Antropologia Pytania i odpowiedzi, SOCJOLOGIA, antropologia kultury


1. Podaj klasyfikację małżeństw ze względu na miejsce zamieszkania.

Patrylokalizm (z rodziną męża), matrylokalizm (z rodziną żony), bilokalizm (raz tu, raz tu), ambilokalizm (nieokreślone), neolokalizm (nowe domostwo).

2. Zderzenie kultur:

Zderzenie kultur - stosunki kulturowe, które zawiązują się między dwiema kulturami na skutek ich zetknięcia się w sposób bezpośredni lub pośredni. Do takich interakcji dochodzi w obszarach stykowych pogranicza dwóch kultur bądź na skutek migracji przedstawicieli danej kultury. Zderzenie dwóch odmiennych kultur może wywołać tzw. szok kulturowy. Sprzeczności wartości reprezentowanych przez obie grupy może doprowadzić do konfliktu między nimi.

Szok kulturowy - mniej lub bardziej nagłe, budzące lęk pojawienie się obcej kultury, która niesie ze sobą całkowicie odmienną rzeczywistość kulturową. Termin ten określa ogół stosunków kulturowych i reakcji tych dwóch kultur na skutek takiego zderzenia kultur. Szok kulturowy wywołuje wytworzenie dystansu wobec obcej kultury czy próby odizolowania się. Zjawisko to umożliwia jednak uświadomienie sobie odmienności własnej kultury, a poprzez to zrozumienie obcych wzorów kulturowych.

3. Jakie są metody badawcze w antropologii? Opisz jedną z nich.

Badania jakościowe: badania terenowe, muzea etnograficzne, zapisy, dzienniki, pamiętniki, literatura piękna, wykopaliska.

Badania terenowe (ang. field research) to termin odnoszący się do wszelkiego rodzaju badań z zakresu nauk społecznych, w których badacz "rusza zza biurka" i przeprowadza swój projekt w analizowanej społeczności.

Badania terenowe powszechnie stosowane są w antropologii i socjologii. Chociaż teoretycznie mogą obejmować także metody ilościowe, w praktyce są pojęciem używanym przede wszystkim przez naukowców stosujących metody jakościowe.

W badaniach terenowych powczechnie używa się takich metod badawczych jak:

4. Czy można mówić o prawach rozwoju kulturowego.

Tak - opiszę tu stanowiska ewolucjonizmu i neoewolucjonizmu.

Nie - opiszę tu stanowisko dyfuzjonizmu.

5. Co to jest relatywizm kulturowy?

Relatywizm kulturowy - pogląd głoszący, iż żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje. Takie spojrzenie doprowadziło obserwatorów do powstrzymania się od ocen oraz sądów wartościujących obce praktyki z punktu widzenia własnej kultury. Relatywizm kulturowy odrzuca więc możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości, prowadząc do większego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury.

Z punktu widzenia metodologicznego przyjęcie relatywizmu kulturowego przez badacza kultury oznacza odrzucenie wartości własnej kultury jako miernika kultury obcej. Badacz powinien wyjść poza kulturę, aby móc obiektywnie porównać dwa różne systemy kulturowe. Całkowite odrzucenie własnych wartości, przyjętych w toku socjalizacji w obrębie własnego kręgu kulturowego nie jest jednak możliwe, a wobec tego co nie jest też możliwe całkowicie obiektywne podejście przy ocenianiu dwóch różnych kultur, w szczególności wówczas, gdy jedna z nich jest kulturą oceniającego.

Z moralnego punktu widzenia relatywizm kulturowy oznacza relatywizm wartości, a więc brak silnego wiązania się jednostek z jakimiś wartościami kulturowymi. W środowiskach konserwatywnych jest on piętnowany, gdyż przyczynia się do zrywania więzów z własną kulturą. Jest on jednak w chwili obecnej powszechnie przyjętym założeniem wśród antropologów kulturowych.

Relatywizm kulturowy bywa mylony z relatywizmem moralnym, który głosi że moralność może być jednakowa tylko wewnątrz grupy mającej ten sam zestaw norm i kod moralny, a także podejmującej wspólne działania (jaskrawym przykładem rozmijania się norm dwóch kultur bywają zachowania członków mniejszości etnicznej znajdującej się w niesprzyjających warunkach).

Za prekursorską prace wobec ujęcia relatywizmu kulturowego uznaje się Próby Monteskiusza z 1580 roku. Epoka nowożytnych Odkryć geograficznych zapoczątkowana przez Krzysztofa Kolumba otworzyła drogę do badania i porównywania różnych kultur, minęło jednak wiele czasu zanim europejscy badacze odeszli od wartościowania innych kultur poprzez porównywanie ich do własnej uważanej za najwyżej rozwiniętą i wobec tego najlepszą.

6. Funkcje społeczne języka.

Funkcje języka - relacje języka do szeroko rozumianego środowiska. Przez środowisko rozumiemy tu świat, rzeczywistość, przyrodę, społeczeństwo, ludzi, struktury społeczne, kulturę, procesy psychiczne, emocje, sytuacje komunikacyjne.

Językowi przypisywane są 3 podstawowe funkcje:

  1. Kognitywna - poznawcza, racjonalna. Polega ona na wyrażaniu myśli, sądów, idei, pojęć, ale także na realizowaniu ich. Funkcja ta polega na zdobywaniu wiedzy o świecie. Badają ją: logika, psychologia, filozofia.

  2. Społeczna - odzwierciedla miejsce i rolę języka w relacjach społecznych. Język jest narzędziem tworzenia i regulowania relacji społecznych. Jest też najważniejszym narzędziem podziału kompetencji i układu ról społecznych w różnych sytuacjach. Badają ją: socjologia, psychologia społeczna, medioznawstwo.

  3. Afektywna - emotywna, ekspresywna. Jest związana z przekazywaniem emocji. Badają ją: poetyka, literaturoznawstwo, psychologia twórczości.

7. Podaj główne religie monoteistyczne. Opisz jedną z nich.

Monoteizm (z gr. μόνος monos - "jedyny" + θεός theos - "bóg"; jedynobóstwo) - wiara w istnienie jedynego Boga i w przeciwieństwie do henoteizmu wykluczający istnienie jakichkolwiek innych istot boskich. Przeciwieństwem monoteizmu jest politeizm.

Religiami monoteistycznymi są judaizm (Bóg w judaizmie) , chrześcijaństwo (Bóg w chrześcijaństwie), islam (Bóg w islamie), sikhizm, rastafari, babizm, bahaizm.

Chrześcijaństwo - (gr. Χριστιανισμóς , łac. christianitas ) religia monoteistyczna i rodzina związków wyznaniowych głoszących nauczanie o mesjaństwie i synostwie bożym Jezusa Chrystusa, jego męczeńskiej i odkupieńczej śmierci oraz zmartwychwstaniu. Świętą księgą chrześcijan jest Biblia. Chrześcijaństwo wywodzi się z judaizmu i wyłoniło się z niego ok. połowy I wieku. Największa religia na świecie pod względem liczby wyznawców, biorąc pod uwagę wszystkie odłamy wchodzące w jej skład.

Pierwotnie symbolem Chrześcijaństwa była ryba, zaś w III w. stał się nim krzyż. Nawiązano w ten sposób do dwóch pierwszych liter greckich słowa Christos (chi i ro), a następnie również do ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. Wprowadzenie krzyża greckiego do chrześcijaństwa przypisuje się mnichowi egipskiemu Pachomiuszowi (rok 322 n.e.).

Dokładne określenie granic tej religii jest kwestią sporną, nie wszyscy zaliczają do wyznań chrześcijańskich Świadków Jehowy, mormonów, arian oraz niektóre nowe ruchy religijne, choć same te wyznania uważają się za chrześcijańskie.

Chrześcijaństwo jest objawioną religią monoteistyczną: zakłada wiarę w jedynego Boga, który jest Stwórcą świata. Większość chrześcijan wyznaje dogmat trynitarny, który głosi, że Bóg istnieje w trzech osobach (hipostazach), czyli, że Bóg jest Trójjedyny. Oznacza to, że Bóg, co do natury jest Jeden, choć w trzech Osobach: jako Bóg Ojciec, Syn Boży (Jezus) i Duch Święty.

Bóg z miłości do pogrążonej w grzechu ludzkości posłał swego Jednorodzonego Syna który "stał się człowiekiem" i dokonał dzieła zbawienia świata. Chrześcijanie wierzą, że przyjmując ofiarę Jezusa uzyskują zbawienie i życie wieczne. W czasach ostatecznych nastąpi "zmartwychwstanie ciał" oraz Sąd Ostateczny na którym nastąpi podział na zbawionych i potępionych.

Chrześcijanie wyznań tradycyjnych (m. in.katolicy i prawosławni) czczą także Maryję - matkę Jezusa jako "Theotokos, Bogurodzicę, Matkę Bożą", świętych i aniołów, które to kulty rozpowszechniły się od IV wieku.

Podstawowym przykazaniem etycznym chrześcijan oprócz przykazań Dekalogu jest przykazanie miłości Boga oraz bliźnich (nawet nieprzyjaciół).

Wyznania chrześcijańskie tworzą jedną z największych religii, szczególnie liczną w Europie oraz na terenach skolonizowanych przez Europejczyków - Ameryce i Australii.

Bardzo trudno jest szacować dokładną liczebność wyznawców, ponieważ wiele z tych wyznań, w szczególności katolicyzm, praktykuje chrzest niemowląt i uważa każdego ochrzczonego za wierzącego, co znacząco zawyża tę liczbę.

Szacunkowo oblicza się, że chrześcijaństwo wyznaje ponad 30% ludności świata (około 2,7 miliarda), w tym:

9. Boas.

Franz Boas (urodzony 9 lipca 1858 - zmarł 21 grudnia 1942) - amerykański antropolog i językoznawca, niemieckiego pochodzenia.

Profesor antropologii na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Z wykształcenia fizyk i geograf. Specjalista w dziedzinie kultury i języków Indian Ameryki Północnej. Jego badania stały się inspiracją dla późniejszych badań strukturalistów amerykańskich w językoznawstwie (hipoteza Sapira-Whorfa o determinującej roli języka w postrzeganiu rzeczywistości). Boas był zwolennikiem poglądu, że badanie kultury jest niemożliwe bez uwzględnienia kontekstów historycznych.

To co różniło go od ewolucjonistów to fakt, że ewolucję uważał za pewien zbiór dynamicznych, następujących po sobie zmian, który dokonywał się w obrębie danej kultury, nie zaś, jak twierdzili Morgan czy Tylor w obrębie całego globu i wszystkich kultur na nim się znajdujących.

Pierwszy zaczął mówić o kulturach nie zaś o jednej kulturze. Jest więc twórcą relatywizmu w antropologii. Do antropologii wprowadził badania historyczne - z historii wywodził obecny kształ kultur. Interesował go konkret i uważał, że jedyną metodą sprawdzania słuszności danej teorii są badania empiryczne. Uważał, że wszystkie ludy ewoluowały w tym samym kierunku, choć odmiennymi drogami, a różnice kulturowe muszą mieć uzasadnienie w uniwersalnych prawach przyrody.

Napisał między innymi: Handbook of American Indian Languages (Waszyngton 1911).

Do jego uczniów zalicza się Ruth Benedict, Edwarda Sapira i Margaret Mead.

11. freudyzm i jego wpływ na antropologie.

Ortodoksyjna psychoanaliza, szkoła wiedeńska psychoanalizy, psychoanaliza klasyczna.

Klasyczna psychoanaliza stworzona przez Zygmunta Freuda zwraca uwagę przede wszystkim na rozwój psychoseksualny. Przyjemność, która w węższym znaczeniu skupia się do tego co seksualne zostaje w toku rozwoju ograniczona przez rzeczywistość.

W toku rozwoju człowiek musi zrezygnować z przyjemności i zaangażować się w życie w rzeczywistości, w życie społeczne. Jednym z podstawowych terminów, który odróżnia klasyczną wersję od innych jest kompleks Edypa. W kompleksie tym skupiają się emocje skierowane do matki i do ojca (trójkąt edypalny). To prawidłowe rozwiązanie tego kompleksu umożliwia normalną (tzn. nie- perwersyjną) seksualność podporządkowując seksualność prawom społecznym.

Szerzej psychoanaliza klasyczna została opisane w haśle teoria psychoanalizy.

Zygmunt Freud (urodzony 6 maja 1856 w Freibergu na Morawach, obecnie Příbor w Czechach - zmarł 23 września 1939 w Londynie) był austriackim neurologiem i psychiatrą. Uważa się go powszechnie za "ojca" jednego z najważniejszych kierunków we współczesnej psychologii - psychoanalizy.

Jakkolwiek Freud nie był filozofem w pełnym tego słowa znaczeniu, jego koncepcje funkcjonowania ludzkiego umysłu, odrzucające racjonalność ludzkich wyborów i zachowań na rzecz czynników irracjonalnych i emocjonalnych, wstrząsnęły środowiskiem filozofów i artystów końca XIX i początku XX wieku. Ma też ogromny, wciąż wywierający wpływ, wkład w nauki o kulturze (Totem i tabu, Kultura jako źródło cierpień). O wiele mniej znane są prace Freuda z neurologii. We wczesnym okresie swojej pracy naukowej opublikował artykuł na temat porażenia mózgowego dziecięcego i afazji.

Teoria psychoanalizy

Rozwój psychoseksualny

Dziecko w czasie swojego rozwoju przechodzi przez różne fazy. W każdej fazie prymat mają inne sfery erogenne wraz z zaspokojeniem płynącym z tych źródeł. Popędy pochodzące z określonych sfer erogennych noszą nazwę popędów cząstkowych. Pod koniec fazy następuje albo uwolnienie obsadzenia libidynalnego tych sfer albo utrwalenie noszące nazwę fiksacji. Ogólnie można życie seksualne człowieka podzielić na seksualność pregenitalną i seksualność genitalną. Pierwsza z nich obejmuje wszystkie fazy rozwoju psychoseksualnego aż do okresu latencji. Z definicji jest perwersyjna, ponieważ wyklucza zaangażowanie popędu w rozmnażanie. Wobec seksualności dziecięcej Freud używał określenia polimorficzna perwersyjność. Celem rozwoju psychoseksualnego jest skupienie popędów płynących ze wszystkich źródeł pod hegemonią genitalności i związanie ich z rozmnażaniem.

faza narcyzmu pierwotnego

Klasyczna wersja psychoanalizy zakłada, że noworodek wszystkie popędy ma skierowanie na siebie. Ten etap rozwoju określa się jako narcyzm pierwotny. W trakcie procesu zaspokajania potrzeb dziecko kieruje swoje popędy na obiekt.

faza oralna

Pierwszym obiektem jest pierś matki. Etap, w którym dziecko czerpie satysfakcję z zaspokajania popędów pochodzących z sfer oralnych (warg, gardła, przełyku) zwie się fazą oralną. Według Freuda w tej fazie nie ma jeszcze opozycji aktywność - pasywność. W stosunku do popędu dziecko jest jedynie pasywne. Karl Abraham wprowadził natomiast subfazę tej fazy faza sadystyczno - oralna. Relację z obiektem dziecko nawiązuje poprzez inkorporację - wyobrażenie wchłaniania obiektu dającego przyjemność.

faza analna

Kolejną fazą jest faza analna (nazywana także fazą analno-mięśniową). Dziecko czerpie wówczas przyjemność z drażnienia błony śluzowej odbytu oraz muskulatury - jako aparatu mogącego dziecku dać kontrolę nad procesem wydalania. Dziecko oscyluje wokół dwóch skrajności - dawanie - zatrzymywanie. Przyznaje także wartość wydalanym ekskrementom - jako częściom swojego ciała. Trening czystości staje się faktem społecznym dzięki temu, że dorośli domagają się defekacji w odpowiednim czasie i karcą za defekacje w czasie nieodpowiednim. Z fiksacjami w fazie analnej Freud wiązał takie cechy jak skąpstwo, rozrzutność, upartość, skłonność do kolekcjonowania, sadyzm i masochizm, stosunek do władzy i dominacji, twórczość, bierność i impulsywność, kontrola, uporządkowanie, czystość i skłonność do brudzenia itp. Karl Abraham wprowadził pojęcie fazy sadystyczno - analnej.

faza falliczna

Kolejną sferą erogenną, która zaczyna dominować są zewnętrzne narządy płciowe - penis i łechtaczka. Z tego względu okres dominacji tych sfer nosi nazwę fazy fallicznej. Kluczowymi wydarzeniami tej fazy jest lęk kastracyjny i kompleks Edypa. Na skutek ich pojawienia wczesnodziecięca aktywność seksualna zostaje zahamowana. Rozpoczyna się okres latencji

[edytuj] faza genitalna

Osobnik wkracza w tą fazę wraz okresem dojrzewania. Jej cechą charakterystyczną jest to, że przyjemność seksualna skupiona jest na narządach rozrodczych (pochwa u kobiet i penis u mężczyzn) oraz to, że przyjemność czerpana z zaspokajania popędu zostaje podporządkowana celom rozrodczym - dzięki czemu przestaje być perwersyjna

Struktura aparatu psychicznego

I teoria topograficzna

W początkowym okresie psychoanalizy Freud na określenie struktury aparatu psychicznego posługiwał się trzema pojęciami nieświadomość, przedświadomość, świadomość. W nieświadomości znajdują się myśli, wyobrażenia, które z uwagi na silne obsadzenie popędami bądź treść niemożliwą do zaakceptowania (sprzeczną z zasadami moralnymi, perwersyjną) zostały wyparte lub niedopuszczone do świadomości. Świadomość zaś jest instancją mającą we władaniu aparat motoryczny, mogącą realizować swoje zamierzenia w świecie rzeczywistym. Zatem celem nieświadomych popędów jest przedostanie się do świadomości i zrealizowanie swoich zamierzeń. Nie pozwala na to cenzura (którą Freud porównywał do strażnika decydującego, który z gości może, a który nie może wejść do domu). Nieświadome popędy - chcąc znaleźć drogę do realizacji - tworzą pewne twory zastępcze, które zwie się pochodnymi nieświadomego. Są one potencjalnie zdolne do uświadomienia, jednakże mają związek z nieświadomością (kontynuując metaforę Freuda - to tak jakby nieproszony gość wysłał w gościnę swojego kolegę). Takimi tworami są fantazje, marzenia dzienne czy symptomy nerwicowe.

Przedświadomość to obszar skupiający myśli, wyobrażenia, fantazje, które choć aktualnie nie są świadome, to - bez większego wysiłku - mogą stać się treścią świadomości.

II teoria topograficzna

Najważniejszą częścią aparatu psychicznego według Freuda jest Id (niem. Es, pol. to). Skupia ona „wszystko to co dziedziczymy, co rodząc się przynosimy ze sobą, co jest konstytucjonalnie stałe, przede wszystkim więc wywodzące się z organizacji cielesnej popędy (...)”.

Pod wpływem działania bodźców pochodzących ze świata zewnętrznego z części id powstaje kolejna część zwana Ego (niem. Ich, pol. Ja). Struktura ta pośredniczy między Id a światem zewnętrznym. Ego zawiaduje naszymi ruchami dowolnymi. Jego zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa jednostce, które osiąga odbierając bodźce ze świata zewnętrznego, gromadząc je i kojarząc, unikając bodźców zbyt silnych, mogących zniszczyć jednostkę, wychodząc naprzeciw tym o umiarkowanych energiach, ucząc się, jak celowo, w sposób dla siebie korzystny zmieniać świat zewnętrzny. Zadaniem ego jest także umożliwianie zaspokajania popędów pochodzących z id. Jeżeli okoliczności nie sprzyjają temu zaspokojeniu ego tłumi popędy, odracza ich zaspokojenie do bardziej odpowiednich momentów.

Ponieważ człowiek rozwija się w świecie społecznym, rozwija się kolejna instancja - Superego, która zawiera zbiór zasad moralnych.

Powstawanie zaburzeń i chorób psychicznych

Nerwice

Aby powstała nerwica niezbędny jest konflikt, w którym ego w służbie superego odmawia id zaspokojenia i usuwa jego reprezentację ze świadomości. Id natomiast tworzy sobie reprezentację zastępczą w postaci symptomów nerwicowych.

Za przyczynę nerwicy uważał Freud, powrót wypartych popędów. Według tegoż autora wyparcie wyobrażeń związanych z preedypalnymi formami zaspokojenia może być:

W przypadku wyparcia częściowo udanego pewne wyobrażenia zostały wyparte lecz zachowały swoje obsadzenie. Z tego względu ciągle zagrażają wtargnięciem do świadomości (por. powrót wypartych popędów). W celu zachowania go z dala do świadomości konieczne jest silne przeciwobsadzenie. Chociaż główne zagrażające wyobrażenie nie zostaje uświadomione to jednak tworzą się pochodne tego wyobrażenia w formie fantazji (zob. fantazmat), czynności pomyłkowych, marzeń sennych, symptomów nerwicowych. Stąd twierdzenie Freuda, że symptomy nerwicowe mają symboliczny związek z wypartymi popędami i analizując wolne skojarzenia można dojść do wypartego wyobrażenia.

Perwersje, Psychopatie

Zgodnie z poglądami Freuda, perwersja jest pierwotnym stanem dziecka. W perwersji popędy cząstkowe skierowane na obiekty z okresów preedypalnych (tzn. fazy oralnej, analnej, fallicznej) funkcjonują w sposób niezakłócony: nie rozwiązany zostaje kompleks Edypa i groźba kastracji okazuje się nieskuteczna w efekcie popędy cząstkowe nie ulegają organizacji w popęd genitalny.

W ten sposób popędy cząstkowe zostają niezorganizowane a obiekty preedypalne, które w typowym procesie rozwoju zostają zdeseksualizowane i zachowują jedynie status obiektów przygotowujących do normalnego aktu stają się fetyszami, zboczeniami.

Z niepowodzeniem kompleksu kastracji, brakiem sublimacji popędów związany jest brak rozwoju superego co objawia się psychopatią - normy moralne, chociaż znane nie mają regulującego, ograniczającego wpływu na zachowanie.

Psychozy

Freud niewiele pisał o psychozach. Jego główne dzieło dotyczące psychoz to analiza autobiograficznego opisu paranoi Schrebera.

O ile konflikt powodujący nerwicę angażuje id i ego, o tyle konflikt będący przyczyną powstania psychozy angażuje ego i świat zewnętrzny. Ego, napotkawszy ideę, której nie może zaakceptować odrzuca ją. Ale ponieważ idea ta jest ściśle związana z rzeczywistością, może to zrobić tylko za cenę odrzucenia rzeczywistości. Zatem początek powstawania psychozy związany jest z powstaniem "dziury w rzeczywistości": miejsca po wykluczonym wyobrażeniu. Logicznym efektem tego stanu jest sytuacja gdy poprzez ciąg skojarzeń można natrafić na tą "dziurę". Efektem takiego stanu będą działania kompensujące w momencie, gdy ego trafi na te wyobrażenia - coś co jest a czego nie powinno być. Te działania to "...łaty ponad miejscem, gdzie pierwotnie pojawiła się dziura w relacjach ego ze światem zewnętrznym". Przybierają one postać urojeń, halucynacji. Działanie ego polega wówczas na próbach uzupełnienia tej "dziury", ale nie poprzez przywrócenie wykluczonego elementu, a poprzez dodawanie tworów zgodnie z wolą id.

Psychoanaliza a seksualność

Znaczenie pojęcia seksualność używanego przez Zygmunta Freuda jest znacznie szersze niż jego potoczny sens. Freud zaznacza wielokrotnie, że człowiek dwukrotnie rozpoczyna życie seksualne: pierwszy raz w dzieciństwie; epizod ten kończy się groźbą kastracyjną. Drugie rozpoczęcie życia seksualnego ma miejsce w okresie dojrzewania. Kontrowersyjnym obszarem omawianej teorii jest seksualność dziecięca. Freud twierdził, że wiele działań dzieci związanych z ssaniem, defekacją ma taką samą funkcję jak masturbacja - czyli wszystkie te czynności są związane z seksualnością. Seksualność w teorii Freuda to tyle co dążenie do przyjemności.

W koncepcji Freuda popęd seksualny nie jest jednolity. Składa się z wielu popędów cząstkowych. W przypadku normalnej seksualności popędy cząstkowe są połączone pod rządami sfer genitalnych i zaangażowane w funkcję rozmnażania. Jeżeli jednak z uwagi na utrwalenie (fiksację) popędu cząstkowego na wcześniejszym obiekcie nie będzie możliwe włączenie go do normalnej - genitalnej seksualności, otwarta jest droga do seksualności perwersyjnej, polegającej na aktywności innych niż genitalne sfer erogennych i właściwych im obiektów.

Marzenia senne

Sen jest spełnieniem życzenia - tak brzmi podstawowa prawda wygłoszona przez Freuda na temat snu. Według tego autora, w czasie snu cenzura czasowo osłabia swoją działalność. Dzięki temu nieświadome myśli mają możliwość ujawniania się. Sen powstaje w dwóch etapach. Pierwszy to opracowanie pierwotne w czasie którego nieświadome myśli współdziałając ze sobą na prawach procesu pierwotnego (kondensacja, przemieszczenie) w oparciu o takie dane jak:

kształtuje pierwsze zręby snu. W czasie opracowania wtórnego sen nabiera charakteru fabuły, do pewnego stopnia uporządkowanej kolejności wydarzeń, chociaż ciągle są obecne cechy procesu pierwotnego (np. kiedy ktoś wygląda jak A a zachowuje się jak B).

12. animizm.

Animizm (łac. anima - dusza) to zespół wierzeń występujący w religiach archaicznych bądź tradycyjnych zakładający istnienie świata namacalnego (materialnego) i świata (-ów) duchowego (-ych), współistnienie duszy z ciałem, przypisujący duszę (czasami ducha zmarłych przodków ludzkich) wszystkim roślinom, zwierzętom, minerałom i żywiołom.

Według niektórych z tych koncepcji dusza człowieka po śmierci przedostaje się do zaświatów, pełnych innych dusz oraz rozmiatych duchów. Duchy te mają wpływ na życie ludzi i bywają im przychylne lub nieprzychylne. Obecność idei animistycznych występowała w bardzo wielu religiach człowieka. Prawie nierozłącznym elementem wierzeń animistycznych jest obecność ludzi-ekstatyków - szamanów, mających wpływ na światy duchów, równoważących wzajemne stosunki między światem ludzkim a innymi światami.

16. lewirat, sororat.

Lewirat (łac. levir - brat męża) - poślubienie wdowy przez brata (albo niekiedy spadkobiercę) jej zmarłego męża stanowiące u niektórych ludów (np. starożytni Żydzi, Hindusi, Arabowie) zwyczaj obowiązujący dla zapewnienia ciągłości rodu. Zwyczaj ten jest bardzo rozpowszechnionym rodzajem asekuracji na życie, nigdzie jednak nie funkcjonuje na zasadzie formalnego prawa.

Sororat (z łac. soror - siostra) - zwyczaj nakazujący poślubienie przez mężczyznę siostry lub sióstr (zazwyczaj kolejno) swojej żony, jeśli jest ona bezpłodna albo po jej śmierci (praktykowane np. u Buszmenów, Hotentotów i Hererów).

17. egzogamia, endogamia

Egzogamia - reguła nakazująca jednostce wybierać sobie małżonka poza grupą, do której należy. Jej przeciwnością jest endogamia. Pewne formy egzogamii mogą czasem powstawać wewnątrz społeczności endogamicznych, jako np. egzogamia rodowa. Egzogamię tłumaczy się względami biologicznymi (skutki związków między krewnymi) i społecznymi (chęć wymiany między grupami rodzinnymi).

Endogamia - kulturowa reguła nakazująca jednostce zawieranie małżeństw (dobieranie sobie partnera) wewnątrz grupy, do której należy. Endogamia występuje zazwyczaj w społeczeństwach uwarstwionych, służy względom prestiżowym i utrwala zróżnicowanie etniczne (kastowość). Endogamia w małej grupie prowadzi do związków między bliskimi krewnymi biologicznymi. Występuje zarówno w społecznościach matrylinearnych i patrylinearnych.

Jako przykłady endogamii można podać rodziny królewskie, ortodoksyjnych Żydów oraz katolików, a także kasty hinduskie. Dobór takiego małżeństwa odbywa się często na zasadzie przeznaczenia sobie z góry pewnych osób lub na zasadzie pierwszeństwa. Do tych ostatnich należy np. lewirat i sororat. Inne bardziej skomplikowane zwyczaje to np. tzw. małżeństwo kuzynowskie „na krzyż”, polegające na tym, że mężczyzna bierze za żonę wujeczną siostrę lub inną kobietę o tym samym stopniu pokrewieństwa. W niektórych kulturach środkowej Australii mężczyzna może ożenić się także z wnuczką brata babki ze strony matki (lub kobietą o tym samym stopniu pokrewieństwa), jednak małżeństwa kuzynowskie to starszy zwyczaj. Bardzo rzadko natomiast dozwolone jest małżeństwo między „równoległymi krewnymi”, czyli dziećmi dwojga braci lub dwóch sióstr.

18. magia i jej rodzaje

Magia to praktyki wpływania na ludzi, przedmioty, zdarzenia czy zjawiska fizyczne za pomocą środków okultystycznych i paranormalnych, a więc zasadniczo nie poddających się weryfikacji za pomocą metody naukowej, kolidujących z podejściem racjonalistycznym.

Powyższe określenia mogą również odnosić się do praktyk stosowanych przez kogoś w celu posłużenia się wspomnianym wpływem, oraz do wierzeń, które wyjaśniają rozliczne zdarzenia i zjawiska w obrębie magii.

Mag, czyli osoba parająca się magią, stosuje różnorakie gesty, zaklęcia i inne czynności rytualne mające dać mu władzę nad siłami nadnaturalnymi, które według jego przekonania dadzą mu moc zmiany rzeczywistości. Brak możliwości stwierdzenia powiązania między zastosowanym środkiem a ewentualnym efektem powoduje jednak, że skuteczność działań magicznych i istnienie postulowanych przez nią sił nadnaturalnych pozostaje w sferze wiary.

W odróżnieniu od podejścia naukowego, w popularnym odczuciu magia utożsamiana jest z zabobonem, a działania magiczne postrzegane są jako nieskuteczne lub wręcz oszukańcze. Mimo tak negatywnych konotacji, magia zakorzeniła się jednak w kulturze popularnej jako stały element w literaturze fantasy, bajkach dla dzieci oraz kampaniach marketingowych.

19. czym się zajmuje etnomuzykologia?

24 wyjasnij pojecie dualizmu i politeizmu

Dualizm - pogląd reprezentowany przez wiele religii, doktryn religijnych i herezji, dotyczący natury i pochodzenia dobra i zła istniejacego w świecie. Radykalny dualizm zakłada istnienie dwu równorzednych sił "Dobra" i "Zła", "Światła" i "Ciemności", "Dobrego Boga" i "Złego Boga", równorzędnych i współodwiecznych. Widzialny świat miałby być efektem ścierania się tych dwu sił. Doktryny dualistyczne wiążą materię z pierwiastkiem "złym", zaś element duchowy - z "dobrym". Świat materialny miałby być stworzony przez "Złego Boga", utożsamianego, w doktyrynach dualistycznych związanych z chrześcijaństwem, z Bogiem Starego Testamentu (stąd odrzucają one Stary Testament). Człowiek miał powstać w wyniku "uwięzienia" elementu duchowego w materialnym ciele. Bierze się z tego niechęć wyznawców dualistycznych poglądów do materii i do prokreacji, jako przedłużajacej "uwięzienie" pierwiastka duchowego w materii.

Poglądy takie są uważane w Kościele katolickim za herezję.

Politeizm (z gr. πολύς polys - "liczny" + θεός theos - "bóg"; wielobóstwo) - wiara w istnienie wielu bogów (np. hinduizm, neopogaństwo). Jego przeciwieństwem jest monoteizm.

25. podaj definicje kultury ludowej

Kultura ludowa to pojęcie często utożsamiane z folklorem. Mianem kultury ludowej określa się ogół wytworów społeczności lokalnej, związanych głównie ze sztuką, językiem. Elementem spajającym daną kulturę ludową jest wspólnota dziejowa (wspólna historia) i podobieństwo warunków życia.

Badania kultury ludowej znajdują się w gestii etnografii i służą poznaniu warunków życia społeczności lokalnych. Wytwory kultury ludowej wykonane zgodnie z tradycją danej społeczności stają się dorobkiem sztuki ludowej. Zdarza się, że autorzy niemający wykształcenia artystycznego odnajdują osobisty język wypowiedzi twórczej i wtedy ich wytwory zalicza się do sztuki.

Dla kultury ludowej charakterystyczne są takie elementy, jak:

27. kazirodztwo- co to jest? Sens spoleczny

Kazirodztwo - zachowanie seksualne w stosunku do osoby blisko spokrewnionej.

Stopień pokrewieństwa jaki musi istnieć aby miało miejsce kazirodztwo jest określany różnie w zależności od społeczeństwa

Zakaz kazirodztwa należy do najbardziej powszechnych zakazów, istniał najprawdopodobniej we wszystkich kulturach. Antropologia strukturalna Claude'a Lévi-Straussa uznaje go wręcz za swego rodzaju początek kultury, punkt graniczny między naturą a kulturą, w którym jedna się kończy, a druga zaczyna, przynależny do obydwu tych sfer (które poza tym są w opozycji).

Zakaz kazirodztwa bywał jednak różnie definiowany w różnych kulturach. W grupach społecznych, które cechuje endogamia, dopuszcza się (lub też dopuszczało się) związki między stosunkowo bliskimi krewnymi (zwłaszcza gdy są to niezbyt liczne grupy społeczne, np. arystokracja, rodziny królewskie, ze szczególnym przykładem dynastii faraonów. W takim kontekście małżeństwo między kuzynami lub między stryjem a bratanicą czasem nie było po prostu uważane za kazirodztwo, choć w innym kontekście kulturowym kazirodztwem jest.

Przykład dynastii faraonów Egiptu jest ciekawy dlatego, że ze względu na ich święty, boski status w tamtej kulturze, mieli oni bardzo zawężony wybór potencjalnych małżonków. Wydanie niektórych sióstr faraona za kogokolwiek innego niż on, byłoby świętokradztwem. Tradycja egipska ściśle określała, które relacje pokrewieństwa w rodzinie faraona są kazirodztwem, a które nie. Np. związek faraona z niektórymi siostrami nie był uznawany za kazirodztwo, a z niektórymi innymi był. Przypuszcza się, że te bliskie więzy pokrewieństwa doprowadziły np. do chorób genetycznych w rodzinie Echnatona.

28. kanibalizm.

Kanibalizm to praktyka zjadania osobników własnego gatunku, dość rozpowszechniona w naturze.

Zjawisko to spotykane jest także u ludzi (nekrofagia, ludożerstwo), często ma podłoże religijne. Po raz ostatni wystąpił w Europie na masową skalę w latach 1932-1933 w ZSRR, podczas wielkiego głodu na Ukrainie. Do najbardziej znanych przypadków kanibalizmu doszło ok. 1820 r. w Basutolandzie (obecnie Lesotho). Kiedy zapanował głód, miejscowe plemiona zaczęły polowac na sąsiadów, których następnie zjadano. Ludzkie mięso tak napastnikom zasmakowało, że kanibalizm zaczęto uprawiac regularnie. Schwytanym ofiarom łamano nogi, by nie mogły uciec. W ten sposób powstało coś w rodzaju "żywej spiżarni". Za największy przysmak uchodziły dzieci i kobiety.

Jedzenie ludzkiego mięsa może być szkodliwie dla zdrowia. Zagrożenie wywołują priony, wirusopodobne białka - zmieniają one mózg w "gąbkę". Powodują u zwierząt chorobę wściekłych krów, zaś u ludzi chorobę Creutzfelda-Jacoba. Wśród plemion Nowej Gwinei, zwłaszcza ludu Fore, szalała podobna choroba, zwana kuru lub "śmiejącą się śmiercią". Zarażenie prionami następowało przy rytualnym spożyciu ciał zmarłych krewnych. Fore zrezygnowali z kanibalizmu w 1957 r., lecz starsi członkowie wciąż umierają na kuru.

37. podział genetyczny języków

języki słowiańskie (ok. 317 mln)

języki zachodniosłowiańskie (ok. 56 mln)

języki połabskie †

języki pomorskie

kaszubski

słowiński †

polski (ok. 42,5 mln)

języki łużyckie

dolnołużycki (ok. 15 tys)

górnołużycki (ok. 55 tys)

śląski (ok. 500 tys.)

czeski (ok. 9 mln)

słowacki (ok. 5 mln)

języki południowosłowiańskie (ok. 29 mln)

staro-cerkiewno-słowiański (starosłowiański) †

cerkiewnosłowiański †*

słoweński (ok. 2 mln)

serbsko-chorwacki (ok. 17 mln)

serbski (ok. 10 mln)

chorwacki (ok. 5 mln)

bośniacki (ok. 2 mln)

macedoński (ok. 1,8 mln)

bułgarski (ok. 8,5 mln)

języki wschodniosłowiańskie (ok. 210 mln)

Krywiczów †

staroruski †

starobiałoruski †

białoruski (ok. 10 mln)

rosyjski (ok. 160 mln)

ukraiński (ok. 40 mln)

rusiński

40. największe religie świata. Omow jedna z nich.

0x01 graphic

42. buddyzm

Buddyzm (inna nazwa to: sanskr. Buddha Dharma; pāli. Buddha Dhamma - "Nauka Przebudzonego") - religia, lub (jak obecnie uważa wiele osób) system filozoficzno-etyczny, rzadziej psychologia. Założycielem tej religii i twórcą podstawowych jej założeń był, żyjący od około 560 do 480 roku p.n.e. Siddhārtha Gautama (pāli. Siddhattha Gotama), syn księcia z rodu Śākyów, władcy jednego z państw-miast w północnych Indiach.

Buddyzm opiera się na Czterech Szlachetnych Prawdach głoszonych przez Siddharthę Gautamę, oraz na przedstawionej przez niego Ośmiorakiej Ścieżce, która prowadzić ma do ustania cierpienia.

Słowo "buddha", używane obecnie w odniesieniu do Siddhārthy Gautamy, w sanskrycie i pāli oznacza dosłownie "przebudzony". Takie imię obrał Siddhārtha Gautama, kiedy zaczął głosić swe nauki.

Po śmierci Buddy, w ciągu pięciu wieków, nauki te rozprzestrzeniły się z subkontynentu indyjskiego na centralną, południowo-wschodnią i wschodnią Azję. Buddyzm od początku swojego istnienia był religią o bardzo luźnej strukturze, zarówno od strony organizacyjnej, jak i doktrynalnej. W trakcie rozwoju historycznego powstały liczne jego odmiany i szkoły, które zazwyczaj (choć nie zawsze) nawzajem się tolerowały, a nawet wspierały. Współcześnie buddyzm dzieli się na trzy tradycje: Theravāda (sanskr. Sthaviravāda), Mahāyāna, i Vajrayāna. Dane na temat liczebności buddystów na świecie są mocno rozbieżne — w zależności od źródeł [1], [2] podawane są liczby od 230 do 500 milionów (dane o buddystach w niektórych krajach, na przykład w Polsce, są niedostępne). Przyjmuje się że społeczność buddystów liczy 376 milionów wyznawców, co daje buddyzmowi piąte miejsce wśród najliczebniejszych religii świata po chrześcijaństwie, islamie, hinduiźmie i tradycyjnej, ludowej religii chińskiej [3]. Liczba sympatyków buddyzmu, uznających go przede wszystkim za zbiór zasad moralno-etycznych, systematycznie wzrasta, wraz z zainteresowaniem tą religią.

"Budda" i Budda Siakjamuni

Freski naskalne przedstawiające wielu buddów; Jaskinia Bezeklik nieopodal Turfan w prowincji Sinkiang; Chiny. Tradycja mahāyana.

Twórcę głównego przekazu w naukach buddyjskich tradycyjnie określa się mianem "budda" (w sanskr. i pāli buddha, czyli "Przebudzony"). Odwołując się do etymologii tego słowa w sanskrycie i pāli można powiedzieć, że budda to istota, która dzięki wieloletniemu rozwojowi duchowemu, medytacji i określonym praktykom religijnym odkryła prawdziwą naturę rzeczywistości. To "odkrycie" zwane jest "bodhi" (sanskr. i pāli.) dosł. "Przebudzenie" (częściej zwane "Oświeceniem"). Każda istota, która przebudziła się ze "snu ignorancji" dzięki odkryciu prawdziwej natury rzeczywistości zwana jest buddą. W tym rozumieniu, w świetle nauk buddyjskich, uważa się, że buddów było wielu i co jakiś czas będą się rodzić nowi.

Pisownia: słowo "Budda" pisane wielką litera oznacza Sidhatthę Gotamę - twórcę buddyzmu, natomiast "budda" pisane małą literą oznacza jakiegokolwiek innego Przebudzonego/Arahanta.

Fragment posągu Buddy Siakjamuniego w stylu grecko-buddyjskim. Pochodzenie Hadda; Afganistan. Tradycja mahāyana.

Ostatnim poświadczonym historycznie nauczycielem buddyjskim, uznawanym w ramach buddyzmu (poza szkołami buddyzmu wadżrajany i niektórymi mahājany, według których buddami było również wielu mistrzów buddyjskich żyjących po Buddzie Śakyamunim) za buddę, był Siddhārtha Gautama (pāli. Siddhattha Gotama) Śakyamuni (mędrzec, pochodzący z rodu Śakya). Był on synem władcy jednego z królestw leżących u podnóży Himalajów, na granicy dzisiejszego Nepalu i Indii. Żył 80 lat. W zależności od tradycji podaje się różne daty jego urodzin: źródła indyjskie podają rok 448 p.n.e., greckie 566 p.n.e., a syngaleskie 624 p.n.e.[4]. Wszystkie te źródła podają jednak podobne fakty z jego życia, w związku z czym można je uznać za wiarygodny życiorys Buddy Śakyamuniego.

Siddhartha Gautama wychowywał się w przepychu, w pałacu swego ojca. Zdawał sobie jednak sprawę z istnienia życia poza murami pałacu i był go ciekaw. Pewnego dnia postanowił je zobaczyć i wybrał się ze swoim służącym na przejażdżkę poza pałacowe mury. Podczas tej przejażdżki (lub czterech kolejnych przejażdżek) ujrzał kolejno: starca, chorego człowieka, kondukt pogrzebowy i żebrzącego ascetę. Głęboko go to poruszyło. Porzucił więc bogactwo, aby stać się ascetą i poszukiwać prawdy o tym, w jaki sposób wyzwolić z cierpienia wszystkie czujące istoty (czyli jak przerwać nieustanną wędrówkę (pāli. samsāra) , którym towarzyszą choroby i dramaty, doświadczane przez ludzi).

Poszukiwania zajęły mu około 7 lat. Pobierał nauki u różnych mistrzów, jednak żaden z nich nie potrafił dać mu pełnej odpowiedzi na nurtujące go pytania. Ostatecznie postanowił poddać się surowej ascezie. To jednak również nie przyniosło spodziewanego efektu. Siddhartha porzucił zatem ascetyczny tryb życia i postanowił medytować tak długo, aż w końcu odnajdzie metodę wyzwolenia ludzkości od cierpienia. Usiadł pod drzewem w pobliżu wioski (dzisiaj Bodh Gaya) i tam pozostawał w głębokiej medytacji. Medytował przez 49 dni, w czasie których nawiedzały go wątpliwości uosobione przez bóstwo Marę. Mędrzec jednak pokonał je. Wreszcie, w dzień pełni księżyca miesiąca Visakha, osiągnął Oświecenie..

Po osiągnięciu tego stanu, pozostawał w lesie, medytując jeszcze przez 7 tygodni. Wahał się, czy ogłosić światu owoce swych medytacji i nauk, lecz jego wątpliwości pomógł rozwiać bóg Brahma Sahampati[5].

Następnie, wyruszył na poszukiwanie swych pięciu byłych towarzyszy ascezy. Odnalazł ich w w Parku Gazeli; tam też po raz pierwszy wygłosił im swe nauki. Zdarzenie to tradycja buddyjska nazywa Wprawieniem w Ruch Koła Dharmy. Towarzysze początkowo uznali, że sprzeniewierzył się drodze ascezy, potem jednak przekonał ich.

Od tego momentu Siakjamuni zaczął nauczać Dharmy, obejmującej Cztery Szlachetne Prawdy (w tym Ośmioraką Ścieżkę) i w rozumieniu nauk buddyjskich prowadzącej do Oświecenia. Cztery Szlachetne Prawdy i Ośmioraka Ścieżka do dzisiaj stanowią podstawę i kwintesencję nauk buddyjskich.

Resztę swojego życia Siakjamuni spędził, wędrując po północnych Indiach i nauczając Dobrego Prawa (Dharmy). Zyskał sobie wielu zwolenników z różnych warn.

Według szkół buddyzmu Wielkiej Drogi (Mahajana) Budda Siakjamuni obrócił Kołem Dharmy trzykrotnie udzielając w ten sposób trzech zestawów różnych nauk. Pierwszy cykl nauk dotyczy głównie prawa przyczynowości (Karma), drugi odnosi się do Pustości (Siunjata) wszystkich przejawień, a trzeci dotyczy Natury Buddy (Tathagatagarbha). Trzy cykle obejmują całość buddyjskich nauk przekazywanych we wszystkich istniejących obecnie szkołach buddyzmu.

Budda Siakjamuni umarł w wieku 80 lat w niewielkiej miejscowości Kusinara. Data jego śmierci, podobnie jak narodzin, wciąż jest przedmiotem dyskusji w ramach różnych przekazów buddyjskich (zobacz: Era buddyjska).

Podstawowe założenia buddyzmu

Wiele różnych prądów/nurtów myśli buddyjskiej wyewoluowało z pierwotnego przekazu nauk Buddy Siakjamuniego po jego śmierci. Rozróżniają je nauki, praktyki, nacisk na wybrane wątki z nauki Buddy i kultura. Jednak mimo wielu znaczących różnic, istnieje również wiele wspólnych wątków dla wszystkich tradycji i szkół buddyjskich.

Cztery Szlachetne Prawdy

Podstawowe założenia buddyzmu wyłożone są w Czterech Szlachetnych Prawdach (pāli. cattāri ariya saccāni; sanskr. catvāry ārya satyāni), sformułowanych przez Buddę Śakjamuniego podczas pierwszego kazania w Parku Gazeli, w Sarnath. Cztery Szlachetne Prawdy są akceptowane bez zastrzeżeń przez wszystkie tradycje buddyjskie[6]. Są to:

  1. Pierwsza Szlachetna Prawda o Cierpieniu (pāli. dukkha ariya sacca; sanskr. arya duhkha satya) - Istnieje cierpienie.

  2. Druga Szlachetna Prawda o Przyczynie Cierpienia (pāli. dukkha samudayo ariya sacca; sanskr. arya samudaya satya) - Przyczyną cierpienia jest pragnienie

  3. Trzecia Szlachetna Prawda o Ustaniu Cierpienia (pāli. dukkha nirodho ariya sacca; sanskr. arya nirodha satya) - Ustanie cierpienia to całkowite zaniknięcie i ustanie, wyrzeczenie się, zaniechanie, wyzwolenie, puszczenie pragnienia

  4. Czwarta Szlachetna Prawda o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia (pāli. dukkha nirodha gāmini paṭipadā ariya sacca; sanskr. arya mārga satya) - Drogą do ustania cierpienia jest Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka - właściwy pogląd, właściwe postanowienie, właściwa mowa, właściwe działanie, właściwy żywot, właściwe dążenie, właściwe skupienie, właściwa medytacja[7].

Dalsze nauki są wyprowadzane od Czterech Szlachetnych Prawd, stanowią ich analizę i rozwinięcie.

Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka

Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka jest ścieżką praktyki. Przestrzeganie jej zaleceń i wskazań, zebranych w ośmiu regułach (stąd nazwa) ma prowadzić do całkowitego ustania cierpienia i - w konsekwencji- ostatecznego przejścia przebudzonej istoty z samsary do nirwany. Ośmioraka Ścieżka wynika z Czwartej Szlachetnej Prawdy, Prawdy o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia. Budda głosił naukę, że dzieki cnocie, wiedzy i skupieniu można osiągnąć doskonałość - Przebudzenie - a Cztery Szlachetne Prawdy i Ośmiostopniowa Ścieżka wyznaczają drogę, która wiedzie do osiągnięcia tego celu.

Koło Dharmy - kiedy przedstawiane jest z ośmioma szprychami symbolizuje Szlachetną Osmiostopniową Ścieżkę

Aby w pełni zrozumieć Cztery Szlachetne Prawdy, Budda zalecał podążąć Ośmioraką Ścieżką, na którą składają się:

  1. Właściwy Pogląd - jest to poznanie Czterech Szlachetnych Prawd (pāli. sammā-diṭṭhi; sanskr. samyak-dṛṣṭi)

  2. Właściwe Postanowienie - to postanowienie wyrzeczenia się złej woli i odstąpienie od wyrządzania wszelkiej krzywdy (pāli. sammā-saṅkappa; sanskr. samyak-saṃkalpa)

  3. Właściwe Słowo - to powstrzymanie się od kłamstwa, od mowy powodującej nieporozumienia między ludźmi ("dzielącej" mowy), obelżywej mowy, pustego gadania (pāli. sammā-vācā; sanskr. samyak-vāc)

  4. Właściwy Czyn - to powstrzymanie się od zabijania, od kradzieży, od nieskromności (pāli. sammā-kammanta; sanskr. samyak-karmānta)

  5. Właściwy Żywot - to porzucenie nieuczciwego sposóbu życia i prowadzenie życia właściwego: czyli przestrzeganie wskazań moralno-etycznych, zawartych w naukach buddyjskich (pāli. sammā-ājīva; sanskr. samyak-ājīva)

  6. Właściwy Wysiłek - to intencje i wysiłek, które nie pozwalają na powstawanie złych a powstanie dobrych mentalnych właściwości. (pāli. sammā-vāyāma; sanskr. samyak-vyāyāma)

  7. Właściwa Uważność - zachowanie uważności we wszystkim, co się przedsięwzięło (pāli. sammā-sati; sanskr. samyak-smṛti)

  8. Właściwa Medytacja - dążenie do osiągania stanów, w których znika "ego" (pāli. sammā-samādhi; sanskr. samyak-samādhi)[8]

Sanskryckie samyak i pālijskie sammā znaczą tyle, co "zwrócenie się ku jednemu", "odwrócnie się od reszty", "cały", "wszystki", "prawy", "właściwy", "prawdziwy." Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka jest przez niektóre szkoły/tradycje buddyjskie postrzegana jako poszczególne stopnie rozwoju, przez które musi przejść praktykujący. W myśl tego poglądu, poznanie i realizacja jednego stopnia, prowadzi konsekwentnie do następnego. Istnieje również pogląd przeciwstawny, który zaleca, by rozwijać wszystkie stopnie równolegle.

Szlachetną Ośmiostopniową Ścieżkę dzieli się bardzo często na trzy "grupy" reguł, które współtworzą i dookreślają główne cnoty: mądrość (pāli. paññā; sanskr. prajñā), moralność (pāli. sīla; sanskr. śīla) i skupienie (pāli. samādhi; sanskr. samādhi)[9].

Bodhi

Sidhattha Gotama osiąga bodhi (Przebudzenie)

Bodhi (pāli. i sanskr. dosłownie "przebudzenie") - jest określeniem użytym przez Buddę w celu nazwania swojego własnego wewnętrznego doświadczenia. Słowo bodhi najczęściej jest tłumaczone jako "oświecenie", jednak bardziej precyzyjnymi określeniami będą tu: "zrozumienie" lub "przebudzenie", czyli przebudzenie ze snu (wcześniejszej) ignorancji (pāli. avijjā; sanskr. avidyā). Buddyści wierzą, że - po osiągnięciu stanu bodhi - istota uwalnia się z samsary, czyli nieustannego cyklu narodzin i śmierci; tym samym - przebudzenie oznaczałoby tu uwolnienie się od cierpienia[10].

Do osiągnięcia bodhi prowadzi rozwinięcie pełnej doskonałości (pāli. i sanskr. pāramitā) oraz realizacja (poznanie, zrozumienie i umiejętne stosowanie) trzydziestu siedmiu czynników (pāli. bodhi-pakkhiya-dhammā; sanskr. bodhi-pakṣa-dharma), zwanych "Skrzydłami ku Oświeceniu"[11].

Składają się na nie:

Sidhattha Gotama po osiągnięciu bodhi dotyka ziemi biorąc ją na świadka swego Przebudzenia; Museum of Ho Phra Keo; Vientiane, Laos (tradycja theravāda).

W momencie przebudzenia wszelka żądza (pāli. lobha), gniew (pāli. dosa; sanskr. doṣa), ułuda (pāli. moha, sanskr. maya), ignorancja, pragnienie (pāli. taṇhā; sanskr. tṛṣṇā) i fałszywa wiara w "ja" (pāli attā; sanskr. ātman) - znikają.

Wszystkie tradycje buddyjskie uznają istnienie trzech rodzajów Przebudzenia:

Wraz z osiągnięciem stanu bodhi, Budda osiągnął trzy rodzaje wiedzy:

Ta sama wiedza staje się dostępna również w pozostałych "rodzajach" przebudzenia, dlatego są one tym samym przebudzeniem, co przebudzenie Buddy Powszechnego.

Trzy "rodzaje" Przebudzenia dotyczą tego samego doświadczenia wewnętrznego i różnią się od siebie jedynie możliwością tworzenia przekazu (pāli. sāsana) i - tym samym - formułowania nauki (pāli. dhamma; sanskr. dharma), czyli sposobu dzięki któremu inne istoty mogą same osiągnąć Przebudzenie[13].

Nirwana

Nirwana - najwyższa buddyjska doskonałość

Nirwana (pāli. Nibbana; sanskr. Nirvāṇa) jest terminem oznaczającym ustanie wszelkiego pragnienia (pāli. taṇhā; sanskr. tṛṣṇā). Porównuje się ją do zdmuchnięcia płomienia, co jest metaforą uwolnienia się przez czującą istotę od wszelkich namiętności. Buddyści uważają, iż przebudzona istota może żyć na tym świecie bez "chwytania się" (pāli. upādāna), czyli bez pragnień w stosunku do ludzi, zjawisk i przedmiotów, co do których powstaje cierpienie (nie mylić z ascezą). Jej działania będą wtedy wzbudzały owoce (pāli. vipāka), jednak tylko te, które nie przyczynią się do uczestniczenia w nieustannym cyklu narodzin i śmierci (pāli. vaṭṭa)[14]. Przebudzona istota, osiagnąwszy Nirwanę, odchodzi bowiem trwale ze świata przyczyny-i-skutku, co jest tożsame z ostatecznym uwolnieniem się z cyklu narodzin i śmierci. Warunkiem osągnięcia Nirwany za życia jest uwolnienie umysłu od niewiedzy (pāli. avijjā; sanskr. avidyā) poprzez poznanie stosownych nauk i praktyk, prowadzących do trwałego uwolnienia się od cierpienia; jednak jej pełnia następuje dopiero po śmierci (pāli. Prinibbāna, sanskr. Parinirvāṇa)[15].

Zależność Powstawania

Przebudzenie (pāli. bodhi) Buddy Śākyamuniego było tożsame z wyzwoleniem od cierpienia i osiągnięciem właściwego wglądu w naturę rzeczywistości. Powszechnie akceptowana pośród szkół i tradycji buddyjskich nauka o Zależności Powstawania (pāli. paṭiccasamuppāda; sanskr. pratitya-samutpada) mówi o uwarunkowanym powstawaniu (pāli. uppajjati) i wstrzymywaniu (pāli. nirujjathi) cierpienia (pāli. dukkha; sanskr. duḥkha), patrz Dwanaście ogniw współzależnego powstawania.

Dla żyjących istot pozbawionych właściwego zrozumienia a poprzez to pogrążonych w niewiedzy, (pāli. avijjā; sanskr. avidyā) proces ten sprowadza się do podlegania ciągłej wędrówce (pāli. saṃsāra) w cyklu narodzin (pāli. jāti) oraz starzenia się i śmierci (pāli. jarāmaraṇa). Buddyści uważają, iż istoty posiadające "wgląd w to jakie rzeczy są" (pāli. yathā-bhūta-ñāṇa-dassana; sanskr. yathā-bhūta-jñana-darśana), poprzez brak zauroczenia (pāli. nibbidā) i pożądania (pāli. virāgo) doznają wyzwolenia (pāli. vimutti) z owego cyklu, wstrzymując tym samym cierpienie i osiągając Nirwanę (pāli. Nibbāna; sanskr. Nirvāṇa)[16].

Pustka (Pustość)

Podstawą wszelkiego istnienia według buddyzmu jest pustka (pāli. suññata; sanskr śūnyatā). Termin ten budzi negatywne skojarzenia w zachodniej kulturze i prowokuje niesłuszne oskarżenia o nihilizm. Tymczasem chodzi tu o brak (pustkę) własnej natury zjawisk. Zjawiska przejawiają się, jednak nie mają własnej esencji, gdyż są zależne od wielu czynników. Pojawiają się w określonych warunkach, trwają przez jakiś czas, następnie znikają. Istnieją jedynie w zależny sposób, nie mają więc realnego bytu[17].

Karma

"Koło Życia" - symboliczne przedstawienie samsary - w której rodzaj ponownego odrodzenia się zależy od karmy; Bhutan (tradycja Vajrayana).

Karma (pāli. kamma) oznacza dosłownie "działanie" lub "akcja". Często termin ten jest utożsamiany z tzw. "prawem karmy" czyli "prawem przyczyny i skutku" (pāli. kamma-vipāka). Karma oznacza działanie wynikające z realizacji określonego celu lub woli jego osiągnięcia oraz skutek tego działania (pāli. vipāka), który jest następnie doświadczany przez podejmującego akcję i innych.

Buddyjskie pojmowanie karmy różni od innych religii to, że skutek czynu nie jest tu z góry ustalony (tak jak to się ma np. w protestantyzmie i naukach o predestynacji). Określony czyn nie ma konkretnego skutku, który musi zaistnieć. Takie pojmowanie karmy obala mit fatalizmu, który często niesłusznie przypisuje się buddyzmowi[18].

"Powiadam wam, o mnisi, zamierzone [działanie] jest karmą. Zgodnie z wolą istoty podejmują działanie ciałem, mową i myślą"[19].

Moralna odpowiedzialność za podjęte czyny leży w ich inicjatorach:

"Jestem właścicielem mych działań, spadkobiercą mych działań, narodzony z mych działań, powiązany z mymi działaniami, me działania są mym sędzią. Cokolwiek uczynię, prawość lub nieprawość, stanę się tego spadkobiercą"[20].

Buddyści wierzą, że efekt podejmowanych przez nich działań będzie miał wpływ nie tylko na ich obecne życie, ale także na ich przyszłość i przyszłe narodziny.

Maja (iluzja)

Ludzie według buddyzmu są uwikłani poprzez swoje namiętności i cierpienia w świat złudzeń nazywany "maja" i nie są przez to w stanie dotrzeć do prawdy. Gdyby do niej dotarli, nie doznawaliby cierpienia, gdyż wszelkie psychiczne cierpienie jest efektem niewłaściwego (zwykle dualistycznego i oceniającego) widzenia świata. Jakiekolwiek działania w obrębie "maja" nie dają według wierzeń buddystów szczęścia, gdyż każdy pozytyw jest tutaj obarczony negatywem. Narodziny pociągają za sobą śmierć, miłość - strach przed jej brakiem, przyjemność - uzależnienie, itp. Aby żyć naprawdę, trzeba najpierw zobaczyć rzeczy takimi, jakimi są. Wtedy właściwe działanie przychodzi spontanicznie.

Reinkarnacja, a brak osobowego "ja"

Buddyści przyjmują, że nie ma nic trwałego, co mogłoby przechodzić do następnego życia. Nie ma żadnego trwałego osobowego "ja", "duszy", "atmana". Karma z poprzedniego życia może jednak mieć wpływ na następne. To jak gra w bilard - biała bila trafia w kolejną, popychając ją do przodu. Kolejna bila jest różna od poprzedniej, ale przeszła na nią jej energia. Podobnie kolejne życie jest różne od poprzedniego, ale ma na nie wpływ poprzednia karma. Strumień świadomości, niosący w sobie karmiczne nasiona z poprzednich żywotów manifestuje się w kolejnym ciele, którego kształt i miejsce odrodzenia zależne jest od tychże nasion karmicznych. W czittamatrze nośnikiem nasion jest alajawidżniana, w madhjamace szósta, mentalna świadomość. Gdy znika niewiedza (wiara w trwałe i niezmienne osobowe "ja"), znikają także karmiczne przyczyny odradzania się.

43. dyfuzja kulturowa

. Dyfuzja kulturowa - proces przenikania elementów jednej kultury do innej, poprzez mechanizm zapożyczania, np. wyrażeń językowych, zwyczajów, w wyniku czego zmieniać może się system wartości tej pierwszej. Możliwa jest m.in. dzięki bezpośredniemu kontaktowi, migracjom, mediom czy wymianie hadlowej. W ujęciu dyfuzjonistów kultura kształtuje się przede wszystkim poprzez przenikanie się elementów kulturowych społeczeństw żyjących w bezpośredniej styczności.

Etapy:

  1. przedstawienie nowego elementu

  2. przyjęcie go przez społeczeństwo

  3. zespolenie z własną kulturą

Warunki przyjęcia:

  1. użyteczność

  2. zgodność z istniejącą kulturą

  3. prestiż społeczeństwa przekazującego

  4. prestiż jednostki przekazującej

Łatwe do przekazania są techniki życia codziennego, nie są natomiast przekazywane skojarzenia i reakcje podświadome. W wyniku nadmiernej dyfuzji może dojść do akulturacji.

Rodzaje dyfuzji:

  1. bezpośrednia - zachodzi gdy elementy kultury dawców są bezpośrednio przekazywane biorcom

  2. pośrednia -odbywa się za pomocą reprezentantów trzeciej kultury

  3. zamierzona - efekt motywacji żywiołowych

  4. niezamierzona - wynik presji kultury przekazującej

  5. prosta - przekazany zostaje wyrwany samodzielny element

  6. przekazany zostaje kompleks elementów

  7. połączona - kompleks zjawisk funkcjonalnie powiązanych

  8. bodźcowa - niefunkcjonalnie połączony zbiór elementów

53. tabu i jego społeczne funkcje

Tabu - w najogólniejszym sensie terminu jest to głęboki i fundamentalny zakaz kulturowy, którego złamanie powoduje spontaniczną i niejednokrotnie gwałtowną reakcję ze strony ogółu przedstawicieli tej kultury, gdyż jest przed nich odbierane jako zamach na całą strukturę tej kultury i jej integralność, a więc jako zagrożenie dla dalszego istnienia danego społeczeństwa. Tabu może obejmować czynności, miejsca, przedmioty lub osoby. W najczystszym i najpierwotniejszym znaczeniu terminu czynności te, miejsca, osoby i przedmioty są zarazem zakazane i święte.

W nieco węższym, tylko do niektórych społeczeństw odnoszącym się i bardziej potocznym sensie, są to sprawy, działania, zagadnienie, co do których istnieje rodzaj "zmowy milczenia". Funkcjonujące w danej społeczności tabu jest wówczas rodzajem autocenzury, zwykle głęboko wpajanej w trakcie procesu wychowawczego. Tabu zabrania głośno mówić, pisać, a nawet myśleć i zauważać sprawy nim objęte.

Funkcja tabu

Tabu istnieje w każdej kulturze. Jego funkcją jest podtrzymanie jej istnienia przez zakazanie pewnych czynów - kazirodztwa, przemocy, zabijania, pedofilii itd.

Funkcja tabu jest jasna: gwarantowanie ciągłości i integralności kultury, a tym samym biologicznego trwania grupy. Dlatego do najbardziej pierwotnych i najpowszechniejszych w różnych kulturach tabu należą tabu kazirodztwa i zabijania innych ludzi, jako że ich popełnianie jest najzwyczajniej zagrożeniem dla dalszego istnienia społeczności. Jeżeli w jakiejś kulturze zabijanie jest w pewien sposób zalegalizowane, to zwykle dzieje się to w okresie lub na obszarze zawieszenia obowiązywania norm (np. okres wojny, pole bitwy, jakiś szczególny rytuał). Nie oznacza więc, że tabu zabijania innych ludzi tam nie istnieje. Zdarza się też, że dana kultura w ogóle nie uznaje Obcych za ludzi. W takiej sytuacji tabu zabijania ludzi istnieje, a Obcych się zabija, bo nie rozumie się, że też są ludźmi.

Niektóre tabu mają mniej oczywistą funkcję do spełnienia. Tabu spożywania pewnych pokarmów (np. wieprzowiny) mogło się np. wiązać z tym, że w pewnym klimacie przechowywanie danego pokarmu jest ryzykowne i łatwo się nim zatruć. Bywa jednak, że powstaje w jakiejś kulturze nieuzasadnione obiektywnie przekonanie o szkodliwości spożywania jakiegoś pokarmu. Ale zakazy takie są silniejsze i trwalsze niż jest to konieczne ze zdrowotnego punktu widzenia, bo tak naprawdę chodzi w nich o coś innego: niektóre kultury odgradzają się w ten sposób, utrudniając swym przedstawicielom mieszanie się z innymi kulturami, gdyż takie mieszanie kultura może odbierać jako zagrożenie rozpłynięcia się w innych kulturach i tym samym końca swego istnienia. Wspólne spożywanie posiłków jest jednym z najsilniejszych czynników integracyjnych, zaś takie zakazy utrudniają spożywanie posiłków z przedstawicielami innych kultur.

Niektóre tabu pociągają za sobą złożone problemy społeczne (np. tabu występowania publicznie przeciwko własnej rodzinie, publicznego "prania brudów", utrudnia rozwiązanie problemów związanych z różnego rodzaju przemocą w rodzinie). Dlatego w istocie nie są one wtedy w ogóle konstruktywne, a nawet niejednokrotnie są destruktywne. Jednak w daną kulturę, wskutek różnych uwarunkowań społecznych i historycznych, wpisane jest założenie, że naruszenie tego zakazu będzie stanowić zamach na istnienie tej kultury, i dlatego właśnie dany problem jest tak trudny do rozwiązania. Np. pociągnięcie do odpowiedzialności cesarza Hirohito za udział jego kraju w II wojnie światowej było niemożliwe ze względu na tabu jego nietykalności (wynikające z sakralnego charakteru jego osoby w kulturze Japonii); japońska kultura odebrałaby to jako zamach na nią samą, choć mogłoby to rozwiązać wiele faktycznych problemów.

Pochodzenie tabu

Tabu zostało po raz pierwszy dostrzeżone przez antropologów badających pierwotne ludy Australii, gdzie zjawisko to występuje jawnie - jako religijny nakaz wykonywania niektórych czynności fizjologicznych w całkowitej tajemnicy przed współplemieńcami. Słowa tego, pochodzącego z języka tongańskiego, po raz pierwszy w języku angielskim (ang. taboo) użył James Cook w 1777. W różnej postaci występuje jednak także w społeczeństwach bardzo rozwiniętych i złożonych z punktu widzenia gospodarczego, technologicznego czy społecznego.

Co do pochodzenia samego zjawiska, istnieć może kilka wyjaśnień. Zygmunt Freud był zdania, że u źródeł religii stał zbiorowy mord dokonany przez grupę synów zbuntowanych przeciwko dysponującemu autorytarną władzą ojcu. Figura tego ojca uległa następnie deifikacji, a czyny popełnione w stosunku do niego, jak również zapewne niektóre jego czyny popełniane w stosunku do dzieci, stają się pierwszymi tabu. Podobne zdanie ma np. René Girard, który twierdzi, że tabu stają się czyny dokonane przez osobę zabitego kozła ofiarnego, które sprowadziły na niego krwawy gniew grupy w początkach jej kultury. Tabu staje się wtedy również sama przemoc dokonana na owym koźle ofiarnym. Pierwotnie czynności objęte tabu są zarazem zakazane i święte. Dalsza ewolucja danej kultury powoduje zmiany konfiguracji, przeniesienia akcentów i komplikacje.

Tabu kazirodztwa wynika oczywiście z biologicznych zagrożeń, jakie się z nim wiążą dla potomstwa i przez niektórych (np. Claude Lévi-Strauss) jest uważane w ogóle za początek kultury.

71. czym zajmuje się antropologia fizyczna ?

Antropologia fizyczna - dział antropologii zajmujący się zmiennością cech anatomicznych i fizjologicznych człowieka w czasie i przestrzeni. Antropologia fizyczna rozpatruje stanowisko człowieka w świecie istot żywych, zwłaszcza wśród ssaków. Naukami pomocniczymi działu antropologii są: anatomia opisowa i porównawcza, fizjologia, genetyka, ekologia, psychologia i psychiatria, patologia i inne. Przy ich pomocy antropologia bada budowę ciała ludzkiego, jego kształty, proporcje, powstanie, rozwój, rozród i wymieranie, a także normalne i anormalne funkcjonowanie ciała ludzkiego, narządów, mięśni, zmysłów, mózgu, w różnych fazach i wieku, u obu płci.

Antropologia fizyczna bada różnoraką zmienność gatunku ludzkiego:

Podział antropologii fizycznej:

Nauka ta zajmuje się problemami m.in. etnogenezy i rasogenezy.

77. funkcje rodziny

Rodzina jako grupa społeczna

Związek intymnego, wzajemnego uczucia, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w którym akcent pada na wzmacnianie wewnętrznych relacji i interakcji.

W tym ujęciu rodzina pełni funkcje osobowe:

Rodzina jako instytucja społeczna

Grupa określona przez stosunki seksualne, odpowiednio unormowane i trwałe, tak by mogła zapewnić odnawianie się sfery reprodukcji. Funkcje instytucjonalne rodziny:

83. religia sikhow

Sikhizm (pendż. ਸਿੱਖੀ) - religia powstała w XVI wieku w Indiach w prowincji Pendżab. Jej założycielem był Guru Nanak. Obecnie na świecie jest ok. 24 milionów wyznawców tej religii (Sikhów) - żyją oni głównie w indyjskim Pendżabie, ale posiadają także liczną kilkuomilionową diasporę rozsianą po krajach dawnego Imperium Brytyjskiego i w USA (tu bardzo liczni są również zachodni konwertyci na sikhizm- często w bardzo nieortodoksyjnej formie). Najważniejszym miejscem kultu jest „Złota Świątynia” w Amritsar, w której przechowywany jest oryginał świętej księgi Sikhów zwanej Sri Guru Granth Sahib.

Religia ta jest przeciwna wojnom religijnym. Nie chce dzielić ludzi na muzułmanów, hinduistów, chrześcijan. Uważa, że Boga można kochać nazywając go Allah, Kryszna itp.

Sikhizm jest rodzajem kompilacji islamu i hinduizmu. Z islamu pochodzi nie posiadającego żadnego wizerunku ani wcieleń Boga, który jednak posiada „miliony imion”. Z hinduizmu pochodzą praktyki medytacyjne, wiara w możliwość uzyskania bezpośredniej łączności z Bogiem poprzez medytację prowadzącą do oświecenia, wiara w reinkarnację, i wreszcie wiele innych, zewnętrznych przejawów kultu.

Centralnym punktem tej religii jest kult pierwszych dziesięciu Guru (choć nie wszyscy uznają kilku ostatnich, są też tacy, którzy nie czczą Guru), z których według wierzeń każdy był kolejnym wcieleniem Guru Nanaka i miał bezpośredni kontakt z Bogiem. Guru ci przekazali to objawienie na piśmie w formie Pani Księgi, którą każdy z nich uzupełniał o kolejny rozdział. Ostatni, dziesiąty Guru Gobind Singh uznał, że dzieło pisania Księgi jest ukończone i ustanowił ją „ostatnim, jedenastym Guru”. Według wierzeń Pani Księga jest obecnie guru Sikhów w znaczeniu dosłownym. W momencie, gdy między wyznawcami dochodzi do sporu religijnego o kluczowym znaczeniu otwiera się Pani Księgę na losowo wybranym cytacie, którego słowa rozstrzygają spór, tak jakby to mógł zrobić żywy guru. Pani Księga „udziela” też ślubów, jest „obecna” przy narodzinach i pogrzebach.

Sikhizm jest religią wymagającą od swoich wyznawców szczegółowego przestrzegania zasad moralności, diety i sposobu ubierania się. Ważnymi punktami etyki sikhizmu są: wymóg samodzielnego utrzymywania się z uczciwej pracy, wzajemnego wspierania się i służby dla całej społeczności oraz równości wszystkich wyznawców. Sikhizm nie posiada ścisłej liturgii, a aktywność religijna koncentruje się na czytaniu Pani Księgi - codziennym, osobistym zwanym Sidharan Path, grupowym odbywanym w domach modlitw zwanym Gurdwara i wreszcie uroczystym, nieprzerwanym, publicznym czytaniem całej Księgi od deski do deski wykonywanym w każdej gminie Sikhijskiej przynajmniej raz do roku, zwanym Akhand Path. Mężczyźni, którzy wychowali już swoje dzieci i przeszli „godnie” przez aktywną część swojego życia mają prawo uczestniczyć w sesjach medytacyjno-dyskusyjnych, zwanych Ketha, które dają im szansę osiągnięcia oświecenia. W ramach Ketha czyta się nie tylko Pani Księgę, ale także krytycznie studiuje się święte księgi innych religii od Wed po Biblię.

Religia ta początkowo nie posiadała żadnej liturgii i zakazuje istnienia „etatowego kleru”. Wyznawcy są w stosunku do siebie absolutnie równi i od śmierci dziesiątego Guru, nikt nie posiada żadnych specjalnych prerogatyw religijnych, oprócz swojego osobistego autorytetu. Wszystkie funkcje religijne od prowadzenia gminnych Gurdwar po administrowanie najważniejszą świątynią czyli Armitsarem są wykonywane społecznie i nie wolno z tego tytułu osiągać żadnych korzyści materialnych.

84. podział rodzin

Istnieją różne formy rodziny, rozróżniane według odmiennych kryteriów:

Współczesne społeczeństwa wykształciły tzw. alternatywne formy rodziny takie jak:

103. na zcym polegała rewolucja neolityczna?

Rewolucja neolityczna - termin określający przechodzenie skupisk ludzkich od wędrownego trybu życia związanego ze zbieractwem, myślistwem i łowieniem ryb do trybu osiadłego, w którym źródłem utrzymania stało się rolnictwo i hodowla. Rewolucja neolityczna rozpoczęła się około 10 000 lat temu (około 7 000 lat przed naszą erą) wśród ludów Bliskiego Wschodu zamieszkujących obszary Mezopotamii, Syrii i Egiptu. Jednocześnie rozpoczęła się epoka kamienia gładzonego - neolit. Do około 4 000 r. p.n.e. proces osiedlania się objął już większość Europy, w tym Polskę. W czasie rewolucji neolitycznej powstawały osady, a następnie miasta niekiedy otaczane murami. Wynaleziono także sposób wykonywania naczyń z gliny, innym wynalazkiem było tkactwo

Pierwsze rolnicze wspólnoty powstały w Anatolii, Syrii i Palestynie. Do najstarszych zaliczają się: Çatal Höyük (czyt. czatal hijik), Jerycho i Mujerbat.

Obok nich wiodły życie grupy pasterzy, które czasowo zmieniały miejsca zamieszkania, wędrując w poszukiwaniu odpowiednich pastwisk dla udomowionego bydła i innych gatunków zwierząt.

Na podstawie ostatnich badań, powoli odchodzi się od używania tego terminu, przyjmując nastanie neolitu jako procesu bardziej złożonego i dłuższego w czasie.

Skutki rewolucji neolitycznej:

105. podział rodzin ze względu na liczebnosc członków

nuklearna-mala, wielopokoleniowa

116. fakt społeczny

Fakt społeczny - termin socjologiczny. Faktem społecznym są wszelkie treści pojawiające się w zbiorowościach ludzkich dotyczące norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, które obiektywizują się i wywierają wpływ na członków zbiorowości. Przykładem faktu społecznego może być religia, prawo, moralność, obyczaje. W powyższym rozumieniu termin ten wprowadził francuski socjolog Emile Durkheim w pracy Zasady metody socjologicznej (1895). Badanie faktów społecznych powinno, jego zdaniem, stać się podstawą działalności naukowej socjologii.

W ujęciu durkheimowskim fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy:

Durkheim uznał fakt społeczny za podstawowy przedmiot badań socjologicznych. Powinno się badać je "jak rzeczy", tzn. badać je w sposób obiektywny, unikając wszelkich uprzedzeń wynikających z wiedzy potocznej. Takie podejście było krytykowane, gdyż sugeruje ono, że fakty te są zewnętrzne wobec jednostek i że można je studiować bez odniesienia do subiektywnych znaczeń jakie przypisują im ludzie.

Klasyczna definicja Durkheima: (Durkheim, 1968: 42)

133. konfucjanizm

Konfucjanizm (儒學, Rúxué *) - system filozoficzno-religijny zapoczątkowany w Chinach przez Konfucjusza (Kong Fuzi, Kongzi) w V wieku p.n.e., a następnie rozwinięty m.in. przez Mencjusza (konfucjanizm idealistyczny) i Xunzi (konfucjanizm realistyczny) w III wieku p.n.e.. Konfucjanizm głosi, że zbudowanie idealnego społeczeństwa i osiągnięcie pokoju na świecie jest możliwe pod warunkiem przestrzegania obowiązków wynikających z hierarchii społecznej oraz zachowywania tradycji, czystości, ładu i porządku.

Dokładne określenie, czy konfucjanizm jest religią, czy filozofią jest trudne. Według europejskich kryteriów jest to mieszanka pojęć religijnych, społecznych, ekonomicznych, etycznych i obyczajowych tworzących spójny, choć nie do końca zdefiniowany światopogląd.

Konfucjanizm rozpowszechnił się w Chinach i Korei (początek I w. n.e.) a także w Wietnamie i Japonii, stając się dominującą doktryną państwowo-religijną tych krajów, kształtującą ich politykę i obyczaje do czasów współczesnych. Jego złożoność powodowała, że w pełnej formie był on wyznawany tylko przez ludzi wykształconych, w tym urzędników państwowych zwanych mandarynami oraz dwór cesarski. Osoby znające dobrze tradycję, rytuał i podstawy filozoficzne konfucjanizmu nazywały siebie junzi (chiń. syn władcy), co oznacza "człowiek wyższego stanu", "człowiek szlachetny". Dla pozostałych ludzi konfucjanizm sprowadzał się do stosunkowo prostych reguł postępowania, różnych dla różnych ludzi zależnie od ich miejsca w hierarchii społecznej. Niemniej istnieje też rodzaj "dekalogu", który jest wspólny wszystkim wyznawcom konfucjanizmu znany jako pięć powinności.

Duch konfucjanizmu jest w wielu krajach Dalekiego Wschodu wciąż żywy i głęboko zakodowany w świadomości wielu ludzi, spełniając podobną rolę kulturową jak "podstawowe wartości chrześcijańskie" w krajach Zachodu. Zasady konfucjańskie przenikają przez inne tradycje i światopoglądy adaptowane w tych krajach tworząc często zaskakujące mieszanki takie jak np. ideologia państwowa obowiązująca obecnie w Korei Północnej - dżucze.

Podstawowe pojęcia konfucjanizmu

Konfucjanizm wywodzi się w niemal prostej linii ze starych wierzeń chińskich w których kluczową rolę odgrywał kult przodków. W wierzeniach tych przyjmowano zasadę, że mężczyźni, którzy przeszli przez życie w godny sposób (czyli założyli i utrzymali liczną i dobrze prosperującą rodzinę) tworzą po śmierci rodzaj grupowego ducha, który kieruje losem późniejszych pokoleń.

Niebo

Koncepcja wspólnego ducha przodków została w konfucjanizmie przeniesiona na wyższy stopień abstrakcji. W konfucjanizmie przyjęto, że wszyscy "godni" przodkowie, ze wszystkich wcześniejszych pokoleń łączą się w jeden, bezosobowy byt absolutny sterujący losami świata, który oznaczano w tekstach tym samym znakiem co słowo "niebo". Niebo jest kluczowym pojęciem w konfucjanizmie, choć nie jest ono dokładnie zdefiniowane.

Niebiański porządek, niebiański spokój

Sterowanie losami świata przez niebo nie odbywa się jednak bezpośrednio, tak jak to ma miejsce w przypadku koncepcji chrześcijańskiego Boga, lecz poprzez rodzaj życzliwej propozycji - rodzaju idealnego planu dla świata, którego pełne wykonanie zapewniłoby stworzenie doskonałych relacji między wszystkimi stworzeniami. Stan taki określa się jako tzw. niebiański spokój. Osiągnięcie tego stanu zależy jednak od dobrej woli i działań ludzi aktualnie żyjących na świecie i niebo nie ma żadnej bezpośredniej mocy, którą by mogło narzucić ludziom ów stan. Postępowanie przybliżające do tego stanu jest w systemie etycznym konfucjanizmu równoznaczne z postępowaniem dobrym, zaś oddalające od tego stanu postępowaniem złym.

Rytuał i obyczaje

W tej sytuacji zadaniem mądrych i godnych ludzi jest więc w pierwszej kolejności rozpoznanie planu nieba - czyli nauczenie się co jest zgodne, a co nie jest z niebiańskim porządkiem. Jest to podstawowa wiedza, bez której nie można w żaden sposób osiągnąć stanu niebiańskiego spokoju. Wiedza ta nie jest nikomu dana automatycznie i można ją posiąść wyłącznie poprzez obserwację skutków działań swoich i innych ludzi, przy czym przyjmuje się tutaj, że dowodem na działanie zgodne z niebiańskim porządkiem, jest fakt, że w długiej perspektywie czasowej owo działanie przyniosło pozytywny skutek. Szczególne znaczenie ma tu zwłaszcza studiowanie efektów działań wcześniejszych pokoleń, aby uniknąć powielania ich błędów a za to powtarzać jak najczęściej działania, które przyniosły pozytywne skutki. Czym więcej tego rodzaju wiedzy się zgromadzi i czym bardziej będzie ona szczegółowa, tym większa szansa osiągnięcia niebiańskiego spokoju przez aktualnie żyjące pokolenie ludzi. Raz ustalona zgodność danego działania z niebiańskim porządkiem staje się swojego rodzaju świętością, którą należy w przyszłości jak najdokładniej powielać. Stąd, tradycja w konfucjanizmie ma tendencje do przeradzania się w sztywny rytuał. Podejście konfucjanizmu do tak rozumianej tradycji bywa szokująco szczegółowe dla ludzi Zachodu. Obejmuje ono nie tylko podstawowe zasady etyczne, czy wiedzę socjotechniczną, ale także określa możliwie jak najbardziej precyzyjnie jak należy się zachowywać w danej sytuacji - łącznie z określonymi gestami, sposobem ubioru, a nawet mimiką twarzy. Przypomina to trochę rodzaj sztywnej dworskiej etykiety, tylko obejmującej całe społeczeństwo. Czym bardziej precyzyjna i czym bardziej wszechobejmująca etykieta, tym bardziej zbliżamy się do stanu niebiańskiego spokoju. Te zbiory precyzyjnych norm zachowań stanowią w konfucjanizmie najbardziej istotną część wiedzy praktycznej, wobec której zwykła wiedza techniczna czy ekonomiczna ma znaczenie drugorzędne.

Cnota, lojalność i humanizm

Do postępowania zgodnego z niebiańskim porządkiem jest jednak potrzebna nie tylko jak najbardziej dogłębna jego znajomość, lecz także silna wola aby postępować zgodnie ze swoją wiedzą niezależnie od okoliczności. Taka niezłomna wola jest podstawową cnotą konfucjańską i przyjmuje się, że podstawowym celem wychowania w rodzinie jest właśnie zaszczepienie tej woli ludziom. Konfucjusz przyjmował, że nawet jeśli rodzice posiadają tylko szczątkową wiedzę na temat niebiańskiego planu - zawsze mogą zaszczepić przynajmniej ogólną cnotę swoim dzieciom, poprzez nauczenie dobrowolnego podporządkowania się ich nakazom i to, paradoksalnie nawet wtedy, gdy te nakazy nie są do końca zgodne z niebiańskim porządkiem. Ten rodzaj myślenia - podporządkowywanie się autorytetowi w celu kultywowania cnoty - nawet wtedy gdy być może nie ma on racji - jest bardzo charakterystyczne dla całego systemu etycznego konfucjanizmu. Z drugiej strony cnota konfucjańska w przypadku osób mających władzę i autorytet wyraża się w pojęciu, które tłumaczy się często jako "humanizm". Humanizm władcy to umiejętność ograniczania swojej władzy, tak aby jego decyzje nie krzywdziły poddanych jego władzy osób.

Koncepcja organicznego państwa

Z tego rodzaju koncepcji wywodzi się zaproponowana przez Konfucjusza struktura idealnego państwa, w pełni zgodnego w jego mniemaniu z niebiańskim porządkiem. Jakkolwiek na przestrzeni dziejów koncepcja ta ewoluowała, jej podstawowe zręby są do dzisiaj obecne w sposobie myślenia np. współczesnych chińskich komunistów.

Rodzina jako podstawa

Za podstawę struktury idealnego państwa Konfucjusz uważał tradycyjną chińską rodzinę - składającą się z głowy rodu i następnie hierarchicznie podporządkowanych mu potomków. W rodzinie takiej głowa rodu ma absolutną władzę, ale jednocześnie powinna to też być osoba kierująca się zawsze cnotą i posiadająca jak największą wiedzę na temat tej części niebiańskiego porządku, jaka dotyczy jego rodziny. Członkowie rodziny powinni się podporządkowywać woli jej głowy nawet jeśli sądzą, że ona błądzi i niewłaściwie interpretuje zasady niebiańskiego porządku. Nawet, gdy rzeczywiście tak jest - brak podporządkowania się i tak będzie sprzeczny z niebiańskim porządkiem, gdyż porządek ten wymaga zawsze podporządkowywania się autorytetowi. Oczywiste jest jednak, że głowa rodziny posiadająca cnotę i wiedzę będzie zawsze tak postępowała aby stosunki wewnątrz rodziny rozwijały się możliwie jak najbardziej harmonijnie ku ogólnemu dobru wszystkich jej członków, czyli kierowała się zasadą humanizmu. W przypadku gdy tak nie jest - rodzina się wcześniej czy później rozpadnie, a po jakimś czasie powstanie nowa - na czele której będzie stał ktoś cnotliwy.

Struktury państwa nie kolidujące z interesem rodziny

Struktury państwa powinny być skonstruowane na takich samych zasadach jak rodzina - a zatem na czele takiego państwa powinna stać światła i cnotliwa osoba. Taka osoba powinna mieć absolutną władzę, ale jej wiedza o niebiańskim porządku i cnota powinny gwarantować, że władza ta nie zostanie nadużyta. Wszystkie rodziny mają obowiązek podporządkowywać się tej władzy - ponownie nawet wtedy, gdy się z nią nie zgadzają, gdyż ew. bunt - ewidentnie sprzeczny z zasadami niebiańskiego porządku i tak nie przybliży ich do stanu niebiańskiego spokoju, pogłębiając tylko chaos powodowany złymi rządami. Z drugiej jednak strony - władca, który nie ma cnoty i wiedzy - jeśli stworzy takie struktury państwa, które gwałcą i ignorują potrzeby większości rodzin, doprowadzi wcześniej czy później swoje państwo do upadku. Stąd dobrze zorganizowane państwo, spełniające zasady niebiańskiego porządku można poznać po tym, że nie zmusza ono głów rodzin do podejmowania działań stojących w ostrym konflikcie z interesem tych rodzin. Tak więc - obowiązkiem rodzin jest pełne posłuszeństwo, ale obowiązkiem dobrego władcy jest takie urządzenie państwa, w którym rodziny nie są zmuszane do działań stojących w sprzeczności z ich interesem.

[edytuj] Rytuał i jeszcze raz rytuał

Rytuał, który w całym systemie konfucjańskim odgrywa tak istotną rolę, zyskuje szczególnie duże znaczenie w rządzeniu państwem. Nauczanie i jak najwierniejsze kultywowanie rytuału jest według tego systemu najbardziej efektywnym sposobem rządzenia. Rytuał ten powinien być szczególnie kultywowany na dworze władcy, który stanowi wzorzec właściwej organizacji dla wszystkich poddanych. Z drugiej strony wciągnięcie w rytuał jak największej rzeszy ludzi daje im poczucie przynależności do państwa i satysfakcję z zajmowania w nim ściśle określonego miejsca.

Dla państw konfucjańskich charakterystyczne było budowanie specjalnych pałaców paradnych, które nie posiadały ścian i stały na podwyższeniu w centralnym punkcie ogromnych placów, na którym jak najczęściej odbywano specjalne ceremonie, w których każdy szczegół - od stroju władcy po miejsce gdzie powinna stać sprzątaczka były możliwie jak najściślej ustalone i niezmienne, tworząc rodzaj skomplikowanej liturgii, tworzącej choć na chwilę niebiański spokój na ziemi. Największym tego rodzaju miejscem na świecie - mogącym pomieścić na raz ok. miliona osób jest słynny Plac Niebiańskiego Spokoju (Tiananmen) w Pekinie.

Ideałem konfucjańskim było stworzenie takiego państwa, w którym rządziłby sam, czysty rytuał, działający zupełnie samorzutnie i nie wymagający już zupełnie "ręcznych" ingerencji władcy. W praktyce jednak takie podejście do rządzenia państwem powodowało, że władca był wcześniej czy później pozbawiany realnej władzy, którą faktycznie przejmowała grupa konserwatywnie nastawionych urzędników państwowych stojących formalnie na straży przestrzegania rytuału, a w rzeczywistości wykorzystujących ją do osiągania własnych, osobistych celów.

Państwowy rytuał konfucjański, mimo że bywał sprawnym narzędziem władzy, stanowił też poważną przeszkodę w dokonywaniu jakichkolwiek zmian struktury społecznej, co w rezultacie doprowadzało, na skutek niemożności adaptowania się do zmian zachodzących w zewnętrznym świecie, do stopniowego upadku kolejnych "edycji" tych państw.

Niechęć do działań zbrojnych

W niemal wszystkich państwach zorganizowanych na ideach konfucjańskich stale występowała niechęć do działań zbrojnych. Działania te, z natury rzeczy są bowiem zalążkiem chaosu i jako takie zawsze burzą niebiański spokój. We wszystkich państwach konfucjańskich uważano więc, że sprawy związane z wojskowością stanowią zło konieczne. Żołnierze w tych krajach stanowili zawsze najniższą grupę społeczną, zaś kierowanie do służby wojskowej było traktowane jak wielkie nieszczęście. Większość elit urzędniczych trzymała się od spraw wojskowości z dala, zaś wyznaczenie wyższego urzędnika na dowódcę wojsk było traktowane jak rodzaj kary. Państwa konfucjańskie starały się zastępować jak najczęściej działania zbrojne działaniami dyplomatycznymi - starając się albo zjednać sobie wrogów, albo ich ze sobą skłócić. Z działań zbrojnych z kolei preferowano budowanie i bronienie fortyfikacji oraz wystawianie olbrzymich, ale słabo uzbrojonych i wyszkolonych armii obronnych, które same nie były zdolne do kontrataku i zwykle stawały się bezbronne w obliczu najeźdźców, zwłaszcza gdy ci stosowali nowe, nieznane wcześniej uzbrojenie i techniki walki.

21


Wyszukiwarka