AKCJE

Pierwsze akcje
Bodaj pierwszą w historii "spółką akcyjną" była holenderska kompania wschodnio-indyjska, wcześniej raczej typowa była własność indywidualna. Ówczesny handel akcjami był w istocie handlem prawami do udziału w zyskach z zamorskich wypraw. Brak kontroli ze strony rządów powodował, że możliwe były różne oszustwa. Najbardziej znana była tzw. afera balonowa w Wielkiej Brytanii, gdzie sprytni oszuści sprzedawali ogromne ilości bezwartościowych, jak się później okazało, papierów "wartościowych" osobom liczącym na szybki zysk.

Definicja akcji
Akcja jest to instrument finansowy (papier wartościowy) reprezentujący częściowy udział jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej. Akcjonariusz, czyli właściciel akcji, ma ustalone prawa i obowiązki. Najważniejszym prawem akcjonariusza jest prawo do udziału w zyskach spółki. Ponadto akcjonariusz ma prawo uczestniczyć w walnym zgromadzeniu (zebranie wszystkich akcjonariuszy) i tą drogą wpływać na decyzje spółki.

Emisja akcji
Z powstaniem spółki akcyjnej wiąże się tzw. pierwsza emisja akcji. W Polsce minimalny kapitał spółki akcyjnej wynosi 100 000 PLN. Zakładanie spółki akcyjnej przedstawiamy na przykładzie.

Panowie Kowalski, Nowak, Kwiatkowski i Zieliński chcą założyć spółkę akcyjną o kapitale 100 000 PLN. Kapitał akcyjny dzieli się na 100 000 akcji, o wartości nominalnej 1 PLN każda. Jest to równocześnie najniższa przewidziana w Kodeksie handlowym wartość nominalna akcji (pewne odstępstwa od tej reguły występują w programie Narodowych Funduszy Inwestycyjnych).
W celu zawiązania spółki założyciele zwołują zgromadzenie organizacyjne. Załóżmy, że pan Kowalski obejmie 40 000 akcji (40%), pan Nowak 30 000 akcji (30%), pan Kwiatkowski 20 000 akcji (20%), pan Zieliński 10 000 akcji (10%). Swoje postanowienia zapisali wcześniej w statucie.
Akt założycielski i statut to podstawowe źródła wewnętrznych regulacji prawnych spółki. Regulują one podstawowe postanowienia dotyczące władz spółki, którymi są walne zgromadzenie, rada nadzorcza (i - lub - komisja rewizyjna), zarząd. Statut nie może być sprzeczny z regulacjami prawnymi, w szczególności z Kodeksem handlowym.
Następnym krokiem jest rejestracja spółki. Dokonuje jej sąd rejestrowy. Po załatwieniu jeszcze kilku niezbędnych formalności (Urząd Statystyczny, Urząd Skarbowy) spółka może zacząć działać. W zależności od tego, co postanowiono wcześniej, akcje muszą być opłacone albo w całości przed zarejestrowaniem spółki, albo w części. Ta część nie może jednak być mniejsza niż 25% wartości nominalnej, jeśli wartość nominalna była równocześnie ceną emisyjną.
Jeżeli postanowiono, że cena emisyjna jest równa wartości nominalnej (zgodnie z Kodeksem handlowym nie może być od niej niższa) oraz postanowiono, że akcje mają być pokryte (czyli opłacone) w całości, to pan Kowalski powinien wpłacić 40 000 PLN, pan Nowak 30 000 PLN, pan Kwiatkowski 20 000 PLN, a pan Zieliński 10 000 PLN. Udział poszczególnych akcjonariuszy ilustruje poniższy wykres.

Na wykresie numer 1 - oznacza pana Kowalskiego, 2 - pana Nowaka, 3 - pana Kwiatkowskiego, zaś 4 -pana Zielińskiego.
Przyjmijmy inne rozwiązanie.
Jeżeli statut stanowi, że wystarczy pokryć jedynie część (np. 50%) kapitału akcyjnego przed zarejestrowaniem spółki, to pan Kowalski wpłaci 20 000 PLN, pan Nowak 15 000 PLN, pan Kwiatkowski 10 000 PLN, a pan Zieliński 5000 PLN

Powyższy wykres przedstawia, ile poszczególni akcjonariusze wpłacili gotówki; liczba 5 oznacza nieopłacony kapitał akcyjny.

Statut spółki może także przewidywać, że akcje będą wydane po cenie wyższej od wartości nominalnej. Przypuśćmy, że w naszym przykładzie akcjonariusze postanowili, że cena emisyjna jednej akcji wyniesie 1,10 PLN oraz że do objęcia akcji wystarczy opłacenie 25% ich wartości nominalnej. Wówczas każdy z akcjonariuszy musi wpłacić oczywiście 0,25 PLN za każdą akcję (tj. 25% wartości nominalnej), jednakże nadwyżkę ceny emisyjnej ponad wartość nominalną (tj. 0,10 PLN) musi wpłacić w całości. Tak stanowi Kodeks handlowy.
Inwestycję pana Kowalskiego ilustruje poniższa na następnej stronie. Wpłaci on 25% wartości nominalnej akcji, czyli 10 000 PLN (bo kupuje 40 000 akcji), oraz w całości wpłaci nadwyżkę, czyli 4000 PLN.   

Wartość nominalna 25%	Nadwyżka    Całość
10 000 PLN	4 000 PLN

Inwestycję pana Nowaka ilustruje poniższa tabelka. Wpłaci on 25% wartości nominalnej akcji, czyli 7500 PLN (bo kupuje 30 000 akcji), oraz w całości wpłaci nadwyżkę, czyli 3000 PLN.  

Wartość nominalna 25%	Nadwyżka    Całość
7 500 PLN	3 000 PLN

Inwestycję pana Kwiatkowskiego ilustruje poniższa tabelka. Wpłaci on 25% wartości nominalnej akcji, czyli 5000 PLN (bo kupuje 20 000 akcji), oraz w całości wpłaci nadwyżkę, czyli 2000 PLN.  

Wartość nominalna 25%	Nadwyżka    Całość
5 000 PLN	2 000 PLN

Inwestycję pana Zielińskiego ilustruje poniższa tabelka. Wpłaci on 25% wartości nominalnej akcji, czyli 2500 PLN (bo kupuje 10 000 akcji), oraz w całości wpłaci nadwyżkę, czyli 1000 PLN.  

Wartość nominalna 25%	Nadwyżka    Całość
2 500 PLN	1 000 PLN

Statut spółki podaje terminy, w których akcjonariusze powinni opłacić w całości swoje akcje. Przy obejmowaniu akcji nie jest konieczne opłacenie ich gotówką. Można pokryć akcje w formie aportu, czyli wkładu rzeczowego.
Kontynuując powyższy przykład, można rozpatrzyć następującą sytuację. Pan Kowalski, w celu objęcia
40 000 akcji, może wprowadzić do spółki np. samochód dostawczy (o wartości 20 000 PLN), a resztę może opłacić gotówką (również 20 000 PLN).
Oczywiście taką ewentualność musi przewidywać statut spółki.
Podobnie pan Zieliński może wnieść do spółki komputer (o wartości 6000 PLN), a resztę (4000 PLN) może pokryć gotówką. Akcjonariusze muszą wprowadzić aport w całości.
Z powyższych rozważań wynika, że najprostsza jest sytuacja, w której akcjonariusze opłacają w całości akcje gotówką. Wówczas pasywa spółki, czyli źródła finansowania, składają się z kapitału akcyjnego, zaś aktywa, co teraz pokrywa się z całym majątkiem spółki, to gotówka. Bilans otwarcia przedstawia się następująco (w tabelce pomijamy koszty organizacyjne).  

Aktywa	Pasywa
(Co z tego mamy ?)	(Skąd się wzięły środki?)
Gotówka 100 000 PLN	Kapitał akcyjny - 100 000 PLN

Gdyby pan Kowalski wprowadził do spółki samochód (o wartości 20 000 PLN) i gotówkę 20 000 PLN, a pan Zieliński komputer (o wartości 6000 PLN) i gotówkę 4000 PLN, a panowie Nowak i Kwiatkowski gotówkę w łącznej wysokości 50 000 PLN, to bilans wyglądałby inaczej. Wprawdzie nadal jedynym źródłem finansowania jest kapitał akcyjny, ale aktywa zawierają trzy pozycje.  

Aktywa	Pasywa
(Co z tego mamy ?)	(Skąd się wzięły środki?)
Gotówka - 74 000 PLN	Kapitał akcyjny - 100 000 PLN
Komputer - 6 000 PLN
Samochód - 20 000 PLN
RAZEM - 100 000 PLN	RAZEM - 100.000 PLN

Gdyby akcje były częściowo pokryte lub cena emisyjna byłaby wyższa od wartości nominalnej, bilans otwarcia byłby nieco bardziej skomplikowany.
W przypadku częściowego pokrycia akcji nie ma w kasie spółki tyle gotówki, ile wynosi kapitał akcyjny. Zamiast gotówki spółka ma więc "obietnicę" wpłaty, dokonaną przez akcjonariuszy, czyli wierzytelność.
Natomiast gdyby cena emisyjna była wyższa od wartości nominalnej (w naszym przykładzie 1,10 PLN - cena emisyjna, 1 PLN - wartość nominalna) kapitał akcyjny nie ulega zmianie.
Kapitał akcyjny jest bowiem sumą wartości nominalnej wszystkich akcji, czyli w naszym przykładzie wynosi 100 000 PLN. Uzyskana nadwyżka ponad wartość nominalną (0,10 PLN na jednej akcji), czyli
10 000 PLN, jest częścią tzw. kapitału własnego, odrębną od kapitału akcyjnego. 

Rodzaje akcji
Biorąc pod uwagę zewnętrzną formę akcji możemy wyróżnić akcje imienne oraz na okaziciela.
Biorąc pod uwagę uprawnienia, które mogą wynikać z posiadania akcji, wyróżniamy akcje zwykłe i uprzywilejowane.
W przypadku pierwszego podziału należy zwrócić uwagę na fakt, że dla przeniesienia własności (np. kupna-sprzedaży) akcji imiennej nie wystarczy wręczenie akcji. Dla skuteczności przeniesienia akcji imiennej konieczne jest pisemne oświadczenie. Akcje notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie lub na CeTO są akcjami na okaziciela. Z uwagi jednak na zdematerializowany system obrotu zamiast "wręczenia" stosuje się odpowiednie zapisy księgowe. Akcja nie ma postaci materialnego dokumentu, a prawo dysponowania akcją zapisane jest na rachunku inwestora w biurze maklerskim. W trakcie sesji giełdowych kupujący, ani sprzedający nie wie, komu sprzedał lub od kogo kupił akcje. Statut spółki może przewidywać, że wszystkie lub część akcji są uprzywilejowane. Akcje mogą być uprzywilejowane na trzy sposoby.
Pierwszym (najbardziej popularnym) rodzajem akcji uprzywilejowanych są akcje uprzywilejowane co do głosu. Statut spółki nie może jednak przyznać większego uprzywilejowania niż 5 głosów na jedną akcję.
Akcje uprzywilejowane co do dywidendy przewidują między innymi możliwość wypłaty dywidendy za ubiegłe lata. Dywidenda uprzywilejowana nie może być dowolnie duża. Kodeks handlowy przewiduje tutaj pewne ograniczenia.
Trzecim sposobem uprzywilejowania akcji jest uprzywilejowanie co do podziału majątku. Akcje takie korzystają z pierwszeństwa spłaty kapitału, np. w przypadku likwidacji spółki. Oczywiście spłata takich akcjonariuszy nie może nastąpić przed spłatą innych wierzycieli, ale może nastąpić przed spłatą innych akcjonariuszy.

Prawo poboru

Co to jest prawo poboru ?
Liczba akcji, na które został podzielony kapitał akcyjny, nie musi być stała. Walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o podwyższeniu kapitału. Powstaje wówczas problem, komu zaproponować objęcie nowych akcji. Akcjonariusze, zgodnie z Kodeksem handlowym, mają pierwszeństwo objęcia nowych akcji proporcjonalnie do liczby akcji już posiadanych.

Wartość prawa poboru
Generalną zasadą jest, że cena prawa poboru zależy od różnicy między ceną starych i nowych akcji oraz od liczby praw poboru potrzebnych do objęcia jednej nowej akcji. Znana jest również inna zależność. Wpływ na cenę prawa poboru ma także czas, jaki pozostał do zapisania się na nowe akcje.
Wzajemny wpływ tych dwóch czynników powoduje, że cena rynkowa praw poboru często odbiega od ceny wynikającej z prostego uwzględnienia jedynie różnicy między ceną starej i nowej akcji.
Dodajmy jeszcze, że akcjonariusze mogą zrezygnować z prawa poboru (wymagane do tego jest 4/5 głosów na walnym zgromadzeniu). Może się tak zdarzyć szczególnie wtedy, gdy akcjonariusze postanowią dopuścić do spółki inwestora strategicznego.
Prawo poboru może być przedmiotem obrotu na giełdzie. Jego cena jest ceną rynkową. Hipotetyczna wartość prawa poboru jest zaś szacowana na podstawie różnicy między ceną rynkową akcji [M] i ceną emisyjną nowych akcji [S]. Na wartość hipotetyczną prawa poboru ma wpływ również liczba praw niezbędna do objęcia jednej nowej akcji [N]. Wartość prawa poboru [V] (przed dniem ustania prawa) wyraża się wzorem:

V =(M - S)/(N + 1)

OBLIGACJE

Definicja obligacji
Obligacja jest to instrument finansowy (papier wartościowy), w którym jedna strona, zwana emitentem obligacji, stwierdza, że jest dłużnikiem drugiej strony, zwanej obligatariuszem (jest to właściciel obligacji) i zobowiązuje się wobec niego do wykupu obligacji. Emisja obligacji jest formą zaciągnięcia kredytu. Kredytodawcą jest obligatariusz, czyli właściciel obligacji. Kredytobiorcą jest emitent obligacji.

Cechy charakterystyczne obligacji
Najważniejsze to:

• Termin wykupu - jest to termin, po upływie którego emitent zobowiązany jest dokonać wykupu, tzn. zwrócić zaciągnięty kredyt właścicielowi obligacji;

• Wartość (cena) nominalna - jest to wartość, którą emitent zwraca w dniu wykupu;

• Cena emisyjna - jest to cena, po której obligacja jest sprzedawana w momencie emisji pierwszemu właścicielowi;

• Oprocentowanie - określa wielkość odsetek od zaciągniętego kredytu; wyrażone jest w procentach wartości nominalnej; zwykle odsetki płacone są regularnie, np. co rok, co pół roku, co kwartał.

Obligacje skarbowe
Obecnie (sierpień 99) w Polsce dostępnych jest pięć rodzajów obligacji skarbowych:

• jednoroczne (Są to obligacje indeksowane. Termin wykupu tych obligacji wynosi 1 rok, wartość nominalna - 100 PLN. Odsetki płacone są po roku w momencie wykupu. Oprocentowanie tych obligacji zależy od stopy inflacji.

Przykład:
Stopa inflacji wynosiła 18%. Inwestor kupił obligację roczną płacąc za nią 97 PLN. Po roku otrzymał (oprocentowanie na poziomie stopy inflacji) 118 PLN, stopa dochodu inwestora w skali roku wyniosła: (118- 97) / 97 =21,65%.

Ogólny wzór na stopę dochodu polskiej obligacji indeksowanej jest następujący:

r = [(100(1+i+L)-P)/P] x 100%

gdzie:
r -  stopa dochodu polskiej jednorocznej obligacji indeksowanej,
i -  stopa inflacji,
L - nadwyżka oprocentowania nad stopę inflacji
P - cena zakupu obligacji.

• dwuletnie (Są to obligacje o stałym oprocentowaniu. Termin wykupu tych obligacji wynosi 2 lata, wartość nominalna -1000 PLN. Odsetki płacone są co rok.)

• trzyletnie (Są to obligacje o zmiennym oprocentowaniu. Termin wykupu tych obligacji wynosi 3 lata, wartość nominalna - 100 PLN. Odsetki płacone są co kwartał. Oprocentowanie tych obligacji zależy od średniej stopy rentowności 13-tygodniowych bonów skarbowych.)

• pięcioletnie (Są to obligacje o stałym oprocentowaniu. Termin wykupu tych obligacji wynosi 5 lat, wartość nominalna -1000 PLN. Odsetki płacone są co rok.)

• dziesięcioletnie (Są to obligacje o zmiennym oprocentowaniu. Termin wykupu tych obligacji wynosi 10 lat, wartość nominalna - 1000 PLN. Odsetki płacone są co rok. Oprocentowanie tych obligacji zależy od średniej stopy rentowności 52-tygodniowych bonów skarbowych.)

Inne rodzaje obligacji
Oprócz obligacji skarbowych w Polsce zaczyna się emitować obligacje gminne (komunalne).  Wiele spółek publicznych wyemitowało także obligacje zamienne na akcje. W takim wypadku akcje te muszą być dopuszczone do publicznego obrotu.

Akty prawne
W Polsce emisję i obrót obligacjami regulują różne akty prawne. Najważniejsze to: Ustawa o obligacjach,  Ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi, zarządzenia Ministra Finansów o emisji obligacji skarbowych.

Obrót obligacjami
Obligacjami obraca się na rynku pierwotnym i wtórnym. O rynku pierwotnym obligacji mówimy wtedy, gdy obligacje są sprzedawane pierwszemu właścicielowi. Następnie obligacje trafiają na rynek wtórny, gdzie odbywa się właściwy nimi obrót. Rynek pierwotny obligacji skarbowych w Polsce to przetargi obligacji lub oferta sprzedaży za pośrednictwem biur maklerskich. Rynek wtórny obligacji w Polsce to Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie lub Centralna Tabela Ofert (CeTO).

Cena obligacji na rynku
Cena obligacji na rynku jest sumą dwóch składników:

• tzw. ceny czystej, którą jest kurs obligacji, wyrażony w procentach wartości nominalnej;

• odsetek, które narosły od momentu ostatniej płatności.

Oczywiście w przypadku obligacji zerokuponowej odsetki równe są zeru.

Wartość obligacji
Wartość obligacji na rynku (a zatem jej cena) kształtuje się w wyniku popytu i podaży, które z kolei zależą od różnych czynników. Najważniejszym czynnikiem kształtującym wartość obligacji jest poziom stóp procentowych. Inwestorzy często dokonują wyceny obligacji.
Wycena obligacji polega na określeniu tzw. sprawiedliwej ceny obligacji, która powinna odzwierciedlać wartość obligacji. Najczęściej stosowaną metodą przy wycenie obligacji jest metoda dochodowa, inaczej metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych.

Wartość obligacji jest sumą dochodów, które inwestor otrzyma w okresie posiadania obligacji, przy czym dochody te są zdyskontowane, czyli "przeliczone na moment dokonywania wyceny".

Wartość obligacji a cena obligacji
Inwestor porównuje wartość obligacji uzyskaną w wyniku wyceny z ceną obligacji na rynku. Możliwe są tu trzy przypadki:

• wartość wyceniona jest wyższa od ceny rynkowej - inwestor ocenia, że obligacja jest warta więcej niż kosztuje na rynku - jest to tzw. niedowartościowanie obligacji; w takiej sytuacji należałoby kupić obligację;

• wartość wyceniona jest niższa od ceny rynkowej - inwestor ocenia, że obligacja jest warta mniej niż kosztuje na rynku - jest to tzw. przewartościowanie obligacji; w takiej sytuacji należałoby sprzedać obligację;

• wartość wyceniona jest równa cenie rynkowej - inwestor ocenia, że obligacja jest warta dokładnie tyle, ile kosztuje na rynku

Ryzyko inwestycji w obligacje

Gdyby inwestor zamierzał sprzedać obligację przed terminem wykupu, trudniej byłoby określić stopę dochodu, ponieważ inwestor nie znałby dokładnie ceny sprzedaży, a zatem nie mógłby dokładnie określić dochodu, który uzyska. Oznacza to, że istnieje ryzyko inwestycji w obligacje.

Podstawowe rodzaje ryzyka inwestycji w obligacje
Generalnie można powiedzieć, że obligacje są instrumentami finansowymi o mniejszym ryzyku niż akcje, jednak różne rodzaje obligacji charakteryzują się różnym poziomem ryzyka. Jest kilka rodzajów ryzyka inwestycji w obligacje. Do najważniejszych, które powinien brać pod uwagę inwestor, należy zaliczyć:

• ryzyko niedotrzymania warunków (w tym ryzyko bankructwa);

• ryzyko stopy procentowej.

Ryzyko niedotrzymania warunków
Ryzyko niedotrzymania warunków jest to ryzyko wynikające z faktu, że emitent (a więc zaciągający kredyt) może nie zwrócić kwoty równej wartości nominalnej lub nie zapłacić odsetek (lub jedno i drugie). Obligacje skarbowe są w zasadzie wolne od tego ryzyka, gdyż mamy prawo oczekiwać, że Skarb Państwa jest wypłacalnym dłużnikiem. Największym ryzykiem niedotrzymania warunków charakteryzują się obligacje przedsiębiorstw.
Do oceny ryzyka niedotrzymania warunków służy tzw. rating obligacji. Jest on tworzony przez wyspecjalizowane instytucje i polega na zakwalifikowaniu obligacji do klas o różnym poziomie ryzyka niedotrzymania warunków.

Im wyższe ryzyko niedotrzymania warunków, tym wyższe powinno być oprocentowanie obligacji.
Im wyższe ryzyko niedotrzymania warunków, tym wyższa stopa dochodu obligacji.

Ryzyko stopy procentowej
Podstawowym przejawem ryzyka stopy procentowej jest możliwość zmiany wartości (a zatem również ceny) obligacji w sytuacji zmian stóp procentowych na rynku. Nazywa się to również ryzykiem zmiany wartości. Im bardziej wartość obligacji reaguje na zmiany stóp procentowych, tym większe jest ryzyko stopy procentowej. Pozytywny przejaw ryzyka stopy procentowej występuje w przypadku spadku stóp procentowych, gdyż wtedy rośnie wartość obligacji. Negatywny przejaw ryzyka stopy procentowej występuje w przypadku wzrostu stóp procentowych, gdyż wtedy spada wartość obligacji.

Im wyższe oprocentowanie obligacji, tym mniejsze ryzyko zmiany wartości obligacji.
Im krótszy okres do terminu wykupu obligacji, tym mniejsze ryzyko zmiany wartości obligacji.

Płynność obligacji
Płynność, tzn. możliwość szybkiej sprzedaży obligacji po oczekiwanej cenie, różni się dla różnych rodzajów obligacji. Najbardziej płynne są obligacje skarbowe. Małą płynnością charakteryzują się obligacje komunalne niewielkich miast i gmin oraz obligacje przedsiębiorstw mało znanych, działających na małym terenie.

Konkluzja
Inwestycje w obligacje należy preferować, gdy inwestorowi zależy na ograniczaniu ryzyka. Należy wówczas inwestować w obligacje skarbowe i trzymać je do terminu wykupu. Inną zasadą jest inwestowanie w obligacje o długości okresu do terminu wykupu zbliżonej do horyzontu inwestycyjnego. Jeśli np. inwestor spodziewa się większych wydatków za dwa lata, wówczas powinien inwestować w dwuletnie obligacje skarbowe. Z kolei chęć zwiększania stopy dochodu prowadzi do konieczności inwestowania w obligacje o dużym poziomie ryzyka

---