UKŁAD KRĄŻENIA

Składa się on z dwóch układów: zawierającego krew (sanguis) i c h ł o n k ę (lympha). Krew krąży w zamkniętym systemie rur, wpra­wiana w ruch przez serce. Chłonka płynie od tkanek i narządów do układu krwionośnego.

Serce (cor) stanowi główny narząd układu krążenia, przyjmujący i tłoczący krew do naczyń. Serce leży w klatce piersiowej w worku osierdziowym. Worek osierdziowy (pericardium) ma dwie war­stwy — zewnętrzną włóknistą (pericardium fibrosum) i wew­nętrzną surowiczą (pericardium serosum). Blaszka surowicza przechodzi nieprzerwanie na powierzchnię serca i okrywa je, tworząc nasierdzie (epicardium). Nasierdzie określamy też mianem blaszki trzewnej (lamina visceralis), a blaszkę zewnętrzną osierdzia blaszką ścienną (lamina parietalis). Między obu blasz­kami osierdzia znajduje się jama osierdzia (cavum pericardii), zawierająca nieco płynu surowiczego.

Serce jest zbudowane z mięśnia sercowego, wewnątrz wyścielone wsierdziem. Składa się więc z: wsierdzia (endocardium), mię­śnia (myocardium), i nasierdzia (epicardium). Serce osoby do­rosłej jest podzielone przegrodami na dwie części, z których każda zawiera przedsionek i komorę. Serce prawe jest wypełnione krwią żylną, składa się z prawego przedsionka (atrium dextrum) i z prawej komory (ventriculus dexter). Przedsionek jest połączony z komorą ujściem przedsionkowo-komorowym (ostiumatrioventriculare), które jest zaopatrzone w zastawkę trój­dzielną (valva tricuspidalis).

Do prawego przedsionka spływa krew żylna z całego ciała żyłą główną górną i dolną (vena cava superior et inferior) oraz ze ściany samego serca zatoką wieńcową (sinus coronarius). Z pra­wej komory wychodzi pień płucny (truncus pulmonalis), a przy jego początku znajduje się zastawka (valva truncipulmonalis).

Serce lewe zawiera krew tętniczą, składa się, podobnie jak prawe, z przedsionka (atrium sinistrum) i komory (ventriculus sini­ster). Przedsionek łączy się z komorą ujściem przedsionko-wo-komorowym (ostium atrioventriculare), zaopatrzonym w zastawkę dwudzielną (valva bicuspidalis s. mitralis). Do lewe­go przedsionka spływa krew tętnicza żyłami płucnymi (venae pulmonales). Z lewej komory wychodzi aorta (aorta), mająca u swe­go początku zastawkę (valva aortae).

Zastawki serca regulują kierunek przepływu krwi; zastawki ujść przedsionkowo-komorowych z przedsionków do komór, ujść tętni­czych z komór do naczyń.

NACZYNIA KRWIONOŚNE

Krew jest rozprowadzana po całym organizmie systemem rur, na­czyń krwionośnych (vasa sanguinea). Są to tętnice i żyły. Tętnicą (arteria) nazywa się to naczynie, które prowadzi krew z serca. Żyłą (vena) płynie krew do serca. Między tętnicami i żyłami znajdują się naczynia włosowate (vasa capillaria). W naczyniach tętniczych panuje wyższe ciśnienie niż w naczyniach żylnych i włosowatych.

Rozróżnia się dwa zamknięte układy krążenia: duży i mały.

Krwiobieg duży zaczyna się w lewej komorze serca, a kończy w je­go prawym przedsionku. Z lewej komory wychodzi tętnica główna, czyli aorta, która szeregiem rozgałęzień dostarcza krew tętniczą do tkanek i narządów, z łożyska kapilar wypływają drobne żyłki, które przechodzą w coraz większe i ostatecznie do prawego przedsionka uchodzą dwie żyły główne — górna i dolna (vena cava supe­rior et inferior).

Krwiobieg mały zaczyna się w prawej komorze serca i kończy w le­wym przedsionku. Z prawej komory wychodzi pień płucny (truncus pulmonalis), dzieli się na dwie tętnice płucne, które wchodzą do płuc i tu rozgałęziają się aż do utworzenia włośniczek otaczających pęcherzyki płucne. Między pęcherzykami i włośniczkami zachodzi wymiana gazowa, krew oddaje dwutlenek węgla, a pobiera tlen i ży­łami płucnymi wraca do lewego przedsionka. Krążenie małe nosi też nazwę krążenia płucnego.

W krążeniu dużym serce przyjmuje krew z całego układu żylnego i tłoczy ją do układu tętniczego. Między obu układami znajduje się sieć naczyń włosowatych. W naczyniach tętniczych panuje ciśnienie wyso­kie, zależne od pracy lewej komory serca i oporu tętniczek obwodo­wych. W czasie skurczu serca wynosi ono około 16,0 kPa (120 mm słupa rtęci). Ciśnienie rozkurczowe jest odpowiednio niższe, wynosi około 10,7 kPa (80 mm słupa rtęci). Ciśnienie nie jest jednakowe w całym układzie tętniczym, spada w miarę przepływu krwi do mniej­szych tętnic i do łożyska naczyń włosowatych. Suma przekrojów tęt­niczek jest większa niż tętnic. W łożysku naczyń włosowatych nastę­puje dalszy spadek ciśnienia i zwolnienie prądu krwi przepływającej. W naczyniach żylnych ciśnienie krwi jest niskie, a w dużych żyłach blisko serca ujemne.

Budowa ścian naczyń jest dostosowana do ich zadań i do panujące­go w nich ciśnienia. Ściana tętnicy powinna być bardziej wytrzymała niż ściana żyły, ściany naczyń włosowatych muszą umożliwiać wy­mianę krwi z otoczeniem, podczas gdy przez tętniczki, tętnice, żyłki i żyły krew jedynie przepływa.

Wszystkie naczynia krwionośne są zbudowane według pewnego schematu: ściana składa się z trzech warstw. Idąc od wewnątrz jest błona wewnętrzna (tunica intima lub krótko intima), błona środkowa tunica media lub media) i błona zewnętrzna (tunica externa lub ad-ventitia).

Błona wewnętrzna (tunica intima) składa się z płaskich ko­mórek nabłonkowych wyścielających światło naczynia i spoczywają­cych na delikatnej błonie łącznotkankowej podnabłonkowej. Po­wierzchnia nabłonka jest idealnie gładka, co ułatwia przepływ krwi i zapobiega tworzeniu się przyściennych zakrzepów powstających w miejscu nierówności ścian.

Błona środkowa (tunica media) zawiera włókna mięśniowe gładkie i włókna sprężyste. Ilościowy stosunek obu składników jest różny w różnych naczyniach. Obecność komórek mięśniowych umoż­liwia zmianę szerokości światła i przepływ krwi. Błona środkowa jest najbardziej oporną warstwą ściany naczynia.

Błona zewnętrzna (tunica externa) ma wiele włókien kolage­nowych. Służy ona do umocowania naczynia do otoczenia, umożliwia rozciąganie naczynia na długość, ale przeciwdziała nadmiernemu roz­ciągnięciu.

Powierzchnia serca

Powierzchnia serca jest gładka dzięki pokrywającemu ją nasierdziu, pod którym w miejscach zagłębień leżą nieduże skupienia tkan­ki tłuszczowej, wyrównujące powierzchnię narządu.

Podstawa serca (basis cordis), zwrócona ku górze, ku tyłowi i nieco ku stronie prawej, leży na wysokości V—VII kręgu piersiowe­go, oddzielona od kręgosłupa przełykiem, aortą i przewodem piersio­wym, które leżą w śródpiersiu tylnym. Na sercu wyróżniamy po­wierzchnię mostkowo-żebrową (facies sternocostalis), po­wierzchnię przeponową (facies diaphragmatica) i po­wierzchnię płucną (facies pulmonalis), stykające się z odpo­wiednimi narządami. Powierzchnię przeponową oddziela od mostko-wo-żebrowej brzeg prawy serca (margo dexter), utworzony przez komorę i przedsionek prawy. Brzeg biegnący wzdłuż komory jest cienki i zaostrzony, nosi też nazwę brzegu ostrego (margo acutus). Dawniej odróżniano również brzeg lewy albo tępy, który jest jedynie słabo zaznaczony.

Wnętrze serca jest podzielone na cztery jamy. Podział ten uzew­nętrznia się na powierzchni serca. Przedsionki są oddzielone od ko­mór bruzdą wieńcową (sulcus coronariuś), w której przebiegają naczynia ściany serca. Bruzda ta jest na powierzchni przedniej prze­rwana przez pień płucny. W prawo od początku pnia płucnego leży początkowy odcinek tętnicy głównej (aorty). Po obu stronach począt­ków obu tych pni tętniczych leżą wypustki przedsionków ostro za­kończone, skierowane ku sobie. Noszą one nazwę uszek: prawe­go i lewego (auriculae cordis dextra et sinistra).

Komory są oddzielone od siebie bruzdą międzykomorową przednią i tylną (sulcus interventricularis anterior et posterior). Przednia leży na powierzchni mostkowo-żebrowej, tylna — na po­wierzchni przeponowej, w pobliżu brzegu prawego serca. Przy ko­niuszku serca obie bruzdy łączą się, tworząc w prawo od koniuszka wcięcie. W ten sposób cały koniuszek nale­ży do komory lewej.

Mięsień sercowy

Mięsień sercowy (myocardium) stanowi właściwą ścianę serca. Gru­bość warstwy mięśniowej jest różna w różnych częściach serca. Jest ona znacznie większa w ścianach komór niż przedsionków. Ściana komory lewej jest prawie trzykrotnie grubsza od prawej. Tłumaczy się to znacznie większym obciążeniem komory lewej, która tłoczy krew do krwiobiegu wielkiego pod większym ciśnieniem, podczas kiedy komora prawa przetacza krew jedynie do płuc.

Cienka ściana mięśniowa przedsionków składa się z pęczków włó­kien mięśnia sercowego, ułożonych w dwóch warstwach. Warstwa po­wierzchowna składa się z włókien biegnących w ścianach obu przed­sionków, wiążąc je z sobą. Warstwa głębsza złożona jest z włókien podkowiasto przerzucających się nad ścianą górną przedsionków i łą­czących się ze szkieletem serca.

Mięsień przedsionków jest w zasadzie całkowicie oddzielony od mięśnia komór. Jedyne połączenie między nimi stanowi tzw. pęczek przedsionkowo-komorowy (Hisa); (p. rozdział następny).

Mięśniówka komór, według ogólnie przyjętych opisów, składa się z trzech warstw: skośnej zewnętrznej, okrężnej środkowej i podłużnej ⁽ wewnętrznej. Trzeba jednak od razu zaznaczyć, że jest to uproszcze­nie, gdyż w rzeczywistości warstw tych na ogół odprepąrować się nie da. Włókna mięśniowe przechodzą z jednej warstwy do drugiej, roz­poczynając się i kończąc na pierścieniach i trójkątach włóknistych serca.

Włókna warstwy zewnętrznej odchodzą od szkieletu serca, szcze­gólnie od trójkątów włóknistych, biegną skośnie ku dołowi i w lewo. Część tych włókien po krótszym lub dłuższym przebiegu przechodzi w głąb, zmieniając kierunek na poziomy i wraz z innymi tego rodzaju włóknami tworzy warstwę okrężną.

Włókna bardziej powierzchowne otaczają obie komory, natomiast głębsze każdą z nich osobno. W dalszym ciągu włókna te zmieniają kierunek i biegnąc dalej śrubowate ku górze wychodzą z warstwy ok­rężnej. Kierunek włókien staje się coraz bardziej pionowy, wskutek czego tworzą one warstwę podłużną wewnętrzną. Nowsze badania wykazują, że niektóre włókna mięśniowe u podstawy komory prze­chodząc w różnej długości odcinki ścięgniste, zawijają się i przecho­dzą przez pierścień włóknisty, po czym powracają do mięśnia komo­ry. Jednakże część tych łukowato przebiegających włókien zachowu­je swój mięśniowy charakter. Taka budowa świadczy o morfologicz-no-czynnościowej całości, jaką tworzy pierścień włóknisty z mięśniem komory.

Inna część włókien warstwy zewnętrznej, owijając się koło komór, dochodzi aż do koniuszka serca i tworzy w nim wir serca (vortex cordiś). Tutaj włókna, po utworzeniu najmniejszych pierścieni, wstę­pują ku górze, wchodząc w głąb do warstwy wewnętrznej. Część włó­kien tej warstwy wstępuje do beleczek mięśniowych serca i do mięśni brodawkowatych.

Włókna warstwy okrężnej komory lewej i prawej splatają się z so­bą w przegrodzie międzykomorowej. Warstwa ta jest najsilniejszą warstwą, zwłaszcza w ścianie komory lewej. W ten sposób przegroda międzykomorowa jest zbudowana z włókien mięśniowych, przebiega­jących poprzecznie między włóknami podłużnymi warstwy we­wnętrznej komory lewej i prawej.

Pracę mięśnia sercowego dość trudno dokładnie przedstawić. Mię­śnie przedsionków przy skurczu przyczyniają się do opróżnienia przedsionków. Natomiast silna mięśniówka komór, zwłaszcza lewej, tłoczy krew do wielkich pni tętniczych. Włókna biegnące okrężnie lub śrubowate zmniejszają koncentrycznie światło komór. Jednak ko­mory nie mogłyby się opróżnić całkowicie, gdyby nie skurcz włókien podłużnych wewnętrznych, które kurcząc się grubieją i w ten sposób wypełniają resztę światła komór.

Kurczące się włókna podłużne spełniają jeszcze jedno zadanie. Skracając się zbliżają one pierścienie włókniste do koniuszka serca. W ten sposób rozciągają one przedsionki, które mogą się dzięki temu wypełniać krwią. Co ważniejsze, skurcz włókien podłużnych nie poz­wala na wydłużenie się komór serca pod wpływem skurczu włókien mięśniowych okrężnych.

Układ przewodzący serca

Badając mięśniówkę serca, dostrzegamy w niej włókna odmienne od głównej masy mięśniowej. Są one jaśniejsze i u niektórych zwie­rząt dają się dostrzec gołym okiem. Skupienia tej swoistej tkanki mięśniowej, odmiennej od tkanki poprzecznie prążkowanej mięśnia sercowego, tworzą układ przewodzący serca, złożony z węzłów i pęczków włókien. Układ ten składa się z węzła zatokowo-przedsionko wego— Keith-Flack), węzła przedsionkowo-komorowego— Aschoff-Tavara) iż pęczka przedsionkowo-komorowego. Stanowi on jedyny pomost mię­dzy błoną mięśniową przedsionków i komór.

Badania nad czynnością tego układu wykazały, że ma on znamien­ną właściwość. Mogą w nim powstawać bodźce, wywołujące skurcze mięśnia sercowego. Bodźce te powstają w węźle zatokowo-przedsion-kowym leżącym w ścianie przedsionka prawego, który w postaci wydłużonego skupienia wspomnianej swoistej tkanki swą szerszą częścią obejmuje brzeg przedni ujścia żyły głównej górnej i dalej ciągnie się wzdłuż grzebienia granicznego. Węzeł ma wymiary śred­nio 30 x 3 x 2 mm. Anatomicznie nie stwierdzono dróg prowadzących do węzła przedsionkowo-komorowego.

Węzeł przedsionkowo-komorowy leży po stronie prawej przegrody przedsionkowo-komorowej. Ten wydłużony węzeł, o wy­miarach 6 x 2-4 mm, przedłuża się do przodu, tworząc pęczek przedsionkow-komorowy . Je­go część początkowa — pień (truncus fasciculi His) — biegnie ku przodowi nad trójkątem włóknistym prawym i wnika do części bło­niastej przegrody między komorowej. Na granicy między częścią bło­niastą a mięśniową przegrody dzieli się na dwie odnogi: prawą i lewą (crus dextrum et sinistrum). Odnogi te schodzą po obu stro­nach przegrody międzykomorowej, leżąc bezpośrednio pod wsierdziem. U dołu odnogi dzielą się na liczne gałązki, które biegną do beleczek mięśniowych i wstępują do mięśni brodawkowatych.

Jamy serca

Wnętrze serca jest podzielone na cztery przestrzenie. Bliżej podsta­wy leżą przedsionki prawy i lewy, oddzielone od siebie przegrodą międzyprzedsionkową (septum interatriale). Komory są oddzielone od siebie przegrodą międzykomoro-wą (septum interventriculare). Jej niewielka część górna, łącznotkankowa, to część błoniasta (pars membranacea). Część bło­niasta przegrody oddziela obie komory tylko w swym dolnym odcin­ku, górny odcinek natomiast leży na pograniczu lewej komory i pra­wego przedsionka. Z tego względu nazywamy go przegrodą przedsionkowo-komorową (septum atrioventriculare). Dolna, silna i gruba część przegrody nosi nazwę części mięśniowej (pars muscularis). Między przedsionkami a komorami istnieją otwory, zwane ujściami przedsionko wo-komor o wy mi prawym i lewym (ostia atrioventricularia dextrum et sinistrum).

Jamy serca są wysłane cienką, gładką błoną, zwaną wsier-dziem (endocardium). Przylega ono dokładnie do powierzchni tych jam i pokrywa znajdujące się w nich twory. Na granicy przedsionków i komór wsierdzie tworzy fałdy, które formują w obu ujściach przed-sionkowo-komorowych zastawki przedsionkowo-komorowe lewą i prawą (valva atrioventricularis sinistra et dextra). Między komorą lewą a początkiem tętnicy głównej (aorty) istnieje otwór, zwany ujściem aorty lub ujściem aortowym (ostium aortae s. ostium aorticum). Podobnie otwór wiodący z komo­ry prawej do pnia płucnego nosi nazwę ujścia pnia płucnego (ostium trunci pulmonaliś). W obu ujściach znajdują się zastawki: w ujściu aorty — zastawka aorty (valva aortae), w ujściu pnia płucnego — zastawka pnia płucnego (valva trunci pulmona­liś). Zastawki te są utworzone przez wsierdzie komorowe od strony »komór, a od strony pni tętniczych przez ich błonę wewnętrzną. Mię­dzy obu tymi tworami błoniastymi znajduje się cienka warstwa tkan­ki łącznej.

Unaczynienie serca

Mięsień sercowy, pracujący od powstania jego w ciele zarodka aż do śmierci każdego człowieka, wymaga intensywnego ukrwienia. Ser­ce zaopatrują w krew tętniczą tętnice wieńcowe, prawa i lewa, od­chodzące od początkowego odcinka aorty.

Tętnice wieńcowe

Tętnice wieńcowe (arteriae coronariae) odchodzą nad płatkarni pół-księżycowatymi prawym i lewym, od rozszerzonego początku aorty, zwanego opuszką (bulbus aortae). Opuszka składa się z trzech zatok aorty (sinus aortae), leżących między jej ścianą i zastawka­mi półksiężycowatymi.

Tętnica wieńcowa prawa biegnie w bruździe wieńcowej w prawo i ku tyłowi, leżąc pod uszkiem prawym. Po dojściu do bruzdy międzykomorowej tylnej wchodzi do niej i biegnie do koniuszka serca jako gałąź międzykomorowa tylna (ramus interventricularis po-sterior). W miejscu zagięcia może oddawać gałązkę, biegnącą dalej w bruździe wieńcowej w jej przedłużeniu. Oddaje gałązki do komory prawej oraz do prawego przedsionka.

Wzdłuż gałęzi międzykomorowej tylnej biegnie od koniuszka serca w kierunku bruzdy wieńcowej żyła średnia serca, która uchodzi do zatoki wieńcowej.

Tętnica wieńcowa lewa biegnie między uszkiem lewym a pniem płucnym. Krótki jej pień przebiega w tkance tłuszczowej i dzieli się na dwie gałęzie. Gałąź międzykomorowa przednia (ramus interventricularis anterior) biegnie w jednoimiennej bruździe do ko­niuszka serca. Gałąź okalająca (ramus circumflexuś) biegnie w bruździe wieńcowej na powierzchnię przeponową serca i nie docho­dząc do bruzdy międzykomorowej tylnej, zawraca w kierunku ko­niuszka serca.

Tętnica wieńcowa prawa zaopatruje głównie prawą część serca wraz z mięśniami brodawkowatymi komory prawej, tylną trzecią część przegrody międzykomorowej, częściowo mięsień brodawkowaty tylny komory lewej, część ściany komory lewej w pobliżu bruzdy międzykomorowej tylnej na przeponowej powierzchni serca oraz przeważnie główne części układu przewodzącego. Tętnica wieńcowa lewa zaopatruje większą część lewej połowy serca wraz z mięśniami brodawkowatymi komory lewej, przednie ²/₃ przegrody międzykomo­rowej oraz część mięśnia brodawkowatego przedniego komory pra­wej i odcinek przedniej ściany komory prawej w sąsiedztwie bruzdy międzykomorowej przedniej. Wypełnianie tętnic wieńcowych nastę­puje w fazie rozkurczu komór, kiedy to część krwi tętniczej w aorcie cofa się i zamyka płatki półksiężyce watę.

Obserwowane na preparatach serca gałęzie tętnic wieńcowych ma­ją przebieg wężykowaty, gdyż — jak wspomniano wyżej — serce kończy swą pracę skurczem komór. Przy rozkurczu komór tętnice serca mają przebieg prosty. Pochodzi to stąd, że gałęzie tętnicze ścia­ny serca mają długość odpowiednią dla serca rozkurczonego. Podczas skurczu stają się one za długie i wobec tego muszą się układać węży­kowato. Gdyby były krótsze, hamowałyby swobodę ruchów serca przy rozkurczu.

Rozgałęzienia tętnic ściany serca mają liczne zespolenia, zwłaszcza w przegrodzie międzykomorowej. Nie są więc tętnicami końcowymi z anatomicznego punktu widzenia. Są one jednak fizjologicznie końco­we, co oznacza, że ich zespolenia nie mogą zapewnić dostatecznego ukrwienia obocznego mięśnia sercowego, bardzo wrażliwego na nie­dostateczne zaopatrzenie przede wszystkim w tlen. W przypadku za-czopowania większej gałęzi tętniczej zwykle następuje nagły zgon. Jeżeli zamknięcie dotyczy mniejszego naczynia, część mięśnia ulega martwicy i zostaje wygojona przez powstanie blizny łącznotkanko-wej. Jest to tzw. zawał mięśnia sercowego. Podobne blizny powstają stosunkowo często w mięśniach brodawkowatych, które również mają zespolenia naczyniowe.

Tętnice śródpiersia

Tętnica główna

Tętnica główna, czyli aorta, jest wielkim pniem tętniczym, od którego odchodzą bezpośrednio lub pośrednio wszystkie inne naczy­nia zaopatrujące ustrój w tlen. Średnica jej światła w zależności od odcinka, płci i wieku waha się w granicach 20—32 mm. Średnica aor­ty z wiekiem się zwiększa. Długość dochodzi średnio do około 50 cm. Można ją podzielić na trzy główne części: aortę wstępującą, łuk aorty i aortę zstępującą.

Aorta wstępująca (aorta ascendenś) zaczyna się, jak wyżej wspomniano, zgrubieniem, tzw. opuszką aorty (bulbus aortae), która jest zbudowana z trzech zatok (sinus aortae), leżących mię­dzy ścianą aorty a płatkami półksiężycowatymi. Biegnie wewnątrz worka osierdziowego otoczona nasierdziem, które ją otacza wspólnie z pniem płucnym. Wstępuje ku górze, nieco na prawo i do przodu. Ku przodowi od niej leży mostek, od którego oddziela ją początkowo uszko prawe i pień płucny, a wyżej osierdzie, opłucna prawa i pozo­stałości grasicy. Na prawo od niej leży ż. główna, na lewo — pień płucny. Od tyłu znajduje się zatoka poprzeczna osierdzia, która od­dziela aortę od przedsionka lewego.

Prawa ściana aorty wstępującej powyżej opuszki uwypukla się nie­co w prawo. W to miejsce skierowany jest prąd krwi, tu też najczęś­ciej wytwarza się tętniak (aneurysma). W razie jego występowania mogą się zaznaczyć objawy ucisku na sąsiednie narządy, zastój w obrębie żyły ramienno-głowowej, a przy ucisku na nerw błędny — chrypka.

Od aorty wstępującej odchodzą dwie gałęzie: tętnica wieńcowa pra­wa i tętnica wieńcowa lewa, które omówione zostały przy opisie ser­ca.

Łuk aorty (arcus aortae) rozpoczyna się na poziomie drugiego stawu mostkowo-żebrowego po stronie prawej i stąd kieruje się po­czątkowo ku górze, a potem ku tyłowi i stronie lewej, do przodu od tchawicy. Dalej aorta biegnie łukiem ku tyłowi po lewej stronie tcha­wicy i wreszcie zawraca ku dołowi na wysokości IV kręgu piersiowe­go, przerzucając się nad lewym oskrzelem.

Łuk aorty przylega swą przednio-lewą powierzchnią do opłucnej, do lewego n. przeponowego i do lewego n. błędnego. Tylno-prawa po­wierzchnia łuku graniczy z tchawicą, węzłami chłonnymi, przewo­dem piersiowym i częścią głęboką splotu sercowego. Do wklęsłości łuku aorty przylegają: rozdwojenie pnia płucnego, oskrzele lewe, więzadło tętnicze, nerw krtaniowy wsteczny lewy oraz część powierz­chowna splotu sercowego. Górną powierzchnię łuku aorty zajmują początki odchodzących od niego pni tętniczych, a bardziej do przodu przylega do niego lewa żyła ramienno-głowowa.

Od wypukłości łuku aorty odchodzą trzy duże pnie tętnicze: pień ramienno-głowowy, t. szyjna wspólna lewa i t. podobojczykowa lewa.

W 10% przypadków odchodzi od łuku aorty w linii środkowej t. tarczowa najniższa (a. thyroidea ima). Kieruje się ona ku gó­rze i wstępuje do tarczycy. Należy pamiętać o możliwości jej wystę­powania, zwłaszcza podczas wykonywania tracheotomii. W miejscu między odejściem t. podobojczykowej lewej i przyczepem więzadła tętniczego aorta ulega zwężeniu. Miejsce to nosi nazwę cieśni aorty (isthmus aortae).

Aorta zstępująca dzieli się na aortę piersiową i aortę brzuszną.

Aorta piersiowa zaczyna się na wysokości III — IV kręgu piersio­wego i na poziomie XII kręgu piersiowego (po przejściu przez rozwór aortowy) przechodzi w aortę brzuszną. Aorta piersiowa przebiega w śródpiersiu tylnym — w górnym jego odcinku leżąc na lewo od krę­gosłupa i przełyku, w dolnym — wsuwając się między przełyk a krę­gosłup. Po stronie prawej graniczy z żyłą nieparzystą.

Przez rozwór aortowy przepony aorta przechodzi wraz z leżącym tu ku tyłowi od niej przewodom piersiowym. Od tego miejsca aorta piersiowa przechodzi w aortę brzuszną.

Pień ramienno-głowowy

Pień ramienno-głowowy stanowi pierwszą i najpotężniejszą gałąź łuku aorty. Odchodzi od aorty na wysokości końca mostkowego prawej drugiej chrząstki żebrowej, skąd kieruje się na prawo i ku górze do poziomu brzegu górnego pra­wego stawu mostkowo-obojczykowego, gdzie ulega podziałowi na t. podobojczykową prawą i t. szyjną wspólną prawą. Pień ramien­no-głowowy, długości 30—50 mm, przeważnie nie oddaje żadnych ga­łęzi bocznych.

Od przodu naczynie to sąsiaduje z prawą żyłą ramienno-głowową, grasicą (lub ciałem tłuszczowym stanowiącym jej pozostałość) i po­czątkowymi odcinkami mięśni: mostkowo-tarczowego i mostkowo-gnykowego prawego. Od tyłu i strony lewej — przylega do tcha­wicy. Na prawo przebiega ż. główna i żyła ramienno-głowową prawa oraz leży opłucna. Na lewo graniczy z początkowym odcinkiem t. szyjnej wspólnej lewej, biegnącej dalej skośnie w lewo.

Tętnice podobojczykowe i tętnice szyjne wspólne są opisane dalej.

Żyły śródpiersia

Krew żylna ze śródpiersia uchodzi do wspomnianych wyżej piono­wych naczyń na ścianach klatki piersiowej, jak również bezpośrednio do wielkich pni żylnych śródpiersia górnego, prowadzących krew do serca: żyły głównej górnej, żył ramienno-głowowych i żył podobojczy-kowych.

Żyły śródpiersia górnego i środkowego

Żyła główna górna (v. cava superior) jest oprócz żyły głównej dol­nej jednym z dwu głównych pni żylnych, które prowadzą krew do serca. Rozpoczyna się na wysokości pierwszego stawu mostkowo-żeb-rowego ze zlania się dwóch żył ramienno-głowowych. Stąd, biegnąc wzdłuż prawego brzegu mostka, żyła ta wchodzi do worka osierdzio­wego, po czym na poziomie drugiej przestrzeni międzyżebrowej uchodzi do prawego przedsionka serca. Jej zewnątrzosierdziowy odci­nek przylega od przodu do opłucnej, od strony prawej — również do opłucnej i prawego n. przeponowego, po stronie lewej — do aorty wstępującej. Od tyłu ż. główną górną krzyżuje korzeń prawego płuca.

Poza dopływami początkowymi największym dopływem żyły głów­nej górnej jest żyła nieparzysta. Do jej drobnych dopływów należą: żż. osierdziowe, żż. śródpiersiowe, żż. grasicze, czasem ż. tar­czowa najniższa i prawa żyła międzyżebrowa górna.

Żyła ramienno-głowowa (v. brachiocephalica) — zarówno prawa, jak i lewa — powstaje ze zlania się żyły szyjnej wewnętrz­nej z żyłą podobojczykową ku tyłowi od stawu mostkowo-o-bojczykowego. Miejsce połączenia się wymienionych żył nosi nazwę kąta żylnego (angulus venosus). Do lewego kąta żylnego poza wielkimi dopływami początkowymi uchodzi przewód piersiowy (ductus thoracicus), prowadzący chłonkę ze znacznego obszaru ciała, do prawego zaś — przewód chłonny prawy (ductus lymphaticus dex-ter); (p. Naczynia chłonne klatki piersiowej). Obie żyły ramienno-gło-wowe są położone asymetrycznie. Prawa, znacznie krótsza od lewej, biegnie prawie pionowo ku dołowi; lewa, trzykrotnie dłuższa od pra­wej, kieruje się silnie skośnie ku dołowi i w prawo.

AORTA BRZUSZNA

(Aorta abdominalis)

Stanowi dolny, krótszy odcinek aorty zstępującej (aorta descendens). Biegnie w ja­mie brzusznej, w przestrzeni zaotrzewnowej, po przedniej powierzchni trzonów krę­gów lędźwiowych, nieco na lewo od płaszczyzny pośrodkowej ciała. Rozpoczyna się po przejściu aorty piersiowej (aorta thoracica) przez przeponę (hiatus aorlicus) na wysokości Thl2. Kończy się na wysokości dolnej części kręgu L4 podziałem na dwie tętnice biodrowe wspólne (arteriae iliacae communeś). W przedłużeniu aorty brzusz­nej biegnie tętnica krzyżowa pośrodkowa (arteria sacralis mediana). Przednia po­wierzchnia aorty brzusznej jest krzyżowana przez:

• trzon trzustki;

• żyłę śledzionową;

• część dolną (poziomą i wstępującą) dwunastnicy;

• żyłę nerkową lewą;

• korzeń krezki jelita cienkiego.

Ku tyłowi aorta brzuszna sąsiaduje poprzez więzadło podłużne przednie z:

• trzonami kręgów lędźwiowych i krążkami międzykręgowymi;

• żyłami lędźwiowymi lewymi;

• zbiornikiem mleczu.

Po prawej stronie aorty brzusznej znajduje się żyła główna dolna, natomiast po lewej stronie aorta sąsiaduje z lewą odnogą przepony.

Wśród gałęzi aorty brzusznej rozróżniamy:

1. Gałęzie ścienne:

• na wysokości Thl2 tętnice przeponowe dolne

• na wysokości L1-L4 cztery pary tętnic lędźwiowych od­chodzące z tylnej powierzchni aorty.

2. Gałęzie trzewne nieparzyste:

• na wysokości krążka międzykręgowego TM2-L1 pień trzewny

• na wysokości LI tętnica krezkowa górna,

• na wysokości L3 tętnica krezkowa dolna ]

3. Gałęzie trzewne parzyste:

• na wysokości LI tętnice nadnerczowe środkowe - biegną do boku oraz góry i dochodzą do nadnerczy. Unaczyniąją czę­ściowo nadnercza;

• na wysokości krążka międzykręgowego L1-L2 tętnice nerkowe - biegną poziomo do boku i dochodzą do wnęk odpowiednich nerek. Na swym przebiegu oddają tętnice nadnerczowe dolne i gałęzie moczowodowe ;

• na wysokości L2-L3 tętnice jądrowe lub tętnice jajni­kowe, które biegną po mięśniu lędźwiowym większym, zaotrzewnowo, ku dołowi i bocznie. Krzyżują na swoim przebiegu moczowody, leżąc do przodu od nich. Tętnica jajnikowa dochodzi do jajnika w więzadle wieszadłowym jajnika. Natomiast tętnica jądrowa biegnie w kanale pachwinowym w składzie powrózka nasiennego i dochodzi do jądra. Unaczynia jądro i nąjądrze.

4. Gałęzie końcowe:

• tętnica krzyżowa pośrodkowa

• tętnice biodrowe wspólne

ŻYŁA GŁÓWNA DOLNA

Rozpoczyna się na wysokości krążka międzykręgowego między L4 a L5 z połącze­nia żył biodrowych wspólnych prawej i lewej (vena iliaca communis deoctra et sinistra), na ogół poniżej rozdwojenia aorty. Biegnie ku górze, po prawej stronie aorty i kręgosłupa. Na poziomie LI odchyla się nieco na prawo i przechodzi przez rowek żyły głównej (sulcus venae cavae) na powierzchni trzewnej wątroby. Następnie na wysokości Th8 przechodzi przez otwór żyły głównej (foramen venae cavae) w środ­ku ścięgnistym przepony i uchodzi do prawego przedsionka serca. Odcinek żyły głów­nej dolnej przebiegający w klatce piersiowej jest dość krótki, mierzy ok. 2,5 cm.

Ku tyłowi żyła główna dolna sąsiaduje z kręgosłupem, oddzielona od niego tętnica­mi: lędźwiowymi prawymi, nerkową prawą, nadnerczową środkową prawą, przepono­wą dolną prawą. Sąsiaduje także z prawym mięśniem lędźwiowym większym, pniem współczulnym prawym i węzłami chłonnymi. Po lewej stronie żyła główna sąsiaduje z aortą brzuszną. Po prawej stronie sąsiaduje z mięśniem lędźwiowym większym pra­wym, brzegiem przyśrodkowym prawej nerki i prawym nadnerczem. Z przodu żyła głów­na dolna jest krzyżowana przez:

• tętnicę biodrową wspólną prawą;

• nasadę krezki jelita cienkiego;

• prawą tętnicę jądrową lub jajnikową;

• część dolną dwunastnicy;

• głowę trzustki;

• żyłę wrotną;

• część tylną powierzchni przeponowej wątroby.

Wyróżniamy dopływy:

1. Ścienne:

• żyły przeponowe dolne ,

• żyły lędźwiowe .

2. Trzewne:

• żyły nerkowe na wysokości krążka międzykręgowego L1-L2;

• żyła jądrowa lub jajnikowa prawa ;

• żyła nadnerczową prawa ;

• 2-3 żyły wątrobowe .

Żyła jądrowa lub jajnikowa i nadnerczową lewe nie uchodzą do żyły głównej dolnej bezpośrednio, ponieważ dopływają do lewej żyły nerkowej.

PIEŃ TRZEWNY

(Truncus celiacus)

Pień trzewny jest nieparzystym, trzewnym odgałęzieniem aorty brzusznej. Odcho­dzi od przedniego obwodu aorty w przestrzeni zaotrzewnowej, na wysokości krążka między kręgowego Thl2-Ll. Jego zakończenie leży tuż nad górnym brzegiem trzustki. Biegnie w dół, na prawo i nieco do przodu, leżąc do tyłu od sieci mniejszej. Jego po­czątkowy odcinek jest objęty splotem trzewnym

Dzieli się na trzy stałe gałęzie:

• tętnicę żołądkową lewą

• tętnicę wątrobową wspólną;

• tętnicę śledzionową.

UKŁAD NACZYŃ ŻYLNYCH SZYI

Do żyt powierzchownych szyi należą żyta szyjna zewnętrzna (uena jugularis exter-na) i żyta szyjna przednia (uena jugularis anterior), a do żył głębokich - żyła szyjna wewnętrzna (vena jugularis interna).

ŻYŁA SZYJNA ZEWNĘTRZNA (Vena jugularis externa)

Powstaje z połączenia żyły usznej tylnej (yena auricularis posterior) z żyłą zażu-chwową (vena retromandibularis). Biegnie po stronie bocznej szyi na powięzi po­wierzchownej szyi pod mięśniem szerokim szyi, na mięśniu mostkowo-obojczykowo--sutkowym. Uchodzi najczęściej do żyły podobojczykowej (vena subclavia), do kąta żylnego lub do żyły szyjnej wewnętrznej. Kierunek jej przebiegu wyznacza linia biegną­ca od kąta żuchwy do mniej więcej połowy długości obojczyka.

Dopływy:

• Początkowe:

- żyła uszna tylna (vena auricularis posterior);

- żyła zażuchwowa (uena retromandibularis).

• Boczne:

- żyły nadłopatkowe (yenae suprascapulares);

- żyły poprzeczne szyi (yenae transversae colli);

- żyła szyjna przednia (vena jugularis anterior) - może uchodzić do żyły pod­obojczykowej.

ŻYŁA SZYJNA PRZEDNIA (Vena jugularis anterior)

Powstaje w trójkącie podbródkowym z połączenia kilku żył skórnych dna jamy ust­nej na dolnej powierzchni mięśnia mostkowo-gnykowego i mięśnia żuchwowo-gnyko-wego. Zstępuje ku dołowi do przestrzeni nadmostkowej przeważnie wzdłuż przedniego brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. W przestrzeni tej łączy się z żyłą drugostronną silnym zespoleniem poprzecznym, tzw. łukiem żylnym szyi (arcus veno-susjuguli), czyli łukiem nadmostkowym. Odcinek końcowy żyły skręca bocznie pod mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy i uchodzi albo do żyły szyjnej zewnętrznej w pobliżu jej końca, albo też bezpośrednio do żyły podobojczykowej.

ŻYŁA SZYJNA WEWNĘTRZNA (Vena jugularis interna)

Rozpoczyna się jako bezpośrednie przedłużenie zatoki esowatej opony twardej, w ob­rębie części bocznej otworu szyjnego. Początek żyły tworzy niewielkie wypuklenie, tzw. opuszkę górną żyły szyjnej wewnętrznej. Opuszka ta wypełnia dół szyjny kości skroniowej. W dalszym przebie­gu żyła szyjna wewnętrzna kieruje się ku dołowi, najpierw wzdłuż tylno-bocznego ob­wodu tętnicy szyjnej wewnętrznej, a następnie wzdłuż bocznego obwodu tętnicy szyj­nej wspólnej. Kończy się ona ku tyłowi od stawu mostkowo-obojczykowego, gdzie łą­czy się z żyłą podobojczykową, wytwarzając żyłę ramienno-głowową. Tuż przed swoim ujściem (ok. l ,5-2 cm) ma ona swoje drugie wypuklenie - opuszkę dolną żyły szyjnej wewnętrznej.

Dopływy:

• Zatoka esowata.

• Zatoka potyliczna.

• Splot żylny kanału nerwu podjęzykowego

• Żyła kanalika ślimaka.

• Zatoka skalista dolna.

• Żyła potyliczna.

• Żyła twarzowa.

• Żyły gardłowe.

• Żyła językowa.

• Żyły tarczowe górne.

• Żyła tarczowa dolna

UKŁAD TĘTNICZY SZYI

TĘTNICA SZYJNA WSPÓLNA (Arteria carotis communis)

Tętnica szyjna wspólna prawa (arteria carotis communis dextrd) rozpoczyna się w miejscu podziału pnia ramienno-głowowego, ku tyłowi od górnego brzegu stawu mostkowo-obojczykowego prawego.

Tętnica szyjna wspólna lewa (arteria carotis communis sinistrd) odchodzi od części wypukłej łuku aorty między pniem ramienno-głowowym i tętnicą podobojczy-kową lewą w śródpiersiu przedtchawiczym (jest to tzw. część piersiowa tętnicy szyjnej wspólnej lewej). Biegnie ku górze i w stronę lewą i dopiero na poziomie górnego brze­gu stawu mostkowo-obojczykowego lewego przechodzi w część szyjną.

Na szyi biegnie stromo ku górze i nieco bocznie. W dolnym odcinku tętnica szyjna wspólna leży bocznie od przełyku i tchawicy, a w części górnej jest położona bocznie od przełyku, gardła i krtani. Na całym swym przebiegu tętnica przylega do przyśrodko--wego obwodu żyły szyjnej wewnętrznej, tworząc razem z nią i nerwem błędnym (leżą­cym do tyłu od tych naczyń i pomiędzy nimi) wspólny powrózek naczyniowo-nerwowy szyi. Powrózek jest przykryty przez mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, który w stosunku do powrózka przebiega skośnie. W swej dolnej połowie mięsień przykrywa powrózek całkowicie. Powyżej, w obrębie trójkąta tętnicy szyjnej, tylko przedni brzeg mięśnia zachodzi na tętnicę. W górnym odcinku tętnica wychodzi spod mięśnia i jest w tym miejscu przykryta jedynie skórą, mięśniem szerokim szyi oraz blaszką powierz­chowną powięzi szyi.

W obrębie trójkąta tętnicy szyjnej tętnica daje się łatwo przycisnąć do twardego podłoża, które stanowią wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych C4-C6.

Na wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowatej krtani (w stosunku do kręgo­słupa szyjnego górna część kręgu C4 lub dolna C3) tętnica szyjna wspólna dzieli się na tętnicę szyjną wewnętrzną (arteria carotis interna) i zewnętrzną (arteria carotis externd). Miejsce podziału jest poszerzone i nosi nazwę zatoki szyjnej (sinus caroti-cuś). W kącie podziału, na tylnej powierzchni leży kłębek szyjny (glomus caroticum).

Zatoka szyjna (sinus caroticus)

Jest to poszerzone miejsce podziału tętnicy szyjnej wspólnej. Poszerzenie to obej­muje zwykle początkowy odcinek tętnicy szyjnej wewnętrznej, rzadziej zewnętrznej. Zatoka ta może być widoczna dopiero ok. 4. roku życia (w pierwszych latach życia jest nieobecna). U dorosłych zatoka szyjna występuje w ok. 90% przypadków.

W ścianie tętnicy w miejscu zatoki szyjnej występuje skupisko receptorów wrażli­wych na zmiany ciśnienia krwi, tzw. baroreceptorów. Impulsacje z tych receptorów płyną gałęziami zatokowymi nerwu językowo-gardłowego oraz włóknami współczulny-mi wiscerosensorycznymi do ośrodka sercowego i naczynioruchowego, położonych w rdzeniu przedłużonym (w rdzeniu przedłużonym poprzez twór siatkowaty następuje przełączenie impulsacji również do jądra nerwu błędnego). W przypadku podwyższo­nego ciśnienia krwi impulsacje eferentne z tych ośrodków powodują rozszerzenie na­czyń krwionośnych i zwolnienie czynności serca. Ucisk na miejsce podziału tętnicy może wywołać tzw. odruch zatoki tętnicy szyjnej.

Kłębek szyjny (glomus caroticum)

Jest to ciało przyzwojowe parasympatogenne, leżące powyżej zatoki tętnicy szyj­nej, wielkości ok. 7x4x2 mm. Znajduje się w nim skupisko receptorów (tzw. chemo-receptorów) wrażliwych na spadek ciśnienia parcjalnego tlenu, wzrost ciśnienia par­cjalnego dwutlenku węgla, spadek pH. Impulsacje z tych receptorów płyną głównie gałęziami zatokowymi nerwu językowo-gardłowego, do ośrodka oddechowego w rdze­niu przedłużonym. Bodźce eferentne z tego ośrodka powodują pogłębienie i przyspie­szenie oddechów. Do kłębka szyjnego dochodzą także ponadto włókna przywspółczul-ne od gałęzi gardłowych i krtaniowych nerwów błędnych i włókna współczulne ze zwo­ju szyjnego górnego.

TĘTNICA SZYJNA ZEWNĘTRZNA (Arteria carotis externd)

Jest przednią gałęzią tętnicy szyjnej wspólnej, odchodzącą w miejscu jej podziału. W początkowym odcinku, w obrębie trójkąta tętnicy szyjnej odchyla się ona od tętnicy szyjnej wewnętrznej przyśrodkowo i do przodu, biegnąc w kierunku kąta żuchwy. Na­stępnie krzyżuje od tyłu brzusiec tylny mięśnia dwubrzuścowego oraz mięsień rylco-wo-gnykowy, przechodząc z trójkąta tętnicy szyjnej do dołu zażuchwowego. Biegnie bardziej zewnętrznie, objęta miąższem gruczołu ślinianki przyusznej. W dole zażuchwo-wym przebiega ku tyłowi od szyjki żuchwy, 2-3 cm poniżej otworu słuchowego ze­wnętrznego. Kończy się podziałem na dwie gałęzie końcowe. Obszar zaopatrzenia tęt­nicy szyjnej zewnętrznej obejmuje szyję (wspólnie z tętnicą podobojczykową) oraz całą głowę z wyjątkiem mózgowia, narządu wzroku i ucha wewnętrznego.

Tętnica szyjna zewnętrzna oddaje gałęzie:

• W obrębie trójkąta tętnicy szyjnej odchodzą kolejno:

- ku przodowi (z przedniego obwodu):

1. Tętnica tarczowa górna (arteria thyroidea superior} - kieruje się ku dołowi do górnego bieguna płata gruczołu tarczowego, który zaopatruje. Ponadto oddaje ga­łąź mostkowo-obojczykowo-sutkową (ramus sternodeidomastoidens), gałąź podgny-kową (ramus infrahyoideus), tętnicę krtaniową górną (arteria laryngea superior), gałąź pierścienno-tarczową (ramus cricothyroideus).

2. Tętnica językowa (arteria lingualis) - odchodzi na wysokości rogu większe­go kości gnykowej.

3. Tętnica twarzowa (arteria faciaiiś) - na początku przebiegu jest przykryta przez brzusiec tylny mięśnia dwubrzuścowego oraz mięsień rylcowo-gnykowy. Wstę­puje na twarz przy przednim przyczepie mięśnia żwacza (można tu wyczuć jej tętno).

- przyśrodkowo:

4. Tętnica gardłowa wstępująca (arteria pharyngea ascendenś) - odchodzi na poziomie tętnicy językowej. Biegnie następnie ku górze, początkowo między tętni­cą szyjną wewnętrzną i zewnętrzną, wzdłuż bocznej ściany gardła. Odchodzą od niej: tętnica oponowa tylna (arteria meningea posterior) i tętnica bębenkowa dolna (ar­teria tympanica anterior).

- ku tyłowi:

5. Tętnica potyliczna (arteria occipitalis) - kieruje się ku tyłowi i ku górze, pod przyczepem mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. Wstępuje na potylicę. Od­chodzi na poziomie dolnego brzegu mięśnia dwubrzuścowego i biegnie pod jego tyl­nym brzuścem do wyrostka sutkowatego. Oddaje gałęzie oponowe.

• W obrębie dołu zażuchwowego:

6. Tętnica uszna tylna (arteria auricularis posterior} - niekiedy odchodzi w trój­kącie tętnicy szyjnej. Kieruje się ku tyłowi od małżowiny usznej i biegnie poza nią.

7. Tętnica skroniowa powierzchowna -biegnie ku górze w przedłużeniu pnia do przodu od małżowiny usznej do okolicy skro­niowej i dzieli się na gałąź czołową i gałąź ciemieniową. Od pnia głównego tętnicy skroniowej powierzchownej odchodzi tętnica poprzeczna twarzy (arteria transversa faciei).

8. Tętnica szczękowa - biegnie do przodu prawie pod ką­tem prostym, zdążając do dołu podskroniowego, a następnie do dołu skrzydłowo-podniebiennego.

TĘTNICA SZYJNA WEWNĘTRZNA (Arteria carotis interna)

Rozpoczyna się na wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowatej krtani w prze­dłużeniu tętnicy szyjnej wspólnej (górny brzeg trzonu kręgu C4). Biegnie ku górze, leżąc początkowo bocznie i do tylu od tętnicy szyjnej zewnętrznej. Następnie stopnio­wo przechodzi na jej stronę przyśrodkową (trójkąt tętnicy szyjnej). Krzyżuje od tylu tylny brzusiec mięśnia dwubrzuścowego i mięsień rylcowo-gnykowy. Biegnie w prze­strzeni przygardlowej, docierając do podstawy czaszki. Następnie przez otwór zewnętrz­ny kanału tętnicy szyjnej (foramen caroticum eoctemum) wchodzi do kanału tętnicy szyjnej. Biegnie w tym kanale najpierw ku górze, a następnie do przodu i przyśrodko-wo. Wchodzi do dołu środkowego czaszki przez otwór wewnętrzny kanału tętnicy szyj­nej (foramen caroticum internum). Zakręca ku górze nad chrząstkozrostem klino-wo-skalistym. Biegnie w rowku tętnicy szyjnej (sulcus caroticus) najpierw w górę, a następnie ku przodowi i górze. Wchodzi do zatoki jamistej, w której ma przebieg esowaty (tzw. syfon tętnicy szyjnej wewnętrznej - w kształcie litery S). Zagina się do tyłu, a następnie ku górze. Przebya oponę twardą, wychodząc z zatoki jamistej. Prze­chodzi przez oponę pajęczą i w przestrzeni podpąjęczynówkowej dzieli się na tętnicę przednią mózgu (arteria cerebri anterior) i tętnicę środkową mózgu (arteria cere-bri media). Miejsce podziału znajduje się w bocznej części zbiornika skrzyżowania (cistema chiasmatiś). Podobnie jak tętnica szyjna wspólna, tętnica szyjna wewnętrz­na nie oddaje gałęzi w odcinku szyjnym i zachowuje tę samą grubość.

Odgałęzienia tętnicy szyjnej wewnętrznej:

1. Gałąź szyjno-bębenkowa (ramus caroticotympanicus), odchodzi w kanale tętnicy szyjnej, a następnie wchodzi do kanalika szyjno-bębenkowego, biegnąc nim do jamy bębenkowej.

2. Gałąź kanału skrzydłowego (ramus canalis pterygoidei), przebiega nad chrząstkozrostem klinowo-skalistym, biegnie przez otwór poszarpany (foramen lace-rum). Następnie przechodzi przez kanał skrzydłowy, gdzie zespala się z tętnicą kanału skrzydłowego (arteria canalis pterygoidei) od tętnicy szczękowej.

3. Gałęzie zatoki jamistej (rami sinus cavernosi), wśród których wyróżnia się tętnice przysadkowe dolne (arteriae hypophysiales inferiores), gałęzie ścian zatoki jamistej, gałęzie zwoju trójdzielnego.

4. Tętnica oczna (arteria ophthalmica).

Po wyjściu z zatoki, jeszcze przed przebiciem opony pajęczej, w przestrzeni podpą­jęczynówkowej tętnica szyjna wewnętrzna oddaje:

5. Tętnicę łączącą tylną (arteria cornrnunicansposterior).

6. Tętnicę naczyniówkową przednią (arteria choroidea anterurr).

7. Tętnicę przednią mózgu (arteria cerebri anterior).

8. Tętnicę środkową mózgu (arteria cerebri media), stanowi przedłużenie głów­nego pnia tętnicy szyjnej wewnętrznej.

ŻYŁY GŁOWY

Naczynia żylne głowy można podzielić na żyły mózgowia, żyły ściany czaszki, żyły oponowe, zatoki żylne opony twardej oraz żyły powierzchowne głowy i szyi. Wśród naczyń żylnych ściany czaszki wyróżniamy:

• żyły śródkościa (yenae diploicaey,

• żyły wypustowe (yenae emissariae}]

• sploty żylne kanałów kostnych.

ZATOKI ŻYLNE OPONY TWARDEJ (Sinus uenosus durae matris)

Zatoka żylna opony twardej jest to przestrzeń pomiędzy dwiema blaszkami opony twardej, wysłana śródbłonkiem i wypełniona krwią żylną. Zatoka różni się od żyły bra­kiem mięśniówki i brakiem zastawek. Wyróżniamy dwa zespoły zatok:

• górny;

• dolny.

Górny zespół zatok

Punktem centralnym górnego zespołu zatok jest spływ zatok (confluens sinuum), położony na guzowatości potylicznej wewnętrznej.

Do spływu zatok uchodzą:

1. Nieparzysta zatoka strzałkowa górna (sinus sagittalis superior), która biegnie w górnym, wypukłym brzegu sierpa mózgu. Rozpoczyna się przy otworze ślepym ko­ści czołowej (foramen cecum) i dochodzi do guzowatości potylicznej wewnętrznej, uchodząc do spływu zatok.

2. Nieparzysta zatoka prosta (sinus rectus), która powstaje przez połączenie zatoki strzałkowej dolnej (sinus sagittalis inferiar) i żyły wielkiej mózgu (yena cerebri ma­gna seu Goleni). Zatoka prosta biegnie na granicy sierpa mózgu i namiotu móżdżku.

Krew ze spływu zatok odpływa przez:

1. Parzyste zatoki poprzeczne (sinus transversi), które przedłużają się w zatoki esowate (sinus sigmoidei), a te przechodzą w opuszki żył szyjnych wewnętrznych (bulbus venae jugularis intemae}.

2. Nieparzystą zatokę potyliczną {sinus occipitalis), która biegnie wzdłuż grzebie­nia potylicznego wewnętrznego, a następnie dzieli się na dwie zatoki brzeżne (sinus marginaliś), otaczające otwór potyliczny wielki. Zatoki brzeżne częściowo uchodzą do splotu żylnego kręgowego wewnętrznego (plexus venosus yertebralis int&muś), a częściowo do żył szyjnych wewnętrznych.

Z całego zespołu górnego krew odpływa również do żył powierzchownych czaszki przez tzw. żyły wypustowe (yenae emissariae) oraz sploty żylne.

Żyły wypustowe to krótkie połączenia między układem żylnym zewnątrz- i wewnątrzczaszkowym, przechodzące przez specjalne otwory w kościach czaszki. Stano­wią one zabezpieczenie przed przepełnieniem wewnętrznej przestrzeni żylnej. Ich licz­ba jest zmienna. Do ważniejszych żył wypustowych należą:

1. Żyła wypustowa ciemieniowa , przechodząca przez otwór ciemieniowy. Łączy zatokę strzałkową górną z żyłą skroniową powierzchowną.

2. Żyła wypustowa sutkowa, przechodząca przez otwór sutkowy kości skroniowej. Łączy zatokę esowatą z żyłą potyliczną lub z uszną tylną.

3. Żyła wypustowa kłykciowa przechodząca przez kanał kłykciowy kości potylicznej. Łączy zatokę esowatą ze splotem żylnym kręgowym zewnętrznym oraz czasem z żyłą kręgową.

4. Żyta wypustowa potyliczna łączy zatokę poprzeczną lub spływ zatok z żyłą potyliczną.

Sploty źylne kanałów kostnych czaszki są również połączeniami układu żylnego wewnątrz- i zewnątrzczaszkowego. Od żył wypustowych różnią się głównie tym, że ich ściany nie są ściśle zrośnięte z kością. Do istotniejszych splotów żylnych mających związek z zespołem górnym zatok należy splot żylny kanału nerwu podjęzykowego. Splot ten oplata nerw podjęzykowy w kanale nerwu podjęzykowego i łączy zatokę potyliczną oraz splot żylny kręgowy wewnętrzny z opuszką górną żyły szyjnej wewnętrznej.

Dolny zespół zatok

Układ dolny zatok jest parzysty. Centralnym punktem jest zatoka jamista, która łączy się z drugostronną poprzez zatoki międzyjamiste przednią i tylną, leżące na przednim i tylnym obwodzie dołu przy­sadki. Zatoka jamista, parzysta, leży po obu stronach siodła turec­kiego w bruździe tętnicy szyjnej na podstawie skrzydła większego kości klinowej. Biegnie ona od szczeliny oczodołowej górnej aż do szczytu części ska­listej kości skroniowej.

Przez światło zatoki jamistej przechodzi:

• tętnica szyjna wewnętrzna

• splot współczulny wokół tętnicy szyjnej wewnętrznej, zwany w tym miejscu splo­tem jamistym

• nerw odwodzący .

Twory te objęte śródbłonkiem zatoki otacza krew zatoki jamistej, choć nie opłukuje ich bezpośrednio.

W ścianie bocznej zatoki jamistej biegną:

• nerw okoruchowy

• nerw bloczkowy ,

• nerw oczny,

• nerw szczękowy

Do zatoki jamistej uchodzą:

1. Zatoka klinowo-ciemieniowa biegnąca wzdłuż wolne­go brzegu skrzydła mniejszego kości klinowej, począwszy od kąta klinowego kości ciemieniowej. Powstaje ona z żył powierzchni półkul mózgu.

2. Żyła oczna górna .

3. Gałąź górna żyły ocznej dolnej .

Krew z zatoki jamistej odpływa przez:

1. Zatokę skalistą górną zatoki esowatej. Zatoka ta biegnie ku tyłowi i bocznie, wzdłuż górnego brzegu części skalistej (piramidy) kości skroniowej, w przyczepie namiotu móżdżku.

2. Zatokę skalistą dolną do opuszki żyły szyjnej wewnętrz­nej. Zatoka ta biegnie wzdłuż tylnego brzegu piramidy kości skroniowej w swojej bruź­dzie, do części przyśrodkowej otworu szyjnego.

3. Splot żylny podstawny, nieparzysty, do splotów żyl-nych kręgowych wewnętrznych.

4. Splot żylny otworu owalnego do splotu żyl-nego skrzydłowego.

5. Splot żylny szyjno-tętniczy do splotu żylnego skrzy­dłowego.

6. Żyłę wypustową otworu poszarpanego do splotu żylnego skrzydłowego.

Żyły śródkościa (venae diploicae)

Żyły te biegną w istocie gąbczastej kości czaszki, nie posiadając zastawek. Przymo­cowane są pasmami tkanki łącznej do ścian kanalików, w których biegną. Ich światło jest stale otwarte, podobnie jak światło zatok żylnych opony twardej.

Zbierają krew z zawartości kości czaszki, ze szpiku i obu blaszek kostnych. Odpro­wadzają krew w dwóch kierunkach: do zatok żylnych opony twardej oraz do zewnętrz­nych żył czaszki. Zazwyczaj wyróżnia się trzy ich grupy:

• przednią - czołową;

• środkową - skroniową;

• tylną - potyliczną.

1. Żyła śródkościa czołowa (yena diploica jrontalis) rozgałęzia się w przedniej części czaszki, uchodząc do żyły nadoczodołowej oraz do zatoki strzałkowej górnej.

2. Żyla śródkościa skroniowa przednia (yena diploica temporaiis anterior) uchodzi do jednej z żyt skroniowych głębokich i do zatoki klinowo-ciemieniowej.

3. Żyla śródkościa skroniowa tylna (yena diploica temporaiis posterior) biegnie w kości ciemieniowej oraz części luskowej kości skroniowej. Następnie lączy się po­przez żyle wypustową sutkową z żylą potyliczną lub żylą uszną tylną. Może też ucho­dzić do zatoki poprzecznej.

4. Żyla śródkościa potyliczna (yena diploica occipitalis) biegnie w tylnej części czaszki i przez żyle wypustową potyliczną uchodzi do żyly potylicznej oraz do zatoki poprzecznej.

Zespolenia między krążeniem wewnątrz- i zewnątrzczaszkowym

1. Żyly oczne , które z jednej strony koń­czą się w zatoce jamistej i splocie skrzydlowym , z drugiej strony zespalają się z żylą twarzową.

2. Zatoka potyliczna oraz splot podstawny zespalają się ze splotami kręgowymi wewnętrznymi

3. Żyly śródkościa: czołowa, skroniowa przednia, skroniowa tylna oraz potyliczna lączą zatoki żylne opony twardej z żyłami wewnątrzczaszkowymi.

4. Żyly wypustowe: ciemieniowa, sutkowa, klykciowa, potyliczna, otworu poszarpanego, także lączą zatoki żylne opony twardej z żylami wewnątrzczaszkowymi.

5. Sploty żylne kanalów kostnych: otworu owalnego, kanalu tętnicy szyjnej, kanalu nerwu podjęzykowego, łączą się z żyłami oraz splota­mi żylnymi okolicy podstawy czaszki.

TĘTNICA PACHOWA

(arteria axillaris)

Tętnica pachowa rozpoczyna się jako przedłużenie tętnicy podobojczykowej na brzegu zewnętrznym pierwszego żebra, a kończy się na wysokości dolnego brzegu mięśnia piersiowego większego (musculus pectoralis major) lub na wysokości dol­nego brzegu mięśnia najszerszego grzbietu (musculus latissimus dorsi). Biegnie wraz z żyłą pachową (vena axillaris), naczyniami chłonnymi i pęczkami nerwowymi splotu ramiennego w powrózku naczyniowo-nerwowym (żyła leży przyśrodkowo i z przodu).

Przebieg tętnicy w stosunku do mięśnia piersiowego mniejszego (musculus pecto­ralis minor) warunkuje podział na trzy odcinki: Przyśrodkowo i powyżej mięśnia:

• Tętnica piersiowa najwyższa (arteria thoracica suprema).

• Tętnica piersiowo-barkowa (arteria thoracoacromialis); oddaje:

- Gałęzie piersiowe (rami pectorales)

- Gałąź naramienną (ramus dettoideus)

- Gałąź obojczykową (ramus clavicularis)

- Gałąź barkową (ramus acromialis).

Do tyłu od mięśnia:

• Tętnica piersiowa boczna (arteria thoracica lateralis)/

Poniżej i bocznie od mięśnia:

• Tętnica podłopatkowa (arteria subscapularis); dzieli się na:

- Tętnicę piersiowo-grzbietową (arteria thoracodorsalis)

- Tętnicę okalającą łopatkę (arteria circumflexa scapulae).

• Tętnica okalająca ramię tylna (arteria circumjlexa humeri posterior).

• Tętnica okalająca ramię przednia (arteria circumjlexa humeri anterior).

ŻYŁY POWIERZCHOWNE KOŃCZYNY GÓRNEJ

(venae superficiales membri superioris)

Kończyna górna ma dwa układy żylne - jeden powierzchowny, drugi głęboki. Powierzchowny stanowi u zarodka główną drogę żylną, głęboki (podpowięziowy) rozwija się później. Obydwa układy są połączone między sobą licznymi żyłami prze­szywającymi.

Na palcach nie odróżnia się układu żylnego głębokiego. Żyły wytwarzają sieć dło­niową i grzbietową. Sieć żylna dłoniowa rozpoczyna się splotem żylnym opuszkowym i zbiera się po obu stronach palca w pojedyncze pnie, tzw. żyły międzygłowowe (ve-nae intercapitatae), które uchodzą do łuków żylnych grzbietowych palców lub do żył grzbietowych śródręcza. U nasady każdego palca z wyjątkiem kciuka, po stronie dłoniowej z tej sieci powstaje poprzeczny łuk żylny dłoniowy palca, który łączy się z sąsiednim, tworząc żyłę międzypalcową.

Sieć żylna grzbietowa powstaje pod paznokciem ze splotu podpaznokciowego. Pośrodku paliczka bliższego żyłki łączą się w łuk żylny grzbietowy palca, który odpro­wadza krew do sieci grzbietowej dłoni.

Na dłoni wyróżniamy żyły grzbietu ręki i żyły dłoni. Z miejsca połączenia sąsied­nich łuków grzbietowych palców powstają żyły grzbietowe śródręcza (cztery), do któ­rych uchodzą żyły międzygłowowe strony dłoniowej. Żyły te uchodzą następnie do łuku żylnego grzbietowego śródręcza. Z obu końców łuku odchodzą: żyła odłokciowa palca małego (vena basilica digiti minimi s. vena saluatelLa) i żyła odpromienio-wa kciuka (vena cephalica pollicis).

l. Żyła odpromieniowa (vena cephalica)

Powstaje z połączenia łuku żylnego grzbietowego ręki z żyłą odpromieniową

kciuka (vena cephalica pollicis), biegnie ku górze, przechodzi powierzchownie przez okolicę tabakierki anatomicznej, spiralnie okala brzeg promieniowy przedramienia (na granicy dolnej i środkowej 1/3) i przechodzi na powierzchnię przednią przedra­mienia, gdzie na powięzi kieruje się wzdłuż mięśnia ramienno-promieniowego (mu-sculus brachioradialis) w towarzystwie nerwu skórnego bocznego przedramienia (neruus cutaneus antebrachii lateralis). Po dojściu do okolicy łokciowej przedniej łączy się z żyłą odłokciowa (vena basilica) za pomocą żyły pośrodkowej łokcia (vena mediana cubiti). Następnie biegnie ku górze w bruździe bocznej mięśnia dwugłowe­go (sulcus bicipitalis brachii lateralis), potem w rowku naramienno-piersiowym (sulcus deltoideopectoralis), w trójkącie naramienno-piersiowym (trigonum delto-ideopectorale) i po przebiciu powięzi obojczykowo-piersiowej (Jascia clavipectora-lis) uchodzi do żyły pachowej (vena axillaris) lub podobojczykowej (vena subcla-via).

Dopływy:

• Żyła odpromieniowa dodatkowa (vena cephalica accessoria).

• Drobne żyły przedramienia, ramienia, barku.

• Żyła piersiowo-barkowa (vena thoracoacromialis).

• Zespolenie z żyłą szyjną zewnętrzną (vena jugularis extema).

2. Żyła odłokciowa (vena basilica)

Powstaje z połączenia łuku żylnego grzbietowego ręki z żyłą odłokciowa pal­ca małego (vena basilica digiti minimi s. vena salvatella). Z początku obejmuje brzeg łokciowy dłoni i dolną część przedramienia, ukazując się na strome dłoniowej przedramienia wzdłuż mięśnia zginacza łokciowego nadgarstka (musculus jlexor carpii ulnaris). W okolicy łokciowej przedniej uchodzi do niej żyła pośrodkowa łok­cia (vena mediana cubiti). Następnie biegnie w bruździe przyśrodkowej mięśnia dwugłowego ramienia (sulcus bicipitalis medialis), uchodząc do jednej z dwóch żył ramiennych (venae brachiales), po przebiciu powięzi ramienia w miejscu zwanym rozworem odłokciowym (hiatus basilicus).

3. Żyła pośrodkowa łokcia (vena mediana cubiti s. rena intermedia cubiti) Stanowi połączenie żyły odpromieniowej i odłokciowej w okolicy łokciowej przedniej, biegnie skośnie ku górze, do przodu od rozcięgna mięśnia dwugłowego ramienia. Łączy się z układem naczyń żylnych głębokich za pomocą żył przeszywają­cych (venae perforantes).

4. Żyła pośrodkowa przedramienia (vena mediana antebrachii s. vena in­termedia antebrachii)

Zbiera krew z powierzchownej sieci żylnej dłoni, biegnie pośrodku przedra­mienia wzdłuż mięśnia dłoniowego długiego. Przeważnie towarzyszy jej gałąź przed­nia nerwu skórnego przyśrodkowego przedramienia (ramus anterior neni cutanei antebrachii medialis). Kończy się w okolicy łokciowej przedniej, gdzie uchodzi do żyły pośrodkowej łokcia (vena mediana cubiti) lub rozdwaja się, uchodząc zarówno do żyły odpromieniowej, jak i odłokciowej.

TĘTNICA RAMIENNA

(arteria brachialis)

Jest przedłużeniem tętnicy pachowej (arteria aodllaris), która na poziomie mię­śnia piersiowego większego (fałdu pachowego przedniego), bądź dolnego brzegu mię­śnia najszerszego grzbietu (fałdu pachowego tylnego), zmienia nazwę na tętnicę ra-mienną. Wchodzi w skład pęczka naczyniowo-nerwowego ramienia wraz z żyłami to­warzyszącymi, naczyniami chłonnymi głębokimi ramienia, nerwem pośrodkowym, nerwem łokciowym (w górnej 1/2 ramienia), nerwami skórnymi przyśrodkowymi ra­mienia i przedramienia. Początkowo biegnie dobocznie od nerwu pośrodkowego wzdłuż mięśnia kruczo-ramiennego. Następnie w połowie długości ramienia krzyżuje ją od przodu nerw pośrodkowy, po czym przechodzi na jej stronę boczną. Obie struktury leżą w rowku przyśrodkowym mięśnia dwugłowego, schodząc do dołu łokciowego, gdzie do przodu od szyjki kości promieniowej tętnica ramienna dzieli się na dwie gałęzie końcowe: tętnicę promieniową i tętnicę łokciową (arteria radialis et arte­ria ulnaris).

Gałęzie:

• Tętnica głęboka ramienia (arteria profunda brachii) wraz z iieiweiu promie­niowym (neruus radialis) wchodzi do rowka nerwu promieniowego i przedostaje się na stronę prostowników ramienia - oddaje ona gałąź do mięśnia naramiennego (ra-mus deltoideus), tętnicę odżywczą kości ramiennej (arteria nutritia ktaneri), tęt­nicę poboczną środkową i promieniową (arteria collateralis media et radialis).

• Tętnica poboczna łokciowa górna (arteria collateralis ulnaris superior).

• Tętnica poboczna łokciowa dolna (arteria collateralis ulnaris inferior).

• Tętnica powierzchowna fałdu łokciowego (arteria plicae cubiti superflcialis).

Gałęzie końcowe:

• Tętnica promieniowa (arteria radialis).

• Tętnica łokciowa (arteria ulnaris).

TĘTNICA PROMIENIOWA l ŁOKCIOWA

(arteria radialis et ulnaris)

W rozwoju osobniczym zarówno tętnica promieniowa, jak i łokciowa są słabymi gałęziami, a właściwe przedłużenie pnia ramiennego stanowią: tętnica międzykostna wspólna (arteria interossea communis) oraz tętnica pośrodkowa (arteria media­na) . Pierwsze z nich nabierają zasadniczego znaczenia w późniejszym okresie rozwo­ju, zaś te drugie ulegają uwstecznieniu. Tętnica promieniowa i łokciowa obejmują brzeg górny mięśnia nawrotnego obłego. Tętnica promieniowa wraz z gałęzią powierz­chowną nerwu promieniowego biegnie nad mięśniem nawrotnym obłym; nerw po-środkowy przebiega między głowami mięśnia nawrotnego obłego, a tętnica łokciowa pod mięśniem nawrotnym obłym.

1. Tętnica promieniowa (arteria radialis)

Rozpoczyna się w dole łokciowym poniżej linii stawu łokciowego i do przodu od ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia. Biegnie ku dołowi wzdłuż brzegu przyśrodkowego mięśnia ramienno-promieniowego, leżąc pomiędzy nim a mięśniem nawrotnym obłym i zginaczem promieniowym nadgarstka, a dalej leżąc na zginaczu powierzchow­nym palców. Poniżej wyrostka rylcowatego kości promieniowej zawraca ona na stro­nę grzbietową ręki i przebiega przez dołek promieniowy (tabakierkę anatomiczną). Następnie przechodzi pod ścięgnem odwodziciela długiego kciuka i prostownika krót­kiego kciuka. Na grzbiecie ręki biegnie ona na kości czworobocznej większej i wcho­dząc do I przestrzeni międzykostnej, krzyżuje od tyłu ścięgno prostownika długiego kciuka. Ostatecznie po przejściu pomiędzy głowami mięśnia międzykostnego grzbie­towego I, kończy się w łuku dłoniowym głębokim (arcus palmaris profundus).

Gałęzie:

• Tętnica wsteczna promieniowa (arteria recurrens radialis).

• Gałęzie mięśniowe (rami musculares).

• Gałąź dłoniowa nadgarstka (ramus carpeus palmaris).

• Gałąź dłoniowa powierzchowna (ramus palmaris superficialis).

• Gałąź grzbietowa nadgarstka (ramus carpeus dorsalis).

• Tętnica grzbietowa śródręcza I (arteria metacarpea dorsalis prima).

• Tętnica główna kciuka (arteria princeps pollicis).

2. Tętnica łokciowa (arteria ulnaris)

Odchodzi od tętnicy ramiennej, kierując się w dół i przyśrodkowo, leży na mięśniu ramiennym, krzyżując od przodu warstwę powierzchowną zginaczy. Wraz z żyłami i nerwem pośrodkowym przechodzi pod łukiem ścięgnistym mięśnia zginacza powierz­chownego palców, układając się między nim a zginaczem głębokim palców. W dol­nych 2/3 przedramienia biegnie między zginaczem łokciowym nadgarstka a zgina­czem powierzchownym palców; następnie między zginaczem głębokim palców i mię­śniem nawrotnym czworobocznym. W odcinku nadgarstkowym biegnie ona razem z gałęzią dłoniową nerwu łokciowego wzdłuż brzegu promieniowego kości grochowatej, przykryta powięzią przedramienia. Następnie przechodzi do przodu od troczka zginaczy, pomiędzy nim a mięśniem dłoniowym krótkim, kończąc się w łuku dłonio­wym powierzchownym (arcus palmaris superficialis).

Gałęzie:

- Tętnica wsteczna łokciowa (arteria recurrens ulnaris).

- Tętnica międzykostna wspólna (arteria interossea communis) - odchodzi po­między zginaczem głębokim palców a zginaczem długim kciuka i dzieli się na tętnicę międzykostna tylną i przednią. -Tętnica międzykostna tylna przechodzi przez otwór w błonie międzykostnej przedramienia poniżej struny skośnej (chor-da obliąua) na tylną stronę razem z gałęzią głęboką nerwu promieniowego

oddaje tętnicę międzykostną wsteczną. Tętnica międzykostna przednia biegnie

w dół na przedniej powierzchni btony międzykostnej przedramienia, pokryta zgi-

naczem długim kciuka i zginaczem głębokim palców - oddaje tętnicę pośrodko-

wą oraz gałęzie do sieci grzbietowej i dłoniowej nadgarstka.

-Gałąź dłoniowa nadgarstka (ramus carpeus palmaris) - do sieci dłoniowej

nadgarstka.

-Gałąź grzbietowa nadgarstka (ramus carpeus dorsalis) - do sieci grzbietowej

nadgarstka.

-Gałęzie mięśniowe (rami musculares).

-Tętnica dłoniowa palca małego łokciowa (arteria palmaris digiti minimi ulna-

ris) lub od gałęzi dłoniowej głębokiej.

-Gałąź dłoniowa głęboka (ramus palmaris profundus) - odchodzi w pobliżu

kości grochowatej; wchodzi razem z gałęzią głęboką nerwu łokciowego między

początkowe odcinki mięśni kłębika do łuku dłoniowego głębokiego.

UNACZYNIEIMIE TĘTNICZE POWIERZCHNI DŁONIOWEJ RĘKI

ŁUK DŁONIOWY POWIERZCHOWNY

(arcus palmaris superficialis)

Jest położony pod rozcięgnem dłoniowym ręki na ścięgnach mięśnia zginacza powierzchownego palców. Powstaje z połączenia końcowego odcinka tętnicy łok­ciowej i gałęzi dłoniowej powierzchownej tętnicy promieniowej

Gałęzie:

• Drobne gałązki do skóry i tkanki podskórnej ręki.

• Trzy tętnice dłoniowe wspólne palców (arteriae digitales palmares commu-nes) - na wysokości stawów śródręczno-paliczkowych rozdwajają się na tętnice dłoniowe właściwe palców (arteriae digitales palmares propriae) zaopatru­jące zwrócone do siebie brzegi dłoniowe palców H-V.

Uwaga!!! Gałąź do łokciowego brzegu palca małego odchodzi bezpośrednio od tętnicy łokciowej lub jej gałęzi dłoniowej głębokiej - tzw. tętnica dłoniowa palca małego łokciowa (arteria palmaris digiti minimi ulnaris). Kciuk i stronę pro­mieniową wskaziciela odżywia po stronie dłoniowej tętnica główna kciuka (arte­ria princeps pollicis), gałąź tętnicy promieniowej (wskaziciel - poprzez arteria radialis indicis). Tętnice strony dłoniowej obejmują swoim zasięgiem również stronę grzbietową palców - paliczków środkowych i dalszych.

ŁUK DŁONIOWY GŁĘBOKI (arcus palmaris profundus)

Leży na podstawach kości śródręcza i mięśniach międzykostnych, przykryty ścię­gnami zginaczy palców i przywodzicielem kciuka. Powstaje z połączenia odcinka koń­cowego tętnicy promieniowej i gałęzi dłoniowej głębokiej tętnicy łokciowej (ramus palmaris profundus arteriae ulnaris).

Gałęzie:

• Drobne gałązki do sieci dłoniowej nadgarstka.

• Trzy tętnice dłoniowe śródręcza II, III, IV (arteriae metacarpales palmares).

UNACZYIMIENIE TĘTNICZE GRZBIETU RĘKI

Tętnice grzbietowe śródręcza II-IV odchodzą z sieci grzbietowej nadgarstka; dzie­lą się na tętnice grzbietowe palców (arteriae digitales dorsales), które wyczerpują się już na paliczkach bliższych. Stronę grzbietową kciuka zaopatruje tętnica grzbieto­wa I śródręcza (arteria metacarpalis dorsalis I), gałąź tętnicy promieniowej.

BADANIE PALPACYJNE TĘTNA NA KOŃCZYNIE GÓRNEJ

• Tętno tętnicy pachowej - w szczycie dołu pachowego.

• Tętno tętnicy ramiennej - w połowie długości ramienia, na stronie przyśrodko-wej w rowku przyśrodkowym mięśnia dwugłowego ramienia lub w dole łokcio­wym, przyśrodkowo w stosunku do ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia.

• Tętno tętnicy promieniowej - w dolnej części przedramienia, na powierzchni przedniej, przyśrodkowo od ścięgna mięśnia ramienno-promieniowego. Tętnie­nie tętnicy promieniowej można także wyczuć na obszarze tabakierki anatomicz­nej.

• Tętno tętnicy łokciowej - w dalszym odcinku przedramienia, po stronie pro­mieniowej mięśnia zginacza łokciowego nadgarstka, bocznie od kości grochowa-tej.

Rutynowym miejscem badania tętna jest tętnica promieniowa w dolnej części przedramienia na powierzchni przedniej, przyśrodkowo od ścięgna mięśnia ramien­no-promieniowego, która biegnie tuż pod skórą, a z drugiej strony można ją docisnąć do twardego podłoża (kości promieniowej).

TĘTNICA BIODROWA WSPÓLNA

(arteria iliaca communis)

Powstaje z podziału aorty brzusznej na wysokości trzonu kręgu L4, biegnie w dół i bocznie, dzieląc się na wysokości szpary stawu krzyżowo-biodrowego (na poziomie dolnego brzegu trzonu L5) na tętnicę biodrową zewnętrzną i wewnętrzną (arteria iliaca interna et extema).

TĘTNICA BIODROWA ZEWNĘTRZNA

(arteria iliaca externa)

Powstaje z podziału tętnicy biodrowej wspólnej na poziomie dolnego brzegu trzo­nu L5, do przodu od stawu krzyżowo-biodrowego. Biegnie do przodu w dół i bocznie wzdłuż przyśrodkowego brzegu mięśnia lędźwiowego większego i dochodząc do roz­stępu naczyń (lacuna vasorum), przechodzi przez niego, zmieniając nazwę na wy­sokości skrzyżowania z więzadłem pachwinowym (ligamentum inguinale) na tętni­cę udową (arteria jemoralis}.

Gałęzie:

• Tętnica okalająca biodro głęboka (arteria circumjleza ilium profunda).

• Tętnica nabrzuszna dolna (arteria epigastrica inferior).

• Może odchodzić tętnica zasłonowa (arteria obturatoria) - bezpośrednio lub za pośrednictwem tętnicy nabrzusznej dolnej.

TĘTNICA BIODROWA WEWNĘTRZNA

(arteria iliaca interna)

Jest głównym naczyniem miednicy mniejszej. Biegnie w do J i do tyłu po ścianie bocznej miednicy mniejszej, dzieląc się na dwa pnie: przedni i tylny. Od pnia przedniego odchodzą gałęzie ścienne i trzewne.

Gałęzie ścienne:

1. Tętnica zasłonowa (arteria obturatoria)

Jest bardzo zmiennym naczyniem krwionośnym. Prawie w 1/3 przypadków odcho­dzi od tętnicy biodrowej zewnętrznej za pośrednictwem tętnicy nabrzusznej dolnej. Częściej odchodzi z pnia przedniego tętnicy biodrowej wewnętrznej. Biegnie równole­gle i poniżej kresy łukowatej, osiągając kanał zasłonowy w układzie N. A. V. (Nervus; Arteria; Vena) - kończy się, nie dochodząc do otworu przedniego kanału podziałem na gałąź przednią i tylną.

Gałęzie:

• Boczne (rami laterales) - do mięśni i nerwu zasłonowego.

• Biodrowa (ramus iliacus).

• Mięśniowe (rami musculares},

• Do pęcherza moczowego - czasem mogą zastąpić tętnicę pęcherzową dolną.

• Łonowa (ramus pubicus) - oddaje odnogę boczną, która zespala się z gałęzią zasłonową od gałęzi łonowej tętnicy nabrzusznej dolnej, wytwarzając tzw. wie­niec śmierci (corona mortis).

• Przednia (ramus anterior) - do okostnej, mięśni i narządów płciowych ze­wnętrznych.

• Tylna (ramus posterior) - gałąź panewkowa (ramus acetabularis). Od niej odchodzi tętnica więzadła głowy kości udowej (arteria ligamenti capitisfemo-ris).

2. Tętnica pośladkowa dolna (arteria glutea inferior) - wychodzi z miednicy mniejszej przez otwór podgruszkowaty wraz z towarzyszącymi naczyniami żylnymi i chłonnymi, nerwem skórnym uda tylnym, nerwem kulszowym, naczyniami sromo­wymi wewnętrznymi i nerwem sromowym, leżąc przyśrodkowo od nerwu kulszowego, a bocznie od tętnicy sromowej wewnętrznej. Następnie zstępuje w dół między guzem kulszowym a krętarzem większym przykryta przez mięsień pośladkowy wielki.

Gałęzie:

• Boczne (rami laterales) - głównie do splotu krzyżowego.

• Pośladkowa (ramus gluteus).

• Udowa (ramusfemoralis).

• Tętnica towarzysząca nerwowi kulszowemu (arteria comitans nerui ischiadi-ci) - odchodzi od tętnicy pośladkowej dolnej zaraz po jej przejściu przez otwór podgruszkowaty, a następnie dołącza się do nerwu kulszowego, towarzysząc jego przebiegowi na udzie, a czasami schodzi wraz z rozgałęzieniami tego nerwu aż do dołu podkolanowego.

Gałęzie trzewne:

1. Tętnica pępkowa (arteria umbilicalis) - od jej początkowego drożnego odcinka odchodzą najczęściej dwie tętnice pęcherzowe górne. Końcowy odcinek tęt­nicy ulega obliteracji, dając w efekcie więzadło pępkowe boczne.

2. Tętnica odbytnicza środkowa (arteria rectalis media).

3. Tętnica maciczna (arteria uterina) lub tętnica nasieniowodu (arteria ductus deferentis).

4. Tętnica pęcherzowa dolna (arteria vesicalis inferior).

5. Tętnica sromowa wewnętrzna (arteria pudenda interna) - wychodzi z miednicy mniejszej przez część dolną otworu kulszowego większego (otworu pod-gruszkowatego) między mięśniem gruszkowatym a guzicznym. Następnie owija się dokoła kolca kulszowego i wchodzi do miednicy mniejszej przez otwór kulszowy mniej­szy. W otworze tym towarzyszą jej: naczynia żylne i chłonne, nerw sromowy oraz ścięgno mięśnia zasłaniacza wewnętrznego. Biegnie do przodu wzdłuż ściany bocznej dołu kulszowo-odbytniczego (fossa ischiorectalis) przez kanał sromowy (canalis pudendalis), utworzony przez rozdwojenie powięzi zasłonowej. Wchodzi w przeponę moczowo-płciową, a następnie biegnie poniżej spojenia łonowego i dzieli się na gałę­zie końcowe.

Gałęzie:

• Tętnica odbytnicza dolna (arteria rectalis inferior).

• Tętnica kroczowa (arteria perinealis).

• Tętnica opuszki prącia u mężczyzn (arteria bulbi penis) lub tętnica opuszki przedsionka pochwy (arteria bulbi vestibuli vaginae) u kobiet.

• Tętnica cewki moczowej (arteria urethralis).

Gałęzie końcowe:

• Tętnica głęboka prącia lub łechtaczki (arteria profunda penis vel clitoridis).

• Tętnica grzbietowa prącia lub łechtaczki (arteria dorsalis penis vel clitori­dis).

Pień tylny biegnie do otworu kulszowego większego. Odchodzą od niego tylko gałęzie ścienne:

• Tętnica biodrowo-lędźwiowa (arteria iliolumbalis) - dzieli się na gałąź biodro­wą i lędźwiową.

• Tętnice krzyżowe boczne: górna i dolna (arteriae sacrales laterales: superior et inferior).

• Tętnica pośladkowa górna (arteria glutea superior).

TĘTNICA UDOWA

(arteria femoralis)

Powstaje jako przedłużenie tętnicy biodrowej zewnętrznej (arteria iliaca eocter-na) na wysokości więzadła pachwinowego, przechodząc przez rozstęp naczyń. W jej przebiegu wyróżniamy trzy odcinki:

• Pierwszy leży w trójkącie udowym (na odcinku od więzadła pachwinowego do skrzyżowania z brzegiem przyśrodkowym mięśnia krawieckiego).

• Drugi odcinek jest przykryty przez mięsień krawiecki.

• Trzeci znajduje się w kanale przywodzicieli.

Kończy się, wychodząc z kanału przywodzicieli w tzw. rozworze ścięgnistym kana­łu przywodzicieli (hiatus tendineus addactorius), zmieniając nazwę na tętnica pod-kolanowa (arteria poplitea).

Gałęzie z pierwszego odcinka:

• Tętnica nabrzuszna powierzchowna (arteria epigastrica superficialis).

• Tętnica okalająca biodro powierzchowna (arteria circumjlexa ilium superfi­cialis).

• Tętnice sromowe zewnętrzne (arteriae pudendae eocternae).

• Tętnica głęboka uda (arteria profunda femoris) - oddaje:

-Tętnicę okalającą udo przyśrodkową (arteria circumflexa femoris media-lis), która dzieli się na gałąź głęboką i powierzchowną;

-Tętnicę okalającą udo boczną (arteria circumjlezafemoris lateralis), któ­ra dzieli się na gałąź wstępującą, zstępującą i poprzeczną przednią;

- Jako ostatnie odchodzą gałęzie przeszywające (rami perforantes) w liczbie

od trzech do pięciu.

Miejsce odejścia tętnicy głębokiej uda wykazuje dużą zmienność (od 3 do 6 cm poniżej więzadła pachwinowego), w związku z czym może ona odchodzić od pierwsze­go lub drugiego odcinka tętnicy udowej.

Gałęzie z drugiego odcinka:

• Gałęzie mięśniowe (rami musculares).

Gałęzie trzeciego odcinka:

• Tętnica zstępująca kolana (arteria genus descendens). Tętnicy udowej towarzyszy żyła udowa (vena femoralis), w przebiegu której moż­na wyróżnić trzy odcinki:

1) w kanale przywodzicieli;

2) do tyłu od mięśnia krawieckiego;

3) w dole biodrowo-grzebieniowym.

ŻYŁA ODPISZCZELOWA

(vena saphena magna)

Jest żyłą powierzchowną rozpoczynającą się do przodu od kostki przyśrodkowej jako przedłużenie żyły brzeżnej przyśrodkowej (vena marginalis medialis). Biegnie pio­nowo ku górze po przyśrodkowej powierzchni podudzia. Wraz z nią biegną towarzyszą­ce naczynia chłonne powierzchowne oraz nerw udowo-goleniowy (neruus saphenus). Przebiegając do tyłu od kłykci przyśrodkowych piszczeli i kości udowej, a dalej przy-środkowo od dołu podkolanowego, przechodzi na udo, ciągnąc się wzdłuż tylnego brze­gu mięśnia krawieckiego (musculus sartorius). Na udzie biegnie ku gó­rze i bocznie, dochodząc do powięzi sitowatej (fa-scia cribrosa). Następ­nie zakręca w głąb i prze­chodzi przez rozwór od-piszczelowy (hiatus sa­phenus) tej powięzi, uchodząc do żyły udowej (vena femoralis).

Dopływy:

• Żyła nabrzuszna po­wierzchowna (vena epi­gastrica superficialis).

• Żyła okalająca biodro powierzchowna (vena circumflexa ilium su­perficialis) .

• Żyła odpiszczelowa do­datkowa (vena saphena accessoria).

• Żyły sromowe ze­wnętrzne (venae puden­dae eocternae).

Pomiędzy żyłami po­wierzchownymi kończy­ny dolnej a żyłami głębokimi istnieją liczne zespo­lenia w postaci tzw. żył przeszywających (venoe perforantes), zaopatrzo­nych w zastawki pozwa­lające na przepływ krwi jedynie w kierunku od żył powierzchownych do żył głębokich. Żyły przeszywające występują zwykle w trzech grupach określanych klinicznie jako:

• Żyły położone w dalszej części goleni.

• Żyły występujące w okolicy dołu podkolanowego.

• Żyły biegnące na wysokości kanału przywodzicieli.

ŻYŁA ODSTRZAŁKOWA

(vena saphena pana)

Żyła powierzchowna

• zaczyna się z tyłu od kostki bocznej jako przedłużenie żyły brzeżnej bocznej . Bie­gnie do góry i przyśrod-kowo wraz z naczynia­mi chłonnymi powierz­chownymi oraz nerwem łydkowym (nervus su-ralis). Początkowo wstępuje wzdłuż brzegu bocznego, a następnie na stronie tylnej ścię­gna piętowego. W dol­nej 1/3 podudzia osiąga linię środkową tylnej powierzchni łydki i bie­gnąc dalej ku górze wraz z naczyniami chłonnymi powierz­chownymi oraz nerwem skórnym łydki przyśrodkowym, dociera

między dwiema głowami mięśnia brzuchatego łydki do powięzi podkolanowej. Po jej przebiegu uchodzi w dole podkolanowym do tylnego obwodu żyły podkolanowej.

TĘTNICA PODKOLANOWA

(arteria poplitea)

Powstaje jako przedłużenie tętnicy udowej na wysokości rozworu ścięgnistego przy-wodzicieli (hiatus tendineus adductorius). Wchodzi do dołu podkolanowego i bie­gnie po jego przedniej ścianie. Z dołu wychodzi między dwiema głowami mięśnia brzu­chatego łydki, a następnie wchodząc pod łuk ścięgnisty mięśnia płaszczkowatego, dzieli się na tętnicę piszczelową tylną oraz przednią (arteria tibialis posterior et anterior). Tętnica piszczelowa tylna jest właściwym przedłużeniem pnia tętnicy pod-kolanowej.

Gałęzie:

• Tętnica górna boczna kolana (arteria superior lateralis genus).

• Tętnica górna przyśrodkowa kolana (arteria superior medialis genus).

• Tętnica dolna boczna kolana (arteria inferior lateralis genus).

• Tętnica dolna przyśrodkowa kolana (arteria inferior medialis genus).

• Gałęzie łydkowe (rami surales).

• Tętnica środkowa kolana (arteria genus media) - przebija ścianę tylną torebki stawowej ponad więzadłem podkolanowym skośnym, wchodzi do jamy stawowej i rozgałęzia się w obrębie ciała tłuszczowego, biegnąc wzdłuż więzadeł krzyżo­wych.

SIEC STAWOWA KOLANA

(rete articulare genus)

Stanowi ją szereg zespoleń tętniczych występujących na przedniej powierzchni to­rebki stawowej i ścięgnie mięśnia czworogłowego uda oraz okalających rzepkę.

• Tętnica zstępująca kolana (arteria descendens genus) od tętnicy udowej (ar­teria jemoralis).

• Gałąź zstępująca tętnicy okalającej udo bocznej (ramus descendens arteriae circumfleccae femoris lateralis).

• Tętnice wsteczne piszczelowe: przednia i tylna (arteriae recurrentes tibiales: anterior et posterior) od tętnicy piszczelowej przedniej (arteria tibialis ante­rior).

• Gałąź okalająca strzałkę (ramus circumfleccus fibularis) od tętnicy piszczelo­wej tylnej (arteria tibialis posterior).

• Tętnica górna boczna kolana (arteria superior lateralis genus).

• Tętnica górna przyśrodkowa kolana (arteria superior medialis genus).

• Tętnica dolna boczna kolana (arteria inferior lateralis genus).

• Tętnica dolna przyśrodkowa kolana (arteria inferior medialis genus).

TĘTNICA PISZCZELOWA TYLNA

(arteria tibialis posterior)

Powstaje z podziału tętnicy podkolanowej pod łukiem ścięgnistym mięśnia płaszcz-kowatego i stanowi główne przedłużenie jej pnia. Biegnie w dół między mięśniem zginaczem długim palucha (musculus flexor hallucis longus) a mięśniem piszczelo­wym tylnym (musculus tibialis posterior). Następnie kieruje się pomiędzy mięśniem zginaczem długim palucha (musculus flezor hallucis longus) a mięśniem zginaczem długim palców (musculus Jleocor digitorum longus). Wchodzi wraz z nimi do kanału kostki przyśrodkowej, w którym układa się ona do tyłu od kostki przyśrodkowej mię­dzy dwiema blaszkami troczka zginaczy [już na tej wysokości może dzielić się na tętni­ce podeszwowe: przyśrodkową i boczną (arteriaplantaris medialis et lateralis)].

Gałęzie:

• Tętnica strzałkowa (arteria fibularis) - biegnie w grupie tylnej mięśni pod­udzia, leżąc częściowo na tylnej powierzchni błony międzykostnej goleni. Koń­czy się gałęziami piętowymi (rami calcanei).

• Gałąź okalająca strzałkę (ramus circumjlexus fibularis). Dochodzi do sieci stawowej kolana.

• Gałęzie kostkowe przyśrodkowe (rami malleolares mediales).

• Gałęzie piętowe (rami calcanei).

• Gałęzie mięśniowe (rami musculares).

Gałęzie końcowe:

• Tętnica podeszwowa boczna (arteria plantaris lateralis).

• Tętnica podeszwowa przyśrodkową (arteria plantaris medialis).

TĘTNICA PODESZWOWA PRZYŚRODKOWA

(arteria plantaris medialis)

Biegnie po przyśrodkowej stronie podeszwy. Dzieli się na gałąź powierzchowną (biegnie wzdłuż przyśrodkowego brzegu stopy po stronie podeszwowej, a na wysoko­ści palucha po stronie grzbietowej) i gałąź głęboką [dochodzi bocznie do I przestrze­ni międzykostnej i dzieli się na tętnicę podeszwową palucha przyśrodkową (arteria plantaris hallucis medialis} i tętnicę podeszwową palca drugiego boczną (arteria plantaris digiti secundi lateralis)]. Końcowy odcinek tętnicy zespala się z tętnicą grzbietową śródstopia I (arteria metatarsea dorsalis prima).

TĘTNICA PODESZWOWA BOCZNA

(arteria plantaris lateralis)

Biegnie pomiędzy mięśniem zginaczem krótkim palców (musculus jlexor digito-rum brevis) a mięśniem czworobocznym podeszwy (musculus ąuadratus plantae) do przodu oraz bocznie, do poziomu podstawy V kości śródstopia. Tutaj oddaje gałąź podeszwową przyśrodkową palca małego. Wchodzi przyśrodkowo oraz w głąb między mięśnie międzykostne a głowę poprzeczną przywodziciela palucha. Zespala się z gałę­zią głęboką podeszwową tętnicy grzbietowej stopy w łuku podeszwowym (arcus plantaris). Łuk ten oddaje 4 tętnice podeszwowe śródstopia (arteriae metatarsales plantares) (od nich z kolei odchodzą tętnice podeszwowe palców własne - arteriae plantares digitorum propriae).

TĘTNICA PISZCZELOWA PRZEDNIA

(arteria tibialis anterior)

Powstaje z podziału tętnicy podkolanowej (arteria poplitea). Przechodząc przez otwór górny w błonie międzykostnej do przodu oraz w dół, biegnie razem z mięśniem piszczelowym przednim na przedniej powierzchni błony międzykostnej. W dolnej 1/3 podudzia krzyżuje ją ścięgno mięśnia prostownika długiego palucha. Dalej biegnąc w dół pod troczkiem prostowników dolnym (między jego blaszkami), zmienia swą na­zwę na tętnica grzbietowa stopy (arteria dorsalis pedis). Gałęzie:

• Tętnica wsteczna piszczelowa przednia i tylna (arteria recurrens tibialis ante­rior et posterior).

• Gałęzie mięśniowe (rami musculares}.

• Tętnice kostkowe przednie przyśrodkowe i boczne (arteriae malleolares ante-riores mediales et laterales).

TĘTNICA GRZBIETOWA STOPY

(arteria dorsalis pedis)

Biegnie na przedniej powierzchni stopy w linii pierwszej przestrzeni międzykostnej śródstopia, pomiędzy ścięgnami prostownika długiego palców i palucha, a następnie między mięśniem prostownikiem długim palucha i mięśniem prostownikiem krótkim palucha.

BADANIE TĘTNA NA TĘTNICACH KOŃCZYNY DOLNEJ

1. Na tętnicy udowej - w górnej części trójkąta udowego, tuż poniżej więzadła pachwinowego, nieco przyśrodkowo od połowy jego długości.

2. Na tętnicy podkolanowej - w dole podkolanowym, przy zgiętym kolanie.

3. Na tętnicy piszczelowej tylnej - w kanale kostki przyśrodkowej.

4. Na tętnicy grzbietowej stopy - na grzbiecie stopy, przyśrodkowo od ścięgna mięśnia prostownika długiego palucha w pierwszej przestrzeni międzykostnej.

ODDYCHANIE (Respiratio)
 
Proces oddychania w aspekcie anatomicznym (tj. mięśni i tkanek, które w tym procesie biorą udział) należy rozpatrywać w dwóch stanach : w spoczynku i podczas wysiłku. Z punktu widzenia kliniki w pojęciu “wysiłek” winny się także mieścić te stany chorobowe, które uruchamiają dodatkowe mechanizmy pozwalające na normalne lub prawie normalne funkcjonowanie struktur odpowiedzialnych za wdech i wydech.

Impulsy do wykonania wdechu powstają w ośrodku oddechowym, znajdującym się w tworze siatkowatym rdzenia przedłużonego. Impuls, który tutaj powstaje biegnie drogami nerwowymi do motoneuronów rogów przednich rdzenia kręgowego, których neuryty dochodzą do mięśni wdechowych.

Wyróżniamy dwie grupy mięśni wdechowych : główne (zasadnicze) i pomocnicze.
Mięśnie zasadnicze (czynne stale) są odpowiedzialne za wykonanie wdechu zarówno w czasie spoczynku jak i wysiłku (przy czym w czasie spoczynku są jedynymi mięśniami oddechowymi); pomocnicze mięśnie wdechowe są czynne tylko w czasie wykonywania głębokiego i nasilonego wdechu (np. podczas wysiłku, a także w stanach chorobowych polegających na zwężeniu światła drzewa oskrzelowego, a co za tym idzie zwiększeniu oporu przepływających gazów oddechowych).

Zasadniczymi mięśniami wdechowymi są : przepona i mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne.
Wskutek skurczu przepony jej wysklepienie się obniża, zwiększając wymiar pionowy klatki piersiowej.
Skurcze mięśni międzyżebrowych zewnętrznych powodują ruchy w stawach żebrowo-kręgowych i żebrowo-mostkowych.
Ruchy żeber I - VI powodują odsunięcie mostka ku przodowi i ku górze - idzie za tym zwiększenie przednio-tylnego (strzałkowego) wymiaru klatki piersiowej.

Ruchy żeber VII - X powodują zwiększenie wymiaru poprzecznego klatki piersiowej. Opisany uprzednio ruch żeber górnych jest opisywany w literaturze jako ruch “ramienia pompy studziennej”, a ruch żeber dolnych, jako ruch “rączki od wiadra”. Generalnie podczas wdechu następuje zwiększenie się wszystkich wymiarów klatki piersiowej, czyli jej ściany się od siebie oddalają.

Ściany klatki piersiowej są wyścielone powięzią wewnątrzpiersiową (fascia endothoracica), która jest zrośnięta z opłucną ścienną. Oddalenie się ścian klatki piersiowej przy wdechu, powoduje automatycznie oddalenie się od siebie poszczególnych części opłucnej ściennej i zwiększenie pojemności jam opłucnowych, a co za tym, idzie powstaje tam podciśnienie. Podciśnienie w jamach opłucnowych powoduje rozprężenie płuc, czego efektem jest zassanie do pęcherzyków płucnych powietrza z wyżej leżących dróg oddechowych.

Wydech w spoczynku jest aktem biernym. Zachodzi dzięki sprężystości ścian klatki piersiowej (które rozciągnięte wdechem “starają się” wrócić do stanu wyjściowego) oraz siłom retrakcji pęcherzyków płucnych (bierne zapadanie się sieci włókien kolagenowych i sprężystych zrębu płuc oraz działaniu sił napięcia powierzchniowego pęcherzyków płucnych. Wykonanie głębokiego wdechu jest możliwe dzięki działaniu pomocniczych mięśni wdechowych

JAMA KLATKI PIERSIOWEJ :
 
Jest to przestrzeń ograniczona ścianami klatki piersiowej, ku górze przedłużająca się w okolicę głęboką i częściowo powierzchowną szyi. Dzielimy ją na dwie jamy opłucnowe (cavitas pleurae), leżące bocznie oraz centralnie położone śródpiersie (mediastinum).
Jama opłucnej (cavitas pleurae) jest to potencjalna parzysta przestrzeń w jamie klatki piersiowej ograniczona opłucną ścienną, trzewną i krezkową.

Śródpiersie (mediastinum) jest to nieparzysta przestrzeń w klatce piersiowej ograniczona :
-            od przodu :przez tylną powierzchnię mostka i przylegających chrząstek żebrowych; błonę
-            tylną mostka; mięsień poprzeczny klatki piersiowej;

Praktycznie śródpiersie dzielimy na górne i dolne.
Granicą między nimi jest umowna płaszczyzna przechodząca przez kąt mostka (miejsce połączenia trzonu i rękojeści mostka) oraz krążek międzykręgowy pomiędzy Th4 i Th5.
-            śródpiersie górne dzielimy na przedtchawicze (mediastinum pretracheale) i zatchawicze (mediastinum retrotracheale).

TCHAWICA (trachea): długość 10,5 - 12 cm; Ř - 11 - 12 mm.
Jest odcinkiem dolnych dróg oddechowych, leżącym w przedłużeniu krtani, służącym do
przewodzenia gazów oddechowych.

Położenie : Górny odcinek tchawicy leży w przedniej i dolnej części szyi, natomiast
odcinek dolny leży w śródpiersiu górnym. Granice tchawicy są różne : u dorosłego
rozpoczyna się na wysokości C6 (lub C6/C7 wg. podręcznika) leżąc w przedłużeniu jamy
podgłośniowej krtani; kończy się na wysokości Th4 (lub Th4/Th5 wg. podręcznika) dzieląc
się na dwa oskrzela główne. Miejsce podziału określamy jako rozdwojenie tchawicy
(bifurcatio tracheae).

Wg. podręcznika oba oskrzela główne są położone w śródpiersiu
tylnym. W miejscu rozdwojenia tchawicy (podobnie jak w miejscach podziału oskrzeli)
występuje wklęsła strzałkowa listewka, tzw. ostroga tchawicy (carina tracheae). Koniec
dolny tchawicy jest umocowany tzw. błoną oskrzelowo-osierdziową (membrana
bronchopericardiaca), która sięga do tylnej powierzchni worka osierdziowego iobustronnie
do więzadeł płucnych.Przy opuszczonych ramionach koniec dolny tchawicy odpowiada
mniej więcej linii międzygrzebieniowej (łączącej początki obu grzebieni łopatki), co
odpowiada wysokości II lub III przestrzeni międzyżebrowej. Tchawica biegnie skośnie od
góry i przodu w dół i do tyłu.

Różnice między oskrzelem głównym prawym i lewym : Przebieg oskrzela głównego
prawego jest bardziej stromy (jest prawie przedłużeniem tchawicy); odchodzi pod kątem
20ş - 45ş; dł. wynosi 1,5 - 2,5 cm; ma większą średnicę. Oskrzele główne lewe odchodzi
pod kątem 30ş - 55ş; ma 4 - 5 cm długości i mniejszą średnicę. Również liczba chrząstek
oskrzelowych po lewej stronie jest większa po lewej stronie niż po prawej. Po prawej
stronie oskrzele główne po krótkim przebiegu oddaje oskrzele nadtętnicze (bronchus
eparterialis). Pozostałe dwa oskrzela do płata środkowego i dolnego płuca prawego noszą
nazwę oskrzeli podtętniczych (bronchi hyparteriales).

Budowa : Ściana tchawicy idąc od wewnątrz składa się z :
-            błony śluzowej (tunica mucosa)
-            błony podśluzowej (tunica submucosa)
-            błony włóknistej (tunica fibrosa)
-            przydanki łącznotkankowej (tunica adventitia)

Błona śluzowa zawiera charakterystyczny dla dróg oddechowych nabłonek wielorzędowy migawkowy oraz komórki kubkowe produkujące śluz. Błona włóknista zawiera16 - 20 podkowiastych chrząstek, otwartych ku tyłowi. Zbudowana jest głównie z podłużnych włókien sprężystych tworzących kształt zamkniętej cewy, która ciągnie się bez przerwy na całej długości tchawicy. Chrząstki tchawicy łączą się ze sobą za pomocą tzw. więzadeł obrączkowych (lig. anularia), natomiast pierwsza chrząstka tchawicy łączy się z chrząstką pierścieniowatą krtani za pomocą więzadła pierścienno-tchawiczego (lig. cricotracheale). Tylne brzegi chrząstek tchawicy są połączone ze sobą mięśniem tchawiczym (m. trachealis), ułożonym w dwie warstwy : wyraźną o przebiegu poprzecznym (wewnętrzną) i nieliczne włókna o przebiegu podłużnym (zewnętrznie).

Opłucna (pleura)
Jest to błona surowicza stanowiąca dla każdego płuca z osobna zamknięty worek, ograniczająca jamę opłucnową. Każda opłucna składa się z dwóch blaszek :

-            piersiowej, wyściela
u dołu kopuły przepony, na stronie przyśrodkowej tworzy ścianę boczną śródpiersia, na stronie bocznej od kręgosłupa do mostka przykrywa powierzchnię wewnętrzną żeber oraz przestrzeni międzyżebrowych, powierzchnię boczną części piersiowej kręgosłupa i powierzchnię tylną mostka; wreszcie u góry tworzy pokrycie szczytu płuca. Wyróżniamy stąd rodzaje opłucnej ściennej :
a). opłucna ścienna przeponowa (pleura phrenica)
b). opłucna ścienna śródpiersiowa (pleura mediastinalis)
c). opłucna żebrowa (pleura costalis)
d). osklepek opłucnej (cuppula pleurae) (znajduje się w szyi !!!)

-            opłucnej trzewnej (pleura visceralis s. pulmonalis) - otacza całą powierzchnie płuca z wyjątkiem wnęki, gdzie przechodzi w opłucną ścienną. Wyściela szczeliny międzypłatowe, ściśle przylegając do tkanki płucnej.
W skład opłucnej wliczamy także tzw. opłucną krezkową (mesopneumonium). Jest to przejście opłucnej ściennej w trzewną wokół korzenia płuca. Na dolnym brzegu korzenia to przejście się wydłuża tworząc czołowo ustawione więzadło płucne (lig. pulmonale). Sięga ono od dolnej części korzenia płuca do przepony, bocznie dochodzi do powierzchni śródpiersiowej płuca.
 

Jama opłucnowa (cavitas pleuralis = cavum pleurae)
Jest to przestrzeń w jamie klatki piersiowej ograniczona opłucną ścienną, trzewną
i krezkową.

Wg.Bochenka jest to to przestrzeń zawarta między opłucną ścienną a trzewną.
Wg.Sokołowskiej-Pituchowej jest to parzysta przestrzeń w jamie klatki
piersiowej ograniczona przez opłucną ścienną.
Zgodnie z tą definicją wewnątrz jamy opłucnowej leży płuca otoczone opłucną
płucną czyli trzewną [pleura pulmonale seu visceralis] oraz przestrzenie wolne
zwane zachyłkami jamy opłucnowej.
Wyróżniamy opłucna ścienną,trzewną i krezkową.
Pod względem histologicznym opłucna jest zbudowana z tkanki łącznej włóknistej
pokrytej jednowarstwowym nabłonkiem płaskim.-

Opłucna ścienna jest błoną surowiczą ograniczającą jamę opłucnową,przylega do
ścian klatki piersiowej i jest zrośnięta z powięzią wewnątrzpiersiową [fascia
endothoracies].Ze względu na sąsiedztwo wyróżniamy kilka części opłucnej
ściennej:

1.Opłucna ścienną żebrową [pleura costalis] -
przylega do ściany kostnej klatki piersiowej
2.Opłucna ścienna przeponowa [pleura diaphragmatica] -
przylega do przepony
3.Opłucna ścienna śródpiersiowa [pleura mediastinalis] -
jest zwrócona w kierunku śródpiersia,jest rozpięta między kręgosłupem
piersiowym a mostkiem
4.Opłucna ścienna osklepkowa czyli osklepek opłucnej [cupula pleurae] -
jest to część opłucnej ściennej pokrywająca szczyt płuca

Opłucna płucna pokrywa bezpośrednio płuco,wchodząc w szczeliny międzypłatowe i
wyścielając je.Jedyne miejsce na płucu nie pokryte opłucną to wnęka płuca.
Pomiędzy opłucną ścienną a płucną jest szczelinowata przestrzeń zawierająca
nieco płynu surowiczego,którego zadaniem jest zmniejszenie tarcia podczas
ruchów oddychania.

Ponadto w jamie opłucnowej leżą zachyłki czyli zatoki jamy opłucnowej.
Zachyłek opłucnowy [recessus pleuralis] czyli zatoka opłucnowa [sinus
pleuralis] - jest to przestrzeń w jamie opłucnowej ograniczona przez 2 części
opłucnej ściennej w miejscu gdzie jedna przechodzi w drugą.Zachyłki są
przestrzeniami rezerwowymi dla rozprężającego się płuca w czasie wdechu.

Oprócz wymienionych 2 rodzajów opłucnej (ścienna i płucna) wyróżnia się
jeszcze trzeci rodzaj opłucnej - opłucna krezkowa albo krezka płuca.
Opłucna krezkowa [mesopneumonium] - jest to przejście opłucnej ściennej i
trzewnej wokół wnęki płuca i w obrębie tzw.więzadła płucnego.
Więzadło płucne [ligamentum pulmonale] - leży w płaszczyźnie czołowej,biegnie
od dolnego brzegu korzenia płuca do przepony.Jego brzeg boczny przyczepia się
do powierzchni sródpiersiowej płuca a brzeg przyśrodkowy jest zwrócony w stronę
śródpiersia.

1.BUDOWA ZEWNĘTRZNA PŁUCA

Płuco ma kształt stożka z wydrążoną podstawą ściętego od strony
przyśrodkowej.Największa wysokość na powierzchni żebrowej 25 cm
największy wymiar strzałkowy 16 cm
największy wymiar poprzeczny Pp 7 cm,Lp 10 cm.
Ciężar Pp 625 g,Lp 565 g.

W każdym płucu wyróżniamy: -
podstawę płuca [basis pulmonis]
szczyt płuca [apex]
wypukłą powierzchnię żebrową [facies costalis] i
wklęsłą śródpiersiową [facies mediastinalis]
brzegi - przedni ostry [margo anterior seu acutus]
- tylny tępy [margo posterior seu obtusus]
- dolny [margo inferior]

oddzielające od siebie poszczególne płaty płuca.
W płucu lewym wyróżniamy płaty: - górny [lobus superior] i dolny [lobus
inferior] oddzielone od siebie szczeliną międzypłatową skośną [fissura
obliqua].

Płat górny jest oddzielony od środkowego szczeliną poziomą [fissura horizontalis],a płat
górny i środkowy od dolnego są oddzielone szczeliną skośną.
Odpowiednikiem płata środkowego jest w płucu lewym języczek płuca lingua
pulmonis],należy do płata górnego.
Na powierzchni śródpiersiowej w połowie odległości między podstawą a szczytem
płuca leży wnęka płuca [hilus pulmonis].We wnęce leżą twory wchodzące i
wychodzące z płuc czyli tzw.korzeń płuca [radix pulmonis] [o kształcie
rozgałeziającego się drzewa].Wnęka ma ksztalt odwróconej kropli [dł.5 cm,szer.4
cm,gł.2 cm].

Do płuca wchodzą: - tt.płucne [aa.pulmonalis]
- oskrzele główne [bronchus principalis]
- tt.oskrzelowe [aa.bronchiales]
- sploty płucne przedni i tylny

Z płuca wychodzą: - żż.płucne [venae pulmonales]
- żż.oskrzelowe [venae bronchiales]
- naczynia chłonne

Układ tworów we wnęce płuca nieco się różni po obu stronach.
W płucu lewym najwyżej we wnęce leży t.płucna,poniżej oskrzele główne,jedna
żyła płucna do przodu od oskrzel głównego a druga poniżej niego.W płucu prawym
jest podobnie tylko powyżej t.płucnej leży oskrzele nadtętnicze [bronchus
epiarterialis].Jest to oskrzele płatowe do górnego płata prawego płuca.
Najczęściej widoczna jest też gałąź t.płucnej do górnego płata.
Ponadto we wnęce płuca leżą węzły chłonne oskrzelowo-płucne zwane też
wnękowymi.

Wnęka płuca jest otoczona opłucną krezkową,która poniżej wnęki tworzy
lig.polmonale.Do przodu od wnęki płuca i więzadła płucnego leży wycisk sercowy,
głębszy na płucu lewym,reszta niżej.

2.WYCISKI PŁUC
 
na powierzchni żebrowej płuca widoczne są wyciski żebrowe impressiones
costales].

Na powierzchni śródpiersiowej płuca lewego
 
1.Wycisk sercowy [impressio cardiaca]
2.,3.Bruzda dla łuku aorty i aorty zstępującej
4.Bruzda dla t.podobojczykowej lewej
5.Wycisk przełykowy
6.Na granicy szczytu płuca lewego i pow.środpiersiowej bruzda dla żyły
ramienno-głowowej lewej.

Na powierzchni sródpiersiowej płuca prawego

1.Wycisk sercowy
2.Bruzda dla żyły głównej górnej
3.Bruzda dla żyły nieparzystej
4.Bruzda dla przełyku
5.Bruzda dla żyły głównej dolnej
6.,7.Na szczycie płuca prawego bruzda dla żyły ramienno-głowowej prawej
t.podobojczykowej prawej
 
W wycisku sercowym płuca prawego układa się przedsionek prawy,lewego głównie
lewa komora i lewe uszko.

3.RZUT PŁUCA PRAWEGO,LEWEGO I SZCZELIN PŁUC

Rzut płuca prawego

szczyt płuca rzutujemy 3-4 cm powyżej prawego obojczyka,następnie rzut biegnie
za stawem mostkowo-obojczykowym i dochodzi do lini mostkowej na wysokości II
żebra.Biegnie wzdłuż tej lini do poziomu mostkowego przyczepu IV żebra,odchyla
się na prawo i w lini środkowo-obojczykowej krzyżuje żebro VI,w lini pachowej
środkowej żebro VIII,w lini łopatkowej żebro X i do lini przykręgowej dochodzi
na wysokości kręgu Th11.Dalej rzut biegnie wzdłuż tej lini ku górze do
wysokości kręgu Th4,odchyla się na prawo i dochodzi do rzutu szczytu płuca

Rzut płuca lewego

szczyt płuca rzutujemy 3-4 cm powyżej lewego obojczyka,następnie rzut biegnie
za stawem mostkowo-obojczykowym i na poziomia chrząstki II żebra dochodzi do
lini mostkowej.Biegnie wzdłuż tej lini do poziomu mostkowego przyczepu IV
żebra,odchyla się na lewo i do lini środkowo-obojczykowej dochodzi na poziomie
V żebra,następnie biegnie wzdłuż tej lini do wysokości żebra VII,kieruje się na
lewo w lini pachowej środkowej krzyżuje żebro VIII,w lini łopatkowej żebro X i
dochodzi do lini przykręgowej na wysokości Th1.Biegnie wzdłuż tej lini ku górze
do wysokości kręgu Th4,odchyla się na lewo i dochodzi do rzutu szczytu płuca

4.BUDOWA I POŁOŻENIE OSKRZELI GŁÓWNYCH ORAZ ICH I-RZĘDOWYCH ROZGAŁĘZIEŃ

Oskrzela główne powstają w miejscu podziału (rozdwojenia) tchawicy na
wysokości Th1,a kończą się we wnękach płuc.Kierunek przebiegu oskrzeli
głównych: ku dołowi,bocznie i nieco ku tyłowi.

Prawe oskrzele główne biegnie w przedłużeniu tchawicy a lewe odchodzi pod
większym kątem.Powierzchnia górna lewego oskrzela głównego krzyżuje łuk aorty a
prawego v.azygos.Każde oskrzele główne dzieli się na oskrzela płatowe - prawe 3
a lewe 2,przyczym prawa oddaje oskrzele płatowe do górnego płata przed wejściem
do wnęki płuca - oskrzele nadtętnicze.Budowa ściany:błona śluzowa,
bł.podśluzowa,bł.włóknista z podkowiastymi chrząstkami i m.bronchialis - z tyłu
oraz przydanka łącznotkankowa.

Tak samo jak oskrzela główne są zbudowane oskrzela płatowe dolne.
Oskrzele płatowe górne i środkowe w bł.włóknistej mają różnokształtne płytki
chrzęstne a do wewnątrz od nich błonę mięsną o przebiegu okrężnym.

5.DRZEWO OSKRZELOWE I ODDECHOWE

Wymiana gazowa następuje w tzw.drzewie oskrzelowym oddechowym.Do tego miejsca
powietrze jest doprowadzane z tchawicy przez tzw.drzewo oskrzelowe [arbor
bronchiales].
1.Drzewo oskrzelowe i oddechowe obejmują łącznie 23 generacje
podziałów,w tym na drzewo oskrzelowe przypada pierwszych 16 generacji.Drzewo
oskrzelowe różni się od oddechowego budowa histologiczna - posiada w swej
ścianie chrząstki i błonę mięsna gładka,oraz funkcja - służy do transportu
gazów oddechowych a w drzewie oddechowym zachodzi wymiana gazowa.

Podział drzewa oskrzelowego [arbor bronchialis] -
- oskrzele główne dzieli się na oskrzela płatowe
- płatowe dzielą się na segmentowe
- segmentowe dzielą się na podsegmentowe
- podsegmentowe dzielą się na oskrzeliki
- oskrzeliki dzielą się na oskrzeliki końcowe

Drzewo oddechowe [arbor respiratoria] -

2.Strefa przejściowa - oskrzeliki od 17-20 generacji
podziałów dychotomicznych.Częściowo jest już wyścielona nabłonkiem
pęcherzykowym,umożliwiającym wymianę oddechową.Stopniowo zanikają chrząstki i
błona mięsna Reisesena.

3.Strefa oddechowa rozpoczyna się od podziału oskrzelików na
oskrzeliki oddechowe,te dzielą się na przewodziki pęcherzykowe,które dochodzą
do pęcherzyków płucnych.Są to generacje podziałów od 21 do 23.Obszar ten jest
zbudowany z pneumocytów I i II typu spoczywających na błonie podstawnej.W
ścianie nie występują chrząstki ani błona mięsna gładka.Pęcherzyki płucne są
wyścielone od wewnątrz warstwą surfactantu.

Ta część układu oddechowego w której nie zachodzi wymiana gazowa nazywamy
anatomiczną przestrzenią martwą.Obejmuje ona jamę nosową,gardło,krtań,tchawicę
i całe drzewo oskrzelowe.Objętość tej przestrzeni wynosi ok.150 cm3.

6.BUDOWA WEWNĘTRZNA PŁUCA

Płuco [pulmon] jest zbudowane z płatów prawe z 3 - górny,środkowy i dolny,lewe
z 2 - górny i dolny.Odpowiednikiem płata środkowego jest w lewym płucu języczek
płuca [lingula pulmonis],należący do płata górnego.Każdy płat dzielimy na
segmenty [segmenta].Jest to podział wynikający z podziału drzewa oskrzelowego,
granice segmentów nie są w płucu widoczne.W każdym płucu wyróżniamy po 10
segmentów.

W płucu prawym: - płat górny ma 3 (szczytowy,przedni,tylny)
środkowy 2 (boczny i przyśrodkowy)
dolny 5 (górny,i 4 podstawowe -
przyśrodkowy,boczny,przedni i tylny
W płucu lewym oba płaty mają po 5 segmentów - w górnym dodatkowo języczkowt
górny i dolny,dolny jak w płucu prawym.

Segmenty można podzielić na podsegmenty zaopatrywane przez oskrzela
podsegmentów a te na zraziki [lobuli].Granice zrazików,choć niekompletne
widoczne są na powierzchni płuca.Zraziki dzielą się na najmniejsze części
tzw.grona [acini].Gronko stanowi jednostkę anatomiczną i czynnościową płuca.W
skład grona wchodzą wszystkie elementy drzewa oddechowego - 2 oskrzeliki
oddechowe,przewodziki pęcherzykowe i pęcherzyki płucne.
Ściana pęcherzyka jest zbudowana z warstw: - warstwa surfactantu,pneumocyty I
i II,typu błona podstawna.

Surfactant - czynnik powierzchowny - jest produkowany przez pneumocyty II
typu.Jego zadaniem jest zmniejszenie napięcia powierzchownego pęcherzyków a tym
samym zapobieganie zapadaniu się pęcherzyków.W obrębie grona sąsiednie
pęcherzyki są ze sobą połączone przy pomocy tzw.porów Cohna.
Pęcherzyki płucne są oplecione gęstą siecią kapilar,które pochodzą z
rozgałęzień t.płucnej.Z kapilar tych wychodzą naczynia żylne,w których płynie
krew utlenowana.

7.UNACZYNIENIE PŁUCA

Jest podwójne czynnościowe i odżywcze.

Unaczynienie czynnościowe

Pochodzi z rozgałęzień t.płucnej.Z prawej komory serca wychodzi pień płucny,
który biegnie w worku osierdziowym od przodu,dołu i strony prawej,ku tyłowi,
górze i na lewo.Na wysokości II PMŻ dzieli się na 2 tętnice płucne prawą i
lewą.Aż do miejsca podziału jest objęty workiem osierdziowym.Tętnica płucna
biegnie w korzeniu płuca i wchodzi do płuca przez jego wnękę.W miąższu płuca
towarzyszy drzewu oskrzelowemu i dzieli się zgodnie z jego podziałem.

W końcowym
efekcie tych podziałów powstają sieci kapilar oplatające pęcherzyki płucne,
gdzie zachodzi wymiana gazowa poprzez błonę pęcherzykowo-włośniczkową.
Z tych kapilar wychodzą żyły które nie towarzyszą rozgałęzienia t.płucnej -
biegną pomiędzy segmentami.Ostatecznie z każdego płuca wychodzą 2 żyły płucne,
które uchodzą do lewego przedsionka serca.

Unaczynienie odżywcze

Pochodzi z rozgałęzień tt.oskrzelowych.
Tętnice okrzelowe lewe odchodzą od wklęslości łuku aorty lub od aorty
zstępującej a prawe od 3 i 4 t.międzyżebrowej tylnej prawej.Ponadto do każdego
płuca dochodzą gg.oskrzelowe od tt.piersiowych wewnętrznych.Tętnice oskrzelowe
po wyjściu przez wnękę płuca towarzyszom oskrzelom unaczyniając ich ściany.
Żyły oskrzelowe w miąższu płuca towarzyszą tętnicom.Po wyjściu z płuca uchodzą
po stronie prawej do v.azygos i v.brachio-cephalica dextra a po lewej do
v.hemiazygos accesoria i v.brachio-cephalica sin.Ponadto żyły oskrzelowe
bardziej oddalone od wnęki płuca uchodzą do żył płucnych - jest to
fizjologiczna domieszka krwi żylnej do tętniczej.

9.UNERWIENIE PŁUCA

Do każdego płuca wchodzą 2 sploty płucne - przedni i tylny.Leżą one na
przedniej i tylnej ścianie oskrzela głównego.Sploty płucne powstają przez
wymieszanie włókien parasympatycznych dochodzących w gałęziach oskrzelowych
nerwu błędnego (włókna te odchodza przy krzyżowaniu przez te gg.korzenia płuca)
z włóknami sympatycznymi ze zwojów górnych piersiowego odcinka pnia
sympatycznego.Sploty płucne unerwiają mięśniówkę naczyń krwionośnych,mięśniówkę
oskrzeli i gruczoły błony śluzowej oskrzeli.

10.RUCHY PŁUCA PRZY ZMIANIE POZYCJI POŁOŻENIA CIAŁA I PRZY ODDYCHANIU

Ruchy płuca podczas zmiany położenia ciała wynikają ze zmiany ułożenia
przepony co z kolei jest uwarunkowane przemieszczeniem narządów jamy brzusznej.
Podczas położenia na grzbiecie przedni brzeg płuca przesuwa się ku dołowi w
kierunku przepony a tylny ku górze w kierunku apertura thoracis superior,szczyt
płuca przesuwa się ku przodowi a podczas położenia na brzuchu na odwrót.
Podczas położenia na grzbiecie przednie brzegi płuc zbliżają się do siebie a
tylne oddalają się od siebie.Jest to wynikiem przemieszczenia tworów
śródpiersia,głównie przełyku,serca.Podczas położenia na brzuchu odwrotnie.

W czasie oddychania ogólnie płuca poruszają się jak ściany klatki piersiowej,
podczas wdechu zwiększają się wszystkie wymiary klatki piersiowej a w ślad za
tym też płuc.Brzegi płuc wchodzą głębiej w zachyłki jam opłucnowych.Wklęsłe
powierzchnie płuc,podstawy i powierzchnie śródpiersiowe powiększają się i
pogłębiają.
Najbardziej ruchomymi oddechowo częściami płuc są brzegi przedni i dolny a
szczyt jest najmniej ruchomą częścią płuca.Wnęki poruszają się do przodu,dołu i
na boki.

Układ krwionośny

1. Serce:

Serce składa się z: wsierdzia, mięśnia i nasierdzia. Serce podzielone jest przegrodami na dwie części, z których, każda zawiera przedsionek i komorę. Serce prawe jest wypełnione krwią żylną. Przedsionek jest połączony z komorą ujściem przedsionkowo-komorowym, które jest zaopatrzone w zastawkę trój dzielną. Do prawego przedsionka krew spływa żyłą główną górną i dolną oraz ze ściany samego serca zatoką wiecową. Z prawej komory wychodzi pień płucny, a przy jego początku znajduje się zastawka pnia płucnego.

Serce lewe zawiera krew tętniczą. Przedsionek łączy się z komorą ujściem przedsionkowo-komorowym zaopatrzonym w zastawką dwudzielną. Krew dopływa żyłami płucnymi. Z lewej komory wychodzi aorta łącząca się przez zastawkę aorty.

Układ przewodzący serca:

• Węzeł zatokowo-przedsionkowy

• Węzeł przedsinkowo-komorowy

• Pęczek przedsionkowo-komorowy

• Gałęzie podwsierdziowe

2. Krążenie duże

Pod wpływem skurczu mięśniowego krew zostaje wtłoczona z lewej komory do tętnicy głównej-aorty. Następnie krew przechodzi do większych tętnic, następnie do coraz mniejszych rozgałęzień. W ten sposób krew dociera do głowy, szyi, tułowia, kończyn. Rozgałęziające się tętnice do coraz mniejszych tętniczek doprowadzają krew do naczyń włosowatych, tworząc przestrzenną siatkę, która przenika całe ciało. Po przeciwnej stronie naczyń włosowatych powstają żyłki; żyły. Obecność zastawek w żyłach nie pozwala na cofanie się w nich krwi. Ostatecznie żyłą główną górną i dolną krew wpływa do prawego przedsionka. W skład dużego obiegu krwi wchodzą:

• Krążenie szpikowe-w szpiku kostnym czerwonym. Przepływająca przez niego krew zbiera nowo wytworzone składniki.

• Nerkowe-w odcinku aorty brzusznej odchodzą dwie tętnice nerkowe: prawa i lewa/ w nerkach rozgałęziają się na coraz mniejsze obejmując kłębuszek. Z kłębuszka wychodzą żyłki; żyły, które po złączeniu się w jedną żyłę nerkową uchodzą do żyły głównej dolnej.

• Wrotne- żyła wrotna po wejściu do wątroby dzieli się na dwie wielkie gałęzie: prawą i lewą, te zaś oddają gałęzie segmentowe. Prawa gałąź żyły wrotnej dzieli się na gałąź przednią i tylną. Lewa gałąź na gałęzie: ogoniaste i boczne przyśrodkowe. Te następnie dzielą się na naczynia włosowate. Krew powraca żyłą środkową, która uchodzi do żyły głównej dolnej.

3. Mały obieg krwi

Z prawej komory pniem płucnym przepływa do płuc, gdzie dzieli się na dwie tętnice. Następnie rozgałęziają się do włośniczek otaczające pęcherzyki płucne.

• Żyły segmentowe

• Żyły płucne (2 prawe i 2 lewe)

Czterema żyłami wraca płucnymi wraca do lewego przedsionka:

4. Aorta:

• Wstępująca

• Łuk aorty

• Zstępująca

Aorta wstępująca- dł.5-6cm, jest objęta osierdziem. Odchodzą od niej:

• T. wieńcowa prawa i lewa.

Łuk aorty:

• Pień ramienno-głowowy

• T. szyjna wspólna lewa

• T. podobojczykowa lewa

Pień ramienno-głowowy, na wysokości stawu mostkowo-obojczykowego:

• T. szyjna wspólna prawa

• T. podobojczykowa prawa

T. szyjna wspólna:

• T. szyjna zewnętrzna

• T. szyjna wewnętrzna

Tętnica szyjna zewnętrzna: (unaczynnia twarzoczaszke)

• T. tarczowa górna

• T. językowa

• T. twarzowa

• T. gardłowo wstępująca

• T. potyliczna

• T. uszna tylna

• T. skroniowa

• T. szczękowa

Tętnica szyjna wewnętrzna nie oddaje rozgałęzień, doprowadza wraz z t. kręgową krew do mózgu.

Tętnica podobojczykowa:

• T. kręgowa

• T. kręgowa wewnętrzna

• Pień trzewno-szyjny

• Pień żebrowo-szyjny

Unaczynnia kończynę górną oraz jej obręcz, górno-przednią część klatki piersiowej, kość szyjną rdzenia kręgowego, cześć mózgowia i ucho wewnętrzne.

Tętnica pachowa (kończynę górną, oddaje gałęzie do klatki piersiowej):

• T. piersiowa: górna, barkowa, grzbietowa i boczna.

• T. okalająca: ramię; łopatkę.

• T. podłopadkowa

Tętnica pachowa dochodzi do poziomu ścięgna mięśnia najszerszego i tu przechodzi w tętnice ramienną.

Tętnica ramienna:

• T. głęboka ramienia

• T. poboczna łokciowa: górna, dolna.

• T. łokciowa

• T. promieniowa

Rękę zaopatruje T. przedramienia:

• Łokciowa

• Promieniowa:

1. Sieć grzbietową nadgarstka

2. Łuki tętnicze dłoniowe: powierzchowny i głęboki

Od sieci grzbietowej nadgarstka odchodzą tętnice grzbietowe śródręcza, które dzielą się na tętnice grzbietowe palców.

Od łuku tętniczego powierzchownego odchodzą tętnice dłoniowe wspólne palców, które przechodzą w dwie tętnice dłoniowe własne palców.

Od łuku głębokiego odchodzą trzy tętnice dłoniowe śródręcza.

5. Aorta piersiowa

Oddaje gałęzie ścienne i trzewne.

Gałęzie ścienne: (unaczynniają rdzeń kręgowy)

• T. między żebrowe ścienne

• T. przeponowe górne

Gałęzie trzewne:

• Gałęzie przełykowa

• Gałęzie oskrzelowa

• Gałęzie osierdziowa

• Gałęzie śródpiersiowe

Aorta piersiowa po przejściu przez rozwór aortowy przeponowy przechodzi w aortę brzuszną

6. Aorta brzuszna: dł. 15-16cm. Oddaje gałęzie ścienne i trzewne (parzyste i nieparzyste)

Gałąź ścienna parzysta:

• T. przeponowe dolne

• T. lędźwiowa

Nieparzysta:

• T. krzyżowa pośrodkowa

Gałęzie trzewne parzyste:

• T. nadnerczowe środkowe

• T. nerkowe

• T. jądrowe lub jajnikowe

Nieparzyste:

• Pień trzewny

1. Żołądkowa lewa

2. Wątrobowa wspólna

3. T. śledzionowa

• T. krezkowa górna

• T. trzustkowo-dwunastnicza

• T. jelita czego i jelita krętego

• T. krętniczo-okrężnicza

• T. okrężnicza prawa i środkowa

1. T. krezkowa dolna (jelito grube)

• T. okrężna lewa

• Tt. esicze

• T. odbytnicza górna

Na wysokości 4 kręgu lędźwiowego aorta brzuszna rozdwaja się na:

• T. biodrową wspólną (zewnętrzna i wewnętrzna)

• T. krzyżową pośrodkową (un. miednicę mniejszą)

• Gałęzi ścienne

• Gałęzie trzewne (t. Pęcherzowa dolna, maciczna, odbytnicza środkowa)

Tętnica udowa

• T. nabrzuszna powierzchowna

• T. okalająca biodro powierzchowna

• Tt. sromowe zewnętrzne

• T. głęboka uda

Tętnica głęboka uda:

• T. okalająca udo: boczna, przyśrodkowa.

Tętnica udowa przechodzi w tętnice podkolanową

Tętnica podkolanowa:

• T. górna boczna kolana

• T. górna przyśrodkowa kolana

• T. środkowa kolana

• Tt. łydkowe

• T. dolna przyśrodkowa kolana

• T. dolna boczna kolana

Tętnica podkolanowa przechodzi w tętnice piszczelową przednią i tylną

Tętnica piszczelowa przednia:

• T. wsteczna piszczelowa przednia; tylna

• T. kostkowa piszczelowa przednia; tylna

Tętnica piszczelowa tylna:

• T. strzałkowa

• Gałąź kostki przyśrodkowej

• Gałąź okalająca strzałkę

• Gałąź piętowa

Tętnica piszczelowa przednia przechodzi w tętnice grzbietową stopy.

Tętnica grzbietowa stopy:

• T. stępowa boczna

• T. zstępowe przyśrodkowe

• T. łukowata

• Gałąź podeszwowa głęboka

Tętnica piszczelowa tylna przechodzi w tętnice podeszwową przyśrodkową i tętnice podeszwową boczną, które tworzą łuk podeszwowy i przechodzą w tętnice podeszwowe własne palców.

Żyły krążenia dużego: (śródpiersia)

• Żyła główna: górna

1. Zespolenie żył ramienno-głowowych

2. Żyła podobojczykowa

3. Żyła szyjna wewnętrzna

• Żyła główna dolna:

1. Żyła biodrowa wspólna prawa i lewa

• Żyły powierzchowne kończyn:

• Żyła odpromieniowa

• Żyła odlokciowa

• Żyła odpiszczelowa

• Żyła odstrzałkowa

• Niektóre klatki piersiowe:

• Żyła nieparzysta

• Żyła nieparzysta krótka

• Żyłą wrotna- zbiera krew z nieparzystych narządów jamy brzusznej.

Przewód pokarmowy.




- Jama ustna

- Przełyk

- Żołądek Przewód

- Jelito cienkie pokarmowy


- Wątroba Wielkie gruczoły

- Trzustka Trawienne




- Jelito grube

JAMA USTNA

• warga górna

• warga dolna

• przedsionek jamy ustnej

• jama ustna właściwa

• podniebienie twarde

• podniebienie miękkie

PRZEŁYK

• część szyjna przełyku

• część piersiowa przełyku

• przepona

• rozwór przełyku

• część brzuszna przełyku

• aorta

• gruczoł tarczycy

ZWĘŻENIE PRZEŁYKU

• górne

• środkowe

• dolne

BUDOWA ŚCIANY PRZEŁYKU

• błona śluzowa

• blaszka wyjściowa błony śluzowej

• błona podśluzowa

• błona mięśniowa

• błona zewnętrzna

ŻOŁĄDEK

• wcięcie wpustowe

• część wpustowa

• trzon żołądka

• część odźwiernikowa

• wcięcie kątowe

• kolano żołądka

• wcięcie wpustowe

• wpust

• krzywizna większa

• krzywizna mniejsza

• dno żołądka

• kanał odźwiernika

BUDOWA ŚCIANY ŻOŁĄDKA

• błona śluzowa

• pola żołądkowe

• dołeczki żołądkowe

• błona podśluzowa

• błona mięśniowa

• otrzewna trzewna

• warstwa okrężna błony mięśniowej

• włókna skośne

• warstwa podłużna błony mięśniowej

• więzadło wątrobowo żołądkowe

• więzadło żołądkowo okrężnic ze

• więzadło żołądkowo śledzionowe

pęcherzyk żółciowy

• tętnica żołądkowa

• tętnica żołądkowo- sieciowa

• pień trzewny

Jelito Cienkie

• Dwunastnica

• Jelito krezkowe

• Jelito czcze

• Jelito kręte

Dwunastnica

• opuszka

• zgięcie górne

• część zstępująca

• część pozioma

• część wstępująca

• zgięcie dwunastniczo-czcze

• zgięcie dolne

• brodawka większa

• przewód trzustkowy dodatkowy

• trzustka

• przewód trzustkowy

• brodawka mniejsza

Jelito krezkowe

• jelito czcze 2/5

• jelito kręte 3/5

Błona ściany jelita

• błona surowicza

• kosmki jelitowe

• otrzewna-trzewna

• błona podśluzowa

• krezka

• błonka mięśniowa błony śluzowej

Tkanka chłonna jelita cienkiego

• grudki chłonne skupione

Unaczynienie jelita cienkiego

• tętnica krezkowa górna

• żyła krezkowa górna

• tętnica jelita czczego i krętego

• żyła jelita czczego i krętego

Jelito grube

• jelito ślepe (kątnica)

• okrężnica

• wstępująca

• poprzeczna

• zstępująca

• esowata

• odbytnica

Jelito grube

• zgięcie prawe i lewe (wątrobowe)

• okrężnica wstępująca

• okrężnica esowata

• okrężnica wstępująca

• odbytnica

Błona ściany jelita grubego

• krypa jelitowa

• błona śluzowa

• błona podśluzowa

• błona mięśniowa

Kątnica

• taśma krezkowa

• wyrostek robaczkowy

• taśma sieciowa

• wypuklenia (haustry)

• jelito kręte

- .............. półksiężycowaty

• jelito kręte

• wiązadełko zastawki

• zastawka półksiężycowata

• zastawka krętniczo- kątnicza

• ujście wyrostka robaczkowego

• wyrostek robaczkowy

Wyrostek robaczkowy

• punkt Mac Burneya

• punkt Lanza

Unaczynienie jelita grubego

• tętnica brzuszna

• tętnica okrężnicza prawa

• tętnica okrężnicza środkowa

• tętnica okrężnic lewa

• tętnica esowata

• tętnica krętniczo-kątnicza

• tętnica krezowa górna

• tętnica krezowa dolna

Odbytnica

• warstwa podłużna mięśni

• zgięcie krzyżowe

• zgięcie kroczowe

• mięsień dźwigający odbytu

• mięsień zwieracz wewnętrzny odbytu

• mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu

• fałda poprzeczna odbytu

• odbyt

• słupy odbytnicze

• koniec odbytu

• zatoka

Unaczynienia odbytu

• tętnica krezowa dolna

• tętnica odbytnicza górna

• tętnica odbytnicza środkowa

Wątroba

• powierzchnia przeponowa

• powierzchnia trzewna

• więzadło trójkątne lewe

• więzadło trójkątne prawe

• więzadło sierpowate

• więzadło obłe

• pole nagie

• płat ogoniasty

• żyła wątrobowa

• żyła główna

Powierzchnia trzewna

• szczelina więzadła obłego

• wrota wątroby

• dół pęcherzyka żółciowego

• bruzda żyły głównej

Unaczynienie wątroby

• żyła wątrobowa

• żyła główna dolna

• tętnica wątrobowa właściwa

• żyła wrotna

Drogi żółciowe

• przewód wątrobowy górny

• pęcherzyk żółciowy

• przewód wątrobowy wspólny

• przewód pęcherzykowy

• przewód żółciowy wspólny

Trzustka

• głowa

• trzon

• ogon

• wcięcie

• wyrostek haczykowaty

• przewód trzustkowy




Układ Krwionośny






Serce

Osierdzie (worek otaczający serce)

• blaszka

• trzewna (nasierdzie)

• ścienna

• jama osierdzia (pomiędzy blaszkami)

Kształt Serca

• podstawa

• koniuszek

• bruzda

• wieńcowa

• międzykomorowa

• powierzchnia

• płucna

• mostkowo - żebrowa

• przeponowa

• wcięcie

Przekrój Poprzeczny Serca

• myocaardium (mięsień serca)

• nasierdzie

• wsierdzie

• komora

• prawa

• lewa

Mięsień Serca

• mięśniówka przecionków

• mięśniówka komór

• warstwa skośna

• warstwa okrężna

• warstwa podłużna

(Warstwy tworzą tak zwany „wir serca”)

Szkielet Serca

• trójkąt włóknisty

• lewy

• prawy

• pierścień włóknisty pnia

• płuc

• aorty

• ujścia przecionkowo komorowego

• lewego

• prarawe

Przedsionek Prawy

• żyła główna

• górna

• dolna

• dół owalny

• przegroda przedsionkowa

• uszko prawe

• ujście zatoki wieńcowej

• zastawka przedsionkowo- komorowa

Zastawka Przedsionkowo- Komorowa Prawa

• pierścień włóknisty

• płatek

• tylny

• przedni

• przegrodowy

• spoidło zastawek

Komora prawa

• dół owalny

• struna ścięgnista

• mięśnie brodawkowate

• mięśnie beleczkowate

• zastawka ujścia zatoki wieńcowej

• żyła najmniejsza serca

Zastawka Pnia Płucnego

• obłączek zastawki

• płatki półksiężycowate

• grudka

Przedsionek lewy

• uszko lewe

• aorta

• pień płucny

• żyła płucna

• lewa

• prawa

• zastawka otworu owalnego

• przegroda międzyprzedsiąkowa

Zastawka Przedsionkowo- Komorowa Lewa

• pierścień włóknisty

• spoidło zastawki

• płatek

• przedni

• tylny

(zastawka mitralna)

Komora Lewa

• aorta

• przegroda międzykomorowa

• mięśnie brodawkowate

• mięśnie beleczkowate

• struny ścięgniste

Zastawka Aorty

(identyczna jak zastawka pnia płucnego)

Unaczynienie Serca

• opuszka aorty

• tętnica wieńcowa

• prawa

• lewa

• gałąź międzykomorowa

• tylna

• przednia

• gałąź okalająca

• zatoka

• aorty

• wieńcowa

• płatek półksiężycowaty

• żyła wieńcowa

• lewa

• lewa tylna

• żyła międzykomorowa tylna

Układ Przewodzący Serca

• węzeł

• zatokowo- przedsionkowy

• przedsionkowo- komorowy

• pęczek przedsionkowo- komorowy (pień)

• odnoga

• prawa

• lewa

• żyła główna górna




Granice Serca

Granica	Stłumienie Bezwzględne	Stłumienie Względne
Prawa	Linia Mostka Lewa	Linia Mostka Prawa
Lewa	1,5 cm przyśrodkowo od linii środkowo - obojczykowej lewej	1,5 cm przyśrodkowo od linii środkowo - obojczykowej lewej
Górna	Żebro IV lewe	Górny brzeg III żebra
Dolna	Trudne do oznaczenia ze względu na stłumienie pochodzące od wątroby	Trudne do oznaczenia ze względu na stłumienie pochodzące od wątroby

Układ tętniczy:




Aorta:

• aorta wstępująca

• łuk aorty

• aorta zstępująca

• aorta piersiowa

• aorta brzuszna

Łuk aorty:

• pień ramienno - głowowy

• tętnica pod obojczykowa

• prawa

• lewa

• tętnica szyjna wspólna

• prawa

• wewnętrzna

• tętnica mózgu

• przednia

• środkowa

• tylna

• tętnica podstawna

• tętnica łącząca

• tylna

• przednia

• tętnica kręgowa

Unaczynienie Tętnicze Kończyny górnej:

• tętnica pod obojczykowa

• prawa

• lewa

• tętnica piersiowa wewnętrzna

• tętnica pachowa

• pień ramienno głowowy

• tętnica ramienna

• tętnica głęboka ramienia

• tętnica promieniowa

• łuk dłoniowy powierzchowny

• gałąź dłoniowa powierzchowna

• tętnica łokciowa

• łuk dłoniowy głęboki

• tętnice dłoniowe wspólne palców

• tętnice dłoniowe własne palców

Aorta Zstępująca

• aorta piersiowa

• tętnice międzyżebrowe tylne

• aorta brzuszna

• pień trzewny

• tętnica wątrobowa wspólna

• tętnica żołądkowa lewa

• tętnica śledzionowa

• tętnica krezkowa górna

• tętnica jelita czczego

• tętnica krętniczo - okrężnicza

• tętnica okrężnicza prawa

• tętnica okrężnicza środkowa

• tętnica krezkowa dolna

• tętnica okrężnicza lewa

• tętnica esicza

• tętnica odbytnicza górna

• tętnica nerkowa

• tętnica lędźwiowa

Rozdwojenie Aorty

• tętnica biodrowa wspólna (prawa, lewa)

• tętnica zewnętrzna

• tętnica udowa

• tętnica głęboka uda

• tętnica podkolanowa

• tętnica piszczelowa tylna

• tętnica strzałkowa

• tętnica podeszwowa przyśrodkowa

• tętnica podeszwowa boczna

• łuk podeszwowy

• tętnica podeszwowa śródstopia

• tętnica podeszwowa palców

• tętnica piszczelowa przednia

• tętnica grzbietowa stopy

• tętnica łukowata

• tętnica grzbietowa śródstopia

• tętnica grzbietowa palców




Układ Żylny




Żyła główna górna:

• żyła ramienno - głowowa

• prawa

• lewa

• żyła śródpiersiowa przednia

• żyła osierdziowa

• żuły nieparzyste

Żyła nieparzysta krotka:

• żyła lędźwiowa wstępująca lewa

• żyła podżebrowa lewa

• żyła nieparzysta

Żyła ramienno- głowowa:

• żyła szyjna wewnętrzna

• żyła podobojczykowa

• żyła kręgowa

• żyła karkowa

• żyła piersiowa wewnętrzna

• żyły międzyżebrowe

Żyły głowy i szyi:

• żyła szyjna wewnętrzna

• żyła mózgu

• żyła opon mózgowych

• żyły powłoki czaszki

• żyły powierzchowne i głębokie twarzy

• żyły ścian kostnych czaszki

• żyła szyjna zewnętrzna

• żyła potyliczna

• żyła uszna tylna

• żyła zażuchwowa

• żyła szyjna przednia

• żyły poprzeczne szyi

• żyła nadłopatkowa

Żyły kończyny górnej:

• żyły powierzchowne

• żyła odpromieniowa

• żyła powierzchni grzbietowej nadgarstka

• żyła pachowa żyła pośrodkowa łokciowa

• żyła odłokciowa

• żyły głębokie kończyny górnej

• żyły grzbietowe śródręcza

• żyły powierzchniowe dłoniowe

• żylne łuki dłoniowe

• powierzchowne

• głębokie

• żyła przyśrodkowa ramienna

• żyła odłokciowa

• żyła pachowa

Żyła główna dolna:

• dopływy ścienne

• żyły lędźwiowe

• żyła lędźwiowa wstępująca

• żyła podżebrowa

• żyła nieparzysta

• prawa

• krótka lewa

• żyły przeponowe

• dopływy trzewne

• żyła jądrowa (u mężczyzn) lub jajnikowa (u kobiet)

• żyły splotu wieńcowego

• żyła nerkowa

• żyły nerkowe prawa i lewa

• żyła nadnerczowa lewa i prawa

Żyły biodrowe wspólne

• prawa i lewa

• żyła krzyżowa

• żyła biodrowa wewnętrzna

• dopływ trzewny

• żyły odbytnicze środkowe

• żyły pęcherzowe

• żyły pośladkowe górne i dolne

• żyły biodrowo - lędźwiowe

• żyły krzyżowe boczne

• żyła biodrowa zewnętrzna

• żyła udowa

• żyła nadbrzuszna dolna

• żyły przypępkowe

Żyły kończyny dolnej:

• żyły powierzchowne

• żyła odpiszczelowa

• żyła udowa

• żyła odszczałkowa

• żyły grzbietowe powierzchni stopy

• żyła podkolanowa

• żyły piszczelowe

Układ żyły wrotnej

• żyła wrotna

• żyła śledzionowa

• żyła żołądkowo - sieciowa lewa

• żyły trzustkowe

• żyła krezkowa dolna i górna

• żyła krezkowa górna

• żyła żołądkowo - sieciowa prawa

• żyła trzustkowo - dwunastnicza

• żyła żołądkowa prawa i lewa






Układ Mięśniowy




Mięśnie Kończyny górnej:

• mięśnie obręczy

• mięśnie ramienia

• mięśnie przedramienia

• mięśnie ręki

Mięśnie obręczy

• ramienny (większy, mniejszy) m. Naramienn

• nadgrzbietowy

• podgrzbietowy

• obły mniejszy

• obły większy

• podłopatkowy

Mięśnie ramienia

• grupa przednia (mięśnie zginacze)

• dwugłowy ramienia

• ramienny

• kruczo ramienny

• grupa tylna (mięśnie prostowniki)

• trójgłowy ramienny

• głowa pośrodkowa

• boczna

• długa

• łokciowy

Mięśnie przedramienia

• grupa przednia (zginacze)

• warstwa powierz chowa

• nawrotny obły

• zginacz promieniowy nadgarstka

• długi

• zginacz łokciowy nadgarstka

• zginacz powierzchowny palców

• warstwa głęboka

• zginacz głęboki palców

• zginacz długi kciuka

• nawrotny czworoboczny

• grupa boczna

• ramienno - promieniowy

• prostownik nadgarstka długi

• prostownik nadgarstka krótki

• odwracacz przedramienia

• grupa tylna (prostowniki)

• warstwa powierz chowa

• prostownik palców

• prostownik palca małego

• prostownik łokciowy nadgarstka

• warstwa głęboka

• odwodziciel długi kciuka

• prostownik wskaziciela

• prostownik długi kciuka

• prostownik krótki kciuka

Mięśnie ręki

• mięśnie kłębu

• odwodziciel krótki kciuka

• zginacz krótki kciuka

• przeciwstawiacz kciuka

• przywodziciel kciuka

• mięśnie kłębiku

• odwodziciel palca małego

• zginacz krótki palca małego

• przeciwstawiacz palca małego

• dłoniowy krótki

• mięśnie środkowe dłoni (ręki)

• glistowate

• międzykostne dłoniowe

• międzykostne grzbietowe

Mięśnie kończyny dolnej:

• obręczy kończyny dolnej

• uda

• podudzia

• stopy

Mięśnie obręczy

• wewnętrzne

• lędźwiowy większy

• biodrowy

• lędźwiowy mniejszy

• zewnętrzne

• pośladkowy wielki (przy)

• pośladkowy średni (odw)

• pośladkowy mały (odw)

• naprężacz mały (odw)

• gruszkowaty

• bliźniaczy górny

• bliźniaczy dolny

• czworoboczny uda

• zasłaniacz zewnętrzny

• zasłaniacz wewnętrzny

Mięśnie uda

• grupa przednia (prostowniki stawu kolanowego)

• krawiecki

• czworoboczny uda

• prosty uda

• obszerny

• boczny

• pośrodkowy

• pośredni

• grupa tylna (zginacze stawu kolanowego)

• półścięgnisty

• półbłoniasty

• dwugłowy uda

• grupa przyśrodkowa (przywodziciele stawu kolanowego)

• grzebieniowy przywodziciel długi

• przywodziciel krótki

• przywodziciel wielki

Mięśnie goleni (podudzia)

• grupa przednia (prostowniki stawu skokowo - goleniowego)

• piszczelowy przedni

• prostownik długi palców

• prostownik długi palucha

• grupa tylna (zginacze stawu skokowo - goleniowego)

• trójgłowy łydki (płaszczkowaty)

• podeszwowy (brzusiec)

• podkolanowy

• 
  piszczelowy tylny

• zginacz długi palucha warstwa głęboka

- grupa boczna

• strzałkowy długi

• strzałkowy krótki

Mięśnie stopy

• grzbietu stopy (prostowniki)

• prostownik krótki palucha

• prostownik krótki palców

• podeszwy (zginacze)

• palucha

• palca małego

• pośrednie podeszwy

• zginacz krótki palucha

• grupa przyśrodkowa

• glistowaty

• zginacz krótki palców




• zginacz długi palców

Mięśnie klatki piersiowej

• warstwa powierzchowna

• piersiowy większy (1)

• piersiowy mniejszy (1)

• zębaty przedni (1)

• podobojczykowy

• warstwa głęboka

• międzyżebrowe zewnętrzne (1)

• międzyżebrowe wewnętrzne (2)

• międzyżebrowe najgłębsze

• podżebrowe

• poprzeczny klatki piersiowej (2)

(1) Wdechowe, (2) Wydechowe

Mięśnie brzucha

• ściana przednia

• prosty brzucha

• skośny zewnętrzny brzucha

• skośny wewnętrzny brzucha

• przepony

• dźwigacz jąder

• piramidowy

• kresa

• biała

• łukowata

• ksiżycowata

• smuga ścięgnista

• pierścień pachwinowo podobojczykowy

• ściana tylna

• czworoboczny lędźwi

• międzypoprzeczny boczny lędźwi

Mięśnie grzbietu

• kolcowo ramienne powierzchowne

• czworoboczny

• najszerszy grzbietu

• równoległoboczny

• dźwigacz łopatki

• kolcowo żebrowate

• zębaty tylny górny

• zębaty tylny dolny

• Warstwa głęboka

• prostownik grzbietu

• biodrowo żebrowy

• płatowy głowy

• płatowy szyi

• półkolcowy

• podpotyliczny

Mięśnie szyi

• grupa powierzchowna

• szeroki szyi

• mostkowo obojczykowo sutkowy

• środkowe podgnykowe

• mostkowo gnykowy

• łopatkowo gnykowy

• mostkowo tarczowy

• tarczowo gnykowy

• środkowe nadgnykowe

• dwubrzuścowy

• rycylowo gnykowy

• żuchwowo gnykowy

• brodawkowo gnykowy

• grupa głęboka boczna mięśnie pochyłe

• pochyły przedni

• pochyły środkowy

• pochyły tylny

• długi szyi

• długi głowy

• grupa przyśrodkowa mięśnie przedkręgowe

• prosty głowy przedni

• międzypoprzeczny szyi przedni

Mięśnie głowy

• sklepienie czaszki

• potyliczno czołowy

(czepiec ścięgnisty, brzusiec: potyliczny i czołowy)

• podłużny nosa

• skroniowo ciemieniowy

• otoczenie szpary oka

• marszczący brwi

• okrężny oka (część powiek)

• okrężny oka (część oczodołowa)

• małżowiny usznej

• uszny przedni

• uszny górny

• uszny tylny

• nozdrzy

• nosowy

• obniżający przegrodę nosa

• otoczenia szpary ust

• dźwigacz wargi górnej i skrzydeł nosa

• brodawkowy

• dźwigacz konta ust

• obniżający kąta ust

• okrężny kąta ust

• policzkowy

• jarzmowy większy, mniejszy

• śmiechowy

• policzkowy

• żwaczowe

• skroniowy

• żwacz

• skrzydłowy przyśrodkowy

• skrzydłowy boczny

• Mięśnie wyrazowe

• Sklepienia czaszki

• Małżowiny usznej

• Otoczenia oka

• Nozdrzy

• Otoczenia szpary ust

Przepona

• część lędźwiowa

• rozwór przełykowy

• rozwór aorty

• otwór żyły głównej dolnej

• część żebrowa

• część mostkowa




Układ oddechowy.




Górne drogi oddechowe:

• jama nosowa

• gardło

Dolne drogi oddechowe

• krtań

• tchawica

• oskrzela

• płuca

Jama Nosowa:

• Nos

• Nasada

• Grzbiet

• Skrzydła

• Rusztowanie nosa

• Kość nosowa

• Chrząstka przegrody nosa

• Chrząstka boczna

• Chrząstki skrzydłowe

• Jama nosowa

• Część błoniasta

• Nozdrza tylne

• Przewód nosowy górny

• Przewód nosowy wspólny

• Przedsionek nosa

• Groble nosa

• Zatoki

• Przynosowa

• Klinowa

• Szczękowa

• Czołowa

• Komórki kości sitowej

• Wysłanie jamy nosowej

• Błona śluzowa

• Nabłonek wielowarstwowy migawkowy

• Okolice jamy nosowej

• Węchowa

• Oddechowa

Krtań:

• Chrząstki

• Tarczowata (parz)

• Wcięcie tarczowate

• Wcięcie tarczowe

• Pierścieniowata (nieparz)

• Nagłośniowa (nieparz)

• Nalewkowa (nieparz)

• Różowata (parz)

• Klinowata (parz)

• Więzadła

• Tarczowo - gnykowe

• Pośrodkowe

• Boczne

• Pierścienno - tchawiczne

• Głosowe

• Kieszonki krtaniowej

• Pierścienno - tarczowe

• Tarczowo - nagłośniowe

• Mięśnie krtani

• Pierścienno - tarczowy

• Pierścienno - nalewkowy

• Boczny

• Tylny

• Głosowy

• Tarczowo - nalewkowy

• Nalewkowy

• Poprzeczny

• Skośny

• Jama krtani

• Przedsionek krtani

• Wejście

• Krawędź nagłośni

• Fałdy nalewkowo - nagłośniowe

• Guzek klinowy

• Guzek różowaty

• Głośnia

• Fałdy kieszonki krtaniowej

• Fałdy głosowe

• Kieszonka krtaniowa

• Część między błoniasta

• Część między chrząstkowa

• Jama podgłośniowa

Tchawica

• Część szyjna

• Więzadło pierścienno tchawiczne

• Część piersiowa

• Rozdwojenie tchawicy

• Rusztowanie tchawicy

• Chrząstki tchawiczne

• Ściana błoniasta

Płuca

• Powierzchnie

• Przeponowa

• Żebrowa

• Przyśrodkowa

• Wycisk sercowy

• Płaty

• Górny (L,P)

• Środkowy (P)

• Dolny (P,L)

• Szczeliny

• Skośna

• Pozioma

• Segmenty oskrzelowo płucne

• Unaczynienie płuc

• Tętnica płucna

• Gałęzie oskrzelowe aorty piersiowej

• Żyła płucna

• Żyła oskrzelow




36

---