;

• chory zapomina wydarzenia z własnego życia;

• w teście odejmowania kolejnych liczb uwidaczniają się zaburzenia koncentracji;

• zmniejszona zdolność radzenia sobie z podróżami, sprawami finansowymi, itp.

• niemożność wykonywania skomplikowanych zadań. Głównym mechanizmem obronnym staje się wyparcie. Chory unika trudnych sytuacji.

5. Chory nie jest w stanie żyć samodzielnie bez pewnej pomocy. Podczas badania nie pamięta podstawowych danych, np. swojego adresu i numeru telefonu, imion członków bliskiej rodziny (np. wnuków), nazwy szkoły lub uczelni, którą ukończył.

Chory zawsze pamięta własne imię i nazwisko, zazwyczaj także imię współmałżonka i dzieci. Nie wymaga pomocy w toalecie i jedzeniu, lecz może mieć trudności w wyborze właściwego ubrania.

6. Zdarza się, że chory zapomina imienia współmałżonka. Nie uświadamia sobie większości ostatnich wydarzeń. Zachowuje pewną wiedzę o otoczeniu (roku, porze roku itp.). Może mieć trudności w liczeniu od 1 do 10. Może się zanieczyszczać. Nie potrafi sam podróżować, chociaż czasem może trafić do znanego sobie miejsca.

Najczęściej pamięta własne imię i nazwisko. Często nie jest w stanie odróżnić znajomych od nieznajomych. Następują zmiany dotyczące sfery osobowości i emocji, np. zaczyna oskarżać współmałżonka, że jest oszustem (obcym, który się pod niego podszywa), rozmawia z nie istniejącymi osobami lub własnym odbiciem w lustrze, przejawia lęk, podniecenie lub agresję. Może pojawić się abulia poznawcza, tzn. brak chęci do działania wynikający z niemożności skupienia myśli na tyle długo, by podjąć decyzję.

7. Na tym etapie chory traci wszelkie umiejętności werbalne. Początkowo jest w stanie wypowiadać słowa i zdania, ale wypowiedzi są niejasne. Później nie ma ekspresji słownej, jedynie pomrukiwanie. Chory stopniowo traci podstawowe umiejętności psychomotoryczne, np. zdolność chodzenia. Często uwidaczniają się ogólne i ogniskowe objawy neurologiczne.

Aby szybko określić zakres potrzeb chorego, wystarczy uzmysłowić sobie, że stadia choroby Alzheimera stanowią odwrócenie funkcjonalnych stadiów rozwoju człowieka. Siódme stadium odpowiada wiekowi rozwojowemu dziecka od urodzenia do 15 miesiąca życia - a więc chory wymaga mniej więcej takiej samej opieki jak niemowlę. Brak stałego nadzoru nad chorym w szóstym stadium byłby tak samo lekkomyślny jak pozostawienie dwu- czy pięcioletniego dziecka samego w domu. Piąte stadium odpowiada wiekowi 5 - 7 lat, czwarte 8 - 12 lat, trzecie ponad 12 lat.

Rady dla opiekunów:

• Zachowuj spokój

• Unikaj nieustannego korygowania stylu życia chorego

• Pozostawiaj choremu wystarczającą ilość czasu na wykonanie poleceń

• Zorganizuj choremu zastępcze zajęcia

• Zorganizuj życie chorego w sposób rutynowy

• Bądź przygotowany do podejmowania decyzji za chorego

• Dbaj o siebie

Opieka nad pacjentem z chorobą Alzheimera

• Kontakt z chorym na chorobę Alzheimera:

• Na początku choroby chory potrafi wyrazić swe potrzeby i myśli. Wraz z rozwojem choroby porozumiewanie się z chorym będzie coraz trudniejsze. Chory będzie także wrażliwy na sposób, w jaki mówi się do niego.

• Aby skutecznie porozumieć się z chorym należy:

• stworzyć odpowiednie warunki do porozumiewania się tzn. wyłączyć radio, telewizor, zamknąć okno, eliminując hałas z zewnątrz

• utrzymywać kontakt wzrokowy w czasie rozmowy z chorym

• mówić krótkimi, prostymi zdaniami

• mówić do chorego spokojnym, optymistycznym i opanowanym tonem

• powtarzać cierpliwie polecenia, nie stawiać chorego wobec konieczności dokonywania wyborów: starać się oznajmiać, a nie pytać chorego

• starać się zrozumieć, co chory chce powiedzieć, dawać mu sygnały, że go słuchamy i rozumiemy potakując, powtarzając jego słowa, uśmiechając się

• pomagać choremu w kontynuowaniu zdania, jeśli stracił wątek rozmowy

• unikać kłótni i przekonywania chorego, że nie ma racji

• jeśli chory zadaje ciągle te same pytania, należy odwrócić jego uwagę i zając go czymś innym

• jak najczęściej posługiwać się językiem pozawerbalnym tzn. używać gesty, mimikę, dotyk i uśmiech. Ten rodzaj porozumiewania się z chorym będzie też skuteczny w późnym stadium choroby, kiedy nie będzie on już mówił.

Ograniczenie niezależnej działalności chorego:

• Kiedy chory powinien przestać pracować?

• Kiedy powinien przestać prowadzić samochód?

• Kiedy należy ograniczyć dostęp chorego do środków pieniężnych oraz innych form majątku?

Bezpieczne miejsce zamieszkania:

Dom lub mieszkanie:

• Zabezpieczenie przed upadkami

• Zabezpieczenie przed nieszczęśliwymi wypadkami

• Właściwa organizacja przestrzeni mieszkalnej chorego

Opieka nad pacjentem z chorobą Alzheimera

• Urządzenie sypialni

• Miejsca niebezpieczne - kuchnia i łazienka

• Miejsca, w których nie należy pozostawiać chorego bez opieki

• Potrzeba gotowości w razie nagłych wypadków

Konieczność przestrzegania trzech podstawowych zasad:

• Nie wierz w to co mówi chory, zanim tego nie sprawdzisz. Np.jeśli zapewnia Cię, że zjadł, powinieneś sprawdzić, czy rzeczywiści jest zgodne z prawdą.

• Zachowuj spokój

• Miej świadomość tego, że Twoje działania mogą spotkać się z niezrozumieniem ze strony chorego.

Potrzeba kontrolowania higieny osobistej chorego:

• Kąpiel w wannie lub pod prysznicem

• W oparciu o dawne przyzwyczajenia chorego staraj się wykształcić w nim mechaniczne wykonywanie czynności

• Nie ponaglaj chorego, przeznaczaj odpowiednią ilość czasu na wykonanie wszystkich zabiegów związanych z utrzymaniem higieny

• Przygotuj kąpiel przed wejściem chorego do łazienki

• Wykonuj wszystkie czynności zgodnie z utartym zwyczajem

• Korzystaj z pory kąpieli dla przeprowadzania kontroli stanu skóry i paznokci chorego

• Higiena jamy ustnej

• Higiena intymna, dbałość o włosy, makijaż.

Jak należy ubierać chorego:

• Ograniczaj do minimum konieczność dokonywania wyboru

• Ułóż ubrania zgodnie z kolejnością ich nakładania

• Wyeliminuj trudne do ubierania części garderoby

• Wybieraj odzież łatwo piorącą się i niewymagającą prasowania

Reagowanie na zachowania chorego:

• Przechadzanie się tam i z powrotem

• Nie zabraniaj

• Zabezpiecz odpowiednią ilość miejsca

• Uwzględnij potrzebę spacerów

• Czynności powtarzające się

• Nie zabraniaj

• Zwięźle odpowiadaj na zadawane pytania

• Poszukaj kogoś, kto od czasu do czasu mógłby Cię zastąpić

• Gubienie różnych rzeczy

• Nie pozwalaj, aby chory miał dostęp do ważnych rzeczy

• Uporządkuj mieszkanie w celu ułatwienia poszukiwań przedmiotów

• Nie karć chorego

• Czy można wpłynąć na zmianę zachowania chorego?

• Nie spieraj się z nim

• Bądź stanowczy

• Zapewnij choremu jakieś formy rozrywki

W jaki sposób opiekun powinien zadbać o siebie?

• Wypoczywać

• Starać się znaleźć trochę czasu dla siebie

• Zachować kontakty z dawnymi przyjaciółmi i zawierać nowe znajomości

• Zapisać się do stowarzyszenia członków rodzin, mających wśród swoich bliskich osobę cierpiącą na chorobę Alzheimera

Leczenie choroby Alzheimera:

• 1. Postępowanie bezlekowe:

• a. stymulowanie codziennej aktywności

• b. trening pamięci, orientacji i zachowania

• c. zmniejszenie stresu

• d. edukacja i wsparcie opiekunów

• 2. Farmakologiczne leczenie korekcyjne:

• a. inhibitory acetylocholinesterazy (Aricept, Exelon)

• b. agoniści receptorów cholinergicznych (ksanomelina)

• 3. Neuroprotekcja:

• a. duże dawki piracetamu (Nootropil),

• b. selegilina,

• c. preparaty antyoksydacyjne:

• - witamina E

• - witamina C

• - witamina B6

• - Preductal

• - u kobiet korzystna może być HTZ

• Problem:

• Zaburzenia orientacji co do miejsca i czasu.

• Cel:

• - Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego

• - ułatwienie orientacji

Opieka nad pacjentem z chorobą Alzheimera

• Działania:

• oznakowanie drzwi

• oznakowanie łóżka

• podpisanie własnych przedmiotów

• duży zegar

• kalendarz ze zrywanymi kartkami

• codzienna prasa

Opieka nad pacjentem z chorobą Alzheimera

• Powtarzanie tych samych czynności

• stałe pory wykonywania czynności

• informowanie

• wyjaśnianie

• terapia walidacyjna

Piśmiennictwo

• Choroba Alzheimera - najczęściej zadawane pytania (FAQ), http://www.alzheimer.pl/info/rights.html

• Grabiec U., Skalska A.: Zespoły psychogeriatryczne. W:Zarys gerontologii klinicznej. Kocemba J., Grodzicki T. (red), Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego UJ, Kraków 2000.

• Schiefele J., Staudt I., Dach M., Pielęgniarstwo geriatryczne. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 1998

Opieka nad pacjentem z chorobą Parkinsona

Słowa pacjenta:

„Czasami płaczę i mam smutny wyraz twarzy, a ty wmawiasz sobie, że sprawiłeś mi przykrość. Nic podobnego. Mów dalej do mnie, nie zważając na moje łzy. Za parę minut wszystko wróci do normy. Oczekujesz, że zacznę drżeć. Może tak, a może nie. Obecne leki usuwają niektóre objawy drżenia.

Słowa pacjenta:

Jeśli moja głowa, stopy lub dłonie zaczną drżeć, nie zwracaj na to uwagi. Sądzisz, że nie zdołasz mnie rozweselić, ponieważ się nie uśmiecham. To nieprawda. Moja twarz tylko słabiej wyraża to co czuję. Szykujemy się do wyjścia, a ja nie mogę wstać. Nie popędzaj mnie, w końcu sobie poradzę. Nie mogę też iść szybciej; daj mi trochę czasu.

Słowa pacjenta:

Muszę codziennie spacerować; najchętniej na dystansie od 3 do 5 km. W twoim towarzystwie jest to przyjemniej robić. Gdy za bardzo pochylam się do przodu lub przewracam, zwróć uwagę, bo nie zdaję sobie z tego sprawy. Codziennie muszę wykonywać ćwiczenia zginania i rozciągania mięśni.

Jeśli możesz, pomóż mi w tych ćwiczeniach. Posłuchaj! Nie mów za mnie. Ja wiem, że ty potrafisz mówić głośniej i szybciej ode mnie. Nie znoszę, jak mi przerywasz. Pozwól mi się wypowiedzieć i daj mi czas na skupienie. Często skarżę się na bezsenność i mogę w środku nocy przechadzać się po pokoju.

Zdarza mi się zdrzemnąć w ciągu dnia. Pozwól mi spać, kiedy mam na to ochotę. Nie mogę sprawować nad sobą kontroli, gdy jestem zmęczony. Bądźcie cierpliwi moi przyjaciele. Potrzebuję was. Pozostałem taki sam...”

Definicja choroby

Choroba Parkinsona - jest to postępujące schorzenie ośrodkowego układu nerwowego, przejawiające się klinicznie spowolnieniem ruchowym, sztywnością mięśni i drżeniem spoczynkowym, będące następstwem zaniku komórek istoty czarnej śródmózgowia, i w wyniku tego, dramatycznego zmniejszenia ilości neuroprzekaźnika - dopaminy - w prążkowiu.

Częstość występowania choroby ocenia się na 0,1 - 0,2% ludności świata. W ciągu 1 roku zapada na nią 10 do 20 osób ma każde 100 tysięcy. Choroba dotyka ok. 1% ludności po 60 roku życia. Ocenia się, że w Polsce jest ok. 40 - 60 tysięcy chorych z parkinsonizmem. Co roku przybywa ok.
4 - 8 tysięcy nowych pacjentów.

Kliniczne rozpoznanie choroby Parkinsona:

1. Stwierdzenie, co najmniej dwu z trzech klasycznych objawów:

• drżenie spoczynkowe

• spowolnienie ruchowe

• wzmożenie napięcia mięśniowego o charakterze plastycznym (napięcie „ołowianego drutu”)

pomocnym może być stwierdzenie obecności dodatkowych objawów, takich jak:

• zaburzenia wegetatywne (ślinotok, łojotok, napady pocenia się)

• mikrofagia (która jest szczególnym rodzajem ograniczenia amplitudy ruchu)

2. Charakterystyczny jest jednostronny początek objawów (drżenie jednej ręki)

3. Chorobę można rozpoznać dopiero po wykluczeniu parkinsonizmu objawowego (zespoły polekowe).

4. Stwierdza się dobrą kliniczną reakcję na leki stymulujące układ dopaminergiczny.

Etiopatogeneza:

Istnieje wiele teorii na temat tego, co powoduje zanik komórek istoty szarej:

1. Przedwczesne starzenie się

2. Czynniki genetyczne.

3. Stres oksydacyjny (wolne rodniki).

4. Uszkodzenie toksyczne.

Objawy choroby Parkinsona na początku choroby:

• ogólne spowolnienie ruchowe:

• wolny chód małymi, szurającymi kroczkami

• pochylenie sylwetki do przodu

• drżenie rąk (rzadziej nóg czy głowy) określane jako „liczenie pieniędzy” czy „kręcenie pigułek”

• problemy z rozpoczęciem ruchu - trudności ze wstawaniem z krzesła, łóżka, z wykonywaniem codziennych czynności życiowych (mycie, jedzenie, ubieranie się)

• mniej wyrazista mimika - tzw. twarz pokerzysty

• problemy z pisaniem - pismo drobne, niewyraźne

• sztywność mięśni - chory z trudem zgina i prostuje rękę - wyczuwa się tu stały opór, niekiedy z pewnymi skokami - „objaw koła zębatego”

• problemy z przełykaniem pokarmów i płynów

• zmniejszenie częstotliwości mrugania powiekami

• zaburzenia mowy

• zaburzenia równowagi (ryzyko upadku)

• depresja

• utrata wagi

• problemy ze snem

• ślinienie się

Problemy późnego okresu choroby:

Stopniowo zmniejszająca się skuteczność leczenia

• Chory przez większość dnia może mieć dyskinezy lub silny bezruch, a okres korzystnego działania leków - bez objawów ubocznych - stale się skraca. Wydłuża się okres oczekiwania na skutek zażywanych leków, w tym czasie mogą wystąpić przykre dolegliwości, poprzedzające wystąpienie właściwego efektu leczniczego (bolesne kurcze mięśni, nasilone drżenie). Mogą wystąpić nieprzewidywalne (niezależne od pory przyjmowania leków) napady bezruchu (tzw. zamarzanie, "freezing"), lub nagłe przełączenia ("on-off") między złą a względnie dobrą sprawnością.

Narastające zaburzenia postawne

• Najtrudniej poddającym się leczeniu objawem są zaburzenia równowagi i upadki. Z tego powodu istotnemu ograniczeniu ulega samodzielność chorych w zakresie samoopieki ze względu na deficyt poruszania się i ryzyko urazu.

Zaburzenia wegetatywne

• Stopniowo następuje nasilenie się i częstość występowania takich objawów jak: obniżenie ciśnienia tętniczego powodujące zasłabnięcia i upadki, uporczywe zaparcia stolca, zaburzenia funkcji pęcherza moczowego (utrudnione, niekompletne oddawanie moczu lub częstomocz), napadowa zwiększona potliwość z towarzyszącym utrudnieniem oddechu.

Problemy umysłowe

• W późnym okresie choroby występuje: spowolnienie myślenia, upośledzenie pamięci, zaburzenia orientacji przestrzennej. Zaburzenia te powodują ograniczenie samodzielności chorych w niektórych czynnościach, jak prowadzenie samochodu czy poruszanie się w nieznanych miejscach. Skuteczność leczenia niesprawności ruchowej może być dodatkowo utrudniona przez obecność depresji i lęku.

Leczenie choroby Parkinsona:

W początkowym okresie choroby:
- selegilina (Jumex, Selerin, Segan, Niar, Selenor, Selgin)
- amantadyna (Viregyt-K, Amantix)
- pergolid (Permax)
- bromokryptyna (Bromergon, Bromocorn, Parlodel)
- ropinirol (Requip)
- pramipexolum (Mirapexin)
- piribedil (Pronoran)
- biperiden (Akineton)
- pridinol (Polmesilat, Pridinol)
- lewodopa depot - o przedłużonym działaniu (Madopar HBS, Sinemet CR)
- lewodopa w zwykłej postaci (tzw. konwencjonalnej) (Madopar, Poldomet, Pardopa, Nakom, Sinemet)

W późniejszym okresie choroby Parkinsona:
- lewodopa w postaci konwencjonalnej (Madopar, Poldomet, Pardopa, Nakom, Sinemet)
- lewodopa w postaci szybko działającej (Madopar dispersible - tabletki rozpuszczalne)
- lewodopa depot - o przedłużonym działaniu (Madopar HBS, Sinemet CR)
- tolkapon (Tasmar)
- entakapon (Comtan)
- apomorfina (Britaject, zastrzyki podskórne)

(Poradnik dla osób z chorobą Parkinsona. http://www.sienkiewicz.art.pl/poradnik.htm )

Leczenie chirurgiczne choroby Parkinsona:

Metody neurochirurgiczne stosowane były od lat 50-tych XX wieku.

• Stereotaksja - była pierwszą metodą neurochirurgiczną stosowaną w leczeniu choroby Parkinsona, jest to wykonanie drobnego uszkodzenia mózgu przerywającego drogę nieprawidłowych impulsów nerwowych powodujących objawy parkinsonowskie.

Leczenie chirurgiczne choroby Parkinsona:

• Talamotomia, będąca wariantem stereotaksji, może być skuteczna w postaciach połowiczych parkinsonizmów z drżeniem, jako objawem dominującym.

• Pallidotomia, w większym stopniu łagodzi dyskinezy (obustronne działanie), pozwala zredukować ilość leków, ale nie wydłuża okresu dobrej sprawności ruchowej.
  Metody stereotaktyczne niosą pewne ryzyko wystąpienia zaburzeń neurologicznych, szczególnie przy obustronnej operacji.

Rehabilitacja i fizykoterapia

Regularna rehabilitacja ruchowa wyraźnie zmniejsza parkinsonizm w początkowym okresie choroby, korzystnie wpływa na stan psychiczny, ogranicza bóle towarzyszące chorobie, poprawia równowagę i chód, pomaga w utrzymaniu prawidłowej sylwetki, oraz opóźnia wystąpienie zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa. Ruch pomaga w zwalczaniu zaparć i jest potrzebny dla prawidłowego działania wielu narządów wewnętrznych.

Spośród metod fizykoterapeutycznych największe znaczenie w chorobie Parkinsona mają zabiegi przeciwbólowe (jonoforezy ksylokainowe i hydrokortyzonowe), rozgrzewające (tzw. solux) oraz masaże.

Leki przeciwwskazane w chorobie Parkinsona

Pacjent z parkinsonizmem powinien unikać leków, osłabiających działanie dopaminy.
Do leków tych należą:

• neuroleptyki - stosowane w psychiatrii, w leczeniu halucynacji i urojeń (haloperidol, fenactil, sulpiryd i wiele innych)

• szkodliwie może działać popularny metoclopramid, stosowany w leczeniu dolegliwości pokarmowych na tle nieprawidłowej motoryki jelit.

• witamina B6 (pirydoksyna) nie powinna być stosowana w dużych dawkach u osób przyjmujących preparaty lewodopy, zwiększa ona przemianę lewodopy w dopaminę, zanim lewodopa przedostanie się do mózgu, przez co osłabia efekt przeciw-parkinsonowski i zwiększa objawy niepożądane.

• Takryna (tacrine), lek podawany w celu poprawy funkcji pamięci w chorobie Alzheimera, nie powinien być zażywany przez osoby z chorobą Parkinsona gdyż zwiększa on działanie układu komórek mózgu i ich połączeń opartych na acetylocholinie, nasilając przez to parkinsonizm.

• Efedryna stosowana dla podwyższenia ciśnienia tętniczego, zwiększa drżenie, niepokój i bezsenność.

Dobre rady dla Parkinsonisty:

Drżenie

• W chorobie Parkinsona drżenie może pojawiać się w niektórych porach dnia. Może też być stałe i okresowo się nasilać, np. na skutek wysiłku fizycznego i silnych emocji.
  Praktyczne sugestie:
  - w razie większego drżenia odpręż się psychicznie, usiądź, rozluźnij ramiona i plecy,
  - oddychaj głęboko
  - wskazane są regularne zabiegi masażu
  - poproś lekarza lub rehabilitanta o wskazówki do ćwiczeń ruchowych

- unikaj kofeiny i alkoholu
- często odpoczywaj
- trudniejsze czynności pozostaw do momentu pojawienia się lepszego samopoczucia, kiedy twoje leki działają efektywniej
- domagaj się od lekarza skuteczniejszych leków

Typowa pochylona do przodu postawa chorego nasila tendencje do chodzenia na palcach z uniesionymi piętami. Te szurające kroki, w miarę wydłużania się dystansu staja się coraz szybsze i krótsze. Kiedy wystąpi to dreptanie wtedy:

- zatrzymaj się

- sprawdź czy odległość między stopami wynosi ok. 20 cm

- popraw swoją sylwetkę ciała i wyprostuj się, jak tylko najbardziej możesz

- uświadom i przypomnij sobie, że powinieneś stawiać duże kroki

- zrób krok unosząc wysoko stopę (marsz)

- podnieś do góry palce stopy i najpierw postaw na ziemi piętę

- przenieś ciężar ciała na palce

- powtórz to samo z drugą nogą

- staraj się aby ręce poruszały się odpowiednio przy każdym kroku - to poprawia rytm chodzenia i poprawia wygląd

Zaburzenia chodu

Choroba Parkinsona upośledza równowagę. Chód staje się powolny, szurający, z tendencją do unoszenia pięt. Chory stawia małe kroki.
Praktyczne sugestie:
- jeśli zauważysz u siebie szuranie nogami, zwolnij lub zatrzymaj się i sprawdź swoją postawę ciała
- utrzymuj stopy w wygodnej odległości, aby nie zawadzały o siebie
- stań prosto z uniesioną głową
- przy każdym kroku wykonuj z przesadą unoszenie stóp i balansowanie rękami, udawaj że przechodzisz przez próg
- ćwicz stawianie długich kroków, koncentruj się na chodzeniu (ćwiczenie - „bociani chód”)
- jeśli chcesz skręcić lub zawrócić, nie obracaj się na stopie. Zamiast tego idź po linii okrężnej, aż uzyskasz zamierzony kierunek marszu
- używaj butów z niskim obcasem i dobrze umocowanych
- unikaj butów wsuwanych

Upadki

Odruchy postawne utrzymujące równowagę ciała są osłabione. Chory może stracić równowagę pod działaniem niedużej siły lub przechodząc przez wąskie przejście.
Praktyczne sugestie:
- usuń dywaniki, szmaty i inne przeszkody na drodze twojego poruszania się w domu i w okolicy
- chwytaj się poręczy,
- nie sięgaj po przedmioty znajdujące się wysoko, wchodząc na stołki, drabinę i t.p.
- jeśli czujesz, że zaczynasz się śpieszyć, zwolnij
- przed wstaniem z pozycji leżącej, posiedź przez chwilę
- kiedy czujesz niepewność równowagi, zatrzymaj się lub usiądź
- rozsądnie planuj swoje zajęcia, pamiętaj o ryzyku upadku, nie przekraczaj swoich możliwości

"Zamarzanie„ (freezing)

Jest to nagłe nieruchomienie podczas chodzenia. Często wiąże się z utratą równowagi. Próba ruszenia z miejsca pogarsza sytuację i może spowodować upadek.
Praktyczne sugestie:
- w razie "zamarznięcia" przerwij próby dalszego chodu, przyciśnij pięty do podłoża
- stań prosto, z uniesioną głową ale nie przechylaj się do tyłu
- patrz prosto przed siebie a nie w dół
- wybierz sobie określony obiekt i zacznij iść w jego kierunku,
- jeśli idziesz z kimś, poproś o trzymanie Cię za ramiona lub łokcie
- regularne ćwiczenia ruchowe pomagają utrzymać poczucie równowagi i właściwą postawę ciała
- przedyskutuj z lekarzem możliwość modyfikacji leczenia (w nagłym nieruchomieniu w ciągu dnia przydatna jest rozpuszczona w wodzie, szybko-działająca postać lewodopy)

Wstawanie z niskiego siedzenia:

pacjenci często mają kłopoty ze wstawaniem z niskich krzeseł, foteli, kanap itp. Aby wstać przesuń pośladki blisko krawędzi krzesła, stopy trzymaj w odległości ok. 20 cm jedna od drugiej, jedna lekko wysunięta do przodu. Przez chwilę rozkołysz się szybko do przodu i do tyłu trzy razy. Za trzecim razem wysuń ramiona do przodu, odepchnij się rękami i wyprostuj.

Dobre rady dla Parkinsonisty:

Nocny bezruch

Bywa, że sztywność i bezruch budzą chorego, który nie może zmienić niewygodnej pozycji.
Praktyczne sugestie:
- podczas próby obrócenia się w łóżku, najpierw skręć głowę, następnie odepchnij się przeciwległą stopą i skręć biodra. Gdy rozpoczniesz skręt bioder, zaraz obracaj górne ramię w tę samą stronę
- gdy chcesz usiąść, ułóż się na boku, przodem do brzegu łóżka. Przyłóż obie ręce do łóżka przed swoją klatką piersiową, odepchnij się rękami, spuszczając nogi z krawędzi łóżka
- aby wyjść z łóżka, wpierw siedź na brzegu, dokładnie opierając obie stopy na podłodze, połóż ręce po obu stronach bioder i powoli odepchnij się
- można zamontować poręcze i trapez, które ułatwiają samodzielne wstawanie
- zapal stałe nocne światło lub zainstaluj włączniki światła w zasięgu ręki
- miej przy łóżku przygotowany lek i płyn do popicia (szczególnie przydatna postać rozpuszczalna, szybko działająca)
- aby przezwyciężyć poranny bezruch zażywaj leki przed wstaniem z łóżka

Bóle

Przyczyną bólu mogą być sztywne mięśnie. Nieprawidłowa sylwetka ciała powoduje bóle pleców. Uczucie zimna lub ciepła może pojawiać się w rękach i nogach. Bolesny kurcz może wystąpić po długim chodzeniu lub pisaniu.
Praktyczne sugestie:
- stosuj masaż i ciepłe kąpiele
- przykładaj do bolących miejsc ciepłą poduszkę;
- sam masuj bolesne punkty, przykładaj gorące lub zimne kompresy, maści o działaniu przeciw-zapalnym, stosuj wszystko, co przynosi ulgę
- przeciągaj się często, szczególnie przed ćwiczeniami ruchowymi
- nie przeciążaj się, nie przekraczaj swoich możliwości
- ćwicz codziennie dla wzmocnienia mięśni przykręgosłupowych
- kiedy ręce lub stopy są zimne, zakładaj jak najcieplejsze rękawiczki i skarpetki
- poproś o leki przynoszące ulgę (np. preparaty o działaniu przeciw-zapalnym i przeciw-bólowym).

Ubieranie się

Najwięcej kłopotów sprawia zapinanie guzików, wiązanie krawata, zapinanie suwaka, zakładanie spodni. Mimo trudności, wielu chorych woli ubierać się samodzielnie, nawet kosztem dodatkowego czasu i wysiłku.
Praktyczne sugestie:
- zastąp ubrania, które zapinają się w kłopotliwy sposób, bluzami, koszulkami, elastycznymi spodniami
- unikaj ubrań zapinanych z tyłu
- zdobądź ubrania i buty na rzepy lub zatrzaski
- trzymaj ubrania w dostępnym i wygodnym miejscu
- ubieraj się na siedząco, mając wszystkie potrzebne rzeczy w zasięgu ręki
- przy zapinaniu guzików i suwaków pomagaj sobie odpowiednim haczykiem
- używaj długiej łyżki do butów

Pisanie

• Choroba może utrudniać ruchy precyzyjne, w tym również pisanie. Litery stają się małe i coraz trudniejsze do odczytania, im dłużej się pisze. Dodatkowym utrudnieniem w pisaniu może być drżenie.
  Praktyczne sugestie:
  - pisz pogrubionym długopisem
  - używaj pisaków stawiających nieduży opór
  - od czasu do czasu unieś ramię , wyprostuj łokieć, poruszaj palcami

- używaj maszyny do pisania lub komputera
- jeśli masz kogoś, kto pisze za ciebie, nagrywaj na dyktafon
- dłuższą korespondencję możesz wysyłać w postaci nagrania magnetofonowego

Mowa

Trudności w mówieniu mogą narastać w miarę postępu choroby. Mowa jest zamazana, monotonna, często zacinająca się lub podobna do szeptu.
Praktyczne sugestie:
- weź duży oddech, zanim zaczniesz mówić, rób przerwy po kilku słowach lub nawet po każdym
- wymawiaj z przesadą, wyobraź sobie, że twój rozmówca ma kłopoty ze słuchem, i musi czytać z ruchu twoich ust
- patrz rozmówcy prosto w twarz
- starannie wymawiaj spółgłoskę na końcu słowa, zanim zaczniesz następne
- wypowiadaj się krótko i konkretnie
- z przesadą wykonuj ruchy ust przy mówieniu, samemu ćwicz w ten sposób wymawianie alfabetu lub czytanie na głos
- proś bliskich aby domagali się od ciebie głośniejszego mówienia i powtarzania
- mów często, nawet sam do siebie, nie pozwalaj innym mówić za ciebie

Krojenie pokarmu

Drżenie i sztywność utrudniają posługiwanie się sztućcami przy spożywaniu posiłków, co powoduje frustracje, zakłopotanie i prowadzi do utraty apetytu.
Praktyczne sugestie:
- używaj gumowych podkładek zamiast obrusa lub serwetek, aby talerz się nie ślizgał
- używaj głębokich talerzy, aby jedzenie nie wypadało przy krojeniu
- spożywaj pokarmy nie wymagające krojenia
- poproś kogoś o pokrojenie
- używaj specjalnie przystosowanych sztućców (pogrubienie uchwytów)
- jeśli zamierzasz jeść poza domem, miej ze sobą swoje zaadaptowane, wypróbowane sztućce.

Trudności w połykaniu

Występują one w późniejszych okresach choroby. Czasem mogą być powodem krztuszenia się pokarmem, tabletkami lub własną śliną.
Praktyczne sugestie:
- bierz do ust bardzo małe porcje jedzenia, gryź dokładnie i ostrożnie przełykaj
- posiłki powinny być przygotowane z myślą o łatwym gryzieniu i połykaniu
- zawsze przełykaj to, co masz w ustach, zanim weźmiesz następny kęs
- nie spiesz się przy jedzeniu, używaj ogrzewanych talerzy
- przełknij nadmiar śliny zanim weźmiesz jedzenie do ust
- często popijaj

Higiena

Zaburzenia ruchowe w chorobie Parkinsona utrudniają kąpiel i mycie zębów.
Praktyczne sugestie:
- usuń z łazienki wszystko, co może grozić wypadkiem (szklane przedmioty, śliskie maty i inne)
- zamontuj poręcze i solidne uchwyty
- wejście do wanny może ułatwić ławka położona w poprzek wanny
- nie chwytaj się przy asekuracji wieszaka na ręczniki
- unikaj stawania w wannie, bierz prysznic na siedząco,
- używaj gumowych mat na podłodze i w wannie
- zakładaj szlafrok zamiast wycierać się
- używaj elektrycznej szczoteczki do zębów

Problemy gastrologiczne w chorobie Parkinsona

Zaparcia

• Kłopoty z wypróżnieniem są bardzo powszechnym problemem wśród pacjentów z chorobą Parkinsona. Leki o działaniu atropinowym (Parkopan, Pridinol, Akineton) nasilają zaparcia. Czasem wystarczy redukcja ich dawki, aby poprawić sytuację. Regularny wysiłek fizyczny i przyjmowanie płynów są bardzo istotne dla utrzymania prawidłowych wypróżnień.

• Należy zwiększyć ilość spożywanych warzyw a zredukować ciasta i pieczywo białe. Spośród owoców, które są zalecane, jedynie banany mogą nasilać zaparcia. Lekarz prowadzący może zalecić stałe przyjmowanie ziołowych środków zmiękczających stolec. Pomocna bywa regularnie stosowana parafina, suszone śliwki, picie przegotowanej wody (np. z miodem) na czczo. Syntetyczne środki przeczyszczające (bisacodyl) łatwo uzależniają i mogą być tylko używane doraźnie.

Nudności

• Nudności są najczęściej związane ze stosowanym leczeniem (lewodopa, pergolide, bromokryptyna). Można ich uniknąć, zwiększając dawki leków bardzo powoli. Czasami trzeba zmienić lek na inny z powodu nietolerancji pokarmowej.

Utrata masy ciała

• Prawie wszyscy pacjenci z chorobą Parkinsona tracą na wadze. Jeśli spadek wagi na tle choroby Parkinsona jest za duży, należy wprowadzić do diety dodatkowe kalorie zawarte w tłuszczach i węglowodanach. Słodki deser lub inny dodatkowy kaloryczny posiłek powinny być spożywane po głównych posiłkach, aby nie osłabiać apetytu.

Dieta w chorobie Parkinsona

Zasady prawidłowego żywienia:

- spożywaj różnorodne potrawy, złożone (w kolejności od największej do najmniejszej ilości) z warzyw, owoców, pieczywa, ryżu, ziaren, jaj, serów, ryb, drobiu i mięsa
- jedz mało tłuszczów zwierzęcych, zastąp je tłuszczami roślinnymi, używaj niskotłuszczowego mleka, ograniczaj masło i tłuste sery

- jedz więcej pieczywa razowego i roślin strączkowych

Dieta w chorobie Parkinsona

- utrzymuj rozsądną wagę ciała; poruszanie się jest trudniejsze przy otyłości (pomocne może być obliczenie kaloryczności posiłków)
- sól jest przeciwwskazana w nadciśnieniu tętniczym; osoby z chorobą Parkinsona, które najczęściej cierpią z powodu spadków ciśnienia, nie muszą unikać soli
- unikaj nadmiaru białka, które utrudnia wchłanianie leków z przewodu pokarmowego do krwi oraz przechodzenie lewodopy z krwi do mózgu.

• Od 1998 roku 11 kwietnia na świecie i w Polsce obchodzony jest jako międzynarodowy dzień osób z chorobą Parkinsona.

• Stowarzyszenie osób z choroba Parkinsona.
  Adres Stołecznego Stowarzyszenia Osób z Chorobą Parkinsona:
  ul. Wołoska 137,
  02-507 Warszawa,
  tel.: [phone],
  skrytka pocztowa 78,
  00-950 Warszawa I.

Piśmiennictwo:

• Adamczyk K.: Pielęgniarstwo neurologiczne. Wydawnictwo Czelej. Lublin, 2000

• Poradnik dla osób z chorobą Parkinsona. http://www.sienkiewicz.art.pl/poradnik.htm

• Kocemba J., Grodzicki T. (red): Zarys gerontologii klinicznej. Medyczne Centrum Kształcenia Podyplomowego UJ, Kraków 2000.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

44

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

---