PRAWO O SAKRAMENTACH

Prawo o sakramentach znajduje się w IV ks. KPK - Uświęcające Zadanie Kościoła /834-1165/

Historyczny rozwój pojęcia liturgii:

• W CIC 1917 - w ks. III - O chwale należnej Bogu i osobno sakramenty. W myśl tej koncepcji liturgia to kult należny Bogu. Człowiek stoi w centrum jako przyczyna sprawcza kultu.

• Pius XII - dwa dokumenty wprowadzające nowe spojrzenie na liturgię i kult: Mediator Dei et hominum z 1947r. i Mistici Corporis z 1943r. Tymi encyklikami przygotował reformę liturgii.

• Mistici Corporis - zmieniała koncepcje Kościoła - to wspólnota, Mistyczne Ciało Chrystusa a nie tylko społeczność, instytucja zarządzana przez duchowieństwo. To wspólnota Ludu Bożego na wzór ciała, którego głową jest Chrystus, a wierni /świeccy i duchowni/ tworzą członki tego ciała.

• Mediator Dei - nowe rozumienie liturgii - to nie przepisy i czynności obrzędowe lecz to przedłużenie kapłaństwa Chrystusa w Kościele. Chrystus z całym Kościołem sprawuje liturgię i sakramenty. Przedmiotem liturgii jest więc kult publiczny. Podmiotem - jest sam Chrystus

• KPK 83 - przyjął ideę Piusa XII

Kanony wprowadzające

kan. 834 - munus sanctificandi Ecclesiae - zadanie uświęcania wypełnia Kościół przez:

• poprzez liturgię, która jest sprawowaniem kapłańskiej funkcji Chrystusa

• w której przez widzialne znaki dokonuje się uświęcenie ludzi

• i przez wiernych, będących członami Ciała Chrystusa sprawowany jest kult Boży

- kult Boży - publiczny jest sprawowany gdy /kan. 834-2/:

• sprawowany w imieniu Kościoła

• przez osoby prawnie wyznaczone

• wg norm zatwierdzonych przez Kościół

• jeśli braknie któregoś z elementów jest to kult prywatny

Osoby wykonujące zadanie uświęcania /kan. 835/

• podmiotem liturgii i kultu publicznego jest Kościół jako Mistyczne Ciało Chrystusa. W tym zadaniu uczestniczy cały Kościół a więc wszyscy wierni:

• biskupi - pozostając w jedności z papieżem i wspierając go pomocą - są głównymi szafarzami Bożych tajemnic i głównymi moderatorami życia liturgicznego.

• kapłani - przez święcenia przeznaczeni do uświęcania ludu i wspierania biskupów w tym zadaniu. Wykonują urząd Chrystusa - głowy i pasterza. Są zwyczajnymi szafarzami sakramentów.

• diakoni - ich udział regulują przepisy

• inni wierni uczestnicząc w liturgii. Szczególnie zaś rodzice i małżonkowie przez chrześcijańskie życie i wychowanie dzieci /835-1/

• wierni na podstawie kapłaństwa powszechnego są uzdolnienie i uprawnieni do sprawowania liturgii /kan. 836/

• poszczególni wierni maja jednak swój własny udział, uczestniczą w czynnościach liturgicznych zależnie od przyjętych święceń i posług /kan. 837-1/

• czynności liturgiczne winne być sprawowane we wspólnocie - przy udziale wiernych /837-2/

Kierowanie liturgią

• jedynie władza kościelne jest uprawniona do kierowania liturgią /kan. 838-1/, ustalania jej zasad, nadzoru, przewodniczenia zgromadzeniom liturgicznym

• kompetentną władza jest St. Ap. i biskup diecezjalny wg przepisów prawa

• Stolica Apostolska

• kieruje liturgią w całym Kościele i czuwa by wszędzie stosowano odpowiednią dyscyplinę w tym względzie

• wydaje księgi liturgiczne i zatwierdza ich tłumaczenia

• określa wymogi ważnego sprawowania sakramentów /kan. 841/

• ustanawianie i znoszenie sakramentaliów, a także ich autentyczna interpretacja /kan. 1167-1/

• ustalanie i znoszenie dni świątecznych i dni pokutnych /1244-1/

• Konferencja Episkopatu

• ­tylko w tym co prawo zezwala

• tłumaczenie i wydawanie ksiąg liturgicznych w języku narodowym po zatwierdzeniu przez St. Ap.

• może otrzymać dodatkowe uprawnienie w zakresie liturgii

• biskup diecezjalny

• przewodniczy liturgii w diecezji /837-1/

• czuwać by nie było nadużyć i by kult był sprawowany zgodnie z prawem Kościoła

• wydawać normy w sprawach liturgii /838-4/

• udzielanie zezwolenia na wydanie modlitewników do publicznego lub prywatnego użytku

Rola liturgii w wypełnianiu zadania uświęcania

• jest to działanie Chrystusa i Kościoła

• jest szczytem do którego zmierza działalność Kościoła i źródłem z którego wypływa cała jego moc /KL 10/

• liturgia jest sprawowaniem kapłańskiej funkcji Chrystusa

• jest sprawowana przez cały Kościół /świeckich i duchownych/, który dzięki niej się buduje

• przez znaki zew. wyraża się i dokonuje - 2 cele liturgii /KL7/:

• oddanie publicznej czci Bogu

• uświęcenie człowieka

Zasady soborowej odnowy liturgii wg Konstytucji o Liturgii Sacrosanctum Concilium /4.12.1963r.:

• pogłębienie teologiczne pojęcia i roli liturgii w życiu Kościoła - jest ona sprawowaniem kapłańskiego urzędu Chrystusa i dziełem całego Kościoła

• odnowienie tekstów i obrzędów, by jaśniej wyrażały tajemnice, których są znakami /KL21/, uproszczenie ale nie zubożenie

• prawo kierowania liturgią należy tylko do władzy kościelnej - St. Ap., Konferencja Episkopatu, biskup diecezjalny

• na nowo odkryć rolę Pisma św. i obficiej zastawić stół Słowa Bożego dla wiernych /KL24/

• zbadać i poprawić księgi liturgiczne /KL25/

• nie należy sprawować liturgii bez udziału wiernych

• podział funkcji i zadań w sprawowaniu liturgii, a także uaktywnienie wiernych do czynnego udziału w liturgii

• konieczne wychowanie liturgiczne przez katechezy liturgiczne

• wprowadzenie języka ojczystego do liturgii za zgodą kościelnej władzy na danym terytorium

• dostosowanie liturgii do charakteru i tradycji narodu, przy zachowaniu jedności rytu rzymskiego

Inne środki uświęcenia oprócz liturgii /kan. 839 i KL9/

• głoszenie orędzia zbawienia

• modlitwy wiernych indywidualne i wspólnotowe /KL12/

• dzieła pokuty, miłości, pobożności i apostolatu

Dokumenty mówiące o odnowie liturgii

SAKRAMENTY ŚWIĘTE

Zagadnienia wstępne /kan. 840-848/

1. Pojęcie sakramentów

Słowo "sakrament" od łac. sacramentum - przysięga składana przez żołnierzy na wierność wodzowi lub pieniądze złożone przez strony sporu w miejscu świętym. Tak strona która przegrywała spór traciła swe pieniądze

KPK kan. 840 - definicja sakramentu za KL

• czynności Chrystusa i Kościoła

• znak i środek przez który wyraża się wiara

• oddawany jest kult Bogu

• dokonuje się uświęcenie człowieka

Chrystus jako najwyższy Liturg Kościoła - sprawował najdoskonalszy kult.

• kult i sakrament tworzą jedność

• kult ma 2 funkcje

• lautretyczna - kultyczna - uwielbienie Boga. Działanie człowieka skierowane na Boga

• soteriologiczne - uświęcenie i zbawienie człowieka. Działanie Boga skierowane na człowieka

2. Historia i liczba sakramentów

• słowo sakrament /sacramentum/ wywodzi się od grec. mysterion - tajemnica, rzeczywistość ukryta

• pojęcie znaków uświęcających występuje już w ST, ale nie są to zbawcze środki działające przed Chrystusem, choć powodujące wewnętrzne uświęcenie. Znaki te były raczej pamiątką jakiegoś zbawczego działania Boga wobec Żydów, lub zapowiedź znaków sakramentalnych w NT /np. obrzezanie, konsekracja kapłanów/. Nie miały też działania ex oprere operato,

• ustanowione w NT przez Chrystusa - są kontynuacją jego zbawczego dzieła

• Ewangelie wskazują na pewne fakty z życia Chrystusa, które dały początek sakramentom w sposób:

• bezpośredni, gdy określił bezpośrednio ich formę /chrzest, eucharystia/

• pośredni, gdy formę pozostawił do określenia Apostołom /małżeństwo, kapłaństwo/

• Dzieje Apostolskie i św. Paweł - ukazują życie pierwszych chrześcijan mocno oparte na sakramentach

• w pierwszych wiekach wiele czynności nazywano sakramentem

• pierwszy raz to określenie pojawia się u Tertuliana, ale w innym rozumieniu, jako rzecz tajemnicza i świętą, którą nakłada na człowieka pewne zobowiązanie do wierności Chrystusowi na mocy wyznanej wiary i chrztu

• św. Augustyn - definicja - widzialny znak niewidzialnej łaski. Wskazał też na:

• społeczny charakter sakramentu

• elementy sakramentu - materia /element/ i słowo

• Chrystus obecny w sakramentach, które od niego pochodzą

• św. Piotr Lombard - uporządkowanie sakramentów i ustalił ich liczbę na 7. Połączył też sakramenty z łaską

• sobór Florencki - wyłożył koncepcję 7 sakramentów, połączonych z udzielaniem łaski, a 3 z nich wywierają piętno

• sobór w Konstancji - spowiedź sprawowana tylko przez kapłanów

• małżeństwo jest sakramentem

• sakramenty sprawowane w grzechu ciężkim są ważne

• sobór Trydencki - jako reakcja przeciw reformacji i odrzuceniu sakramentów

• potwierdzono liczbę 7 sakramentów

• określono, że są konieczne do zbawienia

• są różne od sakramentów ST

• CIC 1917 - ustanowione przez Chrystusa jako środki uświęcenia

• należy je sprawować najstaranniej i przyjmować z największym uszanowaniem

• brak jednak nowszego ujęcia - potwierdzenie jedynie nauki soboru Trydenckiego

• Sobór Watykański II

• podkreślił osobowy charakter sakramentów - Chrystus udziela łaski jakiej wierny potrzebuje, łaska ta jest o tyle przyjęta o ile wierny jest odpowiednio usposobiony i chce ją przyjąć

• KL 59 - cele sakramentów:

• uświęcić człowieka

• budują jedność Kościoła - Ciała Chrystusa

• uwielbiają Boga

• zakładają i wyrażają wiarę

• udzielają łaski, a ich właściwe sprawowanie usposabia wiernego do skutecznego ich przyjęcia

• podtrzymują życie chrześcijańskie

• znaki mają być tak sprawowane, by były zrozumiałe

• sakramenty stanowią konstytutywny element Kościoła

Rahner - podkreśla że bezpośredni charakter ustanowienia sakramentów zawiera się i można go wyprowadzić z faktu ustanowienia Kościoła jako powszechnego sakramentu zbawienia /np. apostołowie nie byli chrzczeni/

3. Działanie i skutki sakramentów

• Działanie sakramentów

• ex opere operato - obiektywne działanie sakramentu ze względu na ich bezpośrednie pochodzenie od Boga. Oznacza to, że gdy została zachowana forma - łaska sakramentalna jest udzielana bez względu na osobiste zaangażowanie przyjmującego lub udzielającego /szafarza/. Sakrament działa sam z siebie. Potwierdził to sobór Trydencki zaznaczając, że choć sakrament działa sam z siebie to jednak skuteczność łaski w życiu konkretnej osoby zależy od jej dyspozycyjności /czy nie ma przeszkody/. Dzisiaj teologia podkreśla bardziej fakt, że sakramenty działają mocą samego Chrystusa, a nie wskutek zachowania pewnych technik, form /jak w magii/

• ex opere operantis - odnosi się do sakramentaliów - które są ustanowione przez Kościół i swoją moc czerpią ze świętości Kościoła oraz jego zespolenia z Chrystusem. Tu łaska i jej skuteczność zależna jest nie tylko od dyspozycyjności przyjmującego, ale też jego zaangażowania i wiary.

• te dwa działania w przypadku sakramentów się nie wykluczają lecz uzupełniają

• skutki sakramentów

• sakramenty sprawiają uświęcenie człowieka, które dokonuje się w dwojaki sposób:

• człowiek zostaje doprowadzony do zgodności ze zbawczym planem Bożym, zrealizowany w Chrystusie i włączony pełniej w życie Kościoła

• udzielona mu zostaje łaska sakramentalna - która sprawia podwójny skutek:

• zgładzeni winy i grzechów popełnionych - usprawiedliwienie

• udoskonalenie duszy w tym, co się odnosi do kultu Bożego - wzrost posiadanej łaski

• stąd w historii teologii wyróżniano 2 rodzaje łaski:

• łaskę pierwotną - łaska uświęcająca, którą odzyskuje grzesznik jednając się z Bogiem w tzw. sakramenty umarłych /pokuta/

• łaskę wtórną - to powiększenie już posiadanej łaski uświęcającej - sakramenty żywych

Stąd wzięła się też koncepcja sakramentów większych /eucharystia, chrzest/ i mniejszych /pozostałe/.

Z łaską sakramentalną wiąże się tzw. charakter sakramentalny /sfragis/ - oznaczający, że sakrament wyciska duchowe, niezatarte piętno, które już nie może zostać usunięte. Sakramenty - chrzest, bierzmowanie, kapłaństwo wyciskają takie znamię i stąd nie powtarza się ich nigdy.

4. Władza Kościoła nad sakramentami

• W sakramentach są elementy istotne, ustanowione przez Chrystusa, i w tym zakresie Kościół nie może niczego zmieniać. Co więcej ma obowiązek pilnie ich strzec, by to co pochodzi od Chrystusa było wiernie zachowane.

• elementy drugorzędne, nie dotyczące istoty sakramentów, mogą być regulowane normami Kościelnego prawa, jak również mogą być zmieniane i dostosowywane do potrzeb czasu. Sobór Trydencki określił iż Kościół ma prawo ustanawiać i zmieniać to, co służy pożytkowi przyjmujących i szacunkowi dla sakramentów

KPK 83 - regulując tę sferę określając, że:

• kan. 841 - do najwyższej władzy kościelnej należy określić to co jest konieczne do ważności sakramentów

• do władzy kompetentnej należy określenie togo, co ma być zachowane do godziwości tak sprawowania jaki i przyjmowania sakramentów, a także obrzędów przy sprawowaniu

• korzystając z tej władzy prawodawca kościelny w Kodeksie z 1983r:

• uwzględnił zasady soborowej odnowy i prawodawstwo posoborowe odnośnie sakramentów

• dostosował normy prawne do współczesnych warunków i potrzeb pastoralnych

• pominął definicje teologiczne i poza tymi, które są konieczne dla zrozumienia normy i jej istotnych elementów

5. Ważność sakramentu a dyspozycja szafarza i przyjmującego

• dyspozycja przyjmującego /kan. 843/ - to otwarcie na coś i przyjęcie czegoś osobiście. Przy sakramentach oznacza otwarcie się na przyjęcie łaski Bożej związanej z danym sakramentem. Człowiek może przyjmować sakramenty ważnie ale niegodziwie. Sobór Trydencki nauczał iż w sakramentach każdy przyjmuje łaskę jakiej Duch Św. mu udziela, ale w takim stopniu w jakim sam jest otwarty i dyspozycyjny. Jeśli jest przeszkoda, wierny nie powinien przyjmować sakramenty, gdyż owa przeszkoda /np. grzech/ blokuje dopływ łaski Bożej

• dyspozycja szafarza - nie wymaga się nawet wiary by mógł ważnie udzielić niektórych sakramentów. Sobór Trydencki zwrócił uwagę, że istotna jest intencja szafarza przy sprawowaniu sakramentów, by czynić to co czyni Kościół. Szafarz nie musi być także w stanie łaski uświęcającej by ważnie sprawować sakramenty. Ważność sakramentów nie zależy od religii i moralnego nastawienia szafarza

6. Materia i forma sakramentów

• materia - to co samo z siebie nie określa jeszcze swego sakramentalnego charakteru /olej, woda/

• forma - definiuje materię /słowa, gesty/

By zaistniał skutek sakramentalny musi istnieć jedność materii i formy tak czasowa jak i miejscowa.

7. Niepowtarzalność sakramentów

• chrzest, bierzmowanie, kapłaństwo - żaden z tych sakramentów nie może być powtarzany w odniesieniu do tej samej osoby, gdyż są to sakramenty wyciskające niezatarte znamię, duchowy znak, którego nie można zniszczyć nawet przez wystąpienie z Kościoła katolickiego i wyrzeczenie się wiary

• kan. 845 - 1 - ze względu na ten charakter sakramentów tych się nie powtarza

• czasami może pojawić się wątpliwość co do ważności tych sakramentów, szczególnie udzielonych w kościołach odłączonych. Dotyczy to przede wszystkim chrztu i bierzmowania

• kan. 845-2 - przy uzasadnionej wątpliwości co do ważności tych sakramentów należy przeprowadzić dochodzenie i udzielić ich warunkowo

• wątpliwość może dotyczyć:

• samego faktu udzielenia sakramentu

• ważności sakramentu - czy szafarz miał właściwą intencje i czy zachował istotne elementy obrzędu

8. Sprawowanie sakramentów we własnym obrządku

• kan. 846 - szafarz winien sprawować sakramentu wg zatwierdzonych ksiąg liturgicznych i wg własnego obrządku

• obrządek o SW II nazywa się Kościołem partykularnym - jest to wspólnota charakteryzująca się odrębną liturgią, karnością kościelną, spuścizną duchową, ale pozostająca pod zwierzchnictwem papieża

• na wschodzie istnieje 5 obrządków

• aleksandryjski /koptyjski/

• antiocheński /syryjski lub syryjsko-antiocheński/

• ormiański /armeński/

• chaldejski /syryjsko-chaldejski/

• bizantyjski

9. Ważne i godne przyjmowanie sakramentów - kan. 843-1

• do ważności innych sakramentów koniecznie jest ważnie przyjęty chrzest

• wierni winni właściwie o nie poprosić

• winni być odpowiednio przygotowani - w należytej dyspozycji

• gdy prawo im nie zabrania przyjęcia sakramentów

10. Prawo wiernych do poszczególnych sakramentów

• kan. 843 - określa nie tylko warunki do ważnego i godnego przyjęcia sakramentów, ale nakłada też na szafarza obowiązek udzielenia ich ty, którzy o to proszą.

• to uszczegółowienie kan. 213 - prawa wiernego w Kościele - prawo do sakramentów i słowa Bożego jako duchowych dóbr Kościoła, prawo do otrzymywania ich w obfitości /J 10,10/

• CIC 1917 - wierny miał prawo do tego tylko co konieczne do zbawienia -niezbędne minimum łaski

• SW II - poszerzył zakres tych duchowych dóbr

• kan. 213 - określa też podstawowe relacje wierny-szafarz - prawo jednego określa obowiązek drugiego i odwrotnie. Uprawnienie ustaje jeśli:

• nie został dopełniony obowiązek jednej ze stron - grzech, apostazja /musi to być udowodnione/

• jeśli może być naruszone dobro wspólne

• naruszane są prawa innych

• naruszany jest obowiązek wobec innych

• chrzest - każdy ma prawo, płynące z prawa do poszukiwania prawdy o Bogu i Kościele. Wiąże się to później z obowiązkiem trwania przy prawdzie

• bierzmowanie - gdy jest odpowiedni wiek i inne wymogi są spełnione - wierny ma prawo do przyjęcia sakramentu

• pokuta i namaszczenie chorych - gdy wierny jest uprawniony do korzystania ze spowiedzi i posługi kapłana

• ma prawo do wyboru spowiednika

• prawo do zachowania tajemnicy spowiedzi

• prawo do przyjęcia namaszczenia chorych w razie konieczności

• eucharystia - wierny ma prawo do udziału we Mszy św. w niedzielę i święta

• do przyjmowania komunii św. także poza Mszą św.

• kapłaństwo - tu nie ma prawa a może jedynie prosić

• diakon przeznaczony do kapłaństwa ma prawo otrzymać te święcenia

11. Obowiązek udzielania sakramentów

• szafarze na mocy święceń maja władzę do sprawowania sakramentów nie dla własnego dobra lecz dla dobra wiernych, którzy potrzebują ich jako środka do zbawienia

• kan. 843-1 - ustawodawca ujmuje obowiązek szafarza jako zakaz odmawiania sakramentów tym, którzy

• odpowiednio o to proszą

• są właściwe przygotowani

• prawo im tego nie zabrania

• przygotowanie do sakramentów nie jest tylko sprawą przyjmujących, ale też duszpasterzy

12. Współudział katolików w sakramentach z braćmi odłączonymi

• do SW II - uważano ich za heretyków i wykluczano z udziału w sakramentach

• CIC w kan. 731-2 - zakazywał udzielania sakramentów schizmatykom i heretykom, nawet błądzącym w dobrej wierze i proszącym o nie jeśli wcześniej nie wyrzekli się swych błędów i nie pojednali się z Kościołem

• SW II - w Dekrecie o Ekumenizmie nr 3 - uznał, że ludzi rodzących się w Kościołach odłączonych i żyjących ich wiarą trudno obwiniać o zerwanie więzi z Kościołem katolickim stąd przestano ich nazywać heretykami lecz nazwano "braćmi w Panu"

• w Dekrecie o Kościołach wschodnich katolickich - zezwolono na udzielanie braciom z kościołów wschodnich, odłączonych sakramentów: pokuty, Eucharystii, namaszczenia chorych jeśli:

• pozostaje w dobrej wierze w odłączeniu od Kościoła katolickiego

• dobrowolnie o nie proszą

• mają właściwą dyspozycję

• ten sam Dekret w nr 27 zezwala katolikom na przyjęcie tych sakramentów u braci odłączonych jeśli:

• domaga się tego konieczność lub pożytek duchowy

• dostęp do kapłana katolickiego jest fizycznie lub moralnie niemożliwy

• nie ma szkody dla jedności Kościoła, niebezpieczeństwa przylgnięcia do błędu, zgorszenia, indyferentyzmu

• Dyrektorium Ekumeniczne z 14.05.1967r. podaje nowsze normy

• odnośnie chrześcijan kościołów wschodnich

• potwierdza naukę Soboru

• zaleca by przed wydaniem zezwolenia na współudział w sakramentach uzgodnić to innymi kościołami

• przy udzielaniu zezwoleń kierować się też zawsze wzajemnością

• za konieczność można uważać niemożność fizyczną lub moralną przyjęcie sakramentów przez dłuższy czas we własnym kościele

• odnośnie innych braci odłączonych - utrzymuje zasadniczo zakaz ze względu na brak jedności w wierze co do sakramentów, których sprawowanie oznacza jedność w wierze, kulcie i życiu religijnym. Można to uczynić tylko:

• w niebezpieczeństwie śmierci lub naglącej konieczności /prześladowanie, więzienie/

• dotyczy to pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych

• nie ma on możliwości zwrócenia się do własnego szafarza

• sam prosi o to szafarza katolickiego

• musi on jednak wyznać wiarę w sakramenty zgodną z wiarą katolicką

• być odpowiednio przygotowany

• katolik w niebezpieczeństwie śmierci może poprosić o te sakramenty tylko tego szafarza akatolickiego, który ważnie przyjął święcenia kapłańskie - odnosi się to do kościołów protestanckich

• KPK - przyjął naukę Soboru i ustawodawstwa posoborowego

• kan. 844 - zakaz udzielana sakramentów niekatolikom i zakaz ich przyjmowania od szafarzy niekatolickich

• kan. 844 - dopuszcza możliwość udzielenie i przyjęcie 3 wyżej wymienionych sakramentów

• p.2 - katolikom te sakramenty można przyjąć w tych kościołach, które maja te sakramenty ważne, jeśli

• zachodzi konieczność lub domaga się tego prawdziwy pożytek duchowy

• zwrócenie się do szafarza katolickiego jest fizycznie lub moralnie niemożliwe

• nie ma niebezpieczeństwa błędu lub indyferentyzmu - o tym decydują sami wierni

• p. 3 - szafarze katoliccy mogą niekatolikom udzielić pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych członkom Kościołów wschodnich lub innym kościołom będących w tej samej sytuacji odnośnie sakramentów:

• gdy sami o to proszą i są odpowiednio przygotowani

• o udzieleniu sakramentów decyduje sam szafarz

• szafarze katoliccy mogą członkom innych kościołów udzielić sakramentów jeśli zgodzi się na to St. Ap.

• p.4 - w niebezpieczeństwie śmierci członkom kościołów poza kościołami wschodnimi można udzielić sakramentów:

• nie ma on możliwości zwrócenia się do własnego szafarza

• sam prosi o to szafarza katolickiego

• musi on jednak wyznać wiarę w sakramenty zgodną z wiarą katolicką

• być odpowiednio przygotowany

• Zakazane uczestnictwo w rzeczach świętych winno być właściwe ukarane /kan. 1365/

• Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotyczących ekumenizmu z 25.03.1993

• potwierdziło naukę Soboru w sprawie współudziału w sakramentach z braćmi odłączonymi

• dało możliwość by rodzicem chrzestnym obok katolika był również członek kościoła wschodniego

13. Odpłatność za sakramenty

Kościół wielokrotnie przypominał, że sprawowanie sakramentów winno być darmowe. Zezwala jednak na przyjmowanie dobrowolnych ofiar.

• kan. 848 - zabrania szafarzowi domagania się zapłaty za sprawowane sakramenty, ale może on przyjmować ofiary w wysokości ustalonej przez kompetentną władzę kościelną /biskupów - kan. 1264/

• nie można jednak pozbawić sakramentów tego, kto nie ma możliwości złożenia ofiary z racji ubóstwa

SAKRAMENTY WTAJEMNICZENIA CHRZEŚCIJAŃSKIEGO

Sakramenty wtajemniczenia w Kościele

• sakrament inicjacji to chrzest, bierzmowanie i Eucharystia

• nawiązują do życia naturalnego,. które przebiega etapami i jest nieustannie w rozwoju. Nie staje się nikt dojrzałym człowiekiem od razu po urodzeniu, ale trzeba pewnego procesu dojrzewania osobowości. Sakramenty przypominają przez analogię:

• narodziny do życia - chrzest narodziny do udziału w naturze Bożej

• jego rozwój - bierzmowanie umacnia odrodzonych przez chrzest i daje wzrost w łasce

• podtrzymywanie życia - Eucharystia jest pokarmem na drodze do życia wiecznego

• nie wystarczy samo przyjęcie chrztu ale trzeba przejść drogę wtajemniczenia chrześcijańskiego aby osiągnąć dojrzałość w wierze

• inicjacja - wtajemniczenie - pochodzi z kultów pogańskich /greckich i rzymskich/, gdzie przez inicjację włączano chłopca do grona starszych, wchodził on w dorosłe życie, a co za tym idzie zmieniał się jego status społeczny. W chrześcijaństwie inicjacja oznacza również wejście w dorosłe życie religijne i coraz bardziej świadome branie na siebie obowiązków płynących z wiary, ale wiąże się to zawsze z nawróceniem /metanoja/, przemianą sposobu myślenia i postępowania

SAKRAMENT CHRZTU ŚW.

1. Pojęcie sakramentu chrztu św.

• ST przygotowuje na różne sposoby chrzest ustanowiony przez Chrystusa

• obrzezanie jako akt przez, który przynależy się do Ludu Wybranego i staje się uczestnikiem przymierza jakie Bóg zawarł z Izraelitami

• nauczanie proroków o obrzezaniu serca - nawróceniu i wierności przymierzu Bożemu, które będą podstawą relacji w nowym ludzie, który Bóg sobie wybierze

• chrzest Jana Chrzciciela - tzw. chrzest nawrócenia, połączony z duchową odnowa i wewnętrznym oczyszczeniem. Nie był sakramentem, ale przygotowaniem ludzi na nadejście Mesjasza, by móc go godnie przyjąć

• NT - sakramentu podstawę chrztu jest nakaz Jezusa „idźcie i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu: w imię Ojca i Syna i Ducha Św.” /Mt 28,19/

• chrzest ma swe zakorzenienie w męce i śmierci krzyżowej Chrystusa, przez którą dokonało się nasze odkupie nie i zostaliśmy nabyci Bogu jako Nowy Lud, staliśmy się Jego dziećmi

• św. Paweł poucza, że chrzest zanurza nas w śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa i otwiera dla człowieka nowe życie w przyjaźni z Bogiem

• wg KPK - kan. 849 - Chrzest jest bramą sakramentów - bez niego nie można ważnie przyjąć innych sakramentów

• jest bramą do Kościoła - włącza we wspólnotę Ludu Bożego /KK14/

• bramą do Królestwa Bożego /Obrzęd Chrztu dzieci nr 37/

• konieczny do zbawienia - wskazał to sam Chrystus. Konieczne jest przyjęcie chrztu, jego pragnienie lub zamiar, nawet jeśli ten zamiar nie został wyraźnie ujawniony. Zbawienie mogą bowiem osiągnąć też nieochrzczeni jeśli bez własnej winy nie znają Ewangelii, ale szczerze szukają Boga i jego woli /KK16/

2. Skutki chrztu

• wg KPK - kan. 849:

• uwolnienie od grzechów

• odrodzenie człowieka jako dziecka Bożego

• upodobnienie do Chrystusa przez otrzymanie niezniszczalnego charakteru /znamię/

• włączenie do Kościoła i przyjęcie praw i obowiązków stąd płynących

• wg Soboru Watykańskiego II

• człowiek umiera dla grzechu i zostaje poświęcony Bogu /KK44/

• staje się nowym stworzeniem /DWCH2/

• zostaje wszczepiony w paschalne misterium Chrystusa i staje się prawdziwym czcicielem Boga /KL 6/

• staje się uczestnikiem funkcji kapłańskiej, prorockiej i królewskiej Chrystusa /KK31/

• uczestnikiem Boskiej natury /KK40/

• powołany do doskonałości /DK 12/

• łączy wszystkich wierzących /DE 22/

3. Elementy sakramentu - kan. 849

• obmycie w prawdziwej wodzie /naturalnej/, pokropienie lub polanie

• z zastosowaniem formuły słownej - ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego

• domyślnie - konieczna jest też właściwa intencja szafarza - by czynić to co czyni Kościół

Sprawowanie sakramentu chrztu św. /kan. 850-860/

1. Przygotowanie do chrztu

• kan. 851. nakazuje sprawowanie chrztu odpowiednio przygotować

• Przygotowanie dorosłego

• dorosły ma być dopuszczony do katechumenatu i przez różne stopnie doprowadzony do wtajemniczenia chrześcijańskiego. Przebieg katechumenatu reguluje Obrzęd wtajemniczenia chrześcijańskiego dorosłych z dn. 06.01.1972r. i szczegółowe rozporządzenia Konferencji Episkopaty /w Polsce ich nie ma/

Katechumenat w historii

W czasach Apologetów /I-III w./ chrzczono przede wszystkim dorosłych a dzieci wówczas, gdy chrzest przyjmował cały dom lub rodzina. Inicjacja oznaczała tu wprowadzenie w życie Kościoła. Pierwszą kompletną strukturę katechumenatu przekazał Hipolit Rzymski - wyróżnił on 4 etapy:

• prośba i przedstawienie kandydata do chrztu biskupowi

• przygotowanie dalsze - katechezy

• przygotowanie bliższe - okres Wielkiego Postu

• inicjacja - udzielenie sakramentów i mistagogia

Przyjęcie w poczet katechumenów oznaczało zmianę stylu życia - szczególnie gladiatorów i wróżbitów, pogańskich kapłanów - odrzucenia wszelkiego zła. Sponsorzy przychodzili z takim kandydatem do biskupa, ręczyli za nich i podejmowali się opieki przed i po chrzcie. Przyjęcie do katechumenatu odbywało się przez obrzęd namaszczenia katechumena olejem przez biskupa. Rozpoczynał się okres przygotowawczy, trwający ok. 3 lat. Gdyby katechumen zrzeszył w tym czasie był zobowiązany odprawić pokutę. Okres Wielkiego Postu rozpoczynał dla kandydatów /electi - wybrani/ przygotowanie bliższe. Przed środą popielcową, biskup zapisywał ich imiona, zapoznawał się z nimi na tzw. scrutinium - rozmowach /III - V Niedziel Wielkiego Postu/. Kandydaci wybierali sobie świadków chrztu i rodziców chrzestnych. Nad katechumenami modlono się codziennie i odprawiano egzorcyzmy. Katechumeni zaś pokutowali i spełniali przypisane uczynki ascetyczne i słuchali katechez. Wiele takich katechez pozostawili św. Augustyn i Ambroży. Wigilia Paschalna - katechumeni przyjmowali sakramenty inicjacji. Poprzedzone obrzędami:

• aparitio - Effata - otwórz się - biskup dotykał uszu, nosa, ust katechumena by otwarły się na przyjęcie Ewangelii i nauki Chrystusa

• wyrzeczenie się zła - twarzą ku zachodowi

• przyjęcie Jezusa - twarzą ku wschodowi

• namaszczenie oliwą całego ciała - symbol mocy i siły do walki z szatanem

• egzorcyzm nad katechumenem

• wyznanie przez niego wiary

Chrzest odbywał się przez zanurzenie. Po nim ochrzczeni otrzymywali białe szaty i wręczano im zapalone świece znak wiary i życia. Następnie prowadzeni byli do kościoła i po raz pierwszy uczestniczyli w całej Eucharystii. Rozpoczynał się okres mistagogii - pogłębiania wiary. Trwał on do zesłania Ducha św., gdy udzielono nowoochrzczonym bierzmowania. W średniowieczu zaniechano tej praktyki, a słowo inicjacja idzie w zapomnienie. Paweł VI - powraca do pojęcia inicjacji i katechumenatu, starając się przywrócić należne im miejsce w życiu Kościoła.

Obrzędy wtajemniczenie chrześcijańskiego dorosłych - wyróżniają 3 stopnie katechumenatu, mające swe własne obrzędy liturgiczne:

• przyjęcie do katechumenatu

• dopuszczenie do intensywniejszego przygotowania i przyjęcia sakramentów

• przyjęcie sakramentu chrztu, bierzmowania i Eucharystii

Te poszczególne stopnie są oczywiście poprzedzone okresami przygotowawczymi:

• prekatechumenat /wstępny katechumenat/ - przed przyjęciem do grona katechumenów - obejmuje czas poszukiwania prawdy i poznawania nauki Chrystusa. To czas nawrócenia i pragnienia bycia chrześcijaninem

• katechumenat właściwy - między 2 a 3 stopniem - może trwać kilka lat - jest okresem systematycznego poznawania prawd wiary i zasad życia chrześcijańskiego

• oczyszczenie i oświecenie - to czas Wielkiego Postu - bezpośrednie przygotowanie i przyjęcie sakramentów

• okres mistagogii po przyjęciu sakramentów - przez okres Wielkanocny - służy zdobyciu doświadczenia, zbieraniu owoców przyjętych sakramentów i zacieśnianiu więzi ze wspólnotą

• Przygotowanie do chrztu dziecka

• przygotowanie to obejmuje rodziców dziecka i jego chrzestnych. Mają się przygotować do:

• świadomego udziału w sakramencie chrztu św. i spełnienia wyznaczonych przez obrzęd funkcji

• wypełnienia w swoim życiu zadań z niego wynikających - doprowadzić dziecko do poznania Boga i przygotować do przyjęcia bierzmowania i Komunii św., a także wpoić zasady moralności chrześcijańskiej

• przygotowanie rodziców i chrzestnych spoczywa na proboszczu lub osobach przez niego wyznaczonych /kan. 851-2/. Odnośnie tych spraw, Konferencja Ep. wydała Instrukcję o udzielaniu sakramentu chrztu św. dzieciom w 1975r.

2. Obrzędy chrztu

• Formy chrztu

• forma zwyczajna - w zwykłych warunkach i wg przepisów liturgicznych /wobec dzieci i dorosłych/

• forma nadzwyczajna - w pilnej konieczności lub niebezpieczeństwie śmierci, tylko z zachowaniem tego, co konieczne do ważności sakramentu

Ze względu na osobę przyjmującą mamy formę:

• chrzest dzieci

• chrzest dorosłych połączony z udzieleniem sakramentów wtajemniczenia

• Materia chrztu św.

• woda winna być naturalna i czysta /kan. 849/ ze względu na wyraźność znaku. Chrzest jest bowiem obmyciem

• kan. 853 - poza wypadkami konieczności winna być pobłogosławiona /nie jest to konieczne do ważności/. Przepisy liturgiczne stanowią, że w okresie wielkanocnym winno się używać wody pobłogosławionej w Wigilię Paschalną, a poza okresem wielkanocnym winno się ją błogosławić każdorazowo

• w niebezpieczeństwie śmierci można używać wody niepobłogosławionej, czystej i naturalnej

• chrztu dokonuje się bądź przez zanurzenie, bądź przez polanie wodą - wg przepisów Konferencji Ep. /kan. 854/

• Nadanie imienia - kan. 855

• zwyczaj ten stał się powszechny w Kościele w XI w.

• dorosły przyjmując chrzest sam wybiera sobie imię, dziecku imię wybierają rodzice

• kan. 855. - rodzice, chrzestni i proboszcz mają się zatroszczyć by nie nadać dziecku imienia obcego duchowi chrześcijańskiemu. W CIC był to obowiązek proboszcza, który mógł dać drugie imię jeśli pierwsze było niewłaściwe

• najwłaściwsze jest imię świętego, który staje się duchowym opiekunem dziecka i daje mu wzór życia

• Czas chrztu - kan. 856

• ma się odbyć wkrótce po urodzeniu dziecka

• może być w jakimkolwiek dniu, ale KPK zaleca w niedzielę lub w Wigilię Paschalną

• Konferencja Ep. w Instrukcji z 1975r. zaleca wspólny chrzest w wyznaczone niedziele

• dorośli wg tradycji chrzest winni przyjąć w Wigilię Paschalną

• Miejsce chrztu - kan. 857

• poza wypadkiem konieczności w kościele lub kaplicy

• w konieczności w każdym miejscu

• dorosły przyjmuje chrzest we własnym kościele parafialnym, a dziecko w kościele parafialnym swych rodziców /gdy mają tymczasowe lub stałe zamieszkanie/ lub tam gdzie obecnie przebywają /gdy nie mają zamieszkania/. Wynika to z fakty, że chrzest ma włączać człowieka do wspólnoty Kościoła

• w kościele parafialnym winna być chrzcielnica. Za zgodą ordynariusza może być ona też w innych kościołach

• nie należy udzielać chrztu w domach prywatnych, chyba że dla ważnej przyczyny zezwoli na to ordynariusz

• nie należy go bez konieczności udzielać też w szpitalach, chyba że biskup wyrazi na to zgodę

• Odnowione obrzędy chrztu św. - z 1969r. - wprowadził nowe normy

• poświęcenie wody każdorazowo poza okresem wielkanocnym a nie tylko raz w roku

• wybór chrześcijańskiego imienia - prawo a nie obowiązek

• prawo do ochrzczenia dziecka w niebezpieczeństwie śmierci także przez rodziców

• pokreślono prawa rodziców

• chrzest dziecka wbrew woli rodziców tylko w niebezpieczeństwie śmierci

• możliwy chrzest z wody i dopełnienie obrzędów przez uroczyste włączenie do Kościoła

• redukcja obrzędów np. "Effata"

• chrzest zalecany w czasie Eucharystii a nie poza nią

3. Szafarz chrztu św.

• do VII w. biskupi byli uważani za szafarzy zwyczajnych. Później gdy chrztu udzielano poza stolicami biskupimi szafarzami stali się kapłani lub w razie potrzeby diakoni.

• CIC - szafarzem chrztu sprawowanego uroczyście - zwyczajnym jest kapłan, a nadzwyczajnym jest diakon

• obecny KPK stanowi, że:

• zwyczajny - sprawujący urząd w Kościele lub upoważniony /biskup, kapłan, diakon/ kan. 861-1

• ma obowiązek udzielenia chrztu św. tym, którzy mu podlegają

• nie ma obowiązku badać dyspozycji wiernego przyjmującego chrzest

• jeśli jest przekonany o niezdolności do przyjęcia sakramentu - może go odłożyć

• nadzwyczajny - gdy nie ma kapłana lub diakona wówczas inna osoba wyznaczona przez ordynariusza.

• w wypadku konieczności ważnie chrztu udziela każda osoba /nawet nieochrzczona, niewierząca/ mająca właściwą intencję /czynić to co czyni Kościół/, z zachowaniem właściwej formy /kan. 861-2/

• wg Obrzędów - jeśli niebezpieczeństwo śmierci nie jest bezpośrednie, chrztu winien udzielić świecki katolik

• proboszczowie winni zadbać o należyte uświadomienie wiernych w tej materii

• udzielanie chrztu jest funkcją specjalną powierzoną proboszczowi /kan. 530/, którą może on wykonywać lub zlecić innemu kapłanowi na terenie swej parafii. Nie może natomiast on, ani nikt inny bez odpowiedniego zezwolenia udzielać chrztu na obcym terenie, chyba że jest taka konieczność

• biskup winien być powiadomiony o chrzcie dorosłych /ukończony 14 r.ż/, aby jeśli zechce sam udzielić im chrztu

4. Przyjmujący chrzest

• kan. 864 - zdatnym do przyjęcia chrztu jest każdy człowiek jeszcze nieochrzczony, a więc:

• dzieci - niemowlęta i dzieci, które nie doszły jeszcze do wieku rozeznania i nie mogą wyznać swej wiary. Wg KPK to osoba, która nie ukończyła 7 r.ż. Z nimi jest zrównany ten, kto nie jest świadom swego działania /kan. 852-2/

• dorosły - chrzest jest wówczas połączony z udzieleniem sakramentów wtajemniczenia - bierzmowania i Eucharystii. Za dorosłych uważa się tu wszystkich, którzy ukończyli 7 r.ż.

• CIC - dopuszczał chrzest płodów w łonie matki

• KPK - nie podtrzymał tej praktyki - można chrzcić płody poronione jeszcze żyjące

• ogólna zasada

• każdy ma prawo do wolności sumienia i wyznania, a więc prawo do poszukiwania prawdy, także religijnej. Poznaną zaś prawdę mają obowiązek przyjąć i zachować

• nikogo nie można zmuszać do przyjęcia wiary wbrew jego sumieniu. Wiara winna być bowiem dobrowolna odpowiedzią daną Bogu

• ponieważ wiara i chrzest są konieczne do zbawienia, każdy ma prawo go przyjąć, kto tego chce. Dorośli sami wyrażają wolę przyjęcia chrztu, a przy chrzcie dzieci czynią to w ich imieniu rodzice lub opiekunowie

• chrzest dorosłych

• kan. 865 - w zwykłych warunkach godziwie można mu udzielić chrztu jeśli:

• wyraził wolę przyjęcia chrztu

• został odpowiednio pouczony o prawdach wiary i obowiązkach chrześcijańskich

• przeszedł praktykę życia chrześcijańskiego w katechumenacie

• otrzymał pouczenie o potrzebie żalu za grzechy

• w niebezpieczeństwie śmierci jeśli:

• ujawnił w jakikolwiek sposób chęć przyjęcia chrztu

• ma jakąś znajomość głównych prawd wiary

• przyrzeknie, że będzie zachowywał nakazy chrześcijańskiej wiary

• jeśli nie ma poważnej racji ochrzczony dorosły winien być zaraz bierzmowany i przyjąć Komunię św.

• chrzest dzieci

• kan. 867 - chrzest winien odbyć się w pierwszych tygodniach po urodzeniu dziecka - jest to obowiązek rodziców

• kan. 868 - w normalnych warunkach do godziwości wymagane są:

• zgoda rodziców lub jednego z nich, bądź prawnie opiekunowie

• uzasadniona nadzieja, że dziecko będzie wychowane po katolicku, a gdy jej nie ma chrzest można odłożyć

• w niebezpieczeństwie śmierci godnie ochrzczone jest dziecko:

• nawet bez zgody rodziców

• także dziecko niekatolików, bez ich zgody

• dziecko porzucone można ochrzcić jeśli nie udało się ustalić jego chrztu. Należy zachować zwykłą formę /870/

Instrukcja Kongregacji Nauki Wiary Pastoralis actio z 20.10.1980r. - uzasadnia praktykę chrztu dzieci w praktyce Kościoła. Mówiąc o godziwości chrztu, kładzie nacisk na uzasadnioną nadzieję katolickiego wychowania dzieci. Należy przyjąć zasady:

• chrzest jest konieczny do zbawienia, jest znakiem i narzędziem Bożej miłości, który uwalnia od grzechu pierworodnego i daje udział w swym życiu - stąd nie można do w wypadku dzieci odraczać

• trzeba zapewnić warunki by ten dar mógł się rozwinąć przez katolickie wychowanie i by sakrament mógł osiągnąć swą pełnię

• rękojmię tego wychowania mają dać rodzice i chrzestni, a gdy jej nie dają, chrzest może być odłożony lub nie udzielony - szczególnie gdy o niego proszą rodzice słabo lub w ogóle niewierzący, chyba że złożą rękojmię, iż dołożą by dziecko było po katolicku wychowane

• Chrzest warunkowy

• chrzest przy zachowaniu intencji i właściwej formy jest ważny, obojętnie przez kogo i gdzie był udzielany

• gdy jednak istnieją wątpliwości czy ktoś został ochrzczony, lub czy został ważnie ochrzczony, chrztu można udzielić warunkowo, jeśli wcześniej przeprowadzono dokładne badania

• kościół uznaje zasadniczo ważność chrztu w innych wspólnotach chrześcijańskich, szczególnie w kościołach wschodnich. Szczegółowo omawia to Dyrektorium ekumeniczne z 1967r

• wątpliwości mogą powstać odnośnie innych wspólnot protestanckich w związku z:

• materią i formą chrztu

• wiarą i intencją szafarza

• zastosowaniem materii

• jeśli są zastosowane wszystkie elementy, które Kościół przyjmuje do ważności - chrzest należy uznać

• gdy wykryto nieprawidłowości przy zastosowaniu materii i formy, a także odnośnie intencji szafarza i przyjmującej chrzest osoby dorosłej - należy udzielić chrztu warunkowego. Dorosłemu należy wówczas wyjaśnić naukę o chrzcie św., a w wypadku dziecka - rodzicom wyjaśnić powody wątpliwego udzielenia chrztu

5. Prawa rodziców

• wybór imienia

• wybór terminu

• przygotowanie do sakramentu - katechezy

• dobór czytań, błogosławieństwa

• komunia pod dwoma postaciami

• prawo do katolickiego wychowania dziecka i pomocy ze strony Kościoła

• kan. 774-1 i 2 - by słowem i przykładem rodzice i chrzestni formowali wiarę dziecka

• kan. 793 - prawo do wsparcia w dziele formacji przez instytucje i organizacje

• prawo do wyboru szkoły z katolickim wychowaniem

• prawo do ubiegania się, by ustawy państwowe zapewniały katolickie wychowanie

• kan. 1125 i 1128 - jest to prawo i najpoważniejszy obowiązek do religijnego wychowania dzieci. Nie można tego prawa scedować na innych

6. Rodzice chrzestni

Pojawiają się w praktyce kościelnej późno i spełniali 3 funkcje:

• sponsorów - poręczycieli katechumenów przed biskupem

• usługujących przy chrzcie

• przy chrzcie dzieci składali w ich imieniu wyznanie wiary

Początkowo był jeden rodzic, a od XII - XV w. pojawia się praktyka 2 rodziców i więcej przy chrzcie. Sobór Trydencki ograniczył liczbę chrzestnych do 2 osób. Podobnie CIC 1917, który przewidywał nawet pewne ograniczenia

• w dawnym kodeksie istniała przeszkoda między ochrzczonym a chrzestnym i szafarzem, a także między szafarzem a chrzestnymi - przy zawieraniu małżeństwa - tzw. pokrewieństwo duchowe

• istniała również przeszkoda katechizmowa - między nauczającym prawd wiary przed chrztem a przyjmującym chrzest

Obecny Kodeks utrzymał tradycję pierwszych wieków Kościoła - dorosły i dziecko winni mieć chrzestnych ze wspólnoty wiernych /kan. 872/. Dopuszcza udział jednego rodzica chrzestnego ale może być także 2 osoby

Wymogi stawiane rodzicom chrzestnym

• wg CIC - do ważności spełnianej funkcji wymagał by chrzestnym:

• był ochrzczony,

• posiadał używanie rozumu,

• wybrany przez rodziców dziecka lub opiekunów. Mógł nim być także szafarz.

• musiał mieć odpowiednią intencję asystując przy chrzcie i dotykał lub trzymał dziecko.

• nie mogli chrzestnymi być rodzice naturalni /także dzisiaj/, współmałżonek chrzestnego, ekskomunikowany, heretyk, duchowny zdegradowany lub wyłączony /suspensowany/

• wg CIC - do godziwości:

• musiał mieć ukończone 13 lat /ale wiek można było obniżyć/,

• mieć znajomość zasad wiary,

• nieobciążony infamią,

• nie mógł chrzestnym być zakonnik, nowicjusz, duchowny z wyższymi święceniami bez zgody przełożonego /dzisiaj nie koniecznie/

• obowiązkiem chrzestnego była duchowa opieka nad ochrzczonym i chrześcijańskie wychowanie

• wg KPK - obowiązki spoczywają przede wszystkim na rodzicach naturalnych. Odnośnie zaś chrzestnych kan. 874 nie wprowadza rozróżnienia na wymogi co do ważności i godziwości. Mówi o warunkach dopuszczenia:

• wyznaczony przez przyjmującego chrzest, jego rodziców lub opiekunów /także przez proboszcza lub szafarza/

• ukończył 16 lat /chyba że biskup bądź szafarz lub proboszcz dla słusznej przyczyny określili wiek niższy/. Wg Instrukcji Episkopatu z 1975. chrzestnym może być osoba, która ukończyła 15 lat

• tylko katolik - wyjątkowo prawosławny - wg Instrukcji Ep. tylko wówczas gdy: prosza o to rodziece dziecka, zapewnione jest katolickie wychowanie dziecka, jednym z chrzestnych jest katolik, prawosławny jest ochrzczony i ukończył 15 lat. Z innego wyznania lub niewierzący może pełnić tylko rolę świadka chrztu

• jest bierzmowanym /CIC nie wymagał tego/ i przyjął sakrament Eucharystii

• prowadzi życie zgodne z wiarą. Instrukcja Ep. zabrania dopuszczać osoby żyjące w związkach niesakramentalnych. oraz młodzieży nie uczęszczającej na katechezę

• wolny od jakiejkolwiek kary wymierzonej lub deklarowanej

• nie jest ojcem lub matką

• chrzestni mają pomagać by ochrzczony prowadził życie chrześcijańskie /rodzice maja dbać o wychowanie religijne/

• przy osobie dorosłej - chrzestny musi być po sakramentach wtajemniczenia chrześcijańskiego, gdyż ma osobie przyjmującej chrzest pomagać wzrastać w wierze. Ma być osobą miejscową a nie przyjezdną - ma być dyspozycyjna dla osoby ochrzczonej.

• przy chrzcie dziecka w małżeństwie mieszanym - strona katolicka składa rękojmię, że dziecko wychowa po katolicku, a strona niekatolicka podpisuje się, że przyjęła to do wiadomości. Wychowanie areligijne jest obłożone cezurą

świadek chrztu

• świadek chrztu - występuje gdy nie ma rodziców chrzestnych lub wyznaczeni nie spełniają wszystkich wymogów. Musi być on fizycznie obecny przy chrzcie, ma być ochrzczonym ale bez innych wymagań. Wpisuje się go w aktach jako świadka chrztu.

7. Udowodnienie i zapisanie chrztu

• chrzest jest konieczny do ważności innych sakramentów, dlatego musi być tak udzielony, by mógł zostać łatwo stwierdzony - stad obecność rodziców i chrzestnych, albo przynajmniej 1 świadka /ma się o niego zatroszczyć szafarz chrztu/

• do udowodnienia chrztu wystarczy zasadniczo oświadczenie 1 wiarygodnego świadka, lub zaprzysiężone zeznanie samego ochrzczonego, jeśli przyjął chrzest jako dorosły

• gdyby jednak zeznanie świadka lub samego ochrzczonego powodowało czyjąś szkodę wówczas potrzeba 2 wiarygodnych świadków /kan. 876/

• proboszcz na terenie którego chrzest został udzielony ma ten fakt odnotować w księdze chrztów

• przy dziecku nieślubnym wpisuje się tylko nazwisko matki, dane ojca zaś wówczas, gdy stwierdza to publiczny dokument lub gdy złożył zeznania wobec proboszcza i 2 świadków

• kan. 877-3 - jeśli ochrzczony był adoptowany - wpisuje się rodziców adoptujących, ale też i naturalnych /gdy tak się czyni w dokumentach stanu cywilnego/

• kan. 878 - gdy chrzest był udzielony poza kościołem i szafarz nie był kapłanem - ma obowiązek poinformować o tym proboszcza

BIERZMOWANIE

Dokumenty

• Divinae consortium naturae - Pawła VI z 15.08.1971r

• Obrzęd bierzmowania z 22.07.1971 r.

• Papieska Komisja ds. Interpretacji Dekretów Soboru Watykańskiego II - odpowiedź odnośnie materii bierzmowania z 1972r.

• Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski o sakramencie bierzmowania z 16.01.1975r.

• Obrzędy święcenia oleju 8.12.1970r.

Nazwa

• konfirmacja - od confirmare - umacniać, potwierdzać, pieczętować

• bierzmowanie - od staropolskiego bierzmo - belka podtrzymująca dach

• birmowati - z czes. - utwierdzać, umacniać

Bierzmowanie w NT

• Jezus kilkakrotnie obiecuje uczniom Ducha Św., który ma:

• ich wszystkiego nauczyć i przypomnieć to co im przekazał /J 14,26/

• konieczność narodzenia z wody i Ducha Św. by wejść do królestwa Bożego /J 3,5/

• doprowadzić ich do całej prawdy

• będzie przez nich mówił w chwilach prześladowań

• zostanie on dany przez Ojca tym, którzy go o to proszą /Łk 9,11/

• wg św. Pawła - chrzest jest nowym narodzeniem w Chrystusie i zarazem w Duchu Św. Człowiek zostaje w mim obmyty, uświęcony i usprawiedliwiony w imię Jezusa Chrystusa i w Duchu naszego Boga /1 Kor 6,11/. Chrzest udziela więc Ducha Św. i Jego darów. Zarazem spotykany teksty mówiące o obrzędzie towarzyszącym sakramentowi chrztu, a którego istotą jest napełnienie Duchem Św. Jest w nich mowa o wylaniu czy też przekazywaniu Ducha Św. już ochrzczonym w imię Chrystusa - jest to jakby dopełnienie tego co się stało na chrzcie św. Nie ma wprost mowy o sakramencie bierzmowania

• Kor 12 - mowa o chrzcie w jednym Duchu i napełnieniu jednym Duchem

• Ef 4,30 - nie zasmucajcie Ducha Św., którym zostaliście opieczętowanie na dzień odkupienia

• Dz 2, 1-41 - opis zesłania Ducha Św.

• Dz 8, 14-17 - apostołowie nakładają ręce i udzielają Ducha Św. już ochrzczonym - jako dopełnienie chrztu

• chrzest i napełnienie Duchem Św. występuje w tekstach łącznie jako 2 elementy wzajemnie się uzupełniające

• wyraźny podział na 2 sakramenty przyniosły wieki późniejsze

Bierzmowanie w rozwoju historycznym

• pierwsze wyraźne rozróżnienia przynoszą apologeci

• Hipolit - opis bierzmowania jako dopełnienia chrztu i podana kolejność czynności - namaszczenie olejem pochrzcielnym, nałożenie rąk biskupa i namaszczenie olejem dziękczynienia.

• do V-VI w. sakramentu bierzmowania udzielano razem z chrztem, ewentualnie jakiś krótki czas po chrzcie

• od IX w. - nastąpiło czasowe rozdzielenie tych sakramentów inicjacji spowodowane m.in. trudnością dotarcia do biskupa. Na Wschodzie biskupi delegują kapłanów do udzielania bierzmowania wraz z chrztem, na Zachodzie ta praktyka się nie przyjęła

• coraz częściej chrzczono dzieci w okresie Wielkanocy, a z czasem chrzest zaczęto udzielać w ciągu całego roku

• na Wschodzie - chryzmacja - obrzęd dopełnienia chrztu przez namaszczenie /oliwa lub myron/

• na Zachodzie - konfirmacja często udzielana w wieku późniejszym u progu używania rozumu

• do udzielanie bierzmowania stosowano oliwę jako symbol: obfitości, mocy, uzdrowienia. Jak gladiatorzy naoliwieni stają do walki z przeciwnikiem, tak wierzący namaszczeni olejem stają do walki ze złem. KPK - kan. 847 - olej z oliwek lub innych określonych roślin.

KPK - kan. 879 - istota bierzmowania

• wyciska charakter i prowadzi na drodze chrześcijańskiego wtajemniczenia

• wiernych ubogaca darami Ducha Św.

• doskonalej jednoczy z Kościołem /perfrctius Ecclesiae vinculantur/, wiąże dynamicznie z Kościołem

• zobowiązuje do:

• dawania świadectwa Chrystusowi słowem i czynem

• szerzenia i bronienia wiary

Materia i forma sakramentu

• kan. 880 - jest udzielany przez namaszczenie olejem na czole, którego dokonuje się przez nałożenie rąk i wypowiedzenie przypisanych słów

• konstytucja - Divinae consortium naturae - Pawła VI z 15.08.1971r - określiła 3 elementy do ważności

• namaszczenie krzyżmem

• nałożenie rąk /nałożenie rąk podczas namaszczenia a nie podczas modlitwy przyzywającej Ducha Św./

• słowa wypowiadane przez biskupa podczas namaszczenia i nałożenia rąk "Przyjmij znamię daru Ducha Św." Materią jest więc olej krzyżma, a formą formułą słowna

Miejsce bierzmowania

• kan. 881 - w kościele i podczas mszy św. lub dla słusznej przyczyny w miejscu odpowiednio przygotowanym

• parafia lub kościół filialny

• grupa nie większa niż 250 osób. Przy większej ilości należy dzielić na 2-3 tury /Instrukcja Episkopatu/

Szafarz bierzmowania

• w historii

• w I w. tego sakramentu udzielali apostołowie i ustanowieni starszymi w gminach chrześcijańskich /biskupi/, najczęściej przez nałożenie rąk i modlitwę oraz namaszczenie olejem

• do IV w. - na Wschodzie i Zachodzie szafarzem był biskup - bierzmowanie było dopełnieniem chrztu

• V w. proces oddzielenia sakramentów. W Hiszpanii i Galii dopuszczono prezbiterów. Sakramentarz Gelazjański mówił jeszcze o biskupie jako szafarzu

• XIV w. - papież Klemens V - biskup jest zwyczajnym szafarzem

• XV w. sobór Ferraro-Florencki - szafarzem jest biskup i tylko biskup

• XVI w. sobór Trydencki - biskup jest szafarzem zwyczajnym i jedynie on. Ma on władzę pełną i niezależną

• 1596 r. Klemens VIII - potwierdził naukę Trydentu i dodał obowiązek noszenia szat liturgicznych przy obrzędzie

• 1945 r. Kongregacja upoważniła proboszczów, by w przypadku niebezpieczeństwa śmierci płynącego z choroby mogli udzielić bierzmowania

• 1947 r. podobne upoważnienie dla misjonarzy

• CIC - szafarzem nadzwyczajnym może być prezbiter

• SW II - KL 26 - biskup jest szafarzem orginarius a nie ordinarius

• orginarius - pierwotnym, naturalnym, właściwym - pojęcie teologiczne

• ordinarius - nic ponad to co zwyczajne - określenie prawne

• KPK - o szafarzu

- biskup - zwyczajny szafarz /orginarius - kan. 882/. Może on udzielać bierzmowania swoim diecezjanom, ale też tym, którzy przebywają na jego terytorium, chyba że sprzeciwia się temu ich ordynariusz. Może udzielić uprawnienia do bierzmowania innym kapłanom. Biskup by godnie udzielić tego sakramentu w obcej diecezji potrzebuje rozumnie domniemanego zezwolenia tamtejszego biskupa

- zrównani z biskupem - zwyczajni szafarze /kan. 370-371/ to - opat i prałat terytorialny, wikariusz i prefekt apostolski, administrator apostolski, ordynariusz polowy, administrator diecezji /na mocy indultu St. Ap. z 1983 r. - Variatones/ - mają władzę zwyczajną w granicach swego terytorium.

- prezbiterzy - są nadzwyczajnymi szafarzami

• prezbiter mający władzę na podstawie prawa powszechnego /np. wikariusz generalny/ lub delegacji

• kapłani mający takie uprawnienie od biskupa z ważnej przyczyny mogą dobrać sobie innych prezbiterów /np. dziekanów, proboszczów/, by razem z nimi udzielili tego sakramentu /kan. 844-2/.

• prezbiter - gdy osobie dorosłej udziela chrztu, lub dopuszcza ją do wspólnoty z Kościołem - władzą nadaną przez biskupa

• w niebezpieczeństwie śmierci - proboszcz a nawet każdy prezbiter. Tę władzę posiadają: wikariusz parafialny, administrator parafii, proboszcz in solitum, quasi proboszcz /w parafii tymczasowej/. Proboszcz ma pierwszeństwo, ale prezbiter ma prawo bierzmować w niebezpieczeństwie śmierci nawet jeśli proboszcz jest obecny. Kodeks nie wymaga bowiem by prezbiter szukał najpierw kogoś uprawnionego lub mającego pierwszeństwo - dobro wiernego jest ważniejsze od trzymania się szczegółowych wytycznych. Kodeks nie wymaga też, by był on wolny od kar kościelnych

Przyjmujący bierzmowanie

• do ważności

• człowiek ma być ochrzczony ale jeszcze nie bierzmowany /kan. 889/

• ma mieć wiek w pobliżu wieku rozeznania, chyba że:

• istnieje niebezpieczeństwo śmierci

• inaczej ustali Konferencja Biskupów

• szafarz dla poważnej przyczyny zdecyduje inaczej

• do godziwości

• ma używanie rozumu - poza niebezpieczeństwem śmierci

• kandydat został odpowiednio pouczony

• jest we właściwej dyspozycji /łaska uświęcająca/

• ma możliwość odnowić przyrzeczenia chrzcielne

• gdy o to właściwie prosi a prawo mu nie zakazuje /kan. 843/

Obowiązek przyjęcia bierzmowania

• VII - X w. księgi liturgiczne zw. Ordines Romani - stwierdzały, że wierzący powinien przyjąć sakrament przez nałożenie rąk i namaszczenie. Nie należało tego zaniedbywać, ale nie był to obowiązek. Traktowano to jako coś naturalnego i oczywistego

• Dekret Gracjana - mówił o potrzebie bierzmowania ale czy traktować to jako obowiązek ?

• Sobór Laterański IV - 1215 - naucza o obowiązku udziału w Eucharystii, jeden raz spowiedź w roku, ale nie ma mowy o obowiązku bierzmowania

• Sobór w Konstancji 1414r - potępił tych, co uważali że bierzmowanie nie ma wartości. Ciężko grzeszy ten, kto twierdzi, że nie ma potrzeby przyjmować bierzmowania

• Sobór Trydencki - nakazał proboszczom by zadbali o bierzmowanie dla swych wiernych. Bierzmowanie nie jest konieczne dla zbawienia, ale nie należy go zaniedbywać

• Benedykt XIV - troskę o bierzmowanie złożył na biskupów. Ciężko grzeszy kto bierzmowanie lekceważy.

• CIC - w kan. 787 - stwierdzał, że nie jest ono potrzebne do zbawienia koniecznością środka, ale nie należy go lekceważyć. Nie wspomina o obowiązku bierzmowania.

• KL - nakazała odnowić sakrament bierzmowania

• schematy KPK - mówiły już konkretniej o obowiązku przyjęcia bierzmowania /1975 i 1982 r./

• KPK 83 - kan. 890 - wierni są zobowiązani w odpowiednim czasie przyjąć ten sakrament. Mają o to zadbać rodzice, duszpasterze, proboszczowie. Troska również o należyte przygotowanie do bierzmowania

• kan. 645-1 - kandydat do nowicjatu ma być bierzmowany

• kan. 1033 - bierzmowanie konieczne do godziwego przyjęcia święceń

• kan. 1065-1 - mają go przyjąć nupturienci przed ślubem /nie jest to wymagane do ważności/

• kan. 847 - osoba chcąca być chrzestnym lub świadkiem bierzmowania musi ten sakrament przyjąć

Wiek do bierzmowania

• KL 71 - nakazuje związać bierzmowanie z sakramentami wtajemniczenia chrześcijańskiego. Rada ds. wprowadzania odnowy liturgicznej wskazuje na wiek młodzieńczy

• pierwsze wieki wiązały bierzmowanie z chrztem, a po nich następował pełny udział w Eucharystii

• Sobór Laterański z 1215 r. - nakazywał bierzmować w 7 roku życia a Komunię św. udzielać 12 -13 r. ż.

• XVIII w. - synod w Tuluzie we Francji /1748r./ zmienił kolejność sakramentów /chrzest, Eucharystia, bierzmowanie/ i choć Kongregacja się sprzeciwiała tej praktyce weszła ona na stałe do działań duszpasterskich

• Pius X w 1910 r. wydał dekret o wczesnej Komunii św. czym jeszcze umocnił niewłaściwą praktykę. Dotychczasowy wiek do bierzmowania przyjęto za wiek I Komunii św.

• CIC - kan. 788 - wiek do bierzmowania to 7 r.ż.

• Sobór Watykański II - bierzmowanie nie jest sakramentem dojrzałości chrześcijańskiej jak to się utarło w praktyce od XVIII w. Jest to etap na drodze wtajemniczenia chrześcijańskiego, które kończy się w momencie śmierci

• KKK - nie należy mylić dojrzałości biologicznej z dojrzałością wiary. Łaska chrztu nie potrzebuje bierzmowania by być potwierdzoną. Bierzmowania można udzielać dzieciom, bo ani tradycja ani teologia tego nie odrzuca

• KPK - kan. 891 - bierzmowanie w pobliżu wieku rozeznania - jest to niższy wiek

• I Komunię św. /kan. 913/ - przy posiadaniu wystarczającego używania rozumu - wiek wyższy

• Obrzęd bierzmowania - określa 7 rok życia, chyba że Konferencja Episkopatu z przyczyn duszpasterskich ustali wyższy wiek.

• Konferencja Biskupów w Polsce w 1975 r. ustaliła wiek do bierzmowania na 14-5 lat /VII-VIII klasa/

• racje duszpasterskie a nie teologiczne wymusiły późniejszy wiek do bierzmowania. Nie ma teologicznych racji by oddzielać bierzmowanie od chrztu

Świadek bierzmowania

• kan. 892 - bierzmowanemu winien towarzyszyć 1 świadek, wspierający go w wypełnianiu obowiązków sakramentu

• warunki stawiane świadkom bierzmowania - wg kan. 874

• jest wyznaczony przez przyjmującego, jego rodziców lub opiekunów /także przez proboszcza lub szafarza/

• ukończył 16 lat /chyba że biskup bądź szafarz lub proboszcz dla słusznej przyczyny określili wiek niższy/

• jest bierzmowanym katolikiem i przyjął sakrament Eucharystii i prowadzi życie zgodne z wiarą

• wolny od jakiejkolwiek kary wymierzonej lub deklarowanej

• nie może być ojcem lub matką bierzmowanego /KPK tego nie dopuszcza ale Rytuał daje tę możliwość w nr 5/

• wypada, aby świadkiem bierzmowanego był któryś z rodziców chrzestnych

Stwierdzenie i zapisanie bierzmowania

• udowadnia się je w ten sam sposób co przyjęcie chrztu

• do udowodnienia bierzmowania wystarczy zasadniczo oświadczenie 1 wiarygodnego świadka, lub zaprzysiężone zeznanie samego bierzmowanego, jeśli przyjął bierzmowanie jako dorosły

• gdyby jednak zeznanie świadka lub samego bierzmowanego powodowało czyjąś szkodę wówczas potrzeba 2 wiarygodnych świadków /kan. 876/

• proboszcz na terenie którego bierzmowanie zostało udzielone ma ten fakt odnotować w specjalnej księdze bierzmowanych i dokonać adnotacji o bierzmowaniu w księdze chrztów

• szafarz bierzmowania winien więc powiadomić o tym fakcie proboszcz, jeśli nie był on przy tym obecny

EUCHARYSTIA

Dokumenty

• KKK 1322 - Eucharystia jako dopełnienie sakramentów wtajemniczenia, a także 1167 nn

• LG 47 - źródło i szczyt chrześcijańskiego życia

• stoi w centrum, a inne sakramenty do niej są skierowane

• buduje wspólnotę między ludźmi i Bogiem

- KL 11 - buduje wspólnotę Kościoła, karmi ją i ożywia

• umacnia i uświęca człowieka

• bez niej nie ma Kościoła i chrześcijan

• List Kongregacji Nauki Wiary do Biskupów o Kościele jako komunii - Communionis notio z 28.05.92 r.

• Encyklika Pawła VI - Misterium fidei - O tajemnicy Eucharystii - z 3.09.1965r.

• Kongregacja Obrzędów - Instrukcja Eucharisticum misterium - 25.05.1967r.

• Pastoralis actio - instrukcja o mszy dla grup specjalnych z 15.05.1969r.

• Memoriale Domini - instrukcja o sposobie przyjmowania Komunii św. z 1969r.

• Sacramentali communione - instrukcja o Komunii św. pod dwiema postaciami z 29.VI. 1970 r.

• Kongregacja Sakramentów - Immensae caritatis - instrukcja o Komunii św. udzielanej w szczególnych przypadkach i o poście eucharystycznym z 29.01.1973 r.

• Kongregacja Kultu Bożego - Dyrektorium o Mszach św. z udziałem dzieci z 1.11.1973r.

• Kongregacja Kultu Bożego - Inestabile donum - instrukcja o kulcie eucharystycznym z 24..02.1980r.

• Obrzędy Komunii św. poza Mszą św. z 1973 r.

• Konferencja Episkopatu Polski - Instrukcja o nadzwyczajnych szafarzach Komunii św. z 2.05.1990r.

• Kongregacja Nauki Wiary - List do Biskupów Annus Internationalis Familiae o przyjmowaniu Komunii św. przez osoby rozwiedzione i żyjące w powtórnych związkach z 14.09.1994 r.

• międzydykasterialna instrukcja o współpracy świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów z 15.08.97r. /nie podpisana przez papieża a jedynie przez prefektów Kongregacji/

Główne wątki dokumentów na temat Eucharystii

• KL 47 - Ofiara Ciała i Krwi Chrystusa, w której utrwalona została Ofiara Krzyża

• pamiątka Męki i Zmartwychwstania Chrystusa

• sakrament miłosierdzia

• znak jedności i węzeł miłości

• uczta paschalna, w której spożywamy Chrystusa a dusza otrzymuje łaskę i zadatek przyszłej chwały

• Paweł VI - encyklika Misterium Fidei z 3.09.1965r. O tajemnicy Eucharystii

• to Ofiara i Sakrament

• tajemnica Eucharystii jest sprawowana we Mszy św.

• w Eucharystii Chrystus jest obecny w sposób rzeczywisty, ale nie ekskluzywny - tzn. jest też na inne sposoby obecny w Kościele, ale w Eucharystii ta obecność jest najwyższego stopnia, gdyż jest ona cielesna i substancjalna i wnosi ze sobą obecność całego Chrystusa - Boga i Człowieka

• błędem jest tłumaczenie, że jest to ciało uwielbione i stąd może On przebywać w wielu miejscach naraz

• błędne jest tłumaczenie obecności Chrystusa tylko jako symbolu duchowej obecności i duchowego zjednoczenia Chrystusa z wiernymi

• przeistoczenie dokonuje przemiany substancji /natury/ chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa, choć postać pozostaje ta sama. Pod tymi postaciami obecny jest cały Chrystus w swej fizycznej i cielesnej rzeczywistości, choć nie w ten sposób jak nasze ciała znajdują się w danym miejscu

• Instrukcja Kongregacji Obrzędów - Eucharisticum Mysterium z 25.05.1967r.

• różne sposoby obecności Chrystusa

• w swoim Słowie - w Piśmie św. odczytywanym w zgromadzeniu

• we wspólnocie wiernych zebranych w Jego imię

• w celebransie przewodniczącym zgromadzeniu eucharystycznemu

• pod postaciami eucharystycznym

• komunia św. pod dwoma postaciami:

• neofici podczas Mszy św. z udzielanym chrztem i bierzmowaniem

• nowożeńcy we Mszy św. z udzielnym im sakramentem małżeństwa

• nowo wyświęconym kapłanom

• przeoryszy we Mszy jej benedykcji, dziewicom na mszy ich konsekracji

• profesom zakonnym we Mszy odnowienia ich profesji

• misjonarzom świeckim we Mszy, na której są rozesłani do ewangelizacji

• przy udzielaniu wiatyku choremu, gdy sprawowana jest Msza św. - także domownikom

• diakonom i ministrantom sprawującym posługę przy ołtarzu

• podczas koncelebry - wszyscy koncelebrujący, alumni seminarium, członkowie instytutów zakonnych

• grupie specjalnej odprawiającej rekolekcje

• chrzestnym, rodzicom i współmałżonkowi ochrzczonego dorosłego

• Instrukcja Kongregacji Kultu Bożego - Pastoralis actio z 5.05.1969r. - O Mszach św. dla grup specjalnych

• specjalne nabożeństwa mają posłużyć tym grupom w pogłębieniu ich życia religijnego

• Eucharystie dla nich można odprawić:

• na spotkaniach w celu odprawienia ćwiczeń duchownych

• spotkaniach grup parafialnych dla celów duszpasterskich

• spotkania wiernych mieszkających z daleka od kościoła parafialnego

• spotkania wiernych jednego stanu dla formacji religijnej

• spotkania rodzinne przy chorych lub starszych osobach

• zebranie rodzinne dla modlitwy przy zmarłym lub z innej okazji o charakterze religijnym

• Msza św. ma być odprawiana w miejscu świętym, chyba że za zgodą ordynariusza może być odprawiona w domu prywatnym ale w miejscu odpowiednim i godnym z wykluczeniem sypialni

• warunki wymagane do odprawiania Mszy św. w domu prywatnym

• zezwolenia nie powinny być udzielane na niedzielę i święta nakazane - to czas na pogłębianie jedności wspólnoty parafialnej

• jeśli kapłan odprawiający nie jest proboszczem, winien powiadomić o tym miejscowego proboszcza, a ten ma poinformować biskupa o sposobach sprawowania takich Mszy św.

• zachować post eucharystyczny, a do uczty po Eucharystii nie używać tego samego stoły co do Mszy św.

• chleb używany do Eucharystii ma być przaśny w formie tradycyjne /okrągłej hostii/

• Msza św. nie powinna być odprawiana późno w nocy

• zachować godność czynności świętych

• naczynia i szaty liturgiczne wg przepisów liturgicznych, także ubiór uczestników ma być odpowiedni

• Kongregacja Kultu Bożego - Dyrektorium o Mszach św. z udziałem dzieci z 1.11.1973r.

• 2 rodzaje Mszy św. z udziałem dzieci:

• Msza św. dla dorosłych z udziałem dzieci

• Msza św. dla dzieci z udziałem dorosłych

• Liturgia Słowa

• gdy czytania są zbyt trudne /tylko z trudem mogą być zrozumiałe/ dla dzieci można wybrać 2 lub 1 ale zawsze Ewangelię

• można dobrać też czytanie z Pisma św. z uwzględnieniem okresu liturgicznego

• gdy zbyt trudny teks można opuścić wiersze, ale tak by nie okaleczyć tekstu i sensu czytania

• nie można używać parafraz tekstów biblijnych w miejsce czytań

• dzieci mogą czytać tekst czytania z podziałem na role

• dopuszczona jest homilia dialogowana

• modlitwy mszalne

• można ich tekst modlitw z Mszału przystosować do potrzeb i poziomu dzieci, z zachowaniem ich celu, istoty i okresu liturgicznego

• nie można zmieniać modlitw eucharystycznych zatwierdzonych przez St. Ap.

Kanony wprowadzające kan. 897- 898

• zawierają teologiczne refleksje na temat Eucharystii i jej roli w życiu Kościoła

• synod biskupów z 1967 r. chciał by w Kodeksie były tylko same normy prawne, a nie wykład teologii i moralności

• Paweł VI w 1973 r. - nakazał w pracach nad nowym kodeksem uwzględnić aspekt teologiczny, który ma pomóc wiernym w akceptacji prawa

• komisje pracujące nad nowym kodeksem uwzględniły więc aspekt duszpasterski i teologiczny zagadnień

• w CIC - Eucharystia jest ukazana jako ofiara i uczta prowadząca do jedności. Stąd kanony o Eucharystii podzielono na części - Eucharystia jako ofiara i Eucharystia jako uczta

• KPK - ma tylko 1 tytuł O Najświętszej Eucharystii - odwołanie się do KL

kan. 897

• to najbardziej czcigodny z sakramentów w którym obecny jest sam Chrystus

• ofiaruje się za nas i jest przez wiernych spożywany

• dzięki Eucharystii Kościół się umacnia, żyje i wzrasta

• jest ona pamiątką męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa - w niej uwiecznia się Jego ofiara krzyżowa

• jest szczytem i źródłem całego kultu i życia chrześcijańskiego

• sprawia jedność Ludu Bożego i buduje Kościół

• inne sakramenty i dzieła są z nią ściśle związane na nią skierowane

kan. 898

• wierni winni ją często przyjmować i z szacunkiem adorować

• maja obowiązek uczestniczenia w Eucharystii

• kapłani winni wyjaśniać naukę o tajemnicy Eucharystii i o obowiązku uczestnictwa wiernych

Sprawowanie Eucharystii

1. Ogólne zasady sprawowania Eucharystii

• to dzieło Chrystusa i Kościoła

• obecność Chrystusa pod postacią chleba i wina przez modlitwę kapłana

• na Eucharystii Lud gromadzi się pod przewodnictwem biskupa lub prezbitera działających w osobie Chrystusa

• każdy ma czynnie uczestniczyć w Eucharystii stosownie do przyjętych święceń i zleconych funkcji

• Komunia - element uczty dla kapłana i wiernych, którzy uczestniczą w Eucharystii

• sprawowanie jej należy tak zorganizować by przyniosła jak najlepsze owoce

2. Szafarz Eucharystii i Komunii św.

• szafarz Eucharystii

• w pierwszych wiekach szafarzem Eucharystii dla wspólnoty był biskup, który sprawował ją wraz z prezbiterami i wokół nich zbierał się Kościół. W miarę rozwoju wspólnot, od II w. biskupi zaczęli zlecać to zadanie prezbiterom, jako swoim współpracownikom.

• KPK - kan. 900-1 - szafarzem Eucharystii jest tylko kapłan ważnie wyświęcony. Było to wielokrotnie potwierdzane /sobór Laterański IV, Trydencki/, który sprawując Eucharystię działa in persoan Christi - w osobie Chrystusa

• kto nie ma ważnych święceń a próbuje sprawować Eucharystię podlega interdyktowi, a duchowny suspensie latae sententiae /kan. 1378-1/

• godnie sprawuje Eucharystię kapłan, któremu prawo tego nie zabrania /nie jest w karach kościelnych/ i sprawuje wg przepisów liturgicznych

• kan. 901 - kapłan może odprawiać Mszę św. za kogokolwiek z żyjących lub zmarłych, także za niewierzących jeśli nie wywoła to zgorszenia. Nie można jednak imienia zmarłego niekatolika wymieniać z modlitwie Eucharystyczne /Kongregacja Nauki Wiary - Accidit z 11.06.1976/

• kan. 903 - do odprawiania Mszy św. może być dopuszczony kapłan nawet nieznany, jeśli przedstawi stosowne pismo - tzw. celebret - wydany nie wcześniej niż przed rokiem przez jego ordynariusza

Koncelebra

• CIC - zabraniał koncelebrowania Mszy św. poza święceniami prezbiteratu i konsekracji biskupiej.

• S. Watykański II w Konstytucji o Liturgii nawiązał do praktyki pierwotnego Kościoła i zezwolił na koncelebrowanie Mszy św., by podkreślić jedność kapłaństwa /zob. KL57/ - zezwolono na:

• koncelebrowaną Mszę krzyżma i Wieczerzy Pańskiej

• Msze podczas soborów, synodów, zjazdu biskupów

• Msza w benedykcją opata

• za zezwoleniem ordynariusza - Msza konwentualna i Msza główna w kościołach, gdy dobro wiernych nie domaga się indywidualnego odprawiania oraz Mszy św. podczas zjazdu kapłanów lub zakonników

• późniejsze dokumenty zachęcają wręcz do koncelebrowania Mszy św. jeśli dobro wiernych nie domaga się indywidualnego odprawiania Mszy /Eucharisticum misterium 47/

• KPK - kan. 902 - udziela ogólnego zezwolenia na koncelebrowanie Mszy św. jeśli czegoś innego nie domaga się dobro wiernych.

• kapłanom nie wolno koncelebrować z szafarzami nie mającymi pełnej jedności z Kościołem katolickim /kan. 908/

• diakon i wierni świeccy nie mogą wykonywać podczas Mszy św. czynności należącej do kapłana /kan.907/

• kan. 909 - nakazane należyte przygotowanie duchowe do sprawowania Mszy św. a po zakończeniu - odprawienie dziękczynienia

Obowiązek odprawiania Mszy św.

• w pierwszych wiekach prezbiterzy wraz z biskupem celebrowali Msze św. tylko w niedziele jako Dzień Pański

• od IV w. odprawiano Msze św. w sobotę, a w niektórych miastach nawet w inne dni tygodnia /środa i piątek - jako dni pokutne/

• VI - VII w. powstaje zwyczaj odprawiania Mszy św. indywidualnie przez kapłanów i bez wiernych. Powstają boczne ołtarze do celebrowania indywidualnych Mszy św.

• Paschalis I w IX w. - naucza, że Msze św. można sparować codziennie

• w średniowieczu utrwala się praktyka odprawiania tylko w większe święta i zanika koncelebra

• S. Laterański IV - nakłada obowiązek wielkanocnej spowiedzi i Komunii św. ale nie zobowiązuje kapłanów do częstszych Mszy św., wyraża tylko ubolewanie, że nie czyni się tego często i z należytą pobożnością

• Św. Tomasz - ponieważ każdy człowiek ma obowiązek do korzystania z przysługującej mu łaski - kapłani winni celebrować Msze św. często, zwłaszcza w święta, w które wierni zwykli przyjmować Komunię św.

• S. Trydencki - zobowiązywał biskupów, by ich kapłani odprawiali Msze św. przynajmniej we wszystkie niedzielę i święta, a jeśli mają obowiązki duszpasterskie - tak często jak tego potrzeba. Ponadto kapłan ma takie same obowiązki jak każdy wierzący - uczestniczenia w niedzielnej Mszy św. Jeśli więc sam nie odprawia, powinien uczestniczyć we Mszy św. odprawianej przez innego kapłana.

• od Piusa IX /1846-1878/ - przyjął się zwyczaj codziennego odprawiania Mszy św. przez pobożnych kapłanów

• CIC - w kan. 805 - z racji przyjętych święceń kapłan jest zobowiązany do oprawiania Mszy św. wielokrotnie w ciągu roku /a więc nie w każdą niedzielę i święta/. Biskupi zaś mają prawo nakazać odprawiać w niedzielę i święta nakazane. Praktyka było jednak, że większość kapłanów odprawiało Mszę św. codziennie

• KPK - kan. 904 - kapłan powinien odprawiać często /to obowiązek/ a zaleca się usilnie by codziennie nawet jeśli nie uczestniczą w niej wierni /moralna zachęta ale nie obowiązek/, gdyż w Eucharystii dokonuje się ustawicznie dzieło odkupienia. Jest to główne zadanie kapłana.

• do sprawowania Mszy św., kapłan winien się duchowo przygotować

• nie powinno się bez słusznej przyczyny odprawiać Mszy św. bez udziału wiernych - przynajmniej jednego /906/

Ilość Mszy św.

• do V w. zezwalano tylko na 1 Mszę św. dziennie. W V w. pierwsze ślady binacji.

• VII w. - zezwalano na 2 Mszę św. w Wielkanoc i 3 w Boże Narodzenie, a także pozwolenie na odprawienie kilku Mszy św. dziennie dla kapłanów, którzy opiekują się kilkoma kościołami

• IX w. - pojawiają się tzw. dni poliliturgiczne - gdy nakazywano binację, a pobożniejsi kapłani mogli odprawić po kilka Mszy św. Stało się to zwyczajem, gdyż od VIII w. przyjęło się składanie ofiar pieniężnych za Msze św.

• X w. niektóre synody zakazują sprawowania więcej niż 3 Mszy św. dziennie i grożą karami

• XI w. - Aleksander II - można sprawować tylko 1 Mszę św. dziennie, a drugą za zmarłych. Odprawianie wielu Mszy św. za pieniądze zasługuje na potępienie

• XII - XIII w. - Innocenty III - tylko 1 Msza św. dziennie, druga tylko w Boże Narodzeni lub w przypadku konieczności

• CIC - kan. 806 - zezwala na odprawienie 1 Mszy św. dziennie. Banicje tylko za zgodą ordynariusza gdy:

• brak kapłanów

• znaczna część wiernych nie weźmie udziału we Mszy św.

• jest to święto nakazane - a więc obowiązek uczestniczenia we Mszy św.

• kan. 824 - zakaz przyjęcia 2 stypendium mszalnego

• binacje bez zezwolenia zagrożone są karą

• 3 Msze św. można odprawić tylko w Boże Narodzenie i w Dzień Zaduszny

• Paweł VI w Pastorale munus z 1963 r. udzielił biskupom rezydencjalnym i zrównanym z nimi w prawie upoważnienie do udzielania zezwolenia na odprawianie 2 lub 3 mszy w ciągu dnia jeśli brakuje kapłanów

• S. Watykański II - zezwolił na binacje w KL 57:

• w Wielki Czwartek - Msza krzyżma i Wieczerzy Pańskiej

• w Wielkanoc - w noc paschalną i w ciągu dnia

• w Boże Narodzenie - 3 Msze św.- w nocy, o świcie i w ciągu dnia

• w Dzień Zaduszny - 3 Msze św.

• podczas synodu, wizytacji duszpasterskich, zjazdu kapłanów - Mszę koncelebrowaną i dla dobra wiernych

KPK - kan. 905 - kapłan może sprawować tylko jedną Mszę w ciągu dnia, ale prawo dopuszcza wyjątki:

• na mocy prawa :

• w Wielki Czwartek - Msza krzyżma i Wieczerzy Pańskiej

• w Wielkanoc - w noc paschalną i w ciągu dnia

• w Boże Narodzenie - można 3 Msze św.- w nocy, o świcie i w ciągu dnia

• w Dzień Zaduszny - można 3 Msze św.

• podczas synodu, wizytacji duszpasterskich, zjazdu kapłanów - Mszę koncelebrowaną i dla dobra wiernych

• na mocy zezwolenia ordynariusza /także dla kapłana spoza diecezji/ gdy:

• brak kapłanów

• słuszna przyczyna - dla dobra społeczności

• przy zezwoleniu na trynację

• brak kapłanów

• musi być święto nakazane

• istnieje konieczność duszpasterska - więcej niż słuszna przyczyna np. znaczna cześć wiernych nie będzie mogła uczestniczyć we Mszy św. i nie dopełni obowiązku

• szafarz Komunii św.

• W czasach apostolskich oprócz prezbiterów byli też diakoni

• od II w. pojawiają się też wierni świeccy pełniący posługę szafarzy Komunii św. Wspomina o nich Tertulian.

• do VIII w. świeccy mogli bez przeszkód pełnić tę posługę

• od IX w. szafarzem zwyczajnym Komunii św. staje się kapłan z wykluczeniem innych duchownych

• Synod Paryski z 829r. zakazuje kobietom rozdzielać Komunię św., ale nie zabrania mężczyznom

• Synod w Remis w 895 r. zakazuje także mężczyznom i to postanowienie wchodzi do Dekretu Gracjana

• w średniowieczu - szafarzem zwyczajnym jest kapłan /proboszcz/. Diakon może udzielać komunii tylko w nadzwyczajnych wypadkach i to w obecności kapłana. Zakaz objął także zakonników - mogą tylko za zgodą proboszcza

• Od XIV i XV w. świeckim zakazuje się nawet dotykać Najśw. Sakramentu

• S. Trydencki - potwierdził wcześniejsze przepisy - szafarzem Komunii św. jest tylko kapłan

• CIC -kan. 845 - szafarzem zwyczajnym Komunii św. jest kapłan, a nadzwyczajnym diakon /za zezwoleniem proboszcza/

• SW II - wg KK 29 - diakon to zwyczajny szafarz Komunii św. jeśli zleci mu to kompetentna władza

• Paweł VI - Ministeria quedam z 15.08.1972r. - przyznał takie uprawnienie akolitom. Mogą oni udzielać Komunii:

• gdy nie ma kapłana lub diakona,

• gdy z powodu choroby, podeszłego wieku, obowiązków nie mogą rozdawać Komunii św.

• liczba wiernych jest zbyt duża.

• funkcję akolity mogą spełniać kandydaci do diakonatu i kapłaństwa a także mężczyźni świeccy, którzy pragną ją pełnić, mają określone przez Konferencję Biskupów przymioty i zostali właściwie przygotowani

• Immensae caritatis z 29.01.1973 r. - Kongregacja Sakramentów upoważniła ordynariuszy do imiennego powoływania wiernych świeckich na nadzwyczajnych szafarzy Komunii św. do poszczególnych przypadków /czasowo/ lub na stałe. Mogą oni udzielać Komunii św. sobie, innym i chorym w domach, gdy:

• nie ma kapłana lub diakona,

• z powodu choroby, podeszłego wieku, obowiązków nie mogą rozdawać Komunii św.

• liczba wiernych jest zbyt duża.

• ordynariusze mogą również zezwolić poszczególnym kapłanom na powołanie osób do rozdawania Komunii św. w konkretnych przypadkach dla rzeczywistej konieczności. Zaleca się zachować kolejność przy wyznaczaniu:

• lektor i alumn seminarium duchownego

• zakonnik

• siostra zakonna

• katechista

• inni wierni mężczyźni i kobiety

KPK - kan. 910

• szafarzami zwyczajnymi Komunii św. są: biskup, prezbiter, diakon.

• nadzwyczajny szafarz to akolita lub wierny świecki do tego wyznaczony. Może on udzielać Komunii św. gdy:

• szafarz zwyczajny jest nieobecny

• szafarz zwyczajny jest obecny ale nie może rozdzielać Komunii św. /choroba, starość inne obowiązki/

• szafarz zwyczajny jest obecny ale jest zbyt wielu przyjmujących Komunię św.

• Postanowienie Konferencji Ep. z 2.05.1990r. o nadzwyczajnych szafarzach Komunii św. Wymogi:

• mężczyzna 35-65 lat

• braciom zakonnym biskup może ten wiek obniżyć do 30 lat

• nieskazitelne życie moralne, pobożność i uznanie wśród duchownych i świeckich

• wykształcenie przynajmniej średnie

• ma odbyć właściwą formację - Instrukcja z 22.06.1991r.

• zezwolenie otrzymuje na rok czasu i można je przedłużyć po odbyciu 3 dniowych rekolekcji

• nie ma prawa do wynagrodzenia

• posługę spełnia gdy ilość kapłanów wobec przyjmujących Komunię jest zbyt mała

• może za zezwoleniem proboszcza roznosić Komunię św. do chorych

• szafarzem wiatyku - jest proboszcz, wikariusz parafialny, kapelan, przełożony wspólnoty zakonnej /kan. 911-1/a w przypadku konieczności inni szafarze Komunii św. za choćby domyślną zgodą proboszcza

Udziału w Eucharystii

Obowiązek uczestniczenia w Eucharystii

• wiąże się ze sprawowaniem Eucharystii jako pamiątki zmartwychwstania Chrystusa, stąd niedziela jako dzień szczególny winna być połączona z udziałem we Mszy św. /zob. Dies Domini - Jan Paweł II/

• niedziela jako pierwszy i zarazem ósmy dzień była świętowana już przez apostołów - jako początek nowego okresu. Liczba 8 symbolizuje również nieskończoność

• niedziela zastąpiła z czasem szabat i stała się dniem sprawowania Pamiątki Pana

• początkowo udział w Eucharystii miał charakter moralnego a nie prawnego zobowiązania

• CIC - nie odróżniał niedzieli od dni świątecznych

• KPK 1246 - niedziela jest najstarszym dniem świątecznym choć różnym od innych świąt

• kan. 1247 - obowiązek uczestniczenia /participatio/ fizycznej i duchowej obecności na liturgii

• KL 48 - wierni mają wraz z kapłanem ofiarować hostię - a więc obecni fizycznie i zaangażowani

• Dies Domini - podkreśla osobiste zaangażowanie w liturgię /współudział w ofierze Chrystusa/, nie tylko fizyczna obecność

• fizyczna obecność oznacza bezpośrednią łączność z innymi uczestnikami liturgii skupionymi wokół ołtarza

• obecność ma być od początku do zakończenia liturgii. Nie może być tylko liturgia Słowa czy tylko liturgia Eucharystyczna

• jeśli Eucharystia była sprawowana niegodnie przez szafarza to i tak wierny wypełnił swój obowiązek

• kan. 1248-1 - udział ma być we Mszy św. sprawowanej w obrządku katolickim

• czas wypełnienia obowiązku

• w dzień świąteczny - ipsa die

• wieczorem dnia poprzedzającego niedzielę lub święta nakazane - jest to antycypacja obowiązku a nie dnia, gdyż niedziela zaczyna się o północy wg KPK

• Konferencja Episkopatu - dekretem z 1983 r. ustaliła iż mszę będącą antycypacją obowiązku można odprawić najwcześniej o 16.00

• gdyby w kościele nie była odprawiana Msza św. z niedzieli to wierny i tak spełnia obowiązek

• gdyby wierny nie mógł uczestniczyć w niedzielę i święta w liturgii zobowiązany jest do odprawienia liturgii słowa lub poświęcenia odpowiedniego czasu na modlitwę /jest to zalecenie a nie nakaz/

• Konferencja Episkopatu ma prawo ustanawiać, znosić lub przenosić dni świąteczne np. dyspensa z 1965 r. gdy trzeba wykonywać pracę zawodową w niedzielę lub święta, ale należy się powstrzymać od tego co nie konieczne. Dyspensa ta dotyczy:

• Objawienia Pańskiego

• Wniebowzięcia NMP - od pewnego czasu dzień wolny od pracy - a więc jest obowiązek udziału we Mszy św.

• Św. Piotra i Pawła

• Niepokalane Poczęcie

Przyjmowanie Komunii św.

1. Zasady ogólne

• kan. 912 - do przyjęcia Komunii św. winien być dopuszczony każdy ochrzczony, któremu prawo tego nie zabrania. Warunkiem więc godnego przyjęcia Komunii św. jest:

• przyjęcie chrztu i pozostawanie we wspólnocie Kościoła

• brak grzechu ciężkiego /kan. 916/

• nie pozostawanie w karach kościelnych /kan. 915/

• nie pozostawianie z uporem w jawnym grzechu ciężkim /kan. 915/

• posiadanie wystarczającego rozeznania /por. 913/

• odpowiednie przygotowanie i dyspozycja /por. 913/

2. Obowiązek przyjmowania Komunii św.

• ten obowiązek został określony na S. Laterańskim IV w 1215r., gdy osłabła pobożność i gorliwość w Kościele. Zobowiązano każdego wiernego by około Wielkanocy wyspowiadał się i przyjął Komunię św. Za niedopełnienie tego obowiązku groziły sankcje karne /zakaz wstępu do Kościoła, odmowa katolickiego pogrzebu/

• CIC określił czas wypełnienia tego obowiązku, dając możliwość ordynariuszom do przedłużenia tego czasu

• KPK - kan. 920 - każdy wierny,. który został dopuszczony do przyjmowania Komunii św. jest zobowiązany do jej przyjęcia przynajmniej raz w roku, w okresie Wielkanocnym, ale dla słusznej przyczyny może być spełniony w innym terminie. W Polsce Konferencja Ep. postanowiła, że czas spełnienia tego obowiązku rozpoczyna się w niedzielę poprzedzająca Środę Popielcową i trwa do Niedzieli Trójcy Św.

• nie ma jednak sankcji karnych, są tylko moralne - grzech ciężki

3. Możliwość przyjmowania Komunii św. po raz drugi

• Puis X zalecił wiernym częste przyjmowanie Komunii św., a także dopuścił dzieci do pełnego udziału w Eucharystii

• Pius XII - zachęcał w encyklice Mediator Dei, aby uczestnicząc we Mszy św. przyjmowali Komunię św.

• CIC - kan. 857 - CIC - tylko raz w ciągu dnia, a drugi raz tylko w niebezpieczeństwie śmierci, lub uchronienia Najświętszego Sakramentu przed zniewagą

• Instrukcja Immensae caritatis z 1973 r. - można jeden raz być u Komunii św. w ciągu dnia - to jest zasadą, ale w pewnych warunkach można przystąpić 2 razy:

• Msze obrzędowe związane z udzielaniem sakramentów

• konsekracja kościoła, profesja zakonna

• za zmarłych, msza pogrzebowa, w 1 rocznicę śmierci

• w trakcie kongresu eucharystycznego lub misyjnego

• gdy choremu udziela się wiatyku mogą wówczas Komunię św. przyjąć też domownicy

• Instrukcja Tres ab hic annos z 1974 r. zezwalała przyjąć 2 raz w ciągu dnia Komunię św. tylko w Wielki Czwartek

• Instrukcja Eucharisticum misterium dla wiernych, którzy wieczorem antycypują Mszę niedzielną nawet jeśli rano już byli u Komunii św.

• OWMR - pozwalało kapłanowi na 2 krotną Komunię św. jeśli za 2 razem sprawował Mszę konwentualną

• projekt KPK z 1980 r. - zezwalał na przyjęcie powtórne Komunii jeśli uczestniczyło się we Mszy św.

• KPK - kan. 917 - dopuszcza możliwość przyjęcia powtórnie /iterum/ Komunii św. Powstała wątpliwość co znaczy przyjąć powtórnie - czy drugi raz w ciągu dnia, czy też wiele razy

• Papieska Komisja do Interpretacji Tekstów Prawnych 26.07.1984 r. orzekła iż iterum należy rozumieć jako możliwość przyjęcia tylko 2 razy dziennie Komunii św. pod warunkiem, że za drugim razem uczestniczy się w całej Mszy św. Można przyjąć Najświętszy Sakrament po raz trzeci tylko:

• jako wiatyk

• by uchronić go przed profanacją

• KKK 1388 - podaje błędnie, że wierny może wielokrotnie przyjmować Komunię św. w ciągu dnia

4. Komunia poza Mszą św.

• na praktykę Komunii poza Mszą św. natrafiamy już w II w. u Justyna - zanoszoną ją chorym do domu

• od IX w. zaczęto czasami oddzielać Komunię św. od Mszy św. z powodu znacznej liczby wiernych

• S. Trydencki przypomniał, że wierni winni przyjmować Komunię św. podczas Mszy św. w celu osiągnięcia pełniejszych owoców Najświętszej Ofiary

• XVIII w. - praktyka udzielania Komunii św. poza Mszą św. rozwija się na wielką skalę

• zabiegi Piusa X odnośnie częstszej Komunii św. zwiększają tylko praktykowanie Komunii św. poza Mszą św.

• jeszcze w poł. XX w. Komunii udzielano przed, podczas i po Mszy św.,

• dopiero odnowa soborowa i Konstytucja o Liturgii /KL 55/ naucza, że Komunia św. jest integralną częścią Eucharystii, a przyjęcie Komunii św. w trakcie Mszy św. to doskonalszy sposób uczestnictwa w Eucharystii

• dokumenty po Soborze wskazują na ścisły związek przyjmowania Komunii św. ze sprawowaną Eucharystią

• KPK - kan. 918 - zaleca się jak najbardziej by wierni przyjmowali Komunię św. podczas Eucharystii, po komunii kapłana. Dodaje, że dla słusznej przyczyny, gdy wierny prosi, Komunii św. można udzielić poza Mszą św. w każdym czasie i o każdej porze wg przepisów liturgicznych

• słuszną przyczyną może być uzasadniona prośba wiernego

• przepisy liturgiczne są zawarte w Obrzędzie Komunii św. i kultu tajemnicy Eucharystycznej poza Mszą św., który przewidują udzielanie Komunii św. w połączeniu z Liturgią Słowa /krótsza lub dłuższą/

5. Wiatyk

• od łac. viaticum - w starożytności oznaczało pożywienie, pieniądze zabierane jako pomoc w drodze. W tradycji Kościoła - oznacza Komunię św. udzieloną umierającemu jako przysposobienie na drogę ku wieczności

• powszechnie praktykowany w wiekach I - III w czasie prześladowań. Praktyka przetrwała do VII w., gdy zaczęła słabnąć. Synody w VIII w. powracają do Wiatyku i nakazują kapłanom przechowywanie Najśw. Sakramentu, by móc go udzielić konającym. S. Trydencki potwierdził obowiązek udzielania Wiatyku, ale maja go być pozbawieni niegodni. Paweł V wyliczał - lichwiarzy, konkubinatariuszy, przestępców notorycznych, ekskomunikowanych, chyba że wcześniej się nawrócą i wyspowiadają.

• Wiatyk jest Komunią św. stąd mogą go przyjmować ci, którzy spełniają warunki do przyjmowania Komunii św. /przyjęty chrzest, posiadanie używania rozumu, znajomość choćby podstawowych prawd wiary/

• udziela się go zagrożonemu śmiercią /periculus mortis/. Nie zawsze dobrze rozróżniano ten termin.

• periculus mortis - oznacza sytuację, w której utrata życia jest prawdopodobna, ale przeżycie jest możliwe

• articulus mortis - oznacza agonię, śmierć jest moralnie pewna i bliska

KPK - kan. 921 - wierny w niebezpieczeństwie śmierci /periculus mortis/ winien być umocniony Wiatykiem

• KKK - to Komunia św. dla kończących życie doczesne - zw. ostatnim sakramentem

• trzeba go uzgodnić z sakramentem namaszczenia chorych

• najlepiej podczas Mszy św. by można było udzielić Komunii św. pod dwiema postaciami

• udzielany przy bezpośrednim lub pośrednim niebezpieczeństwie śmierci z jakiegokolwiek powodu,

• przy osobach starszych sam fakt opuszczenia sił upoważnia do udzielenia Wiatyku

• przy chorobie należy osądzić, czy istnieje niebezpieczeństwo śmierci

• gdy niebezpieczeństwo trwa wiele dni można przez te dni udzielać Komunii św. na sposób Wiatyku

• kan. 921-2 - można go przyjąć ponownie jeśli nawet tego dnia osoba była już u Komunii św.

• gdyby niebezpieczeństwo trwało dłużej, można go udzielać przez kolejne dni

• kan. 922 - Wiatyku nie należy odkładać, by chorzy mogli go przyjąć gdy są jeszcze świadomi

• można go udzielić też dzieciom w niebezpieczeństwie śmierci, które nie były u I Komunii św. z zachowaniem kan. 913 - gdy potrafią odróżnić Ciało Chrystusa od zwykłego chleba

• mogą go przyjąć osoby chore nawet jeśli nie było 1 godzinnego postu, a także ich opiekunowie

6. Komunia św. dzieci

• w Kościele praktyka udzielania Komunii św. dzieciom pojawiła się już w I w. i przetrwała do XII w.

• na S. Laterańskim IV - uznano zwyczaj odkładania Komunii św. dzieci aż do wieku rozeznania. Te zaś, którym została Komunia św. udzielona zaciągały zobowiązanie, by przynajmniej raz w roku się wyspowiadać i przyjąć Komunię św. w okolicy Wielkanocy

• S. Trydencki potwierdził tę praktykę, nie uściślając jednak wieku rozeznania. Stąd różnie go interpretowano 7-12 lat, lub 14-15lat.

• XVIII i XIX w. przyniósł przesunięcie Komunii św. na późniejsze lata wskutek szerzącego się jansenizmu. Komunię św. zaczęto traktować jako nagrodę za doskonałe życie, nie zaś lekarstwo na ludzką ułomność. Komunię św. zaczęto więc przyjmować bardzo rzadko.

• Kongregacja Soboru w dekrecie Sacra Tridentina Synodus z 20.12.1905r. zaprzeczyła naukom jansenistów i zachęcała do częstej Komunii św. pod warunkiem nie posiadania grzechu ciężkiego i posiadania dobrych intencji. Nikt nie jest wyłączony z tego prawa

• Dekret Quam singulari z 8.08.1910r. - O Komunii św. dzieci. Określono warunki dopuszczenia dzieci:

• wiek rozeznania do przyjęcia Spowiedzi i Komunii św. jest wiek 7 lat, gdy dziecko zaczyna rozumować

• gdy dziecko potrafi rozróżnić Chleb Eucharystyczny od chleba zwykłego i jest w stanie z pobożnością przystąpić do Stołu Pańskiego

• nie jest też wymagana doskonała znajomość prawd wiary. Pozostałych prawd wiary jeszcze się nauczy

• wystarczy jeśli poznało prawdy wiary potrzebne do zbawienia koniecznością środka

• po przyjęciu Komunii św. proboszcz winien się zatroszczyć, by dzieci przynajmniej raz w roku odbyły spowiedź generalną i przystąpiły do Komunii św.

• Ogólne Dyrektorium Katechetyczne z 11.04.1971 r. ustaliło:

• wiek rozeznania - 7 r.ż.

• obowiązek corocznej spowiedzi i Komunii św.

• nie przesuwać granicy wieku

• dzieciom młodszym można udzielić Komunii św. jako Wiatyku, jeśli potrafią odróżnić Ciało Chrystusa od zwykłego chleba

KPK - przyjęło rozstrzygnięcia tego dekretu i w kan. 913 stanowi, że dzieci można dopuścić do Komunii św. gdy:

• posiadają wystarczające rozeznanie

• są dokładnie przygotowane, tak by na swe możliwości zrozumieć tajemnicę Chrystusa /Jego obecność w Eucharystii/ i z wiarą oraz pobożnością przyjąć Ciało Chrystusa

• dzieciom znajdującym się w niebezpieczeństwie śmierci można udzielić Komunii św. gdy potrafią rozróżnić Ciało Chrystusa od zwykłego chleba i z szacunkiem przyjąć Komunię św.

• gdy w niebezpieczeństwie śmierci jest wątpliwość co do używania rozumu przez dziecko - stosuje się domniemanie prawne i Wiatyku można więc udzielić dzieciom, które ukończyły 7 r.ż. Dzieciom poniżej tego wieku, a także dzieciom chorym psychicznie nie udziela się Wiatyku /traktuje się je jako niemowlęta/

• kan. 914. obowiązek przygotowania dzieci do Spowiedzi i Komunii św. spoczywa na rodzicach i proboszczu. Ma to nastąpić jak najszybciej po dojściu dziecka do używania rozumu. Szczegółowe rozstrzygnięcia stosuje prawo partykularne. Proboszcz też rozstrzyga o tym, czy dane dziecko ma wystarczające używanie rozumu, by przyjąć Komunię św.

7. Osoby, którym można odmówić udzielenia Komunii św.

• z prawa Bożego

• jeśli osoba nie jest ochrzczona

• jeśli jest w stanie grzechu ciężkiego

• z prawa kościelnego

• dzieci, które nie osiągnęły używania rozumu /kan. 913/

• chorzy psychicznie - nie mający używania rozumu - upośledzenie głębokie i znaczne - takie osoby są zrównane z dziećmi które nie ukończyły 7 lat. Gdyby nastąpił przypływ świadomości wówczas można udzielić Komunii św.

• ci, którzy nie zachowali postu eucharystycznego /kan.919/ - od jedzenia i napojów - 1 godz. przed przyjęciem Komunii św. celem uszanowania Chrystusa w Eucharystii. Wyjątek stanowią leki i woda

• bracia odłączeni

• w karach kościelnych - wymierzonych lub deklarowanych /kan. 915/

• kan. 915. - publiczni grzesznicy trwający z uporem w jawnym grzechu ciężkim. CIC /kan. 855/ wyliczał też publicznie niegodnych i zniesławionych. Jawność oznacza tutaj, że grzech jest pewny, określony i sam w sobie publiczny /znany wspólnocie eucharystycznej/. Musi też być obiektywnie ciężki /ze względu na materię/, ale także musi istnieć subiektywne przeświadczenie o ciężkości grzechu. Wylicza się tutaj:

• po rozwodzie cywilnym przy trwającym małżeństwie sakramentalnym założyli nowe związki cywilne

• żyjący ze sobą homoseksualiści, poligamiści, uprawiający kazirodztwo, sutenerstwo, prostytucję /FC 80 nn/

• żyjący w tzw. wolnych związkach lub związkach na próbę

• żyjący na kontrakcie cywilnym bez ślubu kościelnego pomimo braku przeszkód /FC 82/

• należący do organizacji antykościelnych np. masonerii /wypowiedź Kongregacja Nauki Wiary z 18.07.1974r./

• należący do partii komunistycznej /od 1949r./

Osoby te uważa Kościół za żyjące w cudzołóstwie i nie dopuszcza do Komunii św.

• rozwiedzeni ale żyjący samotnie - choć sytuacja jest nieprawidłowa - mogą przyjmować komunię św.

• rozwiedzeni i żyjący w powtórnych związkach przy trwającym małżeństwie sakramentalnym jeśli nie mogą się rozejść /np. wychowują dzieci/ złożyli ślub czystości i nie powodują zgorszenia we wspólnocie - mogą przyjmować Komunię św.

-

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

10.07.1993 r. - biskup Leiman wysłał do papieża list w sprawie dopuszczenia osób żyjących w powtórnych związkach do Komunii św. Powołał się tu na KDK, klauzulę Mateusza /Mt 19, 9/ i przywilej św. Pawła. Apelował o rewizję stanowiska Kościoła. Wg niego wstrzemięźliwość i życie w związkach jak brat z siostrą jest dla współczesnych ludzi zbyt trudna i nienaturalna. Dopuszczać do Komunii św. mieli by duszpasterze, jeśli te osoby byłyby przekonane o nieważności swoich poprzednich małżeństw i po pokucie uznały, że Bóg przebaczył im ten grzech.

Kongregacja w liście do biskupów Annus Internationalis Familiae z 14.09.1994 r. - opowiedziała się za dotychczasowym stanowiskiem Kościoła wyrażonym choćby w Familialis Consortio. Kościół jednak uważa te osoby za żyjące nadal w grzechu bez względu na ich samopoczucie czy przekonanie o odpuszczeniu grzechów przez Boga. Grzech zgładzić może jedynie spowiedź sakramentalna. Tylko osoby podejmujące się wstrzemięźliwości, za zgodą ordynariusza mogą przystępować do Komunii św., byle nie wywołało to zgorszenia i nie budziło wątpliwości co do nauki Kościoła

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

8. Udział w Eucharystii w stanie grzechu ciężkiego

• grzech ciężki

• KKK 1849 - grzech śmiertelny - to wykroczenie przeciwko miłości i prawdzie Boga i własnego sumienia. W tym grzechu nie można przyjąć Komunii św.

• KDK 13 - odrzucenie Boga - Stwórcy jako ostatecznego celu człowieka

• KKK 1857 - grzech ciężki - elementy

• poważna materia - naruszenie przykazań Bożych

• pełna zgoda - wiedza o grzesznym charakterze czynu i jego sprzeczności z wolą Bożą

• pełna świadomość i dobrowolność - bez przymusu

• jedyną drogą uwolnienia z grzechu ciężkiego jest spowiedź sakramentalna

• Przyjmowanie Komunii w grzechu ciężkim

• 1 Kor 11, 26-29 - niegodnie spożywający jest winien Ciała i Krwi Pańskiej i wyrok sobie spożywa i pije

• Ewangelia mówi jednak o tym, że Jezus podał chleb Judaszowi podczas Ostatniej Wieczerzy, dopuszczając go do Eucharystii w stanie grzechu ciężkiego. To jest biblijne uzasadnienie tej praktyki w Kościele.

• S. Trydencki - nikt, kto jest świadom grzechu ciężkiego nie powinien bez spowiedzi sakramentalnej przystępować do Komunii św. Kapłan nie powinien sprawować Mszy św. w grzechu ciężkim, chyba że nie ma innego kapłan, musi celebrować, wówczas może sprawować, ale nich się następnie jak najszybciej /quam primum/ wyspowiada

• CIC - kan. 807 i 856- kapłan będący w grzechu ciężkim nie może sprawować Mszy św. nawet gdyby sądził, że wzbudził w sobie żal doskonały. Chyba, że nie ma innego kapłana u którego mógłby się wyspowiadać, a istnieje nagląca konieczność /si urgeat necessitas/ i musi odprawić Mszę św. Wówczas może odprawić po wzbudzeniu żalu doskonałego i ma się jak najrychlej wyspowiadać. Wierny w stanie grzechu ciężkiego mógł wyjątkowo przyjąć Komunię św., gdy nie było kapłana by go wyspowiadał a istniała nagląca konieczność /urgente necessitates/ i gdy wzbudził akt żalu doskonałego

• KPK - kan. 916 - kto ma świadomość grzechu ciężkiego nie powinien celebrować Eucharystii ani przyjmować Komunii św., chyba że dla poważnej racji /gravis ratio/ i z postanowieniem szybkiego /quam primum/ wyspowiadania się - tzn. przy pierwszej nadarzającej się okazji. Poważna racja oznacza sytuację mniej poważną niż nagląca konieczność z CIC kan. 807 i 856.

Warunki do przyjęcia lub sprawowania Eucharystii w stanie grzechu ciężkiego:

• istnieje poważna racja przyjęcia lub sprawowania Eucharystii

• nie ma możliwości wyspowiadania się

• należy wzbudzić żal doskonały i postanowienie jak najszybszej spowiedzi

Poważna racja oznacza sytuację:

• dla kapłana

• gdy nie ma kapłana a wierni mają obowiązek uczestniczenia we Mszy św.

• gdy trzeba konsekrować postaci by udzielić wiatyku

• gdy ma odprawić Mszę św. z racji uroczystości

• gdy w przypadku odmowy może być zagrożone jego dobre imię

• dla wiernego

• musi przyjąć Komunię św. na sposób wiatyku

• gdy istnieje groźba zgorszenia lub utraty dobrego imienia we wspólnocie

Niemożność wyspowiadania się oznacza:

• nie ma spowiednika by się wyspowiadać

• jest kapłan ale nie ma upoważnienia do spowiadania, a penitent nie jest w niebezpieczeństwie śmierci

• kapłan nie ma woli spowiadania

• kapłan nie rozumie języka

• gdy penitent jest zależny od kapłana w jakimś względzie /np. ministrant, gospodyni/

• gdy do kapłana jest daleko /ponad godzinę marszu/

• gdy tuż przed Komunią św. przypomniał sobie grzech

• penitent jest wspólnikiem kapłana w grzechu przeciw VI przykazaniu

Żal za grzechy - KKK 1452

• żal za grzechy - jest to osąd człowieka nad popełnionym złem w świetle świętości i sprawiedliwości Bożej, to ból duszy z powodu popełnionego zła, znienawidzenie grzechu i przyrzeczenie poprawy.

• żal doskonały - forma wyższa żalu za grzechy płynąca z miłości do Boga. Jest połączony z przyrzeczeniem jak najszybszej spowiedzi /przy pierwszej sposobności/

9. Post eucharystyczny

• był przestrzegany od pierwszych wieków

• Hipolit Rzymski domagał się, aby Komunię św. przyjmować w godzinach rannych przed jakimkolwiek posiłkiem

• św. Augustyn - głosił, że post eucharystyczny pochodzi z natchnienia Ducha Św., celem uszanowania Komunii św.

• od VI w. za naruszanie postu tak przez duchownych jak i świeckich groziły kary

• Marcin V na Soborze w Konstancji - Komunię św. można przyjąć tylko na czczo

• S. Trydencki - zarządził, że Komunię św. można przyjąć tylko na czczo, to znaczy, że nie wolno nic pic ani jeść od północy dnia poprzedzającego

• CIC - kan. 859 - post trzeba było zachowywać od północy i łamały go nawet leki i woda. Nie obowiązywał tylko w niebezpieczeństwie śmierci, a także gdy trzeba było spożyć Najśw. Sakrament celem ochrony przed profanacją. Chorym bez nadziei wyzdrowienia za zgodą spowiednika 1 lub 2 razy w tygodniu pozwolono przyjmować Komunię św. Dyspensować od tego postu mogła tylko Kongregacja. Kapłanów obowiązywały te same przepisy.

• Pius XII - Christus Dominus z 6.01.1953r. - woda i lekarstwo nie łamią postu, kapłani odprawiający po południu są zobowiązani do 3 godz. postu od jedzenia i 1 godz. od napojów

• Pius XII - Sacram Communionem z 1957r. - skrócił post dla wiernych i kapłana do 3 godz. od jedzenia i 1 godz. od napoju /byle nie alkoholowego/

• Paweł VI - 21.11.1964r. - na sesji Soboru - ograniczył post do 1 godz. przed Komunią św.

• Kongregacja Sakramentów Św. w Immensae caritatis z 1973 r. - post 15 minutowy dla:

• chorych nie leżących nawet w łóżku

• osób w podeszłym wieku

• chorych i starszych kapłanów

• osób opiekujących się chorymi i przebywających z nimi w domu

• KPK - kan. 919-1 - post 1 godz. przed przyjęciem Komunii św. z wyjątkiem wody i lekarstw

• kapłani sprawujący 2 -3 Msze św. dziennie przed 2 lub 3 Mszą coś spożyć nawet jeśli nie będzie 1 godz.

• chorzy, starsi i opiekujący się nimi są zwolnieni z tego postu

Obrzędy Eucharystii

1. Materia i forma Eucharystii

• kan. 924 - materię stanowi chleb i wino zmieszane z odrobiną wody

• chleb

• przaśny - pszenny

• tradycja żydowska wywodząca się z siedmiodniowego Święta Przaśników /obchodzone wiosną przed pierwszą pełnią księżyca/, kiedy to ofiarowano zboże i chleby przaśne wypiekane z mąki zmieszanej tylko z wodą bez dodawania zakwasu /były czystsze i odporniejsze na zepsucie/

• stosowanie chleba przaśnego nie jest z prawa Bożego lecz kościelnego. Kościół na wschodzie stosuje chleby kwaszone

• na soborze Florenckim w XV w. celem załagodzenie sporów ze Wschodem uchwalono, że Msza na chlebie kwaszonym jest również godziwa, ale Zachód pozostaje przy chlebie niekwaszonym

• kan. 926 - w Kościele łac. wg starożytnej tradycji stosuje się chleb przaśny, gdziekolwiek jest Msza odprawiana

• mąka pszenna rozrobiona w wodzie naturalnej. Ciasto pieczone - nie gotowane

• chleb nie powinien być przechowywany dłużej niż 3 miesiące w zimie i 6 miesięcy latem. Konferencja Ep. Polski zarządziła przechowywanie przez miesiąc

• trzecia instrukcja wykonawcza do KL - chleb ma mieć postać pokarmu, dać się łatwo połamać - tradycyjnie w kształcie dużej i małej hostii

• wino

• z naturalnego owocu winnego krzewu

• na soborze Florenckim Eugeniusz IV zezwolił by do wina dodać odrobinę alkoholu by je wzmocnić i uchronić przed zepsuciem się. Kongregacja uściśliła, że ma być to alkohol pochodzenia gronowego, uzyskany roztwór nie może mieć więcej niż 12% alkoholu, należy go dodać do wina przed zakończeniem fermentacji

• 1929 r. Kongregacja zakazała stosowania innego rodzaju wina niż gronowe, a także win sztucznych /OWMR 284/

• wino ma być płynne - nie może być ścięte lub zamarznięte

• indultem dopuszczono stosowanie moszczu winnego przez kapłanów z problemem alkoholowym

• konsekracja postaci

• kan. 927 - nie godzi się dokonywać konsekracji jednej postaci lub konsekracji poza Mszą św.. Jest ona ważna ale niegodziwa tylko w przypadku ostatecznej konieczności a więc musi być więcej niż poważna konieczność /większa niż w niebezpieczeństwie śmierci, czy braku czasu na sprawowanie Eucharystii/.

• OWMR 286 - gdyby jednak kapłan po konsekracji lub przed Komunią św. zorientował się, że zamiast wina użył wody, ma wylać wodę z kielich do innego naczynia, kielich napełnić winem z odrobiną wody i wypowiedzieć słowa konsekracji wina bez potrzeby konsekracji chleba.

• prawo nic nie mówi o skutkach takiej konsekracji jednej postaci lub konsekracji poza Mszą św.

2.Komunia pod jedną lub dwoma postaciami

• do XIII w. wierni przyjmowali zasadniczo Komunię św. pod dwiema postaciami, a przyjmowanie tylko pod postacią chleba było wyjątkowo dopuszczane

• sobory w Konstancji, Bazylei i Trydencie wypowiedziały się za udzielaniem Komunii św. pod jedną postacią

• S. Trydencki ogłosił, że przyjmowanie chleba eucharystycznego wystarczy do zbawienia i że pod jedną postacią czy to chleba czy wina, jest obecny cały Chrystus i prawdziwy sakrament

• CIC - kan. 852 - potwierdził naukę Trydentu

• S. Watykański II zmienił praktykę Kościoła /por. KL 55/ - zezwolił biskupom na udzielanie zezwoleń by wierni mogli przyjmować Komunię św. pod 2 postaciami w określonych przez St. Ap. wypadkach /zob. OWMR 242/ np.

• neofici podczas Mszy św. z udzielanym chrztem i bierzmowaniem

• nowożeńcy we Mszy św. z udzielnym im sakramentem małżeństwa

• nowo wyświęconym kapłanom

• przeoryszy we Mszy jej benedykcji, dziewicom na mszy ich konsekracji

• profesom zakonnym we Mszy odnowienia ich profesji

• misjonarzom świeckim we Mszy, na której są rozesłani do ewangelizacji

• przy udzielaniu wiatyku choremu, gdy sprawowana jest Msza św. - także domownikom

• diakonom i ministrantom sprawującym posługę przy ołtarzu

• podczas koncelebry - wszyscy koncelebrujący, alumni seminarium, członkowie instytutów zakonnych

• grupie specjalnej odprawiającej rekolekcje

• chrzestnym, rodzicom i współmałżonkowi ochrzczonego dorosłego

• chory i domownicy podczas udzielani mu wiatyku

• rodzice i bliscy nowowyświęconego kapłana

• Konferencja Ep. może dołączyć nowe sytuacji i określić nowe warunki

• KPK - kan. 925 - Komunia św. może być udzielana tylko pod postacią chleba lub pod dwoma postaciami, a tylko w przypadku konieczności pod postacią wina /np. gdy chory nie może przyjąć chleba eucharystycznego/

3. Sposób udzielania Komunii św.

• do ust przyjmującego lub na rękę.

• Konferencja Ep. Polski określiła, że na terenie kraju Komunię św. przyjmuje się do ust w postawie klęczącej. Wyjątkowo można na stojąco, gdy:

• jest wiele osób do Komunii św.

• jest mało miejsca

• Msza św. jest odprawiana poza kościołem

• wierni są obciążeni kalectwem lub chorobą

• Komunię św. pod 2 postaciami można przyjmować:

• bezpośrednio z kielicha - nie można jednak dopuścić, by wierni sami brali sobie chleb i podawali kielich

• przez zanurzenie - Konferencja Ep. zatwierdziła tę formę na terenie Polski

• za pomocą rurki

• za pomocą łyżeczki

4. Język liturgii i szaty liturgiczne

• kan. 928 - zasadniczo w języku łacińskim, ale też w języku narodowym, byle posługiwać się tekstami zatwierdzonymi przez kompetentną władzę - Konferencja dokonuje tłumaczenia, ale zatwierdza je St. Ap. /kan. 838-3/

• kan. 929 - kapłan i diakon maja używać przypisanych przez prawo liturgiczne. Wg OWMR:

• kapłan - alba, stuła, ornat - nie można stuły nakładać wprost na habit lub sutannę

• diakon - alba, stuła, dalmatyka

• inni usługujący - alba lub inne szaty prawnie zatwierdzone

Czas i miejsce sprawowania Eucharystii

1. Czas sprawowania Mszy św.

• dni sprawowania Mszy św.

• w czasach apostolskich Eucharystię sprawowano tylko w niedzielę i to po zmierzchu lub w nocy. Z czasem doszły środa i piątek jako dni postu i pokuty. Na Wschodzie powstał zwyczaj odprawiania Mszy św. także w sobotę, podobnie w Afryce i w Hiszpanii

• od IV w. odprawiano także w dni powszednie. Odprawiano jedną Mszę św. przy jednym ołtarzu - na Zachodzie zanikła koncelebra aż do SW II, na Wschodzie przetrwała cały czas

• Innocenty V /401-417/ nauczał, że apostołowie w dniu śmierci Chrystusa i następnym ukrywali się przed Żydami, stąd nie sprawowano Mszy św. i sakramentów. Zwyczaj ten dotyczył Wielkiego Piątku i Wielkiej Soboty. Z czasem dołączono 3 dzień i powstało Triuduum Paschalne.

• Paschalis I /817-824/ - nauczał, iż Mszę św. można sprawować codziennie. Człowiek codziennie grzeszy a Chrystus codziennie się za nas ofiaruje. Jego nauka znalazła się w Dekrecie Gracjana i przyjęła się jako norma - nie powinno być dnia bez Mszy św.

• Trydent nie zajął się bliżej tym tematem - trwała więc dotychczasowa praktyka. Zachęcał tylko, by z celebrowaniem Mszy św. było związane udzielanie Komunii św.

• CIC - zezwalał na celebrowanie Mszy św. codziennie ale z zachowaniem przepisów - nie można odprawiać w dni, które wykluczał obrządek

KPK - kan. 931 - można ją sprawować każdego dnia i o każdej godz. z wyjątkiem czasu wykluczonego przez prawo

Podczas Triuduum Paschalnego

• Wielki Czwartek

• zakaz celebrowania Mszy św. bez udziału wiernych

• Msza ranna tylko w katedrze z poświęceniem olejów chorych i katechumenów oraz krzyżma. Jest ona sprawowana przez kapłanów diecezji i biskupa jako wyraz ich jedności.

• wieczorem sprawowana jest Msza Wieczerzy Pańskiej - nie określono godziny jej rozpoczęcia

• w przypadkach konieczności za zgodą ordynariusza można do południa odprawić Mszę św. dla osób nie mogących uczestniczyć w wieczornej liturgii. Nie można jednak czynić tego prywatnie lub dla grup specjalnych

• za kardynała Wyszyńskiego Polska posiadała indult zezwalający na udzielanie samej tylko Komunii św. rano do 13.00 i od 14.00 do wieczora dla osób pracujących służbowo

• Wielki Piątek

• Mszał Rzymski z 1975r. w nr 250 - stwierdza, że jest to dzień w którym nie sprawuje się sakramentów - ale jakich?

• Kongregacja Kultu Bożego w 1977r. uściśliła, że dotyczy to tylko Eucharystii

• Mszał dla diecezji polskich z 1986r. też podaje, że nie sprawuje się Eucharystii, ale co z innymi sakramentami ?

• List okólny o przygotowaniu celebracji świąt paschalnych z 16.01.1988 r. /Notitie nr 259/ zakazuje sprawowania sakramentów z wyjątkiem pokuty i namaszczenia chorych. Z norm prawnych można jednak wywnioskować, że:

• w niebezpieczeństwie śmierci należy ochrzcić a przy chrzcie dorosłego udzielić bierzmowania

• w niebezpieczeństwie śmierci należałoby też pobłogosławić małżeństwo

• a więc można udzielić tych sakramentów także w Wielki Piątek

• święceń kapłańskich można udzielać w niedzielę lub święta nakazane. Pontyfikał zakazuje tego w Triduum

• odprawienie Mszy św. w przypadku konieczności /brakło Komunii św. jako wiatyku dla chorego/ jest nadal dyskutowane

• w Wielki Piątek udziela się Komunii św. uczestniczącym w liturgii Męki Pańskiej. Można ją też zanieść chorym niekoniecznie będącym w niebezpieczeństwie śmierci

• Wielka Sobota - dzień aliturgiczny - nie sprawuje się Mszy św.

• Wigilia Paschalna - Msza Zmartwychwstania Chrystusa - nie należy jej rozpoczynać przed zmierzchem

• godziny sprawowania Mszy św. w święta i dni powszednie

• pierwotnie sprawowano ją po zmroku ale przed świtem

• po ustaniu prześladowań aż do V w. Mszę św. sprawowano o różnych godzinach w zależności od okresu liturgicznego. W niedzielę i święta odprawiano ją o godz. 9.00, a w w dni pokutne wieczorem lub ok. 15.00

• niektórzy otrzymywali przywilej sprawowania Mszy w nocy - stąd tzw. Pasterka

• z czasem przyjęła się praktyka, że Mszę św. można sprawować w każdej godzinie dnia byle nie w nocy

• św. Tomasz - należy ją odprawiać z wiernymi w czasie śmierci Chrystusa 9.00-15.00, a bez udziału wiernych przez cały dzień

• Trydent nie wniósł niczego nowego i została praktyka przyjęta od św. Tomasz

• dokumenty potrydenckie nakazywały odprawiać Mszę św. w czasie od jutrzenki do południa. Zakaz mszy popołudniowych, wieczornych i nocnych

• XIX w. kardynałowie, biskupi i misjonarze mogli odprawiać na godzinę przed jutrzenką a także o 13.00 po południu

• CIC - kan.821 - dopuszczał odprawianie mszy godzinę przed jutrzenką i od pierwszej po południu. Wiązało się to z trudnością zachowania postu eucharystycznego, który obowiązywał od północy

• 1929 r. Kongregacja zezwoliła biskupom w Rosji aby celebrować Msze św. popołudniowe i wieczorne z 4 godzinnym postem i 1 godz. postu od napojów

• 1947 r. Kongregacja św. Oficjum - pozwolenie dla kapłanów w Belgii na Msze wieczorne - 4 godz. post od pokarmów i 1 godz. od napojów

• 1951 r. Kongregacja Obrzędów zezwala ordynariuszom miejsca na przenoszenie Mszy św. w Wielką Sobotę na godzinny wieczorne i sprawowanie jej jako Wigilii Paschalnej

• Pius XII - Christus Dominus z 6.01.1953 r. i Kongregacja św. Oficjum - instrukcja Constituitio Apostolicam

• zezwolono ordynariuszom na przenoszenie Mszy św. na godziny popołudniowe i wieczorne, ale nie wcześniej niż od 16.00. Nie odprawiano bowiem Mszy św. w godz. 13.00-16.00. Miało to być podyktowane dobrem wiernych np. pracujących w fabrykach i to tylko w wyznaczone dni - niedziele, święta nakazane i zniesione, jeden raz w tygodniu, a codziennie tylko na terenach misyjnych

• Pius XII - Sacram comunionem z 19.03.1957 r.- zezwolenie na Msze św. w godz. 13.00-16.00. Post tylko 3 godz.

• Paweł VI M.p. Pastorale munus z 30.11.1960r. - biskupi rezydencjalni mogli udzielać zezwoleń na Msze o każdej godzinie wraz z rozdawaniem Komunii św.

• KPK - kan. 931 - o każdej godzinie poza wykluczonymi przez prawo. Kapłan sam może ją ustalić

2. Miejsce sprawowania Eucharystii

• Ostatnia Wieczerza odbyła się w sali odpowiednio przygotowanej, przy stole

• pierwsi chrześcijanie spotykali się w miejscach ustronnych, katakumbach lub cmentarzach

• od IV w. powstają budowle - kaplice, kościoły

• od VI w. kościoły były wyposażane w ołtarze skrzyniowe - górna część zw. mensą i dolna zw. martyrion

• synod w Moguncji w 888 r. zezwalał na Mszę św. pod gołym niebem lub w namiocie gdy nie było kościoła, kapłan musiał mieć przy sobie poświęconą część ołtarza zw. portatyl

• Sobór Trydencki - zakaz sprawowania Mszy przez kapłanów wałęsających się i zakaz odprawiania Mszy w domach prywatnych - tylko w kaplicy lub kościele

• CIC - kan. 822-1 - Msza ma być odprawiana na ołtarzu konsekrowanym lub poświęconym w kaplicy lub kościele poświęconym. Gdy kościół był nie poświęcony wówczas w tylko za zgodą ordynariusza. Poza kościołem na miejscu niepoświęconym tylko w razie konieczności na portatylu i nie w sypialni a także w pociągu, na statku w samolocie /by nie narażać się np. na wylanie wina/

• 15.11.1969 - instrukcja Pastoralis actio - o Mszach dla grup specjalnych - też tylko w kościele

• Trzecia instrukcja wykonawcza do KL w nr 9 - Msza ma być odprawiana w miejscu św. bez względu na to dla kogo jest sprawowana. Nie można ciała zmarłego umieszczać przed ołtarzem. W miejscu niepoświęconym tylko w przypadku konieczności i za zgodą ordynariusza

• Pastoralis munus Pawła VI - Msza ma być odprawiana w miejscu godnym /czystym, przygotowanym/, nie w sypialni i na portatylu

• OWMR - znosi obowiązek odprawiania na portatylu - wystarczy obrus i korporał

• KPK - kan. 932 - w miejscu świętym, chyba że konieczność tego wymaga wówczas w miejscu odpowiednim

• w kościele i kaplicy na ołtarzu poświęconym lub pobłogosławionym, a gdy poza miejscem świętym należy użyć stołu zawsze z obrusem i korporałem.

• obecnie potrzeba też zgody ordynariusza na sprawowanie Mszy św. poza miejscem św.

• nie ma też ograniczeń co do pomieszczeń - byleby były godne Eucharystii

• dla konieczności - nie wystarczy tylko słuszna przyczyna /np. wierni mają obowiązek uczestniczyć we Mszy św., a nie tylko chcą/

• brak jest w pobliżu miejsca poświęconego

• kan. 933 - nie można odprawiać Mszy św. w kościołach odłączonych chyba, że:

• jest słuszna przyczyna

• jest zgoda ordynariusza

• brak jest zgorszenia

Przechowywanie i Kult Eucharystii

1. Przechowywanie Eucharystii

• cel przechowywania:

• zasadniczym celem przechowywania Najśw. Sakramentu jest udzielanie wiatyku chorym

• drugorzędnym - to Komunia poza Mszą św. i adoracja Chrystusa w Najśw. Sakramencie

• hostie winne być przechowywane w odpowiedniej liczbie i często odnawiane /np. co 2 tyg./

• miejsce przechowywania - kan. 934

winna być:

• kościół katedralny lub zrównany z nim

• w każdym kościele parafialnym

• w kościele i kaplicy instytutu zakonnego

może być:

• w kaplicy biskupa

• w innych kościołach i kaplicach także prywatnych za zezwoleniem ordynariusza

• wymogi względem miejsca

• miejsce przechowywania ma być strzeżone

• ma być tam odprawiana Msza św. przynajmniej 2 razy w miesiącu /kan. 934-2/

• kościół z Najśw. Sakramentem ma być przynajmniej przez kilka godzin dziennie dostępny wiernym

• miejscem przechowywania Komunii św. jest tabernakulum /kan. 938/, umieszczone w odpowiedniej dla modlitwy części kościoła. Ma być nieusuwalne, nieprzezroczyste i zabezpieczające Najśw. Sakrament przed profanacją

• gdy miejsce nie odpowiada wszystkim wymogom, na noc można Najśw. Sakrament przenieść w inne miejsce

• przed tabernakulum winna być zapalona lampka oznaczająca obecność Chrystusa /kan. 940/

2. Kult Eucharystii

• Wystawienie Najśw. Sakramentu

• CIC - wyróżniał wystawienie

• prywatne - gdy w puszce w otwartym tabernakulum

• publiczne - gdy w monstrancji

• Eucharisticum misterium - zakaz odprawiania Mszy św. przy wystawionym Najśw. Sakramencie. Na czas Mszy św. wystawienie należy przerwać

• KPK - kan. 941 - może być w kościołach, gdzie można przechowywać Najśw. Sakrament i które mają na to zgodę. Może się odbywać w puszce lub monstrancji - wg przepisów liturgicznych.

• celem wystawienia jest uczczenie cudownej obecności Chrystusa w Najśw. Sakramencie i wzbudzenie pragnienia zjednoczenia się z Nim

• kan. 942 - co roku w określonym czasie dłuższe wystawienie Najśw. Sakramentu dla całej wspólnoty parafialnej, ale gdy przewiduje się odpowiedni udział wiernych

• kan. 943 - szafarzem zwyczajnym wystawienia Najśw. Sakramentu i błogosławieństwa jest kapłan lub diakon. Nadzwyczajnym zaś akolita, nadzwyczajny szafarz Komunii św. - ci nie mogą błogosławić. Ordynariusz może też wyznaczyć inną osobę

• Procesje Eucharystyczne

• kan. 944 - jest to publiczne świadectwo czci dla Najśw. Sakramentu zwłaszcza w uroczystość Bożego Ciała

• ordynariusz ma wydać odpowiednie przepisy o organizacji i uczestnictwie w procesjach

• odbywają się najczęściej po Mszy św. z Hostią konsekrowaną podczas tejże Mszy

• po procesji uroczyste błogosławieństwo

• Kongresy Eucharystyczne

• kanony nie mówią o nich, ale jest to szczególny kult Najśw. Sakramentu

• są to stacje na które kościół lokalny zaprasza inne kościoły świata aby uczcić tajemnicę Eucharystii

• pierwszy z nich odbył się w 1874r. w Awinionie

• 46 Kongres odbył się we Wrocławiu w 1996 r. "Eucharystia a wolność"

• cel Kongresów:

• odpowiednia katecheza o Eucharystii - obecność i dzieło Chrystusa

• uaktywnienie udziału wiernych w liturgii

• środek do podbudowania życia społecznego, religijnego danej społeczności

• treść kongresów

• Eucharystia jest centrum i szczytem wszystkich nabożeństw Kongresu

• wykłady i konferencje dotyczące głównego tematu Kongresu

• stworzyć dla uczestników wspólnotę modlitwy

• czas na dłuższą adoracje Najśw. Sakramentu

• uroczyste procesje z Najśw. Sakramentem - finalny akcent Kongresu

Ofiary mszalne

1. Pojęcie

• Ofiary mszalne znane są od pierwszych wieków, gdy w związku ze sprawowaniem Mszy św. składano dary w naturze /przeważnie chleb i wino/. Część przekazywano kapłanom, a część ubogim.

• od VIII w. pojawiła się praktyka składania ofiar za Msze św., aby otrzymać obfitsze owoce duchowe

• w XII w. ten rodzaj ofiar przyjął się powszechnie, a dary w naturze zaczęto zastępować pieniędzmi

• w średniowieczu pojawiły się fundacje i beneficja, z których kapłani czerpali dochody i zarazem byli zobowiązani do odprawiania Mszy św. zgonie z wolą fundatora

• CIC - kan. 826 - rozróżniał 3 rodzaje stypendiów:

• manualne - dawane kapłanowi bezpośrednio do ręki przez wiernego

• na wzór manualnych - pochodzące z fundacji, ale dane do odprawienia innym kapłanom, przez tych, których do ich odprawienia zobowiązuje fundacja

• fundowane - oparte na fundacji

• Paweł VI - podkreślał, że ofiary te są znakiem jedności wiernych z Chrystusem i kapłanami pracującymi dla ich duchowego dobra, a słuszność tej praktyki uzasadniał słowami Chrystusa „godzien jest robotnik zapłaty swojej”

• w KPK słowo stipendium /żołd, wynagrodzenie, płaca/ sugerujące, iż ofiara jest jakąś zapłatą za odprawienie Mszy św. - zostało zastąpione słowem stips /składka, dar, jałmużna/ oznaczając dar na cele publiczne albo na chwałę Bożą. W tłumaczeniu na j. polski użyto słowa „ofiary mszalne”

• kan. 946 - wierni składając ofiary nie tylko zobowiązują do odprawienia w ich intencji Mszy św., ale też zaradzają potrzebom Kościoła i szafarzy

2. Przyjmowanie ofiar mszalnych

• kan. 945 - każdy kapłan odprawiający Mszę św. może przyjąć taką ofiarę

• zaleca się, żeby nawet bez tych ofiar odprawiać Msze św. za wiernych, zwłaszcza ubogich

• z ofiar tych należy eliminować wszelkie pozory transakcji /kan. 947/, a kto by nieprawnie czerpał z tego zyski ma być ukarany cenzurą /kan. 1385/

• kan. 948 - gdyby została przyjęta ofiara, choćby najmniejsza, istnieje zobowiązanie odprawienia Mszy św. i to osobnej w tej intencji. Nie wolno więc przyjmować dwóch lub więcej ofiara z racji jednej Mszy św., nawet gdyby suma ta została przekazana w całości na cele kościelne. Można jednak zachęcać wiernych by w jednej Mszy św. łączyli wiele intencji - tak jednak by ilość Mszy św. pokrywała się z ilością intencji /np. koncelebra/

• kan. 949 - przyjęte intencje rodzą zobowiązanie ich odprawienia, nawet jeśliby ofiary za nie przepadły bez winy kapłana, lub straciły wartość

• kan. 950 - jeśli złożono pewną sumę pieniędzy na odprawienie Mszy św. bez określenia ich ilości, to ilość należy wyznaczyć w oparciu o przeciętną intencję przyjętą zwyczajowo na danym terenie. Chyba, że wola ofiarodawcy była inna

• kan. 951 - kapłan może zatrzyma dla siebie ofiarę z tylko jednej Mszy św. dziennie, z pozostałych pieniądze ma przekazać na cele wskazane przez ordynariusza. W Boże Narodzenie może przyjąć dla siebie ofiary z 3 Mszy św. Może też zatrzymać intencje z tytułu zewnętrznego - np. konieczność dojazdu, późna pora

• nie można też przyjąć ofiary z racji obowiązkowych Mszy św. - np. proboszcz ma obowiązek w niedzielę odprawić Mszę św. za parafian. Zobowiązani do takich Mszy św. nie mogą tego samego dnia zatrzymać ofiar z innego tytułu, czy Mszy św.

• kan. 952 - synod diecezjalny ma określić dekretem wysokości ofiar i kapłanowi nie wolno domagać się większej. Może jednak przyjąć ofiarę większą dobrowolnie złożoną. Obowiązuje to też członków zakonu na tym terenie

• kan. 953 - nie może też kapłan przyjąć więcej ofiar niż jest w stanie odprawić w ciągu roku. Prawodawca zarazem określił czas 1 roku jako obowiązkowy na odprawienie przyjętych intencji

3. Przekazywanie ofiar

• kan. 954 - gdy ilość złożonych ofiar przekracza możliwości odprawienia ich w danym kościele, to wolno te intencje przekazać gdzie indziej wraz z ofiarami, chyba że ofiarodawca życzył sobie inaczej

• należy przekazać całość przyjętej ofiary. Nadwyżkę w stosunku do istniejącej w diecezji wysokości ofiar mszalnych można zatrzymać tylko wówczas, gdy ustali się, że wyższa ofiara została dana ze względu na osobę kapłana

• Czas obowiązkowego odprawienia Mszy św. liczy się od chwili przekazania ich innemu kapłanowi

• intencje mszalne nie dopełnione przez rok winne być przekazane ordynariuszowi

4. Zapisywanie ofiar mszalnych

• kan. 955 -4 - każdy kapłan winien zapisać Msze św. przyjęte i odprawione, a także przekazane innym kapłanom. Winna być też zapisana wysokość ofiary

• proboszcz i rektor kościoła winni prowadzić księgę intencji, gdzie zapisują liczbę przyjętych i odprawionych Mszy św. a także wysokość ofiary i osobę składającego i czas odprawiania intencji

• kan. 958 - tę księgę każdego roku ma obowiązek sprawdzić ordynariusz

5. Msze gregoriańskie

• to Msze św. odprawiane przez kolejnych 30 dni w intencji określonej zmarłej osoby. Praktyka ta wywodzi się od Grzegorza Wielkiego /560-604/

• obowiązuje ciągłość odprawiania tych mszy, chyba że pojawiła się niespodziewana przeszkoda np. choroba, msza pogrzebowa - wówczas ciągłość nie zostaje naruszona, a msze zachowują swe wstawiennicze owoce

6. Szczególne uprawnienia odnośnie ofiar mszalnych

• gdy wypełnienie zobowiązań mszalnych jest nierealne, Kościół może je zmniejszyć lub od nich zwolnić

• Paweł VI w Pastoralen munus - przyznał biskupom diecezjalnym i innym wyznaczonym ordynariuszom na stałe prawo do redukcji zobowiązań mszalnych z powodu zmniejszenia się dochodów np. z fundacji

• pozostałe redukcje zarezerwowano Kongregacjom rzymskim

• KPK - daje dzisiaj biskupom diecezjalnym i najwyższym przełożonym zakonnym władzę:

• redukcji z powodu zmniejszenia dochodów /na czas trwania tej przyczyny/ do wysokości ofiary mszalnej ustalonej w diecezji, jeśli nikt nie jest zobowiązany do zwiększenia zapisu na ten cel i nikogo nie można do tego zobowiązać /kan. 1308-3/

• redukcji zobowiązań mszalnych dla seminariów i instytutów kościelnych, jeśli ich dochody zmniejszyły się w takim stopniu iż nie mogą realizować swych celów /kan. 1308-4/

• przeniesienie zobowiązań mszalnych na inne dni lub do innych kościołów lub ołtarzy, niż to zostało zawarte w fundacji

7. Dokumenty odnośnie stypendiów mszalnych

• Paweł VI Firma intraditione z 1974r. - o stypendiach w ogólności

• Dyrektorium Kongregacji Duchowieństwa Mos iubiter z 1991r. - o Mszach św. zbiorowych. Mogą być one odprawiane wówczas, jeśli:

• wierni zostali o tym poinformowani, że są to Msze św. zbiorowe

• nie można częściej niż 2 razy w tygodniu

• z ofiary złożonej na tę Msze św. można zostawić tylko sumę zwyczajowo przyjętą w diecezji, a nadwyżkę odesłać na cele wskazane przez ordynariusza

SAKRAMENT POKUTY

Dokumenty

• Konstytucja o Liturgii św.- Sacrosanctum concilium

• Paweł VI - konstytucja apostolska Paenitemini z 17.02.1966r.

• Kongregacja Kultu Bożego - Sacramentum paenitentiae Normy duszpasterskie dotyczące udzielania sakramentalnego rozgrzeszenia równocześnie wielu penitentom bez ich spowiedzi indywidualnej z 16.06.1972r.

• Paweł VI - Rytuał Rzymski z 1973r.

• Jan Paweł II - adhortacja - Reconciliatio et Paenitentia z 2.12.1984r.

• Obrzędy Pokuty dostosowane do zwyczajów diecezji polskich - wydane w 1981r. - obowiązują od 1982r.

• Katechizm Kościoła Katolickiego wyd. w 1992r.

1. Historia sakramentu pokuty

• dla odpuszczenia grzechów popełnionych po chrzcie św., Chrystus, ustanowił sakrament pokuty. Św. Jan odnotował Jego słowa po zmartwychwstaniu skierowane do uczniów - „Weźmiecie Ducha św.; którym odpuścicie są im odpuszczone , a którym zatrzymacie grzechy są im zatrzymane.” /J 20,22-23/

• w czasach apostolskich za poważne grzechy wykluczano ze wspólnoty, celem skłonienia grzesznika do nawrócenia i żalu za zło popełnione

• od połowy II i w III w. człowiekowi, który po odpuszczeniu grzechów powtórnie upadał nie udzielano rozgrzeszenia i do śmierci nie był dopuszczany do przyjmowania Komunii św. Zwolennicy umiarkowanej tendencji uważali, że grzechy powtórnie popełnione Kościół może odpuścić, gdy grzesznik odpowiednio pokutuje

• Tertulian w III w. uznawał skuteczność takiej pokuty i stawiał ją obok chrztu jako drugą pokutę, ale nie nazywał jej sakramentem

• św. Ambroży w IV w. - także docenia pokutę, choć nie nazywa jej sakramentem, to jednak przypisuje jej skutki sakramentalne. Eucharystii można udzielić nawet zbrodniarzom, jeśli tylko należycie pokutują. Chrystus taką władzę odpuszczania dał apostołom, a ci kapłanom

• św. Augustyn - pojednanie z Bogiem i z Kościołem nie wymienia wśród sakramentów, ale zalicza ją do czynności sakramentalnych, którymi zarządza biskup. Pokutujący mają prosić biskupa o naznaczenie im zadość uczynienia

• IV - VI w. - to czas pokuty kanonicznej i publicznej, dopuszczanej tylko raz za życia. Kary za grzechy ustalały synody i sobory, przypisując też odpowiednią pokutę, którą ubiegający się o darowanie win musiał publicznie odprawić, chyba ze chodziło o grzechy prywatne - wówczas pokuta prywatna. Przyjęcie pokuty było koniecznym warunkiem rozgrzeszenia udzielanego przez biskupa. Powstała nawet klasa publicznych grzeszników, którzy nie mogli uczestniczyć w Eucharystii, a jedynie stali w przedsionkach świątyń prosząc o modlitwę za siebie. Surowość kar sprawiła, że niektórzy poprzestali na wpisaniu się na listę katechumenów odkładając przyjęcie chrztu na późniejsze lata, a już ochrzczeni, gdy zgrzeszyli - pokutę kanoniczna odkładali na starość lub na godzinę śmierci. Musiano więc zmienić praktykę pokutną.

• od poł VI - XII w. - w Europie zaczyna się przyjmować praktyka pokutna z Wysp Brytyjskich. Pokutę naznaczona wg specjalnych ksiąg zw. libri poenitentiales a po jej wykonaniu udzielano rozgrzeszenia

• odstąpiono od reguły niepowtarzalności sakramentu pokuty - można było go przyjąć kilka razy

• odstąpiono od publicznego zadośćuczynienia i publicznej kary

• kapłan stał się zwyczajnym szafarzem spowiedzi w zastępstwie biskupa

• pokuta staje się prywatna i nie powoduje następstw prawnych

• od VII w. orzeczenia synodów zachęcają do korzystania ze spowiedzi kilka razy w roku

• od VIII w. rozgrzeszenie następuje zaraz po wyznaniu grzechów i dopiero po spowiedzi penitent ma obowiązek wykonać zadośćuczynienie. Pod koniec X w. praktyka ta staje się powszechna

• X w. to też przyjęcie powszechnie spowiedzi sekretnej jako czynności liturgicznej, a wierzący spowiadają się przed każdym przyjęciem Komunii św.

• Piotr Lombard w XII w. zaliczył ją do 7 tzw. sakramentów ewangelicznych w odróżnieniu od wielu innych sakramentów ST i NT jakie wówczas uznawano

• S. Trydencki występuje przeciw szerzącym się wówczas błędom i przypomina, że spowiedź jest sakramentem ustanowionym przez Chrystusa, aby wierny, który upadł po otrzymaniu chrztu dostąpił odpuszczenia grzechów

• S. Watykański II - przypomina kapłanom, by nauczali wiernych, aby poddali swe grzechy Bogu w sakramencie pokuty i nawracali się do Boga /Prezbyterorum Ordinis/

• KPK - umieścił sakrament pokuty wśród innych sakramentów, które stanowią jedną z form uświęcającego zadania Kościoła

• Jan Paweł II - adhortacji Reconciliatio et Paenitentia z 2.12. 1984r. - praktyka tego sakramentu przeszła ewolucję, ale zawsze w Kościele istniała świadomość, że z woli Chrystusa, przebaczenie grzechów dokonuje się poprzez sakramentalne rozgrzeszenie, którego dokonują szafarze Sakramentu Pokuty /nr 30/

• Katechizm Kościoła Katolickiego z 1992r. /1423-1424/ o sakramencie pojednania i pokuty jest sakramentem:

• nawrócenia - bo dokonuje się powrót wiernego do Ojca, od którego człowiek się oddala przez grzech

• pokuty - bo ukazuje osobistą i wspólnotową drogę nawrócenia, skruchy, zadośćuczynienia grzesznika

• spowiedzi - ponieważ oskarżenie się przed kapłanem ze swych grzechów stanowi istotny element

• miłosierdzia - bo udziela zmiłowania Bożego i prowadzi do uwielbienia świętości boga i Jego miłosierdzia

• przebaczenia - ponieważ przez rozgrzeszenie, Bóg udziela grzesznikowi przebaczenia i pokoju

• pojednania - bo udziela miłości Boga, przynoszącej pojednanie z Bogiem i drugim człowiekiem

2. Rozwój formy sprawowania sakramentu pokuty

• obrzędy pojednania w czasach apostolskich były zapewne podobne do praktyki starotestamentalnej, gdyż Jezus nie pozostawił żadnych wskazówek odnośnie formy tego sakramentu

• pierwsze wieki znały więc publiczne przyznanie się do grzechów wobec wspólnoty, która modliła się za grzesznika, pocieszała go i pomagała powrócić do jedności z Bogiem i Kościołem. Nie ma jeszcze żadnej formy rozgrzeszenia, a jedynie obrzęd dopuszczenia grzesznika do udziału w zgromadzeniach liturgicznych. Pierwsze formy rozgrzeszenia były formami błagalnymi, a nie oznajmującymi przebaczenie

• w I i II w. - grzesznik po publicznym wyznaniu grzechów otrzymywał publiczną pokutę, najczęściej nadawaną przez biskupa /mogła trwać nawet kilka miesięcy/, a po jej wypełnieniu znów prosił wspólnotę o modlitwę do Boga o darowanie win a biskupa o udzielenie rozgrzeszenia. Biskup nakładał ręce i odmawiał modlitwę błagalną o zgładzenie win pokutującego. Obrzęd kończył się przyjęciem nawróconego do pełnego udziału w Eucharystii

• w III w. Orygenes nauczał o konieczności wyznania swych grzechów kapłanowi i odprawienia pokuty

• IV i V w. samo wyznanie grzechów było sekretne, ale grzesznik prosił publicznie biskupa o naznaczenie pokuty i była ona publicznie sprawowana, nawet z użyciem włosiennicy. Taką pokutę można było odbyć tylko raz, a nawrócony i tak stawał się wiernym drugiej kategorii

• V w. - opis pokuty kanonicznej. Pokutujący stali podczas liturgii /tej części w której mogli uczestniczyć/ w wyznaczonym miejscu. Po zakończonej liturgii padają na kolana wraz z biskupem i w wielkim żalu i płaczu. Następuje modlitwa nad nimi i biskup rozsyła ich do2 domu by tam czynili prywatną pokutę wyznaczoną przez niego. Po wyznaczonym czasie następuje odpuszczenie win i kar i zajmują znów miejsce pośród wiernych. Nie ma absolucji a tylko modlitwa błagalna.

• VI w. odejście od publicznego wyznawania grzechów i powolne odchodzenie od pokuty kanonicznej - publicznej. Ostatecznie z pokutą publiczną zrywa wiek VIIII.

• VI - VII w. pojawia się w Europie praktyka przyniesiona przez mnichów z Irlandii i Anglii, którzy spowiadali się ze swych grzechów u kapłanów, a ten nakładał na niego pokutę taryfy z libri poenitentiales - ksiąg pokutnych. Zaczęto odchodzić od pokuty kanonicznej związanej z przyjęciem grzesznika do stanu pokutników na rzecz pokuty prywatnej. Ponadto księgi te oprócz katalogu grzechów i kar za nie, zawierają opisy samej liturgii pokutnej:

• przygotowanie spowiednika np. kilku dniowy post i modlitwy

• modlitwy wspólne spowiednika i penitenta - litanie i psalmy

• ezamin penitenta z wiary /modlitw/ i miłości przebaczającej /czy chce przebaczyć tym, którzy wobec niego zawinili/, jeśli ni przeszedł tej próby obrzęd był przerywany

• wyznanie grzechów - samooskarżenie lub odpowiedzi na pytanie spowiednika, zakończone prośbą o rozgrzeszenie i zapewnieniem o żalu

• naznaczenie pokuty - trwającej od kilku dni do kilku lat

• wspólne modlitwy spowiednika i penitenta

• rozgrzeszenie - w formie modlitwy błagalnej /aż do XIII w./

• czasami namaszczenie olejem chorych i Msza św. za penitenta

• od X w. odchodzi się od praktyki udzielania rozgrzeszenia dopiero po odprawieniu pokuty. Rozgrzeszenia udzielano po wyznaniu grzechów, a pokutę penitent odprawia po spowiedzi

• od XII w. taryfy pokutne odchodzą w niepamięć i odchodzi się od uciążliwego zadośćuczynienia

• św. Tomasz - za jego propozycją wprowadzono w miejsce modlitwy błagalnej formułę rozgrzeszenia

• od XII w. nowe formy pokuty publicznej:

• pielgrzymowanie do miejsc świętych

• uroczyste napomnienie grzeszników i modlitwa nad nimi a następnie usunięcie ich z kościoła na początku Wielkiego Postu, a przyjęcie ich w Wielki Czwartek i pojednanie z Bogiem. W Polsce taka pokuta istniała jeszcze w XV w.

- S. Lateraneński IV w 1215r. - ustala obowiązek przynajmniej raz na rok

• Karol Boromeusz wprowadza w swej diecezji /Mediolan/ konfesjonały, a za jego przykładem idą inne diecezje - daje to możliwość sekretnej spowiedzi indywidualnej

• po soborze Trydenckim - Paweł V wydaje Rytuał Rzymski w 1614r., który określa szczegółowo formę spowiedzi

• spowiednik ma zawsze okazywać gotowość do wyspowiadania penitenta. Zalecana wcześniej modlitwa, ale nie ma wzmianki o oście za penitenta.

• ma być ubrany w komże i fioletową stułę

• ma spowiadać w konfesjonale z kratą oddzielająca go od penitenta

• spowiednik może wypytać penitenta o stan w jakim żyje, datę ostatniej spowiedzi i wypełnienie pokuty

• spowiednik ma przypomnieć penitentowi podstawowe prawdy wiary

• następuje spowiedź penitenta, której kapłan nie powinien przerywać, chyba że chce się dowiedzieć o liczbę grzechów lub okoliczności

• po wyznaniu grzechów, spowiednik napomina penitenta, skłania do żalu i postanowienia poprawy

• po nadaniu pokuty spowiednik udziela rozgrzeszenia wg przypisanej formuły

• rozgrzeszenia może odmówić temu, kto nie żałuje, ni postanawia poprawy, żyje w nienawiści, nie chce wynagrodzić uczynionego zła

• Rytuał Rzymski z 1614r. obowiązywał do S. Watykańskiego II

• KL - zarządziła odnowę sakramentu pokuty, a Kongregacja Kultu Bożego w 1973r. opublikowała Rytuał Rzymski Pawła VI z obrzędami pojednania

• na podstawie tego Rytuału w 1978r. przegotowano Obrzędy Pokuty dostosowane do zwyczajów diecezji polskich - obowiązuje od 1982r. Przedstawia 3 sposoby sprawowania tego sakramentu:

• obrzędy pojednania jednego penitenta

• obrzędy pojednania wielu penitentów z indywidualną spowiedzią i rozgrzeszeniem

• obrzędy pojednania wielu penitentów bez indywidualnej spowiedzi i z generalnym rozgrzeszeniem

• po KPK Kongregacja przygotowała specjalne Variationes 12.09.1983r.- z poprawkami do obrzędów sakramentów w tym do sakramentu Pokuty

3. Skutki sakramentu pojednania i pokuty

• odpuszczenie grzechów, jako odpowiedź Bona na nawrócenie człowieka. Następuje zgładzenie wszystkich grzechów ciężkich /nie jest możliwe odpuszczenie tylko niektórych grzechów/, ale mogą pozostać jako nieodpuszczone grzechy lekkie /gdy brak za nie żalu/

• darowanie kary wiecznej - jako następstwa grzechu, który jest odwróceniem się od Boga - Dobra Najwyższego

• darowanie kary doczesnej - będącej następstwem skierowania się woli człowieka ku dobrom doczesnym. Jest to uwikłanie się woli człowieka i jej osłabienie na wskutek związania z dobrami doczesnymi. Taką karą są fizyczne i duchowe cierpienia, będące w jakimś stopniu skutkiem grzechu i związaniem się woli człowieka . Ta karę odpokutowuje się również w czyśćcu. Spowiedź nie odpuszcza całej kary doczesnej, ale ją zmniejsza przez udzielenie rozgrzeszenia i wykonanie zadośćuczynienia

• przywrócenie zasług za dobre uczynki utraconych przez grzech - chodzi o uczynki dokonane w łasce uświęcającej, gdyż inne uczynki nawet dobre dokonane w grzechu ciężkim nie mają mocy zasługującej na zbawienie, a jedynie mogą wyjednać łaskę nawrócenia

• łaska sakramentalna - skłania człowieka do żalu i do unikania grzechów w przyszłości. Daje ona siłę do przezwyciężania zła i do współpracy z Duchem Św.

• spokój sumienia i wewnętrzna radość - pojednanie z sobą, powrót do harmonii wewnętrznej.

Pozostają niestety ludzkie słabości i skłonności jakie człowiek nabywa przez grzechy /zwłaszcza częste/. Łaska sakramentalna łagodzi te pozostałości, ale potrzeba tu niemałego wysiłku nawracającego się człowieka, aby je w sobie pokonać.

4. Materia sakramentu pokuty - kan. 959

Nie jest to materia w ścisłym znaczeniu, ale są to istotne elementy konieczne do ważności sakramentu.

• żal za grzechy - rozumiany jako ból duszy z powodu popełnionego zła i postanowienie poprawy

• wyznanie grzechów - pochodzące z prawdziwego poznania siebie /rachunek sumienia w świetle miłosierdzia Bożego/ i żalu za grzechy

• rozgrzeszenie udzielone przez szafarza - jako znak przebaczenia Bożego

• zadośćuczynienie za winy - czyli naprawienie szkód - jako dopełnienie prawdziwego nawrócenia i poprawy życia

5. Społeczny charakter pokuty - kan. 959

• Jezus nie tylko przebaczał ludziom ich grzechy, ale też włączał ich do grona swoich uczniów, zasiadał z nimi do stołu. Jego słowa o związywaniu i rozwiązywaniu oznaczają, że ten który przez grzech zrywa więzi z Bogiem, zrywa je też z Kościołem i odwrotnie. Każdy kto się jedna z Kościołem zostaje też pojednany z Bogiem /KKK 1443n/

• pierwsze wieki znały więc publiczne przyznanie się do grzechów wobec wspólnoty, która modliła się za grzesznika, pocieszała go i pomagała powrócić do jedności z Bogiem i Kościołem.

• KK 1 - przystępujący do sakramentu pokuty otrzymują pojednanie z Bogiem a zarazem z Kościołem, któremu ranę zadali swym grzechem. Kościół przyczynia się też do ich nawrócenia przez swą miłość względem nich, przykładem i modlitwą

• grzech w sposób tajemniczy dotyka nie tylko relacji człowieka z Bogiem, ale tez niszczy więzy międzyludzkie i zadaje ranę wspólnocie wiernych. Tak jak świętość jednego jest dobrodziejstwem dla innych, tak przez osobiste grzechy człowiek wyrządza szkodę i osłabia świętość innych oraz sprawia, że obiecana pełnia czasów jest wciąż odległa. Stąd potrzeba wynagrodzenia również zła uczynionego Kościołowi.

• odnowione obrzędy pokuty podkreślają społeczne charakter sakramentu pokuty i zaleca sprawowanie go wspólnotowo, z indywidualnym wyznaniem grzechów i rozgrzeszeniem. Cały Kościół bowiem bierze udział we wstawiennictwie za grzesznika, by odzyskał utraconą przyjaźń z Bogiem i ze wspólnotą wierzących

Sprawowanie Sakramentu Pokuty

1. Spowiedź jednego penitenta

• w zwykłej sytuacji kan. 960 - zwyczajnym sposobem pojednania grzesznika z Bogiem i Kościołem jest indywidualna i integralna spowiedź oraz indywidualne rozgrzeszenie. Przypomina o tym Jan Paweł II w Reconcilatio et Paenitentia - jest to jedyny zwyczajny sposób otrzymania pojednania z Bogiem. Każdy więc grzech ciężki musi być wyznany razem z ważnymi okolicznościami w spowiedzi sakramentalnej. Możliwe są tu dwie formy:

• pojednanie jednego penitenta, a więc każdego osobno

• pojednanie wielu penitentów z indywidualną spowiedzią i rozgrzeszeniem - obejmuje wspólne przygotowanie przez liturgię słowa, homilię, modlitwę

• w nadzwyczajnej sytuacji - od tego indywidualnego i całkowitego wyznania grzechów ciężkich zwalnia jedynie niemożność fizyczna i moralna - można wówczas dokonać pojednania innymi sposobami:

• niemożność fizyczna /nie można tego fizycznie wykonać/ zwalniająca z integralności spowiedzi:

• zagrożenie śmiercią lub agonia

• defekt mowy lub słuchu

• nieznajomość języka, którym posługuje się spowiednik

• ignorancja lub zapomnienie wobec grzechów

Przy niemożności zaś udania się do spowiednika, lub sprowadzenia spowiednika - pozostaje akt żalu doskonałego

• niemożność moralna - istnieje możliwość fizyczna wyznania wszystkich grzechów, ale ich wyznanie może spowodować szkodę materialna lub duchowa penitentowi - wówczas zwalnia ona z integralności spowiedzi. Niemożność ta zachodzi w przypadkach:

• niebezpieczeństwo zagrażające penitentowi lub spowiednikowi, ewentualnie prześladowanie

• niebezpieczeństwo zniesławienia penitenta

• niebezpieczeństwo zgorszenia lub grzechu bądź spowiednika bądź penitenta

• w przypadku skrupulanta - nie musi się troszczyć o integralność spowiedzi

• niewygody lub szkody jakiej obawia się penitent - ale mają być zewnętrzne w stosunku do samego wyznania grzechu /nie tylko wstyd - to nie zwalnia z integralności/ np. spowiedź podwładnego u przełożonego

• wielkiej obawy przed wyznaniem niektórych grzechów ciężkich - wówczas może ogólnie o grzechu

2. Równoczesne rozgrzeszenie wielu penitentów bez uprzedniej ich spowiedzi indywidualnej

• w Kościele istniał zawsze zwyczaj indywidualnej spowiedzi sekretnej. Natomiast publiczna zazwyczaj była pokuta nałożona na grzesznika i publiczne przyjęcie do wspólnoty Kościoła

• XI - XIII w. - powstaje zwyczaj udzielania zbiorowego rozgrzeszenia rycerzom przed bitwą /np. wojska Bolesława Krzywoustego w 1110r. przed bitwą z Czechami/

• S. Trydencki nie wypowiedział się w sprawie absolucji generalnej - co znaczy, że uznał spowiedź indywidualną za powszechnie obowiązującą

• 6.02.1915r. podczas I wojny światowej Penitencjaria Apostolska zezwala na udzielenie powszechnego rozgrzeszenia żołnierzom na froncie.

• CIC - pomimo znajomości orzeczenia Penitencjarii Apostolskiej z 1915r. nie umieszcza zapisu o absolucji generalnej - znał tylko spowiedź i rozgrzeszenie indywidualne

• Pius XII Aspersi commoti z 8.12.1939r. - zezwala na udzielanie absolucji generalnej całym grupom ludności zagrożonym śmiercią z powodu bombardowań

• Penitencjaria Apostolska 25.03.1944 r. - instrukcja Ut dubia - zezwala na rozgrzeszenie wielu penitentów nawet jeśli nie ma niebezpieczeństwa śmierci, ale zdaniem miejscowego ordynariusza, wierni musieliby pozostawać przez dłuższy czas bez sakramentu pojednania. Nie chodzi tu jednak o fakt zgromadzenia się znacznej liczby wiernych np. na odpuście, czy rekolekcjach. Absolucji takie można więc udzielać także w czasie pokoju.

• 16.06. 1972r. Kongregacja Kultu Bożego - Sacramentum paenitentiaeb - dopuszcza możliwość absolucji generalnej na określonych warunkach z racji licznych nadużyć. Normy te przejął nowy Kodeks

• KPK - kan. 961 - zasada ogólna - nie można udzielić absolucji powszechnej. Są przypadki gdy jest ona dozwolona

• zagraża niebezpieczeństwo śmierci i brak czasu na to, by wyspowiadać poszczególnych penitentów

• istnieje poważna konieczność /gravis necesitas/ - jest zbyt mała liczba spowiedników, przez co większość wiernych będzie musiała przez dłuższy czas pozostawać bez łaski sakramentalnej albo Komunii św. Nie jest poważną koniecznością napływ penitentów z racji jakiś uroczystości

• do biskupa diecezjalnego należy wydanie osądu i zezwolenia na absolucję generalną. W normach z 1972r. dopuszczano, by taką decyzję mógł podjąć kapłan, gdy nie ma możliwości odnieść się do biskupa. KPK to zniósł.

• z absolucji generalnej mogą korzystać ci, co popełnili grzechy ciężkie i lekkie /dla powiększenia łaski/

• do ważnego przyjęcia absolucji generalnej /kan. 962/

• odpowiednia dyspozycja - przygotowanie jak do spowiedzi indywidualnej /żal za grzechy, postanowienie poprawy i zadośćuczynienia/

• postanowienie, że we właściwym czasie tzn. jak najszybciej, przy pierwszej sposobności, wyzna swe grzechy na spowiedzi indywidualnej - bez tego absolucja jest nieważna

• można przyjąć ponownie absolucję generalną, pod warunkiem odbycia spowiedzi indywidualnej, chyba że istnieje słuszna przyczyna, z powodu której nie można odbyć spowiedzi. Istnieje wówczas obowiązek wyznania grzechów przynajmniej raz w roku /kan. 989/, który może jednak ulec zawieszeniu, jeśli zachodzi moralna niemożliwość jego wypełnienia - należy przystąpić do spowiedzi gdy ta przyczyna ustanie

• wiernych należy przygotować do korzystania z absolucji generalnej, pouczając ich o obowiązku odbycia spowiedzi indywidualnej jak najszybciej /quam primum/

• w Polsce Konferencja Ep. orzekła, że nie ma potrzeby korzystać z absolucji generalnej, gdyż dla każdego chętnego istnieje możliwość spowiedzi indywidualnej. Kapłan może udzielić ogólnego rozgrzeszenia po ogólnej spowiedzi tylko wtedy gdy indywidualna spowiedź jest niemożliwa:

• w niebezpieczeństwie śmierci

• penitentom innej narodowości, z którymi nie można się porozumieć z powodu nieznajomości języka

3. Miejsce spowiedzi

• CIC - kan. 910 - zawierał zakaz spowiadania kobiet poza konfesjonałem, chyba że:

• była chora

• oznaczałoby to, że pozostanie dłuższy czas bez spowiedzi

• mężczyźni mogli być spowiadani także prywatnie

• kan. 964 - miejscem właściwym do przyjmowania spowiedzi jest kościół lub kaplica - jest to bowiem sakrament, czynność liturgiczna, a więc związana z kultem publicznym i należy ją sprawować ze czcią jej należną

• powinien być także konfesjonał, ustawiony w widocznym i łatwo dostępnym miejscu, zaopatrzony w kartę

• spowiedzi nie należy przyjmować poza konfesjonałem, chyba że istnieje uzasadniona przyczyna, a więc rozumna przyczyna a nie koniecznie poważna. Taką przyczyną może być sama prośba penitenta. By spowiedź odbyła się poza kościołem lub kaplicą, które są właściwym miejscem sakramentu pokuty musi istnieć poważna nie tylko słuszna przyczyna

• Komisja Interpretacji Kodeksu - orzeczenie z lipca 1988r. - gdy penitent prosi o spowiedź poza konfesjonałem bez słusznej przyczyny, kapłan może odmówić

• ordynariusz może zezwolić na spowiadanie także w tych miejscach, gdzie pozwala odprawiać Mszę św. W koniecznych przypadkach może spowiadać w każdym miejscu

• Kongregacja Sakramentów 25.11.1989r. - orzekła, że niedopuszczalna jest spowiedź przez telefon, gdyż sakrament ten wymaga fizycznej obecności w jednym miejscu szafarza i penitenta. W ekstremalnych warunkach może być dopuszczona np. w bezpośrednim niebezpieczeństwie śmierci /articulus mortis/. Część szczególnie moralistów jest jednak zdania, że nie należy udzielać rozgrzeszenia, a jedynie pomóc wzbudzić żal doskonały

4. Czas sprawowania spowiedzi

• może się odbywać w każdym dniu i o każdej porze

• jest zachęta, by czynić to poza Mszą św. w ustalonych godzinach /Eucharisticum mysterium 39/

• każdy kościół zwłaszcza parafialny winien mieć wyraźny plan godzin spowiedzi, by wierni mogli swobodnie z niej korzystać ilekroć mają taką potrzebę

• kan. 989 - obowiązek spowiedzi wielkanocnej

Szafarz sakramentu Pokuty

1. Kapłan jako szafarz sakramentu

• w pierwszych wiekach grzechy wyznawano przed apostołami i ich uczniami

• z biegiem czasu biskupi stali się głównymi szafarzami sakramentu pokuty

• od VI w. w Anglii i w Irlandii a od VII w. też w Europie przyjmuje się zwyczaj spowiedzi przed kapłanami

• S. Trydencki - potwierdził iż ważnie odpuszczają grzechy tylko kapłani wyświęceni, nawet jeśli nie są w stanie łaski uświęcającej

• kan. 965 - szafarzem sakramentu pokuty jest kapłan a więc ten, kto posiada święcenia prezbiteratu

• kapłan wykonuje tę posługę w łączności z biskupem, uczestnicząc w jego władzy i urzędzie

2. Upoważnienie do spowiadania - facultas

• choć udzielanie rozgrzeszenia sakramentalnego jest wykonywaniem władzy święceń, to jednak same święcenia nie wystarczą do ważnego sprawowania tego sakramentu

• od S. Trydenckiego - Kościół uważa, że konieczna jest jeszcze tzw. władza jurysdykcyjna /zwyczajna lub delegowana/ - odnośnie penitenta

• KPK - potwierdził ten wymóg posiadania specjalnej władzy nazywając ją facultas - upoważnienie, uprawnienie, władza. Nie jest zwana władzą jurysdykcyjną, bo ta oznacza władzę rządzenia w Kościele. Tymczasem rozgrzeszanie penitentów nie ma nic wspólnego z władzą rządzenia, a jest aktem władzy odnoszącej się do sumienia

• to facultas - upoważnienie jest konieczne do ważnego spowiadania i rozgrzeszania i może być dwojakie:

• habitualne - tzn. złączone z jakimś urzędem lub udzielone przez ordynariusza na stałe i nie ograniczone tylko do jakiś przypadków, lub udzielone na jakiś określony czas z założeniem, że będzie systematycznie przedłużane, jeśli nie będzie przeciwwskazań - daje możliwość spowiadania w całym Kościele

• ad actum - dorywczo i przejściowo, tylko do pewnych przypadków - nie daje możliwości rozgrzeszania poza wyznaczonymi przypadkami

• habitualne upoważnienie kapłan uzyskuje:

• na mocy pełnionego przez siebie urzędu

• przez akt udzielenia jej ze strony kompetentnej władzy

• na mocy samego prawa

• zakres upoważnienia do spowiadania

W całym Kościele takie upoważnienie mają:

• papież

• kardynałowie na mocy swego prawa

• biskupi - korzystają z niego godnie wszędzie tam, gdzie nie sprzeciwia się temu biskup diecezjalny

• ci, którzy mają upoważnienie habitualne bądź na mocy swego urzędu, bądź z racji udzielenia go przez swego ordynariusza /miejsca inkardynacji lub zamieszkania/, mogą spowiadać wszędzie, chyba że sprzeciwia się temu ordynariusz miejsca /kan. 976-2/

• upoważnienie z racji urzędu

Na mocy urzędu habitualne upoważnienie do spowiadania na podległym im terytorium posiadają:

• ordynariusz miejsca - tj.:

• biskup rzymski

• biskup diecezjalny

• zrównani z biskupem diecezjalnym - prałat i opat terytorialny, wikariusz i prefekt apostolski, administrator apostolski

• wikariusz generalny i biskupi

• kanonik penitencjarz kościoła katedralnego lub kolegiackiego, jeśli jest tam ustanowiony

• proboszcz /nawet parafii tymczasowej/ oraz ci, którzy go zastępują:

• administrator parafii

• kapłan kierujący parafią wakująca

• kapłan zastępujący proboszcza nieobecnego lub chorego

• przełożeni instytutów kleryckich na prawie papieskim mają upoważnienie do spowiadania swoich podwładnych oraz innych osób przebywających dniem i nocą w domu ich instytutu /kan. 967-3/. Zasadą jest jednak, że przełożeni nie powinni spowiadać swych podwładnych, chyba że ci o to poproszą /630-4/

• upoważnienie udzielone przez kompetentną władzę

• kompetentnym do udzielenia upoważnienia do spowiadania wszystkich wiernych jest ordynariusz miejsca

• może on tego upoważnienia udzielić jakiemukolwiek prezbiterowi, przy czym członkowie zakonu winni korzystać z takiego upoważnienia tylko za zgodą przełożonego

• upoważnienie habitualne ma być udzielone na piśmie /kan. 973/

• ograniczenie terytorialne upoważnienia dotyczy tych kapłanów, którzy otrzymali je od ordynariusza miejsca, gdzie nie są inkardynowani i nie mają stałego zamieszkania, a także ci, którzy ni mają pozwolenia habitualnego /mają tylko do określonych przypadków/

• przełożony instytutu zakonnego może upoważnić innego kapłana do spowiadania jego podwładnych i osób przebywających dniem i nocą w domu instytutu. Z tego upoważnienia może on korzystać w stosunku do wszystkich członków danego instytutu

• upoważnienie winno być udzielone po zbadaniu zdolności prezbitera do pełnienia takiej posługi. Najczęściej odbywa się to w formie egzaminu przy końcu studiów seminaryjnych. Najczęściej takie upoważnienie jest udzielane bezpośrednio po święceniach i co pewien czas przedłużane /kan. 972/

• upoważnienie z mocy samego prawa

• w pewnych wypadkach nawet kapłan nie posiadający upoważnienia może ważnie rozgrzeszać. Dotyczy to osób znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci. Nawet bez upoważnienia prezbiter rozgrzesza je zdejmuje z nich cenzury kościelne w sposób ważny i godziwy, nawet jeśli jest obecny kapłan z upoważnieniem. Podobnie ma się z absolucją generalną.

• gdyby jednak osoba rozgrzeszona przez takiego kapłana bez upoważnienia wyzdrowiała, musi w ciągu miesiąca zwrócić się do kompetentnego przełożonego lub kapłana posiadającego upoważnienie i zastosować się do jego zaleceń. Gdy tego nie uczyni popada na powrót w kary, z których została w niebezpieczeństwie śmierci zwolniona /kan. 1357-3/

3. Uzupełnienie władzy spowiadania

• kan. 144 i - Eccelsia suplet - W razie błędu powszechnego /faktycznie lub prawnie/ lub wątpliwości pozytywnej /faktycznie lub prawnie/ - Kościół uzupełnia upoważnienie do sprawowania sakramentów: bierzmowania, spowiedzi, asystowania przy małżeństwie

• błąd powszechny - jeśli obejmuje on całą społeczność /znaczna liczba zainteresowanych/

• błąd powszechny faktycznie - jeśli znaczna liczba wiernych jest błędnie przekonana o posiadaniu władzy przez daną osobę

• błąd powszechny prawnie - gdy znaczna liczba osób jest błędnie przekonana o czyjejś władzy i prosi o akt jurysdykcyjny /np. fałszywy ksiądz w konfesjonale/

• wątpliwość /niepewność/ pozytywna - jeśli za posiadaniem władzy przemawiają jakieś poważne racje, rodzące przekonanie, iż władza obiektywnie przysługuje - następuje uzupełnienie warunkowe władzy

• wątpliwość negatywna - jeśli istnieją pewne racje za tym, że osoba nie posiada władzy - nie uzupełnia się władzy

• wątpliwość prawna - jeśli zrodziła się ze względu na prawo /czy dana norma nadal obowiązuje/

• wątpliwość faktyczna - jej podstawą jest zaistniały fakt /czy przestępstwo zostało rzeczywiście popełnione/

• wątpliwość prawdopodobna rodzi się wówczas, gdy więcej jest racji za ważnością władzy

Warunki godziwego korzystania z uzupełnienia uprawnienia do spowiadania

• przy błędzie powszechnym

• penitent ma konieczność wyspowiadania się

• istnieje obawa zgorszenia wiernych gdy szafarz odmówi spowiedzi

• obawa, że penitent odesłany od konfesjonału przez dłuższy czas się nie wyspowiada

• wikariusz może spowiadać, jeśli przypomniał sobie o upływie terminu uprawnienia, a musi pomóc proboszczowi w spowiadaniu

• spowiednik winien dokończy spowiedzi, jeśli w trakcie wyznania grzechów przypomniał sobie o upływie ważności upoważnienia

• przy wątpliwości prawdopodobnej i pozytywnej

• jeśli spowiednik wątpi, czy ma ważne upoważnienie do spowiadania i nie może tej wątpliwości przezwyciężyć, czy też nie może poprosić ordynariusza o udzielenie mu uprawnienia - wówczas może spowiadać,bo dokonuje się uzupełnienie władzy facultas

4. Utrata upoważnienia do spowiadania

Traci się je przez:

• odwołanie - może tego dokonać ordynariusz miejsca lub właściwy przełożony zakonny, przy czym upoważnienia habitualnego nie powinien odwoływać bez poważnej przyczyny /kan. 974-1/.

• gdy upoważnienie odwołuje ordynariusz miejsca inkardynacji lub zamieszania kapłana - tym samym traci on to upoważnienie wszędzie /kan. 974-2/.

• jeśli odwołuje to upoważnienie inny ordynariusz - kapłan traci to upoważnienie tylko na terytorium tego ordynariusza, przy czym wówczas odwołujący upoważnienie winien powiadomić ordynariusza danego kapłana o tym fakcie.

• gdy uprawnienie jest odwołane przez wyższego przełożonego zakonnego - prezbiter traci je wszędzie w odniesieniu do członków tego zakonu

• gdy jest odwołane przez innego kompetentnego przełożonego - traci je wobec podwładnych tego przełożonego

• ustanie - może dotyczyć kilku sytuacji

• upoważnienie posiadane z racji urzędu ustaje z chwilą utraty tego urzędu

• udzielone przez ordynariusza miejsca inkardynacji lub stałego zamieszkania kapłana - ustaje z chwilą utraty stałego zamieszkania na danym terenie lub z chwilą ekskardynacji /kan.975/

• ograniczenie upoważnienia

• powoduje grzech przeciw VI przykazaniu popełniony przez kapłana. Nie może on wówczas posiadając nawet upoważnienie habitualne rozgrzeszyć ważnie wspólnika grzechu /chyba, że w niebezpieczeństwie śmierci/. Gdyby próbował zaciąga ekskomunikę latae sententiae zarezerwowaną St. Ap.

• pewne ograniczenie kapłan nawet upoważniony ma również wobec osoby, która oskarżyła niesłusznie kapłana o solicytację. Nie można udzielić jej rozgrzeszenia dopóki nie naprawi wyrządzonej krzywdy

• wygaśnięcie - jeśli upoważnienie było wydane na jakiś czas, po upływie tego czasu kapłan rozgrzesza nieważnie

5. Wykonywanie posługi spowiednika

• obowiązek spowiadania

• każdy kapłan, któremu zlecono zadanie duszpasterskie ma obowiązek zadbać, by wierni chcący się z uzasadnionych powodów wyspowiadać, mieli taką możliwość

• obowiązek ten dotyczy przede wszystkim proboszczów i wikariuszy parafialnych, kapelanów, rektorów kościołów

• w nagłej potrzebie każdy upoważniony do spowiadania ma obowiązek wyspowiadać wiernych /kan.986-2/

• rola spowiednika

• kan. 978 - każdy spowiednik ma być sędziom i lekarzem dla penitenta - z poszanowaniem godności osoby ludzkiej i pełnym szacunkiem. Nie dopuszczać żadnej formy absolutyzmu czy egoizmu. Ma polegać na duchowym prowadzeniu, ale nie uciskaniu czy rygorze. Ma on być:

• szafarzem Bożej sprawiedliwości i miłosierdzia

• przyczyniać się do chwały Bożej i zbawienia dusz

• winien stosować się do nauki Kościoła i przestrzegać wydanych norm,

• konieczny jest więc stały rozwój duchowy i intelektualny

• kan. 979 - ma być dyskretny i roztropny szczególnie w stawianiu pytań

• maja być one dostosowane do wieku i sytuacji penitenta

• nie wolno stawiać pytań o nazwisko wspólnika grzechu

• rozgrzeszenie sakramentalne

• kan. 980 - jeśli spowiednik nie ma wątpliwości co do intencji penitenta, a ten prosi o rozgrzeszenie - nie można go odmówić ani odłożyć

• ocena intencji, żalu za grzechy i postanowienia poprawy może być trudna, ale zawsze należy interpretować na korzyść penitenta, chyba że spowiedź jest zbyt ogólnikowa i penitent nie chce odpowiadać na pytania spowiednika

w zwykłych warunkach

• niemożliwość - rozgrzeszenia penitentowi w zwykłych warunkach - gdy wyznaje grzechy będące równocześnie przestępstwami obłożonymi karami zarezerwowanymi lub zastrzeżonymi St. Ap.

• użycie siły wobec papieża

• znieważenie konsekrowanych postaci eucharystycznych

• rozgrzeszenie wspólnika grzechu przeciw VI przykazaniu

• naruszenie wprost przez spowiednika tajemnicy spowiedzi

• nagrywanie, podsłuchiwanie, publikowanie prawdziwych lub zmyślonych wyznań grzechów na spowiedzi

• udzielenie lub przyjęcie sakry biskupiej bez upoważnienia St. Ap.

• nie może też rozgrzeszyć z cenzur nie zastrzeżonych St. Ap., od których zwalniać może:

• ordynariusz miejsca

• kanonik penitencjariusz

• inni kapłani, jeśli otrzymali takie uprawnienie od St. Ap. lub ordynariusza

• odłożenie rozgrzeszenia może nastąpić ze względu na:

• na ważność sakramentu - gdy udzielenie doprowadzi do zniesławienia sakramentu

• na dobro penitenta - gdy spowiednik uzna to za słuszne a penitent się na to zgodzi. Można też odmówić ty, którzy znajdują się w bliskiej okazji do grzechu, lub nie starają się zmienić sytuacji grzechu - odmowa może działć terapeutycznie i skłonić ich do żalu i skruchy

• odmowa rozgrzeszenia - gdy penitent nie jest w ogóle zdatny do przyjęcia tego sakramentu

• nieochrzczony

• w karze interdyktu lub ekskomuniki

• żyjący w związkach niesakramentalnych

• należący do partii lub stowarzyszeń antykościelnych - komuniści i masoni

• nieznający podstawowych prawd wiary

• recydywiści nie wykazujących skruchy, a przystępujący do spowiedzi ze względu na zew. okoliczności np. chrzest dziecka

• żyjący w stałym gniewie lub nienawiści i nie chcący się tego wyzbyć

Odmowa musi być tak dokonana by nie zniechęcić penitenta raz na zawsze do spowiedzi, ale dać mu zrozumieć przyczyny odmowy i wskazać, że Bóg jest w stanie odpuścić mu grzechy, gdy będzie we właściwej dyspozycji. Odmowa rozgrzeszenia przez jednego spowiednika nie zobowiązuje innego spowiednika. Musi wówczas zaznaczyć iż nie otrzymał rozgrzeszenia i ponownie wyznać swe grzechy. Konferencja Ep. w instrukcji z 1982r. zaleca nawet przy odmowie rozgrzeszenia udzielić penitentowi błogosławieństwa.

• należy stosować pełna formułę rozgrzeszenia, chyba że istnieje niebezpieczeństwo śmierci wówczas formę skróconą „ja odpuszczam tobie grzechy w imię Ojca ...”

w naglącej potrzebie

• odmiennie niż w CIC - nagląca potrzeba wg KPK nie daje spowiednikowi podstaw do zwolnienia z cenzur kościelnych, zarezerwowanych kompetentnej władzy

• dopuszczone jest jednak zwolnienie penitenta w zakresie wewnętrznym sakramentalnym z cenzur ekskomuniki i interdyktu, wiążących mocą samego prawa, ale jeszcze nie deklarowanych, jeśli penitentowi trudno jest pozostawać w grzechu ciężkim przez czas konieczny do tego, aby zaradził temu kompetentny przełożony

• przy czym kapłan musi zobowiązać penitenta, by w 30 dni odniósł się z tym do kompetentnego przełożonego

• do kompetentnego przełożonego może odnieść się sam spowiednik nie ujawniając nazwiska penitenta i uzyskać stosowne zwolnienie z kar

w niebezpieczeństwie śmierci

• jakikolwiek kapłan /nawet bez upoważnienia/ może ważnie rozgrzeszać i uwalniać od wszelkich grzechów i od wszelkich cenzur tak latae jak i ferendae sententiae, zastrzeżonych i niezastrzeżonych. Istnieje jednak obowiązek nałożenia pokuty i zobowiązania do wynagrodzenia szkód /jeśli jest to możliwe/. Jeśli natomiast kary były wymierzone lub deklarowane, lub kapłan nie miał upoważnienia do spowiadania, a penitent wyzdrowiał - to musi się zwrócić w ciągu 30 dni do właściwego spowiednika lub przełożonego po odpowiednie zalecenia.

• nałożenie zadośćuczynienia

• należy do integralnych elementów sakramentu pokuty

• ma mieć charakter zbawienny - tzn. ma na celu nie tylko przebłaganie za popełnione grzechy, ale też pomóc do lepszego życia. Ma być nie tylko karą ale i lekarstwem.

• ma być też zadośćuczynieniem sprawiedliwości - wynagrodzeniem wyrządzonych krzywd i szkód

• nałożenie tego zadośćuczynienia jest obowiązkiem spowiednika i ma być dostosowane do ciężkości i liczby grzechów oraz sytuacji penitenta i mieć na uwadze jego dobro

• penitent ma to zobowiązanie wypełnić osobiście /kan. 981/

• właściwą pokutą jest modlitwa, a także uczynki miłosierdzia względem bliźniego

• w Reconcilatio et Paenitentia nr 31 - o zadośćuczynieniu

• nie jest to zapłata za grzech i otrzymane rozgrzeszenie, bo nic nie może wyrównać ceny Męki Chrystusa

• jest to wyraz osobistego zaangażowania się wiernego w rozpoczęcie nowego życia

• nie powinno sprowadzać się do samych modlitw lecz objąć akty czci Boga, uczynki miłości i wynagrodzenia

• ma zawierać przekonanie, iż w człowieku tkwi jeszcze zło grzechu z którym trzeba podjąć walkę przez umartwienie i pokutę

6.Tajemnica spowiedzi

• IV w. pierwsze wiadomości o konieczności zachowania tajemnicy spowiedzi

• Leon Wielki Vw. - pierwszy dekret o tajemnicy spowiedzi

• Synod w Kartaginie w 419 r. - także sprawa zachowania tajemnicy spowiedzi

• od VII w. ustalono kary kościelne za naruszenie tajemnicy spowiedzi - z urzędu, dożywotnie wygnanie. Nie można było zdradzać tajemnicy spowiedzi nawet celem zapobieżenia nieszczęścia lub utraty dobra przez wiernego

• normy powyższe znalazły się w Dekrecie Gracjana

• S. Lateraneński IV - ogłosił iż kapłan jest zobowiązany do tajemnicy spowiedzi, bo jest szafarzem sakramentu, Nie może w żaden sposób ani w czymkolwiek /słowem lub znakiem/ wyjawić grzechów penitenta. Zakaz ten obejmował bezpośrednia i pośrednią zdradę tajemnicy spowiedzi. Karą mogło być - złożenie z urzędu, wygnanie, zamknięcie w klasztorze o surowej regule

• CIC - zachowanie tajemnicy spowiedzi wypływa z 3 źródeł:

• prawa naturalnego - na zasadzie sekretu powierzonego spowiednikowi, a więc oparte na sprawiedliwości

• prawa Bożego - bo jest to część sakramentu, a Chrystus ustanawiają go nie chciał szkodzić dobremu imieniu penitenta

• prawa kościelnego - który wydał specjalne normy określające tajemnicę spowiedzi jako nienaruszalną tak przez szafarza, tłumacza jak i osoby postronne, które się o grzechach penitenta dowiedziały przy okazji spowiedzi. Penitent zaś nie jest związany tajemnicą spowiedzi

• CIC - za naruszenie tajemnicy spowiedzi groził karą:

• za umyślne i bezpośrednie - ekskomunika zarezerwowana St. Ap., pozbawienie godności lub beneficjów

• za pośrednie - suspensa od odprawiania Mszy św. i spowiadania

• KPK - 983 - tajemnica spowiedzi jest nienaruszalna i nie wolno jej zdradzić w jakikolwiek sposób

• nawet jeśli nie udzielono rozgrzeszenia

• nawet dla ratowania życia czy swego czy penitenta, czy osób postronnych

• obowiązek trwa nawet po śmierci penitenta

• do zachowania tajemnicy zobowiązany jest także tłumacz i wszelkie inne osoby, które zdobyły wiedzę ze spowiedzi w jakikolwiek sposób

• penitent nie jest zobowiązany do zachowania tajemnicy

Przedmiot tajemnicy spowiedzi

• to o czym kapłan się dowiedział w trakcie spowiedzi - nie tylko grzechy, ale okoliczności czy też inne sytuacje

• to co sam przekazał penitentowi - pokuta, pouczenie, rady

• udzielenie rozgrzeszenia lub odmowa - stąd zalecenie Konferencji Ep. żeby udzielić penitentowi choćby błogosławieństwa

• dyskutowane jest czy ujawnienie samego faktu spowiedzi jest naruszeniem tajemnicy spowiedzi

Sposoby naruszenia

• bezpośrednie - gdy przekazana w jakikolwiek sposób przez spowiednika informacja wskazuje na konkretną osobę i treść sakramentalnego wyznania. Osoba trzecia wcale nie musi wiedzieć, że informacje te pochodzą ze spowiedzi. Nie jest zdradą jeśli mówi się o rzeczach, które spowiednik zna z innego źródła i ze spowiedzi jednocześnie

• pośrednie - przez pewne znaki lub słowa daje możliwość zidentyfikowania penitenta i jego grzechów, ale nie musi to nastąpić. Zdrada może też nastąpić przez np. zaniechanie wydania dobrej opinii o kimś, kto był penitentem

Za przestępstwo uważa się:

• zdradę spowiedzi dokonaną bezpośrednio - w sposób obiektywny i subiektywny narusza się prawo o zachowaniu tajemnicy, działając w sposób świadomy i dobrowolny

• za zdradę bezpośrednią - ekskomunika latae sententiae zarezerwowana St. Ap. /kan. 1388/

• przypadkowi słuchacze dopuszczający się zdrady tajemnicy - mają być ukarani sprawiedliwą karą, nie wyłączając ekskomuniki

Dekret Kongregacji Nauki Wiary z 23.09.1988r. - o ochronie tajemnicy spowiedzi św.

• zakazuje przechwytywania osobiście lub przez kogoś innego treści wyznania penitenta lub treści nauki kapłana

• takich rzeczywistych, czy pozorowanych spowiedzi - stawiania pytań, udzielania rad, zadawania pokuty - zabrania się publikować w środkach masowego przekazu

• kto dopuszcza się choćby jednej z tych czynności podlega ekskomunice latae sententiae. Dotyczy to także penitenta i nawet jeśli spowiedź była pozorowana. Chodzi tu bowiem o:

• ochronę tajemnicy i świętości spowiedzi - aby penitent nie zniechęcił się do spowiedzi i nie utracił łask z niej płynących

• bronę prawa szafarza - by jej nie ośmieszać

• bronić praw penitenta - chronić jego tajemnic

7.Zakaz korzystania z wiadomości zdobytych na spowiedzi

• do XIV w. teologowie uczyli, że można skorzystać z wiedzy osiągniętej na spowiedzi, jeśli ma to na uwadze dobry cel i wyklucza ujawnienie tajemnicy spowiedzi

• kan. 984 - spowiednik nie może wykorzystywać informacji zdobytych na spowiedzi ani do własnych ani na użytek innych osób. Nie można bowiem w niczym szkodzić penitentowi. Nie ma tu odpowiedzialności karnej, ale jest moralna. Dyskutowane jest czy zakaz korzystania z wiadomości zdobytych na spowiedzi jest bezwzględny, czy też obowiązuje tylko w przypadku, gdyby miało to wywołać szkodę czy uciążliwość penitenta

• każdy kto posiada władzę w jakiejś instytucji nie może w zewnętrznym zarządzie korzystać z wiadomości o grzechach zdobytych na spowiedzi /np. o nieposłuszeństwie podwładnych/

• przełożeni seminariów, zakonów, nowicjatów nie powinni spowiadać swoich podwładnych, chyba że podwładni sami o to proszą

Spowiednik nie może więc:

• być świadkiem w sądzie kościelnym - gdyby w czasie zeznań przekazał treści, które zna ze spowiedzi to powoduje nieważność akt

• w sądach cywilnych - może odmówić zeznań powołując się na tajemnicę zawodową

Penitent

1. Akty penitenta

• z sakramentu może korzystać tylko ochrzczony

• musi być właściwie usposobiony. To właściwe usposobienie obejmuje następujące akty:

• rachunek sumienia - przypomnienie sobie grzechów ciężkich od ostatniej ważnie odbytej spowiedzi. Jest to konfrontacja naszego życia z normami Ewangelii.

• żal za grzechy - ma o tyle znaczenie jeśli jest;

• prawdziwy, czyli wewnętrzny - tzn. wypływa z woli, a nie z uczuć

• powszechny - odnosi się do wszystkich grzechów ciężkich, jeszcze nieodpuszczonych na spowiedzi

• najwyższy co do oceny - taki, że penitent nie będzie chciał więcej popełnić tego grzechu

• musi istnieć przynajmniej w momencie spowiedzi i rozgrzeszenia

• motyw skłaniający penitenta do żalu musi się odnosić do Boga, a nie tylko do lęku przed karą

• mocne postanowienie poprawy - tzn. w chwili otrzymywania rozgrzeszenia penitent musi być tak usposobiony, ze odrzuca możliwość popełnienia grzechu w przyszłości . Ma ono być:

• mocne - zdecydowanie na walkę z grzechem nawet za cenę cierpienia lub utraty dobra doczesnego

• skuteczne - penitent chce wykorzystać wszystkie dostępne środki do walki z grzechem, np. odsunięcia okazji do grzechu

• powszechne - rozciągać się na wszystkie grzechy ciężkie

• wyznanie grzechów - ma być integralne czyli całościowe, kompletne. Kan. 988 - domaga się by penitent wyznał wszystkie grzechy ciężkie, określając je co do liczy i rodzaju, które popełnił po chrzcie św., a które nie zostały jeszcze w sakramencie spowiedzi odpuszczone. Zaleca się też wyznanie grzechów powszednich. Chyba, że zachodzi niemożność fizyczna lub moralna - wówczas materialna integralność spowiedzi nie jest wymagana

• zadośćuczynienie - jest integralną częścią spowiedzi i zarazem naprawienie szkód - jako dopełnienie prawdziwego nawrócenia i poprawy życia

2. Prawa penitenta

• skorzystać ze spowiedzi, gdy zachodzi taka konieczność

• wybrać sobie spowiednika wg własnego upodobania

• jeśli istnieje konieczność skorzystać z pomocy tłumacza

• jeśli jest właściwie usposobiony i dopełnił warunków spowiedzi - uzyskać rozgrzeszenie

ODPUSTY

1. Dokumenty

• Paweł VI - konstytucja apostolska Indulgentiarum doktrina z 01.01.1967r. - nauka o odpustach oraz nowe przepisy regulujące praktykę odpustów. Zmiany dotyczyły:

• nowa miara odpustu cząstkowego

• redukcja możliwości uzyskiwania odpustów zupełnych

• usunięto odpusty tzw. rzeczowe i miejscowe

• Penitencjaria Apostolska - Enchiridion indulgentiarum z 29.06.1968r. - był to wykaz odpustów, oraz zestaw modlitw, dzieł miłosierdzia i praktyk pobożnych za które można zyskać odpust. Umieszczono tez normy odnoszące się do opustów

• Jan Paweł II - bulla Incarnationis mysterium 29.11.1998r.- ogłaszająca Wielki Jubileusz i przypominająca o możliwości zyskania odpustu jubileuszowego codziennie przez czas trwania Jubileuszu

2. Pojęcie odpustu

• kan. 992 - odpust to darowanie wobec Boga kary doczesnej za grzechy odpuszczone już co do winy

• może je uzyskać wierny po wypełnieniu warunków określonych przez Kościół, który rozporządza skarbcem zadośćuczynień Chrystusa i świętych

• kara doczesna to nie grzechowe sankcje nakładane przez Boga na człowieka, ani tym bardziej zemsta Boga, ile raczej doskwierające człowiekowi następstwa grzechów przez niego popełnionych. Te konsekwencje człowiek ponosi bądź na ziemi, bądź z czyśćcu. Można je jednak złagodzić przez podejmowanie dzieł zadośćuczynienie w postaci martwienia czy też dzieł miłosierdzia, lub właśnie przez zyskiwanie odpustów.

• wg Pawła VI - te tzw. kary doczesne mają na celu oczyszczenie duszy, ochronę porządku moralnego i przywrócenie chwały Bożej. Każdy grzech niszczy bowiem dobra w odniesieniu do grzesznik i do innych ludzi. Aby to naprawić nie wystarczy pojednać się z Bogiem, ale też przywrócić utracone dobra - a dokonuje się to przez własny wysiłek lub przez przyjęcie owych kar doczesnych

• skarbiec z którego Kościół czerpie łaski odpustu to: dzieło zbawcze Chrystusa oraz modlitwy i uczynki świętych

• kan. 994- odpusty uzyskane można ofiarować za siebie lub zmarłych na sposób wstawiennictwa, natomiast nie można przekazać odpustów osobom żyjącym

• odpust zupełny można zyskać tylko raz w ciągu dnia - chyba że osoba znajdzie się w niebezpieczeństwie śmierci wówczas może uzyskać odpust po raz drugi

• odpust cząstkowym można zyskiwać wiele razy w ciągu dnia

3. Rodzaje odpustów

Obecnie wyróżnia się tylko 2 rodzaje:

• zupełny - uwalnia od całości kar doczesnych

• cząstkowy - uwalnia w jakiejś części od tych kar

Nie używa się dzisiaj podziału odpustów na: rzeczowe, osobowe, miejscowe /jak to było w CIC/- chociaż odpusty mogą się łączyć z jakimś miejscem. Odpust bowiem zyskuje wierny przez osobiste zaangażowanie i określone czynności, a nie na podstawie tylko rzeczy, czy miejsc.

4. Władza udzielania odpustu

• należy ona do najwyższej władzy w Kościele - a więc do papieża i Penitencjari Apostolskiej, a sprawy dogmatyczne odnośnie odpustów do Kongregacji Nauki Wiary

• należy również do tych, którym takiej władzy papież udzieli lub przyznaje im to samo prawo

Na mocy samego prawa władzę udzielania odpustów mają wg Enchiridion indulgentiarum:

• biskupi diecezjalni i zrównani z nimi ordynariusze - mogą udzielać odpustu cząstkowego osobom im podległym wszędzie, a także na swoim terytorium wszystkim przebywającym. Ponadto mogą udzielać błogosławieństwa apostolskiego z odpustem zupełnym 3 raz w roku

• metropolici - w diecezjach do nich należących - tak jak biskupi diecezjalni

• patriarchowie i arcybiskupi więksi - odpustu cząstkowego w kościołach sobie podległych i wobec swych wiernych wszędzie

• kardynałowie - odpustu cząstkowego w miejscach i instytucjach sobie podległych a w innych miejscach każdorazowo osobom tam obecnym

Żadna inna władza nie może udzielać innym uprawnienia do stanowienia odpustów, jeśli to nie zostało wyraźnie przez St. Ap. wskazane

5. Uzyskiwanie odpustów

• ogólne zasady wg Enchiridion indulgentiarum

• odpust przywiązany do święta jest przenoszony na dzień na który przenosi się dane święto lub jego zew. obchody

• jeśli do uzyskania odpustu konieczne jest nawiedzenie kościoła lub kaplicy to można to uczynić od południa dnia poprzedzającego do północy dnia właściwego

• wierny posługujący się pobożnie przedmiotami poświęconymi /różaniec, krzyżyk, medalik, modlitewnik/ zyskuje odpust cząstkowy. gdyby były to przedmioty poświęcone przez papieża lub biskupa, to wierny może zyskać odpust zupełny w uroczystość św. Piotra i Pawła, po odmówieniu wyznania wiary

• jeśli odpust wiąże się z nawiedzaniem miejsc świętych, to należy w nich odmówić dodatkowo Ojcze nasz i Credo

• 2 listopada można we wszystkich kościołach i kaplicach zyskać odpust zupełny za zmarłych

• w kościołach katedralnych i parafialnych można ponadto zyskać odpust zupełny 2 razy w roku - w dzień święta patrona i 2 sierpnia w święto Porcjunkuli

• ogólne formy udzielania odpustów cząstkowych - Penitencjaria Apostolska ustaliła następujące formy

• odpust cząstkowy jest udzielany tym wiernym, którzy w wykonywaniu swych obowiązków i znoszeniu przeciwności swe myśli kierują do Boga z pokorna ufnością

• odpust cząstkowy jest udzielany tym wiernym, którzy siebie lub swe dobra ofiarują biednym lub potrzebującym

• odpust cząstkowy jest udzielany tym, którzy w duchu pokuty powstrzymują się od rzeczy godziwych i miłych

6. Warunki do uzyskania odpustu

Zdolnym do uzyskania odpustu jest:

• ochrzczony

• nie jest w karach kościelnych

• jest w stanie łaski uświęcającej, przynajmniej pod koniec wymaganych czynności

Warunki do tego, aby otrzymać odpust zupełny

• właściwa intencja

• wypełnienie dzieł, do których dołączona jest łaska odpustu - wg wykazu Enchiridion indulgentiarum

• dopełnienie ogólnych warunków zyskania odpustu

• spowiedź sakramentalna

• Komunia św.

• modlitwa w intencjach Ojca św.

• wykluczenie wszelkiego przywiązania do grzechu nawet powszedniego

• Jeśli któryś z powyższych warunków nie zostanie spełniony można zyskać tylko odpust cząstkowy

• Jedna spowiedź może wystarczy do uzyskania wielu odpustów, ale Komunia św. i modlitwa w intencjach Ojca św. muszą być każdorazowo dopełnione

• wierni w niebezpieczeństwie śmierci, nie mający możliwości uzyskania od kapłana sakramentów i odpustu zupełnego na godzinę śmierci - uzyskują z woli Kościoła odpust zupełny jeśli są należycie dysponowani i za życia habitualnie /na sposób stały/ odmawiali jakiekolwiek modlitwy

• spowiednicy mogą zmienić warunki zyskania odpustu zupełnego osobom, które nie mogą ich wypełnić z powodu istnienia przeszkody prawnej

• ordynariusze mogą zezwolić na uzyskanie odpustu nawet bez spowiedzi i Komunii św. jeśli istnieje trudność w wyspowiadaniu się - wystarczy że wzbudza akt żalu doskonałego oraz postanowienie przystąpienia do sakramentów gdy będzie to możliwe

SAKRAMENT NAMASZCZENIA CHORYCH

1. Dokumenty

• Paweł VI - konstytucja apostolska - Sacram unctionem infirmorum z 30.11.1972r. - ukazuje historię tego sakramentu i jego biblijne podstawy

• Ordo unctionis infirmorum - z 1973r.

• List apostolski Jana Pawła II do chorych - Salvifici doloris - z 1.02.1984r.

2. Pojecie

• List św. Jakuba 5, 13-14 - mowa o namaszczeniu chorych przez kapłana, które to namaszczenie ma być pomocą w cierpieniu i sprowadza odpuszczenie grzechów.

• w pierwotnym Kościele istniała praktyka namaszczania chorych, ale nie każde z nich można traktować jako sakrament. Część z nich stanowiła, to co dzisiaj z a teologia scholastyczną nazywamy sakramentaliami

• do VIII - IX w. - istniała jeszcze możliwość udzielenia sobie samemu namaszczenia

• XII w. - spośród licznych namaszczeń stosowanych w celach leczniczych wyodrębniono sakrament namaszczenia

• S. Florencki w 1439 r. określa, że za sakrament należy uważać tylko to namaszczeni, którego udziela się choremu w niebezpieczeństwie śmierci

• S. Trydencki - wskazał, że niebezpieczeństwo śmierci stanowi ważny, ale nie jedyny warunek udzielenia sakramentu

• CIC - przyjął zawężone rozumienie normy trydenckiej i sakrament ten był nazywany „ostatnim namaszczeniem”.

• KL 73-75 - mówi o odnowie sakramentu namaszczenia chorych i wiąże go z niebezpieczeństwem śmierci, ale również z sytuacją, gdy wiernemu może grozić niebezpieczeństwo śmierci z powodu choroby lub starości - nie jest to więc sakrament umierających ale chorych. Z drugiej zaś strony KL - zastrzega, że sam fakt choroby lub starości nie daje uprawnienie do nadużywania tego sakramentu

• LG 11- powraca do biblijnego rozumienia sakramentu namaszczenia - przez namaszczenie chorych, Kościół poleca ich cierpiącemu Panu, aby ich podźwignął i zbawił. Zachęca też chorych, by łączyli się dobrowolnie z męką i śmiercią Chrystusa i w ten sposób przymnażali dóbr Kościołowi

• Ordo unctionis infirmorum - z 1973r. - sakrament ten udziela choremu łaski Ducha św. by

• przyczynić się do zdrowia całego człowieka

• napełnić go ufnością i zwalczyć lęk przed śmiercią

• udzielić sił do przezwyciężenia zła i pokus

• jeśli jest to konieczne udziela też odpuszczenia grzechów i staje się dopełnieniem Pokuty

• Odnowione obrzędy zwracają więc uwagę na 2 aspekty tego sakramentu:

• chrystologiczny - złączenie z męką i śmiercią Chrystusa, dla zbawienia świata

• eklezjalny - w sakramencie tym uczestniczy cały Kościół polecając chorego Chrystusowi

• trzeba pamiętać, że choroba nie stanowi wartości sama w sobie, ale sens jej nadaje wiara w Chrystusa i złączenie z Nim w cierpieniu. Chory przyjmujący namaszczenie jest podobny do wiernego podejmującego pokutę

3. Kanony wstępne

• kan. 998 - podaje elementy istotne sakramentu chorych /zamiana nazwy i treści/

• materią jest namaszczenie olejem z oliwek, należycie poświęconym, ciała chorego na czole i rękach

• formą - wypowiedzenie przypisanych słów: „Przez to święte namaszczenie niech Pan w swoim nieskończonym miłosierdziu wspomoże cię łaską Ducha św. Pan, który odpuszcza ci grzechy, niech cię wybawi i łaskawie podźwignie”

• ta nowa formuła podkreśla darowanie grzechów i duchowe wsparcie oraz pomoc w powrocie do zdrowia

4. Sprawowanie sakramentu

• kan. 999 - poświęcenie oleju do namaszczenia chorych

• przysługuje z prawa biskupowi diecezjalnemu - święci go w Wielki Czwartek

• tym, którzy są w prawie z nim zrównani

• w razie konieczności każdemu prezbiterowi, ale tylko w czasie sprawowania sakramentu

• kan. 1000 - należy zachować przepisy ksiąg liturgicznych - na czole i rękach wraz z wypowiedzeniem odpowiedniej formuły. A w nagłych przypadkach można namaścić inna część ciała i wymówić całą formułę

• namaszczenia szafarz ma dokonać własną ręką, chyba że jest poważna racja /np. względy higieniczno-epidemiologiczne/ wówczas może użyć jakiegoś narzędzia /np. takiego jakimi posługują się lekarze/

• kan. 1001 - do duszpasterzy i krewnych należy troska by chory otrzymał w odpowiednim czasie sakrament namaszczenia - to zachęta, by nie traktować go jak ostatniego namaszczenia. Ponadto kanon nie uzależnia udzielenia sakramentu od wyraźniej prośby chorego

• kan. 1002 - wspólne sprawowanie sakramentu namaszczenia chorych jest zalecane i ma się odbywać wg norm ustalonych przez biskupa diecezjalnego - np. dzień chorego w parafiach, połączony z Mszą św. za chorych i namaszczeniem. Prawzorem jest tu praktyka zaczerpnięta z Lourdes

• Ordo unctionis infirmorum w niebezpieczeństwie śmierci należy udzielić 3 sakramentów łącznie: pokuty, namaszczenia chorych i Wiatyku. Jeśli idzie o kolejność:

• należy najpierw dać możliwość wyspowiadania się

• udzielić namaszczenia chorych

• udzielić Wiatyku

• gdy istnieje bliski niebezpieczeństwo śmierci wówczas

• należy najpierw dać możliwość wyspowiadania się

• udzielić Wiatyku

• udzielić namaszczenia chorych

• gdyby chory nie mógł przyjąć Wiatyku należy poprzestać na spowiedzi i namaszczeniu chorych

• gdy istnieje potrzeba udzielenia bierzmowania nie może ono być bezpośrednio złączone z namaszczeniem, by nie zatrzeć wyraźnego charakteru obu sakramentów. W przypadku konieczności udziela się najpierw bierzmowania, a następnie namaszczenia chorych, ale bez nałożenia rąk.

5. Forma namaszczenia

• indywidualna - jednego chorego, najczęściej poza Mszą św.

• wspólnotowa - wielu chorych najczęściej podczas Mszy św. lub poza nią, ale z udziałem wiernych

5. Szafarz sakramentu

• kan. 1003 - jest nim kapłan i tylko kapłan, szczególnie ci, którzy mają zlecone zadania duszpasterskie - proboszczowie, kapelani, przełożeni instytutów zakonnych

• w przypadku konieczności może tego sakramentu udzielić inny kapłan nawet za domyślą zgoda uprawnionego

• toczy się dyskusja, czy to rozstrzygnięcie może w przyszłości zostać zmienione i czy uprawnienie tego Kościół nie powinien rozciągnąć na diakonów i wiernych świeckich, przynajmniej na tych, którzy są nadzwyczajnymi szafarzami Komunii św.

• od 1965r. St. Ap. upoważniła ordynariuszy, by ci mogli udzielać zezwoleń na noszenie przez kapłanów olejów świętych ze sobą, aby gdy zaistnieje potrzeba mogli udzielić namaszczenia potrzebującym. Obecnie nie jest wymagane niczyje zezwolenie, gdyż kanon 1003-3 - tym pozwoleniem obejmuje wszystkich kapłanów

6.Osoby, którym należy udzielić sakramentu

• kan. 1004 - ogólna norma komu można udzielić:

• wierny, a więc ochrzczonym

• mającym używanie rozumu a więc także dzieciom powyżej 7 r.ż.

• będącym w niebezpieczeństwie śmierci na skutek choroby lub starości

• dyskutowane jest co znaczy niebezpieczeństwo śmierci, które nie koniecznie musi oznaczać bezpośrednie zagrożenie życia chorego, ale może oznaczać tych, którzy :

• zaczęli się znajdować w niebezpieczeństwie śmierci /in periculo incipit versari/

• z powodu starości podupadli na siłach - nie jest więc wymagana jakaś ciężka choroba

• znajdujący się przed operacją chirurgiczną, jeśli jej przyczyną jest niebezpieczna choroba

• określenie konieczności udzielenia sakramentu należy i tak do szafarza

• namaszczenie można powtórzyć jeśli:

• chory po wyzdrowieniu zapadł na tę samą lub inną chorobę

• jeśli w czasie trwania choroby niebezpieczeństwo stało się poważniejsze

• kan. 1005 - udzielanie sakramentu przy wątpliwości:

• czy chory ma używanie rozumu - należy udzielić namaszczenia

• czy choroba jest poważna - wystarczy rozsądny osąd szafarza lub uzgodnienie z lekarzem

• czy jeszcze żyje - należy udzielić normalnie namaszczeni nie stosując namaszczenia warunkowego jak w CIC. Obecny KPK nakazuje udzielić namaszczenia bezwarunkowo. Sakrament ten bowiem nie wyciska charakteru /sfragis/ i może być powtarzany. Nie ma więc potrzeby warunkowego jego udzielania. Warunkowo można udzielić tylko wówczas, gdy istnieje wątpliwość czy przyjmujący namaszczenie jest ochrzczony

• kan. 1006 - do udzielenia sakramentu wymagane jest wyrażenie prośby przez chorego. Ciężka jednak choroba może utrudnić lub nawet uniemożliwić wyrażenie takiej zgody. wówczas należy przyjąć, że

• gdy nie ma możliwości sprawdzenia, czy chory posiada taką chęć wystarczy stwierdzenie intencji habitualnej np. chory w życiu jest osobą pobożną, akceptuje prawd wiary i pragnie czynić wszystko, co konieczne do zbawienia

7.Osoby, którym należy odmówić sakramentu

• kan. 1007 - nie wolno udzielać namaszczenia tym, którzy uporczywie trwają z uporem w jawnym grzechu ciężkim a więc nie wykazują żadnej oznaki skruchy czy żalu. Wylicza się tutaj tych, którzy:

• po rozwodzie cywilnym przy trwającym małżeństwie sakramentalnym założyli nowe związki cywilne

• żyjący ze sobą homoseksualiści, poligamiści, uprawiający kazirodztwo, sutenerstwo, prostytucję /FC 80 nn/

• żyjący w tzw. wolnych związkach lub związkach na próbę

• żyjący na kontrakcie cywilnym bez ślubu kościelnego pomimo braku przeszkód /FC 82/

• należący do organizacji antykościelnych np. masonerii /wypowiedź Kongregacja Nauki Wiary z 18.07.1974r./

• należący do partii komunistycznej /od 1949r./

• będących w karach kościelnych wymierzonych lub deklarowanych

• jawni odstępcy od wiary, głoszący publicznie naukę niezgodną z nauką Kościoła

• bracia odłączeni

• wszyscy, którzy sobie tego nie życzą

SARAMENT ŚWIĘCEŃ

1. Dokumenty

- Paweł IV - motu proprio Ministeria quaedam z 15.08.1972r.

2. Soborowa nauka o kapłaństwie

• Sobór LG 10 - rozróżnia 2 rodzaje kapłaństwa, które różnią się między sobą nie tylko stopniem ale i istotą. Są jednak sobie przyporządkowane, bo oba uczestniczą w jedynym kapłaństwie Chrystusa:

• powszechne - wspólne wszystkim wiernym, jego podstawą jest przyjęty chrzest

• urzędowe - hierarchiczne, nazywane też kapłaństwem posługi lub służebnym - podstawą są święcenia

• święcenia nie są pojmowane statycznie /podobieństwo do Chrystusa/, lecz dynamicznie jako posłanie w Duchu św., dające udział w posłudze Chrystusa - Nauczyciela, Kapłana, Pasterza i uzdalniające do służenia Kościołowi

• przekazywanie tego posłannictwa istnieje od czasów apostolskich i dokonuje się ono przez włożenie rąk i modlitwę /LG 21/. To posłannictwo realizuje się w trzech stopniach święceń - biskupstwie, prezbiteracie i diakonacie

• święcenia biskupie udzielają pełni kapłaństwa

• prezbiterat nie daje pełni kapłaństwa ale jest to udział w tej samej godności kapłańskiej. Maja być współpracownikami biskupów w celu wypełnienia powierzonego biskupom Chrystusowego posłannictwa

• diakonat - najniższy stopień święceń - nakłada się na nic ręce nie dla kapłaństwa lecz dla posługi, którą służą Ludowi Bożemu w łączności z prezbiterami i biskupami /LG 29/

3. Kanony wstępne - 1008-1009

• kan. 1008 - wskazana różnica między kapłaństwem powszechnym wszystkich wiernych, a kapłaństwem urzędowym. Podstawę tej różnicy stanowi sakrament kapłaństwa, który udziela przyjmującym go niezatartego charakteru i konsekruje ich /przeznacza do pełnienia na stałe pewnej misji w Kościele/

• w nauczaniu Kościoła nie ma co prawda mowy o tym, że diakonat wyciska niezatarte znamię, ale w KPK ów niezatarty charakter sakramentu odniesiono również do diakonów

• wraz ze święceniami, wierni otrzymują właściwe im zadania - nauczania, uświęcania i kierowania, które wykonują w osobie Chrystusa

• kan. 1009 - sakrament święceń - episkopat, prezbiterat, diakonat - są udziałem w tym samym kapłaństwie Chrystusa, ale szafarze w różnym stopniu w nim uczestniczą. Diakonat nie jest stopniem kapłaństwa urzędowego, ale ponieważ przez włożenie rąk otrzymują oni łaskę sakramentalną, należy uznać, że jest to pierwszy stopień sakramentu święceń a nie kapłaństwa. Diakonat różni się też co do istoty, gdyż nie jest udzielany dla kapłaństwa ale dla posługi. Natomiast episkopat i prezbiterat nie różnią się istotą, ale stopniem.

• S. Watykański przywrócił też diakonat jako właściwy i trwały stopień hierarchii.

• Paweł VI w motu proprio Sacrum diakonatus ordinem -z 18.06.1967r. przywrócił stały diakonat i określił funkcje diakona, pozostawiając jednak decyzję wprowadzenia Konferencji Ep.

• od XII w. istniały stopnie święceń niższych - ostiariat, lektorat, egzorcystat, akolitat, a jako stopnie święceń wyższych - subdiakonat, diakonat, prezbiterat i episkopat. Święcenia niższe poprzedzała tonsura, która też włączała do stanu duchownego i inkardynowała do diecezji

• Paweł VI - m.p. - Ministeria qaedam z 15.08.1972r. - zniósł święcenia niższe i subdiakonat w ich miejsce wprowadzając posługi - lektorat i akolitat, które przestały być też zarezerwowane jedynie tym, którzy idą do kapłaństwa - można je było powierzać też świeckim, ale tylko mężczyznom

• w Pontificalis Romani z 18.06.1968r. - Paweł VI określił też materię do święceń na poszczególnych stopniach

• do ważności święceń wymaga się nałożenia rąk i słowa modlitwy konsekracyjnej. Nałożenie winno nastąpić przed odmówieniem modlitwy konsekracyjnej

Udzielanie święceń

1. Czas i miejsce

• kan. 10101 - winno się ich udzielać podczas Mszy św. w niedziele i święta nakazane, ale dla racji duszpasterskich można je przenieść nawet na dni powszednie

• mają być udzielane w kościele katedralnym ale dla racji duszpasterskich można odprawić w innym miejscu

2. Szafarz święceń

• kan. 1012 - szafarzem święceń jest biskup konsekrowany - odnosi się to do wszystkich święceń. Te władzę otrzymuje się wraz ze święceniami biskupimi i to uprawnienie odróżnia biskupów od prezbiterów. Ważnie udziela święceń także biskup nie mający jedności z Kolegium Biskupów i z papieżem. Do godziwości zaś wymagane są specjalne upoważnienia

• święcenia biskupie

• pierwotnie należały one do metropolitów i biskupów prowincji kościelnych

• od średniowiecza świecenia biskupie zastrzeżono papieżowi i tylko on mógł udzielić upoważnienia do święceń

• kan. 1013 - żaden biskup nie może konsekrować kogokolwiek na biskupa, jeśli nie upewni się wpierw o papieskim upoważnieniu i zleceniu /mandatum/. Każdy kto naruszył by to prawo i dokonał święceń biskupich podlega ekskomunice latae sententiae - zarezerwowanej St. Ap. Takiej samej karze podlega ten, kto bez papieskiego zezwolenia przyjmuje sakrę biskupią /kan. 1382/

• takie święcenia biskupie bez papieskiego zlecenia są ważne ale niegodziwe, czyli niedozwolone i nie włączają do wspólnoty hierarchicznej Kościoła - do Kolegium Biskupów na czele którego stoi Biskup Rzymu i które jest podmiotem najwyższej władzy w Kościele

• tylko biskup prawnie wyświęcony otrzymuje misję kanoniczna do objęcia urzędu i pasterzowania wiernym /LG 24/

• zgodnie z tradycją konsekracja biskupia jest dokonywana przez kilku biskupów. KPK wymaga by biskup przewodniczący konsekracji dobrał sobie przynajmniej dwóch innych biskupów. Dotyczy to godziwości święceń, ale ważnie może konsekrować nowego biskupa tylko jeden biskup

• kan. 1014 - tylko za dyspensą St. Ap. konsekracji może dokonać godnie jeden biskup. Normalnie m. on sobie dobrać 2 innych biskupów, a wskazane jest, by wszyscy obecni biskupi wzięli udział w obrzędzie konsekracji

• święcenia prezbiteratu i diakonatu

• kan. 1015 - kandydatów do prezbiteratu lub diakonatu może wyświęcić bądź własny biskup, bądź inny biskup, który jednak otrzymał tzw. dymisorie /pisemna upoważnienie/ do dokonania tego aktu

• właściwe jest by biskup własny udzielił tych święceń podwładnym. W przypadku jednak osoby należącej do obrządku wschodniego, godziwie może ją wyświęcić tylko gdy otrzyma indult apostolski. Nawet wyświęcenie kogoś z kościołów wschodnich przez biskupa katolickiego, nie przesądza o przynależności do kościoła łacińskiego

• kan. 1383 - jeśli biskup wyświęciłby obcego podwładnego bez ważnych dymisoriów - podlega karze zakazu udzielania święceń przez 1 rok. Sam wyświęcony podlega suspensie - nie może wykonywać godnie zadań wynikających z przyjętych święceń, a w pewnych wypadkach zadania te pełni nieważnie

• kan. 1015 - kto ma prawo do wystawienia dymisoriów do przyjęcia święceń, ten ma też prawo do udzielenia osobiście święceń /jeśli ma sakrę biskupią/

• kan. 1016 - biskupem własnym dla kandydata do:

• diakonatu jest bp diecezji, w której kandydat ma stale zamieszkanie lub której postanowił się poświecić

• prezbiteratu - biskup do diecezji którego został on inkardynowany przez diakonat

• kan. 1017 - poza własnym terytorium biskup może święcić tylko za zezwoleniem biskupa na terenie którego chce święceń udzielić

Dymisorie

• to pisemne upoważnienie do udzielania święceń, niezbędne, by biskup nie będący własnym biskupem kandydata mógł godziwie udzielić mu święceń

• dla kandydatów do kleru diecezjalnego uprawnienie do ich wystawienia są:

• biskup własny kandydata

• do diakonatu - biskup stałego zamieszkania kandydata lub diecezji jakiej chce się on poświęcić

• do prezbiteratu - biskup diecezji do której jako diakon jest już inkardynowany

• zrównani z biskupem diecezjalnym

• administrator apostolski

• administrator diecezji - za zgoda kolegium konsultorów - bez ich zgody są nieważne

• protowikariusz i protoprefekt apostolski za zgoda swej rady

• dla członków instytutów kleryckich na prawie papieskim

• wyższy przełożony odnośnie swych podwładnych

• w innych instytutach życia konsekrowanego - przełożeni wyżsi nie mają prawa do wystawiania dymisoriów, a członków takich instytutów obowiązuje prawo tak jak kandydatów do kleru diecezjalnego

Skierowanie dymisoriów

• można je kierować do każdego biskupa utrzymującego łączność z papieżem

• jeśli zaś uzyska się indult także do biskupa innego obrządku niż kandydat do święceń

• mogą być skierowane do określonego biskupa lub wystawione ogólnie bez adresata, a wówczas święceń może udzielić każdy biskup, do którego zostaną skierowane

• dymisorie skierowane do biskupa nie utrzymującego jedności z Kościołem nie maja mocy prawnej, a otrzymujący od takiego biskupa święcenia podlega suspensie

• wystawione przez przełożonego dymisorie nie tracą ważności nawet przy ustaniu władzy tego, który je wydał

• dymisorie mogą być jednak czymś uwarunkowane /dotyczą miejsca, czasu święceń/ lub odwołane

• kan. 1022 - biskup, który otrzymał dymisorie winien najpierw przekonać się o ich autentyczności zanim przystąpi do święceń

Kandydaci do święceń

1. Do ważności święceń

• kan. 1024 - ma być mężczyzna, ochrzczony - z prawa Bożego

• nie może kapłanem zostać kobieta - w tej sprawie Kongregacja Nauki Wiary wydała deklaracje - Inter insigniores z 15.0.1976r. - Kościół nie może dopuścić kobiet do kapłaństwa, ponieważ nie ma takiej władzy. Ponadto:

• tradycja podaje że zawsze mężczyźni pełnili te funkcję w Kościele

• sam Chrystus wybrał sobie mężczyzn na uczniów

• Apostołowie spośród mężczyzn ustanawiali swych następców

• instrukcja nie wyklucza święceń diakonatu - sprawa otwarta

• zdolność dokonywania aktów ludzkich;

2. Do godziwości święceń

• uzyskał odpowiednią formacje

• miał niezbędne przymioty - wg oceny własnego biskupa lub przełożonego

• nie był związany żadna nieprawidłowością lub przeszkodą

• spełnił warunki wstępne do święceń

• zebrać odpowiednie dokumenty i przeprowadzić odpowiednie badania

• był wg oceny uprawnionego przełożonego potrzebny dla posługi w Kościele

• biskup udzielający święceń musi być przekonany, że kandydat po święceniach będzie inkardynowany do diecezji

3. Wymogi stawiane kandydatom do święceń

• wolność od przymusu - tak do przyjęcia święceń jak i wolny od nacisków by ich nie przyjmować. Wolność ta jest wymagana do godziwości święceń. Ale jeśli:

• ktoś nie ma przynajmniej habitualnej /kiedyś wzbudzonej i nie odwołanej/ intencji przyjęcia święceń jest święcony nieważnie

• pozbawiony używania rozumu mógłby być wyświęcony ważnie. Lecz gdyby w okresie świadomości nie miał intencji przyjęcia święceń, będzie święcony nieważnie

• kto przyjmuje święcenia w wielkiej bojaźni - przyjmuje je ważnie, jeśli nie był pozbawiony używania rozumu

• nieważnie udziela się świeceń będącemu w upojeniu lub uśpieniu, jeśli wcześniej nie miał intencji do święceń

• kto został wyświęcony bez należytej wolności może uzyskać zwolnienie ze stanu duchownego i celibatu

• by uniknąć tych przypadków, kandydat musi przedłożyć własnemu przełożonemu lub biskupowi pisemną prośbę o święcenia i zapewnienie, że przymnie je świadomie dobrowolnie

• właściwa formację /wg. kan. 232-264 i Pastores dabo vobis/

• ludzką - winna ona poprzedzać formację chrześcijańską, winna pomagać odkryć i rozwinąć człowiekowi jego godność, rozwinąć człowieczeństwo i wartości z nim związane, szlachetność charakteru, wrażliwość, zdolność do nawiązywania kontaktów międzyosobowych, kultura bycia, altruizm, przyjaźń

• pastoralna - ma służyć nabyciu umiejętności praktycznych w tym co odnosi się do kierowania, uświęcania, nauczania Ludu Bożego. W znaczeniu szerszym to wszelka formacja prowadząca do pracy duszpasterskiej

• intelektualną - teologiczno-filozoficzną

• duchową - ma iść w parze z intelektualną, obejmuje ćwiczenia duchowe prowadzące do zdobycia ducha Ewangelii, ścisłej łączności z Chrystusem i przygotowujące do posługi kapłańskiej.

• powołanie

• jest darem nadprzyrodzonym, ale budowane jest na naturze, stąd gdy brakuje jakiś istotnych przymiotów naturalnych należy powątpiewać o powołaniu

• kan. 1029 - podaje pewne wyznaczniki powołania, po których biskup lub przełożony może rozpoznać powołanie

• nieskażona wiara

• prawdziwa intencja - chęć służby Bogu i ludziom i własne zbawienie

• wymagana wiedza - ukończone studia seminaryjne, odbyte praktyki pastoralne

• dobra opinia - wśród wiernych

• nienaganne obyczaje i wypróbowane cnoty

• odpowiednie przymioty fizyczne i psychiczne

• nie przysługuje prawo do otrzymania diakonatu lecz tylko prośba, którą rozpatruje przełożony lub biskup

• diakonowi przeznaczonemu do kapłaństwa zaś przysługuje prawo do otrzymania święceń prezbiteratu. W razie odmowy przysługuje mu rekurs wg prawa /kan. 1030/

• diakonowi, który odmawia przyjęcia święceń prezbiteratu nie można odmówić wykonywania należnych mu posług, chyba ze istnieje kanoniczna przyczyna. ma on tez możliwość rekursu od decyzji przełożonych

• wiek kanoniczny

• prezbiteratu wolno udzielić tym, którzy ukończyli 25 r.ż. i są wystarczająco dojrzali

• musi być 6 miesięczna przerwa między diakonatem a prezbiteratem

• kandydaci do diakonatu przed kapłaństwem muszą mieć ukończone 23 lata

• kandydaci do diakonatu stałego nieżonaci - ukończone 25 lat, a żonaci 35 lat /za zgodą żony/

• do episkopatu - ukończone 35 lat

• Konferencje Ep. zostały upoważnione, by podwyższyć wiek do prezbiteratu i diakonatu stałego

• można uzyskać dyspensę od wymaganego wieku

• do 1 roku - od ordynariusza

• powyżej 1 roku od St. Ap.

4. Wstępne wymagania do święceń

• godziwe dopuszczenie do święceń prawodawca uzależnia od:

• przyjęcia bierzmowania

• konieczność liturgicznego dopuszczenia do grona kandydatów do święceń - wprowadzone przez Pawła VI m.p. Ad pascendum z 1972r. Konferencja Ep. Polski w instrukcji z 1982r. postanowiła, że obrzęd ten ma nastąpić na początku 5 roku studiów seminaryjnych po 3 dniowych rekolekcjach

• przyjęta wcześniej posługa lektora i akolity - diakonat można przyjąć w 6 miesięcy po akolitacie. Konferencja Ep. postanowiła, że lektorat ma być udzielany na początku 3 roku, a akolitat na koniec 4 roku seminarium, po 3 dniowych rekolekcjach

• pisemna deklaracja kandydata do święceń - zapewnia o świadomym i dobrowolnym przystępowaniu do święceń i że będzie zawsze spełniał posługę kościelną

• publiczne zobowiązanie do zachowania celibatu - uroczysty ślub złożony publicznie

• rekolekcje - odprawione przed święceniami - przynajmniej 5 dniowe

5. Nieprawidłowości i przeszkody do święceń

• nieprawidłowości - to przeszkody wiążące na stałe, od których może dyspensować tylko kompetentna władza

• przeszkody z natury nie mają charakteru stałego i ustają z upływem czasu, zmianą lub spełnieniem warunków

• posiadając nieprawidłowości lub przeszkody zwykłe nie można przyjąć święceń /kan. 1040/

Nieprawidłowości

• amnezja lub choroba psychiczna sprawiająca niezdolność do sprawowania posługi

• przestępstwo apostazji, herezji, schizmy - czyn musi być jawny i podlega wówczas ekskomunice

• usiłowanie zawarcia małżeństwa nawet tylko cywilnego - przez tego, kto był już związany węzłem małżeńskim, przyjął święcenia diakonatu lub kapłaństwa, złożył wieczysty ślub czystości

• zabójstwo lub spędzenie płodu - obciążeni są także ci, którzy pozytywnie współdziałali

• okaleczeni siebie lub innego bądź usiłował odebrać sobie życie

• nieprawne wykonywanie czynności zarezerwowanych osobom mającym święcenia prezbiteratu lub biskupstwa - np. diakon udzielił namaszczenia lub próbował spowiadać

Przeszkody

• trwający węzeł małżeński, chyba że mężczyzna jest przeznaczony do stałego diakonatu. Przeszkoda ustaje wskutek śmierci żony

• sprawujący urząd zakazany duchownym lub związany z rozliczeniami - dopóki nie złoży urzędu i nie rozliczy się ze wszystkiego

• neofita jeszcze nieutwierdzony w wierze - o tym decyduje ordynariusz

6. Nieprawidłowości i przeszkody do wykonywania święceń

Nieprawidłowości

• kto mając nieprawidłowość do święceń bezprawnie je przyjął

• publiczna apostazja, herezja, schizma

• usiłowanie zawarcia małżeństwa nawet tylko cywilnego - przez tego, kto był już związany węzłem małżeńskim, przyjął święcenia diakonatu lub kapłaństwa, złożył wieczysty ślub czystości

• zabójstwo lub spędzenie płodu - obciążeni są także ci, którzy pozytywnie współdziałali

• okaleczeni siebie lub innego bądź usiłował odebrać sobie życie

• nieprawne wykonywanie czynności zarezerwowanych osobom mającym święcenia prezbiteratu lub biskupstwa -

Zabraniają one wykonywania czynności, do których wymagane są święcenia

Przeszkody

• przyjęcie święceń mimo przeszkody - zakaz wykonywania czynności wynikających ze święceń

• amencja lub inna choroba psychiczna - ustaje, gdy ustaje choroba

Nieprawidłowości i przeszkody zwielokrotniają się jeśli powstały z różnych przyczyn. Z tej samej przyczyny zwielokrotniają się tylko te związane z zabójstwem i aborcja.

7. Ustanie nieprawidłowości i przeszkód

• nieprawidłowości ponieważ są przeszkodami stałymi nie ustają, chyba że na skutek:

• zniesienia prawa, które ich dotyczy

• otrzymania dyspensy od nich

• zwykłe przeszkody są czasowe i wiążą tylko w czasie trwania przyczyny. Można się od nich uwolnić:

• gdy ustanie przyczyna

• na mocy dyspensy

Nieznajomość nieprawidłowości i przeszkód nie zwalnia od nich /kan. 1045/, ale niezawiniona nieznajomość ich sprawia, że przyjęcie lub wykonywanie święceń nie ma znamienia winy

8. Dyspensy zastrzeżone Stolicy Apostolskiej

• może dyspensować od wszelkich nieprawidłowości i przeszkód

• wyłącznie zaś jej są zastrzeżone

• od nieprawidłowości, jeśli fakt stanowiący ich przyczynę został wprowadzony na forum sądowe

• przy przyjmowaniu święceń

• od nieprawidłowości z przestępstw apostazji, schizmy, herezji - gdy fakt jest publiczny

• od nieprawidłowości z próby zawarcia małżeństwa przez osobę związaną węzłem małżeńskim lub święceń oraz wieczystego ślubu czystości - gdy fakt jest publiczny

• od nieprawidłowości z przestępstwa zabójstwa lub aborcji - publicznego lub tajnego

• od przeszkody węzła małżeńskiego - St. Ap. zasadniczo go nie udziela podczas trwania małżeństwa

• przy wykonywaniu święceń

• od nieprawidłowości usiłowania zawarcia małżeństwa gdy jest to publiczne

• od nieprawidłowości z przestępstwa zabójstwa lub aborcji - tak publicznej jak i tajnej

Dyspens udziela:

• w zakresie wew. - Penitencjaria Apostolska

• od nieprawidłowości odnośnie schizmy, apostazji, herezji - Kongregacja Nauki Wiary

• od pozostałych nieprawidłowości

• dla świeckich i duchownych diecezjalnych - Kongregacja Kultu Bożego i Sakramentów

• dla członków instytutów zakonnych - Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich

Władza ordynariusza

• zwalnia z tych nieprawidłowości i przeszkód, które nie są zarezerwowane St. Ap.

W wypadkach naglących

• w wypadkach naglących ale tajnych, tzn. gdy nie można zwrócić się do ordynariusza, albo do St. Ap. /np. przy aborcji lub zabójstwie/ i jednocześnie zagraża niebezpieczeństwo poważnej szkody lub zniesławienia - ten, kto jest związany nieprawidłowością wzbraniająca wykonywanie święceń - może te czynności wykonać. Ciąży jednak na nim obowiązek zwrócenia się do ordynariusza lub Penitencjarii Apostolskiej, za pośrednictwem spowiednika /bez podawania nazwiska/

Prośba o dyspensę

• taka prośba winna zawierać wykaz wszystkich nieprawidłowości i przeszkód zaistniałych.

• taka dyspensa udzielona ogólnie jest ważna również wobec nieprawidłowości i przeszkód pominiętych w dobrej wierze. Nie obejmuje ona natomiast;

• nieprawidłowości i przeszkód pominiętych w złej wierze

• nieprawidłowości z dobrowolnego zabójstwa i aborcji

• wszystkich nieprawidłowości wniesionych na drogę sądową, jeśli nawet zostały pominięte w dobrej wierze

9. Wymagane badania i dokumenty

• przed dopuszczeniem do święceń wymagane są

• świadectwo ukończenia studiów

• przy dopuszczeniu do prezbiteratu - zaświadczenie o przyjętym diakonacie

• dla kandydatów do diakonatu - świadectwo chrztu i bierzmowania, zaświadczenie o przyjęciu lektoratu i akolitatu, oświadczenie że święcenia przyjmuje świadomi i dobrowolnie

• przy kandydatach do diakonatu stałego - akt zawarcia małżeństwa i zgoda żony

Badania

• rektor winien uzyskać potwierdzenie

• nieskażona doktryna

• autentyczna pobożność

• dobre obyczaje

• zdatność do wykonywania posługi

• wyniki badań fizycznych i psychicznych kandydata

• biskup lub wyższy przełożony może:

• posłużyć się innymi środkami jaki uzna za stosowne

10. Udzielenie święceń

• własnemu podwładnemu biskup może udzielić święceń po stwierdzeniu, że zostały złożone wszystkie dokumenty i że została stwierdzona zdolność kandydata do przyjęcia święceń

• obcemu kandydatowi może udzielić święceń - po zbadaniu autentyczności dymisoriów, czy dymisorie stwierdzają, że zebrano wszystkie potrzebne dokumenty i przeprowadzono wszystkie badania

• jeśli kandydat jest członkiem instytutu zakonnego - dymisorie winne stwierdzać, czy został definitywnie włączony do instytutu

• w razie wątpliwości biskup może odmówić udzielenia święceń

11. Wpisanie i świadectwo święceń

• wpisuje się do specjalnej księgi w kurii

• nazwiska i dane wyświęconych

• nazwisko szafarza

• miejsce i dzień święceń

• biskup diecezjalny winien wydać każdemu wyświęconemu autentyczne świadectwo święceń

• jeśli kogoś święcił inny biskup - ma to świadectwo przedstawić swemu ordynariuszowi, celem wpisania do księgi

• przesyła się zawiadomienie do proboszcza miejsca chrztu, aby ten odnotował to w księdze chrztu wyświęconego

1

45

---