21. Przedstawienia fundatorów w polskiej sztuce romańskiej -przykłady i kontekst znaczeniowy takich wyobrażeń (tympanony fundacyjne i donacyjne).

W Polsce zachowały się 4 tympanony fundacyjne: dwa we Wrocławiu i dwa w Strzelnie. Zwyczaj wręczania władcy modelu budowli sięga sztuki antycznej.

Wrocław

Tympanon z kościoła NPM na Piasku: (ok. 1150-60) ukazuje tronująca Marię z Dzieciątkiem. Model kościoła podaje Matce Bożej kobieta stojąca po lewej stronie kompozycji. Po prawej ukazany jest młodzieniec o lekko ugiętych kolanach, z rękoma uniesionymi ku górze w geście modlitewnym. Na zewnątrz otoku tympanonu wyryty jest łaciński napis fundacyjny (sformułowany w imieniu Marii). Na tympanonie wyobrażona jest Maria Włostowicowa wraz z synem Świętosławem (na tymp. Brak Piotra Włosta, może dlatego że został skazany lub umarł). Kościół na Piasku był wspólną fundacja całego rodu Włostowiców.

Tympanon z kościoła Św. Michała na Ołbinie: (przed 1173) Na osi symetrii znajduje się wyobrażenie Maiestas Domini. Otok mandorli Chrystusa i trzymaną przez niego otwartą księgę pokrywa napis łaciński (Jam wrota żywota, wnijdźcie przeze mnie wszyscy) jest to sentencja z Ew. św Jana. (mandorla-związek z tympanonem Kluniackim). Wyobrażenia fundatowrów: dwóch z nich po obu stronach Chrystusa trzyma modele kościołów, z których jeden określony jest łacińskim napisem :Bitom” (Bytom Odrzeński). Nad postacią tego fundatora wyryte jest jego imię Bolesław, est to zatem książę Bolesław Kędzierzawy. Łaciński napis fundacyjny umieszczony na otoku umożliiwa identyfikację drugiego fundatora, jest nim Jaksa. Bolesław i Jaksa zostali przedstawieni w pozycji stojącej, a niezachowana postać Leszka (syn Bolka) nawiązywała do postaci Świętosława z tymp. Włostowicowej. Córka Włostowicowej, Agafia przedstawiona jest za Jaksą w pełnej pokory pozie klęczącej. Kędzierzawy wyobrażony na tymp ołbińskim symbolizuje zwierzchnictwo władzy książęcej na Śląsku.

Strzelno

Tympanon z rotundy Św. Prokopa: (ok. 1170) obecnie nie istnieje, ocalała jedynie głowa Chrystusa o pociągłych rysach i ascetycznym wyrazie twarzy. Wyważona trójosiowa kompozycja całości dopasowana do kształtu tympanonu. Figury rozmieszczone rytmicznie i równomiernie na powierzchni tymp. Postacią centralną był tronujący Chrystus, mężczyzna po prawej stronie Chrystusa trzymał model rotundy Św. Prokopa, odpowiadający jej rzeczywistemu wyglądowi. Kobieta z lewej strony trzymała otwartą księgę. Obie postaci wyobrażone były w pozie stojącej, ale na lekko ugiętych kolanach i z wyraźnym skłonem górnej części tułowia ku Chrystusowi dla wyrażenia czci (nawiązanie do bizantyjsko-włoskiego pierwowzoru).

Tympanon z kościoła Norbertanek: (ok. 1180-90) fundatorem był Piotr Wszeborowic. Zewnętrzny otok tympanonu obiega łaciński napis fundacyjny. Postacie nie mieszczą się w całości w polu tympanonu, rysy twarzy Piotra o pulchnych policzkach przypominają ujęcie portretowe, bogato sfałdowane krańce jego płaszcza unoszą się w powietrzu. Ostry, manieryczny rysunek fałd w kształcie litery V pokrywa suknią św. Anny i nieznanej postaci kobiecej, w której upatrywano żonę fundatora lub przeoryszę klasztoru.

---