UKŁAD NERWOWY

* Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego.

Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym oraz integrację narządów wew.

Schemat układu nerwowego

Układ nerwowy

Ośrodkowy ukł. ner. Obwodowy ukł. ner.

Somatyczny ukł. ner. Autonomiczny ukł. nerw.

Układ smpatyczny Układ parasympatyczny

Ośrodkowy układ nerwowy (OUN)

*ośrodkowy układ nerwowy (OUN) obejmuje mózgowie (mózg, pień mózgu i móżdżek) oraz rdzeń kręgowy

Obwodowy układ nerwowy

* Obwodowy układ nerwowy tworzą korzenie rdzeniowe i nerwy obwodowe

Inny podział: UN somatyczny, UN autonomiczny

* UN somatyczny (soma) przetwarza i przewodzi informacje pochodzące z receptorów całego ciała a jego efektorami są mięśnie poprzecznie prążkowane (szkieletowe). Znajduje się on pod kontrolą kory mózgu.

* UN autonomiczny (autos - sam, nomos - prawo) zwany także wegetatywnym, reguluje czynność narządów wewnętrznych i metabolizm tkanek. Odbywa się na drodze odruchowej, automatycznej, niezależnie od woli

*Czynnościowo układ nerwowy dzielimy na:

- somatyczny i autonomiczny

*Topograficznie układ nerwowy dzielimy na" ośrodkowy i obwodowy

* w układzie somatycznym narządami wykonawczymi są mięśnie poprzecznie prążkowane. wyodrębniamy w nim:

- ukł. piramidowy, który kieruje wykonywaniem ruchów świadomych.

- ukł. pozapiramidowy, który kieruje ruchami autonomicznymi i reguluje napięcie mięśni.

*Układ somatyczny nastawiony jest na łączność ze światem zewnętrznym, odbiera zeń różnorodne informacje za pośrednictwem narządów zmysłów oraz zarządza aparatem ruchowym. (soa łac. ciało)

* Układ autonomiczny (wegetatywny) - kieruje czynnościami narządów wewnętrznych a zwłaszcza funkcją układu sercowo - naczyniowego, oddechowego, pokarmowego i przemiany materii

samorządzący, bez udziału świadomości, kontroluje czynności narządów wewnętrznych.

Układ ten dzieli się na dwie części:

- układ współczulny (sympatyczny)

- układ przywspółczulny (parasympatyczny)

* Ośrodki układu sympatycznego zlokalizowane są w bocznych rogach rdzenia kręgowego w odcinku piersiowym i lędźwiowym

* Ośrodki parasympatyczne znajdują się w międzymózgowiu i odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego.

* We współczułym układzie nerwowym przekaźnikami chemicznymi są acetylocholina i noradrenalina

* Przeaźnikiem chemicznym synaps w układzie przywspółczułym jest tylko acetylocholina.

ACETYLOCHOLINA

*może pełnić dwojaką funkcję: tak pobudzającą jak hamującą

*bierze udział również w procesach pamięciowych.

NORADRENALINA

*należy do rodziny mediatorów wykorzystywana jest tak jak acetylocholina do funkcji hamujących i pobudzających

*od niej zależy m.in funkcja temperatury wewnętrznej organizmu

INNE NEUROPRZEKAŹNIKI

*DOPAMINA - jest jednym z mediatorów aminowych. Zależy od niej stopień pobudzenia oraz aktywność ruchowa człowieka.

*ENKEFALINY - zwane neuropeptydami. Są ona naturalnymi środkami przeciwbólowymi.

UKŁAD WSPÓŁCZULNY (sympatyczny)

*w narządach wewnętrznych wzmaga skurcze mięśni gładkich, zwiększa częstość skurczów serca, w płucach powoduje rozszerzenie oskrzeli. W skórze powoduje wystąpienie "gęsiej skórki". U zwierząt występuje tzw. "jeżenie włosów" w trakcie silnego pobudzenia.

UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY

* Działa przeciwstawnie, hamuj te czynności i odwrotnie

* Układ przywspółczulny wzmacnia skurcze żołądka i jelit, nerwy współczulne osłabiają.

~* Dwie przeciwstawne części układu wegetatywnego są w ciągłym "starciu", wzajemnym kontrowaniu się. Polem działania jest określony narząd. Dzięki temu zachowana jest homeostaza czynnościowa tego narządu, która zapewnia jego optymalną funkcję w danym momencie przy danym na nią zapotrzebowaniu.

~* Układ wegetatywny wykazuje bardzo charakterystyczną zmienność aktywności dobowej. W okresie czuwania, w ciągu dnia, dominuje jego część współczulna - z apogeum w godzinach popołudniowych. W nocy kontrolę nad pracą narządów przejmuje układ przywspółczulny - z apogeum w godzinach śródnocnych i nadrannych.

~* Układ autonomiczny jest niezależny od kory, co jednak nie oznacza, że kora nie ma zupełnie wpływu na jego czynność. Ma, ale nie jest to wpływ uświadomiony - choć zdarzają się ludzie, którzy w wyniku ćwiczeń, a także medytacji, potrafią świadomie wpływać na niektóre czynności narządów wewnętrznych, np. na czynność serca

~* Układ nerwowy uczestniczy w rejestrowaniu, przekazywaniu i analizie napływających pobudzeń z zakończeń czuciowych oraz bierze udział w realizacji prawidłowych reakcji adaptacyjnych na zmieniające się warunki świata zewnętrznego i środowiska wewnętrznego.

KOMÓRKA NERWOWA

* Komórka nerwowa - NEURON - jest najważniejszym elementem składowym układu nerwowego. W obrębie komórki nerwowej wyróżnia się ciało komórki i dwa rodzaje wypustek: wypustkę długą (akson) i liczne wypustki krótkie (dendryty)

GŁÓWNE STRUKTURY NEURONU

* Aksony przenoszą informacje z ciała komórki do innych komórek nerwowych lub narządów wykonawczych (efektorów), dendryty natomiast przekazują pobudzenia do ciała komórki nerwowej.

*Poszczególne komórki nerwowe łączą się ze sobą poprzez złącza (synapsy), które pośredniczą w przekazywaniu informacji. W zależności od rodzaju substancji chemicznej pośredniczącej w przekazywaniu pobudzenia, wyróżnia się synapsy pobudzające i hamujące.

ZE WZGLĘDU NA FUNKCJE KOMÓRKI NERWOWE DZIELIMY NA 3 RODZAJE

* Neurony aferentne nazwane też czuciowymi przewodzą informacje bezpośrednio od receptorów, ich ciała komórkowe leżą na obwodzie (głównie w zwojach nerwowych i czaszkowych) a aksony zmierzają do Ośrodkowego układu nerwowego. Ich przeciwieństwem są neurony eferente leżące w rdzeniu kręgowym lub pniu mózgu a akson biegnie na obwód prosto do efektora. Jeżeli efektorem jest są włókna mięśniowe poprzecznie prążkowane mówimy o neuronach ruchowych (motoneuronach)

*Trzecia grupa jest najliczniejsza, stanowią ja neurony pośredniczące (interneurony) których ciała razem z wypustkami w całości znajdują się w OUN. Przekazują one informacje między jedną a drugą komórką nerwową.

KOMÓRKI GLEJOWE

* Komórką nerwowym towarzyszą komórki glejowe, które nie uczestniczą bezpośrednio w przetwarzaniu informacji i przewodzeniu sygnałów, ale spełniają funkcje pomocnicze (odżywcze, izolacyjne, podporowe) w stosunku do neuronów.

Przeciętny człowiek posiada około 100 mld neuronów, przy czym każdy z nich łączy się średnio z 10 tys. innych poprzez połączenia - synapsy.

MÓZG

* Ten niezwykły organ intryguje ludzi od wieków. Jak bardzo zmieniały się poglądy z nimi związane łatwo zauważyć śledząc historię.

* Starożytni Grecy (w tym sam Arystoteles) twierdzili, że za wszystkie nasze uczucia, a także pamięć - odpowiada serce. Hipokrates prawdopodobnie jako pierwszy zauważył niezwykłą zależność uszkodzenia mózgu pośród zranionych na wojnie żołnierzy.

* Zwrócił uwagę na fakt występowania objawów po przeciwnej stronie ciała (uszkodzona prawa część mózgu, powodowała paraliż w lewej i odwrotni). W miarę rozwoju nauki, ludzie zaczęli wiązać z mózgiem coraz więcej funkcji.

* Dopiero w XX wieku postęp techniczny spowodował większe zainteresowanie tym narządem. Jeszcze w latach trzydziestych sądzono, że mózg jest bardzo prostym i nieskomplikowanym fragmentem naszego ciała. Taki model utrzymywał się od lat pięćdziesiątych.

* Wtedy to nastąpił prawdziwy boom na wszelkiego rodzaju eksperymenty związane z mózgiem. Okazało się, że nasz mózg jest niesamowitą skarbnicą wiedzy, o wręcz nieograniczonej możliwości pojmowania i zapamiętywania. Problem stanowi jedynie fakt, ze nie potrafimy korzystać z niego w pełni.

* Masa mózgu ludzkiego wynosi u mężczyzny około 1,375 kg, u kobiety 1,225 kg, podczas gdy masa mózgu niemowlęcia to zwykle około 0,35 kg. Zazwyczaj masa mózgu dorosłego człowieka to około 1,3 kg, jednak wbrew powszechnej opinii nie ma to żadnego powiązania z poziomem inteligencji właściciela.

UKRWIENIE MÓZGU

* Krew doprowadzana jest do mózgu przez 2 tętnice szyjne i 2 tętnice kręgowe. Rozgałęzienia tych tętnic łączą się ze sobą, co zapewnia stały dopływ krwi aniżeli inne narządy.

Masa mózgu wynosi około 2% ciężaru ciała

* Wiadomo, iż zapotrzebowanie mózgu na tlen jest 10-krotnie większe niż np. mięśnia sercowego. Mózg zużywa 20% tlenu przyswajalnego przez cały organizm.

OPONY

* Mózg jest bardzo wrażliwym narządem, dlatego też jest bardzo dobrze chroniony. Otaczają go 3 opony. Każda z nich jest inna i każda ma inne zadania.

NACZYNIÓWKA

*pierwsza, najbliżej mózgu, to silnie unaczyniona opona miękka - której zadaniem jest odżywianie mózgu. Wnika ona do komór mózgu tworząc sploty naczyniówkowe, oraz we wszystkie bruzdy i zakręty mózgu.

PAJĘCZYNÓWKA

*drugą jest pajeczynówka, w której znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy, wyrównujący ciśnienie w czaszce i amortyzujący wstrząsy, Pajęczynówka jest bardzo delikatna, brak w niej naczyń krwionośnych

OPONA TWARDA

*trzecią oponą jest opona twarda, która jest zarazem okostną czaszki Dzieli się ona na blaszkę zewnętrzną i blaszkę wewnętrzną.

* Pomiędzy oponą pajęczynówką i miękką znajduje się przestrzeń wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. Podstawowe znaczenie opon i płynu mózgowo-rdzeniowego to ochrona mózgu przed wstrząsami i urazami mechanicznymi. Płyn mózgowo-rdzeniowy może być pobrany do badania przez nakłucie igłą punkcyjną (w okolicy lędźwiowej lub podpotylicznej).

4 PŁATY MÓZGU

* Głęboka bruzda, przecina pod spodem półkule mózgowe, tak że dzieli każdą półkulę (od spodu) na 3 płaty:

- czołowy

- ciemieniowy

- skroniowy

*Płat ciemieniowy przechodzi bez ostrej granicy w płat potyliczny.

MÓZGOWIE

I - mózg

II - móżdżek

III - pień mózgu

A - płat czołowy

B - płat ciemieniowy

C - płat skroniowy

D - płat potyiczny

1 - mowa

2 - ruchy

3 - czucie bólu i dotyku

4 - widzenie

5 - słuch

PŁAT CZOŁOWY

* związany jest z czynnościami ruchowymi i psychicznymi. Uszkodzenie tego płata jest przyczyną niedowładów lub porażeń kończyn,a w niektórych wypadkach może ujawniać się zaburzeniami cech osobowości.

PŁAT CIEMIENIOWY

* bierze udział w analizie doznań czuciowych, a następstwem uszkodzenia tego płata jest przeciwstronna niedoczulica

* analiza doznań słuchowych odbywa się w płacie skroniowym

PŁAT POTYLICZNY

* w płacie potylicznym znajdują się ośrodki wzrokowe. Jeśli dojdzie do upośledzenia funkcji tego płata, pacjent będzie odczuwał zaburzenia w polu widzenia.

* Zewnętrzną powierzchnię półkuli mózgowych pokrywa kora mózgowa. Uszkodzenie kory mózgowej moze doprowadzić do zaburzeń funkcji związanej z uszkodzonym obszarem (np. niedowład, zaburzenia mowy, niedowidzenie) lub wyzwolić nadmierną aktywność komórek leżących w sąsiedztwie uszkodzenia.

* We wnętrzu półkul mózgowych znajdują sie skupiska komórek nerwowych, tzw. zwoje podstawy, które regulują napięcie mięśniowe oraz zapewniają kontrolę uchów zautomatyzowanych. Uszkodzenia zwojów podstawy wyrażają się zaburzeniami ruchowymi i postawy ciała.

PIEŃ MÓZGU

* Pień mózgu stanowi połączenie między półkulami mózgu i rdzeniem kęgowym. W obrębie pnia mózgu znajduje się szereg ośrodków odpowiedzialnych za funkcjonowanie najważniejszych dla życia czynności, jak oddychanie, paca serca, przemiana materii i regulacja temperatury.

MÓŻDŻEK

* Moduluje napięcie mięśni i wpływa na utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Uszkodzenie móżdżku doprowadza do zaburzeń w wykonywaniu ruchów pracyzyjnych oraz powoduje trudności w utrzymywaniu równowagi ciała.

RDZEŃ KRĘGOWY

* Znajduje się w kanale kręgowym i pośredniczy w przekazwaniu pobudzeń czuciowych do mózgu oraz bodźców wykonawczych do nerwów obwodowych.

(rys rdzenia kręgowego)

*Na przekroju poprzecznym rdzenia kręgowego widoczne są skupiska komórek nerwowych (istota szara), które zajmują centralną część rdzenia. Istota szara ułożona jest w kształcie litery "H", tworząc rogi tylne (grzbietowe) i rogi przednie (brzuszne)

*Do rogów grzbietowych dochodzą korzenie grzbietowe, któe pośredniczą w przekazywaniu pobudzeń czuciowych. W rogach przednich zgrupowane są naurony ruchowe, których wypustki unerwiają komórki mieśniowe.

*Podstawowe reakcje adaptacyjne są wrodzone (np. reakcje odruchowe), inne wykształcają sie w trakcie życia osobniczgo (np. reakcje psychiczne) Podłożem fizjologicznym reakcji odruchowych jest łuk odruchowy.

ŁUK ODRUCHOWY

* Każdy łuk odruchowy skłąda się z drogi doprowadzającej, która przewodzi pobudzenie od receptora do ośrodka scalającego (mózg, rdzeń kręgowy) oraz drogi odprowadzającej, przenoszącej pobudzenia do narządu wykonawczego (mięśni, gruczołów wydzielania wewnętrznego).

*Łuk odruchowy to droga jaką przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora.

*Składa sę z 5 zasadniczych elementów:

1. recepora

2. dosrodkowej drogi doprowadzającej neuronu czuciowego

3. ośrodka nerwowego (kora mózgowa, rdzeń kręgowy, móżdżek)

4. odśrodkowej drogi wyprowadzającej neuronu ruchowego

5. efektora

---