http://www.mindmeister.com/18903400/warsztat-terapii-zaj-ciowej-jako-forma-rehabilitacji-spo-ecznej

SPIS TREŚCI
WSTĘP 4
Rozdział I
POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI 7
1. Definicja osoby niepełnosprawnej 7
2. Rodzaje niepełnosprawności 10
3. Grupy inwalidzkie 12
4. Statystyka 13
Rozdział II
ORZEKANIE O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI 17
1. Kryteria orzekania 17
2. Procedura orzekania 18
3. Orzekanie o niepełnosprawności dzieci 23
4. Orzeczenia równoważne 27
Rozdział III
STATUS PRAWNY OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ 30
1. Konstytucja 31
2. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych 32
3. Zakres regulacji Karty Praw 33
4. Charakter prawny Karty Praw 35
5. Karta Praw jako zobowiązanie polityczne 36
6. Praktyczna realizacja postanowień Karty Praw 37
Rozdział IV
ŚWIADCZENIA W RAMACH REHABILITACJI SPOŁECZNEJ 38
1. Definicja rehabilitacji społecznej 38
2. Warsztaty terapii zajęciowej 39
3. Turnus rehabilitacyjny 42
4. Zaopatrzenie w sprzęt rehabilitacyjny 49
5. Likwidacja barier funkcjonalnych 53
Rozdział V
WSPARCIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ 57
1. Pożyczka na działalność gospodarczą lub rolniczą 58
2. Warunki i cel uzyskania pożyczki 59
3. Spłata lub umorzenie pożyczki 63
Rozdział VI
ZATRUDNIENIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH 65
1. Uprawnienia pracownicze osób niepełnosprawnych 67
2. Skrócony wymiar czasu pracy 68
3. Dodatkowy urlop wypoczynkowy 69
4. Korzyści dla pracodawcy 70
Rozdział VII
ULGI I ZWOLNIENIA PODATKOWE 82
1. Podatek dochodowy od osób fizycznych 82
2. Podatek od czynności cywilnoprawnych 86
3. Opłata skarbowa 86
4. Inne zwolnienia 87
Rozdział VIII
ŚWIADCZENIA SPOŁECZNE 88
1. System pomocy społecznej 88
2. Świadczenia z zakresu pomocy społecznej 91
3. Świadczenia rodzinne 93
4. Renta socjalna 98
Rozdział IX
ULGI KOMUNIKACYJNE 100
1. Ulgowe przejazdy 100
2. Uprawnienia i obowiązki osób niepełnosprawnych w ruchu drogowym 102
3. Karta Parkingowa 103
Rozdział X
USŁUGI POWSZECHNE 105
1. Usługi pocztowe 105
2. Usługi telekomunikacyjne 106
3. Zniżki w abonamencie radiowo-telewizyjnym 109
ZAKOŃCZENIE 111
BIBLIOGRAFIA 114
SPIS WYKRESÓW I TABEL 119
SPIS ZAŁĄCZNIKÓW 120
OŚWIADCZENIE 121

WSTĘP

W świetle najnowszych statystyk Światowej Organizacji Zdrowia na świecie żyje ponad 550 mln ludzi niepełnosprawnych. W każdym kraju przynajmniej jedna osoba na 10 jest niepełnosprawna fizycznie, umysłowo lub wykazuje inne zaburzenia w sferze zmysłów.
Jak informują dane na ten temat, osób z niepełnosprawnością przybywa.
W związku z tą liczebnością powinien zmienić się stosunek społeczności do niepełnosprawnych, powinny na wejść stałe w relacje międzyludzkie akceptacja i integracja.
Droga do akceptacji niepełnosprawności swojej lub kogoś bliskiego bywa bolesna
i długa. Najważniejsze jest jednak, żeby nie zostać samemu, by wiedzieć, do kogo się zwrócić. Niepełnosprawność przenika się nie tylko z problemami natury czysto fizycznej, jest to przede wszystkim problemy psychiki. Brak poczucia własnej wartości przekłada się na ogólne zniechęcenie i poczucie odrzucenia. Zupełnie inaczej swoją niepełnosprawność człowiek odbiera, gdy pojawia się ona wraz z momentem narodzin i osoba taka dorasta niejako „zaznajomiona” ze swoją odrębnością. Jednakże prawdziwą tragedią jest sytuacja gdy niepełnosprawność przychodzi nagle i jest wynikiem, np. nieszczęśliwego wypadku. Frustracja dopada wtedy każdego obszaru codzienności, życie zmienia się w wielką udrękę. Szuka się wówczas pomocy, lecz wiele osób, które nie mają dostępu do właściwego źródła informacji nie wie gdzie jej szukać, na co może liczyć i jakie prawa przysługują niepełnosprawnym.
Z problematyką poruszającą sprawy osób niepełnosprawnych spotkałam się pracując
w powiatowym Zespole ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Bytomiu. Tam też szerzej zainteresowałam się prawami osób niepełnosprawnych, gdyż zauważyłam, że wiedza na ten temat jest naprawdę skąpa zarówno osób, których bezpośrednio ten problem dotyczy, jak i żyjących obok ludzi potrzebujących pomocy, a w szczególności akceptacji!
Skłoniło mnie to do napisania pracy na temat „Prawa osób niepełnosprawnych”.
Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku w Polsce żyje niemal 5,5 miliona osób niepełnosprawnych, w stosunku do 1988 roku oznacza to wzrost o około 50 %.
Znakomita większość osób niepełnosprawnych - 82 % - to osoby zdefiniowane jako niepełnosprawne zgodnie z definicją prawną, 52% zgodnie z definicją prawną i jednocześnie biologiczną, 30 % wyłącznie z definicją prawną, a 18 % zgodnie z definicją wyłącznie biologiczną. Odsetek osób zdefiniowanych jako niepełnosprawne wyłącznie według definicji prawnej jest znaczny, ale mniejszy niż 14 lat temu. Znacznie - ponad dwukrotnie - wzrosła liczba osób, których niepełnosprawność określono na podstawie definicji biologicznej. Podobnie, dwukrotnie wzrosła liczebność niepełnosprawnych z tzw. niepełnosprawnością znaczną - czyli najwyższą.
Ponadto populacja osób niepełnosprawnych postarzała się. Obecnie 43,3% tej populacji to osoby, które przekroczyły wiek emerytalny (produkcyjny).
W 2002 roku było 202,4 tys. dzieci niepełnosprawnych w wieku do 15 lat. Stanowiły one 2,7% populacji w tej grupie wieku. Wśród nich 17,3% ma całkowite, a 56,3% - poważne ograniczenie sprawności. Większość (w roku 1996 - 64,7%) dzieci niepełnosprawnych mieszka w miastach, jednak co trzecie dziecko z ograniczoną sprawnością zamieszkuje tereny wiejskie, gdzie ma utrudniony dostęp do opieki medycznej, pomocy rehabilitacyjnej, usług edukacyjnych.
Integracja społeczna osób niepełnosprawnych wymaga niekiedy znacznie szerszego wsparcia. Szczególnie mocno dotyczy to przypadków głębokiej i trwałej niesprawności.
W pokonywaniu trudności wiążących się z niepełnosprawnością organizmu, wpływających na możliwość i jakość pełnienia ról społecznych, dostępnych innym ludziom w normalnym nurcie życia społecznego, potrzebne jest wsparcie polegające na:
- umożliwianiu zdobycia kompetencji społecznych oraz sprawności funkcjonalnych, niezbędnych do uczestnictwa w życiu społecznym, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności (rehabilitacja, kursy, szkolenia, sprzęt),
- uzyskaniu indywidualnej pomocy (usługi asystenta personalnego) dla osób całkowicie lub częściowo niezdolnych do samodzielnej egzystencji, w czynnościach i sytuacjach, które z powodu specyficznych (indywidualnie określonych) deficytów byłyby niedostępne.
Rozpoznanie potrzeb rehabilitacyjnych oraz indywidualne wsparcie osób niepełnosprawnych w ich życiu, jest niejednokrotnie warunkiem progowym nawet minimalnej integracji społecznej.
Celem pracy jest przedstawienie problematyki praw osób niepełnosprawnych.
W rozdziale I przedstawiłam ogólne zagadnienia dotyczące niepełnosprawności podając definicje osoby niepełnosprawnej, jej rodzaje - stopnie niepełnosprawności i odpowiadające im grupy inwalidzkie.
Rozdział II opisuje kryteria orzekania o niepełnosprawności zarówno dorosłych, jak
i dzieci, procedurę z nim związaną, gdzie składać wnioski, jakie dołączyć do niego dokumenty aby uzyskać status osoby niepełnosprawnej, jakie organy go rozpatrują, znajdziemy tu również rodzaje orzecznictwa - dla celów rentowych i pozarentowych.
Status prawny osoby niepełnosprawnej jest tematem III rozdziału mojej pracy, znajdziemy tutaj akt prawny regulujący stosunek państwa do osób niepełnosprawnych jakim jest Konstytucja oraz podstawowy dokument dotyczący osób niepełnosprawnych, który wprawdzie nie jest źródłem prawa, można jednak powoływać się na niego jako oficjalny akt uchwalony przez Sejm RP czyli Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych.
Rozdział IV poświęcony jest świadczeniom jakie przysługują osobom niepełnosprawnym w ramach rehabilitacji społecznej, czyli warsztaty terapii zajęciowej, turnusy rehabilitacyjne, zaopatrzenie w sprzęt rehabilitacyjny, likwidacja barier funkcjonalnych, gdzie składać wnioski, jakie dofinansowanie można uzyskać.
Wsparciem działalności gospodarczej w formie pożyczki oraz dofinansowaniem do oprocentowania kredytu dla niepełnosprawnych osób, kto może uzyskać pożyczkę lub dofinansowanie, warunki ich udzielenia zajmuje się rozdział V.
Problematykę zatrudnienia osób niepełnosprawnych ich sytuację na rynku pracy porusza rozdział VI, dowiemy się w nim o skróconym wymiarze czasu pracy dla niepełnosprawnych, dodatkowym urlopie wypoczynkowym czy też korzyściach dla pracodawcy związanych z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych.
Chcąc poznać ulgi i zwolnienia podatkowe dla niepełnosprawnych musimy sięgnąć do rozdziału VII.
Natomiast rozdział VIII przedstawia cele i zasady pomocy społecznej, świadczenia jakie można uzyskać, rodzaje zasiłków, kto może je otrzymać i jakie musi spełnić warunki. Ulgi komunikacyjne to rozdział IX, zawiera on również uprawnienia i obowiązki osób niepełnosprawnych w ruchu drogowym, informacje na temat karty parkingowej.
W ostatnim rozdziale X opisałam usługi powszechne, takie jak opłaty pocztowe, związane z nimi ulgi oraz zniżki w abonamencie radiowo-telewizyjnym.

http://www.pracemagisterskie.pl/1729-praca-prawa-osob-niepelnosprawnych.html

http://www.niepelnosprawni.gov.pl/rehabilitacja-spoleczna/warsztaty-terapii-zajeciowej/

Warsztaty Terapii Zajęciowej

Definicja warsztatu

Warsztat jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówką stwarzającą osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. Warsztat nie jest placówką samodzielną, ale stanowi część większej struktury organizacyjnej wyposażonej w osobowość prawną lub posiadającej zdolność do czynności prawnych. Warsztaty mogą być organizowane przez fundacje, stowarzyszenia lub przez inne podmioty.

Cele działania warsztatu

Celem warsztatu jest:

• - aktywne wspomaganie procesu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych,

• - stwarzanie osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwości rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia.

Realizacji powyższych celów służy stosowanie technik terapii zajęciowej zmierzających do usamodzielnienia uczestników, poprzez wyposażenie ich w umiejętności wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej, a także rozwijania psychofizycznych sprawności oraz podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających uczestnictwo w szkoleniu zawodowym albo podjęcie pracy.

Uczestnicy warsztatów

Uczestnikami warsztatów mogą być osoby posiadające prawnie potwierdzony status niepełnosprawności, niezdolne do podjęcia pracy. Osoby niepełnosprawne, przyjmowane do warsztatu po 1 stycznia 1998 r., muszą posiadać w swoim orzeczeniu wskazanie do uczestnictwa w terapii zajęciowej. Zgłoszenia osób niepełnosprawnych, które chcą uczestniczyć w warsztacie przyjmuje i zatwierdza jednostka zamierzająca utworzyć warsztat lub jednostka prowadząca warsztat.

Zasady funkcjonowania warsztatu

Terapię prowadzoną w warsztacie realizuje się na podstawie indywidualnego programu rehabilitacji uczestnika, który zawiera informacje dotyczące osoby niepełnosprawnej, planowanych działań wobec uczestnika i spodziewanych efektów tych działań.

W warsztacie działa rada programowa, która dokonuje okresowej oraz, nie rzadziej niż co 3 lata, kompleksowej oceny realizacji indywidualnego programu rehabilitacji uczestnika warsztatu i zajmuje stanowisko w kwestii osiągniętych przez niego postępów w rehabilitacji, uzasadniających:

• - podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej lub na przystosowanym stanowisku pracy,

• - potrzebę skierowania osoby niepełnosprawnej do ośrodka wsparcia, ze względu na brak postępów w rehabilitacji i złe rokowania co do możliwości osiągnięcia postępów uzasadniających podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej lub na rynku pracy po odbyciu dalszej rehabilitacji w warsztacie,

• - przedłużenie uczestnictwa w terapii ze względu na pozytywne rokowania co do przyszłych postępów w rehabilitacji, umożliwiających podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej lub na rynku pracy, albo okresowy brak możliwości podjęcia zatrudnienia, albo okresowy brak możliwości skierowania osoby niepełnosprawnej do ośrodka wsparcia.

Zasady finansowania warsztatów terapii zajęciowej

Koszty utworzenia, działalności i wynikające ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu są współfinansowane ze środków PFRON, ze środków samorządu terytorialnego lub z innych źródeł. Zasada współfinansowania oznacza solidarne ponoszenie kosztów tworzenia i działania warsztatów przez jednostki samorządu terytorialnego szczebla powiatowego oraz Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Maksymalne dofinansowanie ze środków Funduszu kosztów działalności warsztatów terapii zajęciowej, w tym wynikających ze zwiększonej liczby uczestników warsztatu, wynosi:

• - w 2005 i 2006 r. - 100% tych kosztów,

• - w 2007 r. — 95% tych kosztów,

• - w 2008 r. i w latach następnych — 90% tych kosztów.

Maksymalne dofinansowanie ze środków Funduszu tworzenia warsztatu terapii zajęciowej wynosi — 70% tych kosztów.

Zasady tworzenia warsztatów

Jednostka zamierzająca utworzyć warsztat składa do właściwego, ze względu na siedzibę warsztatu, powiatowego centrum pomocy rodzinie wniosek o dofinansowanie kosztów utworzenia i działalności warsztatu ze środków PFRON. Do wniosku należy dołączyć projekt utworzenia warsztatu. Projekt zawiera m.in. statut jednostki zamierzającej utworzyć warsztat, zgłoszenie co najmniej 20 kandydatów na uczestników warsztatu, z określeniem stopni i rodzajów ich niepełnosprawności, plan działalności warsztatu określający metody pracy z uczestnikami warsztatu w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej, zobowiązanie do opracowania indywidualnych programów rehabilitacji uczestników warsztatu, propozycje dotyczące obsady etatowej warsztatu, z wyszczególnieniem liczby stanowisk i wymaganych kwalifikacji pracowników oraz preliminarz kosztów utworzenia warsztatu i preliminarz rocznych kosztów działalności warsztatu.

Wniosek podlega merytorycznej i formalnej ocenie dokonywanej przez zespół utworzony przez starostę w centrum pomocy. W oparciu o ocenę zespołu powiat zawiera z jednostką zamierzającą utworzyć warsztat umowę określającą warunki i wysokość dofinansowania kosztów utworzenia i działalności warsztatu ze środków Funduszu.

Podstawa prawna

• - Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2008 r., Nr 14, poz. 92, z późn. zm.) [tekst usatwy znajduje się w zakladce Prawo];

• - Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajęciowej (Dz.U. Nr 63, poz. 587) [przejdź do tekstu rozporządzenia w sprawie warsztatów terapii zajęciowej].

 

Raport

Poniżej przedstawiamy Raport, który prezentuje wyniki z badania ankietowego przygotowanego i przeprowadzonego w 2001 roku przez Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych. Badanie przeprowadzono przy pomocy powiatowych centrów pomocy rodzinie, które przekazały warsztatom ankiety, a następnie po ich wypełnieniu - przesłały je do Biura Pełnomocnika. Badaniem objęto te warsztaty, których działalność finansowana była ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na podstawie umów zawartych ze starostą. Głównym celem badania było uzyskanie informacji ilościowych dotyczących samych warsztatów jak też związanych z ich działalnością, a następnie dokonanie ich analizy. W badaniu wzięły udział 323 warsztaty terapii zajęciowej, co stanowiło 88 proc. wszystkich funkcjonujących wówczas placówek.

 

pobierz tekst raportu dotyczącego warsztatów Terapii Zajęciowej w formacie pdf 943 kb

http://chojnow.pl/news/news/view/id/437http://chojnow.pl/news/news/view/id/437

II miejsce w kategorii „Formacje” wywalczyła grupa taneczna reprezentująca chojnowskie Warsztaty Terapii Zajęciowej na III Dolnośląskim Turnieju Tanecznym Osób Niepełnosprawnych w Jaworze. Gratulujemy!

W turnieju poza grupą z Chojnowa udział wzięły takie placówki jak SDŚ Piotrowice, WTZ Złotoryja, WTZ Dobroszyce, WTZ Trzebnica, WTZ Mikoszów, WTZ Dzierżoniów, WTZ Caritas Legnica, WTZ "Jutrzenka" Legnica, konkurencja była więc spora.

http://naszesprawy.eu/rehabilitacja-zdrowie-i-nauka/4790-rola-i-sposob-funkcjonowania-wtz-przygotowanie-do-zatrudnienia-czy-wsparcie-aktywnoci-i-socjalizacja.html

ROLA I SPOSÓB FUNKCJONOWANIA WTZ - Przygotowanie do zatrudnienia, czy wsparcie aktywności i socjalizacja?

Roli i zagrożeniom dla dalszego funkcjonowania warsztatów terapii zajęciowej poświęcone było spotkanie kadry kierowniczej tych placówek ze Śląska, które miało miejsce 31 marca br. w Katowicach-Janowie.

 Udział w nim wzięli również pracownicy WTZ z innych regionów - m.in. z Tomaszowa Mazowieckiego - oraz poseł Marek Plura, minister Jarosław Duda, Krystyna Mrugalska - przewodnicząca Krajowej Rady Konsultacyjnej ds. Osób Niepełnosprawnych, Grzegorz Żymła - dyrektor Śląskiego Oddziału PFRON oraz pełnomocnicy ds. osób niepełnosprawnych miast regionu śląskiego.

Pierwszym aspektem poruszonym na spotkaniu był systematycznie malejący poziom finansowania działalności warsztatów i związane z tym zagrożenia, temu też poświęcone jest pismo kierowników WTZ do pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych, zamieszczone poniżej. Ściśle się z tym wiąże wynagrodzenie pracowników WTZ - nieadekwatne do wkładu pracy, wysokich kwalifikacji, średniej płacy krajowej i - mimo pracy w szczególnych warunkach - brak jakichkolwiek przywilejów, posiadanych przez inne grupy zawodowe o zbliżonym charakterze.

Drugim, nie mniej ważnym aspektem, było określenie mankamentów w sposobie funkcjonowania tych placówek, próba ich zniwelowania, a tym samym określenie ich funkcji w procesie rehabilitacji społecznej i zawodowej. Wyszczególniono wiele obszarów ich działania, które wymagają regulacji.

System orzeczniczy dla przykładu, a konkretnie zapis o wskazaniu do uczestnictwa w zajęciach WTZ powoduje, iż osoby takiej nie można nie przyjąć do tej placówki. Zapis ten jest jednak często wręcz wymuszany przez rodziców podopiecznego na komisji, a tymczasem osoba ta zupełnie nie jest zdiagnozowana pod kątem możliwości pełnienia w przyszłości ról zawodowych. Brakuje zatem okresu próbnego dla uczestnika, a rolę takiej „poczekalni", w trakcie pobytu w której możliwe byłoby zbadanie i określenie możliwości psychofizycznych kandydata, mogłyby pełnić świetlice terapeutyczne. Przy pomocy środków samorządowych utworzono taki ośrodek wsparcia terapeutycznego w Sosnowcu i bardzo dobrze sprawdza się on w tej roli.

Regulacji wymaga również system oceny postępów i rozwoju uczestników WTZ, z czym wiąże się czas ich pobytu w placówce. W innym przypadku wypalenie zawodowe, na które uskarżają się pracownicy warsztatów w coraz większym stopniu dotykać będzie również ich uczestników. - Jestem bezradny - powiedział jeden z dyskutantów - gdy uczestnik mi mówi, że on już rysował i malował, lepił z plasteliny i z gliny, śpiewał i tańczył i pyta, co ma jeszcze zrobić?

Zatem - po dokonaniu oceny - osoby kwalifikujące się do dalszej aktywizacji zawodowej powinny być kierowane do ZAZ lub do zatrudnienia z trenerem pracy, te które rozwijają się wolniej powinny jeszcze pozostać w warsztacie, pozostałe, które nie rokują już dalszego rozwoju powinny trafić do ośrodka wsparcia terapeutycznego, np. ŚDS.

Tymczasem - wobec braku jednoznacznego systemu, który by to określał - obserwuje się znaczny opór rodziców, opiekunów i samych uczestników WTZ przez przejściem zarówno do ŚDS, jak i na rynek pracy. Boją się oni, iż nie będą mieli gdzie powrócić w przypadku niepowodzenia z zatrudnieniem, boją się zawieszenia pobieranego świadczenia, rodzice też nie widzą potrzeby pracy przez swych podopiecznych, uważając, że jest dobrze tak jak jest, a w przyszłości ich dzieci i tak otrzymają po nich renty rodzinne.

Jest i kolejny hamulec wzrostu aktywności zawodowej uczestników WTZ - sami kierownicy tych placówek. Oni po prostu nie chcą wyzbywać się swych najlepszych uczestników, swych „tuzów", którzy np. dobrze biegają, malują, czy śpiewają, bo dzięki nim placówka jest dobrze postrzegana, ma widoczne efekty.

Minister Jarosław Duda zapewnił, iż dodatkowe środki na funkcjonowanie WTZ są i będą szybko uruchomione. Wzmocnienie finansowe jest niezbędne, bo inaczej profesjonalna kadra o interdyscyplinarnym profilu odejdzie do innych obszarów aktywności.

Wysoko ocenił merytoryczny poziom dyskusji i świadomość kadry WTZ, że to nie środki finansowe rozwiążą problemy warsztatów, ZAZ, czy - szerzej - aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Zdaniem ministra Dudy formuła przygotowania przez WTZ osób niepełnosprawnych do pełnienia ról zawodowych nie sprawdziła się. Jest to zatem miejsce, w którym osoby z różnymi dysfunkcjami znajdują motywację i wsparcie do swej aktywności, możliwość uczenia się różnych ról i umiejętności w procesie socjalizacji i funkcjonowania w otwartym społeczeństwie. Rolę i funkcje warsztatów jako ogniwa całego systemu rehabilitacji, oczekiwania wobec nich należy jednak precyzyjnie określić.

Jarosław Duda poinformował również pokrótce o zmianach jakie rząd planuje w tym systemie. Jest to m.in. aktywne pośrednictwo pracy - od określenia potencjału osoby niepełnosprawnej do trwałego zatrudnienia - które planuje się wprowadzić na wzór brytyjski. Realizowane byłoby ono przez organizacje pozarządowe i inne niepubliczne podmioty na rynku pracy, a finansowane ze środków publicznych.

Największy zaś nacisk położył na konieczność decentralizacji i przeznaczenia większej puli środków PFRON w gestię samorządów, decentralizacja bowiem równa się odpolitycznieniu. Są one przez nie lepiej wydatkowane, lepsze są też mechanizmy kontrolne; przyczyni się to ponadto do budowy społeczeństwa obywatelskiego, którego przedstawiciele będą również decydować o kierunkach ich wydatkowania, oczywiście w ramach ustawy o rehabilitacji.

W konkluzji tego spotkania jego uczestnicy zgodzili się, że rola warsztatów terapii zajęciowej wymaga redefiniowania, sposób ich funkcjonowania powinien zostać precyzyjnie określony, a stanowić one powinny trwały element całego systemu.

Tekst i fot.: Radek Szary

Prezydium i audytorium spotkania

Pismo kierowników WTZ do pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych

Rehabilitacja społeczna w ujęciu Światowej Organizacji Zdrowia to część ogólnego procesu rehabilitacji, która ma na celu integrację lub reintegrację osoby niepełnosprawnej w środowisko społeczne. Rehabilitacja zawodowa jako część całego procesu dotyczy udzielania osobie niepełnosprawnej usług z zakresu poradnictwa zawodowego, odpowiedniego szkolenia oraz w konsekwencji zatrudnienia.

Obydwa rodzaje oddziaływań w Polsce realizowane są w warsztatach terapii zajęciowej. Warsztaty realizują ważne zadania z zakresu rewalidacji i uspołecznienia. Stwarzają realną alternatywę wobec wykluczenia społecznego, dając szansę na godne życie nie tylko niepełnosprawnym ale również ich rodzinom, pomagają w zdobyciu umiejętności zawodowych w odniesieniu do rynku pracy.

Fakty wskazują, że nadszedł czas określenia aktualnego miejsca i roli tego typu placówek w obecnej rzeczywistości. Czas na przewartościowanie dotychczas obowiązujących norm i sposobów postępowania w powyższym zakresie.

Od 2000 r. kwota dofinansowania jednego uczestnika - osoby niepełnosprawnej wynosiła 1.173,00 zł na miesiąc. Od tego czasu stała kwota dofinansowania PFRON nie uwzględniała wielu czynników wynikających z wzrostu cen produktów i usług, utrzymania całokształtu działalności poszczególnych placówek. W odniesieniu do aktualnej sytuacji na rynku pracy w sferze wynagrodzeń zaznaczyła się znaczna dysproporcja pomiędzy oczekiwaniami płacowymi kadry pracowniczej WTZ, a możliwościami pracodawcy. Niski poziom wynagrodzeń powoduje zarówno rotacje wśród sprawdzonych terapeutów, jak również stanowi barierę w pozyskiwaniu nowych, wysoko wykwalifikowanych pracowników. Charakter zajęć z osobami niepełnosprawnymi stawia bowiem wysokie wymagania przed terapeutą zajęciowym. Obok kwalifikacji i merytorycznej wiedzy wymusza ciągłą potrzebę samorozwoju, dokształcania, poszukiwania nowych form aktywności oraz indywidualnych metod pracy z osobą intelektualnie niepełnosprawną. Edukacyjne przysłowie mówi, że aby zapalić innych trzeba samemu płonąć - ileż zatem trzeba samozaparcia, optymizmu i dobrych intencji wobec drugiego człowieka aby w poczuciu niskiego statusu społecznego i często za symboliczne pieniądze uczciwie, z satysfakcją wykonywać ten specyficzny zawód.

Charakter pracy w warsztacie terapii zajęciowej często jest zbliżony do zadań oświaty w systemie szkolnictwa specjalnego. Istotne różnice polegają jednak na takich czynnikach jak: jasny system awansu zawodowego, mniejszy wymiar czasu pracy, dodatek za trudne warunki oraz wszelkie przywileje wynikające z karty nauczyciela. Decyduje to o odpływie wykwalifikowanych pracowników WTZ do tego typu szkolnictwa lub do sektora prywatnego.

Brak jest w chwili obecnej jakichkolwiek projektów rozwiązań, biorących pod uwagę tę niekorzystną tendencję.

Zgodnie z ustawą z dnia 21 stycznia 2005 r. zmieniającą ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej od 2007 r. zmienił się system finansowania warsztatów terapii zajęciowej. W obecnym roku PFRON pokryje 90 proc. kosztów funkcjonowania WTZ. Brakujące 10 proc. pozostaje w gestii samorządów terytorialnych oraz podmiotów prowadzących. W kolejnych latach proces będzie się procentowo pogłębiał, skutkując jeszcze większym przekazaniem tego typu działalności w gestię samorządów.

Systematyczne obniżanie wysokości finansowania działalności WTZ ze strony PFRON nosi cechy wskazujące na próby całkowitej likwidacji tej formy niezbędnej rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych, w szczególności osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności - dla których stanowi ona często jedyną formę ochrony przed faktycznym wykluczeniem społecznym. Wysokość tego finansowania tylko z powodu inflacji zmniejszyła się realnie o kwotę 489 zł, co stanowi 42 proc. zmniejszania kwoty obowiązującej w roku 1999! (systematycznie dokonywana waloryzacja stawki na jednego uczestnika zajęć WTZ wprowadzona od roku 1999 powinna ustalić jej wysokość na rok 2008 w kwocie 1662,03 zł).

Równocześnie notuje się wiele sukcesów i ogólny rozwój działalności programowej WTZ, który odbywa się dzięki ogromnemu zaangażowaniu w pracy personelu tych placówek, wynagradzanego przeważnie na niezmiennie niskim poziomie stawek obowiązujących w roku 1999. Faktów tych nie mogą przesłonić żadne polityczne deklaracje o uznaniu dla tej działalności i rozumieniu potrzeb osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności.

Postulujemy zmianę w ustanowionym algorytmie dofinansowania. W związku z tym, iż warsztaty terapii zajęciowej są wymieniane jako forma rehabilitacji społecznej obok turnusów rehabilitacyjnych, proponujemy ustalenie podobnego sposobu finansowania tych form rehabilitacji. W związku z tym proponujemy ustalenie poziomu finansowania jako 55 proc. średniej krajowej płacy. Aktualnie kwota ta wynosiłaby ok. 1500 zł i podlegałaby automatycznej waloryzacji. Umożliwiłoby to funkcjonowanie w normalnych warunkach, a nie jak do tej pory prowadzenie warsztatu w 2008 roku na poziomie finansowania z 1999 roku.

Wnosimy również o zmiany w zasadach finansowania naszej działalności, gdzie zarysowana tendencja procentowego wycofywania dotacji PFRON na rzecz samorządów jest niekorzystna. Przeczy bowiem uzasadnieniu wprowadzonej zmiany w tym zakresie - gdzie zamiast ogólnego zaangażowania lokalnych władz mamy do czynienia z próbami wykazania, że WTZ są formą zbędną, nieobowiązkową i zbyt drogą - wobec czego skazaną na lokalne mutacje działań na rzecz osób niepełnosprawnych, finansowo uzależnionych od stanu wiedzy oraz dobrej woli poszczególnych samorządowców. Jest to próba zdania losu niepełnosprawnych na łaskę i niełaskę często niekompetentnych w tej materii urzędników.

Zmiany w tym zakresie wymagają społecznych konsultacji w celu wypracowania najlepszych rozwiązań, mających swój zapis o charakterze prawno-legislacyjnym.

Wspomożenie zasadniczych działań WZT zmierzających do stałego przygotowywania niepełnosprawnych do samodzielnego życia w otwartym społeczeństwie, pełnego wykorzystania potencjału tkwiącego w tych placówkach wydaje się zadaniem sensownym i społecznie pożytecznym.

Reprezentując warsztaty terapii zajęciowej w większości działamy przy organizacjach pozarządowych o charakterze niedochodowym i charytatywnym, z których wiele prowadzi inne formy działalności socjalnej (ośrodki rehabilitacyjne, środowiskowe domy samopomocy, hotele, ośrodki pomocy kryzysowej, świetlice terapeutyczne). Zbliża nas to do standardów wypracowanych w wysokorozwiniętych krajach Unii Europejskiej oraz Skandynawii gdzie programowe działania na rzecz niepełnosprawnych są stałym i istotnym elementem społeczeństwa obywatelskiego. Istotny procent tych działań realizowany jest właśnie przez organizacje pozarządowe, które dysponują adekwatnym wsparciem ze strony władz centralnych i samorządowych. Pragniemy aby taki mechanizm zaczął sprawnie funkcjonować również w naszym kraju.

Zwracamy się z gorącą prośbą i apelem o wsparcie naszej inicjatywy zmierzającej do stworzenia trwałych podstaw funkcjonowania od lat prowadzonej i sprawdzonej na terenie naszych placówek form rehabilitacji społecznej oraz zawodowej. W trosce o dobro osoby niepełnosprawnej pragniemy dołożyć wszelkich starań pozwalających na utrzymanie i rozwój profesjonalnego poziomu usług w powyższym zakresie.

Z poważaniem

Kierownicy śląskich

warsztatów terapii zajęciowej

 

2010-08-06

Warsztaty Terapii Zajęciowej okiem eksperta

O kondycji Warsztatów Terapii Zajęciowej i sytuacji osób z niepełnosprawnością na otwartym rynku pracy rozmawiamy z Markiem Plurą, posłem na Sejm i przewodniczącym Parlamentarnego Zespołu ds. Osób Niepełnosprawnych.

- Jaką rolę pełnią obecnie Warsztaty Terapii Zajęciowej (WTZ)?
- Rola WTZ-ów obecnie nie jest jasno określona. Jest to miejsce, do którego kieruje się osoby z lekkim upośledzeniem, zdolne do uczestnictwa w życiu społecznym i wyuczenia się konkretnego zawodu.
Z drugiej strony uczestnikami WTZ-ów są osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, dla których tego rodzaju placówka jest jedyną szansą na wyjście z domu w ogóle.  Większość z WTZ-ów (70 - 80%) nastawiona jest jednak  na rehabilitację i społeczną integrację swych uczestników, a nie na ich przygotowanie zawodowe. Działania podejmowane przez te placówki nakierowana są na proces usamodzielniania osób niepełnosprawnych
i stopniowe włączanie ich w życie społeczne.

- Jaki kierunek powinny obrać te instytucje, by funkcjonować jeszcze sprawniej i efektywniej?
- Moim zdaniem, w pierwszej kolejności należałoby dopracować standardy  ośrodków całodniowej opieki dla osób niepełnosprawnych. To jest podstawa. Poza tym WTZ-y same powinny się sklasyfikować i określić, co chcą robić. Nie da się odgórnie wprowadzić sztywnych limitów dotyczących na przykład pobytu osoby niepełnosprawnej w takim ośrodku. Nie powinno się odgórnie narzucać liczebności i charakteru pracowni. WTZ sam powinien dopasować  się do lokalnych uwarunkowań. Wziąć pod uwagę, czy w pobliżu jest ZAZ, czy Zakład Pracy Chronionej, jakie osoby w ich warsztacie przeważają i wtedy podjąć decyzję jaki objąć kierunek: czy wdrażamy program polegający na przystosowywaniu naszych podopiecznych do pracy i przyuczamy do konkretnych zawodów, czy jednak nastawiamy się na całodzienną opiekę z elementami rehabilitacji społecznej.

- Z jakimi  problemami borykają się WTZ-y?
- Z brakiem środków finansowych - stopniowe włączanie samorządu gminnego i powiatowego  we współdziałanie w kwestii sprawnego funkcjonowania warsztatów spełzło na niczym. Dotacje ze strony samorządu są sukcesywnie obcinane. Problemem jest również, o czym wcześniej wspomniałem, brak określenia się WTZ-ów co do zakresu swych działań. Dla efektywniejszego funkcjonowania  tych placówek konieczne jest przeformułowanie ich obecnej struktury.

- A jak wygląda sytuacja osób z niepełnosprawnością na konkurencyjnym rynku? Czy mają szanse na zdobycie satysfakcjonującej pracy?
- Wydaje się , iż obecnie łatwiej jest znaleźć pracodawcę, który chce zatrudnić osobę z niepełnosprawnością w swojej firmie niż  osobę niepełnosprawną, która chciałaby podjąć pracę.  Pracodawcy doceniają potencjał tkwiący w tych ludziach, ale doceniają również mechanizm zmniejszania kosztów pracy w momencie zatrudnienia takiego pracownika. Jest to dla nich zwyczajnie korzystne, zwłaszcza w dobie kryzysu. Na rynku pojawiły się również , wzorem państw zachodnich, firmy komercyjne, które główny dochód czerpią ze znajdowania pracy osobom z niepełnosprawnością, co oceniam bardzo pozytywnie, bo jest efektywne. Obserwuję jednak, że nie idzie to w parze z poziomem przygotowania osób niepełnosprawnych do ról zawodowych, co szczególnie widać na kursach i szkoleniach aktywizujących finansowanych ze środków Unii Europejskiej. Powinniśmy dążyć do twardych efektów, a skutki tych działań wciąż są miękkie. Te same osoby po trzy razy uczestniczą w tych samych, momentami mało rozwijających, kursach, typu: pisanie CV, czy poruszanie się po Internecie, czy jak przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej. To jednak nie daje zakładanych efektów i nie przekłada się na diametralny wzrost zatrudnienia tych osób.

- Bardzo dziękuję za rozmowę.

rozmawiała Magda Filipowska

http://www.cris.org.pl/kalejdoskop/zobacz/warsztaty-terapii-zajeciowej-okiem-eksperta

Praca z osobami niepełnosprawnymi
GŁÓWNE ZADANIE Pracownika Socjalnego w Warsztacie
Terapii Zajęciowej przy Stowarzyszeniu Osób z Wadą Słuchu "CISZA"

Niepełnosprawność jest wynikiem wypadków, chorób, oraz wad wrodzonych, stanowi wyzwanie, barierę i przeszkadza w wykonywaniu zadań życiowych. Praca socjalna np. zakłada, że osoby niepełnosprawne powinny cieszyć się takimi samymi możliwościami uczestnictwa w życiu społecznym i dostępu do usług, jak my czy nawet osoby nie pełnie pełnosprawne. Powinny mieć dostęp do specjalistycznych usług i świadczeń koniecznych ze względu na ich niepełnosprawność. Usługi specjalistyczne obejmują: opiekę zdrowotną, specjalistyczne możliwości kształcenia, selektywne przeszkolenie do pracy i umieszczanie na stanowiskach pracy, odpowiednie możliwości mieszkaniowe i opiekę w miejscu pobytu, bezpieczeństwo finansowe, oraz możliwości korzystania z rekreacji i czasu wolnego.

Przed osobami z różnymi ograniczeniami natury fizycznej stoją wyjątkowe wyzwania. Często doświadczają poczucia zależności, gdy inni muszą im pomagać, lub zupełnie wyręczać ich w czynnościach codziennych takich jak jedzenie, kąpanie, czy toaleta. Przed wieloma osobami stoją nadal ograniczenia architektoniczne, lub transportowe, a także trudności w przekształcaniu informacji werbalnych i niewerbalnych i w formułowaniu odpowiedzi. Ludzie niepełnosprawni doświadczyć mogą kłopotów w relacjach społecznych, w rezultacie ignorowania ich, odrzucania lub bardziej subtelnego unikania ich przez osoby w pełni sprawne. Protekcjonalne okazywanie współczucia, odwracanie oczu, sztuczny brak powagi, oraz niezręczne milczenie osób pełnosprawnych powoduje deformację interakcji społecznych. Uprzedzenia lub dewaluowanie w sensie społecznym prowadzi do poczucia obniżonej własnej wartości, bezsilność z którą trzeba się mierzyć w trakcie interwencji pracownika socjalnego.

Pracownicy socjalni i inne osoby stanowiące zespoły rehabilitacyjne muszą uznać odczuwaną przez osoby niepełnosprawne stygmę i poczucie marginalizacji społecznej, aby móc przygotować takie osoby na problemy, z którymi spotykać się będą w relacjach społecznych w obrębie własnej rodziny i społeczności. Programy rehabilitacyjne muszą uwzględniać problemy stygmy i jej wpływu, umożliwiać klientom dawanie sobie rady z własnymi odczuciami, oraz wypracowywanie efektywnych metod radzenia sobie z piętnem, jakim są oni naznaczeni. Kwestie kontaktów interpersonalnych są szczególnie ważne w relacjach natury zawodowej z osobami niepełnosprawnymi. Relacja udzielania pomocy jest podstawą do upełnomocnienia tych osób dla poprawy ich kompetencji i funkcjonowania społecznego. Udane przystosowanie do niepełnosprawności wymaga objęcia całej rzeczywistości świata społecznego i zawodowego. Zatem interwencja powinna równocześnie uwzględniać daną osobę i otoczenie, zarówno społeczne jak i fizyczne, aby wzmacniać kompetencje i przystosowanie do funkcjonowania społecznego. Aby móc pomóc osobom niepełnosprawnym należy:

• poznać środowisko życia

• zaplanować pracę socjalną odpowiednio do potrzeb i potencjału tego środowiska, oraz pomocy społecznej zgodnie z aktualna ustawą

• realizować wyznaczone zadania

• oceniać uzyskane efekty

Najważniejsze jest przygotowanie do pierwszego etapu pracy, czyli do rozpoznania środowiska. Przygotowanie to powinno obejmować wiedzę i umiejętności w zakresie stawiania pełnej diagnozy środowiskowej, w skład której wchodzą:

• diagnoza indywidualna koncentrowana na człowieku niepełnosprawnym

• diagnoza rodzinna obejmująca wszystkich członków rodzinny, głównie w kontekście określania ich możliwości w sprawowaniu opieki i wyznaczająca zakres pomocy, wynikający z ich indywidualnych problemów i potrzeb

• diagnoza społeczności lokalnej: ze zwróceniem uwagi na potencjał opiekuńczy środowiska społecznego i zasady współpracy umożliwiające różne formy pomocy na rzecz osób niepełnosprawnych i ich rodzin

W ostatnich latach zwrócono szczególna uwagę na problematykę wsparcia społecznego. Wsparcie jest określane jako szczególny sposób i rodzaj pomocy udzielanej poszczególnym osobom i grupom głównie w celu mobilizowania ich sił, potencjału i zasobów, które zachowali aby mogli, sami sobie radzić ze swoimi problemami.

Analogicznie do tego, wsparcie udzielane osobom niepełnosprawnym i im rodzinom polega na stosowaniu takich form pomocy, aby przez wykorzystanie istniejących i zachowanych sprawności wskazać najbardziej optymalną możliwość samodzielnego, aktywnego i twórczego życia. W zależności od udzielanego wsparcia, dzielimy je na:

• wsparcie informacyjne

• wsparcie emocjonalne

• wsparcie materialne (rzeczowe, finansowe)

• wsparcie przez świadczenie usług

• wsparcie rozwoju

Wsparcie informacyjne - polega na dostarczaniu człowiekowi z ograniczoną sprawnością lub jego rodzinie informacji:

• o fakcie zaistnienia niepełnej sprawności

• o możliwościach jej ograniczenia, kompensowania, przeciwdziałania, możliwościach i sposobach leczenia i rehabilitacji

• o możliwości dalszego życia z tym problemem

• o przyszłych uprawnieniach

• o instytucjach, w których może uzyskać różne formy pomocy dotyczące problemów osoby niepełnosprawnej i jej rodziny

• o ludziach (grupach samopomocy), którzy mieli i mają podobne problemy i z którymi można nawiązać kontakty w celu wzajemnych świadczeń

Wsparcie emocjonalne - bardzo ważny rodzaj wsparcia potrzebnego osobie niepełnosprawnej i jej rodzinie. Wynika to z silnych przeżyć emocjonalnych, załamania, rozpaczy, jakie mogą towarzyszyć utracie sprawności lub urodzeniu niepełnosprawnego czy upośledzonego dziecka. Osoba niepełnosprawna lub członkowie rodziny przeżywają kryzys psychiczny, nie są wstanie sobie z nimi poradzić i wymagają działania podtrzymującego, obecności innych osób, życzliwego zrozumienia, wysłuchania i pokrzepienia.

Obawy o przyszłość, które pojawiają się w refleksji i w lękach osób niepełnosprawnych i ich rodzin, wskazują nam na potrzebę wsparcia emocjonalnego ze strony tych, którzy "to najgorsze" mają za sobą. Rodziny, które mimo choroby i razem z nią uzyskały jakiś sukces - radzą sobie w codziennym życiu, mają przyjaciół, pomagają innym. I najlepiej zdecydowanie lepiej niż wszyscy inni, którzy nie mieli takich doświadczeń, rozumieją przeżywane problemy. Są to osoby z grup samopomocy, stowarzyszeń osób niepełnosprawnych, stowarzyszeń rodzin osób niepełnosprawnych.

Wsparcie materialne - oparte jest na tradycyjnych formach udzielanej pomocy, dostarczaniu środków materialnych: finansowych, różnego rodzaju darów (odzież, opał, wyposażenie mieszkania i sprzęt gospodarczy) ułatwiających codzienną aktywność osoby z ograniczoną sprawnością. Przekazywane są także dary w formie sprzętu ortopedycznego, wózek inwalidzki, sprzęt do ćwiczeń usprawniających.

Wsparcie przez świadczenie usług - niepełnosprawność często stwarza trudności w wykonywaniu poszczególnych czynności codziennego życia, z którymi osoby nie radzą sobie częściowo - i wówczas potrzebna jest pomoc - lub nie radzą sobie w ogóle - wówczas trzeba je w tym wyręczyć. Dotyczy to prac domowych (np. większe porządki) a także czynności poza domem (np. załatwianie spraw w urzędzie, na poczcie pomoc w wychodzeniu do kościoła, na spacer) taka pomoc w formie usług nieodpłatnych lub odpłatnych umożliwia osobom niepełnosprawnym w miarę normalne funkcjonowanie, zwiększa ich poczucie bezpieczeństwa oraz ogranicza troski i zagrożenia codziennego życia.

Wsparcie rozwoju - jest to wsparcie bezpośrednio ukierunkowane na rozwój osoby niepełnosprawnej np. wyrównanie szans związanych z nauką. Może to być pomoc kolegów, nauczycieli świadczona dzieciom i młodzieży uczącym się w szkole lub pobierającym indywidualną naukę w warunkach domowych. Może to być wsparcie służące wyrównywaniu szans w zakresie wypoczynku, aktywności ruchowej (wspólne wakacje integracyjne). Bardzo ważnym elementem wsparcia będzie wspieranie rozwoju społecznego, odpowiedzialności za innych i pomocy na rzecz innych. Ważną rolę w tym zakresie spełnia uczestnictwo w grupach samopomocy. Pierwsza faza uczestnictwa polega na korzystaniu ze wsparcia osób, którzy tworzą tę grupę. Możliwość rozwoju polega na tym, że z czasem osoba z "odbiorcy" staje się również "dawcą" wsparcia i świadczy je na rzecz innych, słabszych fizycznie i psychicznie. Dotyczy to też sytuacji kiedy "biorca" sam z czasem bazuje na własnych sukcesach i porażkach, wspiera osoby, które są we wczesnej fazie choroby i doświadczają związanych z nią dolegliwości, zagrożeń i konsekwencji.

Praca z osobami niepełnosprawnymi nie zawsze musi nam się kojarzyć z pomocą ze strony osób w pełni sprawnych, przykładem takiego rozwiązania jest działanie osób niepełnosprawnych na rzecz podobnym sobie czyli "samopomoc". Osoby znajdujące się w podobnej sytuacji, podejmują działanie mające na celu promowania, podtrzymywania, przywracania dobrego funkcjonowania i prawidłowych relacji w społeczeństwie. W działaniach tych kluczowe znaczenie ma mobilizacja ludzkiej aktywności, czyli kształtowanie postaw radzenia sobie z własnymi problemami, z pomocą innych. Jest to wyraźna różnica w stosunku do typowego zjawiska medykalizacji życia, instytucjonalizacji i profesjonalizacji. W ideologii grup samopomocowych najważniejsza jest wiara we własne siły oraz propagowanie rozwiania własnych możliwości przez członków tych grup.

Następną ważną sprawą jest kreowanie takiej rzeczywistości, w której ruch samopomocy, jego cele i wartości stałyby się elementem codziennego stylu życia, by stały się sposobem walczenia z alienacją człowieka we współczesnym świecie. Budowanie samopomocy, inicjatywy, aktywności ludzkiej ma za zadanie odbudowywanie sieci kontaktów międzyludzkich, niszczonych przez kulturę masową, media, nowoczesne technologie. W grupach samopomocowych kładzie się nacisk na stworzenie poczucia podmiotowości. Chęć zyskania podmiotowości jest reakcja na uprzedmiotowienie, które często przeżywają osoby niepełnosprawne w kontaktach z biurokratycznymi instytucjami medycznymi. Ma to być alternatywa dla medycznego paradygmatu - podejście społeczne, gdzie w kontaktach bezpośrednich i niewielkich grupach, człowiek odnajduje więzi społeczne, niezbędne dla poczucia podmiotowości i samoorganizowania się.

Formą pracy z osobami niepełnosprawnymi jest na pewno terapia zajęciowa, jedna z najstarszych form rehabilitacji. W zmieniającej się obecnie się sytuacji politycznej, rehabilitacja staje się "gałęzią" gospodarki. Podobnie jak w krajach zachodnich, nakłady na rehabilitacje zmniejszają wielokrotnie wydatki z budżetu państwa na pomoc społeczną. Tak więc myślenie społeczne, które w skrócie można by nazwać "ochroną podatników", polega na zwiększeniu wydatków na rehabilitację. Im lepiej zrehabilitowany pacjent, tym mniej trzeba środków na jego opiekę. Z tych założeń wychodzi m.in. koncepcja Warsztatu Terapii Zajęciowe. Osoby z I i II grupą inwalidzką ze wskazaniem "żadna praca", do niedawna nie miały szansy na egzystencję społeczną.

Istniejący w Polsce system nauczania zakłada oświatę powszechną. Chcąc sprostać tym konstytucyjnym wymogom w stosunku do dzieci z ciężkimi kalectwami, wprowadzono przed laty nauczanie indywidualne. Ma ono, niestety, liczne wady. Rzadkie wizyty nauczyciela powodują gorsze przygotowanie ucznia. Brak kontaktu z rówieśnikami i przeżyć, które można by określić "stresem szkolnym" powoduje, że absolwenci ósmych klas nie mogą sobie później poradzić nawet w inwalidzkiej szkole zawodowej. Kiedy młody człowiek kończy 16 lat, przestaje praktycznie interesować oświatę i służbę zdrowia. Rodzina również traci zapał do niesienia pomocy. Pozostaje opieka społeczna z zasiłkiem umożliwiającym wegetację. Tak było do niedawna. Ustawa sejmowa z dnia 9 maja 1991 roku stworzyła szansę na zorganizowanie pomocy osobom niepełnosprawnym z najcięższymi dysfunkcjami psychicznymi i fizycznymi. Obok podstawy prawnej, zabezpieczono środki na tą działalność, niezależne od budżetu państwa. Państwowy Fundusz Osób Niepełnosprawnych okazał się niesamowitym dobrodziejstwem dla osób niepełnosprawnych, na podkreślenie zasługuje fakt, że po raz pierwszy w historii Polski dano równe szansę osobom z najcięższymi kalectwami.

Warsztat Terapii Zajęciowej (WTZ) powołany na mocy wspomnianej ustawy, przyjmuje osoby z pierwszą i drugą grupą inwalidztwa z przeciwwskazaniami do każdej pracy, które ukończyły 16 rok życia. Nie ma przy tym żadnych ograniczeń co do stopnia, rodzaju kalectwa czy przyczyny jego powstania. Nie ma różnicowania na inwalidów w związku z wypadkiem przy pracy i innych. Jedynym kryterium są dobre chęci samego zainteresowanego i jego rodziny. Główny nacisk terapii położony jest na zajęcia praktyczne prowadzone w różnych pracowniach. Programy dostosowane są do psychofizycznych możliwości uczestników i przeplatane zajęciami z rehabilitacji leczniczej i społecznej. Organizowane są również zajęcia dodatkowe z zakresu sportu, kultury, turystyki i wypoczynku. Uczestnicy WTZ nie ponoszą żadnych kosztów. Mają zapewnioną bezpłatną opiekę specjalistyczną i rehabilitacyjną Każdy z nich ma zagwarantowany bezpłatny przejazd, jeden posiłek i kieszonkowe. Wprowadza to dodatkowy element samodzielności finansowej. Wielu młodych ludzi po raz pierwszy otrzymuje własne pieniądze, traktując je jako samodzielnie zarobione.

WTZ może być traktowany jako nowa forma kształcenia inwalidów, w odniesieniu do osób, które skończyły 16 lat i ze względu na stan zdrowia i brak wykształcenia nie zdolne są do żadnej pracy a w oparciu o rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej - paragraf 1 pkt2 mówi "Celem działania warsztatu jest rehabilitacja zmierzająca do rozwoju ogólnego każdego uczestnika, poprawy zaradności osobistej, sprawności psychofizycznej oraz przystosowania i funkcjonowania społecznego" (integracji społecznej) istnieje praktyczna możliwość kształcenia inwalidów w dowolnych zawodach, dostosowanych do ich stanu psychofizycznego. Możliwe jest też uzupełnianie edukacji w zakresie szkoły podstawowej.

Wyższość WTZ nad innymi formami kształcenia inwalidów polega na tym, że w warsztatach istnieje możliwość przygotowania praktycznego do każdego zawodu. Przy dobrej współpracy WTZ z zakładami pracy chronionej i Wojewódzkimi ośrodkami d.s. Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, możliwe jest lokalne organizowanie szkoleń w wybranych zawodach. W tym celu profil WTZ powinien być dostosowany do lokalnych potrzeb na rynku pracy. Kształcenie w ramach WTZ jest szczególnie przydatne w małych ośrodkach, w odniesieniu do osób z ciężkimi kalectwami.

Bez nadużywania wielkich słów można z całą odpowiedzialnością stwierdzić, że WTZ są testem na demokratyczne zmiany zachodzące w naszym kraju. Test ten wypadł pomyślnie dzięki ogromnemu zaangażowaniu ludzi ze społeczną pasją. Korzystając z nowych przepisów, potrafili oni zmobilizować lokalne władze i różne organizacje do bardzo konkretnego działania. Nie czekając na szczegółowe wytyczne, instrukcje z góry i wysoko szkolone kadry, rozpoczęto powoływanie WTZ. Jedyną barierą mogą być tutaj ograniczenia finansowe. Należy więc dołożyć wszelkich starań, aby Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych mógł dalej rozwijać się, stanowiąc bazę finansową do powstania nowych Warsztatów Terapii Zajęciowe. PFRON uruchamiając środki na likwidacje barier architektonicznych, specjalistyczny transport dostosowany dla osób na wózkach, pomoc w zakupie sprzętu rehabilitacyjnego i zaopatrzenia ortopedycznego oraz premiując aktywnych, stworzył dodatkową "osłonę" umożliwiającą każdemu dotarcie do WTZ Warsztat Terapii Zajęciowej daje osobom niepełnosprawnym szansę na godne życie, a dla ich rodzin stanowi bardzo konkretną pomoc.

Kończąc ten jakże krótki "referat" chciałbym rozpocząć puentę od samego "początku"... Faktem jest przecież, że począwszy od przedszkola i szkoły podstawowej, dziecko zdobywa nie tylko wiedze teoretyczną, ale przede wszystkim uczy się współżycia z innymi dziećmi.

Działania realizowane na rzecz osób niepełnosprawnych

Dofinansowano

22

32

34

36

17

1 473 281,64 zł

Rehabilitacja jest pojmowana jako odrębna służba socjalna, podlegająca wpływom innych służb, a te uzupełniają jej treści i warunkują jej wyniki. Początkowe medyczne podejście do niepełnej sprawności przeobraziło się, zgodnie  z tendencjami światowymi, w szersze rozumienie procesu rehabilitacji. Każdy etap: medyczny, zawodowy czy społeczny jest równie ważny dla osoby niepełnosprawnej. Dlatego tez istnieje kilka podstawowych zasad, które należy uwzględnić, aby osoby niepełnosprawne zostały jak najlepiej przygotowane do prowadzenia względnie normalnego życia. Podstawową zasadą rehabilitacji osób niepełnosprawnych jest zasada kompleksowości. Polega ona na tym, iż wszystkie problemy i potrzeby osoby niepełnosprawnej muszą być zaspokojone. Tylko takie holistyczne podejście może zapewnić osobie niepełnosprawnej przygotowanie się do prowadzenia możliwie normalnego życia.Następną zasadą przyjmowaną dzisiaj w rehabilitacji osób z niepełną sprawnością jest zasada integracji społecznej. Po drugiej wojnie światowej, kiedy zaczął się wielki rozwój działalności rehabilitacyjnej, pojawiło się pojęcie integracji społecznej i reintegracji społecznej, czyli włączania lub ponownego włączania osób niepełnosprawnych w normalne życie społeczeństwa. Kolejna zasada - wyrównywania szans mówi o konieczności stwarzania warunków dla zaspokajania potrzeb osób niepełnosprawnych i to możliwie na tym samym poziomie i w takim samym zakresie, jakie mają osoby pełnosprawne. Pojęcie wyrównywanie szans pojawiło się w Światowym Programie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych przyjętym przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1982 r. Definiuje się je jako: proces udostępniania osobom niepełnosprawnym wszystkich ogólnych systemów występujących w społeczeństwie, takich jak: fizyczne i kulturalne środowisko, mieszkania i środki transportu, świadczenia społeczne i lecznicze, placówki oświatowe i zakłady pracy, życie kulturalne i społeczne włączając w to sport i rekreację. Zasada kształtowania i kierowania własnym życiem formułuje przekonanie, że osoba niepełnosprawna powinna brać aktywny udział w podejmowaniu decyzji dotyczących istotnych jej spraw życiowych. W związku z tym istotną sprawą jest poradnictwo rehabilitacyjne. Stwarza ono możliwość uzyskania potrzebnych informacji i porad od specjalistów lub bardziej doświadczonych osób, umożliwiających podjęcieżyciowych. korzystnej dla siebie decyzji w istotnych sprawach Zadaniami powiatu w sferze rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych, a realizowanymi przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jest dofinansowanie do: uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych, likwidacji barier funkcjonalnych (architektonicznych, w komunikowaniu się i technicznych), zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, zakupu przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych, sportu, kultury, rekreacji i turystyki, kosztów tworzenia i działania warsztatów terapii zajęciowej. Turnusy rehabilitacyjne to aktywna forma rehabilitacji połączona z elementami wypoczynku, mająca na celu poprawę sprawności, wyrobienie zaradności, pobudzenie i rozwijanie zainteresowań osób niepełnosprawnych. Likwidacja barier architektonicznych i urbanistycznych w miejscu zamieszkania osoby niepełnosprawnej to wszelkie prace adaptacyjne, budowlano-instalacyjne zgodne z prawem budowlanym zmierzające do prawidłowego ukształtowania pomieszczeń mieszkalnych w tym pomieszczeń sanitarnych wraz z ich wyposażeniem i dogodnym dojściem do mieszkania. Bariery w komunikowaniu się są to ograniczenia uniemożliwiające lub utrudniające osobom niepełnosprawnym z określonym rodzajem niepełnosprawności, samodzielne życie w społeczeństwie. Dotyczy to w szczególności osób z dysfunkcją narządu wzroku, mowy i słuchu. Bariery techniczne oznaczają bariery utrudniające lub uniemożliwiające osobie niepełnosprawnej usprawnienie. Likwidacja tej bariery powinna powodować sprawniejsze jej działanie w społeczeństwie i umożliwić wydajniejsze jej funkcjonowanie. Sprzęt rehabilitacyjny to sprzęt niezbędny do prowadzenia zajęć rehabilitacyjnych mających za zadanie osiągnięcie przy aktywnym uczestnictwie osoby niepełnosprawnej możliwie najwyższego poziomu jej funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej. Jest to sprzęt służący do usprawniania zaburzonych funkcji organizmu lub wspomagający proces rehabilitacji. Jedną z form działalności umożliwiających rehabilitację społeczną osób niepełnosprawnych jest ich aktywność sportowa, turystyczna i rekreacyjna. Stanowi ona świadectwo efektów rehabilitacji medycznej i równocześnie kontynuację tego procesu. Uprawianie turystyki przez osoby niepełnosprawne należy rozpatrywać jako formę rehabilitacji, pobudzania i rozwijania zainteresowań oraz aktywizacji. Warsztat Terapii Zajęciowej realizuje zadania w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej zmierzającej do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności każdego uczestnika, niezbędnych do możliwie samodzielnego i aktywnego życia. Stwarza on osobom niepełnosprawnym z upośledzeniem uniemożliwiającym aktualnie podjęcie pracy, możliwość udziału w rehabilitacji społecznej i zawodowej przez terapię zajęciową. Na terenie powiatu ostródzkiego działają  dwa WTZ: w Ostródzie i w Morągu.   Tabela 7. Działania z zakresu rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych     2004 2005 2006 2007 warsztaty terapii zajęciowej liczba uczestników 80 85 85 85 dofinansowanie do turnusów rehabilitacyjnych liczba złożonych wniosków 478 621 673 840 Dofinansowano 473 569 580 632 dofinansowanie do likwidacji barier funkcjonalnych liczba złożonych wniosków 304 437 451 544 Dofinansowano 229 324 463 342 dofinansowanie do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze oraz sprzęt rehabilitacyjny Dofinansowano 305 484 515 666 dofinansowanie sportu, kultury, turystyki i rekreacji

Źródło: PCPR w Ostródzie (stan na koniec każdego roku)   Mimo, iż z każdym kolejnym rokiem liczba wydatków i przyznanych środków finansowych na rozpowszechnianie i pogłębianie rehabilitacji niepełnosprawnych jest coraz większa, to potrzeby środowiska sprawnych inaczej są na tyle duże, iż w dalszym ciągu są to liczby niewystarczające. Działania w zakresie likwidacji barier funkcjonalnych, tj. architektonicznych, technicznych i w komunikowaniu się to obszar rehabilitacji społecznej prowadzony przez powiat mający szczególne znaczenie. Istnienie różnych barier architektonicznych czy technicznych w zasadniczym zakresie ogranicza osobom niepełnosprawnym dostępność do różnych dziedzin życia codziennego. Ich likwidacja staje się jednym z priorytetów polityki wyrównywania szans i integracji. Aktywność społeczną osób niepełnosprawnych mogą hamować także bariery ekonomiczne, a więc wszelkiego rodzaju problemy socjalno-bytowe, stwarzające osobie niepełnosprawnej trudne warunki życiowe. Należy podkreślić, że życie osoby niepełnosprawnej na godnym poziomie jest kosztowniejsze niż przeciętnej osoby pełnosprawnej, znajdującej się w podobnej sytuacji społecznej i ekonomicznej. Dla poprawy funkcjonowania osób niepełnosprawnych  w codziennym życiu ważną kwestia jest podejmowanie przez nich pracy zarobkowej, która z jednej strony sprzyja likwidacji barier ekonomicznych, z drugiej zaś umożliwia pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Uznaje się, że podjęcie zatrudnienia przez osoby niepełnosprawne jest zwieńczeniem kompleksowej rehabilitacji, ale także jej integralnym elementem. Współcześnie system rehabilitacji zawodowej w Polsce składa się z czterech, pełniących co prawda różne role, ale w założeniu komplementarnych wobec siebie elementów: warsztaty terapii zajęciowej (WTZ) zakłady aktywności zawodowej (ZAZ) zakłady pracy chronionej (ZPCh) pracodawcy otwartego rynku pracy Idea komplementarności systemu polega na tym, że każdy z jego elementów powinien spełniać inną rolę w procesie rehabilitacji, a jednocześnie powinien następować „przepływ” osób niepełnosprawnych z pozycji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym przez kolejne elementy systemu, tj. WTZ, ZAZ, ZPCh,  aż do otwartego rynku pracy i pełnej integracji społecznej. Jest to model czysto teoretyczny, a jego rzeczywiste funkcjonowanie jest ściśle uwarunkowane poprawnością funkcjonowania mechanizmów zapewniających przechodzenie osób niepełnosprawnych przez kolejne etapy rehabilitacji społeczno-zawodowej. Pod koniec 2007 roku weszły w życie trzy nowe rozporządzenia dotyczące rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Otwierają one nowe możliwości dla pracodawców pragnących zatrudnić osoby z niepełną sprawnością oraz dla samych tych osób. Przewidują one nowe zadania dla powiatowych centrów pomocy rodzinie w postaci realizacji postępowania w sprawach: dotyczących zwrotu kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej refundacji wynagrodzenia oraz składek na ubezpieczenie społeczne pracodawcy zatrudniającemu osoby niepełnosprawne przyznania osobie niepełnosprawnej środków na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej. Oprócz otwartego rynku pracy istnieje tzw. rynek pracy chronionej, gdzie również osoby niepełnosprawne mają szansę na znalezienie zatrudnienia. Chroniony rynek pracy obejmuje przede wszystkim zatrudnienie w zakładach pracy chronionej. Zakłady pracy chronionej stwarzają warunki do zatrudniania osób niepełnosprawnych, zwłaszcza o znacznie ograniczonej zdolności do pracy. Ich celem jest stworzenie osobom niepełnosprawnym warunków do pracy zarobkowej, niektóre też stawiają sobie za cel przygotowanie pracowników do pracy na otwartym rynku i ich przejęcie do zwykłych zakładów pracy. Większość pracowników zakładów pracy chronionej zatrudnionych jest na podstawie umowy o pracę. Mają oni te same prawa, obowiązki i przywileje, co pracownicy pełnosprawni w zwykłych zakładach pracy. Specyfika tych zakładów polega na: zapewnieniu odpowiedniej opieki medycznej, rehabilitacyjnej i socjalnej, przystosowaniu stanowisk i miejsc pracy do potrzeb zatrudnionych w nich osób niepełnosprawnych, odpowiednio dobranym profilu i technologii produkcji lub usług. Powiat ostródzki zajmuje trzecie miejsce w skali województwa pod względem liczby działających zakładów pracy chronionej, których łącznie funkcjonuje osiem. Z kolei zakłady aktywności zawodowej tworzy się w celu zatrudnienia osób niepełnosprawnych mających znaczny stopień niepełnosprawności. Osoby te mają możliwość podjęcia zatrudnienia dostosowanego do ich rzeczywistych potrzeb. Placówki przygotowują osoby niepełnosprawne, poprzez rehabilitację zawodową społeczną, do samodzielnego i aktywnego życia w otwartym środowisku. Niepełnosprawni pracownicy zakładów aktywności zawodowej za swoją pracę pobierają wynagrodzenie. Zakłady aktywności zawodowej stanowią pośrednią formą między zakładami pracy chronionej i warsztatami terapii zajęciowej. Niestety na terenie powiatu nie funkcjonują zakłady aktywności zawodowej.   Tabela 8. Działania z zakresu rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych   2004 2005 2006 2007 zobowiązania dotyczące refundacji wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne* 72 21 1  0 pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej lub rolniczej 2 1 4 2 zwrot kosztów szkoleń organizowanych przez kierownika powiatowego urzędu pracy 24 39 40 24 dofinansowanie do oprocentowania kredytu bankowego 0 1 1 1  Źródło: PCPR w Ostródzie (stan na koniec każdego roku) * Liczba udzielonego dofinansowania zmniejszyła się pod wpływem zmian regulacji prawnych - rozporządzenie z dnia 25 czerwca 1998 r. w sprawie trybu i szczegółowych zasad postępowania dotyczącego zwrotu ze środków PFRON kosztów poniesionych przez pracodawców w związku z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 86, poz. 548). Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jest instytucja, która w systemie rehabilitacji zawodowej i społecznej odgrywa rolę istotnego wykonawcy ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. PFRON występuje w roli pośrednika finansowego pomiędzy osobami niepełnosprawnymi a samorządami, organizacjami pozarządowymi i instytucjami rządowymi. Pośrednikiem w systemie finansowania rehabilitacji zawodowej i społecznej istotną rolę odgrywa również powiat, ponieważ otrzymuje z PFRON ustawowe środki na realizację zadań na rzecz osób niepełnosprawnych. Poprzez realizację tej funkcji powiat ma wiele punktów stycznych z PFRON. Fundusz jest także autorem programów celowych do których należy w obszarze rehabilitacji zawodowej „Program Wyrównywania Różnic Między Regionami”. Celem programu jest wyrównanie szans osób niepełnosprawnych zamieszkujących regiony słabo rozwinięte w dostępie do rehabilitacji społecznej i zawodowej. Obejmuje działania wyrównujące różnice między regionami w obszarze zatrudnienia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych, w tym na wyposażenie nowych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych (obszar C), wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych w sprzęt rehabilitacyjny (obszar A), likwidację barier w placówkach edukacyjnych i w zakładach opieki zdrowotnej w zakresie umożliwienia osobom niepełnosprawnym poruszania się i komunikowania (obszar B) oraz likwidację barier transportowych (obszar D). Pomoc udzielana jest w formie dofinansowania projektów realizowanych w ramach programu. W Powiecie Ostródzkim Program ten realizowany jest od roku 2003 w ramach obszarów: B, C i D - w zależności od ilości i jakości składanych wniosków i zainteresowania potencjalnych beneficjentów Programu.   Tabela 9. Ilość zrealizowanych projektów w ramach poszczególnych obszarów w latach 2003-2007   ilość zrealizowanych projektów wypłacona kwota obszar B 6 293 800,41 zł obszar C 34 (w tym utworzono 82 nowe stanowiska pracy) 1 309 110,40 zł obszar D

Źródło: PCPR (dane obejmują sumę zrealizowanych projektów w latach 2003-2007)

NIEPEŁNOSPRAWNI - INFO

Andrzej Juros 2009-06-07 "Wrogiem nie jest ubóstwo, choroba i dolegliwości. ... Wrogiem jest układ interesów, który dla swego istnienia potrzebuje zależności maskowanej przez usługi"  McKnight To nie usługi są problemem, usług mamy często zbyt wiele. Także nie jest problemem wrażliwość społeczna na biedę ludzką, choć w tym przypadku jest wiele przykładów instrumentalizowania i wygrywania interesów politycznych pod płaszczykiem obrony praw... Problemem jest brak pozytywnej wizji człowieka i związany z tym brak wizji jego miejsca we wspólnocie, które to wizje winny być zawarte w spójnym programie polityki społecznej państwa. Badania jakie zostały przeprowadzone w latach 1978, 1987, 1993 (Ostrowska 1994) oraz w 1999 (Pracownia Badań Społecznych 1999) wskazują na stały wzrost przychylności dla idei integracji wśród osób zdrowych. Jednakże ta przychylność jest znacznie większa jeśli chodzi o wspólne zamieszkiwanie i spędzanie wolnego czasu, natomiast jest znacznie niższa, gdy odnosi się do nauki i pracy. To właśnie integracja ze społecznością obok zadowolenia, możliwości działania i wolności dokonywania wyborów stanowi o poczuciu jakości życia (zob. Juros 1997). Poczucie jakości życia osoby niepełnosprawnej jest wypadkową wielu czynników. Obok dysfunkcji oraz stanu zdrowia fizycznego i psychicznego znaczącą rolę odgrywają takie czynniki jak miejsce i rola osoby w rodzinie oraz szerszej społeczności, sytuacja ekonomiczna społeczności i kraju. Jednakże decydującą rolę odgrywają obowiązujące regulacje prawne oraz współwystępująca z nimi polityka społeczna, które odzwierciedlają świadomość społeczeństwa dotyczącą sytuacji osób niepełnosprawnych i jego wolę dokonania zmian (zob. Ostrowska 1994 str. 7). W tym ostatnim względzie nie jest najlepiej. Gdy powstawała pierwsza wersja Ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (1991) zapowiadano, że będzie ona jedną z kilku jakie znajdą się w pakiecie dotyczącym osób niepełnosprawnych. Niestety pozostała ona jedyną. Wprawdzie podjęto również próbę stworzenia Programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem lokalnej (1993) podpisanego przez Radę Ministrów jednakże szybkie wycofanie się z jego pełnej realizacji było widomym znakiem braku skrystalizowanej i konsekwentnej polityki społecznej państwa w tym zakresie. Jednocześnie skoncentrowanie głównego nurtu polityki społecznej państwa wobec osób niepełnosprawnych do źródła jakim jest Państwowy Fundusz rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych spowodowało, że stał się on miejscem sporu o to kto i ile pieniędzy ma z niego otrzymać. Główna linia sporu przebiegała na linii pracodawcy, organizacje osób niepełnosprawnych. Warto w tym miejscu podkreślić, że z perspektywy czasu jest widoczne, że system wspomagania zatrudnienia, który pierwotnie był głównym celem funduszu bardziej sprzyja pracodawcom aniżeli osobom niepełnosprawnym indywidualnie podejmującym aktywność zawodową. Dużą szansę przełamania niekorzystnego trendu w zakresie polityki społecznej państwa stanowił moment wprowadzania od 1 stycznia 1999 roku strukturalnych reform w państwie. W świetle zapisów ustawowych osoby niepełnosprawne uzyskały znaczące wsparcie w powołanych Powiatowych Centrach Pomocy Rodzinie i w mających powstać Powiatowych Strategiach Rozwiązywania Problemów Społecznych (zob. Osoby niepełnosprawne w środowisku lokalnym. Wyrównywanie szans. 1999). Jednakże słabość strukturalna utworzonych struktur jak również słaba decentralizacja finansów państwa sprawiają, że samorządy nie kwapią się do tworzenia Powiatowych Strategiach Rozwiązywania Problemów Społecznych, które nakreślałyby lokalną politykę społeczną. Badania przeprowadzone w naszym kraju pokazują na poważne nasilenie zagrożenia państwa zjawiskiem korupcji. Jest to sygnalizowane zarówno w raporcie NIK (marzec 2000 roku), Banku Światowego, jak i w badaniach opinii publicznej przeprowadzonych przez Transparency International. Jednym z dziesięciu obszarów najbardziej korupcjogennych jest funkcjonowanie tzw. funduszy celowych do których należy Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Poszukując przyczyn należy wskazać dwie podstawowe. Pierwszą jest brak pełnej decentralizacji państwa, którą wprawdzie zadekretowano w ustawach wprowadzających cztery podstawowe reformy, ale ograniczyła się ona do decentralizacji politycznej i administracyjnej bez faktycznej decentralizacji finansowej (większość pieniędzy pozostała "naznaczona" uniemożliwiając władzom samorządowym na autonomiczne kształtowanie polityki społecznej i gospodarczej). Drugą, ściśle powiązaną z pierwszą, jest biurokratyzacja i instytucjonalizacja państwa (zarówno na szczeblu rządowym jak i samorządowym). Warto się zastanowić nad czynnikami jakie mogą doprowadzić do przełamania niekorzystnych trendów w zakresie kształtowania i realizowania polityki społecznej obejmującej osoby niepełnosprawne. Badania przeprowadzone przez Auleytnera (1994 str. 150-151) w roku 1993 wśród posłów na temat roli państwa w procesie transformacji wskazały, że ich zdaniem państwo:     * nie realizuje idei dobra ogólnego,     * nie reprezentuje opcji na rzecz ubogich,     * nie wyzwala skutecznie inicjatyw obywatelskich,     * nieumiejętnie rozwiązuje zjawisko patologii,     * nieskutecznie interweniuje w życie społeczno-gospodarcze,     * nie posiada wyraźnej koncepcji rozwoju społeczeństwa obywatelskiego Opinie posłów na temat państwa jako podmiotu świadczą zdaniem tego autora o tym, że władze nie posiadała w tamtym czasie akceptowanej społecznie wizji rozwoju i wynikającej z niej długofalowej polityki społecznej państwa sprzyjającej awansowi indywidualnej osoby w tym także niepełnosprawnej. I. Indywidualny rozwój osoby niepełnosprawnej jako priorytet Jeśli spojrzeć na politykę społeczną ogólnie to ma ona za zadanie wprowadzać rozwiązania innowacyjne z uwzględnieniem wymogów dobra wspólnego. Z jednej strony ma przyczyniać się do stwarzania maksymalnych możliwości rozwoju integralnego jednostek, z drugiej zaś - do uczestnictwa jednostki, rodziny, ruchów i organizacji pozarządowych w sprawowaniu władzy poprzez ich udział w różnych forach i wspólnotach. Odpowiada ona za ukształtowanie warunków zapewniających integralny rozwój osoby w wolnym porządku społecznym (równowaga między wzrostem gospodarczym, społecznym a inicjatywą i wolnością osobistą). Jednocześnie uczy, jak bezpośrednio lub pośrednio wpływać na struktury społeczne (zob. Dylus 1997). Efektem dobrej polityki społecznej jest aktywne włączanie się liderów rządowej, samorządowej i pozarządowej sfery w tworzenie, realizowanie i monitorowanie strategii rozwoju lokalnego, powiatowego, regionalnego, narodowego oraz globalnego (zob. Zagrożenia i szanse polityki społecznej w Polsce w okresie transformacji. 1993). Z perspektywy zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego chodzi o takie analizy i kształtowanie warunków, które sprzyja opartemu na wolności osoby zaspakajaniu potrzeb w zakresie: wychowania i edukacji, pracy i zatrudnienia, pomocy społecznej i pracy socjalnej, profilaktyki zdrowotnej i radzenia sobie w sytuacji choroby, kultury i rozwoju duchowego. Sama osoba w tym także niepełnosprawna dostrzega mechanizmy, które umożliwią jej włączenie się we współtworzenie, realizowanie i monitorowanie polityki społecznej zarówno na poziomie lokalnym jak i wyższym. W tak rozumianej polityce społecznej akcent pada na grupy marginalizowane społecznie (m.in. na skutek niepełnosprawności, patologii społecznej) ale dokonuje się to poprzez wskazanie warunków sprzyjających ich ponownemu włączeniu się w nurt życia społecznego i gospodarczego (m.in. wskazanie warunków sprzyjających rehabilitacji społecznej i zawodowej). Jednocześnie dobra polityka społeczna wskazuje mechanizmy kształtujące równowagę pomiędzy trzema sektorami nowoczesnego państwa, którymi są administracja publiczna, społeczeństwo obywatelskie i sfera biznesu. Akcentuje się przy tym rolę samopomocy i organizacji pozarządowych w kształtowaniu równowagi pomiędzy tymi trzema filarami. W trakcie konferencji zatytułowanej. Pomocniczość państwa - podmiotowość osoby: o nowy model prowadzenia działań społecznych wobec osób niepełnosprawnych (rok 1996) dr Williama B. Kiernana (1997, 1998), dyrektora Institute for Community Inclusion, wypowiedział znamienne słowa: "Osoby niepełnosprawne w pojedynkę - jak pokazują doświadczenia z poprzednich lat - nie sąw stanie walczyć o równość swoich praw. Szczególnie jest to widoczne, gdy analizujemy dostępność pracy, kształcenia, mieszkania, możliwość wypoczynku i uczestniczenie w życiu lokalnej społeczności przez te osoby. To odpowiednio planowana i realizowana polityka społeczna państwa wobec osób niepełnosprawnych jest tym, co ostatecznie rozsądza o możliwościach ich pełnego uczestniczenia w życiu społecznym (za Kiernan: Bradley & Knoll, 1990; Ramsing, Rhodes, Sandow, Mank, 1992; Zirpoli, Hancocx, Weick & Skarnulis, 1989). Wprowadzony w Polsce równolegle do przeprowadzanych reform system orzecznictwa o stopniach niepełnosprawności społecznej daje szansę i narzędzie kreowania polityki społecznej z punktu widzenia aspiracji, celów i marzeń indywidualnej osoby niepełnosprawnej. Jak stwierdza Kiernan (1998): W Stanach Zjednoczonych "... możemy obserwować ewolucję od systemu, w którym lekarz był osobą decydującą o kształcie otrzymywanych przez osobę świadczeń, poprzez powstawanie zespołów specjalistów decydujących o tym komu i ile pomocy udzielamy, do sytuacji, w której to sam zainteresowany, czyli osoba niepełnosprawna, decyduje o tym kiedy i ile wsparcia potrzebuje w swoim życiu (społecznym (za Kiernan: Butterworth, Hagner, Heikkinen, Faris, DeMello & McDonough, 1993; Mount, 1992; O'Brien, 1987). Podobnie jak w ewolucji sposobu udzielania wsparcia osobom niepełnosprawnym tak i tutaj w ewolucji systemu decydowania i kontroli na pełne decydowanie osoby niepełnosprawnej o kształcie otrzymywanego przez nią wsparcia musimy jeszcze poczekać". Zgodnie z Ustawą(1998) w orzeczeniu zespołu, poza ustaleniem stopnia niepełnosprawności, powinny być zawarte wskazania dotyczące w szczególności: 1)szkolenia, w tym specjalistycznego,2)odpowiedniego zatrudnienia uwzględniającego psychofizyczne możliwości danej osoby,3)korzystania z rehabilitacji ze wskazaniem form odpowiednich do potrzeb i możliwości, z wyłączeniem turnusów rehabilitacyjnych,4)korzystania z systemu pomocy społecznej,5)konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze,6)uczestnictwa w terapii zajęciowej,7)korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych i opiekuńczych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki. Warto zastanowić się nad zmianą strategii orzecznictwa, która w większej mierze powinna z jednej strony odzwierciedlać aspiracje marzenia osoby niepełnosprawnej, jej otoczenia, tych którzy tworzą jej wsparcie społeczne. W tej części wypracowywania orzeczenia powinna uczestniczyć sama osoba niepełnosprawna i jej najbliżsi. Z drugiej zaś strony orzecznictwo to winno być budowane na dobrych Powiatowych Strategiach Rozwiązywania Problemów Społecznych, bo tylko takie strategie pozwalają dostrzec szanse jakie stoją przed osobą niepełnosprawną i tylko one zapewnią skuteczne zrealizowanie zaleceń i wskazań jakie są zawarte w orzeczeniu. Jednym ze sposobów budowania wspólnoty i społeczności lokalnej a zarazem procesem poprzez który osoby z niepełnosprawnością włączają się w jej nurt jest Całościowe Planowanie Życia (Juros 1997a, 1999). Jest to proces wspierania osobistej wizji tego kim jednostka chciałaby być i co chciałaby robić w społeczności lokalnej. Jak stwierdza Kiernan (1998): "Optymizmem napawa fakt, że w wielu przypadkach gdzie zastosowano procedurę Całościowego planowania życia jako sposób na planowanie pomocy skoncentrowano się na zainteresowaniach i marzeniach osoby niepełnosprawnej a nie na jej defektach i ograniczeniach dokumentując jednocześnie że wspomniana ewolucja jest możliwa" (Butterworth, et. al., 1993). W procesie tym ujawnia się siła prostej, naturalnej, spontanicznej troski, która jest możliwa kiedy jedna osoba poświęci trochę czasu i energii w zaangażowanie się w życie innej osoby. Całościowe Planowanie Życia:     * Koncentruje się na posiadaniu kontroli przez osobę     * Podkreśla osobiste wybory, talenty i marzenia (a nie potrzeby/ograniczenia)     * Angażuje rodzinę i przyjaciół do głównych ról w planowaniu i kolejnych etapach działania     * Koncentruje się na natychmiastowych zmianach w stylu życia     * Nie zastępuje tradycyjnej rehabilitacji     * Jest jednocześnie procesem i wynikiem CPŻ jest szerszy w swoich możliwościach aniżeli Warsztat Terapii Zajęciowej (WTZ), Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ), Zakład Pracy Chronionej (ZPCh) i nie jest ograniczony przez misję jaką narzucają określone przepisy, regulacje i środki przypisane do ich realizacji. Cele CPŻ mogą być realizowane przez te instytucje. Ale czasami cele mogą w sposób oczywisty nie zgadzać się z ich możliwościami i priorytetami (por. Butterworth i inni 1993 str. 33). W swojej istocie CPŻ jest interakcyjnym procesem nie produktem. Żaden oficjalny dokument nie jest tworzony, a rezultaty prawnie nie mogą nikogo zmusić do czegokolwiek. Sukces procesu jest uzależniony od plastyczności i twórczości osób zaangażowanych w życie osoby niepełnosprawnej. Są to osoby, które troszczą się o nią, w tym rodzina, przyjaciele, osoby bliskie w społeczności, nauczyciele i inni profesjonaliści. Relację pomiędzy wsparciem instytucjonalnym jakie gwarantuje WTZ, ZAZ, ZPCh a tym co oferuje rozszerzona sieć zasobów zaangażowana dzięki CPŻ obrazuje poniższy schemat (rys. 1 - Institute for Community Inclusion za: Juros 1977a): Decyzje dotyczące tego gdzie i od kogo uzyskiwać usługi, jaki stopień kontroli osoba pragnie posiadać nad dostarczanymi usługami, jakie są upragnione rezultaty świadczonej pomocy bazują w tym wypadku na całkowicie osobistych wartościach i przekonaniach osoby (Nogueira 1999). Patrząc kategoriami włączenia osoby z niepełnosprawnością w życie społeczności CPŻ jest procesem pełnego i naturalnego wsparcia. Indywidualny program tworzony w instytucjach umożliwiających rehabilitację zawodową i zatrudniających osoby niepełnosprawne może być elementem CPŻ ale nigdy nie może go ograniczać. CPŻ realizowany dla jednej osoby ma moc budowania wspólnoty, a tym samym społeczności lokalnej. Jedna z wersji tego procesu realizowana przez zespół Beth Mount (Ducharne i inni 1994) została nazwana "Siła jednej świecy". Tłumacząc to określenie stwierdzono, że; "Gdy jedna świeca (dar jakim jest jedna osoba) zapala (uzdalnia, stymuluje) inną, to zwiększa się płomień". Sześć kroków poprzez które dochodzi do pełnego włączenia osoby z niepełnosprawnością w społeczność to jednocześnie proces tworzenia wspólnoty na poziomie lokalnym. Kroki te są następujące (Ducharne i inni 1994):     * krok 1 koncentrowanie się na talentach i zdolnościach;     * krok 2 pytanie osoby lub rodziny, pragnącej realizować program, o wizję lub marzenia odnośnie przyszłości;     * krok 3 rozwijanie kręgu wsparcia, którego członkowie dążą razem do wizji poprzez identyfikowanie i analizowanie wyzwań i możliwości oraz pracują nad strategiami, które pozwolą przekroczyć ograniczenia;     * krok 4 osiągnięcie kontaktu lub budowanie mostów, co jest ciągłym procesem podążania z osobą lub rodziną do serca życia społeczności by dotrzeć do miejsc, grup, organizacji, z którymi chcą być oni związani;     * krok 5 uświadomienie, że rozpoczęcie czegoś małego jest wspaniałe (każda świeca jest ważna), dlatego należy ośmielić każdą osobę do dzielenia się swoimi talentami, niezależnie od tego jak małe w ich mniemaniu one są;     * krok 6 to zmiana systemu - możemy uczestniczyć (nawet na naszej małej drodze) w wysiłku zmiany władzy i jakiegoś systemu by móc kontynuować wyprawę realizującą wizję. Z doświadczenia CPŻ bowiem zrodziły się słowa: "Chociaż marzenia zostały zmienione przez rzeczywistość lecz także marzenia zmieniły rzeczywistość" (tamże str. 360). Jeśli więc rehabilitacja zawodowa realizowana w WTZ, ZAZ, ZPCh zgodnie z opracowanym dla osoby indywidualnym programem (IP) ma doprowadzić do rozwoju ogólnego osoby i jej integracji w społeczności, musi być ona wsparta jakąś formą CPŻ. Także na otwartym rynku pracy takie wsparcie osoby z niepełnosprawnością jest pożądane. Bowiem jak stwierdza Nadler (1993) osobista przemiana jako warunek pełnej integracji osoby niepełnosprawnej w społeczności angażuje całą osobę oraz świat ją otaczający. Jednocześnie musi ona spowodować reakcję podstawowych grup (rodziny, grupy odniesienia, społeczności lokalnej) na przemianę osobista. Osobista przemiana nie zachodzi w pustce, a jej podjecie i podtrzymanie zależy od reakcji podstawowych grup. Jak wskazują doświadczenia, nawet umiejscowienie WTZ w konkretnej gminie, ze względu na diagnozę środowiskową(obszerna ankieta przeprowadzona w kilkudziesięciu rodzinach), przekonywanie rodzin o pożytkach płynących dla niej z uczestnictwa jej członka w WTZ skończyły się fiaskiem. Rodziny te broniły swojego status quo. Jeśli więc indywidualny program (IP) WTZ, ZAZ, ZPCh ma doprowadzić do włączenia osoby w społeczność lokalną, to musi być on wsparty działaniami na gruncie społeczności lokalnej tworzącymi klimat do takiego włączenia. W przeciwnym wypadku WTZ, ZAZ, ZPCh ale także inne formy pomocy instytucjonalnej, będą zagrożone niebezpieczeństwem "posiadania osób niepełnosprawnych", całkowicie podporządkowującymi sobie osobę poprzez izolujące usytuowanie ośrodków, ograniczające wolność regulaminy, hierarchiczną strukturę organizacyjną, uspołecznienie w kierunku uległości, bierności i zależności (Błeszyńska 1996). W tworzonych usługach dla osób z niepełnosprawnością odchodzi się od tworzenia "udogodnień" (często instytucjonalnych) na rzecz podejmowania działań wspierających włączenie osoby w społeczność. Zaobserwowano poważne trudności w transferowaniu jednego systemu w drugi. Instytucje chroniące osobę, takie jak WTZ, ZAZ, ZPCh jeśli chcą podjąć się takich zmian, są postawione przed koniecznością stworzenia życzliwego kontekstu dla zmian (Magis-Agosta 1994 str. 255-6). II. System środowiskowego wsparcia osób niepełnosprawnych w samodzielnej egzystencji: szanse i zagrożenia powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych. System środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji jest rozumiany zgodnie z ustawą jako: "... korzystanie z usług socjalnych i opiekuńczych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki". W samym sformułowaniu zawarta jest do pewnego stopnia antyteza. Jeśli bowiem korzystam z pomocy instytucji to w dużej mierze, jak pokazuje praktyka, jestem niesamodzielny (taki jestem potrzebny instytucjom by mogły mi świadczyć pomoc). A i instytucje ze swej natury nie są zainteresowane budowaniem środowiskowego systemu wspierającego moją samodzielność bo przecież koszty wsparcia środowiskowego są znacznie niższe aniżeli świadczenia jakie przewidziane są na wysoko specjalistyczną pomoc instytucjonalną. Badania wskazują, że koszty instytucjonalnej pomocy dla 1 osoby wystarczają na zorganizowanie pomocy 25 osobom żyjącym w środowisku. Środowiskowe wsparcie wymaga dla swojego zaistnienia, jak pokazuje to ta sama definicja ustawowa, systemu oraz sieci powiązań pomiędzy instytucjami, organizacjami i ludźmi. System ten ma tworzyć Powiatowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych. Na samą zaś strategię, po pierwsze, w systemie pomocy społecznej brak jest pieniędzy i oparcia instytucjonalnego i organizacyjnego. Po drugie by była to faktyczna strategia rozwiązywania problemów społecznych, wymaga ona spojrzenia ponadresortowego i ścisłego współdziałania oświaty, kultury, struktur zdrowia, pomocy społecznej, bezpieczeństwa (m.in. policja), kościoła w działaniach na rzecz konkretnej osoby. Na dzisiaj ta współpraca jest ułomna i raczej jest to konflikt interesów, który sprowadza się do poszerzania kompetencji i walka o idący za tym pieniądza. Podobnie jak w przypadku Programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczenstwem lokalnej (1993) powiatowa strategia wymaga wyasygnowania swoich własnych środków oraz podjęcia działań organizacyjnych, które w konsekwencji maja doprowadzać w poszczególnych instytucjach do sammograniczania własnych kompetencji w zakresie całościowego planowania. W dniu dzisiejszym mamy do czynienia z paradoksalną sytuacją, że każda instytucja pretenduje do tego by posiadać własną strategię rozwoju oraz indywidualny plan pomocy, indywidualny plan nauczania, indywidualny plan rehabilitacji. Rzadko która jednak strategia zawiera rzetelne odniesienia do strategii wyższego i niższego rzędu (narodowa strategia jest budowana na tradycyjnym systemie sprawozdawczości - GUS, który odzwierciedla myślenie instytucjonalne kreowane centralnie przez dotychczasowy system resortowy, natomiast gminy i powiaty mają kłopoty w uzyskaniu danych z narodowej, regionalnej strategii). Natomiast tzw. indywidualne plany pracy z osobą odzwierciedlają myślenie kategoriami oferty instytucji, w nikłym natomiast stopniu wychodzą z punktu widzenia osoby, jej rodziny, ich aspiracji, marzeń, celów ogólnie mówiąc całościowego planowania życia osoby niepełnosprawnej. Obecnie potrzebujemy pewnych paradygmatów, które pozwolą nam skutecznie działać z jednej strony by pomóc indywidualnym osobom rozwiązywać ich problemy, z drugiej zaś by dać im szansę rozwijania się w poznawaniu rzeczywistości, w przyjaźni i miłości, w zakresie możliwości działania i wolności oraz rozwoju duchowego i religijnego. Barker definiuje paradygmat jako zbiór reguł i regulacji (pisanych i niepisanych), które ustalają lub definiują granice oraz które mówią jak działać w ich obrębie by osiągnąć sukces. Wyróżnia, ze względu na rozwiązywany problem i czas, trzy poziomy w żywocie paradygmatu: · Pierwszy poziom - ludzie są przekonani, że mogą mieć nowy model dla rozwiązywania pewnych zadawnionych problemów. Istnieją pewne wzorce i pilotażowe projekty. Nie tyle rozwiązują one całościowo problem ani też nie mają one ściśle ustalonych reguł na tym poziomie. Jednak ustalają ramy i sposób w jaki one mają działać. · Drugi poziom - w większym stopniu rozwiązuje problemy. Demonstracyjne programy są w centrum; określone zasady finansowania stają się podstawową alokacją. Ten poziom pokazuje, że to ludzie ustalają zasady i robią dobry użytek z precyzyjnego zharmonizowania działań. · Trzeci poziom - rozwiązywanie problemów traci swoją ostrość. Trudne i niepodatne na dotychczasowe próby problemy pozostają. Żadne działania i wysiłki w zakresie precyzyjnego zharmonizowania nie pozwalają rozwiązać problemów. Jeśli nie dostrzegano tego wcześniej staje się całkiem oczywiste, że potrzeba nowego podejścia. Jeśli chodzi o to jak problemy mają być rozwiązywane zwraca się szczególną uwagę, żeby indywidualne wsparcie osoby i rodziny było integralną częścią tego nowego podejścia. Tezy: Podstawą działań jest budowanie współpracy (nie tylko uzgodnienia):    1. Zasadniczą rolę odgrywają liderzy.    2. Krytycznym punktem staje się zaangażowanie liderów.    3. Kwestie każdej ze stron są przedmiotem troski.    4. Wspólne rozwiązywanie problemów jako przeciwieństwo oportunizmu i własnej korzyści.    5. Konflikt winien być rozwiązywany i zarządzany a nie unikany Pomimo jasnego programowego i ekonomicznego sensu paradygmatu wsparcia, większość systemów pomocy osobom niepełnosprawnym jest złapana w potrzask bieżących paradygmatów, całość niewielkich ich środków wydawanych na osoby niepełnosprawne jest zaangażowane w aktualną sieć instytucji świadczących usługi, które są częścią tego co jest określane terminem usługi podstawowe (przydział świadczeń - base allocation). Zarówno administracja rządowa jak i samorządowa, świadczeniodawcy jak i klienci stają przed potencjalnym ryzykiem i stratami związanymi z wprowadzaniem nowego paradygmatu. Aby więc otworzyć drzwi paradygmatu wsparcia należy otworzyć się na ich problemy. Planowanie oparte na współpracy i negocjowanie pozwalają dobrze odpowiedzieć na ich troski. Wspólne rozwiązywanie problemów może zredukować spostrzegane ryzyko i niepewność do takiego poziomu na którym politycy rządowi i lokalni, urzędnicy, dostarczyciele usług i klienci mogą znaleźć możliwe sposoby dokonania zmian. Co więcej włączając duży krąg nie wspieranych klientów i ich rodzin w proces może dostarczyć politycznej siły potrzebnej do poprowadzenia procesu zmian. Wnioski wyciągnięte z doświadczeń związanych z wprowadzaniem paradygmatu:    1. Liderzy/ są niezbędni i mogą wywodzić się praktycznie z najprzeróżniejszych środowisk.    2. Kluczową sprawą jest budowanie zaangażowanej współpracy na rzecz towarzyszenia w procesie zmiany we wczesnym oraz trudniejszych etapach.    3. W inicjatywie opartej na współpracy problemy każdego muszą wzbudzać zainteresowanie.    4. W dochodzeniu do rozwiązań wspólne rozpracowanie problemów, a nie tylko wzięcie pod uwagę odrębnych pozycji, jest konieczne w przekraczaniu nie dających się pogodzić stanowiskach.    5. Konflikt winien być rozwiązywany i zarządzany a nie unikany.    6. Poziom zaangażowania osób w rozwiązania zmienionego systemu, proponowanych lub planowanych, ściśle koresponduje z poziomem ich wcześniejszego włączenia w ten proces. III. Współpraca wspierająca liderów organizacji pozarządowych, środowiska naukowe oraz przedstawicieli polityki i administracji w tworzeniu rzecznictwa interesów w dziedzinie polityki społecznej dotyczącej osób niepełnosprawnych. Aktualna sytuacja: I. Pozytywy:    1. Decentralizacja Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych    2. Stworzenie struktur wsparcia na poziomie powiatowym: Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie    3. Wynikłe z badań Ostrowskiej, Sikorskiej i Gąciarz (2001) diagnozy sytuacji życiowej osób niepełnosprawnych oraz proponowane kierunki niezbędnych rozwiązań - jak wskazują te autorki aktualna sytuacja wymaga redefinicji celów polityki społecznej i poszukiwania bardziej zdywersyfikowanych instrumentów jej realizacji.    4. Przygotowane przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Kompendium rozwiązań systemowych w państwach członkowskich Unii Europejskiej w zakresie wyrównywania szans osób niepełnosprawnych - Warszawa, listopad 2000 r.    5. Przygotowana procedura przez prof. Z. Woźniaka Strategie, procedury i metody wspomagania decyzji służących budowaniu programów polityki społecznej - wdrażana obecnie pilotażowo przez władze Poznania    6. powstanie Wspólnoty Roboczej Związków Organizacji Socjalnych z aktualnie regularnie spotykającym się Zespołem ds. Osób Niepełnosprawnych    7. Podjęcie prac parlamentarnych nad Ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie - jako swoistego otwarcia na partnerstwo II. Negatywy:    1. Brak zamierzonej strategii komunikacji (przenoszenie nie tylko informacji od władz do udziałowców ale również program zabiegania o poglądy tychże udziałowców)    2. Brak mechanizmu egzekwowania zapisów ustawowych dotyczących obowiązku tworzenia i uchwalania Powiatowych Strategii rozwiązywania Problemów Społecznych zarówno przez obywatela jak i przez organa kontroli    3. Brak uzgodnień międzyresortowych: przykładem może być Domino - Program Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych - Modelowy program działań na rzecz osób niepełnosprawnych w samorządzie, który chodź zakładał myśleniem kategoriami planowania strategicznego został uruchomiony w powiatach, które w większości nie posiadały nawet zalążków Powiatowych Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. Jeśli zważyć, że większość działań w stosunku do osób niepełnosprawnych jest podejmowana i koordynowana przez PCPR a PSRPS także spoczywają na barkach tychże pracowników, uruchomienie programu Domino w powiatach, które nie podjęły trudu tworzenia PSRPS jest podważeniem autorytetu prawa i marnotrawstwem pieniędzy publicznych    4. W rezultacie słabego zaangażowania się osób niepełnosprawnych i ich organizacji, grup konsultacyjnych, związków zawodowych, stowarzyszeń pracodawców i Ministerstwa Finansów to przedsiębiorcy, którzy najwięcej korzystają z obecnego systemu, wydają się kontrolować proces rozwoju polityki (Hoopengadner - grudzień 2000 Raport Banku Światowego grudzień 2000) Jeżeli myślimy o budowaniu lokalnego systemu działań opiekuńczo-pomocowych na rzecz osób niepełnosprawnych to musimy być świadomi konieczności sprawnego planowania, na każdym z poziomów i realizacji działań wobec osób niepełnosprawnych na poziomie lokalnym. System, który jest realizowany lokalnie, monitorowany regionalnie i koordynowany centralnie umożliwia stałe podnoszenie kwalifikacji pracowników poprzez szkolenia, wprowadzanie nowych rozwiązań coraz pełniej odpowiadających potrzebom osób niepełnosprawnych poprzez programy innowacyjne, pilotażowe realizowane zarówno na poziomie regionalnym jak i lokalnym, podejmowanie działań o charakterze opiekuńczo- pomocowym przez sektor pozarządowy i osoby prywatne, taką organizację działań pomocowych wobec osoby niepełnosprawnej aby mogła ona realizować swoje marzenia i zainteresowania (wykorzystując podejście prezentowane w całościowym planowaniu życia). Rolą rządu w mniejszym stopniu będzie więc prowadzenia działań pomocowych, a w większym regulowanie i monitorowanie ich oraz promocja podejść innowacyjnych. Organizacje pozarządowe mogą najwięcej zdziałać organizując i prowadząc działania innowacyjne oraz budując system rzecznictwa interesów osób niepełnosprawnych dbający o to aby ich potrzeby były zaspokojone. Powodzenie prezentowanego powyżej systemu jest wprost związane z poziomem współpracy i zaufania między poszczególnym, tworzącymi go podmiotami; z jasnością i czytelnością ról jakie każdy z nich ma do spełnienia oraz od umiejętności respektowania wartości w realizacji wspólnych celów. Nakreślenie panoramy zagadnień: Jeżeli myślimy o wprowadzeniu opisanego systemu powinniśmy działać według następujących kroków:    1. skoordynowane planowanie na każdym z poziomów,    2. konsolidacja funduszy lub co najmniej połączenie finansów pochodzących z różnych ministerstw,    3. finansowanie projektów realizowanych lokalnie, które odzwierciedlają dążenie do włączenia osób niepełnosprawnych w społeczność i postrzeganie ich jako wartościowych członków,    4. rozpoznanie i zabezpieczenie potrzeb szkoleniowych personelu (administratorów, profesjonalistów, opiekunów) oraz pomocy metodycznej tak aby uzyskać bardziej efektywne działanie,    5. zwiększenie możliwości kontrolowania i oceny prowadzonych działań stosując analizę jakości uzyskiwanych rezultatów (komponenty jakości życia: poszanowanie wolności, godności osoby, możliwość decydowania, uczestniczenia w życiu społeczności, wchodzenia w relacje z innymi, rozwoju, osiągnięć, poczucia zadowolenia - zdrowia, bezpieczeństwa, zaufania),    6. zdolność do popierania badań prowadzących do wypracowania doskonalszych sposobów wspierania osób niepełnosprawnych żyjących w społeczności (w obszarze pracy, szkoły, uczestnictwa w życiu społecznym, wypoczynku i zdrowiu),    7. zaangażowanie wszystkich podmiotów danej społeczności w budowaniu wsparcia dla osoby niepełnosprawnej (pracodawcy powinni być zaangażowani w budowanie systemu wspieranego zatrudnienia; sąsiedzi w planowanie zaangażowanie w życie społeczne i wypoczynek). Analiza szczegółowa i wyłonienie grup problemowych To zadanie może być kontynuowane w oparciu o:     * działający Zespół ds. Osób niepełnosprawnych (aktualnie po czterech ogólnopolskich spotkaniach)     * umowę jaką zawarł WRZOS z Caritasem Polska, Diakonią, Polskim Czerwonym Krzyżem i głównymi ogólnopolskimi stowarzyszeniami na rzecz osób niepełnosprawnych (PZN, PZG, PSOUU) odnośnie współpracy na rzecz kształtowania polityki społecznej w Polsce (umowa jest otwarta na innych partnerów społecznych)     * oraz powołany z inicjatywy Rzecznika Praw Obywatelskich Ruch na Rzecz Wychodzenia z Bezradności Auleytner J. (1994). Polityka społeczna. Pomiędzy ideą a działaniem. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Ashbaugh J. W. (1994). Removing the Barriers to Supported Service Arrangements Through Collaborative Planning. In: V. J. Bradley, J. W. Ashbaugh, B. C. Blaney (Eds). Creating Individual Supports for People with Developmental Disabilities: A Mandate for Change at Many Levels. Baltimore: Brookes Pp. 389-402. Błeszyńska K. (1996). Niepełnosprawność jako czynnik kształtujący usytuowanie jednostki w życiu zbiorowości społecznej. "Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej" nr 2 (148) str. 9-17. Butterworth, J., Hagner, D., Heikkinen, B., Faris, S., DeMello, S., McDonough, K. (1993). Whole Life Planning. A Guide for Organizers and Facilitators. Boston: Institute for Community Inclusion (UAP) Childrens Hospital i University of Massachusetts. Dylus A. (1997). Zmienność i ciągłość: Polskie transformacje ustrojowe w horyzoncie etycznym. Warszawa: Centrum im. A. Smitha & Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej. Ducharme G., Beeman P., De Maresse R., Ludlum C. (1994). Building Community One Person at a Time: One Candle Power. In: V. J. Bradley, J. W. Ashbaugh, B. C. Blaney (Eds). Creating Individual Supports for People with Developmental Disabilities: A Mandate for Change at Many Levels. Baltimore: Brookes pp. 347-360. Hoopengadner T. (2000). Niepełnosprawność a praca w Polsce. Departament Rozwoju Zasobów Ludzkich - Region Europy i Azji Centralnej - Bank Światowy - grudzień 2000. Juros A. (1997a). Całościowe Planowanie Życia (CPŻ) jako metoda przekraczania trudnych sytuacji przez osoby z niepełnosprawnością. W: A. Juros, W. Otrębski (red.). Integracja osób niepełnosprawnych w społeczności lokalnej. Lublin: FŚCEDS str. 133-159. Juros A. (1997b). Poczucie jakości życia osób z niepełnosprawnością. W: A. Juros, W. Otrębski (red.). Integracja osób niepełnosprawnych w społeczności lokalnej. Lublin: FŚCEDS str. 297-309. Juros A. (1999). Rola i zadania społeczności lokalnej we wspieraniu aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. W: W. Otrębski (red.). System wsparcia aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Fundacja "Między nami" - FŚCEDS. Lublin. str. 137-147. Kiernan W. E. (1998). Zatrudnienie osób niepełnosprawnych a polityka społeczna państwa. LOS- Czasopismo Samopomocy Społecznej Nr 2(25) str. 20-23. Magis-Agosta K. (1994). Organizational Transformations: Moving from Facilities to Community Inclusive Employment. In: V. J. Bradley, J. W. Ashbaugh, B. C. Blaney (Eds). Creating Individual Supports for People with Developmental Disabilities: A Mandate for Change at Many Levels. Baltimore: Brookes pp. 255-269. Nadler A. (1993). Deviance in Primary Groups: The Social Negotiation of Personal Change. "European Review of Social Psychology", (4) 187-222. Nogueira C. (1999). Client-centred offers. W: A. Poncet i P. Weingärtner (red.). Organisations, Initiatives and Services in the Social Field - an Engine for Social Policy in Europe: Documentation. International Conference under the auspices of the German EU Presidency 19th to 21st May 1999 Aachen. Berlin: Federal Ministry for Family Affairs, Senior Citizens, Women and Youth str. 84-87. Osoby niepełnosprawne w środowisku lokalnym. Wyrównywanie szans. (1999). Pod red. Barbary Szczepankowskiej i Jerzego Mikulskiego. Warszawa; Centrum Badawczo-Rozwojowe Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Ostrowska A. (1994). Niepełnosprawni w społeczeństwie. Postawy społeczeństwa polskiego wobec ludzi niepełnosprawnych. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. Programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem lokalnej (1993). Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej - Pełnomocnik do Spraw Osób Niepełnosprawnych. Racino J. A. (1994). Creating Change in States, Agencies, and Communities. In: V. J. Bradley, J. W. Ashbaugh, B. C. Blaney (Eds). Creating Individual Supports for People with Developmental Disabilities: A Mandate for Change at Many Levels. Baltimore: Brookes pp. 171-196. Schalock R. J. (1997) Quality of Life. Application to Persons with Disabilities. Vol. II. New York: AAMR. Ustawa z 9 maja 1991 o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz.U. z dnia 1 czerwca 1991). Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. (Dz. U. z dnia 9 października 1997 r.) Dz.U.97.123.776- tekst: ost.zm. 1998-08-17 Dz.U.98.106.668 Zagrożenia i szanse polityki społecznej w Polsce w okresie transformacji. (1993). Pod red. Mirosława Księżopolskiego i Jolanty Supińskiej. Fundacja im. Friedriecha Eberta. Ekspertyza opracowana na zlecenie WRZOS

Warsztaty terapii zajęciowej - stan i perspektywy

Celem publikacji jest diagnoza realnej pozycji warsztatów rehabilitacji zawodowej w systemie rehabilitacji społecznej i zawodowej jaki funkcjonuje w Polsce od 1991 roku. Szczególna uwaga poświęcona jest aktualnym relacjom między stanem systemu, a zasadami jego finansowania. Opracowanie zakończone jest propozycjami, których ewentualna dyskusja może być impulsem do analizy stanu i możliwości poprawy w kategoriach rozwiązań systemowych.

Współcześnie przyjmuje się, że do podstawowych form aktywności wspomagającej proces rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych zalicza się uczestnictwo osób niepełnosprawnych w warsztatach terapii zajęciowej.
Warsztat terapii zajęciowej (WTZ) definiowany jest jako wyodrębniona organizacyjnie i finansowo placówka, stwarzająca niepełnosprawnym, niezdolnym do podjęcia pracy, możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskiwania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia¹.
Uczestnikami mogą być osoby niepełnosprawne niezdolne do podjęcia pracy, które w orzeczeniu powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności uzyskały wskazanie uczestnictwa w terapii zajęciowej².
Pojęcie „osoba niezdolna do podjęcia pracy" funkcjonuje w orzecznictwie do celów zatrudnieniowych. Jest to osoba niepełnosprawna z naruszoną sprawnością organizmu w stopniu znacznym lub umiarkowanym ze wskazaniem „niezdolna do pracy"³.
Niezdolność do pracy identyfikowana jest również w orzecznictwie dla celów emerytalno-rentowych⁴:
· niezdolna do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu;
· całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy;
· częściowo niezdolna do pracy jest taka osoba, która zdolność do pracy, zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji, utraciła w stopniu znacznym.
Zgłoszenia osób niepełnosprawnych, które chcą uczestniczyć w warsztacie przyjmuje i zatwierdza jednostka zamierzająca utworzyć warsztat lub jednostka prowadząca warsztat.

Warsztaty terapii zajęciowej mogą być tworzone przez fundacje, stowarzyszenia lub przez inne podmioty⁵. Tworząc w 1991 r. zręby systemu zakładano, że głównym inicjatorem tworzenia WTZ będą zakłady pracy chronionej. Art. 23 ust.1 ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych⁶ stanowił, że zakład pracy chronionej tworzy, a inna jednostka organizacyjna może utworzyć, przy udziale wojewódzkiego ośrodka do spraw zatrudnienia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych warsztat terapii zajęciowej.
Warsztat nie jest placówką samodzielną, ale stanowi część większej struktury organizacyjnej wyposażonej w osobowość prawną lub posiadającej zdolność do czynności prawnych.
Koszty utworzenia, działalności i wynikające ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu są współfinansowane ze środków PFRON, ze środków samorządu terytorialnego (co najmniej 10 proc. tych kosztów) lub z innych źródeł. Zasada współfinansowania oznacza solidarne ponoszenie kosztów tworzenia i działania warsztatów przez jednostki samorządu terytorialnego szczebla powiatowego oraz Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
W momencie tworzenia warsztatu organizator musi dysponować obiektem lub lokalem przeznaczonym na warsztat (z tytułem prawnym na okres co najmniej 10 lat), ponosi koszty związane z przygotowaniem projektu oraz wnosi własne lub pozyskane środki na utworzenie warsztatu⁷. W pozostałych kosztach partycypuje PFRON, przy czym maksymalne dofinansowanie ze środków Funduszu kosztów tworzenia warsztatów terapii zajęciowej (od 2005 r.) wynosi 70 proc. tych kosztów⁸ oraz samorząd terytorialny (powiat)⁹.

Odnośnie finansowania kosztów działalności i kosztów wynikających ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu aktualne przepisy stanowią, że maksymalne dofinansowanie ze środków Funduszu nie może przekroczyć 90 proc. kosztów¹⁰ (do 2006 r. - 100 proc., w 2007 r. - 95 proc.), a samorząd terytorialny (powiat) ponosi co najmniej 10% tych kosztów¹¹.

Procedury tworzenia i funkcjonowania warsztatów terapii zajęciowej przewidują¹²:
1. Inicjator składa wniosek, w tym o dofinansowanie (ze środków PFRON) kosztów utworzenia (prace adaptacyjne, modernizacja lub rozbudowa, wyposażenie) i działalności warsztatu (co najmniej 20 kandydatów) do powiatowego centrum pomocy rodzinie (PCPR).
2. Wniosek podlega merytorycznej i formalnej ocenie przez zespół utworzony przez starostę w PCPR.
3. Powiat zawiera z jednostką zamierzającą utworzyć warsztat umowę określającą warunki i wysokość dofinansowania ze środków PFRON kosztów utworzenia i działalności warsztatu.
4. Wniosek o dofinansowanie ze środków PFRON kosztów wynikających ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu jednostka prowadząca warsztat może złożyć do PCPR po upływie 2 lat od dnia akceptacji przez powiat kosztów utworzenia warsztatu.

Warsztaty podlegają kontroli (co najmniej raz w roku) przeprowadzanej przez powiatowe centrum pomocy rodzinie.
Powiat na zadania realizowane przy wsparciu finansowym PFRON (w tym na dofinansowanie kosztów działalności i kosztów wynikających ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu) otrzymuje środki, których wysokość wynika z algorytmu.¹³

Tworząc w 1991 r. zręby systemu zakładano, że głównym inicjatorem tworzenia WTZ będą zakłady pracy chronionej. Art. 23 ust.1 ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych¹⁴ stanowił, że zakład pracy chronionej tworzy, a inna jednostka organizacyjna może utworzyć, przy udziale wojewódzkiego ośrodka do spraw zatrudnienia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych warsztat terapii zajęciowej. W 2008 r. struktura jednostek prowadzących warsztaty prezentowała się następująco¹⁵:
· organizacja pozarządowa - 65,3 proc.,
· samorząd terytorialny (gmina, powiat) - 10,4 proc.,
· jednostka organizacyjna pomocy społecznej - 7,6 proc.,
· organizacja wyznaniowa - 6,3 proc.,
· zakład pracy chronionej (zpch) - 5,2 proc.,
· placówka edukacyjna lub wychowawcza - 1,3 proc.,
· pracodawca otwartego rynku pracy - 0,9 proc.,
· placówka opieki zdrowotnej - 0,4 proc.,
· inny podmiot - 1,3 proc..

Z punktu widzenia polityki aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych można oceniać, że to zakłady pracy chronionej powinny być wiodącym organizatorem warsztatów. Związek lokalizacyjny, wspólna kadra służb medycznych i rehabilitacyjnych, a zwłaszcza możliwość bieżącej oceny możliwości zmiany formy rehabilitacji osoby niepełnosprawnej powinny wspierać takie oczekiwanie. Rzeczywistość jest zdecydowanie odmienna. Prowadzący zpch wykazują znikome zainteresowanie organizacją warsztatów. Racjonalnym wyjaśnieniem takiej sytuacji wydaje się wskazanie konfliktu strategii biznesowych realizowanych przez prowadzących zpch, będących w konflikcie z oczekiwanymi od organizatorów warsztatów strategiami społecznymi.

Z punktu widzenia oceny rozwiązań systemowych interesująca może być analiza dominującej formy organizatorów, czyli organizacji pozarządowych j i ich zainteresowań określonymi rodzajami niepełnosprawności. Spośród 386 organizacji pozarządowych będących w 2005 r. organizatorami warsztatów ich zainteresowanie rehabilitacją społeczną dla poszczególnych rodzajów niepełnosprawności prezentowało się następująco¹⁶:
· różne schorzenia i dysfunkcje - 44,8 proc.,
· upośledzenie umysłowe - 42,5 proc.,
· dysfunkcje narządów ruchu - 3,1 proc.,
· choroby psychiczne - 2,6 proc.,
· niewidomi i słabowidzący - 2,3 proc.,
· inne - 4,7 proc.
Pozytywnie należy postrzegać znaczący udział organizacji pozarządowych realizujących zadania na rzecz osób z upośledzeniem umysłowym czyli tych, dla których terapia w warsztatach jest szczególnie wskazana. Jednocześnie mając na względzie strukturę liczby osób niepełnosprawnych w różnych rodzajach niepełnosprawności, niepokojące jest małe zainteresowanie tworzeniem warsztatów, np. przez organizacje pracujące na rzecz osób niewidomych i słabowidzących.

W okresie ponad 20. lat ewolucji systemu rehabilitacji zawodowej i społecznej można zaobserwować utrwalające się zjawisko istotnego lokalnego zróżnicowania liczb poszczególnych podmiotów realizujących bezpośrednio procesy rehabilitacji. Zjawisko to można zaobserwować już na poziomie województw, a pogłębia się jeszcze bardziej na poziomie powiatów. Problem w równej mierze dotyczy zakładów pracy chronionej, zakładów aktywności zawodowej, jak i warsztatów terapii zajęciowej. Rys. 1 stanowi ilustrację tego zjawiska.

Rys. 1. Lokalizacja podmiotów rehabilitacji osób niepełnosprawnych w układzie wojewódzkim.

Biorąc pod uwagę istotnie zróżnicowanie liczby mieszkańców poszczególnych województw, a zatem również liczby osób niepełnosprawnych i potrzeb w zakresie rehabilitacji, bardziej obiektywnym wskaźnikiem wspomagającym ocenę sprawności systemu może być relacja między liczbą analizowanych podmiotów, a liczbą mieszkańców województw. Dane liczbowe zawiera tab. 1, a ilustracją graficzną jest rys. 2.

Tabela 1
Struktura zakładów pracy chronionej i warsztatów terapii zajęciowej w przekroju województw

Normal 0 21

Województwo (symbol)	Ludność ogółem (tys.) ^1)	Liczba powiatów (w tym miasta na prawach powiatu)^2)	WTZ ^3)	ZPCh ^4)	ZAZ ^3)	Relacje
												[2] / [5]	[2] / [6]
1	2	3	5	6
Dolnośląskie (DS)	2.878	29(3)	39	142	4	73,8	20,3
Kujawsko-pomorskie (KP)	2.070	23(4)	38	179	6	54,5	11,6
Lubelskie (LU)	2.152	24(4)	58	32	5	37,1	67,3
Lubuskie (LS)	1.011	14(2)	19	80	0	53,2	12,6
Łódzkie (LO)	2.534	24(3)	39	137	1	65,0	18,5
Małopolskie (MA)	3.310	22(3)	61	134	5	54,3	24,7
Mazowieckie (MZ)	5.243	42(5)	73	177	5	71,8	29,6
Opolskie (OP)	1.029	12(1)	15	22	2	68,6	46,8
Podkarpackie (PK)	2.104	25(4)	36	120	7	58,4	17,5
Podlaskie (PD)	1.188	17(3)	25	27	0	47,5	44,0
Pomorskie (PM)	2.240	20(4)	43	105	2	52,1	21,3
Śląskie (SL)	4.636	36(19)	53	198	10	87,5	23,4
Świętokrzyskie (SK)	1.266	14(1)	25	48	2	50,6	26,4
Warmińsko-mazurskie (WM)	1.427	21(2)	35	73	5	40,8	19,5
Wielkopolskie (WP)	3.419	35(4)	81	277	9	42,2	12,3
Zachodniopomorskie (ZP)	1.693	21(3)	27	46	2	62,7	36,8
POLSKA	38.200	379(65)	667	1.797	65	57,3	21,3

1) - Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011r. GUS; Warszawa 2011
2) - stan 1.I.2011r.
3) - Informacja Rządu Rzeczypospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych na rzecz realizacji uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych (druk sejmowy nr. 742 z dnia 12 września 2012 r.), stan XII. 2011 r.
4) - stan 31.XII.2011 r. na podst. informacji MPiPS

Rys. 2. Relacje między liczbą mieszkańców a liczbą WTZ i ZPCh funkcjonujących w 2011 r. na terenie województw.

Racjonalnym jest oczekiwanie, że przy optymalnych rozwiązaniach systemowych relacje między liczbą mieszkańców, a liczbą WTZ dla poszczególnych województw będą zbliżone. Rzeczywistość jest zdecydowanie odmienna. Przy wartości 57,3 tys. mieszkańców przypadających na jeden WTZ w skali kraju, w skrajnych przypadkach wskaźnik ten wynosi 87,5 tys. mieszkańców (woj. śląskie) oraz 40,8 tys. mieszkańców (woj. warmińsko-mazurskie). Oznacza to, że w tych przypadkach oferta rehabilitacji zajęciowej w woj. warmińsko-mazurskim jest ponad dwukrotnie większa, niż w woj. śląskim, przy równocześnie zbliżonym poziomie ofert w zakresie zatrudnienia chronionego. W przypadku zakładów pracy chronionej zróżnicowanie oferty w skali kraju jest jeszcze większe. Największe „nasycenie" zakładami pracy chronionej występuje w woj. wielkopolskim (12,3 tys. mieszkańców przypadających na jeden zpch), najmniejsze w woj. lubelskim (67,3 tys.) przy przeciętnej krajowej 21,3 tys. mieszkańców. Między skrajnymi wartościami różnica jest prawie 6-krotna. Analiza tych wartości i ich zróżnicowania powinny skłaniać do pogłębionych analiz wykraczających poza tematykę opracowania.

W 2005 r. w 10 powiatach miejskich było zorganizowane 6 i więcej WTZ (najwięcej w warszawskim - 15) na łączną liczbę 87 spośród 608 warsztatów w Polsce. Znaczy to, że w 2,6 proc. powiatów funkcjonowało 14,6 proc. warsztatów. Jednocześnie w 48 powiatach nie było ani jednego WTZ. W województwie dolnośląskim takich powiatów było 25 proc.¹⁷ Uwzględniając, że do 2011 r. liczba WTZ wzrosła nieznacznie do poziomu 667, można postawić tezę, obarczoną niewielkim błędem, że w zakresie radykalnych różnic w liczbie warsztatów przypadających na powiat, sytuacja nie uległa zmianie. Stanu tego nie da się wytłumaczyć tak zróżnicowanym poziomem potrzeb osób niepełnosprawnych.

Pierwsze warsztaty terapii zajęciowej powstały w 1992 r. w oparciu o ustawę o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych.¹⁸ W okresie 1992 r. do 2000 r. liczba aktywnych WTZ wzrosła od 8 do 358, co daje przeciętny przyrost roczny 40 warsztatów. W 2000r. liczba uczestników wynosiła 10.554 osób. Przeciętna liczba uczestników wynosiła 25,5 osoby. Na koniec 2006 r.liczba WTZ wzrosła do 634, a liczba uczestników do 21.250 osób (tab. 2 i rys. 3). W okresie tym roczny przyrost liczby warsztatów wynosił 46, natomiast liczba uczestników wzrastała w ciągu roku o 1.783 osób. W 2006 r. przeciętna liczba uczestników wynosiła 33,5 osoby.
Od początku 2007 r. można zaobserwować wyraźne zmiany dynamiki zmian. W okresie 2007 do 2011 przybyło tylko 33 aktywne WTZ (przeciętny przyrost roczny to 5 warsztatów), a liczba uczestników wzrastała o 485,4 osób rocznie. W końcu 2011 r. przeciętna liczba uczestników wynosiła 35,5 osoby.

Tabela 2
Dynamika zmian podmiotów systemu rehabilitacji zawodowej (ZAZ) i społecznej (WTZ) osób niepełnosprawnych

Źródła:
1. Informacja Rządu Rzeczypospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych na rzecz realizacji uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych (druk sejmowy nr. 742 z dnia 12 września 2012 r.)
2. Raport z badania Warsztatów Terapii Zajęciowej. Analiza porównawcza badań realizowanych w 2003 i 2005 r. PFRON; Warszawa 2008 r.
3. Zakłady aktywności zawodowej. Raport z badania. TNS OBOP; Warszawa 2009.

Powstaje pytanie o przyczyny radykalnej zmiany tendencji w dynamice przyrostu liczby warsztatów i ich uczestników od 2007 roku. Główna przyczyna wydaje się oczywista. Od 1 stycznia 2005 roku nastąpiły zmiany w sposobie dofinansowania tworzenia warsztatów terapii zajęciowej przez PFRON (maksymalna kwota dofinansowania wynosi 70 proc. tych kosztów), oraz działalności, w tym wynikającej z zwiększonej liczby uczestników (w 2007 roku maksymalna kwota dofinansowania wynosiła 95% kosztów, a od 2008 roku - 90 proc. kosztów). Zwiększenie obciążenia organizatorów kosztami tworzenia oraz działalności warsztatów oraz obciążenie kosztami również budżetów samorządów powiatowych staje się przyczyną kryzysu o charakterze systemowym. Można oceniać, że stan kondycji finansowej oraz brak zewnętrznych źródeł finansowania stanowi dla potencjalnych, oraz aktywnych organizatorów istotną barierę rozwojową. W przypadku ograniczonego zaangażowania finansowego samorządów powiatowych w tworzenie nowych warsztatów można domniemywać, że nawet zakładając przyjazny klimat dla zadań z obszaru polityki społecznej, priorytetem są inne zadania, zwłaszcza niewywołujące długookresowych zobowiązań. Zakładając, że powyższa diagnoza jest prawidłowa, można przyjąć, że w najbliższych latach, w aktualnych warunkach prawnych, nie należy oczekiwać poprawy sytuacji.
Jak wynika z zaprezentowanych danych i ilustrujących je wykresów, przy aktualnych tendencjach nie można również oczekiwać postępów w rozwoju zakładów aktywności zawodowej.

Rys. 3. Dynamika zmian liczby zakładów aktywizacji zawodowej (ZAZ) i warsztatów terapii zajęciowej (WTZ) w latach 2000 - 2011

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prezes Zarządu PFRON przekazuje corocznie środki Funduszu między innymi samorządowi powiatowemu na realizację zadań wskazanych w Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych²⁰.
Katalog tytułów zadań, które podlegają finansowaniu przez Fundusz ze środków oddanych do dyspozycji powiatów jest obszerny i zróżnicowany. Zawiera on między innymi następujące zadania²⁰:
· korzystanie przez osoby niepełnosprawne z usług i instrumentów rynku pracy przewidzianych dla osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w powiatowym urzędzie pracy, jako poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu na zasadach określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy²¹. Tytuł dotyczy następujących usług lub instrumentów: szkoleń, prac interwencyjnych, przygotowania zawodowego dorosłych, badań lekarskich lub psychologicznych, zwrotu kosztów przejazdu z miejsca zamieszkania i powrotu do miejsca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, zwrotu kosztów zakwaterowania, zwrotu kosztów przejazdu na badania lekarskie lub psychologiczne i powrotu do miejsca zamieszkania, finansowania kosztów przejazdu do pracodawcy i powrotu do miejsca zamieszkania (art. 11),
· przekazanie jednorazowo osobie niepełnosprawnej zarejestrowanej w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna lub poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu, środków na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej w wysokości określonej w umowie zawartej ze starostą, nie więcej jednak, niż do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli nie otrzymała bezzwrotnych środków publicznych na ten cel (art. 12a),
· osobie niepełnosprawnej prowadzącej działalność gospodarczą albo własne lub dzierżawione gospodarstwo rolne dofinansowanie do wysokości 50 proc. oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie tej działalności (art. 13),
· zwrot pracodawcy dodatkowych kosztów, tzn. kosztów adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, w szczególności poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności, kosztów adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy, kosztów zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pracowników niepełnosprawnych oraz urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności i kosztów rozpoznania przez służby medycyny pracy potrzeb. Zwrot dotyczy przypadków zatrudnienia przez okres co najmniej 36 miesięcy osób niepełnosprawnych bezrobotnych lub poszukujących pracy i niepozostających w zatrudnieniu, skierowanych do pracy przez powiatowy urząd pracy oraz pozostających w zatrudnieniu u pracodawcy występującego o zwrot kosztów, jeżeli niepełnosprawność tych osób powstała w okresie zatrudnienia u tego pracodawcy, z wyjątkiem przypadków, gdy przyczyną powstania niepełnosprawności było zawinione przez pracodawcę lub przez pracownika naruszenie przepisów, w tym przepisów prawa pracy. Zwrot kosztów nie może przekraczać dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko pracy osoby niepełnosprawnej (art. 26),
· zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy (art. 26d),
· zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia pracodawcy, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudni osobę niepełnosprawną zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostającą w zatrudnieniu (art. 26e),
· zadania powiatu do których należy między innymi: dofinansowanie kosztów tworzenia i działania warsztatów terapii zajęciowej oraz: dofinansowanie uczestnictwa osób niepełnosprawnych i ich opiekunów w turnusach rehabilitacyjnych, dofinansowanie sportu, kultury, rekreacji i turystyki osób niepełnosprawnych, dofinansowanie zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze, dofinansowanie likwidacji barier architektonicznych, w komunikowaniu się i technicznych, w związku z indywidualnymi potrzebami osób niepełnosprawnych, dofinansowanie rehabilitacji dzieci i młodzieży, dofinansowanie usług tłumacza języka migowego lub tłumacza-przewodnika (art. 35a),
· zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych realizowane na zlecenie pełnomocnika, samorządu województwa lub powiatu przez fundacje oraz organizacje pozarządowe (z zastosowaniem ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie²²) (art. 36),
· inicjowane i organizowane przez kierownika powiatowego urzędu pracy szkolenia dla bezrobotnych osób niepełnosprawnych lub innych osób niepełnosprawnych poszukujących pracy i niepozostających w zatrudnieniu, a zarejestrowanych w powiatowym urzędzie pracy, w celu zwiększenia ich szans na uzyskanie zatrudnienia, podwyższenia dotychczasowych kwalifikacji zawodowych lub zwiększenia aktywności zawodowej (art. 38 i art. 40),
· koszty pracodawcy poniesione na szkolenia zatrudnionych osób niepełnosprawnych (refundacja do wysokości 80 proc. tych kosztów), nie więcej jednak,
· niż do wysokości dwukrotnego przeciętnego wynagrodzenia na jedną osobę (art. 41),
Środki finansowe przekazywane są poszczególnym samorządom powiatowym w wysokości określanej algorytmem.²³ Wzór algorytmu określającego wysokość środków dla powiatu ma postać:

Znaczenie poszczególnych symboli jest następujące:
Sp - roczna wysokość środków Funduszu dla powiatu p przeznaczonych na zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej, które są finansowane ze środków Funduszu,
R - kwota środków przewidzianych w planie finansowym Funduszu na dany rok na realizację zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej przez samorządy powiatowe,
Bp - liczba osób niepełnosprawnych bezrobotnych i osób niepełnosprawnych poszukujących pracy w powiecie p, wyliczona jako średnia z trzech ostatnich miesięcy, według stanu na koniec miesiąca na podstawie dostępnych danych GUS,
L - liczba powiatów,
Np - liczba osób niepełnosprawnych w powiecie p, uwzględniająca liczbę osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej oraz liczbę niepełnosprawnych dzieci w wieku 0-14 lat (określone w oparciu o dostępne dane GUS),
Zp - kwota zobowiązań z tytułu realizacji umów z zakresu rehabilitacji zawodowej zawartych przez powiat p do dnia 31 grudnia 2002 r., przypadających do zapłaty w danym roku,
Wp - środki przeznaczone na dofinansowanie zobowiązań dotyczących kosztów działania warsztatów terapii zajęciowej na 2009 r. i lata następne dla powiatu p wyliczone jako iloczyn liczby uczestników warsztatów terapii zajęciowej wynikającej z podpisanych umów przez powiat p do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rok, na który jest obliczany algorytm oraz kwoty w wysokości 14 796 zł - na dofinansowanie kosztów rocznego pobytu jednego uczestnika w warsztacie terapii zajęciowej.

Analiza zaprezentowanego wzoru w kontekście wskazanego wcześniej katalogu zadań, które mogą być finansowane ze środków Funduszu oraz możliwości stymulowania polityki społecznej państwa w preferowanych kierunkach skłania do następujących wniosków:
· We wzorze występują dwa człony (Bp/ΣBp oraz Np/ΣNp) identyfikujące szczególną sytuację powiatu. Człony te różnicują aplikujące o pomoc powiaty wyłącznie z punktu widzenia liczby osób niepełnosprawnych (łącznie dorosłych i dzieci) w powiecie (Np) oraz liczby osób niepełnosprawnych bezrobotnych i osób niepełnosprawnych poszukujących pracy (Bp),
· Formuła wzoru stanowi, iż w równej mierze (po 50 proc.) uwzględniany jest czynnik liczby osób niepełnosprawnych (łącznie dorosłych i dzieci) w powiecie oraz liczby osób niepełnosprawnych bezrobotnych i osób niepełnosprawnych poszukujących pracy.
· Uwzględnienie wyłącznie dwóch, wymienionych powyżej czynników powoduje, że pomijane są inne szczególne parametry charakteryzujące istotne potrzeby osób niepełnosprawnych i odbiegające od przeciętnych warunków krajowych (np. potrzeby w zakresie dofinansowania uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym, potrzeby w zakresie tworzenia i działania warsztatów terapii zajęciowej, dofinansowanie oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie działalności gospodarczej przez osobę niepełnosprawną).
· Uwzględnienie wyłącznie dwóch, wymienionych powyżej czynników skutkuje również tym, że władze powiatu uzyskują prawo do samodzielnej polityki w rozdziale środków na poszczególne zadania. Z jednej strony można oceniać taką sytuację pozytywnie; władze powiatu, bliższe społeczności lokalnej, mogą lepiej oceniać specyficzne preferencje i potrzeby niepełnosprawnych mieszkańców powiatu. Jednak z drugiej strony administracja centralna pozbawiona jest narzędzia akcentowania preferencji w kształtowaniu polityki społecznej wobec niepełnosprawnych.
· Łatwo można wyobrazić sytuację w której władze powiatu motywowane oszczędnością, ograniczoną wysokością lub brakiem środków własnych preferują tytuły zadań, w których wymagany udział własny jest mniejszy,
· Nie wnikając w przyczyny, obserwowane jest zjawisko istotnego zróżnicowania w przekroju terytorialnym kraju w populacji osób niepełnosprawnych struktury rodzajów niepełnosprawności (zjawisko to dotyczy w szczególności osób niepełnosprawnych, w odniesieniu, do których orzeczono upośledzenie umysłowe lub całościowe zaburzenia rozwojowe). Na uwagę zasługuje fakt, że te grupy niepełnosprawnych mają istotne potrzeby w zakresie rehabilitacji społecznej, a w szczególności terapii zajęciowej. W algorytmie brak jest elementu identyfikującego potrzeby i ich zróżnicowanie w zakresie tworzenia i funkcjonowania warsztatów terapii zajęciowej.
· Człon (Bp/ΣBp), a zwłaszcza jego istotne znaczenie poprzez równoważność z czynnikiem opisującym liczbę osób niepełnosprawnych, może budzić zastrzeżenia z punktu widzenia jego obiektywności i oceny realnego poziomu popytu na pracę wśród osób niepełnosprawnych.
· Obserwowane jest zjawisko wyraźnej różnicy poziomu stopy bezrobocia osób niepełnosprawnych pomiędzy mieszkańcami miast, a mieszkańcami wsi.²⁴ Stan taki przekłada się na wyższy poziom stopy bezrobocia rejestrowanego w miastach na prawach powiatu w stosunku do powiatów z gminami miejsko-wiejskimi oraz gminami wiejskimi, co z kolei skutkuje wyższą wartością ilorazu Bp/ΣBp dla miast na prawach powiatu oraz proporcjonalnie wyższymi kwotami środków PFRON na finansowanie zadań tych powiatów.
· Uznanie wyższych potrzeb w zakresie rehabilitacji w przypadku osób niepełnosprawnych, w odniesieniu do których orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję oraz niewidomych można odnaleźć w ustawie z 27 sierpnia 1997r. Stan taki nie przekłada się na preferencje w algorytmie określającymi kwoty środków PFRON na finansowanie zadań powiatów.

Zaprezentowana szczegółowa analiza aktualnie obowiązującego algorytmu wskazuje na jego ułomności z punktu widzenia racjonalnych oczekiwań zmiany kilkuletniej stagnacji oraz warunków sprzyjających wyrównywaniu poziomu dostępu do terapii zajęciowej.
Pierwsza propozycja polega na stosunkowo prostej korekcie wzoru algorytmu poprzez wprowadzenie współczynników XB oraz XN. Wzór opisujący algorytm może przyjąć postać:

Warunkiem koniecznym jest aby zachodziła zależność:

XB + XN = 1

Relacja XB > XN między oboma współczynnikami może stanowić element kształtowania preferencji np. w wspieraniu działań na rzecz rehabilitacji społecznej (w tym tworzeniu warsztatów terapii zajęciowej).

Druga propozycja wychodzi bezpośrednio naprzeciw potrzebom w zakresie tworzenia warsztatów terapii zajęciowej, ponieważ wzór zawiera składnik bezpośrednio opisujący potrzeby w skali powiatu na tworzenie warsztatów.

Również w tym przypadku dla bilansowania się środków w skali kraju powinien być zachowany warunek:

XB + XN + XT = 1

Znaczenie dodatkowo wprowadzonych symboli jest następujące:
XT - współczynnik korygujący uwzględniający szczególne potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie terapii zajęciowej,
Tp - liczba osób niepełnosprawnych ze wskazaniem do terapii zajęciowej w powiecie p oczekujących na uczestnictwo,
lub liczba osób niepełnosprawnych ze wskazaniem do terapii zajęciowej w powiecie p które uzyskały wskazanie w ostatnich 3 latach.
lub liczba osób niepełnosprawnych w wieku mobilnym z grupy specjalnej (osób niepełnosprawnych, w odniesieniu do których orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję oraz niewidomych)
Wybór jednej ze wskazanych powyżej opcji uzależniony jest między innymi od możliwości technicznych i organizacyjnych gromadzenia wskazanych informacji.
Dla wzmocnienia skuteczności mechanizmu preferowania wybranych działań na terenie powiatu, można rozważyć stosowanie mechanizmu „znaczenia" środków, tzn. wprowadzenie możliwości wydatkowania określonej cząstkowo algorytmem kwoty wyłącznie na wskazane zadanie (w tym przypadku na wsparcie terapii zajęciowej).
Wymiary liczbowe wskazanych współczynników powinny być ustalane centralnie, a ich wartości powinny odzwierciedlać elementy preferencji i korekty dla optymalizacji wyników wsparcia przez PFRON dla rehabilitacji zawodowej i społecznej. Należy podkreślić, że możliwość efektywnego ustalania i korygowania wartości współczynników wymaga bieżącego monitorowania systemu wspierania finansowego powiatów i jego skutków.
Zaproponowana metoda ustalania wysokości środków na realizację przez powiat zadań ze wsparciem finansowym Funduszu ma charakter uniwersalny. Poprzez wprowadzenie stosownych współczynników oraz ich proporcji można uzyskać efekt preferowania wybranych działań w zakresie polityki społecznej wobec niepełnosprawnych.

Przy obecnym stanie prawnym, zwłaszcza w zakresie finansowania zadań, z punktu widzenia możliwości usprawnienia systemu rehabilitacji społecznej i zawodowej, kluczową wydaje się odpowiedź na pytanie: jakie jest i jakie powinno być miejsce aktywizacji zawodowej niepełnosprawnych w polityce społecznej realizowanej na poziomie samorządu terytorialnego? Na bazie dotychczasowych doświadczeń i ich wyników można z dużym prawdopodobieństwem zakładać, że bez dodatkowego (lub innej formy) wsparcia finansowego i organizacyjnego dla aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych system będzie mało efektywny.

¹ art. 10 a. Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej ...
² art. 6b, ust. 3, pkt 4 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej ...
³ art. 4, ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej ...
⁴ art. 12 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 1998 Nr 162 poz. 1118, z późn. zm.)
⁵ art. 10 b. Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej ...
⁶ Ustawa z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 46 poz. 201 z późniejszymi zmianami).
⁷ § 3.3.2, § 16 i § 3.3.12 Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajęciowej (Dz.U. z dnia 15 kwietnia 2004 r. z późn. zmianami)
⁸ art. 68c. ust. 1. pkt 2 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej ...
⁹ art. 35a. ust.1 pkt Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej ...
¹⁰ art. 68c. ust. 1. pkt 1 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej ...
¹¹ art. 10b. ust. 2a i art. 35a. ust.1 pkt 8 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej ...
¹² § 3.1., § 4.1., § 5.1. i § 6.1. Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajęciowej (Dz.U. z dnia 15 kwietnia 2004 r. z późn. zmianami)
¹³ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 maja 2003 r. w sprawie algorytmu przekazywania środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych samorządom wojewódzkim i powiatowym (Dz. U. z 2003 r. Nr 88, poz. 808)
¹⁴ Ustawa z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 46 poz. 201 z późniejszymi zmianami).
¹⁵ Analiza działalności warsztatów terapii zajęciowej w 2008r. Centrum Badań Marketingowych INDICATOR; Warszawa 2009r.
¹⁶ Raport z badania Warsztatów Terapii Zajęciowej. Analiza porównawcza badań realizowanych w 2003 2005r. PFRON; Warszawa 2008 r.
¹⁷ Raport z badania Warsztatów Terapii Zajęciowej. Analiza porównawcza badań realizowanych w 2003 r. i 2005 r. PFRON; Warszawa 2008 r.
¹⁸ Ustawa z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 46 poz. 201 z późniejszymi zmianami).
¹⁹ Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz.U. 2011. Nr 127, poz. 721).
²⁰ wskazana podstawa prawna wynikająca z ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji ...
²¹ Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.),
²² Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jednolity) (Dz.U. 2010 Nr 234 poz. 1536, z późn. zm.)
²³ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 maja 2003 r. w sprawie algorytmu przekazywania środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych samorządom wojewódzkim i powiatowym (Dz. U. 2003 r. Nr 88, poz. 808 z późn. zm.).
²⁴ Wg danych BAEL za III kwartał 2011 r. stopa bezrobocia niepełnosprawnych mieszkańców miast wynosiła 17,4 proc., natomiast dla niepełnosprawnych mieszkańców wsi wynosiła 10,3 proc., podczas gdy dla osób sprawnych stopa bezrobocia wynosiła odpowiednio 9,5 proc. (miasta) i 9,1 proc. (wieś).

Andrzej Barczyński

 

http://naszesprawy.eu/opinie-komentarze/3290-warsztaty-terapii-zajciowej-stan-i-perspektywy.html

Co to jest PFRON ?

Co to sa WTZ-y ?

Jak utworzyć Warsztaty ?

Jak rozszerzyć WTZ ?

Jak zostać uczestnikiem ?

początek

Co to jest PFRON?

Co to są WTZ-y

początek

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) powstał na mocy Ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych z 9 maja 1991 roku. Obecnie działanie Funduszu jest oparte na Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z 27 sierpnia 1997 roku z późniejszymi zmianami. Akt ten w znacznym stopniu zmienił sytuację społeczno - zawodową i zdrowotną, osób niepełnosprawnych. Ustawa w pierwszej kolejności normuje pojęcie osoby niepełnosprawnej Kolejnymi pojęciami definiowanymi w tej ustawie są: zakład pracy, zakład pracy chronionej, rehabilitacja osób niepełnosprawnych, warsztat terapii zajęciowej. Istotnym w tej Ustawie jest także fakt powołania Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych jako Sekretarza Stanu Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej oraz powołanie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Organami PFRON są Rada Nadzorcza i Zarząd. Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi PFRON są: Biuro Funduszu z siedzibą w Warszawie i 16 Oddziałów terenowych w każdym województwie. Środki finansowe na realizację zadań Funduszu pochodzą:          z obowiązkowych miesięcznych wpłat dokonywanych przez pracodawców, którzy zatrudniają, co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, a wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w ich zakładzie jest niższy niż 6%.          z dotacji z budżetu państwa;          z innych dotacji lub subwencji;          ze spadków, zapisów i darowizn, dobrowolnych wpłaty;          z dochodów z oprocentowania pożyczek, dyskonta od zakupionych bonów skarbowych i odsetek od zakupionych obligacji emitowanych lub gwarantowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski          z lokat terminowych, otrzymanych dywidend; dochodów z działalności gospodarczej itp.   Środki PFRON przeznaczone są na: utrzymanie istniejących, a zagrożonych likwidacją miejsc pracy osób niepełnosprawnych; dofinansowanie zadań wynikających z rządowych, samorządowych programów na rzecz osób niepełnosprawnych; programy zatwierdzone przez Radę Nadzorczą, służące rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej; tworzenie i funkcjonowanie poradnictwa zawodowego; dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych, sportu, kultury, rekreacji i turystyki osób niepełnosprawnych; finansowanie w całości lub części kosztów organizowania i działania warsztatów terapii zajęciowej; dotację dla przedsiębiorców podejmujących produkcję wyrobów ortopedycznych, środków pomocniczych lub sprzętu rehabilitacyjnego albo usługi w tym w zakresie, na uruchomienie tej produkcji lub usług; finansowanie w całości lub części badań, ekspertyz i analiz opracowywania projektów norm, a także wydawnictw i konkursów dotyczących rehabilitacji zawodowej lub społecznej; opracowanie i rozpowszechnianie materiałów informacyjnych i szkoleniowych, dofinansowanie budowy, rozbudowy i modernizacji obiektów służących rehabilitacji; dofinansowanie likwidacji barier architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, w komunikowaniu się i technicznych. w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, na wynagrodzenia osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, skierowanych do pracy przez powiatowy urząd pracy, oraz składki na ubezpieczenie społeczne od tych wynagrodzeń, dokonywanie zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na szkolenia zatrudnionych osób niepełnosprawnych, finansowanie kosztów szkoleń osób niepełnosprawnych, rehabilitacji społecznej, do której zalicza się dofinansowanie: -          uczestnictwa osób niepełnosprawnych w turnusach rehabilitacyjnych, -          likwidacji barier architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, w komunikowaniu się i technicznych, realizowanych na indywidualne wnioski osób niepełnosprawnych, -          warsztatów terapii zajęciowej.   Od początku 1999 roku, przeprowadzana jest, zarówno pod względem organizacyjnym jak i finansowym, decentralizacja Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. W wyniku decentralizacji samorządy terytorialne mają dysponować coraz większą pulą środków Funduszu. Podstawowym celem, przeprowadzonej w 1999 roku reformy administracji publicznej było nałożenie na jednostki samorządu terytorialnego szeregu zadań związanych z udzielaniem wszechstronnej pomocy osobom niepełnosprawnym. Obok wymienionych wyżej zadań Fundusz ogłasza także programy celowe, w ramach, których udziela pożyczek osobom niepełnosprawnym na dokonywanie zakupów takich jak samochody osobowe, komputery, przystosowanie mieszkań. Innym przejawem działalności Funduszu jest finansowanie nowych miejsc pracy w regionach wiejskich i małych miastach oraz dofinansowanie resortu zdrowia, organizując nieodpłatne zaopatrzenie w sprzęt ortopedyczny i pomoce medyczne. Dodatkowo dofinansowuje od początku swojej działalności w ramach opracowywanych programów celowych takie działania jak: likwidację barier architektonicznych w obiektach użyteczności publicznej, ciągach komunikacyjnych oraz w mieszkaniach osób niepełnosprawnych, turnusy rehabilitacyjne (aktywny wypoczynek połączony z rehabilitacją leczniczą i społeczną), transport publiczny i środowiskowy dla potrzeb osób niepełnosprawnych. Programy celowe to procedury w sposób szczegółowy opisują zasady rozdziału środków finansowych na poszczególne zadania, które w sposób długoterminowy określa PFRON. Programy takie w sposób czytelny określają zakres korzystania z pomocy funduszu, jego odbiorców, jak i sposoby rozliczania się z pobranych środków.

Co to jest PFRON

Co to są WTZ-y ?

Utworzenie

początek

Warsztaty Terapii Zajęciowej (WTZ) realizują zadania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej zmierzającej do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności, niezbędnych do prowadzenia przez osobę niepełnosprawna niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia - na miare jej indywidualnych możliwości. Realizacja przez warsztaty tych celów odbywa się poprzez:   ogólne usprawnianie, rozwijanie umiejętności wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej, przygotowanie do życia w środowisku społecznym, między innymi przez rozwój umiejętności planowania i komunikowania się, dokonywania wyborów, decydowania o swoich sprawach oraz innych umiejętności niezbędnych w niezależnym życiu, a także poprawę kondycji psychicznej, rozwijanie umiejętności przy zastosowaniu różnych technik terapii zajęciowej, rozwijanie psychofizycznych sprawności niezbędnych w pracy, rozwijanie podstawowych oraz specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających podjęcie pracy w zakładzie aktywności zawodowej lub innej pracy zarobkowej, albo szkolenia zawodowego Szczegółowe przepisy dotyczace Warsztatów Terapii Zajęciowej zawarte sa w: Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. „o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr. 123, poz 776, z późń zm.) Rozporządzenia Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 roku w sprawie „Warsztatów Terapii Zajęciowej” (Dz. U. Nr 63 poz. 587) wraz z późniejszymi zmianami.

Co to są WTZ-y

Utworzenie Warsztatów

Rozszerzenie

początek

Sfinansowanie ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w całości lub w części kosztów organizowania i działania warsztatów terapii zajęciowej odbywa się na podstawie zmiankowanego powyżej Rozporzadzenia MPiPS (art 3 - art 6). Jednostka zamierzająca zorganizować warsztat terapii zajęciowej składa do właściwego ze względu na siedzibę warsztatu powiatowego centrum pomocy rodzinie wniosek (stanowiący załącznik nr 1 wymienionej Rozprzadzenia) o finansowanie ze środków PFRON kosztów zorganizowania i działalności warsztatu wraz z całą gamą załączników (plan merytoryczny i finansowy, statut organu założycielskiego itp.). UWAGA: Kandydatów do WTZ musi być minimum 20-stu ! Centrum Pomocy dokonuje oceny projektu zorganizowania warsztatu w terminie 30 dni od dnia otrzymania dokumentacji, stwierdza zgodnosć projektu z zadaniami warsztatu i weryfikuje plan finansowy. Powiat zawiera z jednostka zamierzajaca utworzyć warsztat, umowę okreslajaca warunki i sposób jego finansowania.

Utworzenie

Rozszerzenie

Jak zostać uczestnikiem?

początek

Rozszerzenie działalności Warsztatów poprzez zwiększenie ilości uczestników odbywa się również na podstawie zmiankowanego powyżej Rozporzadzenia MPiPS (art 7- art 8). Jednostka zamierzająca zwiększyć ilość uczestników składa do właściwego Powiatowego Centrum Pomocy(stanowiący załącznik nr 2 do rozporzadzenia) o finansowanie ze środków PFRON w częsci lub w całosci kosztów zwiększenia liczby uczestników warsztatu wraz z załącznikami. Dalej procedura jest taka sama jak przy utworzeniu WTZ-u. Warunkiem podstawowym uzyskania zgody jest to, że warsztat, który chce się rozszerzyć funkcjonuje nie krócej niz dwa lata.

Rozszerzenie

Uczestnictwo

Początek

Warsztaty Terapii Zajęciowej przyjmują kandydatów na podstawie „Orzeczenia o Stopniu Niepełnosprawności”, w którym zawarte są wskazania do terapii zajęciowej. Orzeczenia wydawane są przez Zespoły ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności.   Dla mieszkańców Miasta Krakowa Zespół ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności znajduje na ulicy Stachowicza 18. kliknij tutaj. . Wojewódzki Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności miesci się na Ul. Olszańska 5, 31-151 Kraków, Tel.: [phone] E-mail: [e-mail] / [e-mail]   UWAGA !! Jeżeli osoba pragnąca zostać uczestnikiem WTZ, posiada już takie orzeczenie, ale nie zostało w nim odnotowane wskazanie do terapii zajęciowej, powinna powtórnie złożyć wniosek do Zespołu ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności w celu uchylenia starego orzeczenia i uzyskania nowego, zawierającego to wskazanie.

Początek strony

http://www.ceti.pl/~lanowa/wtz/vadewtz.html

Warsztaty terapii zajęciowej (wtz)

[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Warsztaty terapii zajęciowej uregulowano w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. W ich świetle warsztaty terapii zajęciowej należą do podstawowych form aktywności wspomagającej proces rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych. Warsztat oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówkę stwarzającą osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia.

Realizacja wyżej określonych celów terapii zajęciowej odbywa się przy zastosowaniu technik terapii zajęciowej, które zmierzają do rozwijania:
1) umiejętności wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej;
2) psychofizycznych sprawności oraz podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających uczestnictwo w szkoleniu zawodowym albo podjęcie pracy.

Terapię realizuje się na podstawie indywidualnego programu rehabilitacji, w którym określa się m.in.: formy rehabilitacji i jej zakres, metody i zakres nauki umiejętności, o których mowa wyżej, formy współpracy z rodziną lub opiekunami oraz osoby odpowiedzialne za realizację programu rehabilitacji.

Warsztaty terapii zajęciowej mogą być organizowane przez fundacje, stowarzyszenia lub przez inne podmioty. Koszty utworzenia, działalności i wynikające ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu są współfinansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz ze środków samorządu powiatowego lub innych źródeł. Powiat zawiera z jednostką zamierzającą utworzyć warsztat umowę określającą warunki i wysokość dofinansowania kosztów utworzenia i działalności warsztatu ze środków Funduszu. Kontrolę warsztatów terapii zajęciowej przeprowadzają co najmniej raz w roku powiatowe centra pomocy rodzinie. Natomiast szczegółowe zasady działania warsztatów terapii zajęciowej określa rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. W ich świetle fundacje, stowarzyszenia lub inne podmioty, zamierzające utworzyć lub prowadzące warsztat, kwalifikują kandydatów do uczestnictwa w warsztacie zgodnie ze wskazaniami do terapii zajęciowej, zawartymi w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności.

Warsztat jest placówką pobytu dziennego. Czas trwania zajęć w warsztacie wynosi nie więcej niż 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo. Zajęcia w warsztacie są prowadzone zgodnie z indywidualnym programem rehabilitacji i terapii, przygotowanym dla uczestnika warsztatu przez radę programową warsztatu. Ponadto warsztat powinien zapewniać warunki niezbędne do pełnej realizacji takiego indywidualnego programu. Warsztat działa na podstawie regulaminu organizacyjnego zatwierdzonego przez jednostkę prowadzącą warsztat. Działalność warsztatu jest działalnością o charakterze niezarobkowym. Co do zasady dochód ze sprzedaży produktów i usług wykonanych przez uczestników warsztatu w ramach realizowanego programu terapii przeznacza się, w porozumieniu z uczestnikami warsztatu, na pokrycie wydatków związanych z integracją społeczną uczestników. Uczestnik warsztatu, który w ramach indywidualnego programu bierze udział w treningu ekonomicznym, może otrzymać do swojej dyspozycji środki finansowe w wysokości nieprzekraczającej 20 % minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wysokość środków finansowych oraz ich przeznaczenie indywidualnie dla każdego uczestnika ustala rada programowa warsztatu zgodnie z indywidualnym programem.

Warsztat jest zobowiązany do prowadzenia odpowiedniej dokumentacji. Konieczne jest zatem gromadzenie informacji dotyczących podstawy do zakwalifikowania osoby niepełnosprawnej do uczestnictwa w warsztacie. Wymagana jest również dokumentacja: miejsca zamieszkania, stanu rodzinnego uczestnika oraz jego warunków mieszkaniowych i bytowych. Dokumentacja warsztatu musi obejmować także informacje o współpracy z rodzinami lub opiekunami uczestnika warsztatu, w tym dotyczące: daty i czasu trwania kontaktów, formy kontaktów oraz oceny współpracy. W dokumentacji warsztatu należy także zamieścić przyczyny zaprzestania uczestnictwa w warsztacie. Co więcej, dokumentacja ta obejmuje również informacje o działalności rehabilitacyjnej warsztatu, w tym w zakresie realizacji indywidualnych programów.

Pracownikami warsztatu terapii zajęciowej są: kierownik warsztatu, specjaliści do spraw rehabilitacji lub rewalidacji, instruktorzy terapii zajęciowej oraz psycholog. W zależności od potrzeb w warsztacie zatrudnia się także: pielęgniarkę lub lekarza, pracownika socjalnego, instruktora zawodu oraz inne osoby niezbędne do prawidłowego funkcjonowania warsztatu. Pracowników warsztatu zatrudnia jednostka prowadząca warsztat. Zasadą jest, iż na jedną osobę pracującą bezpośrednio z uczestnikami nie powinno przypadać więcej niż pięciu uczestników warsztatu. Liczebność grup terapeutycznych oraz pracujących w grupie instruktorów terapii zajęciowej ustala się w zależności od stopnia i rodzaju niepełnosprawności uczestników.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

http://www.prawo24.pl/a/warsztaty-terapii-zaj%C4%99ciowej-%28wtz%29

http://www.mindmeister.com/18903400/warsztat-terapii-zaj-ciowej-jako-forma-rehabilitacji-spo-ecznej

---