Kręgosłup (columna vertebralis)

Kręgosłup jest słupem kostnym, który stanowi rusztowanie dla części miękkich, pełni funkcję podporową, amortyzacyjną i ochronną. Jest zbudowany z 32-34 kręgów.

Budowa kręgu. Każdy typowy kręg ruchomy jest zbudowany z dwóch zasadniczych części: przedniej, która stanowi trzon i tylniej nazwanej łukiem kręgu. Od łuku kręgu wychodzą następujące wyrostki:

• wyrostek kolczysty, nieparzysty, skierowany ku tyłowi,

• wyrostki poprzeczne, parzyste, odchodzące bocznie,

• wyrostki stawowe górne i dolne, parzyste, zwrócone ku górze i dołowi.

Trzony kręgów dźwigają ciężar ciała, łuki otaczają i chronią rdzeń kręgowy, wyrostki poprzeczne i kolczysty służą do przyczepu więzadeł i mięśni, wyrostki stawowe górne i dolne umożliwiają stawowe połączenie kręgów ze sobą.

Łuk kręgu rozpoczyna się nasadą w górnej części grzbietowej strony kręgu. Na brzegach górnym i dolnym nasady znajdują się wcięcia kręgowe górne i dolne. Przez połączenie wcięcia dolnego i górnego sąsiadujących kręgów powstają parzyste otwory międzykręgowe

Poszczególne odcinki kręgosłupa:

• Kręgi szyjne(vertebrae cervicales)

• Kręg szczytowy (atlas) charakteryzuje się brakiem trzonu i wyrostka kolczystego. Zbudowany jest z łuku przedniego, łuku tylnego i dwu części bocznych. Łuk przedni jest mniejszy od tylnego. Na jego zewnętrznej stronie znajduje się guzek przedni. Na stronie wewnętrznej łuku przedniego występuje dołek zębowy, który stanowi powierzchnię stawową służącą do połączenia z zębem kręgu obrotowego. Na łuku tylnym znajduje się guzek tylny, który jest szczątkowym wyrostkiem kolczystym. Części boczne leżące między łukami, tworzą grubsze elementy kręgu szczytowego i są przystosowane do dźwigania głowy. Znajdują się na nich dołki stawowe górne i dolne, na których występują powierzchnie stawowe stanowiące połączenie z sąsiednimi elementami kostnymi. Na zewnątrz od części bocznych odchodzą wyrostki poprzeczne, które zawierają otwór wyrostka poprzecznego.

• 2-gi kręg szyjny(obrotowy axis) ma trzon wydłużony w kierunku doczaszkowym w ząb, dookoła którego obraca się kręg szczytowy wraz z głową. Ząb ma powierzchnię stawową przednią i tylną. Do tyłu od trzonu znajduje się łuk. Od łuku odchodzą: rozdwojony wyrostek kolczysty, wyrostki poprzeczne (z otworami) i wyrostki stawowe dolne. Brak wyrostków stawowych górnych - na ich miejscu występują okrągławe powierzchnie stawowe górne.

• 7-my kręg szyjny łączy w sobie charakterystyczne cechy kręgów szyjnych i piersiowych. Posiada jeszcze otwory w wyrostkach poprzecznych, ale już nie ma rozdwojonego wyrostka kolczystego. Trzon kręgu jest znacznie większy niż u pozostałych kręgów szyjnych, wyrostek kolczysty dłuższy, zakończony guzkiem.

• Kręgi szyjne od 3 do 6 mają niskie trzony cienkie łuki pochylone lekko w dół, obejmujące otwory kręgowe o kształcie trójkątnym. Okrągłe wyrostki stawowe układają się skośnie ku dołowi i tyłowi. Wyrostki kolczyste tych kręgów są na końcu rozdwojone i pochylone lekko w dół. Wyrostki poprzeczne są skierowane bocznie. Składają się z dwóch listewek kostnych: przedniej, która jest szczątkowym żebrem, i tylniej, będącej właściwym wyrostkiem poprzecznym. Obydwie listewki zrastają się na końcach i w tych miejscach powstają guzki: przedni i tylny. W obrębie wyrostków poprzecznych tworzy się otwór wyrostka poprzecznego, przez który przechodzą naczynia krwionośne i nerwy. Wyrostki poprzeczne bywają określane jako wyrostki żebrowo-poprzeczne, a otwór w nich występujący jako żebrowo-poprzeczny.

• Kręgi piersiowe. Każdy kręg piersiowy posiada okrągławy trzon nieco niższy z przodu. W miejscach, gdzie trzon łączy się z łukiem występują dołki żebrowe - górna i dolne - umożliwiające stawowe połączenie z głowami żeber. Dla żeber I, XI, XII i czasem X jest tylko jedna powierzchnia stawowa na trzonie kręgu. Na górnym i dolnym brzegu nasady łuku, w jego najwęższym miejscu tworzą się wcięcia kręgowe. Wcięcie kręgowe górne jest płytkie, natomiast dolne jest znacznie głębsze.

Wyrostki poprzeczne kręgów piersiowych są mocna i zgrubiałe na końcach. Na przednich powierzchniach wyrostków poprzecznych występują dołki żebrowe wyrostka poprzecznego służące do połączenia stawowego z guzkami żeber

Wyrostki stawowe ustawione są w płaszczyźnie czołowej.

Wyrostki kolczyste są długie ostro zakończone i ułożone dachówkowato, co ogranicza skłon w tył w tej części kręgosłupa. Łuki kręgów piersiowych przechodzą w płaskie listewki ograniczające otwór kręgowy, który jest mały, o okrągłym kształcie.

• Kręgi lędźwiowe - charakteryzują się najbardziej masywnym trzonem nerkowatego kształtu oraz trójkątnym otworem kręgowym. Wyrostki poprzeczne odchodzą od nasady łuku i trzonu kręgu. Są one szczątkowymi żebrami lędźwiowymi. U podstawy tych wyrostków znajdują się niewielkie wyniosłości nazywane wyrostkami dodatkowymi poprzecznymi.

Wyrostki stawowe ustawione są pionowo, a ich powierzchnie stawowe leżą w płaszczyźnie strzałkowej. Takie ustawienie wyrostków ogranicza wykonywanie skrętów w tej części kręgosłupa.

Wyrostki kolczyste mają kształt blaszek prostokątnych. Są równolegle ułożone w płaszczyźnie strzałkowej. Na wyrostkach stawowych górnych znajdują się owalne guzki kostne, nazywane wyrostkami suteczkowatymi. Są to elementy szczątkowe wykorzystywane do przyczepu mięśni.

• Kość krzyżowa - utworzona jest przez 5 kręgów krzyżowych za pomocą kościozrostu. Kość krzyżowa dźwiga ciężar górnej części ciała i przez obręcz biodrową przenosi go na kończyny dolne. Kość krzyżowa ma kształt trójkąta, wyróżnia się w niej powierzchnię przednią, czyli miedniczą, powierzchnię tylnią, czyli grzbietową, i części boczne.

Powierzchnia przednia, utworzona przez zrośnięte trzony kręgów jest gładka i wklęsła. Występują na niej kresy poprzeczne. Kresy te sięgają do otworów krzyżowych miedniczych, przez które przechodzą naczynia krwionośne i nerwy.

Na częściach bocznych, utworzonych przez zrośnięte wyrostki poprzeczne, występują powierzchnie uchowate, służące do połączenia z kośćmi miednicznymi. Z tyłu powierzchni uchowatej znajduje się guzowatość krzyżowa, do której przyczepiają się więzadła.

Na powierzchni grzbietowej kości krzyżowej wyróżnia się grzebienie utworzone przez zrastające się wyrostki kolczyste, poprzeczne i stawowe. Z wyrostków kolczystych tworzy się grzebień krzyżowy pośrodkowy, z wyrostków stawowych - grzebień krzyżowy pośredni, a z wyrostków poprzecznych - grzebień krzyżowy boczny. Wzdłuż całej kości krzyżowej ciągnie się kanał krzyżowy.

• Kość guziczna (ogonowa) składa się z 3-5 kręgów szczątkowych, połączonych ze sobą kościozrostem, a z kością krzyżową za pomocą chrząstki i więzadeł. Na pierwszym kręgu guzicznym widoczne są wyrostki poprzeczne i wyrostki stawowe górne tworzące rożki guziczne.

Połączenia w obrębie kręgosłupa

• Kościozrosty występują w obrębie kości krzyżowej i odcinka guzicznego

• Chrząstkozrosty mają postać krążków międzykręgowych. Dwadzieścia trzy krążki międzykręgowe są ważnymi elementami amortyzującymi wstrząsy kręgosłupa.

• Więzozrostem są połączone ze sobą wszystkie elementy kręgów.

• wiązadło podłużne przednie rozpoczyna się na guzku gardłowym kości potylicznej, biegnie wzdłuż przedniej powierzchni trzonów i kończy się na miedniczej powierzchni kości krzyżowej. Wiązadło to hamuje ruch prostowania kręgosłupa.

• wiązadło podłużne tylne znajduje się na tylnej powierzchni trzonów. Rozpoczyna się na stoku kości potylicznej i przednim brzegu otworu wielkiego kości potylicznej, a kończy - w górnej części kanału krzyżowego. Wiązadło to napina się podczas zginania.

• wiązadłem żółtym są połączone ze sobą łuki kręgów. Zamyka ono kanał kręgowy od strony tylnej. Więzadła żółte rozpoczynają się między pierwszym i drugim kręgiem szyjnym, a kończy się między ostatnim lędźwiowym i kością krzyżową. Rozciągając się podczas zgięcia kręgosłupa dąży do wyprostowania go i przez to oszczędza pracę mięśni prostujących.

• wiązadła międzykolcowe rozciągają się między brzegami sąsiednich wyrostków kolczystych

• wiązadło nadkolcowe rozpoczyna się od wyrostka kolczystego siódmego kręgu szyjnego, a kończy się na grzebieniu pośrodkowym kości krzyżowej. To wiązadło napina się podczas zginania kręgosłupa

• wiązadło karkowe rozpoczyna się na grzebieniu potylicznym zewnętrznym, na guzku tylnym kręgu szczytowego i przyczepia się do wierzchołków wyrostków kolczystych od drugiego do siódmego kręgu szyjnego. Działa tak jak więzadło nadkolcowe i pomaga w dźwiganiu ciężaru głowy.

• Wiązadła międzypoprzeczne - przyczepiają się do wyrostków poprzecznych. Przebiegają one między sąsiednimi wyrostkami poprzecznymi. Napinają się podczas skłonów bocznych kręgosłupa.

• Wyrostki stawowe połączone są torebkami stawowymi obejmującymi wyrostki stawowe dolne wyżej leżącego kręgu i wyrostki stawowe górne kręgu położonego niżej.

Klatka piersiowa

Przekrój poprzeczny klatki piersiowej jest owalny, wydłużony poprzecznie. Do jamy klatki wpukla się kręgosłup. W następstwie tego, jak i wskutek uwypukla się żeber do tyłu tworzą się na tylnej, wewnętrznej ścianie klatki piersiowej dwie bruzdy płucne.

Podczas oddychania odbywają się ruchy w stawach głów żebrowych, stawach żebrowo-poprzecznych oraz żebrowo-mostkowych. Dochodzą do tego ruchy mostka. Przy wdechu zwiększa się objętość klatki piersiowej poprzez ruch żeber ku górze oraz prostowanie kifozy piersiowej.

Klatkę piersiową tworzy 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber oraz mostek. Stanowi ona kostno-chrzęstną ochronę głównych narządów oddechowych i krążenia.

Żebra są to sprężyste listewki o budowie kostno-chrzęstnej. Pierwsze siedem par żeber łączy się bezpośrednio z mostkiem - są to żebra prawdziwe. Następnie trzy pary żeber łączą się z mostkiem pośrednio, poprzez żebro siódme - określa się je jako żebra rzekome. Dwie ostatnie pary stanowią żebra wolno zakończone w obrębie ścian brzucha, czyli żebra wolne. Chrząstki żeber VII, do X tworzą łuk żebrowy.

Na końcu tylnym żebra kostnego można wyróżnić trzy elementy: głowę żebra, szyjkę żebra i guzek żebra. Głowy żeber od II do X są podzielone poziomym grzebieniem - w ten sposób powstaje podwójne powierzchnia stawowa, służąca do połączenia z trzonami sąsiednich kręgów piersiowych.. Guzki żeber mają powierzchnię stawową umożliwiającą połączenie z dołkami żebrowymi wyrostków poprzecznych kręgów piersiowych.

Dalszą część żebra stanowi cienki i płaski trzon, który zgina się ku przodowi tworząc kąt żebra.

Chrząstka żebrowa stanowi przedłużenie części kostnej żebra. Połączenie części kostnej żebra z częścią chrzęstną jest bardzo mocne dzięki temu, że powierzchnie styczne kości i chrząstki wnikają w siebie, a okostna żebra kostnego przechodzi bezpośrednio w ochrzęstną chrząstki żebrowej.

Mostek jest to kość płaska zbudowana z rękojeści, trzonu i wyrostka mieczykowatego.

Rękojeść mostka ma ściany przednią, tylną oraz brzeg górny, na którym znajduje się wcięcie szyjne, bocznie od niego znajduje się wcięcie obojczykowe z powierzchniami stawowymi służącymi do połączenia z obojczykiem. Na brzegach bocznych rękojeści występują wcięcia żebrowe służące połączeniu z chrząstką I i częściową z II żebra.

Trzon mostka - brzegiem górnym łączy się z rękojeścią tworząc kąt mostka. Na bocznych brzegach trzonu występują w cięcia żebrowe dla chrząstek żeber od II do VII.

Wyrostek mieczykowaty stanowi najmniejszą część mostka. Łączy się z dolnym brzegiem mostka. Na jego przedniej powierzchni rozpoczyna się więzadło żebrowo-mieczykowate i część mięśnia prostego brzucha, a na stronie tylnej mają swoje przyczepy przepona i mięsień poprzeczny klatki piersiowej.

Połączenia żeber z mostkiem

1. Połączenia w obrębie mostka - rękojeść, trzon i wyrostek mieczykowaty łączą się za pomocą chrząstko zrostów mostkowych.

2. Połączenia żeber z kręgosłupem obejmują dwa rodzaje stawów:

• stawy głów żebrowych - są utworzone przez głowy żeber przylegających do dołków żebrowych trzonów dwóch sąsiadujących ze sobą kręgów. Zebra I, XI i XII łączą się z trzonem jednego kręgu. Stawy te są wzmocnione więzadłem promienistym głowy żebra, biegnącym od głowy żebra do trzonów sąsiednich kręgów i krążka międzykręgowego, oraz więzadłem śródstawowym, łączącym grzebień głowy z krążkiem międzykręgowym. Stawy I, XI i XII żebra nie posiadają tego więzadła

• stawy żebrowo-poprzeczne powstają przez połączenie powierzchni stawowych guzków żeber z dołkami żebrowymi wyrostków poprzecznych odpowiednich kręgów. Wzmacniają je wiązadła:

• żebrowo-poprzeczne, biegnie od powierzchni tylniej szyjki żebra do wyrostka poprzecznego kręgu leżącego na tym samym poziomie co szyjka żebra,

• żebrowo-poprzeczne górne, łączy szyjkę żebra z wyrostkiem poprzecznym wyżej leżącego kręgu. Więzadło to dzieli się na dwa pasma, z których jedno przyczepia się na powierzchni dolnej wyrostka poprzecznego, a drugie u nasady wyrostka poprzecznego i kolczystego wyżej leżącego kręgu,

• żebrowo-poprzeczne boczne, krótkie i mocne więzadła przebiegające od szczytu wyrostka poprzecznego do powierzchni tylnej guzka żebra leżącego na tym samym poziomie.

3. Połączenia żeber z mostkiem - powstają przez połączenie końców chrząstek siedmiu żeber prawdziwych z mostkiem. Chrząstka I żebra na ogół zlewa się z mostkiem i wytwarza się chrząstko zrost. Pozostałe chrząstki od II do VII żebra łączą się z mostkiem za pomocą stawów, w których występują torebki stawowe i więzadła. W stawach żebrowo-mostkowych wyróżnia się więzadła:

• promieniste przednie i tylnie,

• mostkowo-żebrowe śródstawowe

• żebrowo-mieczykowate.

4. Połączenia części kostnych z częściami chrzęstnymi żeber - powstają przez wzajemne wnikanie najmniejszych elementów strukturalnych powierzchni stycznych.

5. Połączenia chrząstek żebrowych ze sobą mają miejsce między brzegami chrząstek VI - VIII żebra. Są to stawy międzychrząstkowe.

Kończyna górna

Obręcz kończyny górnej jest zbudowana z dwóch kości - obojczyka i łopatki, jest to obręcz niepełna, ponieważ między brzegami łopatek jest otwarta. Z przodu zamyka ją mostek.

Obojczyk (clavicula) jest to kość długa. Można w niej wyróżnić trzon i dwa końce - mostkowy i barkowy. Na dolnej powierzchni trzonu, przy końcu mostkowym znajduje się wycisk więzadła żebrowo-obojczykowego a przy końcu barkowym leżą guzek stożkowaty oraz kresa czworoboczna - miejsca przyczepu więzadeł.

Koniec mostkowy ma kształt owalny i tworzy powierzchnię stawową stanowiącą połączenie z wcięciem obojczykowym mostka. Koniec barkowy jest spłaszczony i zakończony powierzchnią stawową służącą do połączenia z wyrostkiem barkowym łopatki.

Łopatka jest to typowa kość płaska w kształcie trójkąta. Ma dwie powierzchnie, trzy brzegi i trzy kąty.

Powierzchnia przednia łopatki, czyli powierzchnia żebrowa jest wklęsła i zagłębienie to nosi nazwę dołu podłopatkowego. Występują na nim kresy mięśniowe.

Na powierzchni grzbietowej przebiega skośnie od strony przyśrodkowej w bok i ku górze grzebień łopatki który dzieli ją na dół podgrzebieniowy i dół nadgrzebieniowy. W dalszym przebiegu grzebień łopatki spłaszcza się i przechodzi w wyrostek barkowy. Na tym wyrostku znajduje się powierzchnia stawowa służąca do połączenia z obojczykiem.

Na brzegu górnym występuje wcięcie łopatki. Na brzegu bocznym znajduje się wydrążenie stawowe, tworzące panewkę stawu ramiennego. Nad wydrążeniem stawowym widoczny jest guzek nadpanewkowy, a poniżej - guzek podpanewkowy. Wydrążenie osadzone jest na szyjce łopatki. Z przodu panewki i wcięcia łopatki odchodzi silnie zakrzywiony wyrostek kruczy.

Połączenia w obrębie obręczy barkowej.

1. Staw mostkowo-obojczykowy - jest utworzony przez mostkowy koniec obojczyka i wcięcie obojczykowe mostka. Między obiema powierzchniami znajduje się krążek stawowy dzielący jamę stawową na dwie części; jest to więc staw piętrowy. Gruba torebka stawowa jest wzmocniona przez następujące więzadła:

• więzadło mostkowo-obojczykowe przednie i tylne - łączące koniec mostkowy obojczyka z rękojeścią mostka; hamują ruchy obojczyka do przodu i tyłu,

• wiązadło międzyobojczykowe - biegnące nad wcięciem szyjnym, rozpięte między mostkowymi końcami obu obojczyków. Hamuje ruchy obojczyka w dół,

• więzadło żebrowo-obojczykowe - przyczepione do chrząstki pierwszego żebra i do dolnej powierzchni obojczyka. Wzmacniając boczną ścianę torebki stawowej hamuje ruchy obojczyka ku górze, do przodu i do tyłu.

Staw mostkowo-obojczykowy jest stawem trójosiowym. Można w nim wykonać ruchy:

• opuszczanie i unoszenie obojczyka w płaszczyźnie czołowej,

• wysuwanie i cofanie obojczyka w płaszczyźnie poprzedniej,

• równocześnie z tymi ruchami odbywa się obrót obojczyka dookoła jego osi długiej; jest to ruch w płaszczyźnie strzałkowej

2. Staw barkowo-obojczykowy - w tym stawie łączą się wyrostek barkowy łopatki i koniec barkowy obojczyka. Czasem występuje krążek stawowy w pełnej bądź szczątkowej formie.

Torebka stawowa jest wzmocniona więzadłami:

• barkowo-obojczykowym, biegnącym od górnej powierzchni wyrostka barkowego do górnej powierzchni obojczyka

• kruczo-obojczykowym, składającym się z dwóch pasm - więzadła stożkowatego i więzadła czworobocznego, które łączą kresę czworoboczną i guzek stożkowaty na obojczyku z górną powierzchnią wyrostka kruczego łopatki.

Jest to staw trójosiowy, jednak zakres ruchów jest w nim mniejszy i ściśle związany z ruchami łopatki. Występują ruchy: unoszenia i obniżania łopatki, wysuwania i cofania oraz ruchy obrotowe łopatki. Stawy mostkowy-obojczykowy i barkowo obojczylowy są ze sobą sprzężone, ponieważ ruch w jednym stawie powoduje automatycznie ruch w drugim.

Łopatka przylega do klatki piersiowej dzięki napięciu otaczających ją mięśni.

Kończyna górna wolna

w skład której wchodzi: kość ramieniowa, dwie kości przedramienia i kości ręki.

Kość ramieniowa (ramienna) - wyróżniamy w niej trzon i dwa końce.

Trzon ma trzy powierzchnie - przednią boczną, przednią przyśrodkową i tylną, które są ograniczone brzegami. Na powierzchni przedniej-bocznej w górnej części występuje wyraźna guzowatość naramienna. Powierzchnia tylna jest przedzielona bruzdą nerwu promieniowego.

Koniec bliższy ma głowę kości ramieniowej, na której znajduje się powierzchnia stawowa do połączenia z wydrążeniem stawowym znajduje się powierzchnia stawowa do połączenia z wydrążeniem stawowym łopatki. Poniżej głowy występuje szyjka anatomiczna, wzdłuż której przyczepia się torebka stawowa. Poniżej szyjki są dwa wyraźne guzki; guzek większy, leżący po stronie zewnętrznej, i guzek mniejszy - po stronie wewnętrznej. Od guzków zbiegają w dół grzebienie. Jest to grzebień guzka większego i grzebień guzka mniejszego. Między guzkami i grzebieniami znajduje się bruzda międzyguzkowa. Poniżej guzków znajduje się przewężenie, tzw. szyjka chirurgiczna. W tym miejscu kość ulega łatwo złamaniu.

Koniec dalszy jest wyraźnie spłaszczony i poszerzony w kierunku poprzecznym. Tworzy on kłykieć kości ramieniowej. Po obu stronach kłykcia znajdują się nadkłykcie - boczny i przyśrodkowy.

Na kłykciu kości ramieniowej występują dwie powierzchnie stawowe do połączenia z kośćmi łokciową i promieniową. Powierzchnia łokciowa ma kształt bloczka, a promieniowa kształt główki. Nad bloczkiem od strony przedniej znajduje się dół dziobiasty, a od strony tylniej - dół wyrostka łokciowego. Nad główką kości ramieniowej, tylko od strony przedniej występuje dół promieniowy. Doły te spełniają ważną rolę w czasie zginania i prostowania w stawie łokciowym.

Kości przedramienia zalicza się do nich: kość promieniową, leżącą po stronie kciuka, i kość łokciową. Gdy dłoń jest zwrócona do przodu, czyli znajduje się w położeniu odwróconym, kości te są w stosunku do siebie równoległe.

Kość promieniowa jest kością długą. Trzon ma kształt trójścienny, z wyraźnie zaznaczonym w części środkowej brzegiem międzykostnym.

Na końcu bliższym wyróżnia się głowę, szyjkę i guzowatości kości promieniowej.

Głowa kości promieniowej posiada płytki dołek głowy służący do połączenia z główką kości ramieniowej. Dookoła głowy układa się obwód stawowy głowy stanowiący ruchome połączenie z kością łokciową. Poniżej głowy znajduje się szyjka kości promieniowej, a poniżej szyjki, od strony kości łokciowej występuje silnie rozwinięta guzowatość kości promieniowej.

Koniec dalszy jest grubszy i szerszy. Ma powierzchnię stawową nadgarstka, umożliwiającą połączenie z kością łokciową, czyli wcięcie łokciowe. Na bocznej stronie kości promieniowej występuje wyrostek rylcowaty.

Kość łokciowa - trójgraniasty trzon kości łokciowej ma brzegi przedni, tylny i międzykostny oraz powierzchnie stawowe tworzące wcięcie bloczkowe i wcięcie promieniowe.

Wcięcie bloczkowe to głęboko wklęsła powierzchnia stawowa między wyrostkami łokciowym i dziobiastym, odpowiadająca powierzchni stawowej bloczka kości ramieniowej.

Na końcu dalszym kości łokciowej wyróżnia się głowę kości łokciowej i wyrostek rylcowaty. Głowa ma powierzchnię stawową służącą do połączenia z trójkątnym krążkiem oddzielającym kość łokciową od nadgarstka, oraz obwód stawowy, do stawowego połączenia z kością promieniową.

Przy wyprostowanym stawie łokciowym ramię i przedramię nie leżą w jednej linii, lecz tworzą kąt otwarty w kierunku promieniowym.

Kości ręki

Do nich zaliczamy kości nadgarstka, śródręcza i palców.

Nadgarstek składa się z ośmiu różnokształtnych kości ułożonych w dwóch szeregach. W szeregu bliższym - idąc od kciuka - występują kości:

• łódeczkowata

• księżycowata

• trójgraniasta

• grochowata

W szeregu dalszym znajdują się kości:

• czworoboczna większa

• czworoboczna mniejsza

• główkowata

• haczykowata.

Kości nadgarstka mają po kilka powierzchni stawowych łączących je z sąsiednimi kośćmi zarówno w szeregu bliższym, jak i dalszym. Wklęsła strona nadgarstka wytwarza bruzdę nadgarstka ograniczoną od strony promieniowej wyniosłością promieniową nadgarstka, a od strony kości łokciowej - wyniosłością łokciową nadgarstka.

Kości śródręcza. Mamy pięć kości śródręcza. Na końcu bliższym znajdują się powierzchnie stawowe służące do połączenia z kośćmi nadgarstka szeregu dalszego oraz powierzchnie stawowe układające się po bocznych stronach podstaw. Kości śródręcza łączą się ze sobą powierzchniami bocznymi.

Trzon kości śródręcznej jest lekko wypukły w stronę grzbietową i wklęsły po stronach bocznych. Na dalszej nasadzie znajduje się głowa połączona stawowo z podstawą pierwszego członka palca.

Kości palców ręki składają się z paliczków, które również nazywane są członkami palców. Palce od drugiego do piątego mają po trzy paliczki: paliczek bliższy, paliczek środkowy i paliczek dalszy. Kciuk, czyli palec pierwszy ma tylko dwa paliczki - bliższy i dalszy

Kości palców zaliczane są do kości długich. Nasada bliższa tych kości tworzy podstawę, a nasada dalsza - głowę. Na nasadach występują powierzchnie stawowe pokryte chrząstką szklistą.

Staw ramienny jest utworzony przez głowę kości ramieniowej i wydrążenie stawowe (panewkę łopatki). Panewka stawowa jest powiększona przez obrąbek stawowy, zbudowany z chrząstki włóknistej. Torebka stawowa jest obszerna i luźna, co wiąże się z dużym zakresem ruchów w tym stawie. Staw ramienny nie ma ograniczeń więzadłowych, a od zwichnięć i t.p. chronią go mięśnie. Torebkę stawową wzmacniają jedynie więzadło kruczo-ramienne (biegnie od wyrostka kruczego do guzka większego i mniejszego kości ramieniowej.

Ruchy odbywają się:

• w płaszczyźnie strzałkowej (zginanie i prostowanie)

• w płaszczyźnie czołowej (odwodzenie i przywodzenie)

• w płaszczyźnie poprzecznej (ruchy obrotowe - skręty)

Kombinacja ruchów zginania i prostowania z odwodzeniem i przywodzeniem jest ruch obwodzenia.

Staw łokciowy - jest to staw złożony zarówno pod względem budowy jak i funkcji. Składa się z kości ramieniowej, promieniowej i łokciowej tworząc trzy stawy, które anatomicznie stanowią jedną całość, gdyż posiadają wspólną torebkę stawową, natomiast pod względem czynności są to odrębna stawy.

Staw ramienno-łokciowy powstaje przez ruchome połączenie bloczka kości ramieniowej z wcięciem bloczkowym kości łokciowej. Jest stawem jednoosiowym - zawiasowym.

Staw ramienno-promieniowy jest utworzony przez główkę kości ramieniowej i dołek głowy kości promieniowej, pod względem ruchomości jest to staw dwuosiowy. Więzadła występujące w opisanych stawach to:

• wiązadło poboczne łokciowe (biegnie od nakłykcia przyśrodkowego kości ramieniowej do brzegu wcięcia bloczkowego i podstawy wyrostka dziobiastego kości łokciowej)

• więzadło poboczne promieniowe (biegnie od nakłykcia bocznego i rozdzielające się na dwa pasma które przyczepiają się na kości łokciowej z przodu i z tyłu od wcięcia promieniowego

Trzecim stawem wchodzącym w skład stawu łokciowego jest połączenie między końcem bliższym kości łokciowej i promieniowej.

Połączenie kości przedramienia. Obie kości przedramienia są połączone stawami promieniowo-łokciowymi --bliższym i dalszym oraz błoną międzykostną, która tworzy rozległy więzozrost przyczepiający się do wewnętrznych brzegów tych kości.

• Staw promieniowo-łokciowy bliższy jest utworzony przez obwód stawowy głowy kości promieniowej o wcięcie promieniowe kości łokciowej. Wzmocniony jest więzadłem pierścieniowatym (przyczepia się do przedniego i tylniego brzegu wcięcia promieniowego kości łokciowej.

• Staw promieniowo-łokciowy dalszy jest utworzony przez obwód stawowy głowy kości łokciowej i wcięcie łokciowe kości promieniowej. Należy do tego jeszcze krążek stawowy trójkątnego kształtu który przylega do dolnej powierzchni głowy kości łokciowej

Obydwa te stawy są stawami obrotowymi sprzężonymi.

Stawy ręki Jest to staw dwuosiowy. Do stawów tych należą staw:

1. Promieniowo-nadgarstkowy - stanowi go powierzchnia nadgarstkowa kości promieniowej z krążkiem stawowym i głowa stawowa utworzona przez kość pierwszego szeregu nadgarstka z wyjątkiem kości grochowatej. Pierwszy szereg kości nadgarstka łączy się bezpośrednio z kością promieniową, a z kością łokciową za pośrednictwem chrząstki trójkątnej.

Występują tu wiązadła; poboczne promieniowe nadgarstka - poboczne łokciowe nadgarstka - promieniowo-nadgarstkowe dloniowe - promieniowo-nadgarstkowe grzbietowe - łokciowo-nadgarstkowe dłoniowe - łukowate dłoniowe nadgarstka - łukowate grzbietowe nadgarstka.

2. Staw śródnadgarstkowy - utworzony jes przez pierwszy i drugi szereg kości nadgarstka.

3. Staw międzynadgarstkowe - występują między sąsiadującymi ze sobą kośćmi w pierwszym i drugim szeregu nadgarstka, które połączone są torebkami stawow;ymi i więzadłami.

Ma wiązadła promieniste i poprzeczne.

4. Staw nadgarstkowo-śródręczne - tworzy powierzchnie stawowe kości drugiego szeregu nadgarstka i powierzchnie stawowe końców bliższych kości śródręcza.

5. Stawy międzyśródręczne - powstają przez połączenie się ze sobą podstaw kości śródręcza (II z III, III z IV, IV z V).

6. Staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka - powstaje przez połączenie podstawy pierwszej kości śródręcza z kością czworoboczną większą

7. Stawy śródręczno-paliczkowe - powierzchnie stawowe tworzą głowy kości śródręcza i dołki na podstawach bliższych paliczków.

8. Staw śródręczno-paliczkowy kciuka jest stawem zawiasowym.

9. Stawy międzypaliczkowe - utworzone są przez odstawy środkowych paliczków z głowami paliczków bliższych oraz przez podstawy paliczków dalszych z głowami paliczków środkowych.

Czaszka (cranium)

Tworzy osłonę kostną dla mózgowia, narządów zmysłów oraz początkowych odcinków układu pokarmowego i oddechowego.

Wyróżnia się dwie części główne - mózgoczaszkę i twarzo- lub trzewioczaszkę.

W części mózgowej czaszki można wyodrębnić sklepienie i podstawę oraz ścianę przednią boczną i tylną.

Mózgoczaszka składa się z: parzystej kości ciemieiowej i skroniowe oraz kość czołowa, sitowa, klinowa i potyliczna

Trzewioczaszka - składa się z: dwóch małżowin nosowych dolnych, dwóch kości nosowych, lemiesz, dwie kości kości łzowe, dwie szczękowe, dwie kości podniebienne, dwie jarzmowe, żuchwa, kość gnykowa i trzy kosteczki słuchowe.

Kość ciemieniowa tworzy środkową część sklepienia i kostną podstawę dla najwyższego punktu czaszki - wierzchołka. Na powierzchni zewnętrznej występują guz ciemieniowy oraz kresy skroniowe - górna i dolna. Powierzchnia wewnętrzna zawiera wyciski palczaste i łęki mózgowe, bruzdę zatoki strzałkowej górnej oraz bruzdy tętnicze.

Kość skroniowa pełni wiele funkcji: zawiera narząd statyczno-słuchowy, posiada powierzchnię stwową, przyczepia się do niej wiele mięśni o dużej sile działania, jest częściowo kością pnełmatyczną. W skład kości skroniowej wchodzą: część łuskowa, bębenkowa, skalista, sutkowa.

Kość sitowa składa się z pośrodkowej blaszki pionowej, dwóch bocznych błędników sitowych, które na górze są połączone poziomą blaszką. Blaszka pionowa tworzy tylną część kostnej przegrody nosa. Błędniki sitowe składają się z jamek kostnych łączących się ze sobą.

Kość sitowa łączy się z kośćmi czołową, klinową, lemieszem, kośćmi podniebiennymi, nosowymi, szczękowymi, łzowymi i małżowinami nosowymi dolnymi.

Kość klinowa jest położona w środkowej części podstawy czaszki. Składa się z:

1. Trzon zawiera zatoki klinowe przedzielone przegrodą kostną. Na górnej powierzchni trzonu znajduje się siodło tureckie, w którym leży przysadka mózgowa.

2. Skrzydła większe odchodzą od bocznych powierzchni trzony kości klinowej. W obrębie skrzydeł występują otwory: okrągłe, przez który przechodzi nerw szczękowy, owalny, ułatwiający przejście nerwu żuchwowego i kolcowy dla tętnicy oponowej środkowej.

3. Skrzydła mniejsze są to cienkie, trójkątne płytki rozpoczynające się na przednio-górnej części trzonu kości klinowej, obejmujące kanał wzrokowy. Skrzydło mniejsze wraz ze skrzydłem większym ograniczają szczelinę oczodołową górną.

4. Wyrostki skrzydłowate odchodzą parzyście ku dołowi w miejscu, gdzie trzon i skrzydła większe łączą się ze sobą. Składają się z blaszek przyśrodkowej i bocznej, a między nimi znajduje się dół skrzydłowy, do którego przyczepia się mięsień skrzydłowy przyśrodkowy.

Kość potyliczna składa się z kości:

• Części podstawnej - łączy się z kością klinową i częścią skalistą kości skroniowej. Powierzchnia wewnętrzna jest gładka i tworzy stok przechodzący w kość klinową. Na powierzchni zewnętrznej znajduje się guzek gardłowy.

• Części boczne na powierzchni zewnętrznej znajdują się kłykcie potyliczne stanowiące połączenie z pierwszym kręgiem szyjnym. Powierzchnia wewnętrzna posiada brusdę zatoki esowatej i kanał nerwu podjęzykowego. Na przednim brzegu części bocznych występuje wcięcie szyjne, które z odpowiednim cięciem kości skroniowej tworzy otwór szyjny.

• Łuska potyliczna na powierzchni wewnętrznej ma guzowatość potyliczną wewnętrzną. Od guzowatości w dół ciągnie się grzebień potyliczny wewnętrzny. Na powierzchni zewnętrznej łuski kości potylicznej również występuje guzowatość potyliczna zewnętrzna, od której wykształca się grzebień potyliczny zewnętrzny.

Małżowina nosowa dolna leży obustronie w bocznej ścianie jamy nosowej. Wraz z małżowinami kości sitowej tworzy przewody nosowe: górny, środkowy i dolny.

Kość nosowa jest kością parzystą, kształtu czworokątnego i z kością strony przeciwległej tworzy nasadę oraz grzbiet nosa

Lemiesz jest to cienka płytka kostna tworząca z blaszką pionową kości sitowej przegrodę kostną nosa. W górnej części lemiesz rozdziela się na dwa skrzydła, które przylegają do kości klinowej.

Kość łzowa jest małą parzystą kością leżącą w przedniej części przyśrodkowej ściany oczodołu. W jej dolnej części znajduje się dół woreczka łzowego.

Szczęka jest kością parzystą wytwarzającą ściany oczodołu, jamy nosowej i podniebienia. Jej kształt i rozmiary określają w dużym stopniu kształt całej twarzy. Szczęka jest zbudowana z:

• Trzon zawiera zatokę szczękową - największą zatokę oboczną nosa. Na trzonie wyróżnia się powierzchnie: przednią - policzkową, tylną - oczodołową, przyśrodkową, czyli nosową. Na powierzchni przyśrodkowej znajduje się rozwór szczękowy prowadzący do zatoki szczękowej.

• wyrostki jarzmowy i czołowy - łączą się z kośćmi o tej samej nazwie,

• wyrostek zębodołowy ma postać łuku zębodołowego. Zawiera on osiem zębodołów przedzielonych przegrodami zębodołowymi,

• wyrostek podniebienny łączy się z wyrostkiem przeciwległej szczęki szwem podniebiennym pośrodkowym. Wyrostki podniebienne obu szczęk tworzą większą część podniebienia kostnego. W tyle od zębów siecznych znajduje się otwór przysieczny łączący jamę nosową z jamą ustną.

Kość podniebienna - parzysta tworzy tylną część podniebienia kostnego, ściany bocznej jamy nosowej i częściowo dno oczodołów Składa się z blaszek poziomej i pionowej, również występują wyrostki: piramidowy, klinowy i oczodołowy.

Kość jarzmowa - parzysta tworzy kostne podłoże policzka. Składa się z trzonu, wyrostka skroniowego i wyrostka czołowego. Na trzonie wyróżnia się powierzchnię boczną, tylną oraz oczodołową.

Żuchwa jest największą kością twarzy. Składa się z:

1. Trzon żuchwy na przedniej powierzchni ma guzowatość bródkową, guzek bródkowy i otwór bródkowy. Na powierzchni wewnętrznej występują: kolec bródkowy, kresa żuchwowo-gnykowa oraz doły podjęzykowy i podżuchowowy, a także dół dwubrzuścowy dla przyczepu mięśnia.

2. Gałąź żuchwy rozdwaja się na wyrostek dziobiasty oraz wyrostek kłykciowy. Wyrostek kłykciowy w górnej części przechodzi w głowę żuchwy, która do stawowego połączenia żuchwy z kością skroniową. To połączenie tworzy staw skroniowo-żuchwowy. Poniżej głowy wyrostka klykciowego znajduje się szyjka żuchwy i dołek skrzydłowy. Obydwa wyrostki przedzielone są wycięciem żuchwy.

Kość gnykowa jest kością kształtu podkowiastego, nie łączącą się z innymi kośćmi. Leży pod żuchwą, w obrębie szyi. Składa się z trzonu, rogów większych i rogów mniejszych. Kość gnykowa służy do przyczepu niektórych mięśni szyi, języka i gardła.

Czaszka jako całość

Jama mózgoczaszki dzielimy na sklepienie i podstawę. Sklepienie czaszki jest od wewnątrz wklęsłe i wymodelowane przez mózgowie, naczynia tętnicze i zatoki. Można w nim wyróżnić: wyciski palczaste, łeki mózgowe, bruzdy tętnicze, bruzdę zatoki strzałkowej górnej (która tyle dochodzi do guzowatości potylicznej wewnętrznej, a w przodzie przechodzi w grzebień czołowy, sięgający do otworu ślepego), dołeczki ziarenkowe (małe, okrągłe zagłebienia dla kosmków pajęczynówki, występujące najliczniej wzdłuż linii pośrodkowej sklepienia czaszki.

Dół przedni jest położony najwyżej. Ograniczony jest przez kość czołową, blaszkę sitową, trzon kości klinowej i jej skrzydła mniejsze, które oddzielają go od dołu środkowego. W linii pośrodkowej widoczne są grzebień koguci i otwór ślepy. Z obu stron grzebienia blaszki sitowa tworzy dwa zagłębienia. Przez otwory blaszki sitowej przychodzą nerwy węchowe. W dole przednim leżą płaty czołowe mózgu.

Dół środkowy

Dół tylny czaszki

Połączenia kości czaszki - większe kości czaszki łączy się ze sobą za pomocą więzozrostów w postaci szwów. Oprócz tego występują również chrząstkozrosty i dwa połączenia stawowe.

Szwy z reguły biorą nazwę od kości, które łączą. Na sklepieniu czaszki kilka szwów ma odrębne nazwy. Są to: szew strzałkowy (łączy kości ciemieniowe) szew wieńców(między czołową i ciemieniową), szew węgłowy (między potyliczną i ciemieniowymi),szew łuskowy (kości ciemieniową z łuską kości skroniowej.

Staw skroniowo-żuchwowy - powierzchnie stawowe tworzą: głowa żuchwy osadzona na wyrostku kłykciowym oraz dół żuchwy mieszczącym się na kości skroniowej i guzek stawowy. Dodatkowym elementem w tym stawie jest krążek stawowy, który dzieli jamę stawową na dwa piętra i zrasta się na obwodzie z torebką stawową

Połączenie czaszki z kręgosłupem - łączy się za pomocą stawu:

• Szczytowo potylicznego jest utworzony przez połączenie kłykci potylicznych z dołkami stawowymi górnymi kręgu szczytowego

• Szczytowo-obrotowego - tym pojęciem określa się dwa stawy:

Staw szczytowo-obrotowy pośrodkowy przedni tworzą: powierzchnia na przedniej stronie zęba kręgu obrotowego i dołek zębowy na stronie tylnej łuku przedniego kręgu szczytowego.

Staw szczytowo-obrotowy pośrodkowy tylny jest utworzony rzez powierzchnię stawową tylną zęba oraz powierzchnię stawową więzadła poprzecznego kręgu szczytowego

Kończyna dolna.

Kości kończyny dolnej dźwigają ciężar ciała, stąd też są one większe, grubsze i masywniejsze niż odpowiadające im kości kończyny górnej. Kończyna dolna jest połączona z tułowiem za pośrednictwem sprężystej obręczy, stanowiącej zamknięty pierścień.

Obręcz kończyny dolnej (cingulum membri inferioris), określana również jako obręcz miednicza lub biodrowa, jest utworzona z dwóch kości miedniczych i kości krzyżowej. Każda kość miedniczna jest zbudowana z trzech kości, których trzony zrastają się w obrębie jej panewki. Są to kości: biodrowa, kulszowa i łonowa.

Kość biodrowa (os ilium) składa się z trzonu i talerza kości biodrowej.

Trzon stanowi zgrubiałą, dolną część kości; wchodzi w skład panewki tworząc jej górne ograniczenie.

Talerz kości biodrowej ma dwie powierzchnie - zewnętrzną, czyli pośladkową, i wewnętrzną, czyli krzyżowo-miedniczną.

Na zewnętrznej powierzchni talerza występują trzy kresy pośladkowe: kresa pośladkowa tylna, kresa pośladkowa przednia i kresa pośladkowa dolna. Kresy te są miejscem przyczepu mięśni pośladkowych.

Na wewnętrznej powierzchni talerza, która jest gładka i tworzy dół biodrowy, znajduje się guzowatość biodrowa oraz powierzchnia uchowata, łącząca się z taką samą powierzchnią kości krzyżowej.

Granicę między talerzem a trzonem kości biodrowej stanowi kresa łukowa, przebiegająca po wewnętrznej stronie. Kresa łukowata jest również granicą między miednicą większą i mniejszą.

Na górnym brzegu talerza biodrowego występuje grzebień biodrowy zakończony z przodu kolcem biodrowym przednim górnym, a z tyłu - kolcem biodrowym tylnym górnym. Poniżej kolców górnych znajdują się kolce dolne. Grzebień biodrowy dzieli się na wargi - zewnętrzną i wewnętrzną oraz kresę pośrednią. Są to miejsca przyczepów mięśni brzucha.

Kość kulszowa (os ischii)

Dzieli się na trzon i gałąź. Trzon kości kulszowej, podobnie jak trzon kości biodrowej, wchodzi w skład panewki kości miednicznej. Na tylnym brzegu trzonu znajduje się wyraźnie zaznaczony kolec kulszowy. Powyżej kolca występuje wcięcie kulszowe większe, a poniżej kolca - wcięcie kulszowe mniejsze.

Guz kulszowy jest to bardzo wyraźne zgrubienie znajdujące się na granicy trzonu i gałęzi kulszowej. W pozycji siedzącej cała miednica opiera się na guzach kulszowych.

Gałąź kości kulszowej jest cienką, spłaszczoną częścią kości kulszowej, skierowaną w stronę kości łonowej.

Kość łonowa (os pubis) stanowi przednią część miednicy. Wyróżnia się w niej trzon i gałęzie. Trzon kości łonowej wraz z trzonami kości kulszowej i biodrowej zamyka panewkę stawu biodrowego

Gałąź górna kości łonowej odchodzi od trzonu kości łonowej i jest skierowana do przodu i przyśrodkowo. Na górnej stronie gałęzi występuje ostro zaznaczony grzebień kości łonowej, który przychodzi w kresę łukowatą. Gałąź dolna kości łonowej łączy się od strony bocznej z gałęzią kości kulszowej, a od strony przyśrodkowej z gałęzią górną.

W miejscu połączenia gałęzi łonowych znajduje się guzek łonowy i powierzchnia spojeniowa.

Panewka leży na zewnętrznej stronie kości miedniczej i jest dosyć głęboka. Na jej dnie znajduje się dół panewki otoczony powierzchnią stawową, tzw. powierzchnią księżycowatą. Cała panewka jest pogłębiona chrzęstno-włóknistym pierścieniem, który tworzy obrąbek panewkowy. W dolnej części panewki występuje wcięcie panewki zamknięte więzadłem poprzecznym panewki.

Otwór zasłoniony jest ograniczony kośćmi kulszową i łonową. Do brzegów otworu przyczepia się błona zasłonowa, przez którą w górno-bocznym kącie przechodzi kanał zasłonowy.

Miednica jako całość.

Miednica jest podzielona kresą graniczną na miednicę większą i miednicę mniejszą. Kresa graniczna jest utworzona przez grzebień kości łonowej, kresę łukowatą i podstawę kości krzyżowej. Miednica większa jest z przodu otwarta, a jej ścianę tylną i ściany boczne tworzą odpowiednio kręgi lędźwiowe i talerze kości biodrowych.

Miednica mniejsza stanowi właściwą jamę miednicy. Miednica jest pochylona w stosunku do płaszczyzny poziomej. Kąt pochylenia wynosi ok. 65% i jest większy u kobiet niż u mężczyzn.

W budowie miednicy wyraźnie zaznaczają się różnice płciowe spowodowane przystosowaniem miednicy żeńskiej do ochrony rozwijającego się płodu i do porodu. U kobiet talerze kości biodrowych są silnie bocznie rozstawiane, duża jest również odległość między guzami kulszowymi i większy kąt podłonowy. U mężczyzn kość krzyżowa jest ustawiona bardziej stromo, a ściany boczne miednicy biegną zbieżnie ku dołowi. Tak więc miednica żeńska jest niska, szeroka i ma szeroki kanał, natomiast miednica męska jest wysoka, wąska, o wąskim kanale.

Połączenia w obrębie miednicy

Kości wchodzące w skład miednicy łączą się ze sobą za pomocą stawów krzyżowo-biodrowych, spojenia łonowego i więzozrostów.

Staw krzyżowo-biodrowy jest utworzony przez powierzchnie uchowate kości biodrowej i krzyżowej. Jest to staw płaski, o bardzo ograniczonej ruchomości. Torebka stawowa jest krótka, napięta i wzmacniają ją następujące więzadła:

1. więzadła krzyżowo-biodrowe brzuszne, które cienkim i szerokim pasmem przebiega od powierzchni przedniej pierwszego i drugiego kręgu krzyżowego do brzegu przedniego powierzchni uchowatej na kości biodrowej,

2. więzadła krzyżowo-biodrowe grzbietowe - w postaci powierzchownie biegnących pasm od grzebienia krzyżowego pośredniego do talerza biodrowego, gdzie przyczepiają się między kolcem biodrowym tylnym górnym i dolnym,

3. więzadła krzyżowo-biodrowe międzykostne - przebiegające krótkimi i mocnymi pasmami między guzowatością kości krzyżowej i biodrowej,

4. więzadło biodrowo-lędźwiowe odchodzące od wyrostków poprzecznych czwartego i piątego kręgu lędźwiowego do tylnej części grzebienia biodrowego i bocznej części kości krzyżowej.

Spojenie łonowe, to połączenie gałęzi górnych dwóch kości łonowych łączących się za pomocą krążka między-łonowego, zbudowanego z chrząstki włóknistej. Spojenie łonowe zawiera małą jamkę, dlatego też to połączenie można uważać za formę przejściową między chrząstko-zrostem a stawem. Spojenie wzmacniają dwa więzadła:

• więzadło łonowe górne, biegnące między guzkami łonowymi,

• więzadło łonowe łukowate, które przebiega wzdłuż dolnego brzegu spojenia i zrasta się z krążkiem między-łonowym.

Ruchomość w obrębie spojenia łonowego jest bardzo niewielka, jednak odgrywa pewną rolę u kobiet w czasie porodu.

W obrębie miednicy występują również więzozrosty. Są to:

1. więzadło krzyżowo-kolcowe, które odchodzi od bocznego brzegu kości krzyżowej i przyczepia się do kolca kulszowego. Ogranicza ono otwór kulszowy większy, który powstaje przez zamknięcie wcięcia kulszowego większego,

2. więzadło krzyżowo-guzowe, które biegnie szerokim pasmem od brzegu przyśrodkowego guza kulszowego do bocznej części kości krzyżowej i do kolców biodrowych (tylnego górnego i dolnego). To więzadło wspólnie z krzyżowo-kolcowym zamyka wcięcie kulszowe mniejsze i w ten sposób powstaje otwór kulszowy mniejszy.

3. Więzadło pachwinowe, które łączy kolec biodrowy przedni górny z guzkiem łonowym. To więzadło ogranicza przestrzeń, przez którą przechodzą mięśnie, naczynia krwionośne i nerwy z jamy brzusznej do kończyny dolnej.

Błona zasłonowa jest to przegroda łącznotkankowa rozpięta na brzegach otworu zasłonionego. Wraz z otaczającymi ją gałęziami kostnymi służy za pole przyczepu mięśni miednicy. W górno bocznej części błony występuje wolna przestrzeń, czyli kanał zasłonowy. Jest to miejsce, przez które przechodzą z miednicy nerwy i naczynia.

Kończyna dolna wolna

W skład kończyny dolnej wolnej wchodzą: kość udowa, kości goleni oraz kości stopy.

Kość udowa. Jest to najdłuższa kość szkieletu ustawiona skośnie w stosunku do pionu. Taki układ jest wynikiem większego oddalenia od siebie końców górnych kości udowych niż końców dolnych. Jest to typowa kość długa.

Trzon kości udowej jest lekko wygięty do przodu. Powierzchnia przednia trzonu jest gładka i stanowi miejsce przyczepu dla jednej z głów mięśnia czworogłowego uda. Na powierzchni tylnej, w środkowej części trzonu występuje kresa chropawa, w której wyróżnia się wargi boczną i przyśrodkową. Wargi te w dolnej części trzonu rozchodzą się i ograniczają powierzchnię podkolanową. W górnej części warga boczna biegnie w kierunku krętarza większego, a przyśrodkowa przechodzi w kresą międzykrętarzową.

Nasada bliższa kości udowej składa się z kulistej głowy, szyjki oraz krętarzy większego i mniejszego. Głowa w części pośrodkowej ma dołek głowy służący do przyczepu więzadła. Szyjka kości udowej łączy głowę z trzonem, tworząc z nim kąt trzonowo-szyjkowy. W miejscu połączenia szyjki z trzonem znajdują się dwie wyniosłości kostne - krętarze, tj.:

• Krętarz większy jest dużą wyniosłością, na której znajdują się powierzchnie do przyczepu mięśni. Pod krętarzem na powierzchni wewnętrznej mieści się dół krętarzowy, który jest również miejscem przyczepu mięśni.

• Krętarz mniejszy leży po stronie przyśrodkowej i też stanowi miejsce przyczepu mięśni. Krętarze od strony przedniej połączone są kresą międzykrętarzową, a od strony tylnej - wyraźnie zaznaczonym grzebieniem międzykrętarzowym. Poniżej krętarza większego, na tylnej stronie w przedłużeniu kresy chropawej znajduje się guzowatość pośladkowa, która jest miejscem przyczepu mięśnia pośladkowego.

Koniec dalszy kości udowej składa się z dwóch kłykci i dwóch nadkłykci. Kłykcie dzielą się na boczny i przyśrodkowy. Znajdują się na nich powierzchnie stawowe, pokryte chrząstką szklistą. Między kłykciami znajduje się głęboki dół międzykłykciowy. Na przedniej stronie końca dalszego kości udowej występuje powierzchnia rzepkowa, która jest powierzchnią stawową dla rzepki.

Nadkłykcie przyśrodkowy i boczny są to wyniosłości kostne na odpowiednich kłykciach, będące miejscami przyczepu więzadeł i mięśni.

Rzepka jest to kość kształtu trójkątnego, wpleciona w ścięgno końcowe mięśnia czworogłowego uda. Powierzchnia przednia jest chropowata, a tylna tworzy powierzchnię stawową, łączącą się z powierzchnią rzepkową kości udowej. Podstawa rzepki jest skierowana do góry, a wierzchołek ku dołowi.

Kości goleni. Kości goleni lub podudzia składają się z kości piszczelowej i strzałkowej. Są to kości długie, między którymi występuje szeroka przestrzeń międzykostna.

Kość piszczelowa. Położona jest po stronie przyśrodkowej podudzia, od strony palucha. Jest masywniejsza i mocniejsza, ponieważ na niej spoczywa ciężar wyżej połażonych części ciała. Trzon kości posiada trzy powierzchnie i trzy brzegi, z których najwyraźniej zaznaczony jest brzeg przedni, łatwo wyczuwalny przez skórę.

Powierzchnie przyśrodkowa i boczna są gładkie, a na tylnej powierzchni w górnej trzeciej części znajduje się kresa mięśnia płaszczkowatego i kresa podkolanowa.

Nasada bliższa kości piszczelowej jest zgrubiała i zbudowana z dwóch szerokich kłykci - bocznego i przyśrodkowego. Na każdym z nich znajduje się powierzchnia stawowa górna, przeznaczona dla odpowiedniego kłykcia kości udowej. Powierzchnie stawowe górne są rozdzielone wyniosłością międzykłykciową i polami międzykłykciowymi - przednim i tylnym.

Na kłykciu bocznym kości piszczelowej znajduje się powierzchnia stawowa strzałkowa, służąca do połączenia z głową strzałki. Poniżej kłykci, na przedniej powierzchni trzonu widoczna jest guzowatość piszczeli.

Dalsza nasada kości piszczelowej przechodzi w silny, wyraźnie zaznaczony wyrostek, zwany kostką przyśrodkową oraz w trzy powierzchnie stawowe:

1. powierzchnię stawową dolną,

2. powierzchnię stawową kostki przyśrodkowej,

3. wcięcie strzałkowe służące do połączenia z kością strzałkową.

Powierzchnia stawowa dolna i powierzchnia stawowa kostki przyśrodkowej łączą się z powierzchniami stawowymi kości skokowej.

Strzałka. Połażona jest wzdłuż bocznej strony piszczeli i łączy się z nią w części górnej i dolnej. Trzon strzałki jest trójścienny. Najwydatniejszym brzegiem jest brzeg międzykostny, służący do przyczepu błony międzykostnej.

Na końcu bliższym znajduje się głowa strzałki, która ma powierzchnię stawową łączącą się z powierzchnią stawową kłykcia bocznego piszczeli.

Koniec dalszy tworzy kostkę boczną, która łączy się z wcięciem strzałkowym piszczeli i ma powierzchnię stawową umożliwiającą połączenie z kością skokową.

Zarówno na kostce bocznej, jak i przyśrodkowej istnieją bruzdy dla ścięgien mięśni podudzia.

Kości stopy. W skład stopy wchodzą kości stępu, śródstopia i kości palców. Budowa stopy jest przystosowana do pełnienia funkcji podporowej i lokomocyjnej.

Kości stępu - tworzy siedem różnokształtnych kości. Dwie z nich - kość skokowa i piętowa ułożone są piętrowo, a pozostałe, to jest kości łódkowata, sześcienna i trzy kości klinowate leżą obok siebie i są wysunięte do przodu.

Kość skokowa - leży w górnej części stępu i spoczywa na kości piętowej. Na jej trzonie znajduje się bloczek służący do połączenia z powierzchniami stawowymi kości piszczelowej i strzałkowej. Na części bocznej bloczka widoczna jest powierzchnia stawowa dla połączenia z kostką boczną strzałki, a na stronie przyśrodkowej bloczka - powierzchnia stawowa dla połączenia z kostką przyśrodkową kości piszczelowej.

Na stronie tylniej znajdują się dwa guzki oraz bruzda dla ścięgna mięśniowego. Na dolnej powierzchni trzonu kości skokowej są trzy powierzchnie stawowe łączące się z odpowiednimi powierzchniami kości piętowej. Między powierzchniami mieści się bruzda kości skokowej, która z bruzdą kości piętowej tworzy zatokę stępu.

Na przedniej stronie trzonu znajduje się głowa kości skokowej osadzona na szyjce. Głowa ma powierzchnię stawową służącą do połączenia z kością łódkowatą.

Kość piętowa jest największą kością stępu, o nieregularnym kształcie. W jej tylnej części widoczny jest guz piętowej. Na powierzchni górnej występują trzy powierzchnie stawowe: tylna, środkowa i przednia oraz bruzda kości piętowej.

Powierzchnia przyśrodkowa jest wklęsła - znajduje się tu wyrostek zwany podpórką kości skokowej. Na dolnej powierzchni podpórki biegnie bruzda ścięgna zginacza długiego palucha. Na powierzchni bocznej występuje bloczek strzałkowy, obok którego biegną ścięgna mięśni strzałkowych. Przednia powierzchnia kości piętowej łączy się z kością sześcienną.

Kość łódkowata jest spłaszczona i leży po przyśrodkowej stronie stępu. Jej tylna powierzchnia jest wklęsła i przylega do głowy kości skokowej. Powierzchnia przednia ma trzy pola służące do połączenia z kośćmi klinowymi.

Kości klinowate tj. przyśrodkowa, pośrednia i boczna, leżą z przodu kości łódkowatej. Łączą się ze sobą za pomocą powierzchni stawowych, a z przodu - z trzema kośćmi śródstopia.

Kość sześcienna jest położona na bocznym brzegu stępu. Z przodu łączy się z czwartą i piątą kością śródstopia, a z tyłu z kością piętową. Od strony przyśrodkowej sąsiaduje z boczną kością klinowatą. Na dolnej powierzchni kości sześciennej występuje bruzda ścięgna mięśnia strzałkowego długiego.

Kość śródstopia - w jej skład wodzi pięć kości. Są to kości długie, a więc występuje w nich trzon i dwa końce. Ich podstawy są osadzone na kościach klinowatych i kości sześciennej. Głowy kości śródstopia łączą się z paliczkami bliższymi palców. Na podstawach pierwszej i piątej kości śródstopia występuje guzowatość, która jest miejscem przyczepu mięśni. Wszystkie kości śródstopia są lekko wypukłe ku górze.

Kości palców - palce stopy od drugiego do piątego mają po trzy paliczki; bliższy, środkowy i dalszy. Pierwszy palec, czyli paluch, ma dwa grube i masywne paliczki, ponieważ stanowi on silną podporę stopy. W obrębie, paliczków wyróżnia się podstawę, trzon i głowę paliczka, a więc elementy występu w kościach długich.

Połączenia w obrębie kończyny dolnej wolnej

Staw biodrowy - utworzony jest przez panewkę kości miednicznej i głowę kości udowej. Głowa kości udowej ma kształt kulisty. Panewka stawu biodrowego jest głęboka i obejmuje głowę kości udowej poza jej równik. Ma to znaczny wpływ na ograniczenie zakresu ruchów w tym stawie. Torebka stawowa jest krótka i napięta, a pod względem grubości i mocy przewyższa wszystkie torebki stawowe ustroju ludzkiego. Przyczepia się do brzegu kostnego panewki, do kredy międzykrętarzowej i powyżej grzebienia międzykrętarzowego.

Staw biodrowy wzmacniają następujące wiązadła:

• Wiązadło biodrowo-udowe - jest najmocniejszym więzadłem ustroju. Rozpoczyna się poniżej kolca biodrowego przedniego dolnego, a kończy na kresie międzykrętarzowej. Wyróżnia się w nim dwa pasma, z których górne jest krótsze, układa się wzdłuż szyjki i hamuje skręt uda na zewnątrz, nadwyprost uda i ruchy przywodzenia. Pasmo przednie przebiega podłużnie i hamuje głównie prostowanie uda oraz skręty do wewnątrz.

• Więzadło łonowo-udowe odchodzi od trzonu i górnej gałęzi kości łonowej, a kończy w dolnym odcinku kresy mięszykretarzowej, częściowo wplata się do warstwy okrężnej. Wzmacnia dolną ścianę torebki stawowej. Ogranicza odwodzenie uda i częściowo skręt uda na zewnątrz.

• Wiązadło kulszowo-udowe jest grubym więzadłem odchodzącym od trzonu kości kulszowej do brzeg przedniego krętarza większego. Ogranicza skręt uda do wewnątrz - szczególnie przy zgiętym udzie - oraz ogranicza ruch przywodzenia

• Więzadło głowy kości udowej jest więzadłem śródstawowym. Rozpoczyna się w okolicy wcięcia panewki, a kończy na dołku głowy kości udowej

• Warstwa okrężna jest pasmem przebiegającym po wewnętrznej stronie torebki stawowej. Rozpoczyna się i kończy w okolicy kolca biodrowego przedniego

• Więzadło poprzeczne panewki przebiega ponad wcięciem panewki i przekształca je w otwór. Przyczepia się do brzegów chrzęstnego obrąbka panewki.

Staw biodrowy jest kulistym panewkowym. Ruchy mogą się odbywać w trzech płaszczyznach, wokół trzech osi.

Staw kolanowy - jest największym stawem organizmu ludzkiego. Ma silne zabezpieczenie więzadłowe i ścięgniste. Jest to staw bardzo wrażliwy, narażony na urazy i łatwo ulegający uszkodzeniom. Utworzony jest przez wypukłe powierzchnie stawowe kłykci kości udowej i wklęsłej powierzchnie stawowe kłykci kości piszczelowej. Z przodu stawu znajduje się rzepka, która przylega do powierzchni rzepkowej kości udowej.

Powierzchnie stawową piszczeli pogłębiają łękotki.

Łękotki stawowe są to dwa przesuwalne półksiężycowate pierścienie zbudowane z tkanki łącznej włóknistej i chrząstki włóknistej. Znajdują się w obrębie torebki stawowej, między kością udową i piszczelową. Ich końce są połączone z piszczelą silnymi pasmami łącznotkankowymi. Łąkotki w przekroju poprzecznym mają kształt klinów, których podstawy są zwrócone na zewnątrz i są zrośnięte z torebką stawową.

Łąkotka przyśrodkowa jest dłuższa, szersza i słabiej zakrzywiona, natomiast łąkotka boczna jest nieco krótsza i silniej zakrzywiona. Łąkotki dzielą jamę stawową na dwa piętra: górne, leżące między łąkotkami a kościom udową i dolne, między łąkotkami a kością piszczelową.

Łąkotki pełnią ważną rolę amortyzującą oraz lepiej dopasowują do siebie powierzchnie stawowe. Po ich usunięciu powierzchnie stawowe trą bezpośrednio o siebie, powstają w stawie wolne przestrzenie, utrudniony jest ruch prostowania.

Torebka stawowa jest wzmocniona więzadłami:

1. więzadłem pobocznym strzałkowym - przebiegającym między nadkłykciem bocznym kości udowej a boczną powierzchnią głowy strzałki. To więzadło nie przyrasta ani do torebki stawowej, ani do łąkotki bocznej;

2. więzadłem pobocznym piszczelowy, które rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym kości udowej, łączy się z torebką stawową, przyczepia się do łąkotki przyśrodkowej i kończy poniżej kłykcia przyśrodkowego kości piszczelowej

Obydwa więzadła wzmacniają ściany boczne torebki stawowej. Przy kolanie wyprostowanym są silnie napięte i w tym położeniu wybitnie ustalają staw kolanowy. Przy zgiętym kolanie rozluźniają się i umożliwiają ruchy obrotowe podudzia,

3. więzadłem krzyżowym przednim rozpoczynającym się na powierzchni wewnętrznej kłykcia bocznego kości udowej, a kończącym się na powierzchni wewnętrznej kłykcia bocznego kości udowej, a kończącym się na polu międzykłykciowym przednim piszczeli;

4. więzadłem krzyżowym tylnym odchodzącym od powierzchni wewnętrznej kłykcia przyśrodkowego kości udowej, a kończącym się na polu międzykłykciowym tylnym kości piszczelowej.

Obydwa więzadła występują wewnątrz stawu i objęte są błoną włóknistą torebki stawowej. Łączą bardzo silnie kość udową z piszczelową, ponieważ poszczególne ich pasma są napięte prawie we wszystkich położeniach stawu. Zapobiegają przesuwaniu się kości udowej i piszczelowej względem siebie, ograniczają też ruchy obrotowe podudzia oraz zginanie i prostowanie. W ruchu skrętnym podudzia do wewnątrz więzadła krzyżowe owijają się wokół siebie

5. więzadłem podkolanowym skośnym wzmacniającym tylną ścianę torebki stawowej. Odchodzi ono od kłykcia bocznego kości udowej, a kończy się w torebce stawowej i powięzi mięśniowej. Hamuje nadmierne prostowanie stawu i ruchy obrotowe;

6. więzadłem podkolanowym łukowatym które rozpoczyna się na kłykciu bocznym kości udowej, wpłata się w torebkę stawową i wchodzi pod więzadło podkolanowe skośne;

7. więzadłem rzepki - jest to mocne pasmo więzadłowe, będące przedłużeniem ścięgna mięśnia czworobocznego uda. Przyczepia się do dolnego brzegu i przedniej powierzchni rzepki i wraz ze ścięgnem mięśniowym kończy się na guzowatości kości piszczelowej

8. więzadłem poprzeczny kolana, łączącym najbardziej wysunięte do przodu punkty łąkotek. Napina się podczas ruchów obrotowych na zewnątrz

9. więzadłami łąkotkowo-udowymi tylnymi i przednimi łączącymi łąkotkę boczną z zewnętrzną powierzchnią kłykcia pośrodkowego kości piszczelowej.

Połączenia kości goleni

Staw piszczelowo-strzałkowy jest stawem półścisłym o bardzo małej ruchomości. Utworzony jest przez głowę strzałki i powierzchnię strzałkową na kłykciu bocznym kości piszczelowej. Jego torebka stawowa wzmocniona jest więzadłem przednim i tylnym głowy strzałki. Nieznaczne ruchy tego stawu amortyzują odchylenie kostki bocznej w stawie skokowym górnym.

Więzozrost piszczelowo-strzałkowy łączy wcięcie strzałkowe piszczeli z dolnym końcem strzałki. Wzmocniony jest więzadłem piszczelowo-strzałkowym przednim i tylnym. Więzozrost pozwala na pewną ruchomość, tj. odchylenie boczne obu kostek, co wpływa na mechanikę stawu skokowo-goleniowego.

Błona międzykostna goleni zamyka przestrzeń międzykostną. W dolnej części błona hamuje przesuwanie się kości względem siebie i jest miejscem przyczepu dla mięśni.

Stawy stopy W obrębie stopy występują następujące stawy: 1. stawy skokowo-goleniowy, 2. stawy między kośćmi stępu, 3. stawy między kośćmi stępu i kośćmi śródstopia, 4. stawy między kośćmi śródstopia i 5. stawy śródstopno-paliczkowe i międzypaliczkowe.

Staw skokowo-goleniowy nazywany jest również stawem skokowym górnym. Powierzchnie stawowe stanowią bloczek kości skokowej i wcięcie utworzone przez nasady dolne kości piszczelowej i strzałkowej.

Staw ten jest wzmocniony silnymi więzadłami:

• trójgraniastym - biegnie od kostki przyśrodkowej do kości łódkowatej, piętowej i skokowej,

• skokowo-strzałkowym przednim - łączy kostkę boczną z boczną powierzchnią bloczka kości skokowej,

• skokowo-strzałkowym tylnym - łączy kostkę boczną z tylnym wyrostkiem kości skokowej,

• piętowo-strzałkowym - łączy kostkę boczną z boczną powierzchnią kości piętowej.

Staw skokowo-goleniowy jest typowym stawem zawiasowym. Odbywają się w nim ruchy zginania i prostowania stopy w płaszczyźnie strzałkowej, wokół osi poprzecznej. Podczas ruchu zginania palce kierują się ku dołowi; przy prostowaniu - ku górze.

Staw skokowo-piętowo-łódkowy nazywany jest również stawem skokowym dolnym. Więzadło skokowo-piętowe anatomicznie dzieli ten staw na dwie komory - staw skokowy przedni i tylny. Czynnościowo te dwa stawy tworzą jedną całość.

Staw skokowy przedni, czyli skokowo-piętowo-łódkowy, jest utworzony przez powierzchnię stawową kości skokowej i powierzchnię stawową kości piętowej oraz przez głowę kości skokowej i tylną, wklęsłą powierzchnię stawową kości łódkowatej.

Staw ten wzmacniają więzadła:

• więzadło piętowo-łódkowe podeszwowe - dźwiga głowę kości skokowej,

• więzadło skokowo-łódkowe - łączy powierzchnię grzbietową szyjki kości skokowej z powierzchnią grzbietową kości łódkowatej,

• więzadło rozdwojone rozdziela się na więzadło piętowo-łódkowe i piętowo-sześcienne. Więzadło rozdwojone wzmacnia tzw. staw poprzeczny stępu.

Staw skokowy tylny, czyli skokowo-piętowy tworzy wklęsła powierzchnia kości skokowej i wypukła powierzchnia kości piętowej. Występują tu cztery więzadło skokowo-piętowe: tylne, przednie, boczne oraz międzykostne.

Ruchy w stawie skokowo-piętowo-łódkowym polegają na nawracaniu stopy, czyli unoszeniu brzegu bocznego, i odwracaniu, czyli unoszeniu brzegu przyśrodkowego. Oś tego ruchu biegnie od zewnętrznej części guza piętowego w kierunku palucha, układając się z dołu ku górze. Wobec tego ruch nawracania stopy łączy się z odwodzeniem stopy i prostowaniem w stawie skokowo-goleniowym, a odwracanie stopy - z przywodzeniem i zginaniem w tymże stawie.

Staw Piętowe-sześcienny i klinowo-łódkowy są stawami półścisłymi, o napiętej torebce stawowej wzmocnionej więzadłami grzbietowymi, podeszwowymi i międzykostnymi.

Staw poprzeczny stępu - ten staw tworzą stawy skokowo-łódkowy i piętowe-sześcienny. Jego szczelina biegnie esowato i poprzecznie do długiej osi stopy.

Stawy stępowo-śródstopne oraz stawy międzyśródstopne są również stawami półścisłymi. Pierwsze z nich łączą podstawy pięciu kości śródstopia z trzema kośćmi klinowatymi i kością sześcienną a drugie - podstawowymi, międzykostnymi oraz poprzecznymi podstaw kości śródstopia.

Stawy śródstopno-paliczkowe są utworzone przez głowy kości śródstopia i podstawy paliczków bliższych. Występują w nich więzadła poboczne i poprzeczne głów kości śródstopia. W tych stawach można wykonywać ruchy zginania i prostowania oraz odwodzenia i przywodzenia.

Stawy międzypaliczkowe są stawami zawiasowymi, wzmocnionymi więzadłami pobocznymi. Tak jak we wszystkich stawach zawiasowych można w nich wykonywać ruchy zginania i prostowania.

Mięśnie głowy

Mięśnie głowy dają się podzielić na trzy grupy. Do pierwszej z nich należą mięśnie wyrazowe (mimiczne), drugą stanowią mięśnie żwaczowe, a trzecią tworzą mięśnie języka, gałki ocznej i narządu statyczno-słuchowego.

Mięśnie wyrazowe głowy Mięśnie wyrazowe mają przeważnie tylko jeden przyczep na elementach kostnych albo też przyczyniają się tylko do skóry lub błony śluzowej. Napięcie spoczynkowe oraz praca tych mięśni przenosi się na skórę zmieniając jej wygląd, kształt i nadając twarzy określony wyraz. Większość naszych stanów emocjonalnych znajduje swoje odzwierciedlenie w napięciu tych mięśni, stąd też określa się je również jako mimiczne.

Mięśnie wyrazowe są zgrupowane w okolicy sklepienia czaszki, szpary powiek, szpary ust, nozdrzy oraz małżowiny usznej.

Mięśnie sklepienia czaszki (m. nadczaszy)

Na sklepieniu czaszki leży cienka, szeroka błona ścięgnista zwana czepcem ścięgnistym lub rozcięgnem naczaszym. Czepiec ten jest zrośnięty ze skórą głowy i może się przesuwać po kościach sklepienia. Z częściami przednią i tylną rozcięgna łączą się włókna mięśniowe parzystych brzuśćców m. potyliczno-czołowego, a do części bocznej dochodzi m. skroniowo-ciemieniowy. Obydwa wymienione mięśnie często obejmuje się wspólną nazwą m. naczasznego.

Czynności. Mięsień potyliczno-czołowy wytwarza na czole poprzeczne fałdy, współdziała przy unoszeniu brwi i powiek.

Mięśnie szpary powiek

Mięsień okrężny oka jest mięśniem eliptycznym, położonym na powiekach. Składa się z części oczodołowej, powiekowej i łzowej.

Czynność. Część powiekowa powoduje ruchy mrugania i spokojne zamykanie powiek, część oczodołowa pomaga przy silnym zaciskaniu powiek, a część łzowa rozwiera woreczek łzowy.

Mięsień marszczący brwi jest parzystym mięśniem biegnącym od części nosowej kości czołowej do skóry powyżej brwi.

Czynność. Pociąga skórę do wewnątrz i wytwarza kilka pionowych fałd między brwiami.

Mięsień podłużny - również parzysty, rozpoczyna się na kości nosowej i kończy się w skórze gładzizny.

Czynność. Pociąga skórę ku dołowi wywołując poprzeczne fałdy u nasady nosa.

Mięśnie szpary ust

Mięsień obniżający wargę dolną, biegnie od dolnego brzegu żuchwy do skóry wargi dolnej.

Czynność. Obniża wargę dolną i uwypukla ją.

Mięsień bródkowy leży przyśrodkowa od poprzedniego, kieruje się od żuchwy do skóry brudki.

Czynność. Pogłębia bruzdę bródkowo-wargową, podnosi uwypuklenie bródki i wargę dolną.

Mięsień obniżający kąt ust leży powierzchownie i biegnie od brzegu żuchwy zbieżnie do węzła mięśniowego kąta ust i skóry wargi górnej.

Czynność. Pociąga kąt ust ku dołowi i prostuje bruzdę nosowo-wargową.

Mięsień śmiechowy rozpoczyna się na powięzi przyuszniczej i żwaczowej, a kończy na węźle mięśniowym kąta ust. Jest mięśniem bardzo zmiennym osobniczo.

Czynność. Pociąga bocznie kąt ust, poszerza szparę ust.

Mięsień jarzmowy większy jest najsilniejszym mięśniem wyrazowym. Biegnie od kości jarzmowej do węzła mięśniowego kąta ust i mięśnia okrężnego ust.

Czynność. Jest właściwym mięśniem śmiechu. Współpracując z mięśniem śmiechowym pociąga kąt ust ku górze i bocznie.

Dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa rozpoczyna się na wyrostku czołowym szczęki; stąd włókna kierują się do skóry wargi górnej, skóry skrzydła nosa i bruzdy nosowo-wargowej.

Czynność. Unosi skrzydło nosa, rozwiera nozdrza, unosi wargę górną.

Dźwigacz wargi górnej biegnie od brzegu podoczodołowego do bruzdy nosowo-wargowej i skóry wargi

Czynność. Unosi wargę górną.

Mięsień jarzmowy mniejszy układa się między kością jarzmową i bruzdą nosowo-wargową.

Czynność. Pociąga wargę górną ku górze i bocznie.

Dźwigacz kąta ust rozpoczyna się w dole nadkłowym; włókna końcowe łączą się z m. okrężnym ust i obniżającym kąt ust.

Czynność. Unosi kąt ust ku górze i przyśrodkowo.

Mięsień policzkowy stanowi podłoże policzka. Rozpięty jest między wyrostkiem zębodołowym szczęki a skórą i błoną śluzową kąta ust oraz obu warg.

Czynności. Ten mięsień przyciska policzki do zębów. Powoduje wydmuchiwanie powietrza i przedsionka jamy ustnej (nazywany jest mięśniem trębaczy).

Mięsień okrężny ust stanowi podłoże warg. Układa się wokół szpary ust i jest utworzony głównie przez włókna mięśni sąsiednich (dźwigacza kąta ust, jarzmowego większego, obniżającego kąt ust, i policzkowego).

Czynność. Zwiera szparę ust, bierze udział w ruchach ust podczas jedzenia u picia.

Mięśnie nozdrzy

Mięsień nosowy rozpoczyna się na łękach zębodołowych górnych kła i bocznego siekacza. Część mięśnia przechodzi w rozcięgno na grzbiecie nosa chrzęstnego, a część kończy się na bocznym i tylnym brzegu skrzydła nosa.

Czynność. Zwęża lub rozszerza nozdrza w zależności od tego, która część włókien pracuje.

Mięsień obniżający przegrodę biegnie od łęku zębodołowego siekacza bocznego do błoniastej części przegrody nosa.

Czynność. Pociąga przegrodę nosa ku dołowi.

Mięśnie małżowiny usznej

Są to trzy mięśnie: m. uszny przedni, górny i tylny, które jednym końcem przyczepiają się do małżowiny, a drugim przechodzą w powięzie sąsiednie. Są to mięśnie bardzo zmienne, słabe, będące w zaniku.

Drugi rodzaj mięśni usznych stanowią drobne pasma biegnące w obrębie małżowiny.

Mięśnie żwaczowe. Do tej grupy należą cztery pary mięśni, które powodują ruchy żuchwy w celu chwytania, przecinania oraz rozcierania pokarmu.

Mięsień skroniowy - dzięki dużemu przekrojowi fizjologicznemu jest najsilniejszym mięśniem żwaczowym. Rozpoczyna się wachlarzowato n kresie skroniowej dolnej, dole skroniowym i łuku jarzmowym. Płaskie i silne ścięgno końcowe przyczepia się na wyrostku dziobiastym żuchwy.

Czynność. Podczas skurczu wszystkich włókien mięśnia podnosi on żuchwę, obraca na zewnątrz i zaciska zęby. Tylne włókna o poziomym przebiegu cofają wysuniętą żuchwę.

Mięsień żwacz ma budowę dwuwarstwową. Część powierzchowna rozpoczyna się na łuku jarzmowym i dolnym brzegu kości jarzmowej, a kończy się na bocznej części gałęzi i kąta żuchwy. Część głęboka biegnie od łuku jarzmowego i sięga do stawu skroniowo-żuchwowego. Obie części przesuwają się względem siebie.

Czynność. Mięsień żwacz unosi żuchwę i obraca ją na zewnątrz.

Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy leży wewnętrznie w stosunku do gałęzi żuchwy. Rozpoczyna się w dole skrzydłowym kości klinowej, a kończy na przyśrodkowej powierzchni kąta żuchwy.

Czynność. Mięsień ten unosi żuchwę, a przy skurczu jednostronnym obraca ją na zewnątrz.

Mięsień skrzydłowy boczny jest położony na zewnątrz od poprzedniego i posiada dwie głowy. Głowa górna przyczepia się do powierzchni podskroniowej skrzydła większego kości klinowej, a głowa dolna - do powierzchni podskroniowej blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego. Przyczep końcowy ma miejsce na wyrostku kłykciowym żuchwy oraz na torebce stawowej i krążku stawowym stawu skroniowo-żuchwowego.

Czynność. Skurcz obustronny wysuwa żuchwę, skurcz jednostronny skręca ją do wewnątrz. Praca naprzemianstronna powoduje ruchy żucia.

Mięśnie szyi

Mięśnie szyi otaczają symetrycznie kręgosłup. Mięśnie położone z tyłu kręgów szyjnych określa się jako mięśnie karku, natomiast te, które biegną z przodu kręgosłupa po obu jego stronach stanowią mięśnie szyi sensu stricto. Pod względem położenia dzielą się na warstwy: powierzchniową, środkową i głęboką.

Powierzchniowe mięśnie szyi

Mięsień szeroki szyi rozpoczyna się w tkance podskórnej na wysokości drugiego i trzeciego żebra, następnie jego włókna kierują się przyśrodkowo ku górze i kończą się na powięzi przyuszniczej i twarzowej oraz wplatają się we włókna wargi dolnej.

Czynność. Pociąga kąty ust w dół i bocznie. Unosi skórę szyi i dzięki temu ułatwia krwioobieg w żyle szyjnej zewnętrznej.

Mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy ma dwa przyczepy początkowe. Głowa przyśrodkowa odchodzi od powierzchni przedniej rękojeści mostka, a głowa boczna rozpoczyna się na końcu mostkowym obojczyka. Przyczep końcowy znajduje się na wyrostku sutkowym kości skroniowej i kresie karkowej górnej

Czynność. Przy skurczu jednostronnym i ustalonej klatce piersiowej ten mięsień zgina głowę bocznie i obraca w stronę przeciwną, unosząc twarz. Praca obustronna zgina głowę do tyłu. Część włókien położona z przodu osi poprzecznej stawu szczytowo-potylicznego może pociągać głowę do przodu. Przy ustalonej głowie działa jako mięsień pomocniczy wdechowy unosząc mostek.

Środkowe mięśnie szyi. Są to cienkie mięśnie, mające jeden ze swych przyczepów na kości gnykowej. Dzielą się na grupę mięśni podgnykowych i nadgnykowych.

Mięśnie podgnykowe

Mięsień mostkowo-gnykowy biegnie od tylnej powierzchni rękojeści mostka i końca mostkowego obojczyka do trzonu kości gnykowej.

Mięsień łopatkowo-gnykowy jest rozpięty między górnym brzegiem łopatki a trzonem kości gnykowej. Posiada on ścięgno pośrednie, które dzieli mięsień na dwa brzuśćce.

Mięsień mostkowo-tarczowy rozpoczyna się na rękojeści mostka i chrząstce pierwszego żebra, a kończy na kresie skośnej chrząstki tarczowatej.

Mięsień tarczowo-gnykowy biegnie od chrząstki tarczowatej do trzonu i rogów większych kości gnykowej.

Czynność. Mięśnie podgnykowe mają za zadanie ustalanie kości gnykowej - wówczas staje się ona punktem podparcia w racy mięśni języka lub przy obniżaniu żuchwy. M. tarczowo-gnykowy za pośrednictwem chrząstki tarczowej unosi krtań podczas przełykania.

Mięśnie nadgnykowe

Mięsień dwubrzuśćcowy ma ścięgno pośrednie dzielące go na brzusiec tylny i przedni. Początek mięśnia znajduje się na wcięciu sutkowym kości skroniowej, a przyczep końcowy w dole dwubrzuśćcowym żuchwy.

Mięsień rylcowo-gnykowy rozpoczyna się na wyrostku rylcowatym kości skroniowej, a kończy na rogach większych kości gnykowej

Mięsień żuchwowo-gnykowy ma początek na kresie żuchwowo-gnykowej żuchwy, a przyczep końcowy na łącznotkankowym szwie, łączącym kość gnykową z żuchwą, oraz na trzonie kości gnykowej.

Mięsień bródkowo-gnykowy jest rozpięty między kolcem bródkowym żuchwy a przednią powierzchnią trzonu kości gnykowej.

Czynność. Mięśnie nadgnykowe przy ustalonej kości gnykowej opuszczają żuchwę, a przy ustalonej żuchwie unoszą kość gnykową i odgrywają dużą rolę podczas łykania.

Głębokie mięśnie szyi. Mięśnie warstwy głębokiej dzielą się na dwie grupy: boczną, utworzoną przez mięśnie pochyłe, oraz przyśrodkową, obejmującą mięśnie przedkręgowe.

Mięśnie pochyłe

Są to cztery mięśnie rozpięte między wyrostkami poprzecznymi kręgów szyjnych a dwoma górnymi żebrami. Każdy z nich może nie występować w ogóle lub tylko częściowo.

Mięsień pochyły przedni rozpoczyna się na guzkach przednich wyrostków poprzecznych od trzeciego do szóstego kręgu szyjnego. Pasma mięśniowe łączą się następnie we wspólny brzusiec dochodzący do guzka mięśnia pochyłego na pierwszym żebrze.

Mięsień pochyły środkowy biegnie od wyrostków poprzecznych sześciu górnych kręgów szyjnych do pierwszego a często również do drugiego żebra.

Mięsień pochyły tylny jest rozpięty między wyrostkami poprzecznymi (guzki tylne) od piątego do siódmego kręgu szyjnego a boczną powierzchnią drugiego żebra.

Mięsień pochyły najmniejszy leży między wyrostkami poprzecznymi dwóch ostatnich kręgów szyjnych a pierwszym żebrem.

Czynności. Mięśnie pochyłe działając obustronnie zginają kręgosłup szyjny do przodu, przy skurczu jednostronnym pochylają go do boku. Przy ustalonym kręgosłupie i pochylonej do tyłu szyi są silnymi mięśniami pomocniczymi wdechowymi.

Mięśnie przedkręgowe

Mięśnie tej grupy układają się symetrycznie po obu stronach przedniej powierzchni kręgosłupa.

Mięsień prosty przedni głowy jest małym mięśniem leżącym między łukiem przednim kręgu szczytowego a częścią podstawną kości potylicznej.

Mięsień długi głowy rozpoczyna się na guzkach przednich wyrostków poprzecznych od trzeciego do szóstego kręgu szyjnego, a kończy również na części podstawnej kości potylicznej.

Mięsień długi szyi rozpoczyna się trzema pasmami. Pasmo przyśrodkowe przyczepia się na trzonach drugiego - czwartego kręgu szyjnego i kończy się na trzonach dolnych kręgów szyjnych i górnych piersiowych. Pasmo boczne górne biegnie łukowato od guzków przednich wyrostków poprzecznych szóstego do trzeciego kręgu szyjnego kończąc na kręgach szczytowym i obrotowym. Pasmo boczne dolne jest rozpięte między trzonami trzech górnych kręgów piersiowych a guzkami przednimi wyrostków poprzecznych dolnych kręgów szyjnych.

Czynność. Mięsień prosty przedni głowy i mięsień długi głowy zginają głowę do przodu i w stronę boczną. Mięsień długi szyi zgina kręgosłup w odcinku szyjnym do przodu i w stronę boczną - przy pracy jednostronnej obraca go w stronę, po której leży.

Mięśnie klatki piersiowej

Mięśnie te tworzą trzy odrębne grupy:

• m. powierzchowne, które przyczepiają się do kośćca pasa barkowego i ramienia,

• m. głębokie, stanowiące właściwą mięśniówkę klatki piersiowej

• przepona, oddzielająca jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej.

Powierzchowne mięśnie klatki piersiowej

Mięsień piersiowy większy jest szerokim mięśniem położonym najbardziej powierzchownie, w przedniej części klatki piersiowej. Przy opuszczonym ramieniu ma on kształt zbliżony do czworoboku, a przy ramieniu uniesionym ponad poziom trójkątny.

Przyczep początkowy jest rozległy i dzieli się na trzy części:

• część obojczykowa rozpoczyna się na domostkowej części obojczyka,

• część mostkowa - na przedniej powierzchni mostka i chrząstkach kilku żeber,

• część brzuszna odchodzi od blaszki przedniej pochewki mięśnia prostego brzucha.

Włókna mięśniowe biegną następnie zbieżnie i kończą się na grzebieniu guzka większego kości ramieniowej.

W okolicy klatki piersiowej spotyka się liczne odmiany mięśni, np. może występować tzw. mięsień mostkowy, który biegnie po obu stronach mostka łącząc się u góry ze ścięgnem m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego, a na dole sięgając m. prostego brzucha.

Czynność. Skurcz wszystkich włókien powoduje obniżanie, przywodzenie oraz skręcanie ramienia do wewnątrz. Akton obojczykowy przywodzi ramię i ustala głowę kości ramieniowej w stawie; auton brzuszny obniża ramię, a więc przeciwdziała ustalaniu głowy w stawie, a część mostkowa ma tylko funkcję przywodzącą. Kiedy ramiona są podniesione i ustalone, wówczas m. piersiowe większe dźwigają tułów (wspólnie z m. najszerszym grzbietu). W tej pozycji działają również jako ważne mięśnie pomocnicze wdechowe.

Mięsień piersiowy mniejszy jest trójkątnym mięśniem przykrytym przez m. piersiowy większy. Przyczepia się na wyrostku kruczym łopatki.

Czynność. Obniża pas barkowy, wysuwa go do przodu i pociąga przyśrodkowo. Obraca łopatkę obniżając panewkę stawową. Przy ustalonym barku unosi żebra, a więc pracuje jako mięsień pomocniczy wdechowy.

Mięsień podobojczykowy jest to mały mięsień biegnący od kostno-chrzęstnej granicy pierwszego żebra do końca barkowego obojczyka. Czasami może nie występować.

Czynność. Ustala obojczyk w stawie obojczykowo-mostkowym i hamuje jego ruchy. Pociąga obojczyk do przodu.

Mięsień zębaty przedni leży na bocznej ścianie klatki piersiowej i jest jednym z największych mięśni ciała. Część jego zębów jest dobrze widoczna u żywego osobnika. Rozpoczyna się dziesięcioma zębami na dziewięciu górnych żebrach. Dalej jego włókna biegną do tyłu, wchodzą pod łopatkę i kończą się na jej brzegu przyśrodkowym.

Czynność. Część górna tego mięśnia pociąga bark do przodu. Część dolna działa antagonistycznie, obniżając, bowiem bark i obraca łopatkę przesuwając jej kąt dolny do przodu - wówczas panewka stawowa łopatki kieruje się ku górze, co umożliwia odwodzenie ramienia ponad poziom. Cały mięsień przyciska łopatkę do klatki piersiowej. Przy ustalonym przyczepie na łopatce działa jako mięsień pomocniczy wdechowy.

Głębokie mięśnie klatki piersiowej

Mięśnie głębokie, inaczej właściwe, wzmacniają ściany klatki piersiowej i pełnią ważną funkcję przy ruchach oddechowych.

Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne leżą w przestrzeniach międzyżebrowych począwszy od guzków żeber do chrząstek żebrowych. Ich włókna biegną skośnie w kierunku domostkowym i przyczepiają się na dolnym brzegu wyżej leżącego żebra oraz na brzegu górnym zebra leżącego niżej. Z przodu, w przedłużeniu włókien mięśniowych przebiegają błony międzyżebrowe zewnętrzne.

Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne wypełniają przestrzenie międzyżebrowe na odcinku od kątów żeber do mostka. Przyczepiają się podobnie jak m. międzyżebrowe zewnętrzne, jednak leżą w stosunku do nich wewnętrznie i mają przeciwny (dokręgosłupowy) kierunek przebiegu włókien. W ich przedłużeniu aż do kręgosłupa przebiegają błony międzyżebrowe wewnętrzne.

Mięśnie podżebrowe mającharakter szczątkowy. Biegną podobnie jak m. międzyżebrowe wewnętrzne, ale omijają jedno lub dwa żebra.

Czynność. Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne unoszą żebra są więc silnymi mięśniami wdechowymi. Funkcja m. międzyżebrowych wewnętrznych jest dyskusyjna, jednak wydaje się, że włókna części przymostkowej pomagają przy wdechu, natomiast części boczne pracują podczas opuszczania żeber (wydech). Oprócz tego skrzyżowanie włókien m. międzyżebrowych powoduje silne napięcie powierzchni, przez co wspomniane mięśnie przeciwstawiają się zmianom ciśnienia w klatce piersiowej w każdej fazie oddechu. Ogólny przekrój m. międzyżebrowych zewnętrznych jest dwa razy większy od przekroju m. wewnętrznych. Jest to spowodowane tym, że wdech wymaga większej siły mięśniowej celem pokonania bezwładności klatki piersiowej.

Mięsień poprzeczny klatki piersiowej rozpoczyna się na tylniej powierzchni wyrostka mieczykowatego i trzonu mostka, a kończy na chrząstkach od drugiego do szóstego żebra. Wykazuje on silną zmienność i asymetrię. Czasem nie występuje.

Czynność. Działa jako słaby mięsień wdechowy.

Przepona jest płaskim i szerokim mięśniem odgraniczającym jamę brzuszną od jamy klatki piersiowej. Charakteryzuje się nietypową budową, jako że jej część środkowa jest ścięgnista, a na zewnątrz od niej biegną promieniście włókna mięśniowe. Części boczne przepony uwypuklają się w kierunku klatki piersiowej, a łączący je środek jest nieco wgłębiony (spoczywa na nim serce).

W zależności od miejsca przyczepów przepona dzieli się na trzy części:

• część lędźwiowa rozpoczyna się ścięgnistymi więzadłami łukowatymi oraz odnogami przepony na przedniej powierzchni górnych kręgów lędźwiowych,

• część żebrowa - najszersza - biegnie od powierzchni wewnętrznej chrząstki siódmego żebra do dwunastego,

• część mostkowa - najmniejsza - przyczepia się do wewnętrznej powierzchni wyrostka mieczykowatego.

Wspólnie ścięgno końcowe tych części stanowi leżący centralnie środek ścięgnisty w kształcie trójlistnej koniczyny.

W obrębie środka ścięgnistego jest otwór żyły głównej, przez który przechodzi żyła główna dolna oraz gałązki brzuszne nerwu przeponowego. Poza tym w przeponie znajduje się rozwór aortowy, przez który przechodzą aorta i przewód piersiowy oraz rozwór przełykowy dla przejścia przełyku i pnia nerwu błędnego. Oprócz tych trzech większych otworów w przeponie znajduje się szereg małych szczelin, przez które przechodzą naczynia krwionośne i nerwy.

Czynność. Przepona jest mięśniem, który pracuje bez przerwy przez cały postnatalny okres życia człowieka. Jest głównym mięśniem wdechowym. Podczas skurczu przepona spłaszczasię i opada w dół - wówczas powiększa się jama klatki piersiowej, ciśnienie spada i powietrze jest zasysane do dróg oddechowych. Podczas wydechu przepona biernie wraca do swojej pozycji wyjściowej i pomaga w usuwaniu powietrza z płuc. Reguluje również siłę wydechowego prądu powietrza, co jest istotne przy wydawaniu głosu.

Rozróżnia się dwa podstawowe typy oddychania - typ przeponowy (brzuszny) i typ żebrowy (piersiowy). Pierwszy z nich polega tylko na pracy przepony, a w drugim główną funkcję wdechową przyjmują m. międzyżebrowe zewnętrzne. Oddychanie brzuszne występuje zwykle w spoczynku, a pod wpływem wysiłku fizycznego lub stanów emocjonalnych rozpoczyna się nad to oddychanie żebrowe (wyłączają się również inne pomocnicze mięśnie oddechowe). Typy oddychania zmieniają się wraz z wiekiem oraz są zależne od budowy konstytucjonalnej człowieka.

Mięśnie grzbietu

Mięśnie grzbietu są ułożone w dwóch warstwach - powierzchniowej i głębokiej. Warstwa powierzchowna składa się z szerokich, płaskich mięśni. W skład warstwy głębokiej wchodzą mięśnie podłużne, biegnące wzdłuż kręgosłupa.

Powierzchniowe mięśnie grzbietu.

W skład ich wchodzą dwie podgrupy:

1. m. kolcowo-ramienne

2. m. kolcowo-żebrowe

Mięśnie kolcowo ramienne

Mięśnie tej podgrupy łączą wyrostki kolczyste kręgów z pasem barkowym lub kością ramienna. Są to: m. czworoboczny, m. najszerszy grzbietu, m. równoległoboczne i m. dźwigacz łopatki.

Mięsień czworoboczny jest to mięsień płaski (kapturowy), położony w górnej części grzbietu i okolicy karku. Rozpoczyna się na przyśrodkowej części kresy karkowej górnej, na guzowatości potylicznej zewnętrznej, na więzadle karkowym oraz wszystkich wyrostkach kolczystych kręgów piersiowych. Włókna górne biegną skośnie w dół przyczepiając się do końca barkowego obojczyka, część środkowa (poprzeczna) kończy się na grzebieniu łopatki i wyrostku barkowym, a włókna dolne kierują się skośnie w górę również do h

grzebienia łopatki.

Czynność. Jest to typowy mięsień wieloaktonowy, którego poszczególne grupy czynności mogą działać niezależnie od siebie, a także mogą ze sobą współpracować. Część środkowa zbliża łopatki do kręgosłupa. Akton dolny opuszcza barki lub przy ustalonym przyczepie na grzebieniu łopatki unosi tułów. Przy współdziałaniu aktonów górnego i dolnego następuje obrót łopatki powodujący uniesienie jej panewki ku górze, co umożliwia odwodzenie ramienia ponad poziom.

Mięsień najszerszy grzbietu obejmuje dolną część grzbietu i boczną powierzchnię klatki piersiowej. Tylko niewielka jego górnego brzegu pokrywa m. czworoboczny.

Rozpoczyna się szerokim przyczepem na tylniej części wargi zewnętrznej grzebienia biodrowego, powięzi biodrowo-lędźwiowej oraz na wyrostkach kolczystych sześciu dolnych kręgów piersiowych, pięciu lędźwiowych i grzebieniu krzyżowym pośrodkowym. Często spotyka się przyczepy pośrednie na dolnych trzech żebrach i na kącie dolnym łopatki. Następnie włókna mięśniowe przylegają do bocznych części żeber i kierują się zbieżnie do dołu pachowego, kończąc się ścięgnem na grzebieniu guzka mniejszego kości ramieniowej.

Czynność. Opuszcza podniesione ramię. Przywodzi je do tyłu i obraca do wewnątrz. Przy ustalonych ramionach mięsień ten unosi tułów i dźwiga dolne żebra ułatwiając wydech, natomiast podczas kaszlu brzeg boczny m. najszerszego powoduje obniżanie żeber, a więc wydech.

Mięsień równoległoboczny charakteryzuje się równoległym przebiegiem włókien i czworokątnym kształtem. W większej części przykryty jest m. czworobocznym i tylko jego dolny boczny kąt leży powierzchownie.

Rozpoczyna się blaszką ścięgnistą na dolnym odcinku więzadła karkowego, wyrostkach kolczystych szóstego i siódmego kręgu szyjnego oraz na wyrostkach kolczystych i więzadle nadkolcowym czterech górnych kręgów piersiowych. Przyczep końcowy znajduje się na brzegu przyśrodkowym łopatki na przestrzeni od grzebienia do kąta dolnego. Między włóknami szyjnymi i piersiowymi najczęściej występuje szczelina dzieląca mięsień za równoległoboczny mniejszy i większy.

Czynność. Pociąga łopatkę ku górze w kierunku przyśrodkowym. Wspólnie z mięśniami czworobocznym, zębatym przednim i najszerszym grzbietu przyciska łopatkędo klatki piersiowej.

Dźwigacz łopatki leży na bocznej powierzchni szyi. Jest najsłabszym mięśniem tej grupy. Biegnie od guzków tylnych wyrostków poprzecznych czterech pierwszych kręgów szyjnych do kąta górnego łopatki. Wiązka włókien rozpoczynająca się na kręgu szczytowym jest najsilniejsza i przykrywa pozostałe.

Czynność. Pociąga łopatkę ku górze i przyśrodkowo - w tym ruchu współpracuje z górnym aktonem mięśnia czworobocznego. Przy ustalonych barkach zgina kręgosłup szyjny w tył, a działając jednostronnie zgina go bocznie.

Mięśnie kolcowo-żebrowe

Do tej podgrupy należą dwa niewielkie i cienkie mięśnie stanowiąc trzecią z kolei warstwę mięśni powierzchownych grzbietu. U człowieka wykazują charakter szczątkowy.

Mięsień zębaty tylny górny leży w górnej części grzbietu. Rozpoczyna się na wierzchołkach kolczystych szóstego i siódmego kręgu szyjnego oraz pierwszego i drugiego kręgu piersiowego, a kończy się na powierzchni zewnętrznej żeber od drugiego do piątego.

Mięsień zębaty tylny dolny jest położony w dolnej części kręgosłupa. Biegnie od powięzi piersiowo-lędźwiowej na wysokości dwóch ostatnich kręgów piersiowych i dwóch pierwszych lędźwiowych do brzegów dolnych żeber od dziewiątego do dwunastego.

Czynność. Mięsień zębaty tylny górny unosi żebra, a więc jest mięśniem pomocniczym wdechowym, natomiast m. zębaty tylny dolny opuszcza żebra pomagając przy wydechu.

Głębokie mięśnie grzbietu

Mięśnie głębokie stanowią właściwą mięśniówkę grzbietu leżącą kanale kostno-włóknistym po obu stronach kręgosłupa, na przestrzeni od miednicy do czaszki. Te mięśnie pełnią wspólnie funkcję prostowników kręgosłupa, jak również biorą udział we wszystkich ruchach tułowia, z wyjątkiem zginania. Kręgosłup i klatka piersiowa utrzymywane są w napięciu przez dwa pasma mięśniowe (m. brzucha i m. głębokie grzbietu), które regulują czynne utrzymanie równowagi. Do zachowania pionowej postawy ciała wystarcza napięcie fizjologiczne.

Podział tej grupy przeprowadza się na podstawie kierunku przebiegu włókien mięśniowych oraz ich długości, a mianowicie: mięśnie biegnące skośnie od wyrostków poprzecznych do kolczystych oraz biegnące podłużn9ie między wyrostkami kolczystymi tworzą pasmo przyśrodkowe. Pasmo boczne jest utworzone przez mięśnie o przebiegu kolcowo-poprzecznym, międzypoprzecznym oraz mięsiń krzyżowo-grzbietowy. Pasmo przyśrodkowe i boczne tworząwspólnietrzy grupy mięśniowe:

1. długich mięśni grzbietu

2. krótkich mięśni grzbietu

3. mięśni podpotylicznych.

Długie mięśnie grzbietu

Układ kolcowo-poprzeczny

Mięsień płatowaty głowy rozpoczyna się nawyrostkach kolczystych i więzadle nadkolcowym dwóch górnych kręgów piersiowych oraz na więzadle karkowym na przestrzeni od trzeciego do siódmego kręgu szyjnego. Przyczep końcowy znajduje się na wyrostku sutkowym kości skroniowej i kresie karkowej górnej kości potylicznej.

Mięsień płatowaty szyi biegnie w przedłużeniu poprzedniego od wyrostków kolczystych i więzadła nadkolcowego trzeciego do piątego kręgu piersiowego, a kończy się na guzkach tylnych wyrostków poprzeczych trzech górnych kręgów szyjnych.

Czynność. Kurcząc się obustronnie obydwa mięśnie zginają głowę i szyję w tył, a przy działaniu jednostronnym skręcają głowę i szyję w tę samą stronę po której działają.

Mięsień krzyżowo-grzbietowy występuje w postaci podłużnej masy mięśniowej dostosowanej pod względem budowy do krzywizn kręgosłupa. Leży w bruździe utworzonej przez wyrostki kolczyste kręgów oraz wyrostki poprzeczne i żebra na przestrzeni od okolicy krzyżowej do karku. Ze względu na swoją funkcję nosi również nazwę prostownika grzbietu i to określenie jest obecnie powszechnie stosowane.

M. krzyżowo-grzbietowy rozpoczyna się na powierzchni grzbietowej kości krzyżowej, więzadłach krzyżowo-biodrowych tylnych, wyrostkach kolczystych kręgów lędźwiowych i trzech dolnych kręgach piersiowych oraz na grzebieniach biodrowych. W okolicy lędźwiowej mięsień ten rozdziela się na dwa pasma: m. biodrowo-żebrowy, który dochodzi do szyi, i m. najdłuższy, sięgający głowy.

Mięsień biodrowo-żebrowy biegnie bocznie i dzieli się na trzy części - lędźwiową, klatki piersiowej i szyjną.

Mięsień biodrowo-żebrowy lędźwi biegnie od wspólnej masy mięśniowej, a kończy się na kątach sześciu do dziewięciu dolnych żeber.

Mięsień biodrowo-żebrowy klatki piersiowej otrzymuje wzmacniające wiązki początkowe od kątów dwunastego do siódmego żebra i kończy się na kątach sześciu górnych żeber.

Mięsień biodrowo-żebrowy szyi również posiada wzmacniające wiązki od szóstego do trzeciego żebra i przyczepia się do guzków tylnych wyrostków poprzecznych od szóstego do czwartego kręgu szyjnego.

Mięsień najdłuższy układa się po stronie przyśrodkowej i daje się podzielić na części piersiową, szyjną i głowową.

Mięsień najdłuższy klatki piersiowej rozpoczyna się od wspólnej masy mięśniowej i od wyrostków poprzecznych sześciu dolnych kręgów piersiowych. Przyczepy końcowe znajdują sięna wyrostkach poprzecznych kręgów lędźwiowych, kątach żeber oraz na wyrostkach poprzecznych wszystkich kręgów piersiowych

Mięsień najdłuższy szyi biegnie od wyrostków poprzecznych czterech kręgów piersiowych do guzków tylnych wyrostków poprzecznych piątego do drugiego kręgu szyjnego.

Mięsień najdłuższy głowy zaczyna się na wyrostkach poprzecznych górnych kręgów piersiowych i dolnych szyjnych, a kończy na wyrostku sutkowatym kości skroniowej

Czynność. Mięsień krzyżowo-grzbietowy utrzymuje tułów w równowadze - napina się przy każdym kroku. M. biodrowo-żebrowy działając jednostronnie powoduje skłony boczne tułowia. Przy działaniu obustronnym wspólnie z m. najdłuższym zginają tułów do tyłu. Część głowowa m. najdłuższego zgina głowę w tył i pochyla w tę samą stronę.

Mięsień kolcowy stanowi główną część układu międzykolcowego, przylegając z obu stron do wyrostków kolczystych. Najsilniej jest rozwinięty w odcinku piersiowym, słabiej w odcinku szyjnym, a w okolicy głowy występuje tylko jako odmiana.

Mięsień kolcowy klatki piersiowej rozpoczyna się na górnych kręgach lędźwiowych oraz trzech dolnych piersiowych, omija kręg dziewiąty i kończy się na pozostałych kręgach piersiowych (z wyjątkiem pierwszego).

Mięsień kolcowy szyi ma początek na dwóch górnych kręgach piersiowych i dwóch dolnych z odcinka szyjnego, natomiast kończy się na górnych kręgach szyjnych - czwartym, trzecim i drugim.

Mięsień kolcowy głowy występuje w formie odmiany i biegnie od wyrostków kolczystych górnych kręgów piersiowych oraz dolnych szyjnych do okolicy guzowatości potylicznej zewnętrznej.

Czynność. Mięsień kolcowy kurcząc się obustronnie zgina kręgosłup w tył; przy działaniu jednostronnym powoduje ruch w kierunku bocznym.

Układ poprzeczno-kolcowy

Składa się z trzech warstw. Warstwa powierzchniowa jest utworzona przez m. półkolcowy, warstwę środkową tworzy m. wielodzielny, a warstwę głęboką - m. skręcające.

Mięsień półkolcowy występuje w odcinkach piersiowym, szyjnym i głowowym. Jego włókna biegną stromo omijając więcej niż cztery kręgi.

Mięsień półkolcowy klatki piersiowej i szyi rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych wszystkich kręgów piersiowych, a kończy na wyrostkach kolczystych górnych pięciu kręgów piersiowych i kręgów szyjnych (z wyjątkiem szczytowego).

Mięsień półkolcowy głowy leży po obu stronach więzadła karkowego. Rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych sześciu górnych kręgów piersiowych i czterech dolnych kręgów szyjnych, a przyczep końcowy ma miejsce na kości potylicznej, powyżej kresy karkowej dolnej.

Czynność. Obydwa mięśnie półkolcowe działając jednostronnie zginają kręgosłup w odcinkach piersiowym i szyjnym oraz głowę w kierunku bocznym i powodują obrót w stronę przeciwną. Przy działaniu obustronnym prostują kręgosłup w odcinku szyjnym lub zginają głowę ku tyłowi.

Mięsień wielodzielny jest najlepiej rozwinięty w okolicy lędźwiowej. Biegnie wzdłuż kręgosłup od kości krzyżowej do kręgu obrotowego, omijając dwa do czterech kręgów. Rozpoczyna się na kości krzyżowej, grzebieniu biodrowym, powięzi piersiowo lędźwiowej oraz wyrostkach suteczkowatych kręgów lędźwiowych i wyrostkach poprzecznych kręgów piersiowych. Koniec mięśnia znajduje się na wyrostkach kolczystych kręgów lędźwiowych, piersiowych i szyjnych (z wyjątkiem kręgu szczytowego).

Mięsień kolcowy szyi ma początek na dwóch górnych kręgach piersiowych i dwóch dolnych z odcinka szyjnego, natomiast kończy się na górnych kręgach szyjnych - czwartym, trzecim i drugim.

Mięśnie skręcające są najsilniej rozwinięte w okolicy klatki piersiowej. Mają najmniej stromy przebieg, ponieważ omijają jeden kręg lub dochodzą do sąsiedniego, wyżej leżącego kręgu. Biegną wzdłuż całego kręgosłupa od wyrostków poprzecznych do kolczystych.

Czynność. Mięśnie wielodzielne i skręcające przy skurczu obustronnym prostują kręgosłup, a działając jednostronnie zginają go bocznie i obracają w stronę przeciwną.

Krótkie mięśnie grzbietu

Mięśnie międzykolcowe należą do pasma przyśrodkowego głębokich mięśni grzbietu. Występują między wszystkimi kręgami części szyjnej i lędźwiowej, łącząc ze sobą wyrostki kolczyste. W okolicy piersiowej i krzyżowej prawie zanikły.

Czynność. Prostują kręgosłup w odcinkach szyjnym i lędźwiowym.

Mięśnie międzypoprzeczne występują jako mięśnie podwójne, łącząc dwa sąsiednie wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych i lędźwiowych. W odcinku szyjnym jeden szereg biegnie między guzkami przednimi wyrostków poprzecznych - drugi między guzkami tylnymi. W odcinku lędźwiowym jeden szereg łączy wyrostki żebrowe, a drugi wyrostki suteczkowate i dodatkowe.

Czynność. Zginają kręgosłup bocznie.

Dźwigacze żeber w liczbie dwunastu (z każdej strony) rozpoczynają się na wyrostkach poprzecznych jedenastu kręgów piersiowych i siódmego szyjnego. Ich włókna biegną skośnie w dół i kończą się na następnym żebrze.

Czynność. Wbrew nazwie nie unoszą żeber. Współdziałają w ruchach prostowania kręgosłupa, w pochylaniu go w kierunku bocznym i obracaniu.

Mięśnie krzyżowo-guziczny przedni i tylni zachowały się u człowieka w postaci szczątkowej mięśniówki ogona niższych ssaków.

Mięśnie podpotyliczne

Są krótkie i silne mięśnie rozpięte między kością potyliczną a kręgami szczytowym i obrotowym.

Mięsień skośny górny głowy rozpoczyna się na wyrosku poprzecznym kręgu szczytowego, następnie jego włókna kierują się przyśrodkowo ku górze i kończą się poniżej kresy karkowej dolnej kości potylicznej.

Mięsień prosty tylny większy głowy ma początek na wyrostku kolczystym kręgu obrotowego i kończy się poniżej kresy karkowej dolnej, przyśrodkowo od poprzedniego.

Mięsień prosty tylny mniejszy głowy leży najbardziej przyśrodkowo. Biegnie - jako mały, trójkątny mięsień - od guzka tylnego kręgu szczytowego do kresy karkowej dolnej.

Mięsień skośny dolny głowy leży bezpośrednio na kręgach. Rozpoczyna się na wyrostku kolczystym kręgu obrotowego i biegnie do wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego.

Mięsień prosty boczny głowy jest krótkim mięśniem rozpiętym między wyrostkiem poprzecznym kręgu szczytowego a wyrostkiem szyjnym kości potylicznej.

Czynność. Mięśnie proste tylne i skośne pociągają głowę ku tyłowi. Obydwa m. proste tylne jednej strony wspólnie ze skośnym dolnym obracając głowę w tę samą stronę, natomiast m. skośny górny skręca głowę w stronę przeciwną. M. prosty boczny zgina głowę bocznie.

Spotyka się liczne odmiany m. podpotylicznych, głównie w formie zdwojenia m. prostych.

Mięśnie brzucha

Mięśnie brzucha viorą udział w wytwarzaniu przedniej tylnej oraz bocznych ścian jamy brzusznej. Jest to przestrzeń ograniczona od góry przeponą, łukami żebrowymi i brzegiem dolnym dwunastego żebra, a od dołu - grzebieniami biodrowymi, bruzdą pachwinową i górnym brzegiem kości łonowych.

Boczne i przednie mięśnie brzucha

Mięsień skośny zewnętrzny brzucha rozpoczyna się na zewnętrznej powierzchni ośmiu dolnych żeber. Jego pięć górnych wiązek wchodzi między zęby początkowe m. zębatego przedniego, a trzy dolne wiązki dochodzą do części żebrowej m. najszerszego grzbietu. Włókna mięśniowe kierują się skośnie do przodu i ku dołowi, przechodząc w rozcięgno wchodzące w skład przedniej blaszki pochewki m. prostego brzucha. Rozcięgna prawej i lewej strony krzyżują się ze sobą w linii pośrodkowej tworząc kresę białą. Dolne włókna mięśniowe kończą się na wardze zewnętrznej grzebienia biodrowego oraz przechodzą w więzadło pachwinowe.

Czynność. Obustronny skurcz mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha powoduje zgięcie kręgosłupa w przód i obniżanie żeber (wydech); przy ustalonej klatce piersiowej dźwiga on miednicę. Skurcz jednostronny powoduje skrętoskłon tułowia w stronę przeciwną tej, po której pracuje mięsień.

Mięsień skośny wewnętrzny brzucha charakteryzuje się przeciwnym kierunkiem przebiegu włókiem niż mięsień skośny wewnętrzny, który go przykrywa. Rozpoczyna się na tylnej blaszce powięzi piersiowo-lędźwiowej, kresie pośredniej grzebienia biodrowego i na bocznej części więzadła pachwinowego. Przyczep końcowy znajduje się na brzegach dolnych czterech ostatnich żeber i na kresie białej. Włókna, które nie przyczepiają się do żeber przechodzą w szerokie rozcięgno rozdzielające się w górnych dwóch trzecich częściach na dwie blaszki; obejmują one z przodu i z tyłu m. prosty brzucha wytwarzając jego pochewkę. W dolnej trzeciej części włókna rozcięgna tworzą tylko przednią blaszkę pochewki. Od dolnej części mięśnia odhodzą włókna mięśniowe, które umężczyzn przechodzą w dźwigacz jądra a u kobiet dochodzą do więzadła obłego macicy.

Czynność. Pracaobustronna jest taka sama jak m. skośnego zewnętrznego. Skurcz jednostronny powoduje skrętoskłon tułowia w tęsamąstronę. Tak więc, np. przy wykonywaniu skrętoskłonu w prawą stronę pracują m. skośny wewnętrzny prawy i skośny zewnętrzny lewy.

Mięsień poprzeczny brzucha leży pod mięśniem skośnym wewnętrznym. Obejmuje on - jak płaski, poprzeczny pas - narządy trzewne jamy brzusznej. Rozpoczyna się na wewnętrznej powierzchni od siódmej do dwunastej chrząstki żebrowej, powięzi piersiowo-lędźwiowej oraz na wardze wewnętrznej grzebienia biodrewego i więzadle pachwinowym. Końcowa część mięśnia przechodzi w rocięgno przyczepiające się na kresie białej i wytwarzając w górnych dwóch trzecich częściach tylną blaszkę pochewki m. prostego brzucha, a w części dolnej blaszkę przednią. Dolne włókna mięśniowe dochodzą również do dźwigacza jądra.

Czynność. Mięsień poprzeczny brzucha pełni przede wszystkim funkcję ochronną w stosunku do narządów trzewnych. Jest głównym mięśniem biorącym udział w wytwarzaniu tzw. tłoczni brzusznej. Poza tym zwęża klatkę piersiową, a tym samym jest pomocniczym mięśniem wydechowym.

Mięsień prosty brzucha leży symetrycznie po obu stronach linii pośrodkowej. Rozpoczyna się na chrzęstnych częściach żeber - od piątego do siódmego, wyrostku mieczykowatym i więzadłach żebrowo-mieczykowych. Stąd mięsień kieruje się ku dołowi i jest podzielony trzema lub czterema poprzecznie biegnącymi smugami ścięgnistymi. Przyczep końcowy znajduje się na górnej gałęzi kości łonowej i przedniej powierzchni spojenia łonowego.

Czynność. Mięsień prosty zgina tułów do przodu, a przy ustalonym tułowiu unosi miednicę. Pociągając żebra w dół działa jako m. pomocniczy wydechowy. Oprócz tego wzmacnia tłocznię brzuszną i wpływa na ułożenie narządów trzewnych jemy brzusznej. Dzięki temu, że smugi ścięgniste są zrośnięte z blaszką przednią pochewki; możliwy jest skurcz poszczególnych części mięśnia.

Mięsień stożkowaty jest małym, trójkątnym i bardzo zmiennym mięśniem biegnącym od kości łonowej i spojenia łonowego do kresy białej (po obu stronach linii pośrodkowej).

Czynność. Napina kresę białą

Tylne mięśnie brzucha

Tylną ścianę jamy brzusznej pokrywają mm. Międzypoprzeczne, przebiegające w odcinku lędźwiowym (należą do krótkich mm. grzbietu), oraz mm. czworoboczny lędźwi.

Mięsień czaoroboczny lędźwi jest zbudowany z dwóch warstw zrośniętych ze sobą. Warstwa przednia odchodzi od wyrostków żebrowych piątego kręgu lędźwiowego do drugiego, a kończy się na dolnym brzegu dwunastego żebra. Warstwa tylna biegnie od wargi wewnętrznej grzebienia biodrowego do wyrostków żebrowych kręgów lędźwiowych i dwunastego żebra.

Czynność. Przy skurczu jednostronnym ten mięsień powoduje skłony boczne tułowia, a skurcz obustronny obniża dwunaste żebro.

Pochewka mięśnia prostego brzucha jest wykształcona w formie dwóch ścięgnistych blaszek utworzonych przez rozcięgna obu mięśni skośnych i poprzecznego brzucha. W odcinku powyżej pępka, czyli ponad linią łukowatą, m. prosty jest objęty przednią i tylną blaszką pochewki, a poniżej tej linii występuje tylko blaszka tylna.

Blaszka przednia w górnych dwóch trzecich częściach jest utworzona przez rozcięgna m. skośnego wewnętrznego i m. skośnego zewnętrznego. W dolnej części składa się z rozcięgien obu mięśni skośnych i m. poprzecznego.

Blaszka tylna jest zbudowana z rozcięgna m. skośnego wewnętrznego i rozcięgna m. skośnego wewnętrznego i rozcięgna m. poprzecznego. Poniżej linii ukowatej blaszka tylna nie występuje, gdyż na tym odcinku m. prosty przylega do powięzi poprzecznej brzucha.

Tłocznia brzuszna powstaje podczas wzrostu w jamie brzusznej, czyli podczas jednoczesnego skurczu mięśni powłok brzucha. W tej pracy największy udział ma m. prosty. Tłocznia jest najbardziej skuteczna, gdy przepona zostanie zatrzymana w swym dolnym położeniu (poprzez zamknięcie szpary głośni), a klatka piersiowa i miednica zbliżają się do siebie. Tłocznia brzuszna pomaga przy defekacji i oddawaniu moczu. Ma również duże znaczenie podczas porodu.

Ściany jamy brzusznej - mimo silnych powłok - posiadają punkty zmniejszonego oporu, przez które podczas wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej mogą wydostać siętrzewia, tworząc pod skórą tzw. przepukliny. Do miejsc o zmniejszonej odporności należą w przedniej ścianie brzucha: kanał pachwinowy, kanał udowy, kresa biała i pępek, a w ścianie tylnej - trójkąt lędźwiowy i powięź piersiowo-lędźwiowa. W obrębie przepony wrażliwymi miejscami są trójkąty mostkowo-żebrowy i lędźwiowo-żebrowy.

Mięśnie kończyny górnej

Są to mięśnie, których obydwa przyczepy znajdują się w obrębie kośćca kończyny górnej. Pod względem opisowym dzielą się na cztery grupy: mm. obręczy kończyny górnej, mm. ramienia, mm. przedramienia i mm. ręki.

Mięśnie obręczy kończyny górnej

W skład tej grupy wchodzą mięśnie mające jeden przyczep na łopatce lub obojczyku, a drugi na kości ramiennej.

Mięsień naramienny leży powierzchownie, ma kształt trójkątny i pełni ważną funkcję ochronną w stosunku do stawu ramiennego. Pole przyczepu początkowego jest obszerne i obejmuje: koniec barkowy obojczyka, wyrostek barkowy łopatki oraz dolny brzeg grzebienia łopatki. Włókna mięśniowe biegną ponad stawem ramiennym zbieżnie w dół i kończą się silnym ścięgnem na guzowatości naramiennej kości ramiennej.

Czynność. Jest to typowy mięsień wieloaktonowy, ponieważ włókna poszczególnych grup czynnościowych krzyżują się z trzema osiami stawu ramiennego. Część obojczykowa obraca ramię do wewnątrz i przywodzi do przodu, a część grzebieniowa obraca ramię na zewnątrz i przywodzi do tyłu. Część barkowa przy współudziale dwóch poprzednich odwodzi ramię do poziomu. Dalszy ruch odwodzenia odbywa się również w stawach obojczykowych z udziałem m. czworobocznego grzbietu i m. zębatego przedniego.

Mięsień nadgrzebieniowy wypełnia dół nadgrzebieniowy łopatki. Jego włókna biegną do boku i kończą się na górnej powierzchni guzka większego kości ramiennej oraz na torebce stawowej.

Czynność. Współpracując z mięśniem naramiennym odwodzi ramię. Napina torebkę stawową, słabo skręca ramię na zewnątrz i pomaga przy zginaniu.

Mięsień podgrzebieniowy układa się w dole podłopatkowym łopatki, a kończy na środkowej części guzka większego kości ramiennej oraz torebce stawowej. Często jest zrośnięty z m. obłym mniejszym.

Czynność. Skręca ramię na zewnątrz - w tym ruchu napina torebkę stawową zapobiegając jej wpukleniu w głąb stawu. Poza tym część górna odwodzi i zgina ramię.

Mięsień obły mniejszy przyczepia się na brzegu bocznym łopatki i powięzi podgrzebieniowej (często łączy się z m. podgrzebieniowym). Kończy się silnym ścięgnem na dolnej części guzka większego kości ramiennej i na torebce stawowej.

Czynność. Obraca kość ramienną na zewnątrz i napina torebkę stawową.

Mięsień obły większy jest rozpięty między dolnym kątem łopatki a grzebieniem guzka mniejszego kości ramiennej. Uwidacznia się wyraźnie podczas krzyżowania ramion na grzbiecie. Dolny jego brzeg wspólnie z brzegiem m. najszerszego grzbietu tworzą brzeg tylny dołu pachowego.

Czynność. Współdziała z mięśniem najszerszym grzbietu, a więc opuszcza podniesione ramię, przywodzi je do tyłu i skręca do wewnątrz.

Mięsień podłopatkowy posiada przyczep początkowy na powierzchni żebrowej łopatki i na powięzi podłopatkowej. Ścięgno końcowe przechodzi pod wyrostkiem kruczym łopatki i przyczepia się poprzez torebkę stawową na guzku mniejszym kości ramiennej. Jest to mięsień pierzasty, o dużym przekroju fizjologicznym

Czynność. Obraca ramię do wewnątrz i przywodzi. Napina torebkę stawową.

Mięśnie ramienia

Mięśnie ramienia są ułożone w grupie przedniej (zginaczy) i tylnej (prostowników.)

Grupa przednia mięśni ramienia

Mięsień kruczo-ramienny rozpoczyna się na wyrostku kruczym łopatki. Przyczep końcowy ma miejsce w połowie długości kości ramiennej, na jej przedniej, przyśrodkowej powierzchni.

Czynność. Zgina i przywodzi ramię. W zależności od położenia ramienia skręca je nieznacznie do wewnątrz lub na zewnątrz.

Mięsień dwugłowy ramienia

ma dwa przyczepy początkowe. Głowa długa rozpoczyna się długim ścięgnem na guzku nadpanewkowym łopatki, przebija torebkę stawową układając się w bruździe międzyguzkowej kości ramiennej. Głowa krótka układając się w bruździe międzyguzkowej kości ramiennej. Głowa krótka odchodzi od wyrostka kruczego łopatki. W dalszym przebiegu obie głowy łączą się wytwarzając wrzecionowaty brzusiec i kończą się na guzowatości kości promieniowej. Część końcowych włókien mięśniowych przechodzi w płaskie rozcięgno dochodzące do powięzi przedramienia.

Czynność. Mięsień dwugłowy działa zarówno na sta3 ramienny, jak i łoikciowy. W stawie ramiennym obydwie głowy kurcząc się wspólnie zginają ramię. Podczas oddzielnej pracy głowa długa odwodzi ramię i skręca je do wewnątrz, a głowa krótka ramię przywodzi. Działanie mięśnia na staw łokciowy polega na silnym odwracaniu przedramienia i w tym położeniu powoduje ruch zginania.

Mięsień ramienny ma szerokie pole przyczepu od przedniej powierzchni dalszej połowy kości ramiennej do torebki stawu łokciowego. Kończy się krótkim ścięgnem na guzowatości kości łokciowej. Mięsień ten leży pod m. dwugłowym, który ślizga się po wklęsłej powierzchni przedniej m. ramiennego.

Czynność. Jest silnym zginaczem przedramienia w stawie łokciowym, niezależnie od pronacyjnego czy supinacyjnego położenia. M. ramienny działa na odległość na staw ramienny, powodując ruch prostowania ramienia.

Grupa tylna mięśni ramienia

Mięsień trójgłowy ramienia zajmuje całą powierzchnię tylnąramienia. Ma trzy przyczepy początkowe: głowa boczna odchodzi od tylnej powierzchni kości ramiennej powyżej rowka nerwu promieniowego, a głowa przyśrodkowa - od tylnej powierzchni kości ramiennej, poniżej wspomnianego rowka. W części dystalnej włukna mięśniowe przechodzą w duże, płaskie ścięgno przyczepiające się do tylnej powierzchni wyrostka łokciowego kości łokciowej.

Czynność. Głowa długa jest najsilniejszym prostownikiem ramienia w stawie ramiennym i silnym przywodzicielem. Wszystkie trzy głowy pracując wspólnie powodują ruch prostowania w stawie łokciowym - m. trójgłowy jest właściwie jedynym (oprócz m. łokciowego) prostownikiem tego stawu. Poza tym pociąga torebkę stawową zapobiegając jej wpukleniu w obręb stawu.

Mięsień łokciowy bywa również zaliczany do m. przedramienia. Biegnie od nadkłykcia bocznego kości ramiennej i więzadła pobocznego promieniowego do powierzchni tylnej górnego odcinka trzonu kości łokciowej.

Czynność. Współdziała z mięśniem trójgłowym przy prostowaniu ramienia, przyciska kość promieniową do łokciowej oraz napina torebkę stawową.

Mięśnie przedramienia

Mięśnie przedramienia dzielą się na trzy grupy: przednią, boczną i tylną, przy czym w grupach przedniej i tylnej mięśnie układają się w dwóch warstwach - powierzchniowej i głębokiej. Większość z nich ma krótkie brzuśce, które mniej więcej w połowie długości przedramienia przechodzą w długie ścięgna przytrzymywane w okolicy nadgarstka przez troczki.

Wiele ścięgien końcowych m. przedramienia jest zaopatrzonych w pochewki ścięgniste. Grupa zginaczy jest silniejsza od prostowników, co wyraża się m.in. w ich większym napięciu spoczynkowym. Przy kończynie swobodnie opuszczonej stawy ręki w położeniu zgięcia. W ujęciu bardzo ogólnym można przyjąć, że mięśnie grupy przedniej rozpoczynają się na nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej (bądź w jego okolicy), a mięśnie należące do grupy bocznej i tylnej - na nadkłykciu bocznym (lub w jego okolicy).

Grupa przednia mięśni przedramienia

Warstwa powierzchowna

Mięsień nawrotny obły ma dwie głowy. Głowa ramienna przyczepia się na nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej i na przegrodzie międzymięśniowej przyśrodkowej ramienia. Głowa łokciowa odchodzi od wyrostka dziobiastego kości łokciowej. Dalej obie głowy biegną skośnie w dół, kończąc się na środkowej części kości promieniowej.

Czynność. Dzięki skośnemu przebiegowi mięsień nawrotny obły ma składową nawracającą przedramię oraz składową zginającą w stawie łokciowym.

Mięsień zginacz promieniowy nadgarstka rozpoczyna się również na nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej oraz na powięzi przedramienia. Włókna mięśniowe przechodzą w długie ścięgno biegnące po stronie promieniowej nadgarstka i dalej - w bruździe kości czworobocznej większej. Przyczep końcowy ma miejsce na podstawie II, czasem również II kości śródręcza. Ścięgno końcowe jest wyraźnie widoczne przez skórę powyżej stawu nadgarstkowego podczas dłoniowego zgięcia ręki.

Czynność. Mięsień ten zgina rękę (w stronę dłoniową). Pracuje również jako nawracacz przedramienia - działanie to jest szczególnie silne gdy przedramię jest wyprostowane, a ręka zgięta grzbietowo. Oprócz tego słabo zgina w stawie łokciowym.

Mięsień zginacz łokciowy nadgarstka rozpoczyna się głową ramienną na nadkłykciu przyśrodkowym i powięzi przedramienia oraz głową łokciową na powierzchni tylnej wyrostka łokciowego i kości łokciowej. Długie i silne ścięgno końcowe przyczepia się na kości grochowatej. Przedłużeniem tego ścięgna są więzadła haczykowe i grochowo-śródręczne, biegnące do podstawy piątej kości śródręcza, dlatego też można uważać kość grochowatą za trzeszczkę m. zginacza łokciowego.

Czynność. Zgina i przywodzi rękę. Kiedy zginacz łokciowy nadgarstka i zginacz promieniowy nadgarstka działają wspólnie, ruchy przywodzenia i odwodzenia ręki zostają zniesione.

Mięsień dłoniowy długi jest mięśniem bardzo zmiennym - często nie występuje. Rozpoczyna się na nadkłykciu przyśrodkowym i powięzi przedramienia. W części dolnej jego ścięgno końcowe przychodzi w rozcięgno dłoniowe. Ten mięsień leży najbardziej powierzchownie ze wszystkich zginaczy - jego ścięgno napina wyraźnie skórę przedramienia podczas zgięcia dłoniowego ręki.

Czynność. Słabo zgina i nawraca przedramię. Za pośrednictwem rozcięgna dłoniowego zgina stawy ręki i palce w stawach śródręczno-paliczkowych.

Mięsień powierzchowny palców jest szerokim mięśniem rozpoczynającym się dwiema głowami. Głowa ramienno-łokciowa odchodzi od nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej i wyrostka dziobiastego kości łokciowej; głowa promieniowa - od powierzchni przedniej kości promieniowej. Dalej mięsień wytwarza cztery brzuśćce, które przechodzą w cztery długie ścięgna. Te ścięgna biegną pod troczkiem zginaczy i na wysokości paliczków bliższych rozdwajają się. Przez powstałe w ten sposób szczeliny przechodzą ścięgna zginacza głębokiego palców („przeszywają” je). Poniżej szczelin ścięgna zginacza powierzchownego wytwarzają skrzyżowanie ścięgien i kończą się na brzegach środkowych paliczków.

Czynność. Główna praca tego mięśnia polega na zginaniu ręki i palców - ten ruch jest najsilniejszy podczas zgięcia grzbietowego ręki i palców. Przy zgięciu dłoniowym traci on prawie całą siłę. Zginacz powierzchowny powoduje również przywodzenie palców do palca środkowego. Jest słabym zginaczem stawu łokciowego.

Warstwa głęboka

Mięsień zginacz głęboki palców rozpoczyna się na trzonie kości łokciowej i błonie międzykostnej przedramienia. Poniżej połowy długości przedramienia brzusiec przechodzi w cztery ścięgna, które układają się w kanale nadgarstka, a następnie przechodzą przez szczeliny odpowiednich ścięgien zginacza powierzchownego i kończą się na podstawie dalszych paliczków od II do V palca.

Czynność. Zginacz głęboki palców powoduje zginanie wszystkich stawów palców II do V oraz zginanie i przywodzenie w stawie promieniowo-nadgarstkowym. Zbliża do siebie rozstawione palce.

Mięsień zginacz długi kciuka jest mięśniem pierzastym. Odchodzi od przedniej powierzchni kości promieniowej, błony międzykostnej, a często od nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej i wyrostka dziobiastego. Przyczep końcowy znajduje się na podstawie dalszego paliczka kciuka

Czynność. Silnie zgina rękę i kciuk. Jest słabym odwodzicielem ręki.

Mięsień nawrotny czworoboczny jest rozpięty nieco skośnie między przednimi powierzchniami kości łokciowej i promieniowej w ich dolnych odcinkach.

Czynność. Nawraca przedramię oraz dociska do siebie dolne nasady kości przedramienia.

Grupa boczna mięśni przedramienia

Mięsień ramienno-promieniowy - najsilniejszy mięsień tej grupy - rozpoczyna się na brzegu bocznym trzonu kości ramiennej, w połowie jej długości (początek może sięgać aż do przyczepu m. naramiennego). Włókna mięśniowe przechodzą w długie ścięgno kończące się nieco powyżej wyrostka rylcowatego kości ramieniowej. Mięsień ten stanowi dźwignię o długim ramieniu, dlatego też można przezwyciężyć duże obciążenia.

Czynność. Jest silnym zinaczem stawu łokciowego; w tej pracy ustępuje tylko m. dwugłowemu i m. ramiennemu. W zależności od położenia przedramienia może wykonywać ruchy nawracania lub odwracania.

Mięsień prostownik promieniowy długi nadgarstka odchodzi od nadkłykcia bocznego, brzegu bocznego kości ramiennej i przegrody międzymięśniowej bocznej ramienia. Długie ścięgno końcowe przechodzi przez drugi przedział troczka prostowników i przyczepia się na powierzchni grzbietowej II kości śródręcza.

Czynność. Zgina w stawie łokciowym i słabo nawraca przedramię. Poza tym silnie prostuje rękę i odwodzi ją. Ten mięsień pracuje najefektywniej gdy palce są zgięte.

Mięsień prostownik promieniowy krótki nadgarstka rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej i na powięzi przedramienia. W połowie długości przedramienia mięsień przechodzi w ścięgno, które biegnie również przez drugi przedział troczka prostowników i kończy się na powierzchni grzbietowej III kości śródręcza.

Czynność. Silnie prostuje rękę i słabo ją odwodzi. Nieznacznie zgina w stawie łokciowym.

Mięsień odwracacz przyczepia się na grzebieniu mięśnia odwracacza, nadkłykciu bocznym kości ramiennej oraz na więzadłach pierścieniowatym i pobocznym ramieniowym stawu łokciowego. Mięsień obejmuje od tyłu górny odcinek kości promieniowej i kończy się poniżej jej guzowatości, a także na jej bocznej i tylnej stronie.

Czynność. Odwraca przedramię w każdym położeniu. Ten mięsień wraz z m. dwugłowym ramienia mają dwa razy większą siłę od m. nawrotnego obłego.

Grupa tylna mięśni przedramienia

Warstwa powierzchowna

Mięsień prostownik palców rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej, więzadle pobocznym promieniowym i pierścieniowatym oraz na powięzi przedramienia. W połowie przedramienia mięsień dzieli się na trzy lub cztery brzuśce, które z kolei przechodzą w długie ścięgna. Te ścięgna biegną przez czwarty przedział troczka prostowników i w okolicy bliższych paliczków II do V palca przechodzą w rozcięgno grzbietowe, kończące się na podstawach dalszych paliczków tych palców, Na grzbiecie ręki ścięgna mięśnia są dobrze widoczne.

Czynność. Jest najsilniejszym prostownikiem ręki. Oprócz tego prostuje palce w stawach śródręczno-paliczkowych i odwodzi je.

Mięsień prostownik palca małego ma wspólny początek z prostownikiem palców. Jego długie ścięgno biegnie przez piąty przedział troczka prostowników - przed dojściem do V palca rozdwaja się i przechodzi w rozcięgno grzbietowe.

Czynność. Prostuje i przywodzi V palec

Mięsień prostownik łokciowy nadgarstka rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości ramiennej, więzadle pobocznym promieniowym, powięzi przedramienia i n powierzchni tylnej kości łokciowej. Jego ścięgno przechodzi przez szósty przedział troczka prostowników (w bruździe między wyrostkiem rylcowatym a głową kości łokciowej) i kończy się na podstawie V kości śródręcza.

Czynność. Jest silnym prostownikiem ręki i najsilniejszym jej przywodzicielem. Przy ustalonym kciuku mięsień odwodzi od niego rękę.

Warstwa głęboka

Mięsień odwodziciel długi kciuka odchodzi od powierzchni tylnej kości łokciowej i promieniowej oraz od błony między kostnej. Płaskie ścięgno przechodzi na stronę promieniową przedramienia, biegnie przez pierwszy przedział troczka prostowników i kończy się na podstawie I kości śródręcza oraz kości czworobocznej większej (część ścięgna przechodzi w brzusiec odwodziciela krótkiego kciuka).

Czynność. Odwodzi i odprowadza kciuk. Odwodzi i zgina rękę (ponieważ ścięgno przechodzi na stronę dłoniową).

Mięsień prostownik krótki kciuka ma początek na tylnej powierzchni kości promieniowej i błonie międzykostnej. Ścięgno końcowe przechodzi przez pierwszy przedział troczka prostowników i przyczepia się na podstawie bliższego paliczka kciuka.

Czynność. Prostuje kciuk w stawie śródręczno-paliczkowym. Odwodzi kciuk i rękę.

Mięsień prostownik długi kciuka rozpoczyna się na tylnej powierzchni kości łokciowej i błonie międzykostnej. Długie ścięgno końcowe przechodzi przez trzeci przedział troczka prostowników i kończy się na podstawie dalszego paliczka kciuka.

Czynność. Prostuje kciuk we wszystkich stawach i przywodzi go. Jest również słabym prostownikiem ręki.

Mięsień prostownik wskaziciela rozpoczyna się na powierzchni tylnej kości łokciowej w jej dolnym odcinku i na błonie międzykostnej. Ścięgno końcowe biegnie przez czwarty przedział troczka prostowników, łączy się ze ścięgnom prostownika palców i przechodzi w rozcięgno grzbietowe palca wskazującego

Czynność. Prostuje palec wskazujący. Oprócz tego prostuje i odwodzi rękę.

Krótkie mięśnie ręki

Te mięśnie są położone na stronie dłoniowej śródręcza, między kośćmi śródręcza. Na stronie grzbietowej ręki mięśnie nie występują.

Mięśnie dłoni są zgrupowane w trzech miejscach: 1. w kłębie kciuka, 2. w kłębie małego palca, 3. w przestrzeniach międzykostnych i wgłębieniu dłoniowym.

Mięśnie kłębu kciuka

Mięsień odwodziciel krótki kciuka przyczepia się na troczku zginaczy, guzku kości łódeczkowatej i często na ścięgnie odwodziciela długiego kciuka. Przyczep końcowy ma miejsce na podstawie bliższego paliczka kciuka.

Czynność. Odwodzi kciuk i przeciwstawia go pozostałym palcom. Zgina staw śródręczno-paliczkowy.

Mięsień zginacz krótki kciuka rozpoczyna się dwiema głowami - na troczku zginaczy i na II kości śródręcza. Mięsień kończy się na bliższym paliczku kciuka.

Czynność. Odwodzi lub przywodzi i przeciwstawia kciuk w zależności od położenia. Zgina w stawie śródręczno-paliczkowym.

Mięsień przeciwstawiacz kciuka odchodzi od troczka zginaczy i kości czworobocznej większej, a kończy się na I kości śródręcza.

Czynność. Przeciwstawia kciuk pozostałym palcom i przywodzi.

Mięsień przywodziciel kciuka posiada dwie głowy. Głowa skośna odchodzi od kości główkowatej, głowa poprzeczna - od III kości śródręcza. Wspólne ścięgno końcowe przyczepia się na podstawie bliższego paliczka kciuka i trzeszczce łokciowej.

Czynność. Przywodzi i przeciwstawia kciuk. Zgina staw śródręczno-paliczkowy.

Mięśnie kłębu palca małego

Mięsień dłoniowy krótki jest rozpięty między rozcięgnem dłoniowym i troczkiem zginaczy a skórą ręki na brzegu łokciowym.

Czynność. Marszczy brzeg łokciowy dłoni.

Mięsień odwodziciel palca małego rozpoczyna się na kości grochowatej i troczku zginaczy, a kończy się na bliższym paliczku małego palca.

Czynność. Odwodzi V palec. Zgina go w stawie śródręczno-paliczkowym.

Mięsień zginacz krótki palca małego jest rozpięty między kością haczykowatą i troczkiem zginaczy a bliższym paliczkiem V palca.

Czynność. Zgina V palec.

Mięsień przeciwstawiacz palca małego biegnie od kości haczykowatej i troczka zginaczy do V kości śródręcza.

Czynność. Nieznacznie przesuwa V kość, przeciwstawia mały palec.

Mięśnie środkowe dłoni

Mięśnie glistowate - w liczbie czterech - leżą między ścięgnami zginacza głębokiego palców. Stanowią one ruchomy początek dla mm. glistowatych, a przyczepy końcowe znajdują się w rozcięgnie grzbietowym, w okolicy paliczków bliższych palców II-V.

Czynność. Mięśnie glistowate zginają w stawach śródręczno-paliczkowych, a poprzez rozcięgno grzbietowe prostują palce w stawach międzypaliczkowych.

Mięśnie międzykostne wypełniają przestrzenie międzykostne śródręcza i układają się w warstwach dłoniowej i grzbietowej.

Czynność. Mięśnie międzykostne grzbietowe odwodzą w stawach śródręczno paliczkowych, a dłoniowe działają jako przywodziciele. Pracując wspólnie zginają palce w stawach śródręczno-paliczkowych i prostują w stawach międzypaliczkowych

Mięśnie kończyny dolnej

Stosując ten sam podział topograficzny jak przy kończynie górnej, mięśnie kończyny dolnej dzielą się na: m. obręczy kończyny dolnej, m. uda, m. podudzia i m. stopy. Ogólny schemat umięśnienia jest podobny, a różnice są następstwem odrębnych funkcji. Kończyna górna pełni funkcję chwytaną i manipulacyjną, natomiast kończyna dolna przejęła funkcję podporową i lokomocyjną.

Mięśnie obręczy kończyny dolnej

Są to mięśnie obejmujące grupę przednią i grupę tylną mięśni położonych grzbietowo oraz grupę mięśni brzusznych. Wszystkie rozpoczynają się na miednicy, a kończą na kości udowej.

Grupa przednia mięśni obręczy kończyny dolnej

Mięsień biodrowo-lędźwiowy dzieli się na m. lędźwiowy większy, m. lędźwiowy mniejszy i m. biodrowy.

Mięsień lędźwiowy większy rozpoczyna się na powierzchni bocznej trzonów dwunastego kręgu piersiowego i pierwszego do czwartego kręgu lędźwiowego oraz na wyrostkach żebrowych wszystkich kręgów lędźwiowych. Przyczep końcowy ma miejsce na krętarzu mniejszym kości udowej.

Mięsień lędźwiowy mniejszy odchodzi od trzonów dwunastego kręgu piersiowego i pierwszego lędźwiowego. Ścięgno końcowe przyczepia się na powięzi biodrowej, łuku biodrowo-łonowym i wyniosłości biodrowo-łonowej.

Mięsień biodrowy wypełnia dół biodrowy i utrzymuje dodatkowe pasma od obu kolców biodrowych przednich i torebki stawu biodrowego. Kończy się wspólnie z m. lędźwiowym większym na krętarzu mniejszym.

Mięsień biodrowo-lędźwiowy biegnie pod więzadłem pachwinowym przez rozstęp mięśni.

Czynność. Wyżej opisane mięśnie silnie zginają staw biodrowy, przy czym mięsień lędźwiowy większy - wskutek długości swych włókien - decyduje o zakresie i szybkości ruchu (mięsień „szybkobiegaczy”). Przy ustalonych kończynach cały mięsień współpracuje w ruchu unoszenia tułowia (np. przy wykonywaniu skłonów tułowia w przód z pozycji leżenia tyłem). Podczas pracy jednostronnej mięsień zgina bocznie odcinek lędźwiowy kręgosłupa. W stawie biodrowym oprócz zginania wykonuje również ruchy przywodzenia i obracania uda na zewnątrz.

Grupa tylna mięśni obręczy kończyny dolnej

Mięsień pośladkowy wielki jest dużym i grubym mięśniem mającym długą, wachlarzowatą linię przyczepu. Odchodzi od powięzi piersiowo-lędźwiowej, kresy pośladkowej tylnej talerza kości biodrowej, bocznego brzegu kości krzyżowej i guzicznej oraz od więzadła krzyżowo-guzowego. Włókna kierują się skośnie w dół, w bok i kończą się w paśmie biodrowo-piszczelowym powięzi szerokiej uda oraz na guzowatości pośladkowej kości udowej (tzw. krętarz trzeci)

Czynność. Jest to najsilniejszy prostownik stawu biodrowego, oprócz tego silnie skręca udo na zewnątrz. Przez swój przyczep udowy przywodzi udo, a dzięki przyczepowi powięziowemu odwodzi je. Działając na powięź szeroką uda prostuje kolano. Najważniejszą funkcją m. pośladkowego wielkiego jest utrzymywanie pionowej postawy ciała przy współpracy z mięśniami grupy przedniej. Działając obustronnie kontroluje statykę górnej części ciała, chroni tułów przed upadkiem do przodu oraz przesuwa miednicę do przodu (np. podczas wiosłowania).

Mięsień pośladkowy średni jest mięśniem wachlarzowatym, leżącym pod mięśniem pośladkowym wielkim. Rozpoczyna się na talerzu kości biodrowej, między kresami pośladkowymi przednią i tylną. Zwęża się ku dołowi i kończy na bocznej powierzchni krętarza większego.

Mięsień pośladkowy mały jest położony pod mięśniem poprzednim. Rozpoczyna się między kresami pośladkowymi przednią i dolną - włókna biegną zbieżnie w dół i przyczepiają się przedniej powierzchni krętarza większego.

Czynność. Obydwa powyżej opisane mięśnie działają wspólnie. Ponieważ ich włókna krzyżują się ze wszystkimi osiami stawu biodrowego - są mięśniami wieloaktonowymi. Najsilniejsza praca m. pośladkowych polega na odwodzeniu kończyn. Mięśnie te podczas chodzenia pochylają miednicę bocznie, w stronę nogi postawnej. Dzięki temu przeciwna połowa miednicy zostaje uniesiona, a tym samym kończynę nie obciążoną można przenieść do przodu. Włókna przednie zginają udo i skręcają je do wewnątrz - skurcz włókien tylnych powoduje prostowanie uda i skręcanie na zewnątrz.

Mięsień naprężacz powięzi szerokiej odchodzi od kolca biodrowego przedniego górnego i powięzi pośladkowej. Na wysokości krętarza większego włókna mięśniowe przechodzą w ścięgniste pasmo biodrowo-piszczelowe powięzi szerokiej, kończącej się na kłykciu bocznym piszczeli.

Czynność. Zgina, odwodzi i skręca udo do wewnątrz. Poprzez napięcie powięzi szerokiej ustala wyprostowany staw kolanowy, a zgięty staw kolanowy zgina jeszcze bardziej.

Mięsień gruszkowaty rozpoczyna się na miednicznej powierzchni kości krzyżowej. Brzusiec mięśnia przechodzi przez otwór kulszowy większy, a ściegno końcowe przyczepia się do krętarza większego (po stronie przyśrodkowej).

Czynność. Skręca udo na zewnątrz, słabo je odwodzi i prostuje. Pochyla miednicę i tułów bocznie w stronę ustalonej nogi.

Grupa brzuszna mięśni obręczy kończyny dolnej

Mięsień zasłaniacz wewnętrzny rozpoczyna się na wewnętrznej powierzchni błony zasłonowej oraz na kościach otaczających otwór zasłoniony. Mięsień przechodzi przez otwór kulszowy mniejszy i kończy się w dole krętarzowym kości udowej.

Mięsień zasłaniacz zewnętrzny odchodzi od zewnętrznej powierzchni błony oraz otworu zasłonionego i również kończy się w dole krętarzowym.

Czynność. Obydwa zasłaniacze skręcają udo na zewnątrz, pomagają w prostowaniu i przywodzeniu uda.

Mięsnie bliźniaczy górny i dolny. Górny rozpoczyna się na kolcu kulszowym, a dolny - na guzie kulszowym. Między nimi układa się ścięgno końcowe m. zasłaniacza wewnętrznego. Przyczepy końcowe znajdują się w dole krętarzowym.

Czynność. Mięśnie bliźniacze współdziałają z zasłaniaczami.

Mięsień czworoboczny uda jest rozpięty między guzem kulszowym a grzebieniem między krętarzowym kości udowej

Czynność. Obraca udo na zewnątrz, przywodzi i prostuje.

Mięsnie uda

Mięśnie uda tworzy dziesięć mięśni, które są ułożone w trzech grupach: przedniej, przyśrodkowej i tylnej.

Grupa przednia mięśni uda

Mięsień krawiecki jest najdłuższym mięśniem występującym u człowieka. Rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim górnym, po czym kieruje się skośnie w duł, owija się wokół nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej i dochodzi do guzowatości kości piszczelowej od strony przyśrodkowej. Mięsień nie zmienia swego położenia nawet podczas skurczu, ponieważ biegnie w mocnej loży powięziowej, utrzymującej stale jego położenie.

Czynność. Mięsień krawiecki jest zginaczem stawów biodrowego i kolanowego. Oprócz tego odwodzi udo i słabo skręca je na zewnątrz. Przy zgiętym stawie kolanowym obraca podudzie do wewnątrz.

Mięsień czworogłowy uda jest dużym, grubym mięśniem wypełniającym grupę przednią. Cztery niezależnie działające głowy posiadające oddzielne przyczepy początkowe i wspólny przeczep końcowy.

Mięsień prosty uda czyli głowa przednia, rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim dolnym i na torebce stawu biodrowego.

Mięsień obszerny boczny głowa boczna - odchodzi od bocznej powierzchni krętarza większego, wargi bocznej kresy chropawej i kresy międzykrętarzowej.

Mięsień obszerny przyśrodkowy - głowa przyśrodkowa - odchodzi od wargi przyśrodkowej kresy chropawej.

Mięsień obszern;y pośredni - głowa pośrednia - leży pod głową przednią, a rozpoczyna się na przedniej, bocznej powierzchni trzonu kości udowej

Wszystkie te głowy łączą się we wspólne ścięgno końcowe przyczepiające się na brzegach rzepki. To ścięgno przechodzi dalej w więzadło rzepki, które kończy się na guzowatości kości piszczelowej.

Czynność. Głowa przednia jest mięśniem dwustawowym - jest to najsilniejszy zginacz stawu biodrowego; oprócz tego odwodzi i lekko skręca udo na zewnątrz. Wszystkie głowy działają na staw kolanowy jako najsilniejszy prostownik - to działanie jest największe przy wyprostowanym stawie biodrowym.

Ważna czynność tego mięśnia jest związana ze statyką; nie pozwala on na ugięcie się kolan podczas stania. Kiedy punkt ciężkości przesunie się do tyłu od osi poprzecznej stawów kolanowych, m. czworogłowy będzie przeciwdziałał (poprzez skurcz) upadkowi do tyłu.

Mięsień stawowy kolana leży pod mięśniem czworogłowym uda. Biegnie od przedniej powierzchni dolnej części trzonu kości udowej do torebki stawu kolanow..

Czynność. Poprzez napinanie torebki stawowej zapobiega wpuklaniu się jej między rzepkę a kość udową.

Grupa przyśrodkowa mięśni uda

Stanowi ją pięć mięśni, które oprócz wykonywania ruchów przywodzenia ud ustalają miednicę. Włókna leżące z przodu i z tyłu osi poprzecznej stawów biodrowych równoważą chwiejną postawę stojącego człowieka.

Mięsień grzebieniowy - nazywany również mięśniem łonowym - rozpoczyna się na grzebieniu kości łonowej, na guzku łonowym i więzadle łonowym górnym. Przyczep końcowy znajduje się na kresie grzebieniowej kości udowej, poniżej krętarza mniejszego.

Czynność. Przywodzi udo, zgina i nieznacznie obraca je na zewnątrz.

Mięsień smukły jest mięśniem dwustawowym, rozpoczynającym się na gałęzi dolnej kości łonowej i gałęzi kości kulszowej Ścięgno końcowe owija się wokół bloczka utworzonego przez nadkłykieć przyśrodkowy kości udowej i przyczepia się przyśrodkowy kości udowej i przyczepia się przyśrodkowo od guzowatości kości piszczelowej (pod ścięgnem m. krawieckiego).

Czynność. Przywodzi udo, nieco je prostuje i skręca na zewnątrz. W stawie kolanowym zgina podudzie i obraca je do wewnątrz.

Mięsień przywodziciel długi posiada przyczep początkowy poniżej guzka kości łonowej, a końcowy - na wardze przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej (w jej części środkowej).

Czynność. Silnie przywodzi udo, zgina je i skręca na zewnątrz.

Mięsień przywodziciel krótki odchodzi od przedniej powierzchni gałęzi dolnej kości łonowej, a kończy się powyżej przywodziciela długiego na wardze przyśrodkowej kresy chropawej.

Czynność. Przywodzi, zgina i skręca udo na zewnątrz.

Mięsień przywodziciel wielki rozpoczyna się na przedniej powierzchni gałęzi dolnej kości łonowej, gałęzi kości kulszowej i bocznej powierzchni guza kulszowego. Stąd jego włókna zmierzają rozbieżnie do długiej linii przyczepu końcowego, sięgającej od dolnego odcinka wargi przyśrodkowej kresy chropawej do nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej. Poszczególne części mięśnia mogą tworzyć oddzielne jednostki. Dolne, najbardziej stromo biegnące włókna często tworzą osobny brzusiec przechodzący w silne ścięgno (tzw. ścięgno przywodziciela).

Czynność. Jest to najsilniejszy przywodziciel stawu biodrowego. Włókna przyczepiające się do kresy chropawej skręcają udo na zewnątrz, a włókna kończące się na nadkłykciu przyśrodkowym obracają je do wewnątrz. Ten mięsień jest również bardzo silnym prostownikiem stawu biodrowego, a część włókien leżących z przodu osi poprzecznej stawu pomaga w zginaniu uda.

Grupa tylna mięśni uda

W tej grupie występują trzy mięśnie dwustawowe, które sąantagonistami mięśnia czworogłowego uda..

Mięsień półścięgnisty rozpoczyna się na tylnej powierzchni guza kulszowego. Włókna mięśniowe mniej więcej w połowie uda przechodzą w długie, wąskie ścięgno kończące się na kości piszczelowej przyśrodkowo i poniżej guzowatości piszczeli. W tym miejscu ścięgno - wraz z ścięgnami m. krawieckiego i m. smukłego - łączy się z powięzią goleni tworząc płytkę ścięgnistą, zwaną gęsią stopką powierzchowną.

Czynność. Zgina staw kolanowy i skręca podudzie do wewnątrz. W stawie biodrowym jest prostownikiem i słabym przywodzicielem.

Mięsień półbłoniasty ma szerokie, płaskie ścięgno początkowe, od którego bierze nazwę. Odchodzi od guza kulszowego, a następnie przechodzi w szeroki brzusiec, którego ścięgno leży w rowku m. półścięgnistego. Ścięgno końcowe rozdziela się na trzy odnogi: jedna przyczepia się do kłykcia przyśrodkowego piszczeli, druga przechodzi w więzadło podkolanowe skośne, a trzecia - w powięź goleni. Wspomniane odnogi tworzą tzw. gęsią stopkę głęboką.

Czynność. Jego działanie jest takie jak mięśnia poprzedniego, tylko znacznie silniejsze.

Mięsień dwugłowy uda ma dwa oddzielne przyczepy początkowe. Głowa długa odchodzi od tylnej powierzchni guza kulszowego, a głowa krótka - od górnej części wargi bocznej kresy chropawej. Wspólne, silne ścięgno końcowe (dobrze wyczuwalne przez skórę) przyczepia się na głowie strzałki.

Czynność. Głowa długa w stawie biodrowym prostuje udo oraz słabo je przywodzi. Obydwie głowy działając na staw kolanowy silnie zginają podudzie i obracają na zewnątrz.

Miśnie goleni

Mięśnie goleni dzielą się na trzy grupy: przednią, boczną i tylną, która składa się z warstwy powierzchownej i głębokiej.

Grupa przednia mięśni goleni

Mięsień piszczelowy przedni rozpoczyna się na kłykciu bocznym kości piszczelowej, na błonie międzykostnej i powięzi goleni. Brzusiec mięśnia w połowie goleni przechodzi w długie, mocne ścięgno, które biegnie przez przedział przyśrodkowy troczków prostowników i kończy się na powierzchniach podeszwowych kości klinowatej przyśrodkowej i podstawy I kości śródstopia.

Czynność. Jest to najsilniejszy prostownik stopy. Kiedy ścięgno końcowe przesuwa się w stronę przyśrodkową, unosi on brzeg przyśrodkowy stopy i odwraca ją; w tym ruchu m. piszczelowy przedni przeciwdziała powstawaniu płaskostopia. Gdy stopa jest ustalona (np. podczas jazdy na nartach czy łyżwach), zbliża goleń do stopy.

Mięsień prostownik długi palców odchodzi od kłykcia bocznego piszczeli, brzegu przedniego i głowy strzałki oraz błony międzykostnej. Długie ścięgno końcowe przechodzi przez boczne przedziały troczków prostowników (górnego i dolnego), poczym dzieli się na cztery ścięgna przechodzące w rozcięgna grzbietowe palców II do V.

Mięsień strzałkowy trzeci jest to boczna, odszczepiona część prostownika długiego palców. Przyczep końcowy ma miejsce na powierzchni grzbietowej V kości śródstopia, a czasem również i IV.

Czynność. Przy ustalonej stopie obydwa mięśnie zbliżają podudzie do stopy. Gdy stopa jest odciążona, te mięśnie prostują w stawie skokowym górnym, a w stawie skokowym dolnym nawracają i odwodzą stopę.

Mięsień prostownik długi palucha leży pod opisanymi uprzednio mięśniami. Rozpoczyna się na środkowej części kości strzałkowej i błonie międzykostnej - jego ścięgno końcowe przechodzi przez boczny przedział troczka dolnego, a przyczepia się na grzbietowej powierzchni podstawy dalszego paliczka palucha.

Czynność. Silnie prostuje paluch i stopę. W zależności od położenia ścięgna może nawracać lub odwracać stopę.

Grupa boczna mięśni goleni

Mięsień strzałkowy długi jest mięśniem pierzastym, którego przyczepy początkowe znajdują się na kłykciu bocznym piszczeli, głowie strzałki, powierzchni bocznej strzałki w odcinku górnym i powięzi goleni. Długie ścięgno owija się wokół kostki bocznej, przechodzi pod bloczkiem strzałkowym kości piętowej (gdzie umocowane jest przez troczek dolny m. strzałkowych) na stronę podeszwową stopy, układa się w bruździe kości sześciennej i kończy na kości klinowatej przyśrodkowej i na guzowatości I kości śródstopia (obok przyczepu m. piszczelowego przedniego).

Czynność. Ten mięsień jest najsilniejszym pronatorem stopy - unosi brzeg boczny, odwodzi i zgina stopę. Wspólnie z m. piszczelowym przednim podtrzymuje wysklepuje wysklepienie stopy.

Mięsień strzałkowy krótki odchodzi od powierzchni bocznej strzałki w połowie jej długości. Ścięgno końcowe biegnie pod dolnym troczkiem m. strzałkowych (owija się wokół kostki bocznej) i przyczepia się na guzowatości V kości śródstopia, a często również na V palcu.

Czynność. Zgina stopę, nawraca ją i odwodzi. Jest znacznie słabszym mięśniem od strzałkowego długiego. Ścięgna końcowe mięśnia piszczelowego przedniego i mięśnia strzałkowego długiego otaczają stopę od strony przyśrodkowej i bocznej - kończą się w tym samym miejscu. W ten sposób powstaje strzemię ścięgniste stopy, które czynnie wpływa na podtrzymanie wysklepienia stopy.

Grupa tylne mięśni goleni

Warstwa powierzchowna

W tej grupie występują mięsień trójgłowy łydki i mięsień podeszwowy. Silny rozwój mięśnia trójgłowego powoduje znaczną przewagę zginaczy stopy nad prostownikami. W jego skład wchodzą dwie głowy mięśnia brzuchatego łydki i mięsień płaszczkowaty.

Mięsień brzuchaty łydki rozpoczyna się głowami boczną i przyśrodkową na tylnej powierzchni kości udowej, powyżej kłykci bocznego i przyśrodkowego. Obie głowy łączą się we wspólny brzusiec, który w połowie goleni przechodzi w płaskie, silne ścięgno kończące się na guzie piętowym. To ścięgno nazywane jest ścięgnem piętowym lub ścięgnem Achillesa. Między ścięgnem a guzem piętowym znajduje się duża kaletka maziowa.

Mięsień płaszczkowaty wziął swoją nazwę od ryby płaszczki, którą przypomina kształtem. Posiada długą linię przyczepu początkowego: na tylnej powierzchni głowy strzałki i jej górnej części trzonu, na kresie m. płaszczkowatego piszczeli i tylnej powierzchni piszczeli oraz na łuku ścięgnistym rozpiętym między kośćmi podudzia. Brzusiec mięśnia przechodzi następnie w ścięgno piętowe.

Mięsień podeszwowy jest mięśniem odchodzącym od kości udowej, powyżej kłykcia bocznego. Długie ścięgno końcowe biegnie między m. brzuchatym a m. płaszczkowatym i albo kończy się oddzielnie na guzie piętowym, albo łączy się ze ścięgnem piętowym (czasem dochodzi do rozcięgna podeszwowego).

Czynność. Mięsień trójgłowy łydki jest najsilniejszym zginaczem stopy. Wykonuje ruchy lokomocyjne odrywając piętę od podłoża. Oprócz tego powoduje odwracanie i przywodzenie stopy. Mięśnie brzuchaty i podeszwowy są również zginaczami stawu kolanowego. Kiedy dwie głowy mięśnia brzuchatego kurczą się oddzielnie, zostają wykonane ruchy skrętu podudzia do wewnątrz (głowa przyśrodkowa).

Warstwa głęboka

Mięsień podkolanowy rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym kości udowej i na tylnej powierzchni torebki stawu kolanowego. Przyczep końcowy znajduje się na kości piszczelowej, powyżej krasy mięśnia płaszczkowatego.

Czynność. Zgina staw kolanowy i obraca podudzie do wewnątrz. Napina torebkę stawową.

Mięsień zginacz długi palców odchodzi od kości piszczelowej poniżej kresy mięśnia płaszczkowatego, od powięzi goleni i łuku ścięgnistego, który łączy obie kości goleni. Ścięgno końcowe owija się z tyłu wokół kostki przyśrodkowej i poniżej niej jest przytrzymywane przez troczek zginaczy. Na stronie podeszwowej dzieli się na cztery odnogi dochodzące do paliczków dalszych palców II do V.

Czynność. Zgina stopę i palce. Oprócz tego odwraca i przywodzi stopę. Przy obciążonej stopie wzmacnia jej wysklepienie.

Mięsień piszczelowy tylny rozpoczyna się na górnej części tylnej powierzchni kości piszczelowej i strzałkowej oraz na błonie międzykostnej i powięzi goleni. W dolnej części piszczeli włókna mięśniowe przechodzą w ścięgno, które dalej układa się w rowku kostki przyśrodkowej, przytrzymywane przez troczek zginaczy. Kończy się promienistymi pasmami na wszystkich kościach stępu, z wyjątkiem kości skokowej oraz na II, II, IV kości śródstopia.

Czynność. Silnie działa na stopę jako odwracacz i przywodziciel - słabiej jako zginacz. Wzmacnia poprzeczne wysklepienie stopy - uzupełnia strzemię ścięgniste.

Mięsień zginacz długi palucha biegnie od środkowej części tylnej powierzchni kości strzałkowej i błony międzykostnej. Ścięgno końcowe przebiega w rowku kostki przyśrodkowej pod troczkiem i dochodzi do podstawy dalszego paliczka palucha.

Czynność. W stawie skokowym górnym zgina stopę, a w dolnym odwraca i przywodzi. Zgina paluch i przy ustalonej stopie wzmacnia jej wysklepienie.

Krótkie mięśnie stopy

Głównym zadaniem mięśni stopy jest wzmacnianie i usztywnianie poprzecznego i podłużnego wysklepienia stopy, szczególnie podczas obciążeń statycznych. Mięśnie stopy dzielą się na krótkie mięśnie grzbietu stopy i mięśnie podeszwy. W skład tych ostatnich wchodzą jeszcze mięśnie wyniosłości przyśrodkowej (palucha), mięśnie wyniosłości bocznej (palca małego) i mięśnie wyniosłości pośredniej.

Mięśnie grzbietu stopy

Mięsień prostownik krótki palców i mięsień prostownik krótki palucha rozpoczynają się wspólnie na górnej i bocznej powierzchni kości piętowej. Dalej brzusiec dzieli się na głowę przyśrodkową, której ścięgno kończy się na paliczku bliższym palucha, i głowę boczną, wytwarzającą trzy ścięgna. Łączą się one ze ścięgnami prostownika długiego palców i kończą się w rozcięgnie palców II do V.

Piąty palec posiada osobne ścięgno prostujące od mięśnia strzałkowego trzeciego lub mięśnia strzałkowego krótkiego.

Czynność. Prostują palce i słabo je rozstawiają.

Mięśnie podeszwy

Mięśnie wyniosłości przyśrodkowej

Mięsień odwodziciel palucha rozpoczyna się na przyśrodkowej stronie guza piętowego, na guzowatości kości łódkowatej i kości klinowatej przyśrodkowej oraz na rozcięgnie podeszwowym stopy. Kończy się na podstawie bliższego paliczka palucha.

Czynność. Zgina i odwodzi paluch. Wzmacnia przyśrodkową część wysklepienia stopy.

Mięsień zginacz krótki palucha biegnie od powierzchni podeszwowych kości klinowatych i kości łódeczkowatej do podstawy bliższego paliczka palucha.

Czynność. Wzmacnia wysklepienie stopy i zgina paluch (pracuje podczas stania na palcach).

Mięsień przywodziciel palucha posiada głowę skośną, rozpoczynającą się na podstawach kości śródstopia, kości klinowatej bocznej i kości sześciennej, oraz głowę poprzeczną, odchodzącą od torebek stawów śródstopno-paliczkowych. Obydwie głowy kończą się na podstawie bliższego paliczka palucha.

Czynność. Przywodzi i zgina paluch oraz wzmacnia wysklepienie stopy. Głowa poprzeczna zwęża stopę, a głowa skośna ją skraca.

Mięśnie wyniosłości bocznej

Mięsień odwodziciel palca małego rozpoczyna się na dolnej i bocznej powierzchni kości piętowej oraz na rozcięgnie podeszwowym, a kończy na guzowatości V kości śródstopia i na paliczku bliższym małego palca.

Czynność. Zgina mały palec i słabo odwodzi. Wzmacnia podłużne wysklepienie stopy i ją skraca.

Mięsień zginacz krótki palca małego biegnie od podstawy V kości śródstopia i więzadła podeszwowego do bliższego paliczka małego palca.

Czynność. Zgina V palec i wzmacnia wysklepienie podłużne stopy.

Mięśnie wyniosłości pośredniej

Mięsień zginacz krótki palców przyczepia się na dolnej powierzchni guza piętowego i rozcięgnie podeszwowym. Mięsień posiada cztery brzuśce, których ścięgna końcowe na wysokości bliższych paliczków palców II-V są przyszyte przez ścięgna zginacza długiego palców. Te ścięgna kończą się na środkowych paliczkach palców II do V.

Czynność. Zgina palce II do V. Wzmacnia wysklepienie stopy.

Mięsień czworoboczny podeszwy jest rozpięty między dolną i przyśrodkową powierzchnią kości piętowej a ścięgnem zginacza długiego palców.

Czynność. Przeciwdziała powstawaniu płaskostopia.

Mięśnie glistowate są to cztery wrzecionowate mięśnie leżące między ścięgnami zginacza długiego palców. Ich przyczepy końcowe mają miejsce na bliższych paliczkach palców II-V.

Czynność. Zginają palce i przywodzą je do palucha.

Mięśnie międzykostne są ułożone w dwóch warstwach - podeszwowej i grzbietowej. Trzy mięśnie podeszwowe odchodzą pojedynczymi głowami od przyśrodkowej strony III-V kości śródstopia. Cztery mięśnie grzbietowe rozpoczynają się dwiema głowami na wszystkich kościach śródstopia. Włókna mięśniowe z dwóch warstw przechodzą we wspólne ścięgna kończące się na bliższych paliczkach palców II do V.

Czynność. Mięśnie warstwy podeszwowej przywodzą palce do palca II, a mięśnie międzykostne grzbietowe odwodzą palce od osi przechodzącej przez II palec.

---