PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

Egz. 8 czerwca godz. 10.00

Dyżur wt. 12-14 czw. 11-13 pok.326

Wprowadzenie do psychologii różnic indywidualnych

Po co zajmować się różnicami indywidualnymi? Zostały wyodrębnione z psych osobowości

• Widzimy tylko część różnic międzyludzkich, ponieważ żyjemy we wspólnym środowisku, którego wpływ zmniejsza różnice, otaczają nas również osoby podobne do nas

• Ludzie wybierają sobie niszę środowiskową, odpowiadające warunki życia, towarzystwo

• Nie jesteśmy wstanie określić jak duża jest różnica pomiędzy ludźmi

• Co wynika z róznic indywidualnych

• Duże znaczenie dla życia społecznego - wskazanie że ludzie nie są równi

• Przyczny różnic indywidualnych - wpływ czynników genetycznych ( stałe i niezmienne)

„Każdy człowiek jest po pewnym względem,

1. Jak wszyscy ludzie

2. jak niektórzy inni ludzie

3. Jak nikt poza nim”

Kuckhohn i Murray

Źródła psychologii RI

Immanuel Kant a po nim Wilhelm Wundt (1887) - opis typologii temperamentu Hipokratesa-Galena odwołując się do formalnej charakterystyki zachowań (melancholik, flegmatyk, choleryk i sangwinik) podejście jakościowe

James McKeen Cattell (1890) - wprowadził pojęcia „test umysłowy” stosując w stworzonym przez siebie labratorium baterię dziesięciu testów (proste reakcje psychomotoryczne) do pomiru inteligencji

Whiliam Stern opublikował w 1900 roku książkę p.t. Uber Psychologie der Individuellen differenzen - początek psychologii RI jako dyscypliny psychologicznej

XX w pojawienie się koncepcji konstytucjonalnych temperamentu -związek między budową ciała a temperamentem (zakazanie rozmnażania się osób chorych psychicznie, zabijanie chorych psychicznie)

Charles Spearman w 1904 roku wprowadził pojecie inteligencji ogólnj (g) stosując wprowadzoną przez siebie analizę czynnikową, czynnik specyficzny (s)

Alferd Binet i Theophil Simon w 1905 roku opracował pierwszą skalę inteligencji

Gerar Heymans i Enno Wiersma (pierwsza dekada XX wieku) stosując po raz pierwszy metode kwestionrisza wyodrebnili 3 cehy temperamentu: emocjonalnosć, aktywność, funkcję pierwotną/wtórną (intensywność i czas trwania reakcji), pierwotne-krótkie i intensywne, wtórne-narastają wolno ale długo się utrzymują(odpowiednik - perseweratywność) (podejscie psychometryczne)

Iwan Pawłow na początku XX w wprowadził do badań nad temperamentem psów metodą laboratoryjną: podstawowe cechy układu nerwowego jako podstawa fizjologiczna temeramentu ( badanie nad uczeniem się) zakładał że układ nerwowy można opisać za pomocą tych podstawowych właściwości, typ układu nerwowego odzwierciedla rodzaj temperamentu

W 1984 powstała pierwsza w Polsce Katedra Psychologii Rożnic Indywidualnych na UW założona przez Jana Strelaua

Problematyka różnic odnosi się tradycyjnie do osobowości i zdolnosci

Pojecie RI

Róznice indywidualne to zjawisko polegające na tym, że jednostki należące do tej samej populacji różnią się między sobą pod względem wszystkich porównywalnych charakterystyk fizycznych i psychicznych. (wg Strealau 200) Obok różnic międzyosobniczych występują też różnice wewnątrzosobnicze ( różne systemy w układzie nerwowym mogą funkcjonować w odmienny sposób).

Zakres zmienności populacyjnej (krzywa Gaussa)

• Podziała dychotomiczny mamy albo nie mamy danej cechy

• Wszyscy mamy takie same cechy ale w róznym natężeniu!

Inne rodzje różnic indywidualnych

• Międzypłciowe

• Międzygrupowe

• Międzyrasowe

Przedmiot psychologii RI

Względnie stałe RI obejmujące takie dziedziny jak:

• Inteligencja

• Zdolności specjalne

• Osobowości, w tym temperamentu

• Style poznawcze

• Determinanty RI

Obszary różnic indywidualnych

MOŻLIWOŚCI PREFERENCJE

Zdolności Ogólne nastawienia

Zainteresowania i zamiłowania

Style działania

Temperament Style poznawcze

Obszary powiązane z PRI

• Genetyka zachowania

• Psychometria

• Diagnoza psychologiczna

• Psychologia twórczości

• Paradygmat badawczy PRI ma zastosowanie praktyczne w każdej dzidzinie, wkótrej interesują nas RI i to, co z nich wynkia (dla wiedzy i praktyki)

Wykład II

Wybrane kategorie służące do opisu różnic indywidualnych

• TYP - kategoria klasyfikacyjna

• CECHA - najbardziej dyskusyjna kategoria; niezmienna dyspozycja albo względnie stała tendencja do określonych zachowań w powtarzalnych sytuacjach adekwatnych do tych zachowań

• WYMIAR - Pojęcie służące podkreśleniu, że jednostki zajmują określone miejsce na osi reprezentującej nasilenie danej cechy i że możliwe jest jej zmierzenie

• CZYNNIK - wyodrebniona w rezultacie analizy czynnikowej zmienna skorelowana ze zmiennymi eksperymentalnymi i wyjaśniająca część zależnosci statystycznych pomiedzy tymi zmiennymi

• STYL - sposób przebiegu procesu, czynności lub działania

Pojęcie typu wg Williama Sterna

Typ - „dominująca dyspozycja psychiczna bądź psychofizyczna, która przysługuje dajacej się wyróżnić na jej podstawie grupie ludzi, przy czym jednak grupy tej nie można jednoznacznie i wszechstronnie oddzielic od innych grup”.

Granice między typami nie zawsze są wyraźnie widoczne

Charakterystyki specyficzne dla kategorii typu

• Typ stanowi kategorię klasyfikacyjną

• Typ stoi na pograniczu tego co ogólne i i ndywidualne

• Pojęcie typu obejmuje względnie stałe cechy psychiczne, fizjologiczne bądż anatomiczne (konstytuvjonalne, podział na podstwie budowy ciała)

• Granice między typami są płynne

• Pojęcie typu obejmuje przede wszystim cechy zespoły dominujące

Koncepcja biegunowa

• Podstawą wyróżnienia typu są ekstremalne wartości cech

• Jeden biegun różni się od drugiego natężeniem cechy, np. ekstrawertyk - introwertyk

Koncepcja modalna

• Podział na więcej niż dwa typy na podstawie częstości występowania określonych chech, np.: introwertyk, ambiwertyk, ekstrawertyk

Koncepcja szufladkowa (jakościowe) i wymiarowa (ilosciowe)

• Podstawa wyróżnienia typu w ujeciu szufladkowymy - zespół charakterystyk jakosciowo odrebnych dla poszczególnych typów np. sangwinik, choleryk fagmatyk melancholik

• Ujęcie wymiarowe wynikało z krytyki koncepcji szufladkowej, która dziei ludzi na typy, podczas gdy różniece mają charakter ciągły, nie skokowy

Pojęcie cechy wg Gordona Allporta

• Cecha to struktura neurpsychiczna [o właściwościach motywacyjnych -WO] mająca zdolność dostarczenia wielu bodźców funkconanie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowania różńoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjcnego

• Obok cechy, która jest predyspozycją do reagowanie w okreśony sposób, wspólną dla wszystkich ludzi, wyodrębnił on tzw. Dyspozycję osobista, kótrą zdefinował tak samo jak pojęcie cechy. Dało to początek dwóm zasadniczym podejściom do osobowości - uniwersalnemu (nomotetycznemu) i indywidulanemu (idiograficznemu).

Współczesne poglądy na czynniki regulujące zachowanie.

„Problem cechy” - Problem człowiek-sytuacja

• Odzwierciedlenie w zachowaniu wpływu czynników wewnętrznyhc, jak i zmiennych sytuacji

• Stałość zachowanie jest zróżnicowana pomiędzy jednostkami (rola wymagań środowiskowych)

• Rola różnic indywidualnych szczególnie w sytuacjach mniej określonych (otwartych), brak stałości wymagań środowiskowych, zachowujemy się tak jak sądzimy że powinno się zachować

• Większa lub mniejsza stałość czasowa i międzysytuacyjna tłumaczona jest cechami osobowości

Krytyka pojęcia cehca (Walter Mischel)

• Średnia korelacja między różnicami behawioralnyi wskaźnikami cechy osobowości ( takiej jak uczciwość, impulsywność, zależność emocjonalna) - w zakresie między 0,10 a 0,20

• Korelacje między kwestionariuszami osobowości służącymi pomiarowi danej cechy a zachowaniem (wskaźnikiem tej cechy) rzadko przekracza wielkość 0,20, a prawie nigdy 0,30

• Specyficzność reagowania. Ograniczona przewidywalność zachowania w oparciu o pomiar cech

• Eksperymen Kartshorna i Maya (1928-1930): uczciwość traktowana jako cecha chcarakteru przejawia się w zachowaniu w różny sposób, w zależności od sytuacji (dom, szkoła … )

• Spójność czasowa i sytuacyjna są funkcją agregacji wykonywanych pomiarów

Tabela strelau 2006 s.30 Okoliczności preferujące środow

Cecha

• Cecha - jest to względnie stała i swoista dla jednostki uogólniona tendencja do zachowania się lub reagowania w określony sposób, wyrażająca się w różnych, a zarazem spójnych z ta tendencją sytuacjach

• Cehca ma charakter latentny (ukryty)

• o cesze wniskujemy na podstawie jej przejawów

Mischel po 30 latach : cechy istnieją

Biologiczne i środowiskowe uwarunkowania RI

Francis Galton (1822-1911)

• jako pierwszy sformuował pytanie o znaczenie czynników genetycznych i środowiskowych w powstawaniu RI (geny czy środowisko?) - wywołało to burze, a spór nie jest roztrzygnięty do dziś

geny + środowisko = człowiek (składniki + przepis = ciasto)

W jaki sposób oceniamy wkład czynników genetycznych i środowiskowych w RI?

• Metoda bliźniąt - większe prawdopodobieństwo między bliźniętami MZ w porównaniu z DZ przemawia za genetyczną determinacją badanego zachowania, przy założeniu jednakowego wpływu środowiska na bliźniętach w obu grupach, podstawowa metoda badawcza

• Metoda studiów rodzinnych

• Metoda adopcyjna

• Metody oparte na technikach molekularnych

Wykład III

Metoda studiów rodzinnych

• Do ustalania czynników zaburzeń (np. uzależnienia od alkoholu), ustalanie wpływu środowiskowego i genetycznego,

• metoda wprowadzona przez Galtona, drugorzedna metoda do potwierdzenia wyników otrzymanych metodą bliźniąt lub jako metoda wyjściowa do dalszych badań

• wymaga par osób spokrewnionych biologicznie, trzy pokolenia - dzieci, rodzice, dziadkowie

• metoda służąca ocenie prawdopodobieńst fenotypowych osób o różnym stopniu pokrewieństwa genetycznego

• stosowana przez psych. Klinicznych

• dzieci bardziej podobne do matek pod względem wrażliwości emocjonalnej, a do ojców pod względem złości

Metoda adopcyjna

• metoda oceny podobieństwa fenotypowego osób, które nie są spokrewnione genetycznie, ale mają wspólne środowisko

• im ludzie dłużej ze sobą mieszkają tym bardziej się do siebie upodabniają

• matoda ta służy głównie oszacowaniu wilekości wpływu środowiska na zmienność zachowania

Pojęcie odziedziczalności (h²)

• jest to opisowa miara statystyczna - odnosząca się do całej populacji - która oznacza proporcję (procent) zmienności badanego zachowania wyjaśniony zminnością genetyczną osób należących do danej populacji

• wpływ addytywny - sumowanie się wpływu odziedziczalności po matce i ojcu (wąsko rozumiana odziedziczalność)

• wpływ genetyczny (rozumieniu szerokim) - wpływ czynników addytywnych i nieaddytywnych

• epistaza

• czynniki nieaddytywne zmniejszają podobieństwo z wyjątkiem bliźniąt jednojajowych

Odziedziczalność

Phenotype Genotype Environment

P = G + E (GxE) - interakcja pomiędzy środowiskiem a genotypem

h² = V_G/V_p = V_G/ (V_G+V_E+V_(GxE)) - Odziedziczalność w szerokim rozumieniu

Przykładowe oszacowania odziedziczalności

Zdolności ogólne 0,70

Cechy osobowości 0,50

Postawy 0,40

ADHD 0,80

Depresja 0,40

Schizofrenia 0,80 - zbyt złożone by można było jednoznacznie zdiagnozować

Alkoholizm 0,50

Zaburzenia dwubiegunowe 0,60 - dawniej maniakalno depresyjna

Zburzenia lękowe (fobie) 0,30 - podwpływe czynników środowiskowych

Determinanty RI w odniesienu do inteligencji i temperamentu

SNP: Polimorfizm pojedynczego nukleotydu

Odcinek DNA który różni się jednym i tylko jednym nukleotydem.

Allel 1:C

TGATCTTG …. TGCCGAT….TGATCAG

TGATCTTG…..TGCTGAT….TGATCAG

Allel 2 :T

RFLP : Polimorfizm długości fragmentów restrykcyjnych

Polimorfizm oparty na przecinaniu DNA enzymami restrykcyjnymi ( rozpoznającymi specyficzną sekwencją nukleotydów i przecinającymi DNA w miejscu wyznaczonym przez daną sekwencję). Polimorfizmy polegają na różnicach długości fragmentów pociętych enzymami (różnicach wynikających z mutacji).

Plimorfizmy powtórzeń tandemowych:

SSR (sekwencje mikrosatelitarne, do 4 powtórzeń)

VNTR (zmienna liczba powtórzeń, nawet do 100)

- sekwencja mukeotydów powtarza się pewną ilość razy, a polimorfizmy stanowi ilość powtórzeń

Zachowanie a chromosom np. upośledzenie umysłowe - chromosom X

Związek cech temperametu RTT z polimorfizmami w obrębie różnych genów ( badania)

Znaczenie czynników genetycznych

• Tworzą one potencjał, który w ciągu życia jednostki jest rozwijany przez czynniki środowiskowe przy ważnym udziale własnej aktywności człowieka

Czynniki środowiskowe wyjaśniające zmiennosc zachowania

Wspólne środowisko

• Pojęcie odnoszące się do zespołu składników opisujących środowisko danej rodziny (biologicznej lub adopcyjnej)

• Składniki te obejmują status społeczno - ekonomiczny rodzinny (SES)- ujemna korelacja w Polsce

• otoczenie fizyczne (wyposażenie mieszkania)

• klimat rodzinny

• zachowanie poszczególnych członków rodziny

• wzajemny wpływ członków rodziny

• wychowanie dzieci

• tradycje rodzinne (ukryte)

• liczbna członków rodziny mieszkających wspólnie

• osobowość poszczególnych członków rodziny

Środowisko specyficzne:

• Pojęcie to odnosi się do zasobu indywidualnych, niepowtarzalnych

• Kolejnosć urodzenia się dziecka

• Losowe zdarzenia i przeżycia (np. choroby, urazy, rozdzielenie dzieci)

• Wyniki interakcji pomiedzy rodzeństwem, dzieci i rodzicami oraz pomiędzy pozostałymi członkami rodziny

• Czynniki pozarodzinne : skład grup rówiesniczych, rodzaj i wynik interakcji z rówieśnikami, wydarzenia poza domem, nawet oglądanie TV

• U osób starszych: doświadczenia nabyte w pracy, ekonomiczne i psychologiczne warunki życia, nagłe zachorowania i urazy, rodzaj relacji z innymi ludźmi

Wykład V

Jeffrey Alan Gray (1934-2004)

• Brytyjski psycholog, badacz mózgu i zachowania

• Pracował w Oxfordzie i Istytucie Psychiatrii w Londynie

• Gray zakwestionował pierowtność wymiarów ekstrawersji i neurotyczności, traktując je jako pochodne w stosunku do lęku (L) i impulsywnosć (I).

Neuropsychologiczny model temperamentu Graya

1. W 1985 roku Gray zaproponował model osobowości oparty na trzech hipotetycznych sytemach biologicznych w mózgu:

• BAS (behawioralny układ aktywacyjny) związany z impulsywnością

• BIS (behawioralny układ hamujący) związany z lękiem

• F/FLS (układ walki/ucieczki) sterujący zachowaniami emocjonalnymi w odpowiedzi na bezwarunkowe bodźce awersyjne. Uruchamia wtedy obronną agresję albo powoduje ucieczkę.

Biologiczne podłoże BIS/BAS

• BIS - układ przegrody hipokampa

• BAS - zwoje podstawy mózgu, jądra wzgórza, okolice kory nowej

2. Układ BAS reguluje wrażliwość na nagrody (i sygnały braku kary). Powiązany z tendencja do zblizania się i oczekiwaniem (nadzieją) na „antycypowana przyjemność”. Detreminuje zachowana impulsywne. (kot gdy tylko poczuje jedzenie, zobaczy natychmiast przybiega do właściciela i czeka aż dostanie jedzenie)

Układ BIS reguluje wrażliwość na sygnały kary (i brak nagrody). Towarzyszy mu skłonnośc do przemyśliwania, ostrożność, ocena ryzyka i subiektywne poczucie lęku.

Model Graya: uczenie się

• Warunkowanie zachodzi szybciej i łatwiej u introwertyków, ale tylko wtedy gdy bodźcem bezwarunkowym jest kara.

Model Graya i model PEN

BAS Determinuje wrażliwość na sygnały nagrody Pobudza do zbliżania Tworzy pozytywny afekt Związany z impulsywnością (poszukiwanie doznań) Leży u podłoża Ekstrawersji

BIS Determinuje wrażliwość na sygnały kary Hamuje aktualne zachowanie Tworzy negatywny afekt Związany z lekiem Leży u podłoża Intorwersji

Równowaga Bis-BAS

• Osobowość jest uwarunkowana w

jakimś stopniu przez równowagę

dwóch układów

Psychologiczny model temperamentu Roberta Cloningera

• Obejmuje 4 wymiary temperamentu i 3 wymiary charakteru

• Szczególne zastosowanie przy badaniu uzależnień - przede wszystkim od alkoholu

• Cehcy temperamentu są uwarunkowane genetycznie, a wymiary charakteru opisują cechy osobowości nabywane w czasie onogenezy

Cechy charakteru w ujeciu Cloningera

1. Unikanie szkody, US (cecha związana z wyskokim poziomem serotoniny

• Cehca stanowi odpowiednik lęku w ujęciu Graya, ale ograniczony tylko do leku poznawczego (psychicznego)

• Cecha oznacza tendencje do hamowania zachowań w odpowiedzi na bodźce negatywne

2. Zależność od nagrody, ZN (cecha związana z niskim poziomem noradrenaliny)

• Przejawia się w podtrzywymaniu zachowania w odpowiedzi na pozytywne wzmocnienia.

3. Poszukiwanie nowości, PN (cecha związana z niskim poziomem dopaminy)

• Tendencja do aktywnego reagowania na nowe bodźce.

4. Wytrwałość, W (cecha o niejasnym markerze biologicznym)

• Dodana w 1993r przez Cloningera, Svrakicia i Przybecka

• Oznacza zdolność do samodzielnego podtrzymywania danego rodzaju aktywności

Cechy charakteru wg Cloningera

• Samokierowanie (ukierunkowanie Ja; zdolność kierowania własnym zachowaniem w celu adaptacji do sytuacji)

• Skłonność do współpracy (skłonność do współdziałania; zdolnośc do identyfiakcji i akceptacji zachowań innych ludzi )

• Autotranscendencja (transcendencja Ja; poczucie przynależnosci do wszechświata. Wymiar powiązany z duchowością)

Pięcioczynnikowa Teoria Osobowości (PTO) Roberta McCrae i Paula Costy - WIELKA PIĄTKA

• Główne czynniki:

• Neurotyczność,NEU

• Ekstrawersja, EKS

• Otwartość na doświadczenia, OTW

• Ugodowość, UGD

• Sumiennność, SUM

Podejście w badaniach nad osobowoscią porwadzących do wyodrębnienia pieciu czynników

• Leksykalne

• Oparte na swobodnych opisach zachowania

• Psychometryczne (kwestionariuszowe)

Założenia, na których oparta jest PTO

• Natura człowieka jest poznawalna (osobowość może być poznana nie tylko w badaniach eksperymentalnych)

• Człowiek jest racjonalny (zdolny zrozumiec siebie i innych)

• Ludzie charakteryzują się zmiennością (różnią się pod względem ważnych cech osobowości)

• Do natury człowieka odnosi się proaktywność (źródła zachowania tkwią w śr…

Krótka historia PTO

• W 1976 costa i McCrae opublikowali pracę, prezentującą 3 czynniki (NEU,EKS i OTW) wyodrębnione dzięki redukcji 16 czynników mierzonych kwestionariuszem 16-PF R.B. Cattella

• Każdy z tych czynników był opsany przez 6 składników stanowiących różne aspekty zachowania reprezentujące niższy poziom czynników.

• Później dodali jeszcze dwa czynniki (UGD i SUM) pochodzące z koncepcji Goldberga

Definicje wielkiej piątki

• Neurotyczność - oznacza podatność na doświadczenia negatywne emocji oraz wrażliwość na stres pscyhologiczny

• Ekstrawersja - charakteryzuje jakość i ilość interackcji społecznych, poziom aktywnośći i energii oraz zdolność odczuwania pozytywnych wmocji

• OTW - opisuje tendencję do poszukiwania i pozytywnego oceniania doświadczeń życiowych tolerancję wobec nowości i ciekawość poznawczą

• Ugodowość

• Sumienność

Strelau2006 s. 189 schemat

Odniesienia PTO do PEN Eysencka

NEU Neurotyczność (PEN)

EKS Ekstrawersja

UDG Psychotyczność

SUM Psychotycznośc

OTW - - - - - - - - - - -

Uwagi krytyczne do koncepcji

• Arbitralnie ustalona liczba subskładników (6)

• Niektóre czynniki nie są w pełni ortogonalne, ponieważ ich subskladniki korelują ze sobą (np. SUM i NEU, EKS i NEU, UGD i SUM)

• Model ogranicza poznanie osobowości, stnowiącą tylko jej opis

• Statyczny model nie nadający się do wyjaśniania zmian osobowości praz poznania dynamicznych procesów o mechanizmów związanych z osobowoscią

• Badanie oparte na modelu ignorujące sytuacyjne i kontekstowe czynniki oddziłujace na zachowanie

Argumenty za

• Czynniki ujawniające się niezaleznie od stosowanego kwestionariusza osobowości (np. NEO-FFI,NEO-PI-R,FFPI) i jego wersji: samoopis vs szacowanie.

• Struktura 5-czynnikowa ujawnia się niezależnie od płci, rasy i kultury

• Prosty uniwerslany model porządkujący teorię cech

• Stanowi teoretyczną podstawę badań psychometrycznych i leksykalnych nad strukturalną organizacją osobowości

• Integruje naukę o osobowości i inspiruje badania nad RI

WYKŁAD VI

Podstawy biologiczne czynników

• Istnieją dane potwierdzające odziedziczalność czynników wyodrębnionych w PTO, ale nie jest dotychczas możliwa identyfikacja podstaw anatomicznych i fizjologicznych tych czynników.

	Addytywny	Nieaddytywny	Srodowisko specyficzne	Środowiskow wspólne
Ugodowość	21 %	9%	8%	62%
Sumienność	27%	13	6	55
Otwartość	28	18	3	51

Hipotezy leksykalne

• Cattell '43 : „wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były lub są istotne, interesujące lub pożyteczne zostały utrwalone w treści języka”

• Goldberg '81: „różnice indywidualne między ludźmi mnają swój wyraz w języku. Im wieksze znaczenie mają rożnice, tym częściej ludzie będą na nie zwracali uwagę i tym częściej będą o nich rozmawiać, aż w końcu wynajdą opisujące je terminy”

• Osobowość może być opisywana słowami

Przesłanki, na których opierają się badania odwołujące się do języka naturalnego

• Spontaniczne opisy osobowości z punktu widzenia dokonujących ich osób mają istotne znaczenie dla charakterystki osobowości

• Im ważniejsza jest określona cecha osobowości, tym cześciej jest wymieniana w opisie

• Swobodne opisy dokonywane w różnych językach i kulturach odzwierciedlają wpływy czynników kulturowcyh na kształt osobowości

Lewis R. Goldberg

• Autor teminu „Wielka Piatka”

Goldberg zaproponował 100 przymiotników - identyfikatorów (dwubiegunowcyh), jako prototypowy opis pięciu czynników osobowości

• Ekstrawersja / surgencja

• Np. rozmowny - nierozmowny; ekstrawertywny - introwertywny

• Ugodowość

• Np. sympatyczny - niesympatyczny; ciepły - chłodny

• Sumienność

• Np. zorganizowany - zdezorganizowany; dokładny - niedokładny

• Stałość emocjonalna (NEU)

• Np. zrelaksowany - podniecony; niezazdrosny - zazdosny

• Intelekt (OTW)

• Np. tówrczy - nietwórczy; inteligentny - nieinteligentny

Polska Lista Przymiotników (PLP) w opracowaniu Piotra Szaroty

• Ugodowość - wielkoduszny, uczynny, wyrozumiały, czuły

• Sumienność - staranny, solidny, pracowity, odpowiedzialny

• Dynamiczność - szybki, smiały, energiczny, przedsiębiorczy

• Pobudliwość - wybuchowy, porywczy, nieopanowany, emocjonalny

• Intelekt

Specyficzne właściwosci wyników badań leksykalnych

• Osoby opisują sobowość innych ludzi na takich samych wymiarach, na jakich opisują własną osobowość

• Nasilenie ocen w poszczególnych skalach przymiotnikowych ulega zmianom w zależności od osoby i stopnia znajomości osoby ocenianej. Niezmienną natomiast pozostaje struktura spostrzegania - osoby nadal posługiwały się tymi samymi wymiarami/kategoriami

• Niektóre wymiary, np. neurotyczność/stabilnosć emocjonalna nie są tak wyraźne w opisie innych ludzi jak w przypadku samoopisu

• Badania wskazują, że oceny cech w mniejszym lub większym stopniu odzwierciedlają aktualne różnice indywidualne w zachowaniu i nie stanowią fikcji poznawczej pozbawionej podstaw w rzeczywistości

Model osobowości HEXACO

• badania leksykalne struktury osobowości wykorzystujące listy w językach: holenderskim, francuskim, niemieckim, ęgierskim, włoskim, koreańskim i polskim (bez angielskiego) wykazały inną niż 5-czynnikowa struktura obejmującą 6 czynników (później potwierdzoną też na danych anglojęzycznych, Achton i Lee)

• nowym czynnikiem była Uczciwosc-Pokkora towrząca znaczącą cechę w tej strukturze. Odpowiednikiem stabilności emocjonalnej jest emocjonalnosć

• HEXACO : Honesty-Hulility (H), Emotionality (E), eXtrawersion ( X), Agreeableness (A), Con

Specyficzne wymiary osobowości: “Ciemna Triada”

• Od 2001 roku w literaturze przdmiotu wskazuje się na obecnośc tzw. „awersyjnych społecznie” wymiarów osobowości

• Są one diagnozowane zarówno i osób z populacji klinicznych, jak też z populacji ogólenj

• Wymiary te, to skorelowane ze sobą makiwelizm, narcyzm i psychopatia

Definicje składników Ceimnej Triady

• Makiawelizm - tendencja do manipulowania innymi ludźmi, przy jednoczesnym chłodzie emocjonalnym zarówno w warunkach rzeczywistych jak i laboratoryjnych

• Narcyzm - tendencja do przejawiania poczucia wyższości, władzy, dominacji i wyższości (nie-kliniczna)

• Psychopatia ­- skłonność duzej impulsywności i poszukiwania grozy, przy jednoczesnej empatii i niskim lęku

Współczynniki korelacji

PSYCHOPATIA

0,5 0,31

NARCYZM 0,25 MAKIWELIZM

Wspólne właściwości CT

• Niezależne od zwych źródeł, wszystkie trzy składniki Triady choc w różnym stopniu, mają społecznie nieprzyjazny charakter, z endencją w zachowaniu do samopomowania siebie, chłodu emocjonalnego, dwoistości oraz agresywności

• Istnieją empiryczne dowody nakładnia się na siebie (wspólnej warjancji) składników Triady: makiawelizmu i psychopatii, narcyzmu i psychopatii oraz makawelizmu i narcyzmu

	Narcyzm	Makiawelizm
Makiawelizm	Rg = -0,00 r= 0,12
Psychopatia	Rg=0,48 r=0,28	Rg= 0,51, r=0,28

N, M, P - wysoka odziedziczalnośc

Korelacja CT i PMO

HEXACO a Ciemna Triada

• Uczciwośc-Pokora jako czynnik jest charakteryzwoanynastępującymi cechami: szczerość, rzetelność, skromność vs chytrość, pretensjonalność i chiwość

• Ze względu na zakres czynników można przypuszczać że istnieje korelacja pomiedzy Uczciwoscią-Pokorą a CT

• Uczciwość-Pokora jest ujemnie i silnie skorelowana z CT (-0,53N. -0,57M, -0,72P)

Współczynniki korelacji CT ze stylami humoru wg Roda Martina

Styl	Narcyzm	Psychopatia	Makiawelizm
Afiliacyjny (+)	0,19*	0,10	-0,07
Wzmacniający „ja” (+)	0,13	0,03	-0,09
Agresywny (-)	0,06	0,40***	0,40***
Poniżający „ja” (-)	-0,10	0,45**	0,28**

Wnioski z badań Johansona, Li i bussa

• Cechy CT mogą stanowic czynnik w adaptacji, naet jeśli strategie towarzyszące temu zespołowi są niepożądane społecznie

• Ponoszony koszt tej adaptacji ( w poszukiwaniu partnerów), to liczba porzuconych dotycchczasowych partnerów dla nowych (liczba zerwanych związków)

Podsumowanie

• Jest to koncepcja, która ma szerokie zastosowania praktyczne m.in. w selekcji doborze zawodowym, w ocenie stanu zdrowia psychicznego i somatycznego oraz ocenie statusu życiowego człowieka

Wykład VII

REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU (RTT) Strelau'a

Wykład VIII

Zmodyfikowana RTT

Najważniejsze postulaty RTT

• Temperament przejawia się w formalnej chcrakterystyce zachowania, którą można opisać w kategoriach energetycznych o czasowych

• Pod względem formalnych charakterystyk zachowania istnieją względnie stałe ri mające status cech

• RI w temperamencie są powszechne, wystepują od początku życia neonatalnego i są obecne zarówno u człowieka jak i u zwierząt

• Temperament, który jest wynikiem ewolucji bioloicznej, ulega w ontogenezie powolnym zmianom

• Temperament pełni funkcję regulacyjną, która ujawnia się przede wszystkim w sytuacjach trudnych lub w zachowaniach ekstremalnych.

Regulacyjna funkcja temperamentu:

• Modyfikowanie wartości stymulacyjnej (energetycznej) i czasowej sytuacji i zachowań.

• Wartość stymulacyjna sytuacji może być u człowieka oceniona na podstawie wielkości pobudzenia emocjonalnego, który powoduje.

Funkcje regulacyjne:

• Temperament determinuje:

• Styl zachowania (działania)

• Zapotrzebowanie na stymulacje

• Psychofizjologiczne koszty wyboru form zachowania

Koncepcja Eliasza

• Mogą występować zmiany temperamentu, jeżeli sytuacja (i związany z nią poziom stymulacji) jest znacząco niezgodny z tymi cechami.

• Ludzie mogą poszukiwać stymulacji jednego rodzaju, a unikać drugiego.

Najważniejsze modyfikacje RTT

• Reaktywność rozdzielono na niezależne wymiary: wrażliwość i odporność

• Wrażliwość rodzielono na : sensoryczną i emocjonalną

• Odporność rozdielono na : związana ze zmęczeniem i z obecnością dystraktorów

• Wprowadzono chrakterystyki zachowania odnoszące się do reagowania na bodźce: szybkość i tempo

• Wprowadzonoe charakterystyki pojawiające się po zaprzestaniu działania bodxca: powtarzanie i utrzymanie zachowania

Żwawość (ŻW)-

Perseweratywność (PE) - tendencja do potrzymywania i powtarzania zachowania po zaprzestaniu sytuacji, która je wywołała

Wrażliwośc Sensoryczna (WS) - wrażliwośc zmysłowa

Reaktywność emocjonalna (RE) - wrażliwość emocjonalan, intensywność reakcji emocjonalnych na bodźce

Wytrzymałość (WT) - zdolność do adekwtnego reagowania w sytuacjahc wymagających długotrwałej lub silnej stymualcji aktywności albo w arunkach silnej stymualcji zewnetrznej

Aktywność (AK) - tendencja do podejmowania zachowań i dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostraczającyhc stymulacjiz otoczenia

Wysoki poziom aktywacji

Sn mózg R (N+X)

• Wysoki poziom RE

• Mała WT

• Mała ŻW

• Mała AK

Niski poziom aktywacji

Sn mózg R (N-X)

• Niski poziom RE

• Duża WT

• Duża ŻW

• Duża AK

Struktura temperamentu

Zharmonizowana struktura temperamentu:

• O dużych możliwościach przetwarzania stymualcji: osoby wytrzymałe, mało reaktywne emocjonalnie, bardzo aktywne

• Osoby o małych możliwościach przetwarzania stymualcji: osoby wysoko reaktywne emocjonalnie, o niskim poziomie aktywności i wytrzymałości

Niezhrmonizowana struktura temperamentu (nieefektywne przetwarzanie stymulacji) (niezgodność cehc temperamentu)

• Osoby wytrzymałe, nisko reaktywne emocjonalnie, ale nie poszukujące stymulacji (mało aktywne)

• Osoby wysoko reaktywne emocjonalnie, mało wytrzymałe, ale poszukujące stymulacji (bardzo aktywne)

TEMPERAMENT (biologicznie uwarunkowane cechy osobowości):

• Relacje interpersonalne

• Wybór partnera

• Funkcjonowanie seksualne

• Zdrowie i dobrostan

• Psychopatologia

• Funkcjonowanie zawodowe

• Funkcjonowanie szkolne/akademickie

• Narażenie na stres

• Postawy

• Rozwój

Źródła RI w badaniach nad stresem

• Spostrzeganie stresorów - hisotria życia jednostki, doświadczenia ze stresorami, wrażliwośc receptorów, stan jednostki

• Reakcje na stresory - preferencje aktywności w odpowiedzi na stres, różnce w zachowaniu, stanach psychicznych i reakcjahc fizjologicznych

• Radzenie sobie ze stresem - style i strategie radzenia sobie

• Osobowość jako źródło różnic indywidulanych w stresie - tolernacja na stres (odporność), indukowanie (wywoływanie) stresu

Temperamentalnych Czynnik Ryzyka (TCR)

TCR, to jakakolwiek cecha lub układ cech temperamentu, które w interakcji z innymi czynnikami silnie lub długo działającymi zwiększają ryzyko powstania zaburzeń zachowania, stanu zdrowia albo rozwoju źle przystosowanej osobowości.

Wymagania, możliwości i stres

• 
  Wymagania

• Stres

Możliwości człowieka (zdolności, temperament)

• Stres

• Wymagania

STRESOR		MEDIATOR		NASTĘPSTWA
Czynniki ergonomiczne Agresja otoczenia Nasilenie ruchu Presja czasu Zmianowość Przerwy dla odpoczynku Izolacja społeczna Ograniczona decyzyjność				Płeć Typ osobowości A/B LOC Neurotyczność Odporność Wsparcie społeczne Kontrola nad sytuacją		Choroby układu krążenia, pokarmowego, narządów ruchu, zmęczenie Lek depresja, PTSD Nadużywanie substancji Absencja

Kierowcy autobusów

Wykład IX

Temperament w ujęciu RTT jako endofenotyp zaburzeń psychicznych

• Pojęcie endofenotypu odnosi się do konstruktu prostszego niż zaburzenie (może nim być cecha osobowości), który jest uwarunkowany genetycznie i powiązany z danym zaburzeniem.

• Konstrukt taki może posłużyć do wykazania genetycznego wpływu na zaburzenia, nawaet tych genów, których wpływ jest stosunkowo słaby i trudny do zaobserwowania.

• Enodofenotyp może stanowić ogniwo pośredniczące pomiędzy genami a złożonym zaburzeniem

• Endofenotypy mogą też służyć do badań nad interakcją genotypu i środowiska w powstawaniu zaburzeń zachowania

Kryteria endofenotypu

• Musi być powiązany z danym zaburzeniem w określonej populacji

• Musi charakteryzować się odziedziczalnością (udziałem czynników genetycznych w jego zmienności)

• Powinien ujawniać się niezależnie od stanu zdrowia jednostki oraz być współdziedziczony z chorobą w rodzinie

• Endofenotypy powinnyć być związane z przyczynami zaburzenia ora ryzykiem jego wystapienia (niekoniecznie ryzyko to musi być związane tylko zokreślonym zaburzeniem)

• Endofenotyp powinien mieć rozkłąd zbliżony do normalnego, a narzędzi służące do ich pomiaru charakteryzować się dobrymi własnościami psychometrycznymi

Zaburzenie po steresie traumatycznym, PTSD Nowy kierunek badań

• PTSD to jedna z możliwych konsekwencji narażenia człowieka na zdarzenie traumatyczne

• Dane z badań nad PTSD wspierają hipotezę o znaczeniu temperamentu RTT jako endofenotypu zaburzeń psychicznych

Podsumowanie

• Istnieją podstawy, aby sądzić, żę cechy temperamentu postulowane przez RTT mogą stanowić endofenotyp dla zaburzeń psychicznych, szczególnie o charakterze lękowym.

• Istotną role wydaje się odgrywać reaktywność emocjonalna (RE). Hipotezę o jej znaczeniu wspierają badania oparte na modelu zwierzęcym (Meyza i in.,2009) wskazujące, że znaczenie RE ujawnia się wyłącznie w sytuacjach wzbudzających lęk.

• Istnieje potrzeba kumulacji danych na temat związku temperamentu RTT z innymi zaburzeniami psychicznymi

Koncepcje temperamentu odnoszące się do dzieci

Alexander Thomas i Stella Chess

• Nowojorskie badania podłużne

Interakcyjna koncepcja temperamentu Thomasa i Chess

• Koncepcja powstała w opozycji do przekonania, że to rodzice są odpowiedzialni za problemy swoich dzieci

• Temperament jako cehcy stylistyczne, odnoszące się do charakterystyki zachowania.

• Opis cech dokonany w oparciu o wyniki badań podłużnych (projekt NYLS rozpoczęty w 1956 i zakończony na początku lat 80.) Obserwacja i wywiad z rodzicami.

• Kategorie temperamentu: aktywność, rytmiczność, zbliżenie się-wycofanie, łatwość przystosowania, próg reagowania, siłą reakcji, jakosć nastroju, roztargnienie, zasięg uwagi i wytrwałość.

• Stałość charakterystyk temperamentalnych i zmiennośc ich przejawów na przestrzeni życia jednostki.

• Niektóre charakteryski temperamentu dziecka nie są istotne dla postaw i zachowań rodziców wobec niego. Inne tak.

• Obserwacyjne i poparte analizą czynnikową wystepowanie układów (konstelacji) cech temperamentu: temperamentu łatwego (40% badanej próby), temperament wolno ryzgrzewający się (15%) i temperament trudnego (10%)

Wykład ??

Definicje inteligencji (2)

• Inteligencja to zdolność uczenia się (Ferguson)

• Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów (Piaget)

• Inteligencja jest tym, co mierza testy inteligencji (Boring)

• Istnieją dwa rodzaje inteligencji - A i B (Hebb)

• Inteligencja A to podstaowy potencjał organizmu zdeterminowany przez genotyp

• Inteligencja typu B (fenotypowa), to zdolności intelektualne, które przejawiają się w zachowaniu Są one wynikiem interakcji inteligancji typu A i środowiska.

• Inteligencja C (psychometryczna), która ujawnia się w badaniach na podstawie testów inteligencji (Vernon)

• Inteligencja to zdolnosc do szybkiego przetwarzania informacji (Hunt)

• Inteligencja, jest to dolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi (Nęcka) (jest to proces)

Czynnikowe koncepcje intelogencji: hierarchiczne i czynników równorzędnych

Dwuczynnikowa teoria zdolności. Charles Spearman (1863-1945)

• Czynnik g (general) - utożsamiany ze zdolnościmi ogólnymi. Ich hiepotetyczny mechanizm, to energia umysłowa zlokalizowana w mózgu

• Czynnik s (specific) - niezależny od czynnika g, identyfikowany ze zdolnościmi specyficznymi

• Wynik każdego działania stanowi interakcję wpływu każdego z tych czynników g X s

Zasady funkcjonowania intelektu wg Spearmana

• Zrozumienie własnego doświadczenia

• Ujmowanie stosunku pomiędzy dwoma lub więcej znanymi elementami (edukcja relacji)

• Odkrywanie brakującego elementu, do którego odnosi się znana relacja

Philip E. Vernon (1905=1987)

• Brytyjski badacz inteligencji

Schemat ukazujący hierarchiczną koncepcję czynników uzdolnień

G: główne czynniki grupowe, (werbalno-szkolne, przestrzenno mechaniczne) drugorzędne czynniki grupowe czynniki specyficzne

Raymont Cattell

• Koncepcja czynnika g:

• Czynnik g_f - uwarunkowany właściwościami mózgu i silnie genetycznie zdeterminowany. Zdolności myślenia, rozumowania i przyswajania nowej wiedzy

• Czynnik g_c - powstaje jako wynik uczenia się i doświadczenia, które nakładają się na czynnik g_f. Wiedza i zdolności pojmowania nabyte przez jednostkę.

Triadowa (triadic) toria struktury zdolności Cattella jako próba przyczynowego wyjąsnienia zjawiska inteligencji

• Teoria zakłada istnienia trzech głównych składników zdolności

• Możliwości umysłowe, na które składa się szybkośc i płynnośc procesów umysłowych, pamięć i inteligencja płynna. Stanowią funkcją masy asocjacyjnej mózgu i są biologicznie ogranizczone.

• Zdolności lokalne, występują obok gf i gc. U ich podstawy lezy organizacja strukturalna pól sensorycznych i motorycznych. W ich skład wchodzą zdolności wzrokowe, słuchowe i motoryczne

• Zdolności pośredniczące (instrumentalne). Stanowią one narzędzie za pomocą którego wyraża się umysł ludzki. Należą tu zdolności podstawowe w ujęciu Thurstone'a + gc, wykorzystywane w praktyce

• Inteligencja płynna (gf), skrystalizowana (gc)

Louis Thurstone

Podstawowe zdolności umysłowe wg Thurstone'a. Model czynników równorzędnych

• Płynnosć słowna (W) - łatwość i szybkosc posługiwania się językiem i mową

• Zdolności liczbowe (N) - łatwość i umiejętność wykonywania operacji matematycznyhc

• Rozumienie słów (V) -umiejętnośc definiowania słów

• Zdolności przestrzenne (S) - zdolnośc przekształcania w wyobraźni figur i kształtów

• Zdolności rozumowania (R)

• Szybkość spostrzegania (P)

Joy Guilford

Model struktury intelektu

• Każdą zdolnośc możn aopisać odwołująć się do trzech aspektów: operacja, treść (materiał) i wytwór

• Operacje - dotyczą procesów przetwarzania informacji. Obejmują 5 kategorii poznawanie, pamięć, myślenie dywergencyjne, myślenie konwergencyjne i ocenianie

• Treść - odnoszą się do treści inf, 4 kat: figuralną, symboliczną, semantyczną i behawioralną

• Wytwory - formany aspekt inf, 6 Kst: jednostki, klasy, relacje, systemy, przekształcenia i implikacje

• 6x5x4 = 120 zdolności

Teoria wielu inteligencji wg Gardnera

• Inteligencja - zdolność do rozwiązywania problemó lub do tworzenia produktów cenionych w określonym środowisku kulturowym lub w społeczności

• Inteligencja językowa - umiejętnośc werbalnego porozumiewania się

• Inteligencja logiczno-matematyczna - rozumienie abstrakcyjnych realcji i posługiwania się nimi

• Inteligencja przestrzenna - spostrzegania inf wzorkowych i przestrzennych

• Inteligencja muzyczna - pozwala tworzyć, przekazywać i rozumieć znaczenia jakie niesie dźwięk (ważna u zwierząt)

• Inteligencja kinetetyczna - kontrolowanie własnej motorki o zdolności manipulowania przedmiotami

• Inteligencja interpersonalna - zdolnosć rozpoznawania i odróżniania uczuć, przkonań i intencji

• Inteligenacj intrapersonalna - rozumienie siebie, własnych uczuć, samoobserwacja

Kytyka teorii strukturalnych

• Problem utożsamiania czynnikó wynikających z analizy bytami realnymi

• Problem arbitralności analizy czynnikowej

• Opisowy charakter teorii strukturalnych

• Niedostateczne uwzględnienie czynników rozwojowych

Inteligencja: podejści poznawcze

• Inteligencja rozumiana jast jako sposób przetwarzania informacji obejmujący szereg mechanizmów poznawczych, takich jak uczenie się zasoby uwagi, pamięc roboczą, strategie poznawcze i kontrolna poznawca

• Poznanie tych mechanizmów wymaga przejścia na elemanterny poziom analizy

• Naowy paradygmat obejmuje proste zadania, nie wymagające wiedzy ani szczegółnych umiejętności, dostępne ludziom bez względu na ich wykształcenia czy pochodzenie kuturowe. Np. zadania mierzące czas reakcji albo czas inspekcji (zapoznanie z zadaniami ale bez reakcji)

Sternberg

• Triarchiczna teoria inteligencji

• Składowe: subteoria składników, doświadczenia, kontekstu

• Subteoria składników - umysłowe mechanizmy opowiedzialne za planowani, wykonanie działanie i ocene rezultatów

• Metaskładniki - obejmują rozpoznawanie problemów, formułowanie strategii rozwiązania, planowanie czasu i kontrolowanie prób rozwiązania

• Składniki wykonawcze - kodowanie informacji, dostrzeganie, analizwoanie, wnioskowanie o relacjacj między różnmi problemami, porównywanie rozwiązań

• Skłądniki nabywania wiedzy - procesy wykonania nowej wiedzy, wyróżnianie informacji istotnych, korelowanie i porównywanie informacji, selektywne kodowanie, integracja wiedzy wg znaczenia

• Subteoria doświadczeń - odnosi się do procesów adaptacyjcnych, przystosowawczych wobec nowych zadań i wymagań środowiskowych albo wykorzystanie zautomatyzowanych procesów przetwarzania inf w zadaniach lub znanych sytuacjach

• Subteoria kontekstu - określa inteligentne zachowania w określonym środowisku, które angażują celową adaptację, selekcję i kształtowanie środowiska opdpowiednio do realnie istniejącej rzeczywistości

Wykład XII

…

Koncepcja Carrolla

• Trójwarstwowa teoria zdolności poznawczych wg. Carrolla stanowi poszerzenie i rozbudowanie poprednich teprii

• Wg. Autora określa ona jakiego typu różnice indywidualne w zdolnościach poznawczych występują i jakie sa ch wzajemne relacje

• Koncepcja zakłada obecność dosc dużej ilości odrębnych zdolności poznawczyhc (całkowieta liczna w warstwie I i II nie jest określona), a relacje pomiędzy zdolnościami miżnal ustaliś klasyfikując je w trzy odmienne warstwy „wąsko” rozumiane zdolności (warstwa I) szerokie zdolności (warstwa II) i pojedyncza ogólna zdolność (warstwa III)

Nurty w badanich nad inteligencją

Zdolności społeczne tworzące inteligencję społeczną

• Zdolność rozpoznawania emocji, myśłi, pragnień i intencji innych ludzi w oparciu o wskaźniki behawioralne („czytanie w czyiś myślach”

• Zdolność określania cech osobowości na podstwie zachowania

• Zdolność rozpoznawania rodzaju relacji pomiędzy ludźmi

• Zdolność interpretowania sytuacji społecznej jako elementu ciągu wydarzeń

• Rozumienie norm i reguł społecznych

• Zdolnosć odpowiednizachowania się w sytuacjach społecznych

Inteligencja praktyczna

• Zdolność radzenia sobie w rzeczywistym świecie i w codziennych sytuacjach

• Umiejętność osiągania bliskich i odleglych celów w zmieniających się warunkach

• Podstawą tej inteligencji stanowi wiedza ukryta (kombinacja doświadczenia i intuicji)

Struktura uzdolnień matematycznych

• Odbior informacji matematycznej (zrozumienie)

• Specyficzne przetwarzanie materiału matematycznego (operowanie symbolami)

• Zdolność szybiego i szerokiego uogólniania na materiale matematycznym (uogólnienie na inne zadania matematyczne)

• Zdolność streszczania procesu rozumowania matematycznego

• Plastyczność procesów myślowych( dane początkowe wynik)

• Dążenie do prostych i ekonomicznych rozwiązań

• Zdolnośc dowolnej i szybkiej zmiany kierunku procesu myślenia

• Pamięć matematyczna

• Ogólny składnik syntetyczny (matematyczne ukierunkowanie umysłu)

Badania nad biologią inteligencji

• Genetyczne uwarunkowania

• Analiza czasów reakcji i czasu inspekcji (IT)

• Analiza EEG i potencjałów wywołanych (Hendricksonowie, 1980, tzw. Metoda sznurkowa)

• Badania z użyciem tomografii pozytonowej PET (aktywność metaboliczna)

• Neuroobrazowanie: badnia z zastosowaniem rezonansu magnetycznego MRI (badania objetości struktur mózgowych, istoty szarej i błej) oraz fMRI

• Badania objętości mózgu w relacji do inteligencji

---