Paulina Iżewska Legnica, dnia 6 maja 2003
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA
W LEGNICY
INSTYTUT ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
ADMINISTROWANIE OCHRONĄ ŚRODOWISKA
UKŁAD SŁONECZNY
Pod pojęciem układu słonecznego rozumie się Słońce i wszystkie ciała niebieskie związane z nim grawitacyjnie: planety ze swoimi księżycami oraz planetoidy, komety i meteoroidy, a także materię pyłowo-gazową, która wypełnia przestrzeń międzyplanetarną.
Pomiędzy gwiazdami naszej galaktyki znajdują się wielkie chmury gazów i pyłów-mgławice. Przypuszcza się, że to właśnie z takiej mgławicy powstał Układ Słoneczny. Prawdopodobną przyczyną było zagęszczenie materii pod wpływem siły grawitacji. Kurcząca się mgławica zaczęła wirować wokół własnej osi i po pewnym czasie przybrała kształt dysku, przy czym większość materii skoncentrowała się w jego centrum. Centrum „dysku” zaczęło przemieniać się w coraz gęstsze i gorętsze jądro. Gdy temperatura osiągnęła dziesiątki milionów stopni i rozpoczął się proces syntezy termojądrowej, powstała nowa gwiazda - Słońce.
Jednocześnie w chmurze pyłów i gazów wokół jądra formowały się planety. Początkowo miały one wielokrotnie większe od mas dzisiejszych planet. Na skutek wymiatającego działania promieni słonecznych zostały one pozbawione rozległych otoczek gazowych, składających się głównie z najlżejszych gazów (wodór i hel), w których skupiona była przeważająca część masy poszczególnych planet. Dalej od Słońca, gdzie panowała znacznie niższa temperatura, uformowały się większe planety, otoczone grubą warstwą gazów - Jowisz, Saturn, Uran i Neptun.
Natomiast komety powstały z kondensacji resztek materii pyłowo-gazowej, jakiej sporo pozostało po pierwotnej mgławicy.
Słońce jest okrążane przez 9 planet: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Neptun, Pluton. Wędrują one po prawie kołowych orbitach, położonych mniej więcej w jednej płaszczyźnie.
Pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza krąży bardzo dużo małych ciał, zwanych planetoidami tworząc tzw. pas główny planetoid. Średnica największej planetoidy (Ceres) jest około 5 razy mniejsza od Merkurego. Dotychczas zaobserwowano około 30 tys. planetoid, z czego jedynie 7500 ma znane orbity i zostało skatalogowanych.
W przestrzeni międzyplanetarnej obserwuje się ciała niebieskie poruszające się wokół Słońca po bardzo różnych torach, obiekty te nazywa się kometami, gdyż docierając blisko Słońca spowijają się ogromnymi obłokami materii gazowo-pyłowej. Powstaje w ten sposób otoczka części centralnej i wypływający z niej warkocz , skierowany zawsze w przeciwną stronę niż Słońce.
Zjawisko meteorów to krótkotrwałe smugi świetlne na nocnym niebie. Świadczy ono o istnieniu w przestrzeni międzyplanetarnej najmniejszych obiektów Układu Słonecznego, zwanych meteoroidami. Poruszają się one wokół Słońca po różnorodnych orbitach. Meteoroidy ,które przetrwały przelot przez atmosferę i spadły na powierzchnię ziemi nazywa się meteorytami.
Przestrzeń międzyplanetarna wypełniona jest zjonizowanym gazem- tzw. wiatr słoneczny oraz pyłem. Gęstość tej materii jest bardzo mała. Pył międzyplanetarny koncentruje się głównie w płaszczyźnie ruchu planet- świadczy o tym tzw. światło zodiakalne. Sześć spośród planet Układu Słonecznego obraca się wokół własnej osi, w tym samym kierunku w którym się odbywa ich ruch wokół Słońca. Jedynie Wenus i i Uran wirują w przeciwnym kierunku.. wszystkie planety oprócz Merkurego i Wenus mają księżyce. Większość z nich krąży blisko swoich planet po prawie kołowych orbitach.
Suma mas wszystkich planet wynosi około 0,2% masy całego Układu Słonecznego. Całkowita masa głównego pasa planetoid jest oceniana na 1% masy najmniejszej planety- Merkurego.
Krążące bliżej Słońca planety grupy ziemskiej są zbudowane głównie z gęstej i trudno topliwej materii skalnej (krzemiany i metale); ich średnie gęstości wynoszą 4-5 g/cm3. bardziej odległe od Słońca planety olbrzymy mają znacznie mniejsze średnie gęstości (1-2 g/cm3), gdyż składają się przede wszystkim z najlżejszych pierwiastków - wodoru i helu. Składnikami księżyców planet grupy jowiszowej są skały i lody, występujące w różnych proporcjach. Planetoidy są ciałami głównie skalistymi, podczas gdy komety- lodowymi.
planeta |
Średnia odległość od Słońca mln. km j.a.1 |
Okres orbitalny(lata) |
Okres obrotu wokół osi (dni) |
|
Merkury |
57,9 |
0,39 |
0,24 |
58,65 |
Wenus |
108 |
072 |
0,62 |
243,0 |
Ziemia |
150 |
1,00 |
1,00 |
1,00 |
Mars |
228 |
1,52 |
1,88 |
1,03 |
Jowisz |
778 |
5,20 |
11,86 |
0,41 |
Saturn |
1426 |
9,54 |
29,46 |
0,44 |
Uran |
2868 |
19,18 |
84,07 |
0,65 |
Neptun |
4494 |
30,06 |
164,82 |
0,76 |
Pluton |
5900 |
39,44 |
248,6 |
6,39 |
j.a. - jednostka astronomiczna
MERKURY
Merkury ze średnicą 4878 km zajmuje przedostatnie miejsce wśród planet naszego układu. Mniejszy od niego jest tylko Pluton. Merkury krąży w odległości ~58 mln km od Słońca, tj. w połowie drogi między Ziemią a Słońcem. Jeden obieg dookoła gwiazdy centralnej zajmuje Merkuremu tylko 88 dni ziemskich, natomiast obrót dookoła własnej osi aż 59 dni 15 godz. 26min. W wyniku tej rotacji każde miejsce na powierzchni Merkurego jest nieprzerwanie oświetlone światłem słonecznym przez 3 miesiące. Z powodu tak długiego nagrzewania temperatury na „dziennej” stronie planety dochodzą do 425oC. w tym samym czasie po przeciwnej stronie planety temperatura spada do -173oC. Powierzchnia Merkurego usiana jest kraterami wyżłobionymi przez deszcze meteorytów.
Merkury prawie nie ma atmosfery. Wydzielają się wprawdzie z jego minerałów różne związki lotne, ale uciekają one stale w przestrzeń z powodu małej siły ciążenia na planecie, stanowiącej zaledwie 39% ziemskiej, oraz wysokiej temperatury strony dziennej globu. Jednak pewne argumenty przemawiają za istnieniem rzadkiej atmosfery, złożonej z cząsteczek (głównie CO2). Niemniej Merkury może „przetrzymać” nieco wodoru i helu wywiewanego ze Słońca, a wygrzewanie niektórych skał uwalnia atomy sodu. Tak więc, śladowa atmosfera Merkurego zawiera głównie sód, nieco helu i tlenu. Według niektórych ocen, gęstość tej atmosfery przy powierzchni planety odpowiada gęstości atmosfery Ziemi na wysokości 50 km.
Masa planety 3,3 * 1023 kg.
Gęstość 5,4 g/cm3
NAJWAZNIEJSZE ODKRYCIA
1631 |
Obserwowane 7 listopada po raz pierwszy (przewidziane przez Johannesa Keplera) przejście Merkurego przed tarczą Słońca |
1965 |
Radarowy pomiar prędkości rotacji (obrotu)- 58,65 dnia |
1974-1975 |
Sonda Mariner 10 dostarcza pierwszych fotografii powierzchni |
1985 |
Odkrycie sodu w atmosferze |
WENUS
Wenus jest drugą planetą, licząc według rosnącej odległości od Słońca. Jest trzecim obiektem, po Słońcu i Księżycu, pod względem jasności na niebie. Średnica Wenus jest niewiele mniejsza od ziemskiej i wynosi 12104 km. Planeta ta potrzebuje 225 dni na okrążenie Słońca , od którego znajduje się w odległości 108 mln km, i aż 243 dni na pełny obrót dookoła własnej osi. Sprawia to, że wenusjańska doba jest dłuższa niż wenusjański rok. Inną osobliwością Wenus jest kierunek obrotu. Wenus wiruje zgodnie z ruchem wskazówek zegara, podczas gdy pozostałe planety poruszają się w kierunku przeciwnym. Taki wolny i tzw. wsteczny obrót oznacza, że patrzący z Wenus widziałby tylko dwa razy w roku wschód i zachód Słońca, bo dzień słoneczny trwa tam 117 naszych dni. Masa planety stanowi 0,82 masy Ziemi (4,9 * 1024 kg),a średnia gęstość materii z której jest zbudowana wynosi 5,25 g/cm3.
W roku 1761, podczas przejścia Wenus przed tarczą Słońca, Michał Łomonosow odkrył atmosferę tej planety. Atmosfera Wenus składa się w około 97% z dwutlenku węgla, pozostałe gazy to azot (prawie 2%), mniej niż 0,1% tlenu, nieznaczne ilości chlorowodoru, fluorowodoru, dwutlenku siarki. Atmosfera zawiera także 0,1% wody. Atmosfera na Wenus jest niesłychanie gorąca i sucha. Temperatura na powierzchni planety dochodzi do 480oC. ponadto atmosfera wenusjańska zawiera 105 razy więcej gazu niż ziemska. Ciśnienie na powierzchni jest 95 razy większe od ziemskiego. Bardzo wysoka temperatura na Wenus jest wynikiem efektu cieplarnianego. Atmosfera nie pozwala odpłynąć ciepłu jakie dociera do planety od Słońca. Grube warstwy chmur stale unoszą się nad Wenus, uniemożliwiając obserwację jej powierzchni przez teleskop. Wenus jest pokryta setkami tysięcy wulkanów. Kilka jest bardzo dużych: 3 km wysokości i 500 km średnicy. Większość jednak ma średnicę 2-3 km i wysokość 100m. strugi lawy na Wenus są dłuższe od spotykanych na Ziemi. Na Wenus jest bowiem za gorąco, by mogły tam występować deszcze, śniegi czy burze- pogoda nie zmienia się. Około 79% powierzchni planety stanowią równiny, spośród których wyrastają jedynie dwie wyżyny przypominające nieco ziemskie kontynenty. Jedna, nazywana Ziemią Afrodyty, leży na równiku i ma powierzchnię zbliżoną do powierzchni Ameryki Południowej. Druga z wyżyn - położona na północnych szerokościach Ziemia Isztar - jest mniejsza, ma powierzchnię mniej więcej równą powierzchni Australii.
Budowa wnętrza Wenus jest przypuszczalnie zbliżona do budowy Ziemi, z tym jednak, że jądro żelazowo-niklowe jest mniejsze (jego średnica wynosi około 6200km) i nie zawiera raczej jądra wewnętrznego. Jądro okrywa płaszcz o grubości około 2900 km; powyżej niego rozpościera się kora o zmiennej grubości.
NAJWAŻNIEJSZE ODKRYCIA
1610 |
Galileusz zauważa i zapisuje fazy Wenus |
1639 |
Pierwsze obserwacje przejścia Wenus przed tarczą Słońca |
1958 |
Pomiary radiowe sugerują dużą temperaturę powierzchniową planety |
1961 |
Radarowy pomiar prędkości obrotu Wenus (243 dni) |
1962 |
Pierwszy przelot obok Wenus- sonda Mariner 2 potwierdzenie wysokiej temperatury powierzchniowej |
1970 |
Lądowanie Wenery 7 i przesłanie danych z powierzchni |
1974 |
Przelot sondy Mariner 10 i nadesłanie 4000 obrazów chmur Wenus |
1978 |
Pierwsze szczegółowe radarowe mapy uzyskane przez próbnik Pioneer |
1982 |
Lądowniki Wenera 13i 14 -analizują skały powierzchniowe i grunt |
1990 |
Sonda Magellan rozpoczyna zbieranie danych do radiowej mapy całego globu Wenus |
ZIEMIA
Jest trzecią planetą od Słońca , największa z 4 planet wewnętrznych. Masa Ziemi wynosi 5,9 * 1024 kg. Powierzchnię Ziemi w 71% pokrywają oceany. Reszta to lądy. Powierzchnia globu ogrzewa się średnio do +14oC w skali rocznej. Odchylenie osi obrotu od kierunku prostopadłego do orbity o 23,5o warunkuje istnienie pór roku. Występują one szczególnie jaskrawo w sąsiedztwie biegunów.
Planetę otacza atmosfera o grubości około 2 tys. km. Stanowi ją azot (78%) i tlen (21%). Reszta to argon (około 1%), dwutlenek węgla i znikome domieszki innych gazów.
Księżyc to najbliższe Ziemi ciało niebieskie. Średnia odległość naszej planety od jej naturalnego satelity wynosi 385 tysięcy kilometrów. Księżyc widoczny jest z Ziemi tylko dlatego, że świeci światłem odbitym od Słońca. Jego średnica wynosi 3476 km, co stanowi ¼ ziemskiej średnicy (12756 km), jego masa stanowi tylko 1/8masy Ziemi, stąd siła grawitacji na Księżycu jest sześciokrotnie mniejsza niż na Ziemi. Badania paleontologiczne wykazują, że 500mlnlat temu Ziemia potrzebowała zaledwie 21 godzin na pełny obrót dookoła własnej osi. Wirowała więc znacznie szybciej. Długość ziemskiej doby wzrasta o 0,001 sekundy na stulecie. Obecnie czas pełnego obrotu Ziemi wokół własnej osi trwa w przybliżeniu 23 godz. 56 min. 4,1 sek. Ziemia i Księżyc, podobnie jak sąsiednie planety- Merkury, Wenus ,Mars- mają podobną budowę. Przypominają kule i są zbudowane ze skał. W przekroju poprzecznym można wyróżnić kilka warstw- w samym środku znajduje się bogate w żelazo jądro, powyżej gęsty płaszcz zbudowany z półpłynnych skał, a całość okrywa sztywna, ale nie tak gęsta jak płaszcz, skorupa. Skorupa zwana również litosferą, jest cieńsza niż skorupa Księżyca. Pod oceanami jej grubość wynosi 10 km. Tradycyjnie w budowie litosfery wyróżnia się bogaty w krzem i glin sial oraz salsimę, w której oprócz skaleni występuje dużo augitu i magnezu. Warstwa sialu nie tworzy jednolitej powłoki, lecz rozpada się na oddzielne bloki , zwane krami sialu lub blokami kontynentalnymi. Bloki te są niejako zanurzone w znajdującej się pod nimi gęstszej salsimie lub simie, czyli bogatej w krzem i magnez górnej części płaszcza. Księżycowy płaszcz jest sztywny na całej swojej grubości, podczas gdy górna część płaszcza ziemskiego zachowuje się plastycznie. Płyty kontynentalne przesuwają się w różnych kierunkach.
Wędrówka kontynentów, według obecnego stanu wiedzy, była główną siłą kształtującą powierzchnię Ziemi. Głównym czynnikiem rzeźbotwórczym na Księżycu okazały się meteoryty. Spadały one na jego powierzchnię z dużymi prędkościami i wybijały na niej cyrki kraterowe różnej wielkości. W taki sam sposób powstały ogromne kotliny koliste, które później wypełniły się stopioną wskutek uderzenia lawą, a dziś nazywane przez astronomów „morzami”, ponieważ obserwowane z Ziemi przypominają nieco wyglądem ziemskie oceany. Pełny obrót Księżyca wokół własnej osi trwa 27,5 dnia, tzn. tyle ile zajmuje mu obiegnięcie Ziemi dookoła. Na Księżycu nie ma wody, nie ma też powietrza. Grawitacja Księżyca jest zbyt słaba, by utrzymać przy nim gazową atmosferę. Brak atmosfery sprawia, że Księżyc pozbawiony jest warstwy izolującej, która chroniłaby go przed promieniowaniem słonecznym. Dlatego w ciągu trwającego dwa tygodnie „dnia księżycowego” temperatura powierzchni rośnie do 120oC, w nocy zaś, ponieważ ciepło nie jest zatrzymywane przez atmosferę, spada do -180oC.
W porównaniu z suchym Księżycem, Ziemia jest bardzo wilgotna - 70% stanowią morza i oceany. Dzięki temu, że Ziemia ma znacznie większą masę, ma też znacznie silniejsze pole grawitacyjne, które przytrzymuje wokół niej otoczkę gazową, czyli atmosferę. Dzięki atmosferze temperatura na Ziemi jest bardziej stała niż na Księżycu, tzn. nie ulega drastycznym wahaniom dobowym.
MARS
Nazywany kolorową planetą lub czerwoną planetą. Jest dużo mniejszy od Ziemi, jego średnica wynosi jedynie 6794 km. Promień jego obrotu dookoła Słońca ma średnio 228 mln km, pełny obieg po tej orbicie trwa 687 ziemskich dni. Na biegunach widoczne są czapy lodowe, jest atmosfera, a obrót dookoła własnej osi jest niemal równy ziemskiej dobie. Również tam istnieje coś takiego jak pory roku. Mars ma dwa księżyce - większy Fobos i mniejszy Deimos.
Temperatura na Marsie jest znacznie niższa niż na Ziemi. W okolicach równika jest najcieplej i czasami dochodzi ona do 0oC, jednak na biegunach spada do -140oC w zimie.
Nie ma na Marsie wody w stanie ciekłym. Są jedynie czapy lodowe na biegunach i śladowa wilgotność w powietrzu. Charakterystycznym elementem klimatu marsjańskiego są silne wiatry wiejące mimo cienkiej warstwy atmosfery. Wiatr unosi z powierzchni czerwony pył, dzięki czemu nawet niebo na Marsie ma różowawe zabarwienie. Powierzchnia Marsa usiana jest kraterami, na których część powstała w wyniku zderzeń z meteorami, a część jest efektem aktywności wulkanicznej planety. Na równiku, na wschód od krainy wielkich, wygasłych wulkanów, wśród których najwyższy, Olimp, ma 25 kilometrów wysokości i 600 km średnicy, u podstawy znajdują się ogromne rozpadliny, zwane kanionami. Największa z nich to tzw. Dolina Marinerów ma prawie 5 tysięcy kilometrów długości i 120 km szerokości, a jej głębokość ocenia się na 3 do 6 kilometrów. Tę planetę otacza atmosfera wielokrotnie rzadsza od atmosfery ziemskiej (jej ciśnienie przy powierzchni planety jest przeszło 100 razy mniejsze od ziemskiego na poziomie morza).skład chemiczny atmosfery Marsa bardzo odbiega od składu ziemskiej atmosfery. Znajdujemy tam około 98% dwutlenku węgla, drobne ilości pary wodnej, tlenu i tlenku węgla, nie ma natomiast prawie wcale azotu. Górne warstwy są zjonizowane przez nadfioletowe promieniowanie Słońca i tworzą jonosferę. Planetę Mars obiegają dwa księżyce. Są to satelity niskopułapowe - średnia odległość środka Deimosa od środka Marsa wynosi 23460 km, a Phobosa tylko 9378 km, co daje w odniesieniu do powierzchni planety odpowiednio: 19567 km i 5485 km. Z tak małych odległości wynikają krótkie okresy obiegu- wynoszą one odpowiednio 30 godz.18 min. oraz 7 godz.39 min.
Powierzchnia Marsa jest kamienistą pustynią. Porozrzucane bloki skalne są pochodzenia wulkanicznego pomiędzy skałami znajduje się bardzo drobny piasek.
Masa planety 0,107 masy Ziemi; 6,4 * 1023 kg
Gęstość 3,95 g/cm3
WAŻNE ODKRYCIA
1605 |
Johannes Kepler udowadnia, że orbita Marsa jest elipsą, w której ognisku znajduje się Słońce |
1636 |
Pierwsze szkice powierzchni Marsa w książce astronomicznej |
1656-1659 |
Obserwacje powierzchni Marsa i wykazanie, że planeta obraca się około 24 godzin |
1666 |
Cassini wyznacza okres obrotu 24godz.40 min. |
1704 |
Odkrycie czap polarnych |
1777-1783 |
William Herschel sugeruje, że czapy biegunowe utworzone są z grubych warstw śniegu i lodu |
1837 |
Pierwsze szczegółowe mapy Marsa |
1877 |
Odkrycie Fobosa i Dejmosa |
1877 |
Giovanni Schiparelli opisuje sieć 40 słabych linii prostych przebiegających przez pustynie i nazywa je „kanałami” |
1965 |
Sonda Mariner4 przesyła na Ziemię 21 obrazów Marsa, na których widać liczne kratery |
1971-1972 |
Sonda Mariner9 przesyła na Ziemię 7329 obrazów Marsa |
1976 |
Dnia 20 lipca ląduje na Marsie lądownik Viking1 a 3 września -Viking2. lądowniki badają grunt w sąsiedztwie miejsc lądowania i nie znajdują żadnych śladów życia. |
JOWISZ
Jest największą planetą w Układzie Słonecznym ma 11 razy większą średnicę i 318 razy większą masę niż Ziemia, czyli średnica wynosi 142800 km , natomiast masa 1,9 * 1027kg. Droga wokół Słońca, w średniej odległości od niego778 mln km, zabiera mu 11,86 lat ziemskich. Okres obrotu wokół własnej osi wynosi 9 godz. 52min.
Jowisz , w przeciwieństwie do planet wewnętrznych (ziemskich), jest kulą gazową. Jowiszowa atmosfera zawiera około 85% wodoru z zawiesinami kryształów amoniaku oraz metanu i blisko 14%helu. Średnia gęstość planety wynosi 1,33 g/cm3.
Obserwacje radioteleskopowe wykazały, że Jowisz jest silnym źródłem promieniowania radiowego. Fale elektromagnetyczne emituje przede wszystkim atmosfera Jowisza (emisja termiczna). Głęboko w środku Jowisza większość budulca stanowi wodór. Pod wpływem wysokiego ciśnienia we wnętrzu planety wodór przechodzi ze stanu gazowego w płynny. Na głębokości 18000km wodór jest tak mocno sprasowany, że niszczone są jego atomy. Wodorowa materia zaczyna zachowywać się jak metal- łatwo przewodzi prąd.
Wokół Jowisza krąży przynajmniej 16 księżyców. Najbardziej znanymi są odkryte w 1610 roku przez Galileusza cztery największe księżyce Jowisza: Io, Europa, Ganimedes, Kallisto. Ganimedes - największy księżyc Jowisza ,ma 5262 km średnicy. Jego duże, skaliste jądro pokryte jest cienką warstwą lodu. Widać na nim wiele śladów bombardowań przez meteoryty, jak również ślad zderzenia z dużą planetoidą około 4 mld lat temu. Kalisto jest niemal tak duża jak Ganimedes i też gęsto pokrywają ją kratery. Jest to najciemniejszy satelita Jowisza. Najjaśniejsza jest Europa. Składa się w jednej czwartej z wody. Lodowa warstwa o grubości100 km odbija światło tak dobrze jak chmury Wenus. Najdziwniejszym księżycem jest Io krążący dość blisko Jowisza. Jest nadzwyczaj kolorowy, a kolory te zawdzięcza siarce, która wypływa z jego wnętrza. Powierzchnia Io jest młoda, nie widać na niej kraterów meteorytowych. Io krąży prawie 400000 km od Jowisza, więc podlega działaniu ogromnych sił pływowych. Nieustanne odpychanie i przyciąganie mas wnętrza Io przez planetę powoduje niewiarygodne tarcie wewnętrzne. To zaś utrzymuje wysoką temperaturę roztopionego wnętrza księżyca, mimo że Io znajduje się daleko od Słońca. Każde pęknięcie skorupy uwalnia gorącą lawę i dlatego widać aż tyle aktywnych wulkanów na Io. Oprócz czterech dużych księżyców Jowisz ma wiele księżyców mniejszych. Jowisz ma także trzy słabe pierścienie odkryte przez sondę Voyager1. składają się one z bardzo drobnych ziaren pyłu.
WAŻNE ODKRYCIA
1610 |
Galileusz kieruje swój teleskop na Jowisza i odkrywa jego księżyce |
1664 |
Zanotowanie Wielkiej Czerwonej Plamy przez Roberta Hooke'a w Oxfordzie |
1675 |
Pierwsze dokładne pomiary prędkości światła zrobione za pomocą obserwacji czasu zaćmień jowiszowych satelitów |
1932 |
Odkrycie metanu i amoniaku w atmosferze |
1951 |
Zbudowanie modelu Jowisza z metalicznym wodorem w jego środku |
1955 |
Przypadkowe odkrycie fal radiowych od Jowisza |
1979 |
Przeloty sond Voyager. Odkrycie wirowania Wielkiej Czerwonej Plamy, układu cieniutkich pierścieni okołoplanetarnych, zórz jowiszowych. Uzyskanie fotografii Jowisza i jego księżyców |
1989 |
Wysłanie sondy Galileo |
1994 |
Spadek komety na Jowisza |
1995 |
Zanurzenie próbnika w atmosferze Jowisza |
SATURN
Saturn krąży wokół Słońca w odległości blisko 10 razy większej niż Ziemia - okrąża Słońce w odległości 1427 mln km ( a więc dwa razy większej niż Jowisz). Natężenie promieniowania słonecznego jest tam 90 razy mniejsze niż na orbicie Ziemi, toteż powierzchnię planety spowija mrok. Jedno okrążenie Saturna wokół Słońca trwa 29,5 roku. Jednocześnie Saturn raz na 10 godzin obraca się wokół własnej osi. Rodzina satelitów Saturna składa się z około 23 księżyców oraz nader osobliwego tworu - układu współśrodkowych pierścieni, wirujących nad równikiem wokół środka masy planety. Saturn jest największą po Jowiszu planetą w naszym Układzie Słonecznym, jego masa przewyższa masę Ziemi 95-krotnie i wynosi 5,68 * 1026kg; jego średnica wynosi 120420 km. Pomiary gęstości Saturna wskazują że jest to glob o średniej gęstości równej zaledwie 0,7 g/cm3, a więc znacznie mniejszej od gęstości wody - jest to najmniejsza gęstość w świecie planet. Planeta ma bardzo dużej grubości atmosferę i podobnie jak Jowisz zbudowana jest bezpośrednio pod powierzchnią z otoczki H2, pod którą znajduje się warstwa metalicznego wodoru. Środek planety zajmuje skaliste jądro o średnicy 2 tys. km, otoczone płaszczem lodowym o grubości 5 tys. km. Atmosfera planety jest wodorowa, pełna chmur kryształków, głównie metanu , a także amoniaku. W okolicach równikowych wiatry wieją z prędkościami dochodzącymi do 1800 km/h. Tarcza Saturna jest znacznie bledsza niż jowiszowa, czasem pojawiają się na powierzchni planety białe plamy. Temperatura zewnętrznej warstwy chmur wynosi około -185oC. Kilka księżyców Saturna ma duże rozmiary. Największy z nich, Tytan, jest większy nawet od Merkurego. Ma on atmosferę - co w świecie księżyców należy do rzadkości. Inny satelita Saturna- Japetus, wykazuje wyraźne zmiany blasku w okresie odpowiadającym dokładnie jego obiegowi wokół planety. Najdalszy satelita, Phoebe, obiega Saturna w kierunku wstecznym, co sugeruje, że jest on prawdopodobnie „byłą” planetoidą, uwięzioną przez siły grawitacyjne Saturna. Pierścienie Saturna nie dotykają planety. Zewnętrzna średnica tych pierścieni wynosi 274000 km, ale ich grubość ocenia się tylko na kilkanaście km. Z Ziemi daje się wyróżnić trzy główne pierścienie . Najjaśniejszy jest pierścień środkowy B, oddzielony od pierścienia zewnętrznego A tak zwaną szczeliną Cassiniego. Pierścień wewnętrzny C jest blady i niemal przezroczysty. Zdjęcia wykonane przez sondy potwierdziły obecność jeszcze kilku pierścieni i ukazały, że poszczególne pierścienie w rzeczywistości zbudowane są z tysięcy cieniutkich pierścieni. Te pierścienie to tory ruchu skalnych i lodowych okruchów, krążących wokół planety z dużą prędkością, po orbitach leżących w płaszczyźnie jej równika. Pierścienie przepuszczają około 1/3 części światła padającego na nie prostopadle. Cząstki składowe pierścieni mają średnice metrowe, są odległe od siebie średnio o 10 metrów i zajmują zaledwie 0,01 część objętości pierścieni.
WAŻNE ODKRYCIA
1600 |
Pierwsze obserwacje przez teleskop - Galileusz |
1633 |
Najstarsze rysunki Saturna |
1655 |
Odkrycie Tytana przez Christiana Huygenesa |
1656 |
Christian Huygenes ogłasza, że Saturn ma pierścień |
1675 |
Odkrycie przez Cassiniego przerwy w pierścieniu |
1837 |
Encke odkrywa kolejną przerwę w pierścieniu |
1876 |
Odkrycie dużej białej plamy |
1932 |
Wykrycie amoniaku i metanu w atmosferze Saturna |
1979 |
Przelot sondy Pioneer11 obok Saturna |
1980 |
Sonda Voyager1 przesyła obrazy Saturna i Tytana |
1981 |
Misja Voyager2 |
1990 |
Początek obserwacji teleskopem kosmicznym Hubble'a |
URAN
Uran to trzecia pod względem wielkości planeta, o średnicy 51800 km. Leży dwa razy dalej od Słońca niż Saturn- średnia odległość od Słońca 2,86 mld km, a jeden obieg wokół Słońca trwa 84 lata. Okres obrotu wokół własnej osi wynosi 17h 14 min. niezwykłą cechą Urana jest znaczny, bo wynoszący aż 82o kąt nachylenia równika do płaszczyzny orbity, podczas gdy u większości planet jest on znacznie mniejszy. Uran zbudowany jest głównie z wodoru i helu, a jedna siódma jego atmosfery to metan. Temperatura Urana wynosi prawie -220oC. w jego wnętrzu znajduje się duże jądro ze skał i żelaza. Pod atmosferą znajduje się prawdopodobnie ocean gorącej wody i amoniaku. Voyager2 odkrył ponadto 10 pierścieni otaczających planetę w płaszczyźnie równika i 10 nowych księżyców. Spośród 5 dużych, już wcześniej znanych satelitów, najciekawsza okazała się Miranda
( 500 km średnicy). Jej powierzchnia jest bardzo niejednorodna- duża rozmaitość dolin, rowów i stromych ścian skalnych brył, które zostały razem połączone.
WAŻNE ODKRYCIA
1690 |
Urana zauważono po raz pierwszy, ale zakwalifikowano jako gwiazdę |
1781 |
Odkrycie planety - Urana - przez Williama Herschela |
1787 |
William Herschel odkrywa dwa księżyce Urana |
1977 |
Odkrycie pierścieni Urana |
1986 |
Przelot sondy Voyager2 koło Urana odkrycie 10 jego nowych księżyców |
NEPTUN
Pod względem wielkości Neptun bardzo przypomina Uran- jego średnica jest tylko o 2 tys km mniejsza ( wynosi 49500km). Krąży w odległości 4,5 mld km od Słońca, pełny obieg dookoła Słońca zajmuje 165 lat. Okres obrotu wokół własnej osi wynosi 17h 52 min. atmosfera tamtejsza zawiera metan i cząsteczki H2. masa Neptuna jest 17 razy większa od ziemskiej i wynosi 1,0 * 1026kg; gęstość planety wynosi 1,64g/cm3. Równik otoczony jest przez dwa blade pierścienie. Wokół Neptuna krąży kilka satelitów (2-8). Tryton o średnicy 4400 km jest najzimniejszym znanym miejscem Układu Słonecznego. Panuje na nim temperatura -236oC. Różowawa powierzchnia Trytona usiana jest kraterami.
WAŻNE ODKRYCIA
1846 |
Odkrycie Neptuna |
1989 |
Przelot sondy Voyager2 koło Neptuna, odkrycie pierścieni |
PLUTON
Dziewiąta planeta od Słońca, znajduje się 440 razy dalej od Słońca niż Ziemia- w odległości 29,65 - 49,28 jednostek astronomicznych, czyli 5900 mln km. Okres obrotu wokół Słońca wynosi 248,6 lat ziemskich, natomiast okres obrotu wokół własnej osi 6,39 dni. Jego masa liczy 1,0 * 10 22kg, gęstość 2,0 g/cm3. na Plutonie jest niebywale mroźno - zimą temperatura powierzchniowa osiąga -230oC, przy największym zbliżeniu do Słońca wzrasta do -200oC. pluton ma bardzo cieniutką atmosferę, która prawdopodobnie zimą opada wymrożona na grunt. Skaliste jądro pokrywa gruba warstwa lodu z wody i metanu. Skład chemiczny Plutona przypomina skład komet. Pluton ma jeden księżyc - Charkon. Odkryty w 1978, ma średnicę 1212 km, jego okres obiegu wokół Plutona wynosi około 6dni 9godz 20min.
DZIESIĄTA PLANETA
Są pewne dane, które pozwalają sądzić, że układ planetarny Słońca nie kończy się na Plutonie. Poza nim zdaje się krążyć jeszcze jedna planeta. Obliczono nawet elementy jej orbity. Okres obiegu Transplutona, bo tak nazwano planetę ma wynosić 676 lat, a średnia odległość od Słońca 77 j.a.
Bibliografia:
Ludwig Oster, „Astronomia współczesna”, PWN Warszawa 1986
B. Modzelewska, E. Piełowska , „Podstawy geografii fizycznej i geologii”, Toruń 1998
Stefan Piotrowski, „Astronomia popularna”, Warszawa 1990
Simon i Jacqeline Mitton, „Astronomia”, Warszawa 1996
Marek Żbik, „O budowie planet”, Nasza księgarnia 1985
Z. Dworak, K. Rudnicki, „Świat planet”, PWN Warszawa 1988
„Świat wiedzy” nr. 5, 6, 7, 8. Warszawa 1998
„Ilustrowany Atlas Świata” , Przegląd Reader's Digest Warszawa 1999
oraz w internecie:
SPIS TREŚCI:
Układ Słoneczny str. 2
Merkury str. 4
Wenus str. 6
Ziemia str. 8
Mars str. 10
Jowisz str. 12
Saturn str. 14
Uran str. 16
Neptun str. 17
Pluton str. 18
Dziesiąta planeta str. 19
Bibliografia str. 20
„Atlas układu słonecznego NASA”, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999
2
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
Wyszukiwarka