1. Czym zajmuje się psychologia?

Psychologia służy do odkrycia prawdy o człowieku. Daje to szanse pomocy - promowania danej osoby. Wywodzi się z filozofii. Jest to naukowe badanie zachowań jednostek oraz ich procesów psychicznych. Jest jedyna w swoim rodzaju ze względu na swe powiązanie z wieloma różnymi dziedzinami wiedzy. Jest nauką społeczną, behawioralną, o mózgu, o poznawaniu, o zdrowiu.

1879r. Wilhelm Wundt założył pierwsze laboratorium psychologiczne w Lipsku.

John Watson - uważał, że psychologia to nauka o zachowaniu. Wprowadził i stworzył ten kierunek.

Mietzer - przedmiotem psychologii jest badanie zachowań i doznań, w jakich zachodzą.

2. Omów działy psychologii.

-Psychologia teoretyczna - wielki obszar, który zajmuje się ogólnym prawem rozwoju i zachowania

a) psychologia osobowości - ocena określonych cech i różnic indywidualnych. Formułuje teorie dotyczące genezy osobowości i określa czynniki, które wpływają na jej rozwój.

b) psychologia ogólna

c) psychologia rozwojowa - koncentruje się na tym, jak funkcjonowanie człowieka zmienia się w czasie, wyodrębniając czynniki, które kształtują zachowanie od urodzenia, przez dzieciństwo, wiek dojrzały i starość.

- Psychologia stosowana - bada szczegółowe prawa rozwoju i zachowania oraz stara się wykorzystać je do konkretnej działalności psychologicznej

a) psychologia kliniczna - zajmuje się chorobami psychicznymi, przestępczością nieletnich, narkomanią ,zachowaniami przestępczymi, opóźnieniami rozwoju umysłowego

b) psychologia wychowawcza - odkrywanie praw w sytuacjach wychowania i uczenia

c) psychologia zarządzania

d) psychologia pracy itd.

- Psychologia fizjologiczna i eksperymentalna - zajmuje się problematyką różnych elementów np. spostrzeganie, uczenie, wrażenia (eksperymentalna), różne relacje między fizjologią i zachowaniem (fizjologiczna)

a) psychofizjologia - jak zachowania wpływają na fizjologię

b) neuropsychologia - związki układu nerwowego na zachowanie (eksperymentalna)

c) psychofarmakologia - jakie substancje powodują zmiany

- Psychologia organizacji i przemysłowa - funkcjonowanie człowieka w instytucjach np. praca

3. Czym są wrażenia, a czym spostrzeżenia?

WRAŻENIA

Przy wrażeniach wzrokowych ważna jest jakość barwy, która zależy od długości fali, oraz jasność i nasycenie. Przy wrażeniach słuchowych wysokość i siła dźwięku. Jest to proces, w którym pobudzony receptor zmysłowy daje początek impulsom nerwowym, a ich wynikiem jest doznanie czucia, czyli świadomość zjawisk na zewnątrz lub wewnątrz organizmu.

SPOSTRZEŻENIA

Jednostka informacji bardziej złożona niż wrażenie. Percepcja (spostrzeganie) jest to opracowanie i przypisanie znaczenia doświadczeniu sensorycznemu.

- zasada podobieństwa - figurę tworzą elementy, które są do siebie podobne

z r

z r

- zasada bliskości - elementy leżące obok siebie tworzą figurę

zr zr zr

- zasada zamykania - elementy niedomknięte jesteśmy skłonni dostrzegać tak, jakby były kompletne

- zasada ciągłości - wyróżniamy elementy, które są ciągłe

- zasada wspólnego losu - łączymy w figurę te elementy, które mają ten sam charakter

- odzwierciedlenie figur i tła

- zasada dobroci figur - tworzenie figur, które mają jakąś doskonałość

Zasada stałości spostrzeżeń:

- stałość jasności barw - nabieranie tendencji widzenia przedmiotów w barwach takich samych w zależności od światła

- stałość kształtów - widzenie przedmiotów w takim samym kształcie niezależnie od kąta

- stałość wielkości - widzenie przedmiotów w takiej samej wielkości bez względu na odległość

- stałość położenia - przedmiot jako element, który zachowuje to samo położenie bez względu czy się porusza czy nie

4. Jakie czynniki wpływają na spostrzeganie?

Czynniki, które decydują o tym, że widzimy przestrzennie czynniki psychologiczne:

- wielkości znanych obiektów z dwóch obiektów ten, o którym wiadomo, że jest większy, a jest postrzegany jako mniejszy, musi być położony dalej;

- perspektywa liniowa: obiekty o stałych rozmiarach w miarę oddalania się mają coraz mniejsze rozmiary kątowe np. tory kolejowe wydają się zbiegać w 1 punkt;

- perspektywa atmosferyczna i odległe obiekty są częściowo zasłonięte przez mgiełkę atmosferyczną powstałą na skutek rozproszenia promieni słonecznych w aerozolach zawartych w atmosferze;

- przesłanie: z dwóch obiektów ten, który jest częściowa zasłonięty, musi być położony dalej;

- rozkład światła i cieni: gdy patrzymy z biegiem promieni, w przypadku przedmiotów wypukłych najpierw widzimy część oświetloną a potem cień, natomiast w przypadku przedmiotów wklęsłych najpierw widzimy część zacienioną a następnie oświetloną;

- paralaksa ruchu: podczas np. jazdy pociągiem bliższe obiekty przemieszczają się przez pole widzenia szybciej na tle dalszych, poruszających się wolniej.

Czynniki fizjologiczne:

- akomodacja: zmiana ogniskowych soczewek oczu tak, aby dojrzeć ostro obserwowany obiekt;

- zbieżność: wzajemne nachylenie obu oczu tak, aby ich główne kierunki wizualne przecięły się w obserwowanym punkcie, czyli zez kontrolowany;

- nie równoległość siatkówki: różnica między obrazem tego samego obiektu na obu siatkówkach, wynikające z różnicy położenia oczu, ich kierunków.

Na proces rozwiązywania problemów oddziałują następujące czynniki:

1. Zdolności poznawcze czyli:

- pamięć;

- umiejętność czytania, świadomość stosunków przestrzennych;

- umiejętności myślenia twórczego, umiejętności metaloznawcze;

- umiejętności myślenia krytycznego.

2. Doświadczenie;

- wiek;

- zaplecze kulturowe;

- znajomość strategii rozwiązywania problemów;

- znajomość treści problemu i jego kontekstu.

3. Postawy:

- stres;

- nacisk;

- zainteresowania;

- odporność na stan niejasności;

- motywacja;

- pewność siebie;

- lęk;

- wytrwałość;

- odporność na pokusę przedwczesnych wniosków.

5. Jakie znasz zasady strukturalizacji spostrzeżeń?

Zasada bliskości - elementy blisko siebie postrzegane są jako jedna całość. Ciąg kropek - wrażenie lini.

Zasada podobieństwa - elementy oddalone o taką samą odległość są łączone w całość w oparciu o jedną lub więcej cech: barwa, kształt, wielkość. Przykład kolumna ludzi.

Zasada ciągłości - elementy poruszające się jednym kierunku widzi się jako jednolitą grupę.

Zasada zamykania - zwana również zasadą dobrej figury. Przy niekompletnych figurach - niepołączone boki w kwadracie - widzimy figurę zamkniętą. Na tej zasadzie widzi się zwierzęta w kształtach chmur.

Jedność spostrzeżeń różni się od stałości spostrzeżeń.

Stałość spostrzeżeń - o włączeniu przedmiotu do grupy stałości spostrzeżeń decyduje głównie znacznie - treść. Istotnymi elementami są: pamięć, umiejętność porównywania z zapamiętanym wzorcem.

Jedności spostrzeżeń - nie jest uzależniona od przeszłych doświadczeń, a czynnikiem głównym jest wygląd przedmiotu, jego cech strukturalne. Warunkiem posługiwania się jednościami spostrzeżeniowymi jest zdolność do abstrakcyjnego myślenia. Jej rolą jest organizowanie spostrzeżeń poprzez grupowanie, strukturalizację.

6. Scharakteryzuj formy uczenia się?

- elementarne - musi być styczność czasowa z bodźcem. Musi on być w miarę silny.

- instrumentalne - częsta powtarzalność, która oznacza silne zapamiętanie bodźca

- złożone - bazują na formach prostych

- werbalne - pamięciowe uczenie tekstów

- poznawcze

- probabilistyczne - uczenie przewidywania zdarzeń

- wyobrażeniowe

- pojęciowe - przez definicje

7. Jakie zmiany występują w procesie uczenia się? (mało precyzyjne pytanie!!)

Transfer - utwierdzanie albo utrudnianie uczenia. Ułatwieni'e uczenia w wyniku poprzedniego uczenia

Transfer negatywny - utrudnienie uczenia w wyniku wcześniejszego uczenia

Rodzaje transferów:

- zasad - łatwiejsze uczenie przez zastosowanie pewnych taktyk

- bilateralny - przenoszenie umiejętności na poziomie ciała z jednej strony na drugą

- sensomotoryczny - przenoszenie spostrzegania z pozycji rejestracji na poziom wykonania

- intersensoryczny - przenoszenie sprawności z jednego receptora na drugi

- indywidualny - łatwiejsze uczenie gdy mamy jakieś zdolności

I prawo Yorkesa Dodsona

Przy wzroście motywacji wzrasta szybkość i efektywność uczenia, aż do osiągnięcia pewnego progu, który po przekroczeniu powoduje całkowite rozbicie

II prawo Yorkesa Dodsona

W zależności od trudności działania musi być albo bardzo duży albo niewielki wzrost motywacji

8. Wymień procesy pamięci. Scharakteryzuj zapamiętywanie.

- zapamiętywania

- analizowanie

- przypominanie i powtarzanie

ZAPAMIĘTYWANIE:

Najważniejsze jest zapamiętywanie dzieli się na RS, STM, LTM

Cechy magazynów pamięciowych	Czas przechowywania	Pojemność	Źródło Informacji
RS	0,5 - 1 sec	Duża ale trudna do oszacowania	Receptory
STM	15-30 sec lub tyle ile trwa powtarzanie	7 +/- 2 elementy	Rejestr sensoryczny i LTM
LTM	nieograniczony	nieograniczona	STM i być może rejestr sensoryczny

Cechy magazynów pamięciowych 2	Zapamiętywanie	Utrwalanie	Kod
RS	Automatyczne	Brak	Izomorficzny wobec spostrzegania
STM	Szybkie, automatyczne	Powtarzanie może ułatwić Przekazywanie do LTM	Słuchowy, akustyczny lub wzrokowy
LTM	Wymaga zaangażowania i skupienia uwagi	Wykrycie struktury, zrozumienie	Semantyczny ale i sensoryczny

Cechy magazynów Pamięciowych 3	Wrażliwość na zapominanie	Dostęp	Czynniki wywołujące interferencję
RS	Duża	Właściwie brak świadomego dostępu	Inne bodźce zmysłowe, maskowanie
STM	Duża	Łatwy i natychmiastowy dostęp (magazyn utożsamiony ze świadomością)	Podobieństwo fizyczne (np akustyczne)
LTM	Mała	Powolny, często wymaga wysiłku	Podobieństwo semantyczne lub akustyczne

Efekt Sperlinga - zapamiętywanie kilkosekundowe

Na zapamiętywanie wpływają:

- cechy bodźców - zrozumiały język, długość materiału

- technika uczenia się

- przerwy

- cechy indywidualne człowieka

9. Czym jest osobowość?

Osobowość to konfiguracja właściwości i cech psychicznych, które są niepowtarzalne jako konfiguracja

10. Wymień znane Ci grupy teorii osobowości. Jedna scharakteryzuj.

- teorie klasyczne - G.Allport - jedność przystosowania człowieka do otoczenia. Trzeba zrozumieć z jakich cech jest dana osoba zbudowana

- teorie konstytucjonalne

- teorie czynnikowe - Catel - osobowość jest tym co pozwala przewidzieć, jak człowiek zachowa się w danej sytuacji. Big 5 obecnie modna teoria osobowości. * otwartość * sumienność * ekstrawersja * ugodowość * neurotyzm

- teorie nawyków

- teorie interakcyjne - cecha nie jest czymś co można określić jako coś stałego. Interakcja wydobywa pewne właściwości, które posiadamy

II Teorie psychodynamiczne

- psychoanaliza - Freud - osobowość to organizacja różnych właściwości fizycznych, które są efektem spełniania popędów

- persenologia - Hnry Murray - osobowość to forma, która jest rezultatem spełniania pewnych dynamizmów * potrzeby psychiczne * potrzeby psychogenne. Aby potrzeby były wydobyte potrzebna jest presja

III Teorie organicystyczne

Goldstein, Abraham Maslow, Karol Rogers

- nie można zrozumieć osobowości, jeśli zaczynamy ją dzielić na różne elementy

- jeden nadrzędny motyw - samorealizacja

- środowisko nie determinuje człowieka, może on coś z niego wybierać co jest mu potrzebne do samorealizacji

- więcej można zrozumieć badając jedną osobę niż grupę

IV Teorie egzystencjalne

- człowiek jest istotą, która jest wolna i może wybierać. Człowieka nie da się zrozumieć jako układ przyczynowo - skutkowy. Aby go zrozumieć trzeba zrozumieć jego motywacje

- fakty egzystencjalne

* bycia - jesteśmy na świecie i musimy sobie poradzić

* nie bycia - uświadomienie, że życie się kończy

* bycie z innymi - przestrzeganie wartości innych

V Teorie behawioralne

Donald Miller Struktura osobowości składa się z popędu. Popęd jest wyzwalany przez bodziec, musi wystąpić również wzmocnienie pozytywne.

Skiner mówił, że każdy organizm żywy emituje zachowanie i sam jest źródłem zachowań. Wzorce reagowania to osobowość.

VI Teorie poznawcze

Jorge Kelly Żeby zrozumieć osobowość trzeba zrozumieć świat i informacje otoczenia, o samym sobie oraz otoczenie i ja.

VII Teorie regulacyjno - aktywistyczna

Wyrastają z teori odbicia Lenina i teorii Marksistowskiej. Teoria Lenina - wszystko, co się dzieje we mnie jest odbiciem życia społecznego. Trzeba zrozumieć działalność człowieka, poprzez które zmienia się rzeczywistość zewnętrzna i samego siebie

Gerstman - osobowość to efekt działania, które kreują człowieka.

VIII Teorie ról

Newcomb - żeby zrozumieć osobowość trzeba zrozumieć, jakie role pełnimy. Osobowość to organizacja tych ról.

11. Jakie elementy mogą być zaliczane w skład struktury osobowości?

(Trudno wyczuć o co chodzi w tym pytaniu ale ja stawiam na Raymond'a B. Cattell'a)

· dynamiczne
- cechy ergi - źródłowa, wrodzona, psychofizyczna dyspozycja, która skłonna jest do zwracania uwagi na pewną klasę bodźców do reakcji z nimi, mają charakter treściowy ; są utożsamiane z wrodzonymi dyspozycjami : seksualne, bezpieczeństwa i opiekuńcze, ucieczki, głodu
- sentymenty - środowiskowe, źródłowe, ukształtowane przez środowisko, dynamiczne, źródłowe mają charakter treściowy, przejawiają się w tendencji do spostrzegania pewnych obiektów; może nimi być : własna osoba, inne ważne osoby, zawód, kariera, sport, praktyka
o postawy- dynamiczne, powierzchniowe, środowiskowe mają charakter treściowy; znajdują się najbliżej obwodu, stanowią tendencję do działania w określony sposób wobec pewnych obiektów, może ale nie musi być werbalnie wyrażona np. żona, dzieci, rodzice / można badać wprost - kwestionariuszem/
· temperamentalne - głównie konstytucjonalny charakter z formalnymi stanami zachowania, szybkość reakcji, itp., niezależne od sytuacji, ( względnie) nie wiążą się z określonymi przedmiotami
· uzdolnieniowe - cechy poznawcze konstytucjonalne i środowiskowe, określają jak dobrze jednostka może wykonywać określone zadania - inteligencja płynna i skrystalizowana
zdolności :
o centralne - ogólne parametry pracy mózgu jako całości, które determinują wszystkie czynności poznawcze; tempo pracy umysłu, łatwości kojarzenia, sprawności pamięci ( inteligencja płynna- zdeterminowana przez kompetencję jednostki
o lokalne- wrodzona i nabyta organizacja pól sensorycznych mózgu leżących u podstaw zdolności specjalnej pracy mózgu i motoryki
o pośredniczące- nabyte nawyk umysłowe pod wpływem uczenia się, wiążą się z inteligencją skrystalizowaną.

12. Czym jest temperament, jakie znasz typologie?

Jest to emocja, druga strona naszej osobowości. Pojawia się już u niemowlęcia i polega na osobowości.

Typologia wg Hipokratesa Galleneusa

Żeby zrozumieć stan inności w organizmie trzeba zrozumieć, jakiego soku w organizmie jest najwięcej. Według tego powstały typy temperamentów

- Hole - żółć - holeryk

- Melanhole - czarna żółć - melancholik

- Sengwius - krew - sengwik

- flegma - flegmatyk

Typologie anatomiczne:

- oddechowe - wrażliwy na powietrze - rozwój klatki piersiowej - typ podróżnika

- trawienny - ociężałość, zdolności praktyczne, kocha jedzenie

- mięśniowy - siła energii, cechuje prymitywny sposób okazywania siły

- mózgowy - inteligencja, zamiłowania naukowe i artystyczne

13. Jak temperament modyfikuje styl naszego zachowania?

- Ludzie różniący się reaktywnością dążyć będą do różnych dawek stymulacji, by zażywać optimum aktywacji, a podstawowym czynnikiem współokreślającym wielkość potrzeby stymulacji jest fizjologiczny mechanizm reaktywności,
- oprócz natężenia potrzeby stymulacji prawdopodobnie określa on również zdolność nabywania operacji służących zaspokojeniu tej potrzeby; stwierdzono, że im niższą reaktywnością charakteryzują się ludzie, tym większą odznaczają się potrzebą stymulacji, ale jednocześnie tym trudniej przychodzi im umiejętność efektywnej regulacji stymulacji,
- dynamika zadań wiąże się z dynamiką stymulacji zwrotnej versus różnej reaktywności towarzyszy różna aktywność,
- naturalne, fizjologiczne mechanizmy reaktywności są obok warunków ekologicznych i oddziaływań środowiska współdeterminatami rozwoju cech osobowości,
- wyodrębniamy tzw regulacje w/g sprzężenia zwrotnego ujemnego = przy niedoborze stymulacji zwiększenie wrażliwości na bodźce i odwrotnie, jeśli taki poziom regulacji reaktywności jest nieefektywny, wówczas mamy do czynienia z dodatnim = niedobór stymulacji oznacza zmniejszenie wrażliwości i odwrotnie, przy czym zmiana reaktywności zależy od stopnia obciążenia systemu regulacji stymulacji i jego czasu trwania, gdy podmiot potrafi odpowiednio dostosować swoją aktywność do warunków w jakich żyje zmiany nie pojawią się,
- im niższa reaktywność, tym wyższa ruchliwość i odwrotnie; cechy osobowości wpływają na przejawianie się cechy temperamentu

14. Czym jest inteligencja?

Określeniem "inteligencja" posługujemy się po to, by scharakteryzować różnice indywidualne w szybkości i jakości, z jaką ludzie rozwiązują problemy czy zadania. Za bardziej inteligentnych uważamy tych, którzy zadania i problemy rozwiązują szybciej, lepiej

i skuteczniej w porównaniu z innymi. Ta osoba, która nie jest zdolna do rozwiązania zadań,

z jakimi inni ludzie radzą sobie w miarę łatwo, jest uważana za mniej inteligentną.

Stanowiska uczonych, jeśli chodzi o charakterystykę inteligencji, są rozbieżne:

•Inteligencja, to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań, wymagających procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności człowieka (Strelau).

•Inteligencja, to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywania nowych zadań (Stern).

•Inteligencja, to właściwość psychiczna, która przejawia się we względnie stałej, charakterystycznej dla jednostki efektywności wykonywania zadań (Tiepłow).

•Inteligencja, to zdolność rozwiązywania problemów (Piaget).

•Inteligencja, to dostrzeganie zależności, relacji (Spearman).

•Inteligencja, to zdolność uczenia się (G. Ferguson).

•Inteligencja, to to co mierzą testy inteligencji (E. Boring).

•Inteligencja, to zdolność do aktywnego przetwarzania informacji, przekształcania

ich z jednej formy w inną poprzez operacje logiczne - w tym sensie inteligentne

są komputery, a nawet zwykłe kalkulatory.

•Inteligencja, to zdolność do aktywnego przetwarzania informacji w celu lepszego przystosowywania się do zmiennego środowiska. Tak rozumianej inteligencji

nie posiadają komputery (bo nie przetwarzają informacji na własne potrzeby)

ale posiadają ją zwierzęta, np. owady. Taką inteligencją wykazywałaby się maszyna, która np. w lesie albo na ulicy potrafiłaby samodzielnie przetrwać i zdobywać źródła energii.

•Inteligencja, to zdolność do przetwarzania informacji na poziomie abstrakcyjnych idei

(np. umiejętność dokonywania obliczeń matematycznych lub gry w szachy). Taką inteligencję również posiadają komputery (sztuczna inteligencja).

•Inteligencja, to zdolność do twórczego, a nie tylko mechanicznego przetwarzania informacji, czyli tworzenia zupełnie nowych pojęć i ich nieoczekiwanych połączeń.

Tą umiejętność wykorzystują, a być może posiadają tylko niektórzy ludzie.

•Inteligencja, to zespół zdolności umysłowych umożliwiających jednostce sprawne korzystanie z nabytej wiedzy oraz skuteczne zachowanie się wobec nowych zadań

i sytuacji.

Jeszcze w latach 80. XX wieku inteligencję sprowadzano do zdolności czysto intelektualnych. Obecnie uważa się, że tak rozumiana inteligencja współdziała ze zdolnościami w sferze emocjonalnej, motywacyjnej, interpersonalnej i współdziałanie różnych zdolności z różnych sfer ludzkiej psychiki pozwala na wykorzystanie potencjału intelektualnego. Dlatego współcześnie termin "inteligencja" stosuje się szerzej i wyróżnia takie jej typy jak:

•Inteligencja kognitywna (albo abstrakcyjna) - hipotetyczna esencja inteligencji,

dotyczy systemów naturalnych i sztucznych, sprowadza się do takich sprawności umysłowych, jak umiejętności analizowania i syntezy informacji, które da się zawrzeć

w formie znaków oraz wykorzystania posiadanej wiedzy do własnych celów które może też modyfikować. Jak dotychczas, w praktyce, obejmuje ona zdolność kojarzenia faktów, przeprowadzania operacji prostych przekształceń językowych, dokonywania operacji logicznych. Inteligencję tę można programować, rozbudowywać i także mierzyć

za pomocą specjalnych testów.

•Inteligencja werbalna - zdolność formułowania wypowiedzi, szybkiego i adekwatnego znajdowania słów, dobrego rozumienia tekstu wypowiadanego lub pisanego. Bardzo wysoką inteligencją werbalną charakteryzują się na przykład poeci, potrafiący improwizować wiersze.

•Inteligencja emocjonalna - polega przede wszystkim na umiejętności radzenia sobie

ze swoimi emocjami, nazywania ich oraz zauważania i wpływania na emocje innych. Wiążą się z nią takie umiejętności umysłowe jak empatia i asertywność.

•Inteligencja społeczna - pokrewna inteligencji emocjonalnej zdolność przystosowania się

i wpływania na środowisko społeczne człowieka.

•Inteligencja twórcza - czyli zdolność do generowania nowych pojęć lub ich nieoczekiwanych połączeń. Inteligencji twórczej nie da się mierzyć, nie ulega jednak wątpliwości, że ludzie posiadają różny jej poziom .

15. Jak można badać inteligencję?

Testami na inteligencję - IQ

16. Czym jest i do czego służy iloraz inteligencji (II)?

Powszechnie stosowaną miarą inteligencji jest tak zwany "iloraz inteligencji" (I.I.). Pojęcie to zostało wprowadzone w 1921 roku przez Wilhelma Sterna i wiąże się z tradycyjnymi metodami badania rozwoju intelektualnego dzieci. W testach tych (niektóre z nich po modyfikacjach wykorzystywane są po dzień dzisiejszy), oceniany jest wiek umysłowy dziecka, który następnie dzieli się przez wiek życia i mnoży przez sto. Oczywiście, tak tworzona miara nie ma zastosowania w wypadku młodzieży i ludzi dorosłych. W odniesieniu do tych grup stosuje się dewiacyjny (odchyleniowy) iloraz inteligencji, w którym wynikowi przeciętnemu w populacji przypisuje się wartość 100, a odchyleniu standardowemu wartość bliską 16 (takie było odchylenie standardowe w pierwszym teście Stanford-Bineta, obecnie wartość odchylenia w poszczególnych testach waha się między 14 a 18). Zachowanie jednolitej nazwy i wartości średniej pozwala na porównanie, w pewnym oczywiście stopniu, wyników uzyskiwanych różnymi metodami.

17. W jaki sposób można poznać osobowość człowieka?

Wszystko zależy którą z teorii będziemy się kierować:

TEORIE CECH:

- teorie klasyczne - G.Allport - jedność przystosowania człowieka do otoczenia. Trzeba zrozumieć z jakich cech jest dana osoba zbudowana;

- teorie czynnikowe - Catell - osobowość jest tym co pozwala przewidzieć, jak człowiek zachowa się w danej sytuacji;

- teorie interakcyjne - cecha nie jest czymś co można określić jako coś stałego. Interakcja wydobywa pewne właściwości, które posiadamy;

TEORIE PSYCHODYNAMICZNE:

- psychoanaliza - Freud - osobowość to organizacja różnych właściwości fizycznych, które są efektem spełniania popędów;

- persenologia - Henry Murray - osobowość to forma, która jest rezultatem spełniania pewnych dynamizmów

* potrzeby psychiczne

* potrzeby psychogenne.

Aby potrzeby były wydobyte potrzebna jest presja.

TEORIE ORGANICYSTYCZNE:

Goldstein, Abraham Maslow, Karol Rogers

- nie można zrozumieć osobowości, jeśli zaczynamy ją dzielić na różne elementy;

- jeden nadrzędny motyw - samorealizacja;

- środowisko nie determinuje człowieka, może on coś z niego wybierać co jest mu potrzebne do samorealizacji;

- więcej można zrozumieć badając jedną osobę niż grupę.

TEORIE EGZYSTENCJALNE:

- człowiek jest istotą, która jest wolna i może wybierać. Człowieka nie da się zrozumieć jako układ przyczynowo - skutkowy. Aby go zrozumieć trzeba zrozumieć jego motywacje;

- fakty egzystencjalne:

* bycia - jesteśmy na świecie i musimy sobie poradzić;

* nie bycia - uświadomienie, że życie się kończy;

* bycie z innymi - przestrzeganie wartości innych.

TEORIE BEHAWIORALNE:

Donald Miller Struktura - osobowości składa się z popędu. Popęd jest wyzwalany przez bodziec, musi wystąpić również wzmocnienie pozytywne.

Skiner mówił, że każdy organizm żywy emituje zachowanie i sam jest źródłem zachowań. Wzorce reagowania to osobowość.

TEORIE POZNAWCZE:

Jorge Kelly - żeby zrozumieć osobowość trzeba zrozumieć świat i informacje otoczenia, o samym sobie oraz otoczenie i ja.

TEORIE REGULACYJNO - AKTYWISTYCZNE:

Wyrastają z teori odbicia Lenina i teorii Marksistowskiej. Teoria Lenina - wszystko, co się dzieje we mnie jest odbiciem życia społecznego. Trzeba zrozumieć działalność człowieka, poprzez które zmienia się rzeczywistość zewnętrzna i samego siebie;

Gerstman - osobowość to efekt działania, które kreują człowieka.

TEORIE RÓL:

Newcomb - żeby zrozumieć osobowość trzeba zrozumieć, jakie role pełnimy. Osobowość to organizacja tych ról.

18. Dokonaj podziału na okresy rozwojowe?

• okres zarodkowy,

• okres płodowy,

• okres noworodkowy,

• okres niemowlęcy,

• okres poniemowlęcy,

• okres dzieciństwa,

• okres dojrzewania,

• okres dojrzałości,

• wiek średni,

• okres starości.

19. Scharakteryzuj okres niemowlęcia.

Okres niemowlęcy to pierwsze 12 miesięcy życia dziecka; jest pierwszą fazą okresu wczesnego dzieciństwa, który obejmuje przedział od urodzenia do 3 roku życia. Pierwszy miesiąc życia dziecka to faza noworodka.

Rozwój fizyczny

U nowonarodzonego dziecka narządy zmysłów są dobrze rozwinięte, aparat kostno-mięśniowo-stawowy ogólnie ukształtowany, układ nerwowy uformowany. Jednakże i kora mózgowa, i aparat ruchowy nie są jeszcze przystosowane do pełnienia wszystkich swoich funkcji. Pierwszy rok życia to czas szybkich zmian funkcjonalnych w organizmie dziecka.

Tempo wzrostu niemowlęcia jest inne niż tempo wzrostu płodu. Średnio niemowlę przybiera na wadze 30 g dziennie w I kwartale, w kolejnych do 12 g dziennie. Po ukończeniu 1 roku życia waży przeciętnie 10,2 kg.

Wzrost niemowlęcia zwiększa się o 10 cm w I kwartale, o 4 cm w IV kwartale. Roczne dziecko ma średnio 76 cm wzrostu.

Proporcje ciała niemowlęcia są różne od proporcji ciała człowieka dorosłego. Głowa i tułów niemowlaka są duże, szyja i kończyny krótkie. Czaszka jest dosyć duża, twarz jest mała. Czoło jest wyjątkowo wysokie, dziecko ma duże oczy i odstające uszy, małe usta i nos.

W wieku 2-3 miesięcy zachowania dziecka stają się coraz bardziej złożone, dzięki większej dojrzałości kory mózgowej. o tworzą się liczne związki czasowe, a zachowanie jego staje się coraz bardziej złożone. Dzieci w tym wieku tworzą wiele odruchów warunkowych. Szybkość ich wyuczenia i stabilność zależy przede wszystkim od stopnia rozwoju funkcji kory, czyli analizatora odbierającego bodziec warunkowy, oraz od siły fizjologicznego pobudzenia wywołanego przez ten bodziec.

Rozwój motoryczny

Postawa ciała i lokomocja.

Rozwój postawy ciała zależy od rozwojowych zmian napięcia mięśni i stopniowego poszerzania zdolności ruchowych. Noworodek leży głównie w pozycji "na wznak", a jego głowa chwieje się przy zmianie ułożenia ciała. Mając 3 miesiące potrafi utrzymać sztywno głowę; leżąc na brzuchu, unosi ją na chwilę. Sztukę siadania, utrzymywania tułowia w pionie i poruszania nim opanowuje dopiero półroczne niemowlę. Próby przechodzenia z pozycji siedzącej do stojącej zostają uwieńczone sukcesem w 9-10 miesiącu życia.

Zanim dziecko zacznie chodzić - raczkuje. Raczkowanie to przemieszczanie ciała w pozycji poziomej za pomocą rąk i nóg. Okres ten jest wymuszony niedostatecznym rozwojem kończyn dolnych, które nie utrzymałyby dziecka w pozycji stojącej.

Tempo rozwoju motoryki to sprawa indywidualna. Przyjmuje się, że w wieku 10 miesięcy zdrowe dziecko potrafi samodzielnie siedzieć, a w wieku 18-28 miesięcy samo chodzi.

Manipulowanie przedmiotami.

Małe dziecko opanowuje w pierwszej kolejności rozmaite ruchy głową, a dopiero potem ruchy rękami, umożliwiające chwytanie i manipulowanie przedmiotami. Następnie wykształca ruchy, przy pomocy których może utrzymać ciało w pionie.

Niemowlak uczy się przede wszystkim chwytać - najpierw oburącz, potem każdą dłonią oddzielnie. 5-7-miesięczne dziecko chwyta przy pomocy całej dłoni, kciuk nie przeciwstawia się pozostałym palcom. W III kwartale chwyt doskonali się i jest precyzyjny; kciuk jest przeciwstawny. Wtedy dziecko już manipuluje chwytanymi przedmiotami, obraca w rękach, wkłada mniejsze w większe, rzuca przedmiotami. Po upływie roku, dziecko potrafi posługiwać się przedmiotami w "dorosły" sposób.

Lisówna (1994) podaje cztery etapy rozwoju umiejętności chwytania:

1) Około 4-5 miesiąca dziecko zbliża obie ręce do przedmiotu znajdującego się w polu widzenia. W ruch zaangażowane są stawy barkowe. Występuje słaby chwyt dłoniowy prosty. Niemowlę nie potrafi samodzielnie chwytać przedmiotu, a trzymając w ręce wsunięty przez nas przedmiot, szybko rozluźnia uchwyt. Aktywność obu rąk jest symetryczna; nie zaznacza się jeszcze przewaga czynnościowa żadnej z nich.

2) Około 5-6 miesiąca dziecko wyciąga ramiona w kierunku przedmiotu, uruchamiając stawy barkowe i symultanicznie prostując ręce w łokciach. Chwyta rzeczy dłonią, ale bez pomocy kciuka - jest to chwyt łokciowo-dłoniowy. Nie utrzyma jednocześnie dwóch przedmiotów w rękach, ponieważ widok drugiego jest dystraktorem i powoduje, że dziecko wypuszcza z ręki pierwszy przedmiot.

3) Około 7-8 miesiąca dziecko zaczyna używać kciuka, może utrzymać dwa przedmioty jednocześnie - po jednym w każdej dłoni; posługuje się chwytem nożycowym - nie potrafi jeszcze przeciwstawić kciuka pozostałym palcom, tylko wykonuje ruch przywodzenia i odwodzenia kciuka do i od pozostałych palców. Jest to moment rozwojowego różnicowania się prawo- i leworęczności.

4) Od 9 miesiąca dziecko wykonuje chwyt pęsetkowy - przeciwstawia kciuk pozostałym czterem palcom. Roczny niemowlak potrafi chwytać przedmioty między kciuk a palec wskazujący, dzięki czemu jego ruchy są bardziej precyzyjne.

Początkowo manipulacja przedmiotami sprowadza się do chwytania rzeczy pozostających w polu widzenia dziecka. W wieku 7-8 miesięcy niemowlę bez trudu sięga po zabawki znajdujące się w pobliżu. Dzieci w IV kwartale są bardzo ruchliwe, często przyjmują różne postawy ciała. Są bardzo wytrwałe w sięganiu po przedmiot znajdujący się w pewnym oddaleniu, jego zdobycie daje im wielką radość. Jest to etap manipulacji niespecyficznej. Koniec okresu niemowlęcego to początek naśladowania otaczającego dziecko świata dorosłych.

Zabawa.

Zabawa to specyficzny składnik zachowania dzieci zdrowych. Ma kluczowe znaczenie dla rozwoju psychicznego. Celem zabawy wg dziecka jest przyjemność, bez uświadomionych praktycznych korzyści.

Zabawy manipulacyjne, czyli uderzanie przedmiotem o podstawę, o drugi przedmiot, odkrywanie zabawek, z których można wydobyć dźwięki i wsłuchiwanie się w nie, poznawanie przedmiotów przez dotyk.

Dziecko stopniowo zaczyna zdobywać interesujące zabawki oddalone od niego, pełzając, raczkując.

Pod koniec niemowlęctwa dziecko, naśladując osoby dorosłe, uczy się ciągnąć zabawki na sznurku, turlać piłkę po podłodze, wkładać klocki do pojemnika, układać klocki jeden na drugim, machać ręką na pożegnanie, klaskać. Zabawy manipulacyjne przeradzają się w rozmaite rodzaje zabaw wieku poniemowlęcego.

Rozwój procesów poznawczych.

Rozwój wrażeń i spostrzeżeń.

Noworodek posiada swoistą wrażliwość na bodźce świetlne - jest zdolny do krótkotrwałego fiksowania wzroku na nich. Niektórzy psychologowie rozwojowi twierdzą, że dziecko w 1 miesiącu życia różnie reaguje na różne barwy. Badania wykazały, że najdłużej przygląda się kartkom niebieskim i zielonym, krócej czerwonym, najkrócej żółtym.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy dziecko nabywa zdolność nazywania barw; najczęściej przyjmuje się, że dopiero w wieku przedszkolnym.

Rozwój spostrzegania wzrokowego, bardzo intensywny w okresie niemowlęcym, obserwuje się w oparciu o rozwój reakcji na twarz ludzką. Noworodek potrafi lokalizować kontur głowy z niewielkiej odległości; dwumiesięczny niemowlak przygląda się twarzy matki w obrębie konturu i nawiązuje z matką kontakt wzrokowy, gdy ona do niego mówi. W wieku 3 miesięcy potrafi odróżnić zamaskowaną lub nie twarz matki. Gdy ma 4miesiące rozróżnia twarze znajome i obce, mając 7 miesięcy różnicuje mimiczne wyrazy gniewu i radości, występujące u tej samej osoby. Pod koniec IV kwartału dziecko rozróżnia wzrokiem przedmioty mu znane; zaczyna szukać wzrokiem przedmiotów nazywanych przez osobę dorosłą.

Pod koniec pierwszego miesiąca życia dziecko staje się wrażliwe na głos ludzki, a około 6-8 tygodnia zaczynają pojawiać się pierwsze reakcje mimiczne, np. uśmiech w odpowiedzi na dźwięk matczynego głosu.

Około 3 miesiąca życia dziecko zaczyna wytwarzać odruchy warunkowe na bodźce słuchowe; odruchy warunkowe na bodźce wzrokowe tworzą się nieco wcześniej.

Rozwój wrażeń słuchowych jest ściśle związany z rozwojem mowy.

Wyniki najnowszych badań dowodzą, że noworodki wyposażone są w percepcyjne uprzedzenia, a zakres spostrzeganych przez nie bodźców jest większy, niż sądzono. Trwale preferują określone zapachy, dźwięki i widoki. 12 godzin od narodzin okazują zadowolenie w reakcji na smak słodzonej wody lub wanilii, uśmiechają się, wąchając esencję bananową. Nie podoba się im smak cytryny, krewetek i zapach zgniłych jaj.

Zmysł słuchu funkcjonuje już w okresie prenatalnym, dlatego noworodki są potrafią specyficznie reagować na niektóre dźwięki zaraz po urodzeniu. Wolą głosy kobiece od męskich; brzęki i trzaski zwracają ich uwagę; szybciej zasypiają, słysząc kojące bicie serca. Te preferencje słuchowe są wynikiem przede wszystkim występowania podobnych dźwięków w czasie ciąży.

Wzrok w chwili przyjścia na świat jest rozwinięty słabiej niż pozostałe modalności; noworodki w zasadzie są ślepe (ostrość wzroku noworodka to około 4% ostrości wzroku dorosłego). Przyczyny są trzy:

- niewykształcona w pełni optyka oka,

- zbyt mało czopków,

- za mało połączeń nerwowych w korze wzrokowej.

Jednakże systemy te osiągają pełną dojrzałość bardzo szybko, co widać po postępach w rozwoju percepcyjnym niemowlęcia.

Rozwój mowy i myślenia.

Rozwój mowy przebiega etapami; wiek niemowlęcym to przygotowanie do produkcji mowy artykułowanej. Niemowlę 2-3-miesięczne grucha, czyli wydaje dźwięki artykułowane, zabarwione pozytywnymi emocjami. Gruchanie służy wyćwiczeniu aparatu artykulacyjnego. W 4-5 miesiącu dziecko zaczyna wymawiać proste sylaby, najczęściej: ma, la, ta, pa, ba. Półroczne dziecko zaczyna łączyć proste sylaby w bezsensowne łańcuchy sylab. W IV kwartale gaworzy i wypowiada pierwsze słowa, zbudowane z powtarzanych (przez siebie i innych) i powtarzających się sylab: ba-ba, ma-ma, la-la, pa-pu. Słowa te są nazwami osób, rzeczy lub prostych czynności. Słownik rocznego dziecka to od 3 od 5 sensownych wyrazów.

W rozwoju myślenia faza noworodka odpowiada stadium inteligencji zmysłowo-ruchowej. Dziecko uczy się widzieć i słyszeć to, co je otacza. Przedmioty poznaje przy pomocy narządów zmysłów - smakując, dotykając, wąchając. Zdobyte doświadczenia niemowlę uogólnia w pierwsze schematy rzeczy i czynności. Myślenie niemowlaka jest integralną częścią systemu wrażeń zmysłowych i aktywności motorycznej.

Rozwój emocjonalny, społeczny i moralny.

Rozwój uczuć i kontaktów społecznych.

Pierwotne emocje noworodka są związane z potrzebami fizjologicznymi - z odczuwaniem głodu, zimna, niewygodnym ułożeniem ciała. Daleko im do późniejszych skomplikowanych reakcji emocjonalnych , związanych z sytuacjami społecznymi.

Dziecko uczy się reagować emocjonalnie, w miarę nabywania doświadczeń społecznych. Kilkunastotygodniowe niemowlę uśmiecha się, odpowiadając na uśmiech, kilkunastomiesięczne naśladuje w interakcji mimikę osoby dorosłej. W wieku 3 miesięcy uśmiecha się do znajomych osób, bez antycypowania ich wyrazu mimicznego. W 4 miesiącu okazuje radość z widoku matki; gdy widzi osobę obcą najczęściej reaguje płaczem - jest to świadectwo zarówno precyzji różnicowania wrażeń wzrokowych, jak i pojawienia się zalążków uczuć.

Niemowlę 2-3 miesięczne reaguje żywo na specyficznie ludzkie bodźce: twarz, ton głosu, uśmiech. Jeżeli jest syte i suche, kontakt z życzliwą mu osobą dorosłą wywołuje u niego stan radosnego ożywienia, niezwykle istotny dla rozwoju psychicznego, a przede wszystkim emocjonalnego i społecznego dziecka.

Nie można, oczywiście, być pewnym, że reakcja radosnego ożywienia jest przejawem pierwszych uczuć niemowlęcia. Jednak można przyjąć, że jest ona podstawą rozwoju złożonych form relacji interpersonalnych.

Podobną funkcję pełni wykształcona umiejętności manipulowania przedmiotami - tak dziecko zaczyna współpracować z innymi ludźmi. Dorośli podają mu jakiś przedmiot, dziecko bierze go do rąk i rzuca, dorośli ponownie podsuwają ten przedmiot, a dziecko znowu go rzuca. Tak nawiązany poprzez zabawę kontakt nazywamy obcowaniem przedmiotowym (przedmiot pośredniczy między dorosłymi a dzieckiem). Jest on wstępem do nauki zachowań przez naśladowanie dorosłych.

Rozwój woli.

Sfera pragnień małego dziecka nie jest zróżnicowana, zwłaszcza jeżeli porówna się ją z zakresem woli dzieci starszych, czy osób dorosłych. Jednak aby zrozumieć zachowanie niemowlęcia, należy zwrócić uwagę na rozwijającą się wolę.

Pragnienia niemowlęcia, tak jak jego emocje, w pierwszych miesiącach życia związane są z zaspokajaniem potrzeb fizjologicznych.

Pierwotne przejawy woli to np. intencjonalne sięganie po dany przedmiot u 4-5-miesięcznego dziecka.

Warunki prawidłowego rozwoju niemowlęcia.

W pierwszym roku życia trzeba umożliwić dziecku wykształcenie naturalnego rytmu sen-czuwanie.

- Niemowlęta w wieku od 2 do 5 miesięcy powinny spać 16 godzin (w dzień 3 razy po 2 godziny, w nocy 10 godzin), a 8 godzin na dobę czuwać (4 razy po 2-2,5 godziny).

- W wieku od 5 do 9 miesięcy powinny spać 14-15 godzin, a czuwać 9-10 godzin.

- W wieku od 10 do 12 miesiąca powinny spać 13-14 godzin (w dzień 2 razy po 1,5-2 godziny), a czuwać 10-11 godzin (3 razy po 3-4 godziny).

Długość fazy REM w czasie snu noworodka wynosi 50% i spada wyraźnie w okresie wczesnego dzieciństwa do 20%.

Istotna dla komfortu dziecka i matki jest stała i prawidłowa kolejność czynności: sen - karmienie - czuwanie. Wyspane niemowlę ma lepszy apetyt, a najedzone jest spokojniejsze.

Gdy dziecko czuwa, należy mu zapewnić dostęp do odpowiedniej ilości bodźców zewnętrznych.

- I kwartał: bodźce słuchowo-wzrokowe. Gdy dziecko ma 2 miesiące, można a nawet należy zawiesić nad łóżeczkiem np. kolorowe grzechotki - oczywiście w zasięgu wzroku i ręki dziecka. Podchodząc do dziecka, można pokazywać mu trzymaną w ręce zabawkę i mówić do niego.

- II kwartał: rozwój motoryki. Należy ułatwić dziecku zmianę pozycji ciała. W kontakcie z przedmiotami należy kłaść nacisk na ćwiczenie odruchu chwytnego. Dziecko uczyć się łączenia mowy ludzkiej z konkretnymi przedmiotami, zdarzeniami, osobami.

- III kwartał: częsty i bezpośredni kontakt z rozmaitymi przedmiotami. Dziecko ma je chwytać, trzymać, badać ich kształt i właściwości, układać, rzucać, ciągnąć.

- IV kwartał: samodzielne przemieszczanie się. Należy zapewnić dziecku odpowiednią przestrzeń do stania i chodzenia, dbać o zapewnienie pomocnego oparcia, pobudzać i zachęcać do wymawiania prostych słów i zwrotów.

Prawidłowo wychowywane roczne niemowlę jest ruchliwe i aktywne; potrafi samodzielnie stać, chodzić z podpórką, pić z kubka, otwierać pudełko, układać klocki, wykonywać proste polecenia, wymawiać pierwsze wyrazy.

Dziecko zaniedbane jest apatyczne, bierne, krzykliwe i płaczliwe.

20. Scharakteryzuj wiek poniemowlęcy.

Podstawowe osiągnięcia rozwojowe okresu poniemowlęcego.

Okres poniemowlęcy 2-3 r.ż.

Rozwój ruchowy;

- umiejętność swobodnego poruszania się w przestrzeni (chodzi, biega, wspina się) pozwala to na samodzielną eksplorację otoczenia

- doskonalą się ruchy manipulacyjne

- zdolność do koordynacji wzrokowo-słuchowej (budowanie konstrukcji)

- stadium bazgrot, przygotowawczy w rozwoju czynności rysowania

Rozwój myślenia;

- pełna interioryzacja (możliwość wykraczania poza aktualną sytuację - dokonywania na materiale wyobrażeniowym

- czynności stają się intencjonalne (dziecko zdaje sobie sprawę, że może być sprawcą zmian w otoczeniu, podmiotem własnych działań to oznacza - poczucie własnej odrębności psychicznej powstanie "Ja psychicznego”

Rozwój mowy;

- początki mowy kontekstowej - uniezależnienie się mowy od aktualnych czynników sytuacyjnych, wykraczanie poza aktualne działanie i dane spostrzeżeniowe

- posługiwanie się słowami stanowiącymi znaki o charakterze pseudopojęć

- opanowanie podstaw języka (części mowy, formy gramatyczne, konstruowanie wszystkich rodzajów zdań)

- wzrost artykulacji - mowa staje się zrozumiała dla innych ludzi

Rozwój kontaktów z otoczeniem społecznym;

- za pomocą słów wyraża swoje potrzeby i życzenia, dąży do wymiany informacji

- kontakty z rówieśnikami - zabawy równoległe (uczestnicy robią to samo obok siebie)

- główni partnerzy kontaktach to dorośli

- opanowuje funkcje społeczne przedmiotów (przeznaczenie)

- elementarny poziom samodzielności w zaspokajaniu swoich potrzeb

Zmiany rozwojowe dokonujące się w wieku poniemowlęcym prowadzą do osiągnięcia elementarnego poziomu autonomii wobec świata, polegającej na odkrywaniu własnego "ja psychicznego” i upośredniczeniu kontaktów z rzeczywistością przez wyobrażenia i słowa.

21. Scharakteryzuj wiek przedszkolny.

Wiek przedszkolny 3-7 r.ż.

Rozwój ruchowy;

- koordynacja mięśni ręki, warunkująca gotowość podjęcia do nauki pisania

Rozwój myślenia i kontaktów społecznych;

- osiągnięcie poziomu analizy i syntezy spostrzeżeniowej (odwzorowywanie figur, wydzielanie sylab i głosek)

- wyodrębnienie czynności poznawczych od działań praktycznych

- początki dowolności procesów poznawczych

- zdolność do podejmowania zadań (nastawienia się na cel)

- początki panowania dziecka nad reakcjami emocjonalnymi (kontrola nad sobą)

- zdolność do współdziałania z rówieśnikami

- wiek pytań

- myślenie pojęciowe (nie ma jeszcze charakteru hierarchicznego)

- pierwsze sądy wartościujące (odzwierciedlenie opinii dorosłych wartościujących dziecko)

- pierwsze standardy stanu idealnego (poglądy dorosłych)

- przyswajanie sobie reguł postępowania (dostosowywanie się do wymagań)

- początek odwracalności operacji

Zmiany, do których prowadzi rozwój dokonujący się w wieku przedszkolnym. Sprawiają, że dziecko osiąga gotowość do podjęcia nauki w szkole - do sprostania wymaganiom, jakie w związku z tym przed nim stają. Poziom rozwoju, jaki to umożliwia, nazywa się dojrzałością szkolną.

22. Scharakteryzuj młodszy wiek szkolny.

Młodszy wiek szkolny 7-12 r.ż.

Rozwój myślenia;

- rozwój dowolności procesów umysłowych (kontroluje swe zachowanie zgodnie z wymaganiami realizowanych zadań)

- 11-12 r.ż. kontrolowanie reakcji emocjonalnych (emocje pozytywne i negatywne)

- zmniejszenie ukierunkowującego wpływu emocji na działanie

- charakterystyczna pełna odwracalność czynności umysłowych - początek fazy operacji konkretnych

- zdolność do zapamiętywania logicznego

- umiejętność dokonywania analizy kombinatoryjnej - początek fazy operacji formalnych

- operowanie pojęciami abstrakcyjnymi

Rozwój mowy;

- opanowanie mowy pisanej

- wzrost świadomości językowej (reguły, historia itp.) pozyskanie źródła wiedzy uogólnionej - gotowej

Rozwój moralny;

- zdolność do decentracji

- wychodzenie ze stadium moralności heteronomicznej - okres konwencjonalizmu moralnego

Rozwój kontaktów społecznych;

- liczy się z opinią grupy, staje się jej członkiem

- ujawnia się instrumentalna funkcja samooceny

- przejaw tendencji do współzawodnictwa

Dziecko staje się członkiem grupy rówieśniczej, świadomym obowiązujących w niej zasad, własnej pozycji i pełnionych przez siebie ról, uzyskuje bogatą i zróżnicowaną wiedzę na temat świata, ludzi i samego siebie. Wiedza ta zawiera elementy opisowe, jak i wartościujące oraz normatywne, jest fragmentarycznie uporządkowana i zawiera wiele sprzeczności. Dziecko zdobywa doświadczenie, które pomoże mu usystematyzować posiadaną wiedzę na następnym etapie okresy rozwojowego.

23. Scharakteryzuj wiek dorastania.

POKWITANIE jest etapem rozwoju człowieka, na którym osiąga on dojrzałość płciową. Z tego względu zachodzą w tym okresie gwałtowne zmiany fizyczne polegające na wykształceniu się pierwszo- i drugorzędowych cech płciowych. Jednak również ważnym elementem dojrzewania płciowego jest rozwój psychiczny. Specyficzne procesy psychiczne okresu dorastania mają na celu przystosowanie do zachodzących zmian seksualnych i opanowanie umiejętności wyrażania wrażeń seksualnych jak również rozwinięcie zdolności niezwiązanych bezpośrednio z dojrzewaniem fizycznym takich jak tworzenie relacji interpersonalnych o nowym charakterze i ukształtowanie tożsamości jednostki.

W wielu kulturach osiągnięciu przez dzieci dojrzałości seksualnej towarzyszą obrzędy symbolicznego przyjęcia do wspólnoty dorosłych. W społecznościach plemiennych trudniących się myślistwem dojrzałość mężczyzn związana jest również z opanowaniem umiejętności łowieckich. Kultury wysoko rozwinięte podkreślają mentalny przełom związany z dorastaniem, dlatego dorastający członkowie takich społeczeństw często wstępują na wyższy stopień wtajemniczenia religijnego czy duchowego (np. konfirmacja).

Zmiany fizyczne w okresie pokwitania zachodzą etapami. Tuż przed rozpoczęciem dojrzewania wzrasta tempo rozwoju ogólnego, który obejmuje przyrost długości i wzrost masy ciała związane z rozwojem układu kostnego. Dziewczynki zaczynają rozwijać się intensywnie około dwa lata wcześniej niż chłopcy, lecz gwałtowny skok rozwojowy u chłopców w wieku około piętnastu lat rekompensuje tę stratę, a nawet pozwala na prześcignięcie dziewczynek pod względem, przykładowo, wzrostu. Przyrost długości ciała jest większy w obrębie kończyn dolnych niż tułowia i jest dostosowany do zmian proporcji szkieletu i wzrostu jego masy. Odpowiednio zwiększa się również obwód ramion i bioder oraz długość stóp, dłoni i obwodu głowy. Wzrost ostateczny stabilizuje się około siedemnastego roku życia u kobiet i do kilku lat później u mężczyzn.

Najbardziej specyficzne zmiany fizyczne okresu pokwitania dotyczą rozwoju cech genitalnych i drugorzędowych cech płciowych (np. rozwój piersi u dziewcząt i mutacja czy owłosienie na twarzy u chłopców).

ZMIANY PSYCHICZNE W OKRESIE DORASTANIA

W okresie pokwitania uwaga jednostki jest skupiona na "ja" seksualnym i na zmianach, które ono przechodzi. Różny przebieg dojrzewania płciowego u poszczególnych jednostek może wywołać reakcje psychiczne o różnym stopniu nasilenia i mieć konsekwencje o charakterze pozytywnym lub negatywnym. Powszechne jest, że zmiany fizyczne wywołują psychiczny dyskomfort. U dziewczynek przedmiotem niepokojów są miesiączki i "patykowaty" wygląd. Chłopcy przejmują się najczęściej załamaniami głosu, wytryskami nasienia i niezgrabnymi ruchami. Zarówno u dziewcząt jak i u chłopców źródłem stresu mogą być zachwiania równowagi skóry przejawiające się niezdrową cerą czy zachwiania proporcji ciała w czasie szybkiego wzrostu.

Szczególne znaczenie dla psychiki jednostki ma przebieg procesu dojrzewania na tle czynników społecznych. Bardzo ważny jest stosunek czasu pokwitania jednostki do czasu pokwitania jej rówieśników. Z obserwacji naukowej wynika, że wcześniejsze dojrzewanie sprzyja rozwojowi psychicznemu młodych ludzi. Przejawia się to wyższym poziomem satysfakcji, tendencją do niezależności, poczuciem pewności siebie i łatwością funkcjonowania w społeczeństwie. Efekty te mają jednak bezpośredni związek nie z samym procesem fizycznego dojrzewania lecz z towarzyszącymi mu czynnikami społecznymi. Dzieci dojrzewające wcześniej są uprzywilejowane przez rodziców, co redukuje poziom stresu. Jednocześnie, rodzice powierzają takim dzieciom większą odpowiedzialność i traktują bardziej równorzędnie, co pozwala im na rozwinięcie zdolności przywódczych i naukę samodzielności, ośmiela i, co za tym idzie, czyni popularnymi wśród rówieśników. Mniejsza liczba konfliktów z rodzicami i ograniczona krytyka z ich strony pozwala też na ukształtowanie pozytywnego obrazu siebie, również swego ciała. Dzieci dojrzewające później są zazwyczaj bardziej przewrażliwione na swoim punkcie, co utrudnia im przystosowanie się do społeczeństwa. Jednocześnie, proces psychicznego przystosowania do zmian somatycznych u dzieci, które później zaczęły dojrzewać musi przebiegać szybciej, co również utrudnia stabilny rozwój psychiczny.

Dorastające dzieci muszą dokonać wyboru wartości, którymi będą kierować się w późniejszym życiu. Odbywa się to przede wszystkim w obrębie wartości przekazywanych przez rodziców: dzieci akceptują część z nich odrzucając pozostałe.

W okresie dojrzewania świat zewnętrzny stoi w świadomości nastolatków w opozycji do ich świata wewnętrznego. Przede wszystkim, młodzi ludzie skupiają się na obserwacji swego życia wewnętrznego i własnych przeżyć oraz przeżyć rówieśników, które zazwyczaj są analogiczne do ich własnych. Dzieci w okresie pokwitania cechuje egocentryzm poznawczy, czyli stawianie siebie w centralnym punkcie społeczeństwa, co pociąga za sobą niechęć do słuchania innych, stawiania się w ich sytuacji i empatii.

Egocentryzm poznawczy - pojęcie sformułowane przez Jeana Piageta, twórcę teorii rozwoju poznawczego; zjawisko to występuje w okresie dojrzewania i przejawia się przekonaniem jednostki, że uwaga wszystkich jest skupiona na niej. Przekonanie to jest obecne zarówno w postrzeganiu świata zewnętrznego jak i w myśleniu i wyobrażeniach jednostki. Nastolatki przejawiają podwyższony poziom świadomości siebie jednocześnie z zainteresowaniem tym, jak oceniają ich inni. Najbardziej charakterystyczne dla tego zjawiska są zachowania takie jak wyróżniający się ubiór, zwracające uwagę hałaśliwe zachowanie, samouwielbienie i brak akceptacji krytyki, opowiadanie historii o sobie, wrażenie nieśmiertelności, tworzenie wyimaginowanego audytorium dla własnej działalności, marzenie o sławie, wyobrażanie sobie własnej śmierci.

Brakowi zainteresowania życiem innych ludzi towarzyszy troska o sposób w jaki inni odbierają jednostkę. Wynika to z potrzeby akceptacji, która w tym okresie przeniesiona jest ze środowiska rodzinnego na środowisko rówieśnicze. Dzieci stają się więc wrażliwe na swoim punkcie i szukają u innych potwierdzenia własnej wartości. Dojrzewaniu towarzyszą często zmienne stany emocjonalne nastolatków. Charakterystyczny dla dzieci w okresie dorastania jest również brak zdolności do autoironii.

Dojrzewanie dziecka wymaga od rodziców poważnego traktowania nastolatków, wyczucia potrzeby dyskrecji oraz lojalności czyli opowiadanie się po stronie dziecka nawet wtedy, gdy nie ma ono racji, ponieważ jedynie to może umożliwić wpływanie na jego zachowanie. Aby zbudować zaufanie dziecka, należy unikać okazywania mu wszelkich przejawów wrogości, ponieważ nawet najmniejszy może znacznie urosnąć w subiektywnej percepcji nastolatka.

ROZWÓJ UMYSŁOWY

Jednostka w okresie dojrzewania powinna osiągnąć piagetowskie stadium operacji formalnych. Warunkuje to rozwinięcie umiejętności rozwiązywania problemów hipotetycznych i abstrakcyjnych czyli oderwanych od doświadczenia empirycznego. Jest to bardzo ważne dla umożliwienia późniejszej edukacji, która obejmuje dokonywanie operacji logicznych, przykładowo w matematyce. Osiągnięcie stadium operacji formalnych umożliwia myślenie hipotetyczne (wysuwanie wniosków z hipotez), formalne (hipotetyczno-dedukcyjne) (czyli dokonujące się wyłącznie "w myślach", dotyczy dziedziny, w której jednostka jest specjalistą) oraz myślenie skrajnie racjonalne. Możliwe jest rozumowanie indukcyjne i dedukcyjne a także wgląd literacki. Powiększany jest słownik symboli i metafor. Wypracowana zostaje umiejętność stosowania różnych strategii rozwiązywania problemów i odpowiedniego doboru logarytmów i heurystyk do danej sytuacji problemowej. Istnieje możliwość formułowania więcej niż jednego rozwiązania danego problemu. Jednostka rozwija również elastyczność myślenia, przykładowo zdolność do poprawnego myślenia o wydarzeniach przeszłych, teraźniejszych i przyszłych z uwzględnieniem zmian w realiach. Dokonuje się przyswojenie idei chronologii historycznej. Te umiejętności umysłowe są istotnie przystosowawcze, ze względu na to, że umożliwiają rozwiązywanie problemów i uczenie się.

Myślenie abstrakcyjne jest szczególną zdolnością do wykraczania poza fizyczne właściwości obiektów i konstruowania pojęć subiektywnych lub idei nie posiadających egzemplifikacji w świecie poznawalnym empirycznie. Ten rodzaj myślenia ma znaczenie dla życia w społeczeństwie, zakłada bowiem możliwość definiowania wartości, które są czynnikiem unifikującym każdą społeczność i muszą być zrozumiałe dla jej członków. Myślenie abstrakcyjne umożliwia także debatę nad problemami moralnymi i społecznymi, dzięki niemu można bowiem budować przypuszczenia na pojęciach abstrakcyjnych. Myślenie abstrakcyjne stanowi również podstawę wyobrażeń, a także umożliwia rozumienie i wyrażanie humoru jak również dostrzeganie, rozumienie i używanie subtelnych form ekspresji, niedomówień i aluzji.

ROZWÓJ SPOŁECZNY I OSOBOWOŚCIOWY

Znaczenie okresu dojrzewania jest szczególnie duże dla tworzenia relacji społecznych. Z tego względu, rola społeczeństwa w tym procesie jest ogromna. Od przebiegu procesu dorastania zależy jakość jej przyszłych relacji społecznych. Poszczególne cele społeczne procesu dojrzewania to ukształtowanie tożsamości jednostki, przyjęcie ról społecznych, przystosowanie do życia w danym społeczeństwie i rozwinięcie umiejętności nawiązywania relacji międzyludzkich o nowym, seksualnym, charakterze.

Osiągnięcie wszystkich tych celów wymaga ustabilizowania rozwoju emocjonalnego i osobowościowego. Konieczne jest wykształcenie jednolitej tożsamości i zintegrowanych cech osobowości. Na drodze do osiągnięcia tego nastolatki czerpią z przykładu innych ludzi i wzorców pochodzących z mediów oraz przemyśleń towarzyszących dzieleniu się doświadczeniami z rówieśnikami. Ukształtowana już tożsamość wymaga od jednostki akceptacji obrazu samego siebie. Kompletna i spójna tożsamość stanowi bazę dla formułowania przez jednostkę własnych poglądów i postaw oraz dla rozwijania indywidualizmu i niezależności.

Przyjęcie własnych ról społecznych jest ważne dla przystosowania się do funkcjonowania w społeczeństwie. Wyróżnia się następujące etapy przyjmowania ról:

1. społeczno-informacyjne (6-8 rok życia)

2. autorefleksyjne (8-10 rok życia)

3. wzajemne (10-12 rok życia)

4. społeczno-konwencjonalne (12-15 rok życia)

Przyjęcie odpowiedniej roli społecznej ułatwia funkcjonowanie w środowisku, zapewnia komfort psychiczny związany z poczuciem "bycia na swoim miejscu" i wskazuje kierunek aktywności.

Istotnym elementem dojrzewania jest ukształtowanie stosunku do seksualności i umieszczenie seksu na skali wartości jednostki. Wyróżnia się pięć modeli nastawienia do seksu: ascetyczne, prokreacyjne, "na relację", sytuacyjne oraz hedonistyczne. W zależności od wyboru jednego z tych modeli jednostka może całkowicie usunąć seks ze swego systemu wartości, uzależnić jego pozycję od innych celów lub przypisać mu priorytetowe znaczenie.

24. Wyjaśnij pojęcia: filogeneza, antropogeneza, ontogeneza.

Filogeneza - droga rozwoju rodowego, pochodzenie i zmiany ewolucyjne grupy organizmów;

Antropogeneza - procesy zmian ewolucyjnych prowadzące do powstania człowieka;

Ontogeneza - jest to pojęcie oznaczające, kolejne etapy w życiu człowieka, przemiany jakie zachodzą w życiu od zapłodnienia aż do śmierci.

25. Jakie znasz najbardziej ogólne prawidłowości rozwoju człowieka?

Rozwój umysłowy, emocjonalny i społeczny

26. Omów typologię postaw rodzicielskich?

Postawy rodzicielskie mają różnoraki wpływ na dzieci. Wyróżniamy postawy prawidłowe - „zdrowe” oraz negatywne - „chorobotwórcze”. Pierwsze postawy mają pozytywny wpływ na psychospołeczny rozwój dziecka, jednak te drugie wpływają ujemnie, a nawet mogą być przyczyną nerwic.
M. Ziemska pisze, że w literaturze nie ma jednoznacznej definicji postaw rodzicielskich. Autorzy precyzują to pojęcie z różnych punktów widzenia. Przyjmę w swojej pracy kontekst M. Ziemskiej, która o postawach rodzicielskich wyraża się jako „...występującą u rodziców tendencję do odczuwania dziecka, myślenia o nim i zachowania się - werbalnego lub niewerbalnego - w pewien określony sposób, wobec niego”, autorka, przyjmując postawę T. Tomaszewskiego, podkreśla dalej, iż każda postawa zawiera w sobie trzy elementy: uczuciowy, myślowy oraz element działania.
Możemy wyróżnić wiele typologii postaw rodzicielskich (szczególnie chodzi tutaj o matki), przyjmując za Makarovičem:
typ monarchiczny - gdzie władza rodzicielska znajduje się w "rękach" matki, ale zarówno jest to władza życzliwa,
typ demokratyczny - dziecko ma prawo do dużej niezależności, ale w sytuacji trudnej, może liczyć na pomoc matki,
typ tyraniczny - matka ma dużą władzę, przez co dziecko nie może spełniać swoich pragnień; matka wykorzystuje dziecko jako narzędzie dzięki, któremu może osiągać własne cele,
typ anarchiczny - matka nie przejmuje się sytuacją swojego dziecka, dlatego zezwala mu na dużą niezależność; dziecko nie może liczyć na pomoc w sytuacji trudnej.

M. Ziemska prezentuje własne zestawienie postaw rodzicielskich, które dzieli na właściwe i niewłaściwe. Do właściwych postaw rodzicielskich zalicza:
akceptację - czyli przyjęcie - kochanie dziecka niezależnie od jego możliwości, dysfunkcji, usposobienia, osobowości, trudności; rodzice akceptujący nie ukrywają przed dzieckiem swoich uczuć, okazują mu miłość i tolerancję; starają się zaspokoić potrzeby dziecka, dają mu poczucie bezpieczeństwa, uznania i kochają je za to, że jest; w sytuacji gdy dziecko zachowuje się nagannie, upominają je i dają do zrozumienia, że to co robi w tej sytuacji jest złe, jednak nie dopuszczają do dziecka uczucia, że zła jest jego cała osobowość;
- uznanie praw dziecka w rodzinie jako równych - rodzice akceptują i ustosunkowują się do aktywności dziecka, zawsze mają na względzie jego poziom rozwoju i umiejętności; opiekunowie nie stosują kar i wymuszeń, ale tłumaczą dziecku, wyjaśniają mu co jest dobre i pożądane, w takiej atmosferze rodzinnej dziecko ma zapewniony odpowiedni zakres swobody i indywidualności;
współdziałanie z dzieckiem - świadczy o tym, iż rodzice świadomie wciągają dziecko do życia rodzinnego, mając przy tym na względzie jego możliwości rozwojowe; rodzice są aktywni w nawiązywaniu kontaktu i we współdziałaniu z dzieckiem; rodzice są gotowi pomóc, wyjaśnić dziecku, ale także uczą je samodzielności i umiejętności poszukiwania;
rozumna swoboda - rodzice utrzymują autorytet oraz kierują dzieckiem, ale równocześnie dają mu poczucie swobody i pozwalają na samodzielną zabawę z dala od nich;
Do grupy postaw niewłaściwych autorka zalicza:
Γ postawa nadmiernie wymagająca - rodzice pragną mieć idealne dziecko, co prowadzi do tego, iż nie liczą się z jego potrzebami oraz możliwościami; tacy opiekunowie stale krytykują, poprawiają oraz uzupełniają dziecko; wychowanek traktowany jest z pozycji autorytetu bez jakichkolwiek praw;
postawa unikająca - rodzice mało interesują się dzieckiem i jego problemami, często zaniedbują nawet podstawowe - biologiczne potrzeby; kontakt z dzieckiem jest pozornie dobry i maskowany poprzez obdarowywanie dziecka wieloma prezentami; zauważyć można niedbałość o bezpieczeństwo, niekonsekwencję w stawianych wymaganiach; nie angażuje się dziecka do spraw życia rodzinnego;
postawa nadmiernie chroniąca - rodzice w każdej sytuacji życiowej znajdują zagrożenie dla dziecka i starają się je przed nim uchronić, w ten sposób paraliżują oni wszelką samodzielną działalność dziecka; dziecko uważane jest za wzór doskonałości i wychowywane jest bezkrytycznie; rodzice ulegają dziecku za każdym razem i spełniają jego każde życzenie;
postawa odtrącająca - rodzice są niechętni lub nawet wrodzy względem swojego dziecka, żywią wobec niego uczucie rozczarowania i zawodu; rodzice demonstrują zachowania negatywne i otwarcie krytykują wychowanka, stosują surowe kary zastraszenia, nakazy, zakazy wobec dziecka; opiekunowie zupełnie nie tolerują jego wad i nie biorą pod uwagę stopnia rozwoju;

27. Omów style wychowania.

Ze względu na to, kto kieruje czynnościami rodziny, M. Przetacznikowa wyodrębnia cztery typy rodzin:

• najwyższym autorytetem w rodzinie jest ojciec i on sprawuje przede wszystkim funkcje kontroli;

• funkcje te przypadają matce, obdarzonej z tej racji wysokim autorytetem;

• zachodzi równowaga między mężem, a żoną w zakresie władzy i kontroli w rodzinie;

• rodzina wybiera drogę pośrednią między równowagą a dominacją męża lub żony.

Zdarza się, że małżonkowie nie dochodzą do porozumienia w sprawach wychowania dzieci. Prowadzi to do stylu wychowania niejednolitego: rodzice stawiają dzieciom różne, niekiedy przeciwstawne wymagania, inaczej je oceniają, za to samo zachowanie stosują odmienny układ kar i nagród. Takie postępowanie ma ujemne konsekwencje dla rozwoju osobowości dziecka: brak jednolitego stylu wychowania w rodzinie może wywołać u niego zachwianie równowagi emocjonalnej, objawy nadpobudliwości lub zahamowania psychoruchowego, poczucie zagrożenia i lęki. Aby przystosować się do trudnej sytuacji, dziecko ucieka się też często do kłamstwa lub pochlebstwa albo uczy się wykorzystywać różnice zdań między rodzicami na swoją korzyść.

Niejednolitość wymagań oraz sposobów oceny i kontroli zachowania się dziecka może cechować postępowanie każdego z rodziców albo jednego z nich: ojca lub matki. Styl wychowania w rodzinie jest wówczas niekonsekwentny - charakteryzuje go zmienność i przypadkowość oddziaływań na dziecko. Wychowanie niekonsekwentne wiąże się z brakiem sprecyzowanych zasad postępowania wobec dziecka i swoistą biernością pedagogiczną matki i ojca. Wychowanie doraźne, wyłącznie od okazji do okazji i to za pomocą przypadkowych, często niewłaściwych metod, prowadzi do tego iż dziecko traci szacunek dla rodziców, którzy przestają być dla niego autorytetem, lecz także czuje się osamotnione i bezradne nie znajdując stałego oparcia, życzliwej pomocy u najbliższych osób. U niektórych dzieci doprowadza to do poczucia niepewności siebie maskowanej agresywnymi formami zachowania się.

Najlepiej poznana i dokładnie opisane w literaturze psychologicznej i pedagogicznej są style wychowania: autokratyczny, zwany autorytatywnym i demokratyczny. Autokratyczny styl wychowania przeważał w rodzinach patriarchalnych, ma on więc charakter, ma on więc charakter konserwatywny i jest oparty na tym rodzaju autorytetu, który został nazwany autorytetem przemocy lub pedantyzmu. Od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowania się wszelkim poleceniom i nakazom rodziców a zwłaszcza ojca. Decyzje w sprawach rodziny i dzieci podejmują rodzice lub jedno z nich, będące nosicielem autorytetu - bez porozumienia z innymi członkami rodziny, nie pytając ich o zgodę ani nie uzasadniając swych poczynań i postępowania. Wyjaśnień udzielają rodzice dzieciom wówczas, gdy uważają to za stosowne. W rodzinie autokratycznej dziecko zna jednak swe prawa i obowiązki, wie dobrze, czego mu nie wolno czynić a na co może sobie pozwolić. Kary, nagrody i inne stopnie wychowawcze stosuje się konsekwentnie i dziecko zdaje sobie sprawę, że nie ma od nich żadnego odwołania. Wie też, że rodzice kontrolują jego postępowanie i żadne wykroczenie nie ujdzie ich uwadze.

Istnieją różne odmiany autokratycznego stylu wychowania: od surowego nadzoru, ostrych środków represji i stawiania wymagań przekraczających nieraz możliwości dziecka, do racjonalnego ograniczania jego swobody, stawiania przed dzieckiem zadań i wymagań dostosowanych do jego cech indywidualnych i rozwojowych.

Autokratyczny styl wychowania, zwłaszcza w jego postaci skrajnej, nie sprzyja na ogół osiąganiu pozytywnych efektów w dziedzinie kształtowania osobowości dziecka.

Dzieci przyzwyczajone do bezwzględnego posłuszeństwa, a darzące rodziców uczuciem przejmują często ich wzorce postępowania, zachowują się despotycznie i okrutnie wobec młodszych lub słabszych kolegów, na których mogą wywierać presję. Inne są zastraszone i uległe, niezdolne do samodzielnego działania i myślenia, przywykłe tylko do wykonywania rozkazów i poleceń z zewnątrz. Jeszcze inne buntują się przeciw ustawicznemu przymusowi i stają się agresywne w sposób jawny lub ukryty, bądź też stawiają bierny opór otoczeniu, przyswajają normy zachowania w sposób powierzchowny, bez zrozumienia, co utrudnia ich internalizację i przekształcenie wewnętrzne zasady i wzorce postępowania.

Za najbardziej korzystny dla rozwoju osobowości dziecka uważa się zwykle demokratyczny styl wychowania. Istotną jego cechą jest dopuszczanie dziecka do współudziału w życiu rodziny. Dziecko wraz z rodzicami i innymi członkami rodziny omawia i dyskutuje rozmaite sprawy codzienne, planuje i organizuje sposób spędzania wolnego czasu, rozrywki czy wakacje, zastanawia się, jak rozwiązać kłopotliwe problemy, wypowiada swoje zdanie i przyczynia się do podjęcia określonej decyzji, uczy się także liczyć ze zdaniem innych i ich interesami oraz współdziałać z rodzicami czy rodzeństwem przy każdej okazji i udzielać im pomocy w razie potrzeby. Daje to pole do rozwijania własnej inicjatywy oraz kształci postawy pro społeczne. Dziecko zna zakres swoich obowiązków i zadań, nie zostały mu one jednak narzucone, lecz dobrowolnie je przyjęło, czasami z własnej chęci, a niekiedy dlatego, że wyjaśniono mu sens i konieczność podjęcia się ich dla dobra całej rodziny. Więź emocjonalna dziecka z rodzicami jest silna, przeważają zdecydowanie uczucia pozytywne, wzajemne zaufanie, sympatia i życzliwość. Od autentycznie demokratycznego stylu wychowania, stymulującego rozwój społeczno - moralny i uczuciowy dziecka, trzeba odróżnić pozory demokracji we wzajemnym układzie stosunków rodzinnych. Formalno- demokratyczne kierowanie sprawami rodziny polega na tym, że dziecko zostaje wprawdzie dopuszczone do udziału w nich, lecz rodzice nie liczą się faktycznie z jego zdaniem i sami o wszystkim decydują, pozostawiając mu swobodę jedynie w drobiazgach. Tego rodzaju taktyka prowadzi dość szybko do wytworzenia się atmosfery zakłamania i nieszczerości. Zdarza się też, że dziecko buntuje się przeciw pozornej swobodzie, domagając się faktycznych praw, jakie mu w rodzinie przyrzeczono. Dochodzi wówczas do zachowań opornych i agresywnych i do zerwania pozytywnej więzi emocjonalnej z rodzicami.

Oprócz opisanych stylów wychowania w rodzinie, z których dwa - autokratyczny i demokratyczny - wydają się najważniejsze i najbardziej typowe, należy wspomnieć jeszcze o stylu liberalnym, również dość często obserwowanych we współczesnych rodzinach małych. Styl liberalny przypomina pod pewnymi względami wychowanie niekonsekwentne czy też ingerowanie w sprawy dziecka i w jego zachowanie wyłącznie od przypadku do przypadku. Różni się jednak zasadniczo tym, że takie postępowanie z dzieckiem jest w pełni świadome i zamierzone, rodzice przyjmują słuszne w ich mniemaniu założenie, że dziecku należy pozostawić całkowitą swobodę, nie trzeba hamować jego aktywności i spontanicznego rozwoju, wystarczy stworzyć mu odpowiednie warunki do zabawy, a potem do nauki, zaspokoić potrzeby materialne i uczuciowe, tj. otoczyć dziecko czułością i miłością a zainteresowanie jego sprawami okazywać wtedy, gdy samo tego zażąda.

Interwencja w zachowanie się dziecka przy przyjęciu przez rodziców liberalnego stylu wychowania następuje tylko w wyjątkowych przypadkach, w sytuacji drastycznego naruszania norm społecznych. Nawet wtedy restrykcje są słabe i łagodne, a rodzice usprawiedliwiają przed otoczeniem postępowanie dziecka tym, że nie dorosło ono jeszcze do zrozumienia istoty swego czynu i jego konsekwencji. Wpajanie norm i zasad moralnych zaczyna się w tym stylu wychowania późno, opóźniony jest także proces socjalizacji dziecka. Przywykłe do tego, że rodzice zaspokajają niemal wszystkie jego zachcianki i niczego mu nie zabraniają, dziecko niełatwo wyzbywa się swego egocentryzmu i z trudem przystosowuje się do grupy rówieśniczej.

Scharakteryzowane główne style wychowania w rodzinie przeważnie nie występują w rzeczywistości w postaci czystej, jeden z nich jednak zwykle dominuje, wpływając na swoistą atmosferę życia rodzinnego. Ponadto trzeba pamiętać o tym, że jakkolwiek styl wychowania w rodzinie jest ważnym czynnikiem kształtującym osobowość dziecka, nie jest to czynnik jedyny. Dopiero w powiązaniu z postawami rodziców wobec dzieci, z emocjonalną więzią łączącą członków rodziny i z ogólną atmosferą w niej panującą, czynnik ten nabiera właściwego znaczenia.

28. Jaką rolę pełni rozwój społeczny?

Znaczącą (hahaha. To głupie i nie precyzyjne pytanie!!)

---