PRAWO CELNE I DEWIZOWE - OPRACOWANE ZAGADNIENIA

1. Pojęcie, przedmiot regulacji i źródła prawa celnego.

Pojęcie prawa celnego w literaturze przedmiotu nie jest pojęciem jednoznacznym. W literaturze przedmiotu pojawiają się definicje prawa celnego. Mają one jednak różnorodny zakres.

W Encyklopedii prawa zawarta jest rozbudowana i opisowa definicja prawa celnego: prawo celne jest to gałąź prawa wyodrębniająca się, ze względu na swoistość przedmiotu regulacji, z prawa finansowego i prawa daninowego. Obejmuje regulacje: zasad obrotu towarowego z zagranicą, pobierania z tego tytułu ceł i innych należności celnych, postępowania celnego, kontroli celnej, organizacji i funkcjonowania administracji celnej".

Prawo celne określane jest również jako zespół norm prawnych regulujących dokonywanie obrotu towarowego z zagranicą, pobiera­nie z tytułu dokonywania takiego obrotu ceł i innych należności celnych, a także przeprowadzanie kontroli dokonywanego obrotu.

Bardziej rozbudowaną definicję prawa celnego prezentuje W. Czyżowicz — prawo celne to ogół norm i procedur regulujących mię­dzynarodowy obrót towarami, prawa i obowiązki podmiotów doko­nujących tego obrotu oraz ustrój, prawa i obowiązki władz stano­wiących i egzekwujących przestrzeganie tych norm w interesie racji stanu państwa lub państw członkowskich międzynarodowej organi­zacji integracyjnej.

W systemie prawnym wspólnotowym pojecie prawa celnego zawarte jest w treści art. 1 Wspólnotowego Kodeksu Celnego, zgod­nie z którym Wspólnotowy Kodeks Celny oraz wydane do niego Postanowienia Wykonawcze na szczeblu wspólnotowym lub krajo­wym stanowią prawo celne. Mamy więc tu definicję bardzo rozległą, a tym samym mało precyzyjną.

Również rozbudowaną, ale bardziej precyzyjną definicję unijnego prawa celnego prezentuje W. Czyżowicz. Zgodnie z nią prawo celne UE to całokształt regulacji prawnych, norm i instrumentów dotyczących obrotu towarowego i usług oraz procedur, mechanizmów i instytucji związanych z tymi procesami, jakie odnoszą się do obrotów towaro­wych Unii z państwami trzecimi.

Źródła prawa celnego:

1) Konstytucja jest najwyższym aktem prawnym. Przepisy Konsty­tucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej; wszystkie pozostałe źródła prawa muszą być z nią zgodne. Reguluje ona ogólne zagadnienia związane z funkcjono­waniem państwa, w tym również zagadnienia związane z działalnością gospodarczą.

2) Ustawa to kolejne źródło prawa celnego. Jest podstawowym aktem stanowienia prawa powszechnie obowiązującego. Ustawy stanowi Sejm RP. Warunkiem jej wejścia w życie jest ogłoszenie w Dz.U. W Polsce obok wspólnotowego prawa celnego funkcjonują również regulacje krajowe. Podstawowe znaczenie ma tu ustawa z 19 marca 2004 roku — Prawo celne, która reguluje, między innymi, następujące kwestie:

• właściwość organów celnych,

• zasady postępowania w sprawach celnych,

• wykonywanie kontroli celnej,

• zasady ewidencji i statystyki obrotu towarowego z państwami członkowskimi Wspólnoty.

W Polsce obowiązuje również ustawa o Służbie Celnej, która jest podstawową regulacją zasad funkcjonowania Służby Celnej.

Podkreślić należy, że warunkiem uznania przez Wspólnotę powyższych regulacji za wiążące jest ich wynikanie wprost ze Wspólnotowego Ko­deksu Celnego.

3) Umowy międzynarodowe —art. 91 Konsty­tucji RP - ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dz.U. RP, stanowi część krajo­wego porządku prawnego, chyba że jej stosowanie zależy od wydania ustawy. Zaznaczyć należy, że jeżeli postanowienia umowy są sprzeczne z obowiązującymi regulacjami ustawowymi, to regulacje za­warte w umowie mają pierwszeństwo. W chwili obecnej znaczenie umów międzynarodowych zawieranych przez Polskę, jako źródeł prawa celnego, jest niewielkie. Wynika to z faktu, że wspólna polityka handlowa należy do wyłącznych kompetencji Wspólnoty. Zgodnie z przepisem art. 133 TWE wspólna polityka handlowa opiera się na ujednoliconych zasadach zwłaszcza w stosunku do zmian stawek celnych, zawierania umów celnych i handlowych, ujednolicenia działań liberalizacyjnych, polityki eksportowej i środków chroniących handel.

4) Rozporządzenia, według art. 92 ust. 1 Konstytucji RP, są wy­dawane przez organy w niej wskazane, na podstawie szczególnego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporzą­dzenia wydawane w obszarze prawa celnego stanowią obecnie przede wszystkim akty wykonawcze do ustawy — Prawo celne oraz do ustawy o Służbie Celnej. Rozporządzenia, podobnie jak ustawy, zawierają normy o charak­terze generalnym i abstrakcyjnym, a ich adresaci są również określani w sposób ogólny.

5) Prawo wspólnotowe

a) Rozporządzenia są podstawowym źródłem prawa wtórnego, mają charakter ogólny, obowiązują w całości i stosuje sieje bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich. Normy zawarte w rozporządze­niu mają pierwszeństwo przed normami prawa krajowego. Adresatami są nie tylko państwa członkowskie, lecz również podmioty gospodarki rynkowej, którym dają prawa lub tworzą obowiązki. Podkreślić w tym miejscu należy, że podstawę wspólnotowego prawa celnego tworzą następujące rozporządzenia:

1. rozporządzenie Rady (EWG) nr 2913/92 z 12 października 1992 roku o ustanowieniu Wspólnotowego Kodeksu Celnego (Dz.Urz. WE nr L 302 z późn. zm.),

2. rozporządzenie Komisji (EWG) nr 2454/93 z 2 lipca 1993 roku z postanowieniami wykonawczymi do Wspólnotowego Kodeksu Cel­nego (Dz.Urz. WE nr L 253 z późn. zm.) — zawiera ono prawie wszystkie przepisy wykonawcze do Wspólnotowego Kodeksu Celnego, w tym 113 załączników szczegółowych odnoszących się głównie do stosowanej dokumentacji,

3. rozporządzenie Rady nr 2658/87 z 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury celnej i statystycznej oraz wspólnotowej taryfy celnej (Dz.Urz. WE nr L 130 z późn. zm.),

4. rozporządzenie Rady nr 918/83 z 28 marca 1983 roku ustana­wiające wspólnotowy system zwolnień celnych (Dz.Urz.WE nr L 271 z późn. zm.).

Wspólnotowy Kodeks Celny stosuje się w handlu między Wspólnotą a krajami trzecimi oraz w odniesieniu do towarów, których dotyczy Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Reguluje on najważniej­sze kwestie związane z obrotem towarowym Wspólnoty z państwami trzecimi. Normy zawarte we Wspólnotowym Kodeksie Celnym podzielić można na trzy części:

• część wprowadzająca zawiera przede wszystkim normy regulu­jące sposób postępowania z towarami wprowadzonymi na wspólnotowy obszar celny oraz określające granice tego obszaru celnego, a także przepisy ogólne i słowniczek podstawowych pojęć. Składają się nią trzy tytuły: I - przepisy ogólne, II — elementy służące do naliczania należności celnych przywozowych i należności celnych wywozowych oraz innych środków przewidzianych w wymianie towarowej, III — przepisy stosowane wobec towarów wprowadzonych na wspólnotowy obszar celny do czasu otrzymania przeznaczenia celnego;

• część środkowa zawiera wszelkie gospodarczo istotne instru­menty i procedury celne. Obejmuje ona tytuł IV — przeznaczenie celne;

• część końcowa zawiera wszelkie przepisy dotyczące pobierania opłat celnych, a w szczególności powstanie zobowiązań celnych oraz uiszczenia opłaty celnej lub jej zwrotu. Uregulowane tu zostały również kwestie związane ze stosowaniem środków odwoławczych w sprawach celnych oraz zasady postępowania Komisji przy wydawaniu postano­wień wykonawczych do Wspólnotowego Kodeksu Celnego. Obejmuje tytuły od piątego do ósmego: V - towary wyprowadzane z obszaru celnego, VI — operacje uprzywilejowane, VII — dług celny, VIII —odwołania.

Wspólnotowy Kodeks Celny jest uzupełniony o postanowienia wy­konawcze, które składają się z 915 artykułów i 113 załączników. Jest to więc regulacja bardzo rozbudowana, co niekorzystnie wpływa na jej jasność. Integralną częścią postanowień są załączniki, Zawierają one ujednolicone formularze celne oraz różnego rodzaju wykazy, instrukcje, wyjaśnienia do konkretnych formularzy.

b) Dyrektywy skierowane są do państw członkowskich. Stosowane są w celu harmonizacji prawa państw członkowskich. Przykładem mają­cym znaczenie również w obszarze prawa celnego jest VI Dyrektywa Rady z 17 maja 1977 roku w sprawie harmonizacji przepisów prawnych państw członkowskich w zakresie podatku obrotowego —wspólnotowy system podatku od wartości dodanej: jednolita podstawa opodatkowania (OJ L 145). Decyzja Nr 253/2003 WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11 lutego 2003 roku przyjmująca program działań dla ceł we Wspólnocie (Cła 2007) (OJ L 36/2003).

c) Zalecenia i opinie stanowią akty nieobowiązujące. Adresowane są najczęściej do państw członkowskich. Zalecenia pochodzą głównie z inicjatywy wydających je organów. Opinie powodowane są wnios­kami innych organów Wspólnoty Europejskiej lub też państw członkow­skich Unii Europejskiej. Wydaje je Komisja, ale mogą być też wy­dawane przez Parlament Europejski wspólnie z Radą i przez Radę.

d) Umowy międzynarodowe, zawarte przez Wspólnoty, wiążą jej organy oraz państwa członkowskie. Zawieranie umów handlowych, w tym również i celnych, należy do zakresu wyłącznych kompetencji Wspólnoty. Istotą wyłącznych kompetencji jest uprawnie­nie Wspólnoty do jednostronnego działania w sensie braku koniecz­ności odniesienia propozycji legislacyjnych do istniejących regulacji narodowych i ich efektywności. Państwa w dziedzinach należących do wyłącznych kompetencji Wspólnoty nie mają możliwości samodziel­nego kreowania norm prawnych bez zgody ze strony Wspólnoty. Wspólnota zawiera umowy wielostronne pod auspicjami organizacji międzynarodowych, jak również umowy preferencyjne z poszczegól­nymi krajami lub grupami krajów, zakładające tworzenie unii celnych bądź obszarów wolnego handlu. Celem umów preferencyjnych jest ułatwienie dostępu do rynków dla krajów-partnerów umowy. Ponadto zawierane są umowy mające na celu ograniczenie bądź kontrolowanie importu na teren WE, co dotyczy zwłaszcza wyrobów tekstylnych. Oprócz powyższych umów zawierane są również bilateralne umowy dotyczące współpracy celnej. Najistotniejsze znaczenie dla obrotu towarowego z państwami trzecimi mają umowy o unii celnej oraz umo­wy o wolnym handlu. Obecnie zawarte są następujące umowy o unii celnej, które obowiązują również Polskę jako państwo członkowskie:

1. umowa z Andorą z wyłączeniem produktów rolnych, co do któ­rych obowiązują zasady wolnego handlu,

2. umowa z San Marino z wyłączeniem produktów objętych dawną EWWiS,

3. umowa z Turcją z wyłączeniem produktów rolnych i EWWiS, co do których, z wyjątkiem niektórych towarów, obowiązują reguły obsza­ru wolnego handlu.

Ze względu na poszerzenie składu Unii Europejskiej w 2004 roku zmniejszyła się liczba państw, z którymi zawarte są umowy o wolnym handlu. Obecnie Wspólnota Euro­pejska ma zawarte umowy o wolnym handlu m.in. z:

1. Islandią, Liechtensteinem i Norwegią w umowie o Europejskim Obszarze Gospodarczym

2. Szwajcarią,

3. Wyspami Owczymi,

4. Bułgarią - biorąc pod uwagę, że Bułgaria ubiega się o członkostwo w Unii Europejskiej, umowa nosi nazwę Układu Europejskiego,

5. Rumunią - również w tym przypadku umowa nosi nazwę Układu Europejskiego,

6. Izraelem,

7. Meksykiem.

2. Administracja celna w Polsce.

W Polsce funkcjonuje trójszczeblo­wa struktura administracji celnej:

• pierwszy szczebel - podstawowy tworzą urzędy celne wraz z naczelnikami urzędów celnych jako organami,

• drugi szczebel - tworzą izby celne z dyrektorami na czele,

• trzeci szczebel - najwyższy funkcjonuje na poziomie Ministerstwa Finansów.

Minister właściwy do spraw finansów publicznych nie posiada statusu organu celnego. Pomimo tego przysługuje mu szeroki zakres kompetencji w sprawach celnych. Ustawa Prawo celne nie określa dokładnego zakresu kompetencji ministra właściwego do spraw finansów publicznych w za­kresie spraw celnych. W art. 69 ust. l pkt 3 przyznano ministrowi status organu pierwszej instancji w sprawach stwierdzenia z urzędu nieważności decyzji ostatecznej dyrektora izby celnej. Rozwiązanie takie pozwala na skuteczniejszy nadzór nad działa­niami organów celnych oraz pozwala zapewnić jednolitość orzecznictwa. Minister właściwy do spraw finansów publicznych występuje również jako organ odwoławczy od decyzji w sprawie wiążącej informacji tary­fowej i wiążącej informacji o pochodzeniu towarów, wydanych przez dyrektora Izby Celnej w Warszawie jako organ pierwszej instancji. Zakres zadań ministra właściwego do spraw finansów publicznych jest jednak szerszy. Pozostałe zadania zostały określone w ustawie o Służbie Celnej (art. la) - należą do nich: 1) Sprawowanie nadzoru w sprawach, w których właściwe są orga­ny celne. 2) Realizacja budżetu państwa w zakresie ustalonym dla organów celnych. 3) Współdziałanie w kształtowaniu polityki celnej państwa. 4) Kształtowanie polityki kadrowej i szkoleniowej w organach cel­nych.

5) Współpraca z organami celnymi innych państw oraz organizacja­mi międzynarodowymi. 6) Dokonywanie urzędowej interpretacji przepisów prawa celnego, przy uwzględnieniu orzecznictwa sądów oraz Trybunału Konstytu­cyjnego, w celu zapewnienia jednolitego stosowania prawa celnego przez organy celne.

7) Tworzenie i znoszenie, w drodze rozporządzenia, izb celnych i urzędów celnych oraz określanie ich siedzib przy uwzględnieniu kie­runków i nasilenia obrotu towarowego z zagranicą. 8) Określanie właściwości rzeczowej i miejscowej organów celnych. 9) Określanie, w drodze rozporządzenia, trybu przeprowadzania egzaminu na agenta celnego²⁵. 10) Powoływanie Rady Celnej, powoływanie Szefa Służby Celnej.

Minister właściwy do spraw finansów publicznych swoje zadania wykonuje: przy pomocy Ministerstwa Finansów. Problematyką związaną ze sprawami celnymi na tym poziomie zajmują się cztery departamenty: Departament Organizacji Służby Celnej, Departament Ceł, Departament Kontroli Celnej, Departament Podatku Akcyzowego.

Szef Służby Celnej - Zgodnie z treścią art. 17 ustawy o Służbie Celnej powołano na szczeblu Ministerstwa Finansów - Szefa Służby Celnej. Pełni on również rolę podsekretarza stanu w Mini­sterstwie Finansów., czyli rolę bezpo­średniego, politycznego pomocnika ministra i jego zastępców w okreś­lonym obszarze. Zgodnie z ustawą o Służbie Celnej Szefowi Służby Celnej przy­znany został najwyższy stopień służbowy w ramach Służby Celnej - stopień krajowego komisarza celnego. Jest on powoływany, a tym samym i odwoływany, przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych na pięcioletnią kadencję. W przypadku zastępcy Szefa Służby Celnej, gdy zgłosiło się co najmniej trzech kandydatów, przepro­wadzany jest konkurs. W wyniku konkursu wyłania się co najmniej dwóch kandydatów, spośród których minister właściwy do spraw finansów publicznych powołuje jednego. Zastępca szefa Służby Celnej ma stopień służbowy - generalnego komisarza celnego. Odwołanie Szefa Służby Celnej może nastąpić w przypadku złożenia rezygnacji lub niewypełnia­nia obowiązków na skutek długotrwałej choroby trwającej ponad sześć miesięcy albo też na skutek rażącego naruszenia prawa czy też w przy­padku skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo. Zarówno Szef Służby Celnej, jak i jego zastępca, powinni posiadać wyłącznie obywatelstwo polskie, wyższe wykształcenie magisterskie, co najmniej czteroletnie doświadczenie w zakresie obejmującym zagad­nienia podatkowe lub celne, a także co najmniej czteroletnie zatrudnie­nie w organach administracji publicznej, w tym co najmniej trzyletnie doświadczenie na stanowisku kierowniczym. Zakres zadań realizowanych przez Szefa Służby Celnej wynika z przepisu art. 17 ust. lb ustawy o Służbie Celnej. Wykonuje on czynności wynikające z określonych w tej­że ustawie uprawnień i obowiązków przysługujących ministrowi właś­ciwemu do spraw finansów publicznych wobec funkcjonariuszy cel­nych, a więc zakres jego kompetencji w tym sensie nie jest szeroki. Działania jego ograniczają się przede wszystkim do czynności wynikających z bezpośredniego nadzoru ministra właściwego do spraw finansów publicznych nad admi­nistracją.

Jednak zakres zadań realizowanych przez Szefa Służby Celnej, które zostały przypisane ministrowi właściwemu do spraw finansów publicz­nych, jest znacznie szerszy. Wynika to z faktu, że zajmuje on stano­wisko podsekretarza stanu, przy pomocy którego minister właściwy do spraw finansów publicznych realizuje swoje zadania. Zakres czynności podsekretarza stanu ustala właściwy minister, zawiadamiając o tym Prezesa Rady Ministrów. Minister właś­ciwy do spraw finansów, powołując obecnego Szefa Służby Celnej na podsekretarza stanu, ustalił, iż do zakresu jego obowiązków należą sprawy celne.

Dyrektor izby celnej zgodnie z przepisami prawa celnego jest orga­nem celnym. Organy administracji celnej zaliczane są do niezespolonych organów administracji rządowej, tym samym wchodzą w zakres organów administracji publicznej. Dyrektora izby celnej oraz jego zastępcę powołuje i odwołuje mini­ster właściwy do spraw finansów publicznych. Do podstawowych zadań dyrektora izby celnej, zgodnie z art. lb ustawy o Służbie Celnej, należy:

1) Realizacja polityki celnej państwa.

2) Sprawowanie nadzoru nad naczelnikami urzędów celnych.

3) Rozstrzyganie w drugiej instancji w sprawach należących w pierw­szej instancji do naczelników urzędów celnych.

4) Rozstrzyganie w pierwszej instancji w sprawach określonych w przepisach prawa celnego oraz przepisach odrębnych, dotyczących m.in.

• pozwoleń na stosowanie procedury uproszczonej,

• pozwoleń na stosowanie zabezpieczenia generalnego i ryczałtowego,

• pozwoleń na prowadzenie składu celnego,

• decyzji o odroczeniu płatności należności celnych,

• decyzji w sprawie rozłożenia na raty części kwoty należności celnych,

• decyzji w sprawie zwrotu lub umorzenia należności celnych,

• decyzji w sprawie wyznaczenia lub uznania miejsca,

• przyjmowania kaucji gwarancyjnych.

5) Rozstrzyganie odwołań (jako organ podatkowy) od decyzji okreś­lających należne podatki z tytułu importu towaru (VAT i akcyza) oraz podatek akcyzowy w całości, wydanych przez naczelnika urzędu cel­nego.

6) Realizacja polityki kadrowej i szkoleniowej w podległych jed­nostkach organizacyjnych Służby Celnej. 7) Sprawowanie dozoru celnego i kontroli celnej.

8) Zwalczanie i ściganie przestępstw skarbowych i wykroczeń skar­bowych w zakresie ustalonym w kodeksie karnym skarbowym. 9) Wykonywanie innych kompetencji określonych w ustawie oraz w przepisach odrębnych. np, , do stosowania egzekucji, wyni­kające z ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, również kompetencje w zakresie współdziałania z kontrolą skarbową przy gromadzeniu, przetwarzaniu i wykorzystywaniu informacji o dochodach, obrotach, rzeczach i pra­wach majątkowych podlegających kontroli. Minister właściwy do spraw finansów publicznych, na podstawie art. 70 ust. 2, 3 i 4 ustawy - Prawo celne, przyznał także określony zakres spraw Dyrektorowi Izby Celnej w Gdyni, Dyrektorowi Izby Celnej w Szczecinie, Dyrektorowi Izby Celnej w Warszawie oraz Dyrekto­rowi Izby Celnej we Wrocławiu

Dyrektorzy izb celnych swoje zadania wykonują przy pomocy podległych im urzędów celnych oraz za pośrednictwem naczelników urzędów celnych. Obecnie funkcjonuje 14 izb celnych. Siedzibami izb celnych są miejscowości określone w ich nazwach. Właściwość miejscowa dyrektorów izb celnych jest zbliżona, lecz nie pokrywa się z podziałem terytorialnym państwa. Wynika to z faktu, iż administracja celna zaliczana jest do administracji specjalnej. Ustanawiając siedziby izb celnych, należy brać pod uwagę przede wszystkim kierunek i nasilenie obrotu towarowego z zagranicą w ramach polskiego obszaru celnego. Statut określający organizację izb celnych nadaje minister właściwy do spraw finansów publicznych w drodze zarządzenia.

Naczelnik urzędu celnego jest organem terenowej administracji państwowej (szczebel podstawowy) w sprawach celnych. Powoływany jest i odwoływany przez ministra właściwego do spraw finansów pub­licznych na wniosek dyrektora izby celnej. Naczelnicy urzędów celnych wykonują swoje zadania za pośred­nictwem urzędów celnych. Zgodnie ze statutem naczelnik urzędu cel­nego kieruje pracą tego urzędu. Wspólnotowy Kodeks Celny w art. 4 pkt 4 określa, iż urzędy celne są to urzędy, w których można dokonywać formalności przewidzianych w prawie celnym. W pojęciu tym mieści się zarówno urząd celny, posterunek celny, jak i inna ustanowiona jednostka organizacyjna. Po­jęcie powyższe odnosi się do wszystkich regulacji prawa celnego. W rozumieniu zaś art. l ust. 7 ustawy o Służbie Celnej urzędem jest izba celna wraz z podległymi jednostkami organizacyjnymi. Obydwa powyższe pojęcia mają podobny zakres znaczeniowy. Prowadzi to do ujednolicenia definicji pojęcia urząd celny. Urzędy celne tworzy i znosi oraz określa ich siedziby, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z właściwymi ministrami. Obecnie w Polsce funkcjonuje 52 urzędy celne. Siedzibami urzędów celnych są miejscowości określone w ich nazwach. Zadania naczelnika urzędu celnego kształtują się następująco:

1) Dokonywanie poboru i wymiaru należności celnych.

2) Dokonywanie wymiaru i poboru podatku akcyzowego.

3) Dokonywanie wymiaru i poboru podatku od towarów i usług z ty­tułu importu towaru.

4) Nadawanie towarom przeznaczenia celnego oraz wykonywanie innych czynności określonych przepisami prawa celnego

5) Wydawanie pozwoleń na stosowanie procedur celnych. Naczelnik urzędu celnego wydaje pozwolenia na stosowanie gospo­darczych procedur celnych.

6) Wydawanie decyzji w sprawie zgłoszeń celnych. 7)Wykonywanie szczególnego nadzoru podatkowego.

8) Sprawowanie dozoru celnego oraz wykonywanie kontroli celnej.

9) Zwalczanie i ściganie przestępstw oraz wykroczeń skarbowych i granicznych dewizowych w zakresie określonym kodeksem karnym skarbowym.

10) Wykonywanie granicznej kontroli dewizowej.

11) Wydawanie decyzji w postępowaniu w sprawach celnych, w nor­malnym toku instancji jako organ pierwszej instancji.

12) Pobieranie opłat drogowych za międzynarodowy przewóz dro­gowy przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej pojazdami zarejestrowanymi za granicą.

13) Określenie szczegółowych zasad funkcjonowania składu cel­nego znajdującego się na obszarze właściwości miejscowej naczelnika urzędu celnego.

14) Określanie zasad współpracy pomiędzy prowadzącym skład celny a funkcjonariuszami celnymi właściwego miejscowo urzędu cel­nego poprzez ustalenie regulaminu funkcjonowania składu celnego.

15) Udzielanie pozwolenia na prowadzenie magazynów czasowego składowania.

Podkreślić należy również, że do decyzji naczelnika urzędu celnego zastrzeżone zostało:

• ustalanie liczby etatów dla poszczególnych komórek organizacyj­nych w ramach przyznanego przez Ministerstwo Finansów limitu,

• nawiązywanie, zmiana i rozwiązywanie stosunku pracy oraz sto­sunku służbowego z pracownikiem urzędu,

• określanie rozkładu czasu służby poszczególnych komórek organizacyjnych urzędu,

• zawieranie umów cywilnoprawnych,

• wydawanie zaleceń pokontrolnych,

• przyznawanie nagród pracownikom urzędu,

• występowanie z wnioskiem o nadanie odznaczeń państwowych i resortowych,

• udzielanie kar dyscyplinarnych, współpraca z organami admini­stracji samorządowej oraz innymi instytucjami,

• podejmowanie decyzji w wewnętrznych sprawach urzędu.

Rada Celna - Ustawa o Służbie Celnej przewiduje moż­liwość powołania przez ministra właściwego do spraw finansów pub­licznych organów opiniodawczo-doradczych w sprawach należących do zadań Służby Celnej. Tworząc takie organy, określa ich nazwę, skład, zakres działania oraz tryb ich postępowania. Istnienie Rady nie jest więc obligatoryjne. Zarządzeniem z 9 września 2002 roku minister właś­ciwy do spraw finansów publicznych powołał Radę Celną jako organ opiniodawczo-doradczy w sprawach celnych. Członków jej powołuje również minister właściwy do spraw finansów publicznych spośród przedstawicieli organizacji reprezentujących środowiska gos­podarcze oraz instytucji naukowych. W skład Rady wchodzi 15 człon­ków oraz przewodniczący. Kadencja członków trwa 2 lata. Na po­siedzenia Rady przewodniczący może zapraszać osoby mające praktyczne doświadczenie w stosowaniu przepisów prawa celnego oraz osoby kie­rujące administracją celną w latach poprzednich. Osoby te nie mają jednak prawa udziału w głosowaniu. Członek Rady może być odwołany przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych przed upły­wem kadencji z powodu złożenia rezygnacji lub na wniosek jednostki, którą członek reprezentuje, albo też na skutek trwałej niemożności uczestnictwa w jej pracach. W przypadku odwołania członka jednostka, której przedstawiciel został odwołany, w terminie 30 dni od dnia przed­stawia nowego kandydata na członka Rady. Minister właściwy do spraw finansów publicznych powołuje takiego członka do końca ka­dencji Rady.

Do zadań Rady Celnej należy:

1) wyrażanie opinii w sprawach celnych przedstawionych Radzie przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych,

2) opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących obrotu to­warowego z zagranicą,

3) opiniowanie praktycznego funkcjonowania przepisów prawnych w zakresie wymiany towarowej z zagranicą,

4) występowanie do ministra właściwego do spraw finansów pub­licznych z propozycjami zmian do obowiązujących aktów prawnych dotyczących wymiany towarowej z zagranicą,

5) przedstawienie ministrowi właściwemu do spraw finansów pub­licznych opinii w innych sprawach celnych, w szczególności z punktu widzenia środowisk gospodarczych.

Rada działa na posiedzeniach plenarnych, które odbywają się co najmniej dwa razy w roku. W okresie intensyw­nych zmian w polityce celnej organ ten zbiera się często. Posiedzenia zwołuje przewodniczący. Zobowiązany jest on również zwołać posiedzenie Rady na wniosek ministra właściwego do spraw finansów publicznych lub na wniosek co najmniej 5 jej członków, w terminie 14 dni od otrzymania powyższego wniosku.

Rada wydaje opinie i przedstawia wnioski w formie uchwał, które podejmowane są zwykłą większością głosów, przy obecności co naj­mniej połowy jej składu, w głosowaniu jawnym.

Rada Celna jest więc wyjątkowym w polskim prawie gospodarczym organem reprezentującym interesy środowisk biznesowych w zakresie obrotu towarowego z zagranicą, wobec władz państwowych.

Zasady funkcjonowania administracji celnej określone w ustawie o Służbie Celnej

Jednym z wymogów unijnych w stosunku do polskiej administracji celnej było stworzenie profesjonalnego i stabilnego korpusu funkcjo­nariuszy państwowych. W związku z powyższym w 1999 roku weszła w życie ustawa z 24 lipca 1999 roku o Służbie Celnej, która wprowadziła jednolity i stabilny korpus funkcjonariuszy celnych. Regulacja powyższa określa podstawowe zadania Służby Cel­nej, prawa i obowiązki funkcjonariuszy celnych, stanowiska służbowe funkcjonariuszy celnych, wymagane kwalifikacje do ich zajmowania, przypadki ustania stosunku służbowego, a także zasady odpowiedzial­ności dyscyplinarnej funkcjonariuszy. Służba Celna powołana została w celu zapewnienia zgodności z prawem przywozu towarów na obszar celny Wspólnoty Europejskiej oraz wywozu towarów z obszaru celnego Wspólnoty Europejskiej, a także wykonywania zadań w zakresie po­datku akcyzowego.

Zgodnie z przepisem art. l ust. 2 ustawy o Służbie Celnej głównym zadaniem tej formacji jest realizacja polityki celnej państwa. W ra­mach tego zadania określono zakres zadań szczegółowych. Są to:

l) kontrola przestrzegania przepisów prawa celnego oraz innych przepisów regulujących obrót towarowy z zagranicą,

2) nadawanie towarom przeznaczenia celnego,

3) wymiar i pobór należności celnych oraz innych opłat związanych z przywozem i wywozem towarów,

4) wymiar i pobór podatku od towarów i usług z tytułu importu towarów,

5) kontrola, szczególny nadzór podatkowy, wymiar i pobór podatku akcyzowego,

6) pobór opłaty paliwowej,

7) współdziałanie przy realizacji Wspólnej Polityki Rolnej,

8) wykonywanie zadań wynikających z przepisów wspólnotowych regulujących statystykę dotyczącą obrotu towarowego pomiędzy pań­stwami członkowskimi Wspólnoty Europejskiej (INTRASTAT),

9) rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw i wykro­czeń związanych z przywozem i wywozem towarów,

10) rozpoznawanie, wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie prze­stępstw i wykroczeń związanych z naruszeniem przepisów dotyczą­cych ochrony dóbr kultury oraz ochrony własności intelektualnej, a tak­że przestępstw i wykroczeń związanych z wprowadzaniem na polski obszar celny lub z wyprowadzaniem z niego towarów objętych zaka­zami lub ograniczeniami (odpady szkodliwe, substancje chemiczne, materiały jądrowe i promieniotwórcze, środki odurzające, substancje psychotropowe, broń, amunicja, technologie objęte kontrolą między­narodową),

11) kontrola przestrzegania legalności wykonywania pracy przez cudzoziemców,

12) współpraca z organami administracji celnej innych państw oraz organizacjami międzynarodowymi (między innymi Światową Organi­zacją Celną),

13) współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Krymi­nalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych,

14) wykonywanie zadań wynikających z przepisów odrębnych.

Realizując te zadania, Służba Celna spełnia szereg funkcji, między innymi funkcję fiskalną (rejestracja i pobór należności celnych przywo­zowych, należności celnych podatkowych, opłat w sprawach celnych), funkcje ochronne (ochrona przemysłu krajowego - przed napływem towarów stanowiących nieuczciwą konkurencję, ochrona środowiska naturalnego - przed wwozem substancji i mikroorganizmów szkodli­wych, ochrona konsumenta - przed pojawieniem się na rynku towa­rów niespełniających polskich norm jakościowych lub przeterminowanych itp.), funkcje kontrolne (w zakresie instrumentów polityki celnej Wspólnoty regulujących kierunki i wielkość obrotu towarowego z za­granicą, w zakresie przestrzegania przepisów wspólnotowych i między­narodowych związanych z ograniczeniami i zakazami w obrocie towa­rowym z zagranicą, w zakresie kontroli dewizowej, w tym przeciw­działanie praniu brudnych pieniędzy itp.).

Nową grupą zadań, które otrzymała Służba Celna po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, są zadania zwią­zane z realizacją Wspólnej Polityki Rolnej. Ustawa - Prawo celne reguluje kwestie postępowania organów celnych z towarami objętymi Wspólną Polityką Rolną. Zgodnie z art. 32 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską obrót towarami rolnymi realizowany jest w ra­mach wspólnego rynku i odbywa się na zasadach określonych przez Radę i Komisję Europejską. Zasady te zawarte są między innymi w na­stępujących aktach prawnych:

l) rozporządzeniu Komisji nr 800/1999 z 15 kwietnia 1999 roku ustanawiającym wspólne szczegółowe zasady stosowania systemu re­fundacji wywozowych dla produktów rolnych,

2) rozporządzeniu Komisji nr 1291/2000 z 9 czerwca 2000 roku ustanawiającym wspólne szczegółowe zasady stosowania systemu po­zwoleń na wywóz i przywóz oraz świadectw o wcześniejszym ustaleniu refundacji dla produktów rolnych,

3) rozporządzeniu Rady nr 386/90 z 12 lutego 1990 roku w sprawie monitorowania wywozu produktów rolnych otrzymujących refundacje lub inne kwoty,

4) rozporządzeniu Komisji nr 1520/2000 z 13 lipca 2000 roku usta­nawiającym wspólne szczegółowe zasady stosowania systemu przyzna­wania refundacji wywozowych do niektórych produktów rolnych wywożonych jako towary nieobjęte załącznikiem I do Traktatu oraz kryte­ria dla ustalania wysokości sum takich refundacji.

Zadania przewidziane w powyższych przepisach realizowane są przede wszystkim przez agencję płatniczą (właściwą między innymi w zakresie wypłat refundacji eksportowych), której funkcję pełni Agen­cja Rynku Rolnego, oraz przez Służbę Celną.

Powstanie stosunku służbowego funkcjonariusza następuje na pod­stawie mianowania. Wszelkie informacje dotyczące tego stosunku (powstanie, ustanie, itp.) zawarte są w ustawie o służbie celnej.

3. Środki taryfowe i pozataryfowe.

Wspólna taryfa celna(środki, bieżąca taryfa),

Od 1 maja 2004 roku obowiązuje rozporządzenie Komisji zmieniajże rozporządzenie Rady w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej. Zgodnie z tymi zasadami w unii celnej obowiązuję identyczne bariery celne na zewnętrznych granicach państw członkowskich, które stanowią granicę celną Wspólnoty Europejskiej.

Taryfa celna obejmuje:

-Nomenklaturę Scaloną

-każdą inną nomenklaturę opierającą się w całości lub częściowo na Nomenklaturze Scalonej , w razie potrzeby wraz z dalszymi podziałami

-podstawowe stawki celne i inne opłaty obowiązujące wobec towarów zamieszczonych w Nomenklaturze Scalonej, a mianowicie cła i opłaty pobierane przy przywozie w ramach Wspólnej Polityki Rolnej albo zgodnie z regulacjami specjalnymi dla określonych przetworzonych płodów rolnych

-środki preferencji celnych na podstawie umów między Wspólnotą a określonymi krajami lub grupą krajów, w których przewidziane jest preferencyjne traktowanie

-środki preferencji celnych jednostronnie ustalone przez Wspólnotę na korzyść określonych krajów, grupy krajów lub obszarów

-autonomiczne środki odraczające, które obniżają lub odraczają stawki celne obowiązujące przy przewozie określonych towarów

-pozostałe środki taryfowe przewidziane w innych regulacjach wspólnotowych.

Scalona Nomenklatura Taryfowa stanowi podstawowy element taryfy celnej. Pozwala ona na sklasyfikowanie towarów w obrocie międzynarodowym, a tym samym na stworzenie systemu, który umożliwia dokonanie identyfikacji towarów. Jest niezbędna również do celów statystycznych.

Środki taryfowe są to instrumenty, za pomocą których realizowane są założone cele w sferze obrotu towarowego z zagranicą. Podstawy prawne do stosowania środków taryfowych zawarte są we Wspólnotowym Kodeksie Celnym i w Przepisach Wykonawczych do Wspólnotowego Kodeksu Celnego. Należą do nich:

-kontyngent taryfowy

-plafon taryfowy

-autonomiczne zawieszenie poboru ceł

-ilość informacyjna

-poziom aktywujący

Środki taryfowe są to instrumenty, za pomocą których realizowane są założone cele w sferze obrotu towarowego z zagranicą· pojęcie to najczęściej utożsamiane jest z cłami. Jednak w rzeczywistości ma ono znacznie szerszy zasięg. Podstawy prawne do stosowania środków taryfowych zawarte zostały:

1) we Wspólnotowym Kodeksie Celnym (tytuł II, art. 20 oraz art. 21),

zgodnie z treścią art. 20 ust. 3, taryfa celna obejmuje preferencyjne środki taryfowe określone w umowach zawartych przez Wspólnotę z niektórymi krajami lub grupami państw, w których przewidziane jest stosowanie preferencji taryfowych oraz preferencyjne środki taryfowe przyjęte jednostronnie przez Wspólnotę wobec niektórych państw, grup państw lub terytoriów, a także autonomiczne zawieszenia przewidujące obniżenie należności celnych przywozowych lub zwolnienia z należności celnych przywozowych za niektóre towary;

2) w Przepisach Wykonawczych do Wspólnotowego Kodeksu Celnego (rozdział 3 sekcja I oraz art. 256 tegoż rozporządzenia).

1) Kontyngent taryfowy.

We Wspólnotowym Kodeksie Celnym brak jest definicji legalnej kontyngentu taryfowego, zaliczony jednak został do preferencyjnych środków ta­ryfowych przyjętych jednostronnie przez Wspólnotę wobec niektórych państw, grup państw lub terytoriów. Kontyngent taryfowy jest to określona ilość lub wartość towarów w przywozie na obszar celny Wspólnoty, dla których usta­nowiono obniżone stawki celne. Jest to więc system preferencji cel­nych polegających na ustaleniu stawki celnej niższej niż ta, która została określona w taryfie celnej. Kontyngent ma formę aktu prawnego. Istotna jest tu wielkość kontyngentu oraz czas jego obo­wiązywania. Kontyngent nie może być stosowany po przekroczeniu okreś­lonej w nim wielkości ani też po przekroczeniu czasu jego obowiązywania.

Kontyngentem taryfowym mogą być objęte tylko surowce, mate­riały i komponenty nieprodukowane w państwach UE (albo w krajach objętych preferencjami celnymi) albo wytwarzane w niewystarczającej ilości lub też w nieodpowiedniej jakości. Nie mogą być nim objęte pro­dukty gotowe. Zakres towarów objętych ustalany jest na podstawie wnios­ków złożonych przez zainteresowane firmy, ich zrzeszenia lub państwa członkowskie. Wnioski firm kierowane są do odpowiedniego organu w państwie członkowskim (w Polsce Departament Instrumentów Poli­tyki Handlowej Ministerstwa Gospodarki i Pracy).

Zasady dotyczące zarządzania kontyngentami zostały uregulowane w rozporządzeniu Komisji z 1997 roku i obowiązują od l stycznia 1998 roku. Obejmują one art. 308a-308c oraz art. 308d, który dotyczy kontroli nad przywozami preferencyjnymi. Jednak regulacje dotyczące kontyngentów taryfowych są o wiele szersze. Składają się na nie liczne rozporządzenia i inne akty prawne ustanawiające kontyngenty taryfowe.

Stosowanie kontyngentów taryfowych ograniczone jest do towarów zgłaszanych o dopuszczenie do wolnego obrotu pomiędzy dniem otwar­cia a dniem zamknięcia danego kontyngentu taryfowego. Zarządzanie kontyngentami taryfowymi i sprawowanie preferencyjnego nadzoru leży w gestii Komisji Europejskiej, a dokładniej Grupy do Spraw Zarzą­dzania Środkami Taryfowymi. W zakresie tym prowadzona jest ścisła współpraca z administracjami celnymi państw członkowskich.

Kontyngent taryfowy ustanawiany jest przez Komisję Europejską w drodze rozporządzenia wyko­nawczego. Ustala ona jednocześnie sposób jego rozdysponowania i czas trwania. Objęcie towaru procedurą dopuszczenia do obrotu z zastosowaniem obniżonych stawek celnych w ramach kontyngentu taryfowego wymaga uzyskania zaliczenia towaru na poczet tego kontyngentu. Skorzystanie z powyższej instytucji wymaga więc uzyskania pozwolenia. System wydawania pozwoleń określany jest jako system first come, first served.

Importer, który chce skorzystać z kontyngentu taryfowego, zo­bowiązany jest więc do złożenia wniosku o skorzystanie z preferencji taryfowych (zaliczenia na poczet kontyngentu). Wniosek składany jest na formularzu Jednolitego Dokumentu Administracyjnego (SAD), po­przez wpisanie numeru kwoty kontyngentowej na tym dokumencie. W przypadku procedury uproszczonej wniosek ma formę powiado­mienia. Wniosek taki złożyć może jedynie osoba mająca swoją siedzibę we Wspólnocie, a wielkości określone we wniosku nie mogą przekra­czać kontyngentu. Jeżeli zgłosze­nie o dopuszczenie do obrotu, zawierające wniosek o przydział kontyn­gentu przedstawiony przez osobę zgłaszającą, zostanie przyjęty, wów­czas wydawane jest pozwolenie.

Rozdysponowanie wniosków o udzielenie pozwolenia na sko­rzystanie z określonej ilości kontyngentu może być dokonane:

l) według kolejności dokonania zgłoszenia o dopuszczenie do wol­nego obrotu,

2) w przypadku gdy wysokość kontyngentu, o przyznanie którego zwrócono się z wnioskiem, jest wyższa od pozostającego w dyspozycji salda, kontyngent przyznawany jest proporcjonalnie do wielkości wnio­skowanych.

Wielkości określone w pozwoleniu nie mogą przekraczać wielkości wnioskowanych.

Państwa członkowskie w przypadku niewykorzystania kontyn­gentu taryfowego bezzwłocznie zwracają

Kontyngent jest bliski wyczerpaniu, gdy zostanie wykorzystany w 75% lub jeżeli zadecydują tak organy celne. Jeżeli saldo wielkości kontyngentu osiąga zero, kontyngent jest całkowicie rozdysponowany. Wówczas to każdy następny wniosek importerów jest odrzucany.

Funkcjonowanie instytucji kontyngentu taryfowego jest ściśle nadzorowane. Centralne urzędy państw członkowskich dostarczają Ko­misji (a dokładnie Dyrekcji Generalnej ds. Ceł i Podatków Pośrednich) szczegółowe informacje dotyczące produktów, które zostały dopuszczone do wolnego obrotu z zastosowaniem preferencji tary­fowych w postaci kontyngentu taryfowego.

Istotną rolę w zarządzaniu kontyngentami taryfowymi odgrywają również administracje celne państw członkowskich. Dokonują one sprawdzenia, czy wnioski o skorzystanie z preferencji taryfowych są zgodne z informacjami przedstawionymi na zgłoszeniu o dopuszczenie do obro­tu oraz czy są one ważne. Dokonują również sprawdzenia, czy świadec­two pochodzenia lub autentyczności bądź inny dokument przedstawio­ny tym organom jest ważny.

Podsumowując, należy stwierdzić, iż w zależności od treści eko­nomicznej oraz celów, dla jakich ustanowiono kontyngent, można wyróżnić dwa rodzaje kontyngentów taryfowych:

1. kontyngenty gospodarcze,

2. kontyngenty traktatowe.

Kontyngenty gospodarcze ustanawiane na potrzeby określonych branż przemysłu bądź ze względu na przeznaczenie towaru mają na celu między innymi wzrost konkurencyjności określonych towarów. W wyniku stosowania tych kontyngentów obniżają się wpływy środków pochodzą­cych z ceł do budżetu. Pomimo tego jest to jednak instytucja przyno­sząca gospodarce korzyści. Następuje wzrost importu, a to pociąga za sobą wzrost wpływów podatkowych, wzrost produkcji, a tym samym zwiększenie konkurencyjności towarów na rynku zagranicznym. Stawki celne stosowane w kontyngencie gospodarczym są niskie lub zerowe.

Kontyngenty traktatowe wynikają z umów międzynarodowych.

2) Plafon taryfowy

Plafon taryfowy jest to określona ilość lub wartość towarów w przywozie na wspólnotowy obszar celny, dla których ustanowiono obniżone stawki celne. Określona ilość lub wartość tego plafonu może być realizowana, a nawet przekroczona, przed terminem przywró­cenia stawek celnych określonych w taryfie celnej. Plafon w przywozie towarów na wspólnotowy obszar celny ustanawiany jest przez Komisję Europejską w drodze rozporządzenia wykonawczego. Rozporządzenie publikowane jest w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. Wprowadza ono obowiązek obserwacji przez administracje celne państw członkowskich ilości przywożonych towarów w ramach plafo­nu. Rozporządzenie powyższe określa: czas stosowania plafonu, towary, których przywóz objęty jest tym instrumentem, kraj pochodzenia to­warów, wielkość bądź wartość plafonu, a czasami również częstotli­wość, z jaką określone dane mają być przesyłane do Dyrekcji General­nej ds. Ceł i Podatków Pośrednich Komisji Europejskiej.

Stosowanie plafonu taryfowego ograniczone jest więc w czasie, a tak­że co do pochodzenia towarów. Nie jest on jednak tak ściśle określony pod względem wielkości jak kontyngent taryfowy. W przypadku zarządzania tym instrumentem działania Grupy do Spraw Zarządzania Środkami Taryfowymi ograniczają się jedynie do obserwacji importu w ra­mach plafonu taryfowego. Służby celne państw członkowskich auto­matycznie udzielają tej preferencji, bez potrzeby uzyskiwania pozwole­nia (wymagane jest tylko umieszczenie przez importera na dokumencie SAD odpowiedniej adnotacji - numeru plafonu) - w momencie do­puszczenia towarów importowanych do wolnego obrotu na terenie Wspólnoty. Zobowiązane są jednak do prowadzenia statystyki związa­nej z przywozem towarów w ramach plafonu taryfowego. Dane te są przesyłane do Komisji Europejskiej, następnie Grupa do Spraw Zarządzania Środkami Taryfowymi, tworzy skonso­lidowane statystyki o poziomie i warunkach importu w ramach plafonu taryfowego na obszarze całej Wspólnoty. Statystyki te udostępniane są państwom członkowskim za pomocą sieci teleinformatycznego.

W przypadku gdy import wspólnotowy towaru objętego plafonem taryfowym osiągnie poziom określony w rozporządzeniu ustanawia­jącym, Grupa do Spraw Zarządzania Środkami Taryfowymi informuje o tym fakcie Komisję Europejską oraz państwa członkowskie. KE wówczas przygotowuje rozporządzenie, na mocy którego dalsze korzyści wynikające z preferencyjnych stawek celnych nie będą udzielane. Nastąpi więc przywrócenie niepreferencyjnych stawek cel­nych określonych w obowiązującej Taryfie Celnej albo też nastąpi podwyższenie ich poziomu. Przywrócenie niepreferen­cyjnych stawek celnych następuje z dniem wejścia w życie rozpo­rządzenia Komisji Europejskiej.

3) Autonomiczne zawieszenie poboru ceł

Jest to doraźny instrument polityki wspólnotowej, który pozwala na wprowadzenie preferencji celnych przy imporcie na określony czas. Autonomiczne zawieszenia ceł nie mają charakte­ru dwustronnego i dotyczą wszystkich krajów, wobec których Wspól­nota stosuje stawki KNU (klauzuli najwyższego uprzywilejowania). Celem wprowadzenia tego środka jest stworzenie możliwości wspólno­towym przedsiębiorcom importu surowców, półfabrykatów lub kompo­nentów z państw trzecich (najczęściej nieprodukowanych we Wspólno­cie), bez potrzeby uiszczania opłat celnych. Powoduje to zmniejszenie kosztów pozyskania towarów, a tym samym wspomaga aktywność gos­podarczą Wspólnoty. Zakres towaro­wy autonomicznych zawieszeń ceł jest ustalany na podstawie wniosków złożonych przez zainteresowane firmy, ich zrzeszenia lub państwa członkowskie. Wnioski powyższe kierowane są za pośrednictwem od­powiednich organów państw członkowskich do Komisji Europejskiej. Do wprowadzenia powyższego środka taryfowego upoważniona jest więc Komisja Europejska, w drodze rozporządzenia. Zawieszenie poboru ceł może być całkowite lub częściowe - instytucja ta polega na ustaleniu dla danego kodu taryfy celnej stawki celnej na poziomie "0" (zawieszenie w całości poboru ceł) lub na ustaleniu stawki celnej niż­szej niż podstawowa, ale wyższej od zera (częściowe zawieszenie pobo­ru ceł). Nie podlega ono żadnym ograniczeniom ilościowym lub wartoś­ciowym w zakresie towarów, do których może być ono stosowane. Skorzystanie z zawieszonych stawek celnych nie wymaga uzys­kania pozwolenia. Może z nich korzystać każdy w okresie obowiązy­wania rozporządzenia wprowadzającego zawieszenie poboru ceł. Roz­porządzenia najczęściej wprowadzane są na okres jednego roku. Jedy­nym wymogiem przy skorzystaniu z instytucji zawieszenia poboru ceł jest udokumentowanie pochodzenia towaru.

4) Ilość informacyjna jest to określona na poziomie całej Wspólnoty ilość lub wartość importu, ustanowiona dla jakiegokolwiek towaru, który jest potencjalnym "kandydatem" do zastosowania w zarządzaniu obrotem z zagranicą tym towarem, preferencyjnego instrumentu taryfo­wego (kontyngentu taryfowego lub plafonu taryfowego) w następnym okresie. Ilość informacyjna ograniczona jest co do czasu obowiązy­wania regulacji ją ustanawiającej oraz co do miejsca pochodzenia towarów. Zarządzanie tym środkiem taryfowym polega na obserwacji importu danego towaru na poziomie całej Wspólnoty w celu zebrania danych. Obserwacja prowadzona jest przez Grupę do Spraw Zarządza­nia Środkami Taryfowymi za pomocą administracji celnych państw członkowskich, które są informowane o ilości lub wartości importu. W przypadku gdy określona ilość lub wartość importu ustanowiona dla danego importu zostanie osiągnięta, Komisja Europejska ma możliwość ustanowienia środka taryfowego w postaci kontyngentu lub plafonu w następnym roku. Nie jest to jednak obligatoryjne.

5. Poziom aktywujący jest to określona ilość lub wartość importu, której osiągnięcie pociąga za sobą możliwość wprowadzenia cła do­datkowego. Stosowany jest zarówno do towarów przywożonych na zasadach preferencyjnych, jak i do towarów przywożonych na zasadach ogólnych. W przypadku tego instrumentu taryfowego również Grupa do Spraw Zarządzania Środkami Taryfowymi prowadzi obserwację, w trakcie której zbiera i konsoliduje dostarczone przez administracje celne państw członkowskich informacje, a następnie przekazuje je po­nownie państwom członkowskim. Po osiągnięciu poziomu aktywu­jącego Grupa do Spraw Zarządzania Środkami Taryfowymi informuje o tym fakcie państwa członkowskie oraz Komisję Europejską. Osiąg­nięcie poziomu aktywującego jest podstawą do ewentualnego nałożenia przez Komisję Europejską dodatkowego cła na dane towary importo­wane z określonego obszaru, niezależnie od tego, jakim stawkom pod­legały w trakcie funkcjonowania instytucji poziomu aktywującego.

Środki pozataryfowe

ŚRODKI POZATARYFOWE -to różnego rodzaju ograniczenia :

1/nadzór importu - monitoring, sposób zbierania informacji dotyczących rozmiarów obrotu towarowego.

Wyróżnia się :

-nadzór uprzedni - wymaga uzyskania pozwolenia na przywóz, wywóz towarów,

-nadzór następczy - nie wymaga uzyskania pozwoleń, polega na rejestracji przywożonych lub wywożonych towarów przez organ celny. Zgłoszenie celne jest jednocześnie rejestracją

2/kontyngent ilościowy- określona ilość lub wartość towaru, która może być przywieziona na wspólnotowy obszar celny lub z niego wywieziona w określonym czasie. Poza kontyngentem obowiązuje zakaz przywozu. W Polsce przyjmuje wnioski o udzielenie pozwoleń Ministerstwo Gospodarki i Pracy . Rozdysponowanie kontyngentu ilościowego może odbywać się :

wg kolejności otrzymania wniosków, proporcjonalnie do wnioskowanych wielkości, proporcjonalnie do ilości lub wartości obrotów zrealizowanych przez osobę wnioskującą

3/zakaz importu lub eksportu - oznacza zakaz wprowadzania towarów na obszar celny(dotyczy konkretnego towaru lub ustanowiony ze względu na pochodzenie danego towaru z określonego kraju trzeciego

4/automatyczna rejestracja- polega na rejestracji przez organ celny przywozu z krajów trzecich lub wywozu towarów do krajów trzecich. W tym wypadku istnieje także obowiązek uzyskania pozwolenia na przywóz lub wywóz towarów.

Brak jest jednoznacz­nej definicji pojęcia środki pozataryfowe. Mówiąc o środkach poza­taryfowych, najczęściej wskazywane są głównie formy, w jakich środki te występują. Szerokie ujęcie pojęcia środków pozataryfowych prezen­tuje UNCTAD, zgodnie z którym środkami tymi są wszystkie rodzaje regulacji, działań, procedur i środków przedsięwziętych przez rządy, które w efekcie mogą wywierać ograniczający wpływ na handel mię­dzynarodowy. Środki te uważane są za bariery pozataryfowe. Sta­nowią więc odstępstwo od zasady swobody obrotu towarowego z za­granicą. Do niedawna obowiązujący polski kodeks celny w art. 3 § l pkt 17 zawierał wyjaśnienie pojęcia środki pozataryfo­we. Zgodnie z treścią tego artykułu są to ustanowione w ramach polityki gospodarczej państwa ograniczenia ilościowe i zakazy dotyczące przy­wozu i wywozu oraz środki ochrony rynku, zaliczane do środków polityki handlowej. Definicja ta jest również zgodna z charakterem środków stosowanych we Wspólnocie.

Mówiąc o administrowaniu obrotem towarowym z państwami trze­cimi, należy wspomnieć o pozwoleniach jako narzędziach najczęściej stosowanych przez Komisję Europejską do zarządzania obrotem z za­granicą, przede wszystkim towarami rolnymi. Pozwolenie (licencja) jest to dokument wydany wnioskującym przedsiębiorcom przez uprawnione do tego władze państwowe, który uprawnia i obliguje do dokonania obrotu z zagranicą konkretnymi towarami w określonej ilości i określo­nym czasie. Jest ono niezbędne do prowadzenia handlu niektórymi towarami i należy do administracyjnych narzędzi mających bezpośredni wpływ na wielkość obrotów towarowych z zagranicą..

Podstawą stosowania systemu wydawania pozwoleń (licencji) jest porozumienie ustanawiające WTO, której Wspólnota Europej­ska jest członkiem. WTO tworzy system zasad i procedur prowadzenia wymiany towarami i usługami oraz prawami własności intelektualnej. Stwarza wspólne ramy instytucjonalne dla stosunków handlowych mię­dzy członkami, zawarte w porozumieniach wiążących wszystkich człon­ków. W przypadku pozwoleń najistotniejszym dokumentem jest "Poro­zumienie w sprawie licencjonowania importu". Zawiera ono uregulo­wania dotyczące stosowania pozwoleń w obrocie towarowym z zagra­nicą. Licencjonowanie importu określone tu zostało jako administrowa­nie obrotem z zagranicą towarami, wymagające przedłożenia odpowied­niemu organowi administracji państwowej w danym kraju odpowiedniego dokumentu jako warunku wstępnego dokonania importu na obszar celny państwa członkowskiego²⁷.

W obrocie prawnym występują dwa rodzaje licencjonowania im­portu: automatyczne i nieautomatyczne. Licencje automatyczne udzie­lane są we wszystkich przypadkach tak długo, jak formalności administracyjne związane z nimi są spełnione. Wydawane są bez żadnych ograniczeń we wniosko­wanej ilości. Natomiast licencje nieautomatyczne podlegają ograni­czeniom zarówno ilościowym, jak i wartościowym. Celem ich jest ograniczenie importu. Są stosowane jako narzędzie administrowania instrumentami polityki gospodarczej, zarówno ograniczającymi, jak i taryfowymi.

We Wspólnocie Europejskiej przy imporcie i eksporcie towarów rolnych wymagane są pozwolenia. Pozwolenie stanowi upoważnienie i jest jednocześnie dokumentem obligującym do dokonania odpowied­nio wywozu lub przywozu towarów w określonej ilości i w okresie ważności wydanego pozwolenia. Głównym celem stosowania pozwoleń jest administrowanie obrotem towarowym z krajami spoza Wspólnoty.

Wyróżnia się następujące rodzaje pozwoleń (licencji):

1) pozwolenia przywozowe - umożliwiające import towarów w określonym przedziale czasowym,

2) pozwolenia wywozowe obowiązkowe - obowiązujące przy eksporcie niektórych produktów rolnych (np. eksport cukru, zbóż, ryżu, olejów, tłuszczów),

3) pozwolenia eksportowe z ustaloną z góry stawką refundacji ­określające wysokość kwoty, o jaką ubiega się przedsiębiorca,

4) licencje przetargowe, czyli pozwolenia wydawane w oparciu o procedury przetargowe stosowane w przypadku kontyngentów zwią­zanych z eksportem towarów do państw trzecich.

Udzielenie licencji (pozwolenia) uzależnione jest od złożenia kau­cji, w szczególności w celu zabezpieczenia wykonania związanych z nią obowiązków.

Mówiąc o udzielaniu pozwoleń, należy również wspomnieć o usta­wie o administrowaniu obrotem towarowym z zagranicą. Zgodnie z powyższą regulacją, jeżeli z przepisów prawa wspólnotowego, w za­kresie administrowania obrotem towarami z krajami trzecimi, wynika obowiązek uzyskania pozwolenia warunkującego dopuszczenie towaru do obrotu na obszarze celnym Wspólnoty (także przy zastosowaniu stawek celnych preferencyjnych) lub wywóz towaru z obszaru celnego Wspólnoty (również z zastosowaniem refundacji), pozwolenie to jest wydawane w drodze decyzji administracyjnej. W zakresie środków prze­widzianych omawianą ustawą pozwolenie wydaje minister właściwy do spraw gospodarki, a w przypadku towarów rolno-spożywczych Prezes Agencji Rynku Rolnego (od decyzji Prezesa przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw rynków rolnych).

Uzyskania pozwolenia wymagają między innymi takie środki, jak automatyczna rejestracja, kontyngent. Ustanawia je minister właściwy do spraw gospodarki w drodze rozporządzenia.

Automatyczna rejestracja polega na rejestracji przez organ celny przywozu towarów z krajów trzecich lub wywozu towarów do krajów trzecich lub na obowiązku uzyskania pozwolenia na przywóz lub wywóz towarów. Pozwolenie udzielane jest przy zachowaniu następu­jących zasad:

• rozpatruje się tylko kompletne wnioski zgodnie z kolejnością ich otrzymania przez organ udzielający pozwoleń,

• pozwolenie jest udzielane na wnioskowaną ilość lub wartość towarów,

• okres ważności pozwolenia wynosi 120 dni.

Kontyngent jest to określona ilość lub wartość towaru, która może być przywieziona na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub wywie­ziona z tego terytorium w oznaczonym czasie. Rozdysponowanie kon­tyngentu dokonywane jest w jeden z następujących sposobów:

• według kolejności otrzymania wniosków,

• proporcjonalnie do wielkości wnioskowanych,

• proporcjonalnie do ilości lub wartości obrotów zrealizowanych przez osobę wnioskującą.

Obowiązkowi uzyskania pozwolenia nie podlegają towary zwol­nione od należności celnych.

Odmowa udzielenia pozwolenia w powyższych przypadkach na­stępuje:

1) jeżeli organ udzielający pozwoleń otrzyma wniosek po upływie terminu, w jakim mogły być składane (termin określony jest w rozpo­rządzeniu ustanawiającym dany środek),

2. jeżeli wniosek o udzielenie pozwolenia jest niekompletny,

3)jeżeli wielkości określone we wniosku przekraczają kontyngent, dla którego określono sposób rozdysponowania proporcjonalnie do wiel­kości wnioskowanych,

4) jeżeli wnioskodawca nie spełnił wymogów ustanawianych przy wprowadzeniu środka,

5) w przypadku wcześniejszego rozdysponowania kontyngentu.

Cofnięcie pozwolenia następuje zaś, gdy wymagają tego zobowią­zania lub porozumienia międzynarodowe, których stroną jest Rzeczpo­spolita Polska, lub w przypadkach uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, ochrony życia ludzi i zwie­rząt lub ochrony roślin.

Na wniosek importera lub eksportera wspólnotowego udziela się pozwoleń cząstkowych. Suma ilości lub wartości towarów, na jakie udziela się pozwoleń cząstkowych, jest równa wielkości, na jaką zosta­łoby udzielone pozwolenie.

Pozwolenia udziela się na czas określony, a także na określoną ilość lub wartość towaru. Czas obowiązywania pozwolenia nie może być dłuższy niż termin obowiązywania środka administrowania obrotem towarowym z zagranicą. Pozwolenie jest ważne od dnia udzielenia.

Udzielenie pozwolenia może być uzależnione od złożenia przez wnioskodawcę kaucji w określonej wysokości.

Pozostałe środki ochrony rynku

Mówiąc o pozostałych instrumentach oddziaływania państwa na obrót towarowy z zagranicą, należy wspomnieć o środkach tzw. pro­tekcji uwarunkowanej. Dopuszczalna jest ona wówczas, gdy zaistnieją ściśle określone warunki, a dokładnie gdy nastąpi wyrządzenie szkody przemysłowi wspólnotowemu lub groźba jej wystąpienia i zaistnieje związek pomiędzy warunkami importu a szkodą. Stosowanie instru­mentów ochrony rynku uregulowane jest przez prawo międzynarodowe. Przestrzeganie tych regulacji zapewnia WTO, w ramach której funkcjo­nują odpowiednie porozumienia dotyczące poszczególnych instrumen­tów ochrony rynku. Zagrożenia dla rynku wynikają bądź z nieuczciwej konkurencji (dumping, subsydiowanie towarów przeznaczonych na eks­port), bądź są skutkiem znacznej przewagi konkurencyjnej (nadmierny import). W zależności od rodzaju zagrożenia podejmuje się odpowied­nie działania i środki.

Ochrona przed nadmiernym przywozem towarów na polski ob­szar celny. Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu wprowadził ogólny zakaz sto­sowania ograniczeń ilościowych w imporcie. Jednak od tej zasady prze­widziane są wyjątki - możliwe jest czasowe wprowadzenie ceł bądź ograniczeń ilościowych w imporcie, jeśli powoduje on lub grozi spowodowaniem szkody krajowym producentom.

Celem postępowania ochronnego jest stwierdzenie, czy wystę­puje nadmierny przywóz towaru na obszar celny Wspólnoty, który powoduje poważną szkodę lub zagraża wyrządzeniem takiej szkody przemysłowi krajowemu. Przywóz towaru uważa się za nadmierny, jeżeli w okresie trzech ostatnich lat nastąpił wzrost przywozu w iloś­ciach bezwzględnych zarówno w stosunku do produkcji, jak i konsump­cji Wspólnoty. Ceny przywożonych towarów kształtują się zaś na takim poziomie, że nie pozwalają wzrosnąć cenom krajowym do poziomu zapewniającego pokrycie kosztów i osiągnięcie zysku. Konieczną prze­słanką nałożenia środków ochronnych jest stwierdzenie istnienia związ­ku przyczynowego między nadmiernym przywozem a szkodą po stronie przemysłu krajowego oraz stwierdzenie, że takiemu działaniu nie sprze­ciwia się interes Wspólnoty.

Mówiąc o środkach ochronnych stosowanych w przypadku nad­miernego importu z państw trzecich, należy szczególną uwagę zwrócić na rozporządzenie Rady w sprawie wspólnych reguł przywozu. Stano­wi ono wspólnotowy odpowiednik Porozumienia WTO w sprawie środ­ków ochronnych.

Postępowanie ochronne przed nadmiernym importem wszczy­nane jest na wniosek państwa członkowskiego złożony do Komisji Europejskiej. Przedsiębiorcy w danym państwie członkowskim info­rmują narodową administrację (w Polsce jest to ministerstwo właściwe do spraw gospodarki), że przywóz towarów spoza Wspólnoty jest w tak zwiększonych ilościach i na takich zasadach, że wyrządza lub zagra­ża wyrządzeniem szkody. Z kolei informacje te przekazywane są w for­mie wniosku o wszczęcie postępowania Komisji Europejskiej, któ­ra przeprowadza w ciągu 8 dni konsultacje (wstępne badania). Jeżeli po przeprowadzeniu konsultacji jest oczywiste, że istnieją dostateczne dowody uzasadniające wszczęcie dochodzenia, Komisja wszczyna po­stępowanie w terminie miesiąca od dnia otrzymania informacji od państwa członkowskiego oraz publikuje ogłoszenie w Dz.Urz.WE. Po zakończeniu dochodzenia Komisja przedstawia sprawozdanie o wyniku dochodzenia. Jeżeli Komisja uzna, że zastosowanie wspólnotowego nadzoru lub środków ochronnych nie jest konieczne, dochodzenie zostaje zakończone. Gdy uzna zaś, że zastosowanie wspólnotowego nadzoru lub środków ochronnych jest konieczne, podejmuje ona odpowiednie decyzje. Przed wydaniem decyzji zastosowany może być środek nadzoru lub tymczasowe środki ochronne. Tymczasowe środki ochronne stosowane są w okolicznościach krytycznych wyma­gających podjęcia natychmiastowych działań, których opóźnienie spo­wodowałoby szkody trudne do naprawienia oraz gdy wstępne rozpo­znanie dostarcza oczywistych dowodów, że zwiększony przywóz spo­woduje lub grozi spowodowaniem poważnej szkody.

W przypadku gdy tendencja w przywozie produktu pochodzącego z państwa trzeciego grozi spo­wodowaniem szkody dla wspólnotowych producentów oraz jeżeli wy­magają tego interesy Wspólnoty, przywóz tego produktu może zostać poddany wspólnotowemu nadzorowi dokonywanemu następczo, zgod­nie z zasadami ustanowionymi w decyzji (nadzór retrospektywny) lub też uprzedniemu wspólnotowemu nadzorowi przeprowadzonemu (nad­zór uprzedzający). Nadzór retrospektywny polega na szybszym niż normalnie przekazywaniu Komisji danych statystycznych o imporcie dokonanym przez państwa członkowskie. W przypadku uprzedniego wspólnotowego nadzoru produkty objęte nim mogą być dopuszczone do obrotu jedynie po przedstawieniu dokumentu przywozowego, spo­rządzonego na odpowiednim formularzu. Środki nadzoru stosowane są w określonym czasie, nie dłuższym jednak niż 12 miesięcy.

W przypadku gdy zostanie stwierdzone, że występował nadmiemy przywóz towarów, który spowodował poważną szkodę, zastosowane zostaną środki ochronne ostateczne. Są one wprowadzane przeciwko całemu importowi danego produktu niezależnie od jego kraju pocho­dzenia. Ostateczną decyzję o wprowadzeniu środków ochronnych po­dejmuje Rada w oparciu o propozycje złożone przez Komisję. Zazna­czyć należy, ze środków ochronnych nie stosuje się do krajów roz­wijających się lub najmniej rozwiniętych, które są jednocześnie człon­kami WTO, a indywidualny udział takiego kraju nie przekracza 3%, pod warunkiem że łączny przywóz tych krajów nie przekracza 9% przywozu towaru objętego postępowaniem. Ostateczny środek ochronny może być ustanowiony albo w formie dodatkowej opłaty celnej, albo w postaci ograniczeń ilościowych - kontyngentu. Możliwe jest również wprowadzenie środka ochronnego poprzez połączenie kontyngentu iloś­ciowego i dodatkowej opłaty celnej. Wówczas to przywóz w ramach kontyngentu nie jest objęty dodatkowym cłem, lecz każda wielkość przywieziona poza kontyngentem objęta jest opłatą celną dodatkową.

Komisja w celu zabezpieczenia interesów Wspólnoty, na wniosek państwa członkowskiego lub z własnej inicjatywy, może również ogra­niczyć termin ważności dokumentów przywozowych lub zmienić re­guły przywozu danego produktu poprzez uzależnienie dopuszczenia go do swobodnego obrotu od przedstawienia zezwolenia na przywóz.

Okres stosowania środków ochronnych musi być ograniczony do czasu niezbędnego do zapobieżenia lub naprawienia poważnej szkody oraz ułatwienia przystosowania się wspólnotowym producentom.

Ochrona przed nadmiernym przywozem towarów po cenach dumpingowych.. Sytuacje, gdy niska cena towaru nie wynika z normalnego rachunku ekonomicznego, a ceny są sztucznie obniżane, uznawane są za dumping. Cła antydumpingowe ze względu na ochronę gospodarki krajowej spełniają szczególną rolę. Podejmowanie działań antydumpingowych jest dopuszczalne dopiero wówczas, gdy wprowadzenie towaru jednego kraju do obrotu drugiego kraju po cenie eksportowej niższej od wartości normalnej wyrządza istotną szkodę dla przemysłu w kraju importującym lub gdy w znacznym stopniu opóźnia powstanie takiego przemysłu.

Środki antydumpingowe mogą być stosowane, gdy w wyniku po­stępowania antydumpingowego zostanie stwierdzone istnienie zjawiska dumpingu. Dumping polega na sprzedaży towarów po cenie niższej niż na rynku zagranicznego eksportera lub nawet po cenie niższej niż wyno­szą koszty produkcji tych towarów. Służy on opanowywaniu rynku określonego kraju poprzez stopniowe eliminowanie z niego konku­rentów.

Cła antydumpingowe ustanawia się w wysokości nieprzekracza­jącej marginesu dumpingu (różnicy między ceną normalną a ceną eksportu). Do wszczęcia postępowania antydumpingowego wymagane jest zaistnienie czterech przesłanek:

1. występowanie zjawiska dumpingu,

2) zjawisko dumpingu musi wyrządzać szkodę dla przemysłu Wspólnoty,

3) pomiędzy dumpingiem a szkodą musi istnieć ścisły związek przy­czynowy,

4) wprowadzenie środków antydumpingowych będzie leżało rów­nież w interesie Wspólnoty.

Postępowanie antydumpingowe wszczyna Komisja Europejska po konsultacjach w ramach Komitetu Antydumpingowego składającego się z przedstawicieli państw członkowskich oraz przedstawiciela Ko­misji. Postępowanie może być wszczęte z urzędu (gdy zachodzą szcze­gólne okoliczności, a posiadane dane i informacje wskazują na znaczne prawdopodobieństwo występowania dumpingu) lub na pisemny wnio­sek złożony w imieniu i na rzecz przemysłu Wspólnoty.

Gdy ze wstępnej analizy postępowania wynika, że ma miejsce przywóz po cenach dumpingowych, który wyrządza szkodę, a ta w przypadku braku natychmiastowego działania byłaby trudna do na­prawienia, Komisja Europejska może wprowadzić tymczasowe cła anty­dumpingowe, określając jednocześnie wysokość tych ceł, a także spo­sób, warunki, zakres i okres ich stosowania. Celem tej instytucji jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom dumpingu jeszcze przed wy­daniem ostatecznej decyzji.

W toku postępowania antydumpingowego zagraniczny eksporter może wystąpić z inicjatywą złożenia zobowiązania do zmiany cen (pod­wyżka ceny ograniczona jest do marginesu dumpingu) lub do zaprzestania przywozu na obszar celny Wspólnoty towarów po cenach dum­pingowych - tzw. zobowiązanie cenowe. Z inicjatywą złożenia zobo­wiązania cenowego może również wystąpić Komisja, a eksporter może ją zaakceptować lub odrzucić. Naruszenie zasad określonych w zobowiązaniu powoduje natychmiastowe nało­żenie cła antydumpingowego. Zobowiązanie cenowe ustala się na okres 5 lat.

Komisja Europejska wnioskuje do Rady (sprawami związanymi z ochroną rynku zajmuje się stała grupa robocza - Grupa ds. Kwestii Handlowych) o wprowadzenie ostatecznych środków ochronnych. Rada podejmuje w tym wypadku decyzję zwykłą większością głosów. Ostateczne cła antydumpingowe ustanawia się w wysokości nie­zbędnej do usunięcia szkody, ale nieprzekraczającej marginesu dumpin­gu. Obowiązują one tak długo, jak to jest niezbędne dla przeciw­działania dumpingowi wyrządzającemu szkodę. Ostatecznie wygasają najpóźniej z upływem 5 lat od daty ustanowienia. Ostateczne cło antydumpingowe może występować jako cło ad valorem (procent wartości celnej towaru) lub jako cło specyficzne (kwota cła na jednostkę towaru) albo też jako cło oparte na cenie referencyjnej lub jako cło mieszane. Ustanawiane są dla różnych eksporterów w róż­nej wysokości w zależności od wielkości ustanowionego dla nich mar­ginesu dumpingu. Stosowane może być również cło rezydualne - w ta­kiej samej wysokości w stosunku do całego eksportu z danego kraju.

Ochrona przed przywozem na polski obszar celny towarów subsydiowanych. W celu ułatwienia przemysłowi krajowemu uzys­kania ochrony przed wyrządzającym szkodę przywozem na obszar celny Wspólnoty towarów, które są subsydiowane przez inne państwa, wprowadzono w życie rozporządzenie o ochronie przed przywozem na rynek wspólnoty towarów subsydiowanych z państw niebędących członkami Wspólnoty Europejskiej. W ramach WTO obowiązuje Porozumienie w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych. Zgodnie z powyższym Porozumie­niem subsydium jest to wkład finansowy bądź wsparcie dochodowe lub cenowe ze strony rządu albo jakiejkolwiek innej instytucji publicznej oraz uzyskanie korzyści przez beneficjenta.

Warunkiem wszczęcia po­stępowania antysubsydyjnego jest uznanie subsydium za specyficzne. Porozumienie wyróżnia trzy rodzaje subsydiów: subsydia zakazane, subsydia podlegające sankcjom oraz subsydia niepodlegające sankcjom. Subsy­dia zakazane objęte są powszechnym zakazem. Są to subsydia ekspo­rtowe (uzależnione są one od wyników eksportu) oraz te, których przyznanie uwarunkowane jest użyciem towarów pochodzenia krajowego zamiast towarów importowanych. Z kolei subsydia podlegające sankcjom to wyrządzające szkodę przemysłowi krajowemu innego państwa-członka WTO lub naruszające (eliminujące) korzyści innych członków albo też powodujące poważny uszczerbek interesów innego kraju. Trzeci rodzaj - subsydia niepodlegające sankcjom są to subsydia, których stosowanie uzasadnione jest względami rozwojowymi czy społecznymi. Stanowi je pomoc finansowa na: l) prace badawcze prowadzone przez firmy, uczelnie wyższe i jed­nostki badawcze, 2) rozwój regionów zacofanych gospodarczo, 3) dostosowywanie się do nowych wymagań w zakresie ochrony środowiska naturalnego, 4) stosowana wobec artykułów rolnych.

Porozumienie przewiduje dwa rodzaje środków wyrównaw­czych - cła wyrównawcze oraz zobowiązania cenowe. Zobowiązuje również członków WTO do składania notyfikacji dotyczących stoso­wania subsydiów, prowadzonych postępowań antysubsydyjnych oraz decyzji o nałożonych cłach antysubsydyjnych.

Postępowanie antysubsydyjne dotyczy więc subsydium specyficznego. Występuje ono wówczas, gdy podmiot udzie­lający subsydium albo prawo, na podstawie którego subsydium jest udzielane, ogranicza dostęp do niego tylko dla niektórych przedsiębior­ców. Subsydia specyficzne są zawsze subsydiami eksportowymi, ukie­runkowanymi na produkcję antyimportową, subsydium wyliczane jest jako korzyść przysporzona beneficjentowi., ostatecznie subsydium jest wyrażone jako kwota na jednostkę towaru eksportowanego na teren Wspólnoty. Pozwala to w precyzyjny sposób zastosować odpowiedni środek wyrównawczy, którego głównym zadaniem jest równoważenie skutków subsydium. Środek może zostać zastosowany w wysokości udzielonego subsydium. Środki wyrównawcze mogą być zastosowane wobec towaru, jeżeli w wyniku przeprowadzonego postępowania zostanie stwierdzone, że towar jest subsydiowany i przywóz tego towaru oraz dopuszczenie do obrotu na wspólnotowym obszarze celnym wyrządza szkodę przemysło­wi lub zagraża szkodą albo istotnym opóźnieniem w powstaniu prze­mysłu Wspólnoty. Brak jest również przeciwwskazań z punktu widze­nia interesu Wspólnoty. Środki antysubsydyjne obejmują tymczaso­we i ostateczne cła wyrównawcze oraz zobowiązania cenowe (stano­wi ono podstawę zakończenia postępowania bez nakładania ostatecz­nego cła wyrównawczego), a także zobowiązania rządu susydiującego. Cła wyrównawcze są nakładane przez Radę i mogą być ustalane jako cła ad valorem, cła specyficzne lub cła oparte na cenie referencyj­nej albo też cła mieszane. Zaznaczyć należy jednak, że wysokość cła wyrównawczego nie może być wyższa niż ustalona kwota subsydium na jednostkę towaru. Powoduje to, iż cła wyrównawcze ustanawiane są W różnych wysokościach dla różnych eksporterów. Tymczasowe cła wyrównawcze nie mogą obowiązywać dłużej niż 4 miesiące, cła osta­teczne obowiązują 5 lat. Zobowiązanie cenowe może złożyć eksporter i polega ono wówczas na podniesieniu ceny bądź zaprzestaniu eksportu na wspólnotowy rynek w okresie korzystania ze wsparcia. Innym rodzajem zobowiązania jest zobowiązanie złożone przez rząd kraju eksportu towaru. Rząd tego kraju zobowiązuje się do wyeliminowania lub ogra­niczenia programu subsydiowania albo podjęcia odpowiednich środków prowadzących do usunięcia negatywnych skutków tego subsydium. Zobowiązania mogą być stosowane przez okres 5 lat.

Postępowanie antysubwencyjne wszczyna i przeprowadza Ko­misja Europejska, a dokładnie dwa zespoły działające w ramach Dyrekcji ds. Handlu w Departamencie ds. Ochrony Rynku. Rada podejmuje zaś decyzje co do ostatecznych środków ochronnych.

ŚRODKI TARYFOWE I POZATARYFOWE WG WYKŁADU

Środki taryfowe - art. 21 i 22 WKC

1. kontyngent taryfowy - brak def. w WKC, jest to określona ilość lub wartość towarów przywożona z obniżonymi stawkami celnymi; 2 kryteria brane pod uwagę: a) wielkość - ilość towaru jaka może być sprowadzona; b) czas; po wykorzystaniu któregoś z tych kryteriów kontyngent zostaje zamknięty; kontyngent taryfowy stosuje się w praktyce do towarów nieprodukowanych w UE, teoretycznie nie ma przeciwwskazań do stosowania tego środka również do towarów w Unii produkowanych. Kontyngent dzieli się na 2 grupy: a) na towary przemysłowe - podst. kryterium przyznania stanowi kolejność wniosków, b) na towary rolno-spożywcze - przyznanie tego rodzaju kontyngentu jest niemal równoznaczne z przyznaniem licencji przemysłowej; # kryteria przyznawania: kolejność wpływu wniosków do KE, proporcjonalność wniosków i ….. Niewykorzystany kontyngent wraca do KE - wygasa i nie przechodzi na kolejnego ubiegającego się.

2. plafon taryfowy - brak definicji; jest to określona ilość lub wartość towaru, która może być sprowadzona przez określony czas na teren UE po obniżonych stawkach; plafon wygasa po upływie terminu; określa więc czas w jakim przedsiębiorcy mogą sprowadzać towary po określonej niższej stawce; możliwe jest ograniczenie ilościowe lub wartościowe, ale rzadko.

3. autonomiczne zawieszenie poboru ceł- może mieć charakter całkowity lub częściowy

Środki pozataryfowe - mają charakter środków administracyjnoprawnych:

1. nadzór importu - swoisty monitoring:

1. nadzór uprzedni - wiąże się z koniecznością uzyskania pozwolenia,

2. nadzór następczy - wiąże się z rejestracją towaru; skutkuje zgłoszeniem rejestracyjnym,

2. kontyngent ilościowy - pozwala na wprowadzenie takiej a nie innej ilości towaru na rynek; po jego wykorzystaniu - zakaz dalszego sprowadzania danego towaru; kryteria przyznawania: a) kolejność wniosków, b) proporcjonalność do wartości obrotu; kontyngent ilościowy dotyczy normalnej stawki celnej.

3. zakaz importu ( ewentualnie eksportu)-może dotyczyć grupy towarów lub może być ukierunkowany na konkretne kraje, jest to niezbyt często stosowany środek,

4. automatyczna rejestracja - wiąże się z uzyskaniem pozwolenia (bezpłatne) na określone towary wskazane przez KE.

4. Metody ustalania wartości celnej towaru.

Podstawą przy ustalaniu wartości celnej to­waru jest Porozumienie w sprawie stosowania Artykułu VII Układu Ogólnego GATT, wprowadzającego system ustalania wartości celnej w oparciu o cenę faktycznie zapłaconą lub należną za towary importo­wane.

Wartość celna towaru jest podstawą obliczenia cła w obrocie towa­rowym z zagranicą, a także podstawą pobierania opłat (np. opłaty wyrów­nawcze, opłaty specjalne). Określana jest w celu ustalenia kwoty wynika­jącej z długu celnego, czyli należności z tytułu przywozu i wywozu to­warów. Wartość celna jest też podstawową bazą do określania kwoty po­datków funkcjonujących w obrocie towarowym z zagranicą, które są pobierane na podstawie tzw. ustaw podatkowych, a dokładnie na podsta­wie ustawy o podatku od towarów i usług oraz ustawy o podatku akcyzo­wym. Ustalenie wartości celnej towaru występującego w obrocie z zagra­nicą jest ściśle określonym postępowaniem.

Wspólnotowy Kodeks Celny określa sześć metod ustalania wartości celnej towarów:

l) metoda wartości transakcyjnej - zwana też metodą pierwszej sprzedaży (art. 29 w powiązaniu z art. 32 i 33),

2. metoda wartości transakcyjnej towarów identycznych (art. 30),

3. metoda wartości transakcyjnej towarów podobnych (art. 30),

4. metoda wartości opartej na cenie jednostkowej (art. 30),

5. metoda wartości kalkulowanej (art. 30),

6) metoda wartości ustalanej na podstawie danych dostępnych we Wspólnocie (art. 31).

Metody ustalania wartości celnej towarów muszą być stosowane kolejno. Ani z urzędu, ani na wniosek strony nie można wybrać jednej z metod, pomijając wcześniejszą. W przypadku gdy wartość celna tran­sakcyjna nie istnieje lub gdy nie jest akceptowana jako wartość celna, ze względu na zniekształcenia powstałe w rezultacie pewnych warunków lub ograniczeń, pozostałe 5 metod powinno być stosowane w podanej kolejności. Istnieje tylko jeden wyjątek: jeśli bezskuteczne okazały się 3 pierwsze metody, na wniosek zgłaszającego w pierwszej kolejności zostanie zastosowana metoda war­tości kalkulowanej przed metodą ceny jednostkowej.

1) Metoda wartości transakcyjnej

Wartością celną towaru jest przede wszystkim wartość transakcyjna, czyli cena faktycznie zapłacona lub należna za towary, wówczas gdy zostały one sprzedane w celu wywozu na obszar celny Wspólnoty. Za wartość celną przyjąć można zatem wartość transakcyjną wynikającą z transakcji poprzedzającej sprzedaż importerowi, jeśli zamiarem był tu eksport towaru do państw członkowskich Wspólnoty. Dlatego też metoda wartości tran­sakcyjnej określana bywa również jako metoda pierwszej sprzedaży.

Konsekwencją powyższej regulacji jest fakt, iż w przypadku wystą­pienia sprzedaży łańcuchowej, za wartość celną może być przyjęta wartość której­kolwiek transakcji w łańcuchu sprzedaży. Obejmuje to również kolejne sprzedaże dokonane przed określeniem wartości celnej, przy czym każda z cen tych transakcji może zostać przyjęta za podstawę określenia wartości celnej, Jednak deklarując cenę sprzedaży, importer musi wy­kazać, że tę transakcję sprzedaży zawarto z przeznaczeniem na obszar celny Wspólnoty.

Jak wspomniano powyżej, wartością transakcyjną jest cena faktycz­nie zapłacona lub należna za towary, czyli całkowita płatność dokonana lub mająca zostać dokonana przez kupującego sprzedającemu lub na korzyść sprzedającego za przy­wożone towary i obejmująca wszystkie płatności, dokonane lub które mają być dokonane, jako warunek sprzedaży przywożonych towarów kupującemu. Mogą to być również płatności dokonane lub mające być dokonane przez kupującego osobie trzeciej w celu spełnienia zobowią­zań sprzedającego. Jeżeli cena faktycznie za­płacona lub należna zawiera kwotę podatku wewnętrznego należnego od danych towarów w kraju pochodzenia lub wywozu, to kwota ta nie będzie włączona do wartości celnej, pod warunkiem że wykazano, iż towary były lub będą z niego zwolnione z korzyścią dla kupującego.

Warunki stosowania metody wartości transakcyjnej:

1) Musi istnieć dowód sprzedaży w celu eksportu do kraju importu, np. faktura handlowa (jest to podstawa do przyjęcia wartości celnej danego towaru).

2) Nie istnieją ograniczenia w dysponowaniu lub użytkowaniu to­warami przez kupującego z wyjątkiem:

• ograniczeń, które są nakładane lub wymagane przez prawo bądź przez władze publiczne we Wspólnocie,

• ograniczeń określających obszar geograficzny, na którym towar może być odsprzedany,

• ograniczeń, które nie mają istotnego wpływu na wartość celną towaru.

3) Sprzedaż lub cena towarów nie są uzależnione od warunków lub spełnienia świadczeń, których wartości w odniesieniu do towarów, dla których ustalana jest wartość celna, nie można ustalić. Obejmuje to następujące sytuacje:

• sprzedający ustala cenę towarów, pod warunkiem że kupujący zakupi również i inne towary w określonych ilościach,

• cena towarów jest zależna od cen, po jakich kupujący sprzedaje inne towary sprzedającemu te towary,

• cena jest ustalona na bazie formy płatności niezwiązanej z to­warami importowanymi

4) Jakakolwiek część dochodu z dalszej odsprzedaży, dyspozycji lub dalszego użytkowania towarów przez nabywcę nie przypada bezpo­średnio lub pośrednio sprzedającemu, chyba że może zostać dokonana odpowiednia korekta (w postaci doliczenia do ceny faktycznie zapłaco­nej lub należnej).

5) Kupujący i sprzedający nie są ze sobą powiązani. Powiązanie kupującego i sprzedającego nie stanowi samo w sobie wystarczającej podstawy do niezaakceptowania wartości transakcyjnej. Gdy okaże się to konieczne, okoliczności dotyczące sprzedaży powinny zostać zbadane, a wartość transakcyjna powinna być zaakceptowana, pod warunkiem że powiązanie między kupującym i sprzedającym nie wpłynęło na cenę. Wartość transakcyjna w transakcjach pomiędzy powyższymi osobami jest akceptowana również, gdy zgłaszający udowodni, że taka war­tość transakcyjna jest zbliżona do jednej z występujących w tym samym lub zbliżonym czasie wartości transakcyjnej przy sprzedaży kupują­cemu, w żadnym konkretnym wypadku niepowiązanemu ze sprzedaw­cą, identycznych lub podobnych towarów wprowadzanych na wspólno­towy.

Metodę wartości transakcyjnej można stosować, jeżeli jest do­stępna wystarczająca ilość danych umożliwiająca dokonanie ewen­tualnych doliczeń do ceny faktycznie zapłaconej lub należnej za przywożone towary. Doliczane więc są: koszty prowizji, pośrednictwa, koszty pojemników, koszty materiałów i robocizny związanych z pakowaniem to­warów; wartość jakiejkolwiek części dochodu przypadającego bezpo­średnio lub pośrednio sprzedającemu z tytułu odsprzedaży, dyspozycji lub wykorzystania przywiezionych towarów; koszty transportu i ubezpieczenia przywiezionych, koszty honorariów, tantiem autorskich i opłat licencyjnych, itp. Przepis art. 33 Wspólnotowego Kodeksu Celnego wskazuje katalog kosztów, których nie wlicza się do wartości celnej.

Przy ustalaniu wartości celnej tą metodą wymagane są takie doku­menty jak: faktura określająca między innymi cenę oraz ilość importo­wanego towaru, dokumenty potwierdzające koszty transportu i ubezpie­czenia oraz dokumenty związane z innymi elementami, które należy dodać lub odjąć od ceny faktycznie zapłaconej lub należnej.

Zgodnie z treścią art. 156a Przepisów Wykonawczych do Wspólno­towego Kodeksu Celnego, możliwe jest uproszczone (zryczałtowane) określenie elementów, które są włączane lub niewłączane do wartości celnej towaru. Zgłoszenie takie nie musi być korygowane ani uzupełniane. Ta upraszczająca regulacja może być stosowana wyłącznie wtedy, jeżeli po rozpatrzeniu wniosku importera zostało przez organ celny wydane pozwolenie na jej stosowanie. Wniosek o wydanie pozwolenia składany jest do naczelnika urzędu celnego właściwego ze względu na siedzibę wnioskodawcy.

W czasie analizy wartości celnej ustalonej powyższą metodą należy między innymi sprawdzić deklarowaną wartość poprzez upewnienie się, czy podpis na deklaracji wartości celnej został złożony przez osobę upoważnioną, czy w deklaracji wartości celnej wszystkie odpowiedzi na pytania odnośnie do wartości celnej towarów zostały udzielone, a także należy sprawdzić wyliczenia dotyczące wartości celnej. Następnie należy sprawdzić, czy nastąpiła sprzedaż towaru w celu przywozu na obszar celny Wspólnoty. Dowodem takiej sprzedaży może być faktura handlo­wa. W przypadku gdy transakcja sprzedaży nie miała miejsca, nie można zastosować pierwszej metody. Transakcja sprzedaży nie będzie miała miejsca, gdy:

l) kupujący i sprzedający to ta sama osoba prawna,

2) towary są importowane przy pomocy pośredników, bez zakupu w celu sprzedaży w imieniu dostawcy,

3. towary zostały sprowadzone do konsygnacji,

4) towary zostały sprowadzone w oparciu o umowę leasingu lub dzierżawy.

Następnie należy również w trakcie stosowania tej metody określić strony transakcji, a więc osobę kupującego i sprzedającego. Ustalić, czy w sprzedaż była zaangażowana osoba trzecia (np. agent do spraw sprze­daży lub zakupu. W czasie stosowania omawianej metody należy również ustalić, czy istnieją inne oprócz głównego kontrakty, umowy lub ustalenia do­tyczące sprzedaży. Ustalenia te powinny być uwzględnione w wartości celnej towarów. Istotne jest również sprawdzenie kwoty deklarowanej wartości celnej towaru.

Organ celny może nie uznać wartości transakcyjnej za wartość celną towaru wówczas, gdy z uzasadnionych przyczyn zakwestionuje wia­rygodność i dokładność informacji lub dokumentów będących podstawą określenia wartości celnej, które należy dołączyć do zgłoszenia, bądź gdy dokumenty nie zostaną przedstawione przez zgłaszającego. W ta­kim przypadku organ celny powinien przedstawić przyczyny, z powodu których wartość transakcyjna nie została przyjęta, ale tylko wtedy, gdy osoba dokonująca zgłoszenia celnego złoży pisemny wniosek.

Metoda wartości transakcyjnej, opisana wyżej, jest podstawową i najważniejszą metodą ustalania wartości celnej towarów. Ustalenie wartości celnej towaru podlega regułom, które określają kolejność stosowania metod określania wyżej wymienionej wartości, wówczas gdy nie może być ustalona w oparciu o wartość transakcyjną.

2) Metoda wartości transakcyjnej towarów identycznych

Jest to metoda, którą stosuje się w drugiej kolejności.

W tym przypadku za wartość celną przyjmuje się wartość tran­sakcyjną identycznych towarów sprzedanych w celu wywozu do Wspólnoty i wywiezionych w tym samym lub zbliżonym czasie co towary, dla których ustalana jest wartość celna. Istotne jest tu więc kryterium czasu. Przepisy prawa celnego nie precyzują jednak żad­nego konkretnego terminu, należy więc kryterium czasu traktować w sposób ogólny.

W celu ustalenia tej wartości konieczne jest odniesienie do wartości transakcyjnej identycznych towarów sprzedawanych na tym samym poziomie handlu i w zasadzie w tych samych ilościach co towary, dla których ustalana jest wartość celna. Organ celny opiera się tu na materiale porównawczym. Dane zawarte w tych materiałach pozwalają stwierdzić, czy wartość transakcyjna przywiezionego towaru może być zaakceptowana, czy też konieczne jest zastosowanie innej metody ustalania wartości celnej.

Dopiero gdy w obrocie towarowym z zagranicą przypadek taki nie wystąpił, należy przyjmować wartość transakcyjną towarów identycz­nych sprzedawanych na tym samym poziomie handlu, lecz w innych ilościach, lub na innych poziomach handlu, lecz w zasadzie w tych samych ilościach albo też na innych poziomach handlu i w innych ilościach. W powyższych przypadkach dokonuje się niezbędnych po­prawek mających na celu uwzględnienie różnicy w poziomach handlu lub ilości, pod warunkiem że tego rodzaju korekta dokonywana jest na podstawie przedstawionych dowodów wskazujących jej zasadność i prawidłowość, niezależnie od tego, czy spowoduje zwiększenie, czy zmniejszenie wartości. Jeżeli w obrocie towarowym z zagranicą stwier­dzono więcej niż jedną wartość transakcyjną towarów identycznych, to wówczas w celu ustalenia wartości celnej towarów przywożonych przyjmuje się wartość najniższą.

W przypadku gdy koszty transportu i ubezpieczenia przywiezionych towarów oraz opłaty załadunkowe i manipulacyjne związane z transpor­tem przywiezionych towarów do miejsca ich wprowadzenia na obszar celny Wspólnoty są włączone do wartości transakcyjnej, należy doko­nać korekty, aby uwzględnić różnice w powyższych kosztach między towarami importowanymi a towarami identycznymi. Różnice te wyni­kają z różnic w odległościach oraz rodzajach transportu.

Zaznaczyć należy również, że przy stosowaniu omawianej metody wartość celna towarów wytworzonych przez inną osobę jest brana pod uwagę tylko wówczas, gdy żadna wartość celna identycznych towarów wytworzonych przez tę samą osobę, która wyprodukowała towary do wyceny, nie może zostać ustalona.

3) Metoda wartości transakcyjnej towarów podobnych

W trzeciej kolejności (jeżeli 2 pierwsze metody nie mogą być zastosowane) za wartość celną przyjmuje się wartość transakcyjną podobnych towarów sprzedawanych w celu wywozu do Wspólnoty i wywiezionych w tym samym lub zbliżonym czasie co towary, którym ustalana jest wartość celna. Dla ustalenia tej wartości należy stosować wartość transakcyjną towarów podobnych sprzedawanych na tym samym poziomie handlu, a więc handlu hurto­wego bądź detalicznego i w zasadzie, jeśli jest to możliwe, w tych samych ilościach co towary, dla których jest ustalana wartość celna. Jeśli nie stwierdzono tego rodzaju sprzedaży, należy przyjmować war­tość transakcyjną towarów podobnych sprzedawanych na różnych po­ziomach handlu lub w innych ilościach, z poprawkami, które uwzględ­niają różnice w poziomach handlu lub ilości, pod warunkiem że tego rodzaju korekta będzie zasadna i prawidłowa i niezależnie od tego, czy korekta taka prowadzi do zwiększenia, czy też zmniejszenia wartości. W przypadku gdy stosując tę metodę, stwierdzono więcej niż jedną wartość transakcyjną towarów podobnych, do ustalenia wartości celnej towarów przywożonych należy przyjmować wartość najniższą.

Tutaj również, w przypadku gdy koszty transportu i ubezpieczenia przywiezionych towarów oraz opłaty załadunkowe i manipulacyjne związane z transportem przywiezionych towarów do miejsca ich wpro­wadzenia na obszar celny Wspólnoty są włączone do wartości transak­cyjnej, należy dokonać korekty, aby uwzględnić różnice w powyż­szych kosztach między towarami importowanymi a towarami podobny­mi. Różnice te wynikają z różnic w odległościach oraz rodzajach trans­portu.

Jeżeli stwierdzono istnienie dwóch lub większej liczby wartości tran­sakcyjnych towarów podobnych, wówczas dla ustalenia wartości celnej importowanych towarów należy wziąć pod uwagę najniższą wartość transakcyjną.

4) Metoda ceny jednostkowej

Poprzednie metody opierają się na wartości transakcyj­nej, natomiast metoda czwarta opiera się na cenie jednostko­wej. W tej metodzie za wartość celną przyjmuje się cenę jed­nostkową towarów przywożonych bądź towarów identycznych lub podobnych sprzedawanych na obszarze celnym Wspólnoty w naj­większych ilościach zbiorczych i stanie, w jakim są towary, dla których ustalana jest wartość celna. Bierze się tu pod uwagę takie dane, które zostały uzyskane z transakcji sprzedaży między niepo­wiązanymi ze sobą osobami. Sprzedaż powinna mieć miejsce w tym samym lub zbliżonym czasie jak import towarów, dla których ustalana jest wartość celna.

W tej metodzie bierze się pod uwagę cenę jednostkową, po której są sprzedawane towary importo­wane w największych zagregowanych ilościach. Jest to więc cena, po której została sprzedana największa liczba jednostek osobom, kt6rc nie są powiązane z osobami, od których kupuje się takie towary, na pierwszym poziomie handlu po imporcie właściwym tej sprzedaży. Aby określić największą zagregowaną ilość, należy wziąć razem wszystkie towary sprzedane po danej cenie, a sumę wszystkich sztuk towarów sprzedanych po tej cenie porównuje się z sumą wszystkich sztuk sprzedanych po dowolnej innej cenie. Największa liczba sztuk sprzedanych po jednej cenie jest największą ilością zagregowaną.

Cenę jednostkową towaru pomniejsza się o:

l) marżę komisową, zazwyczaj płaconą lub uzgodnioną do zapłace­nia, albo narzut, jaki jest zazwyczaj stosowany we Wspólnocie, obej­mujący zyski i wydatki związane ze sprzedażą importowanych towarów tego samego gatunku i rodzaju,

2) koszty transportu i ubezpieczenia oraz związane z nimi koszty, np. koszty załadunku po przywozie do Wspólnoty,

3) należności celne przywozowe lub inne podatki pobierane we Wspólnocie z tytułu przywozu lub sprzedaży towarów.

W przypadku gdy importowane towary bądź towary identyczne lub podobne nie były przedmiotem sprzedaży na obszarze celnym Wspólno­ty w tym samym lub zbliżonym czasie co czas importu towarów pod­legających wycenie, to wówczas wartość celna importowanych towa­rów ustalana jest na podstawie ceny jednostkowej, po której powyższe towary są sprzedawane we Wspólnocie w możliwie jak najkrótszym czasie od dnia importu towarów podlegających wycenie, nie później jednak niż 90 dni od dnia przywozu.

W przypadku gdy importowane towary bądź towary identyczne lub podobne nie są sprzedawane we Wspólnocie w takim stanie, w jakim zostały przywiezione, to na wniosek importera wartość celna jest usta­lana na podstawie ceny jednostkowej towarów importowanych, po której są sprzedawane, po dokonaniu obróbki lub przetworzenia. Muszą być one jednak sprzedawane w największych zbiorczych ilościach, a transakcja powinna być dokonana pomiędzy niepowiązanymi oso­bami. Wartość celną ustaloną w ten sposób pomniejsza się o te same koszty co cenę jednostkową oraz dodatkowo o koszty przetworzenia. Nie powinno się jednak tej zasady stosować, gdy towary importowane tracą swoją tożsamość w wyniku dalszego przetworzenia, chyba że pomimo utraty tożsamości wartość dodana w wyniku przetworzenia może być ściśle ustalona bez większych trudności.

5) Metoda wartości kalkulowanej

Wartość celna towaru występującego w obrocie z zagranicą może być ustalana na podstawie tzw. wartości kalkulowanej. W przypadku wartości kalkulowanej dokonuje się analizy produkcji importowanych towarów i oblicza się koszt tych towarów. Wartość kalkulowana jest sumą kilku elementów:

1. Kosztów lub wartości materiałów i produkcji bądź innych pro­cesów zastosowanych przy wytworzeniu przywożonych towarów wraz z kosztami pojemników (traktowanych dla celów importu jako całość razem z towarami, dla których ustalana jest wartość celna), kosztami pakowania zawierającymi zarówno koszty robocizny, jak i materia­łów - koszty te powinny być ustalane na podstawie informacji zwią­zanych z produkcją towarów, których wartość celna jest ustalana, udo­stępnionych przez producenta. Uznaje się, że koszt wytwarzania (pro­dukcji) obejmuje wszystko, co producent używa do wyprodukowania towarów. Są to więc nie tylko bezpośrednie koszty przetwarzania lub wytwarzania towarów, ale też bezpośrednie koszty robocizny oraz jeżeli występują, koszty montażu, a także koszty naprawy, obsługi sprzętu i maszyn wykorzystanych w czasie produkcji. Zaznaczyć należy rów­nież, że do kosztów lub wartości materiałów nie wlicza się kwot żadnych podatków wewnętrznych nałożonych przez kraj eksportu, które dotyczą bezpośrednio materiałów lub ich rozdysponowania, jeżeli po­datki te zostały zwrócone po dokonaniu eksportu towarów. Podstawą informacji powinna być księgowość handlowa producenta.

2. Kwoty zysków i kosztów ogólnych równych kwocie zwyczajowo wliczanych w cenę sprzedaży towarów tego samego gatunku lub ro­dzaju jak te, dla których ustalana jest wartość celna, wytworzonych przez producentów z kraju wywozu na eksport do Wspólnoty. Kosztami ogólnymi, z których korzysta się przy ustalaniu wartości kalkulowanej, są koszty bezpośrednie i pośrednie związane z produkcją i sprzedażą towarów na eksport, pod warunkiem że nie zostały one uwzględnione w pozycji kosztów materiałów i wytwarzania. Kwota powyższa usta­lana jest na podstawie informacji dostarczonej przez producenta lub w jego imieniu. Jeżeli w jakimś przypadku producent wykaże niski zysk, a koszty ogólne związane z wprowadzeniem towaru poniesione przez producenta są wysokie, wówczas należy kwotę zysku i kosztów potraktować w sposób całościowy i ustalić je na podstawie kosztów ogólnych i zysku występujących normalnie przy sprzedaży towarów tego samego gatunku i rodzaju.

3. Kosztów transportu i ubezpieczenia przywiezionych towarów, opłat załadunkowych i manipulacyjnych związanych z transportem przy­wiezionych towarów poniesionych do miejsca ich wprowadzenia na obszar celny Wspólnoty.

Ogólną zasadą jest, że wartość celna powinna być ustalana na podstawie informacji łatwo dostępnych w kraju importu. Jednak w przypadku metody wartości kalkulowanej często konieczne jest zba­danie kosztów produkcji towarów, dla których ustalana jest wartość celna, a także innych informacji pochodzących spoza kraju importu. Zgodnie z treścią art. 153 Przepisów Wykonawczych do Wspólno­towego Kodeksu Celnego organy celne nie mogą domagać się od osoby nie zamieszkałej na jej terytorium przedłożenia lub udostępnie­nia danych księgowych albo też innych informacji potrzebnych do ustalenia powyższą metodą wartości celnej. Jednakże dostarczone in­formacje przez producenta towarów, których wartość celna jest ustalana tą metodą, mogą być weryfikowane przez organy celne państwa człon­kowskiego w kraju niebędącym członkiem Wspólnoty za zgodą pro­ducenta i pod warunkiem, że wcześniej zostaną o tym powiadomio­ne organy celne kraju wywozu i nie wyrażą żadnych zastrzeżeń do weryfikacji. W przypadku gdy dla celów ustalenia wartości wyko­rzystano inne informacje niż dostarczone przez producenta lub w jego imieniu, organy celne kraju importu poinformują producenta o źródle takiej informacji.

6) Metoda ostatniej szansy

Jeżeli wartość celna przywożonych towarów nie może być ustalo­na na podstawie wyżej omówionych metod, wówczas jest ona ustalana na podstawie danych dostępnych we Wspólnocie, z zastosowaniem odpowiednich środków zgodnych z zasadami i ogólnymi przepisami: Porozumienia w sprawie stosowania Artykułu VII Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu z 1994 roku oraz Wspólnotowego Kodeksu Celnego.

Wartość celna ustalana z zastosowaniem tej metody nie może być określana na podstawie:

1) ceny sprzedaży na obszarze Wspólnoty towarów wytworzonych we Wspólnocie,

2) systemu polegającego na przyjęciu dla potrzeb celnych wyższej z dwóch alternatywnych wartości,

3) ceny towarów na rynku wewnętrznym kraju wywozu,

4. kosztów produkcji innych niż wartość kalkulowana,

5) cen na wywóz do kraju niebędącego częścią obszaru celnego Wspólnoty,

6. minimalnych wartości celnych,

7) arbitralnych lub nieprawdziwych wartości.

Wartość celna ustalana na podstawie tej metody powinna być oparta w możliwie największym stopniu na uprzednio ustalonych wartościach celnych. W ramach tej metody powinny być stosowane elementy wcześ­niej omówionych metod ustalania wartości celnej towaru.

Osoba, która wprowadziła towar do Wspólnoty, a którego wartość usta­lana jest metodą ostatniej szansy, może wystąpić z wnioskiem o poinfor­mowanie na piśmie o zastosowanym sposobie ustalenia wartości celnej.

Podsumowując, należy stwierdzić, iż wartość celna towarów jako podstawa wymiaru ceł i podatków oraz ustanowionych w ramach po­lityki handlowej Wspólnoty środków pozataryfowych i ochrony rynku, pełni bardzo ważną rolę w kształtowaniu dochodu budżetu wspólnoto­wego. Od jej prawidłowego ustalania zależy właściwy wymiar należ­ności i opłat celnych.

5. Dług celny.

Powstanie długu celnego

Zgodnie z definicją zawartą w art. 4 pkt 9 WKC dług celny jest to nałożony na osobę obowiązek uiszczenia należności celnych przywozowych (dług celny w przywozie) lub należności celnych wywozowych (dług celny w wywozie), które sto­suje się do towarów określonych zgodnie z obowiązującymi prze­pisami prawa wspólnotowego. Jest to powstałe z mocy pra­wa zobowiązanie do uiszczenia należności celnych. Powstaje więc na podstawie aktu normatywnego, a nie na mocy decyzji administracyjnej.

Należności celne przywozowe są to cła i opłaty o równoważnym skutku należne przy przywozie towarów oraz opłaty przywozowe ustanowione w ramach wspólnej polityki rolnej lub odrębnych przepisów mających zastoso­wanie do niektórych towarów uzyskanych w wyniku przetworzenia produktów rolnych. Z kolei należności celne wywozowe obejmują cła i opłaty o równoważnym skutku należne przy wywozie towarów oraz opłaty wywozowe ustanowione w ramach wspólnej polityki rolnej lub odrębnych przepisów mających zastosowanie do niektórych towarów uzyskanych w wyniku przetworzenia produktów rolnych. Do należności celnych nie możemy zaliczyć podatku od towarów i usług i podatku akcyzowego, odsetek za zwłokę, odsetek wyrównawczych, opłat pobieranych przez organy celne.

Dług celny może powstać zarówno w przy­wozie, jak i wywozie, jednak obecnie dług celny przy wywozie towarów nie powstaje. Pomimo tego istnieją regulacje dotyczące długu celnego w wywozie towarów poza wspólnotowy obszar celny.

Regulacje wspólnotowe związane z instytucją długu celnego są w dużej mierze zgodne z regulacjami, które funkcjonowały w Polsce do momentu przystąpienia do Unii Europejskiej. Identyczne są zagadnienia związane z powstaniem długu celnego.

Przypadki powstania długu celnego zostały określone wart. 201, 202,203,204 oraz art. 205 WKC. Zgodnie z powyższymi regulacjami w przywozie dług celny powstaje w na­stępujących sytuacjach:

1) dopuszczenie towaru podlegającego należnościom celnym do obro­tu, a więc jest to typowy przypadek przywozu towaru na wspólnotowy obszar celny - procedura swobodnego obrotu (dług celny powstaje z chwilą przyjęcia zgłoszenia celnego przez organ celny; dłużnikiem jest zgłaszający, a w przypadku przedstawicielstwa pośredniego dłużnikiem jest również osoba, na rzecz której składane jest zgłoszenie celne. Jeżeli zgłoszenie celne o objęcie towaru powyższą procedurą zostało sporzą­dzone na podstawie danych, które spowodowały, że należności celne przywozowe nie zostały pobrane lub zostały pobrane w kwocie niższej niż prawnie należna - osoby, które dostarczyły danych wymaganych do sporządzenia zgłoszenia i które powinny wiedzieć lub wiedziały, że dane są nieprawdziwe, mogą również zostać uznane za dłużników);

2) objęcie towaru procedurą odprawy czasowej z częściowym zwol­nieniem z należności celnych, co pozwala na wykorzystanie na wspól­notowym obszarze celnym towarów niewspólnotowych przeznaczo­nych do powrotnego wywozu pod warunkiem uiszczania przez ko­rzystającego określonej kwoty należności celnych, którą należałoby zapłacić, gdyby towar ten objęty był procedurą dopuszczenia do obrotu w dniu objęcia tego towaru procedurą odprawy czasowej (dług celny powstaje również z chwilą przyjęcia zgłoszenia celnego; dłużnikiem jest zgłaszający oraz osoba, na rzecz której zgłoszenie zostało złożo­ne - sytuacja ta ma miejsce, gdy zgłoszenie składa na przykład agencja celna jako przedstawiciel pośredni; jeżeli zgłoszenie celne o objęcie towaru powyższą procedurą zostało sporządzone na podstawie danych, które spowodowały, że należności celne przywozowe nie zostały po­brane lub zostały pobrane w kwocie niższej niż prawnie należna ­osoby, które dostarczyły danych wymaganych do sporządzenia zgło­szenia i które powinny wiedzieć lub wiedziały, że dane są niepraw­dziwe, mogą również zostać uznane za dłużników);

3) w wypadku nielegalnego wprowadzenia na wspólnotowy obszar celny towaru podlegającego należnościom celnym przywozowym (dług powstaje z chwilą niele­galnego wprowadzenia towaru na wspólnotowy obszar celny; dłużni­kami w tym wypadku będą osoby, które dokonały nielegalnego wpro­wadzenia, lub osoby uczestniczące w nielegalnym wprowadzeniu, które wiedziały lub powinny wiedzieć, że wprowadzenie to jest nielegalne, albo też osoby, które nabyły, posiadały taki towar, a w chwili jego nabycia lub wejścia w jego posiadanie wiedziały bądź powinny wie­dzieć, że jest to towar nielegalnie wprowadzony);

4) w wypadku nielegalnego wprowadzenia towaru podlegającego należnościom celnym przywozowym na pozostałą część wspólnoto­wego obszaru celnego z wolnego obszaru celnego lub składu wolnocło­wego (dług powstaje z chwilą nielegalnego wprowadzenia towaru na pozostałą część wspólnotowego obszaru celnego; dłużnikami w tym wypadku będą osoby, które dokonały nielegalnego wprowadzenia, lub osoby uczestniczące w nielegalnym wprowadzeniu, które wiedziały lub powinny wiedzieć, że wprowadzenie to jest nielegalne, albo też osoby, które nabyły lub posiadały taki towar, a w chwili jego nabycia lub wejścia w jego posiadanie wiedziały bądź powinny wiedzieć, że jest to towar nielegalnie wprowadzony);

5) w wypadku usunięcia spod dozoru celnego towaru podlegającego należnościom celnym przywozowym - np. usunięcie towaru niewspól­notowego objętego procedurą składu celnego ze składu celnego lub usunięcie towarów składowanych w magazynie celnym bez zgody orga­nu celnego (dług powstaje z chwilą usunięcia towaru spod dozoru celnego; dłużnikami będą osoby, które usunęły towar spod dozoru cel­nego, osoby uczestniczące w usunięciu towaru, które wiedziały lub powinny były wiedzieć, że towar zostaje usunięty spod dozoru celnego, oraz osoby, które nabyły towar, wiedząc o tym, że został on usunięty spod dozoru celnego, jak również osoby, które zobowiązane były do wykonania obowiązków wynikających z czasowego składowania to­warów lub ze stosowania procedury celnej, którą towar został objęty);

6) w wypadku niewykonania jednego z obowiązków wynikających z czasowego składowania towaru podlegającego należnościom celnym przywozowym lub ze stosowania procedury celnej, którą ten towar został objęty (dług powstaje z chwilą niewykonania powyższych obo­wiązków; dłużnikiem jest osoba zobowiązana do wykonania obowiąz­ków wynikających z czasowego składowania towaru podlegającego należnościom celnym - np. składowanie towaru w magazynie celnym lub osoba zobowiązana do przestrzegania warunków wymaganych do objęcia towaru tą procedurą). Dług celny nie powstanie, jeżeli w powyż­szych sytuacjach zobowiązany udowodni, że niewykonanie ciążących na nim obowiązków spowodowane było całkowitym zniszczeniem lub nieodwracalną utratą towaru ze względu na jego charakter, nieprzewi­dziane okoliczności lub działanie siły wyższej albo też nastąpiło znisz­czenie towaru za zgodą organu celnego. Towar uważa się za nieodwra­calnie utracony, gdy nie może zostać przez nikogo wykorzystany;

7) w wypadku niedopełnienia jednego z warunków wymaganego do objęcia towaru procedurą celną lub do zastosowania obniżonych bądź zerowych stawek należności celnych przywozowych ze względu na przeznaczenie towaru (dług powstaje z chwilą objęcia towaru odpo­wiednią procedurą celną, jeżeli stwierdzono później, że nie dopełniono jednego z warunków wymaganych dla objęcia towaru tą procedurą bądź dla zastosowania obniżonych lub zerowych stawek należności celnych przywozowych ze względu na jego przeznaczenie; dłużnikiem jest zaś osoba zobowiązana do przestrzegania warunków wymaganych do obję­cia towaru tą procedurą lub do udzielenia częściowego lub całkowitego zwolnienia z należności celnych przywozowych ze względu na jego przeznaczenie). Zaznaczyć należy również, że jeżeli towar dopuszczony do obrotu z zastosowaniem obniżonych lub zerowych stawek należności celnych przywozowych ze względu na przeznaczenie został wywiezio­ny lub powrotnie wywieziony za zgodą organów celnych, uważa się, że wobec tego towaru również nie powstał dług celny;

8) w wypadku zużycia lub użycia w wolnym obszarze celnym towa­ru podlegającego należnościom celnym przywozowym w wolnym obsza­rze celnym lub składzie wolnocłowym na warunkach innych niż prze­widziane w obowiązujących przepisach (dług celny powstaje z chwilą zużycia lub użycia towaru po raz pierwszy na warunkach innych niż te, które zostały przewidziane obowiązującymi przepisami prawa; dłużni­kami są osoby, które zużyły lub użyły towar, jak również osoby, które uczestniczyły w zużyciu lub użyciu towaru, wiedząc o tym, że doko­nano tego niezgodnie z przepisami obowiązującego prawa; zaznaczyć należy, że w przypadku zaginięcia towarów organy celne uważają, że towary te zostały zużyte lub użyte w wolnym obszarze celnym lub składzie wolnocłowym, i gdy nie jest możliwe ustalenie dłużników w powyższy sposób, to osobą zobowiązaną do pokrycia długu celnego jest ostatnia znana tym organom osoba posiadająca towary).

Dług celny w wywozie powstaje w następujących przypadkach:

1) przy wyprowadzeniu poza wspólnotowy obszar celny towaru objętego zgłoszeniem celnym i podlegającego należnościom celnym wywozowym (dług powstaje z chwilą przyjęcia zgłoszenia celnego; dłużnikiem będzie tu zgłaszający, a w razie ustanowienia przedsta­wiciela pośredniego również osoba, na rzecz której składane jest zgło­szenie celne);

2) przy wyprowadzeniu poza wspólnotowy obszar celny towaru nieobjętego zgłoszeniem celnym i podlegającego należnościom celnym wywozowym (dług celny powstaje w chwili, kiedy towar faktycznie opuszcza wspólnotowy obszar celny; dłużnikiem będzie tu osoba, która dokonała tego wyprowadzenia towaru, oraz osoby, które uczestniczyły w tym wyprowadzeniu towaru i jednocześnie wiedziały lub powinny były wiedzieć, że zgłoszenie celne nie zostało, a powinno być złożone);

3) w wyniku nieprzestrzegania warunków, od których uzależnione było dokonanie wyprowadzenia towaru poza wspólnotowy obszar celny z całkowitym lub częściowym zwolnieniem z należności celnych wy­wozowych (dług powstanie w chwili nadania towarowi innego prze­znaczenia celnego niż to, które zostało określone przy jego wywozie poza wspólnotowy obszar celny z zastosowaniem całkowitego lub częś­ciowego zwolnienia z należności celnych wywozowych lub gdy nie jest możliwe określenie tego terminu; dług celny powstaje w dniu, w którym upływa wyznaczony termin przedstawienia dowodu potwierdzającego dopełnienie ustalonych warunków uprawniających do tego zwolnienia; dłużnikiem jest zgłaszający, a w przypadku przedstawicielstwa pośred­niego osoba, na rzecz której składane jest zgłoszenie celne).

Zaznaczyć należy również, że jeżeli w stosunku do tego samego długu celnego występuje kilku dłużników, są oni solidarnie zobowiązani do pokrycia tego długu celnego, każdy z dłużników zobo­wiązany jest do zapłacenia całości długu celnego, zapłacenie tego długu przez jednego z nich zwalnia z odpowiedzialności za zobowiązanie po­zostałych, żądanie zapłaty może zostać skierowane do każdego z dłużników, a postępowanie egzekucyjne może być prowadzone przeciwko wszystkim dłużnikom lub niektórym albo też przeciwko jednemu z dłużników.

Czas powstania długu - Kwota długu celnego (kwota należności przywozowych lub należności wywo­zowych) obliczana jest na podstawie elementów kalkulacyjnych ­taryfy celnej, wartości celnej towarów, obowiązujących w dniu po­wstania tego długu. Jeżeli dokładne ustalenie dnia powstania długu celnego jest niemożliwe, to należności celne oblicza się na podstawie elementów kalkulacyjnych z dnia ustalenia przez organy celne, że towar znajduje się w sytuacji powodującej powstanie długu celnego. Jednakże gdy informacje posiadane przez organy celne pozwalają na ustalenie, że dług celny powstał przed stwierdzeniem jego istnienia przez te organy, kwota długu ustalana jest na podstawie elementów kalkulacyjnych właściwych dla towaru w chwili najwcześniejszej, w jakiej istnienie długu celnego wynikającego z tej sytuacji mogło zostać ustalone na podstawie posiadanych informacji. Jeżeli przesunięcie daty powstania długu celnego lub zarejestro­wania kwoty wynikającej z długu celnego przysporzyło dłużnikowi korzyści finansowych, organ celny pobiera odsetki wyrównawcze, których wysokość ustalana jest przez Komisję Europejską co pół roku w drodze rozporządzenia.

Miej­sce powstania długu celnego - powstaje w miejscu, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące jego powstanie (np. punkt graniczny, przez który nielegalnie wprowadzono towar). Jeżeli miejsca tego nie można ustalić zgodnie z powyższą zasadą, uważa się, że dług powstał w miejscu, w którym znajdował się towar w chwili ustalenia przez organ celny okoliczności powodujących powstanie długu celnego. W odniesieniu do towarów, które będą objęte niezakończoną procedurą celną, dług celny powstaje w miejscu, w którym towary te zostały objęte procedurą celną (miejsce przyjęcia zgłoszenia celnego) albo w miejscu, w którym towar był wprowadzony na wspólnotowy obszar celny pod odpowiednią procedurą celną. Gdy dług celny będzie ustalony w wyniku kontroli postimportowej, wówczas miejscem po­wstania długu celnego jest miejsce, dla którego można stwierdzić, że towar znajdował się tam wcześniej i można było najwcześniej stwier­dzić istnienie długu celnego. W przypadku nielegalnego wprowadzenia towaru na wspólnotowy obszar celny, jeżeli organ celny stwierdzi, że dług celny powstał w in­nym państwie członkowskim, to uważa się, że dług celny powstał w państwie członkowskim, w którym stwierdzono jego powstanie, je­żeli kwota długu jest niższa niż 5000 euro.

Kodeks zawiera również regulacje szczególne dotyczące powstania długu celnego. Jeżeli zawarte umowy między Wspólnotą a niektórymi państwami trzecimi przewidują możliwość zastosowania w przywozie do tych państw preferencji taryfowych dla wspólnotowych towarów, to dług celny w stosunku do tych towarów powstanie w sytuacji, gdy: l) towary zostaną uzyskane w wyniku zastosowania procedury uszla­chetniania czynnego, 2) a towary niewspólnotowe wchodzące w skład towarów pocho­dzących podlegają właściwym im należnościom celnym przywozowym. Oba powyższe warunki muszą być spełnione łącznie. W sytuacji tej momentem powstania długu celnego jest moment przyjęcia przez orga­ny celne zgłoszenia tych towarów do wywozu. Dłużnikiem jest zaś zgłaszający. W przypadku zaś przedstawicielstwa pośredniego dłużni­kiem jest również osoba, na rzecz której składane jest zgłoszenie.

Zabezpieczenie długu celnego - Zabezpieczenie kwoty wynikającej z długu celnego jest składane w celu pokrycia kwoty długu celnego. W razie niewykonania obo­wiązku przez zobowiązanego istnieje możliwość skorzystania z za­bezpieczenia. Jeżeli organy celne zażądają złożenia zabezpieczenia, obowiązek ten ciąży na dłużniku lub na osobie mogącej stać się dłużnikiem. W stosunku do jednego długu celnego organy celne mogą żądać złożenia tylko jednego za­bezpieczenia. WKC wprowadza instytucję gwaranta - osoby trzeciej, która solidarnie z dłużnikiem może zobowiązać się do zapłacenia zabezpieczonej kwoty długu celnego, jeżeli stanie się ona wymagalna. Gwarant powinien przedstawić na piśmie zobowiązanie do solidarnego zapłacenia z dłużnikiem kwoty długu. Gwarantem może zostać jedynie osoba mająca siedzibę na terytorium wspólnoty i prowadząca działalność bankową lub ubezpieczeniową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ujęta w wykazie gwarantów. Zaznaczyć należy również, że w przypadku gdy dłużnik bądź osoba mogąca się nim stać jest organem administracji publicznej, złożenie zabezpieczenia nie jest wymagane. Również organy celne mogą odstą­pić od wymogu złożenia zabezpieczenia, gdy jego wysokość nie prze­kracza 500 euro. Złożenie zabezpieczenia może być obligatoryjne i fakultatywne. Zabezpieczenie jest obligatoryjne, gdy wydanie przez organ celny rozstrzygnięcia lub podjęcia innej stosownej czynności zależy od złoże­nia zabezpieczenia, na przykład w razie zwolnienia towaru czy w przy­padku procedury tranzytu. Zaznaczyć należy również, że zabezpiecze­nie jest obligatoryjne wówczas, gdy organ celny zgodnie z przepisami prawa zażąda złożenia zabezpieczenia. Gdy złożenie zabezpieczenia jest obligatoryjne, organ celny wy­maga kwoty zabezpieczenia w wysokości równej kwocie długu celnego lub długów celnych (gdy można dokładnie ustalić kwotę długu w mo­mencie pobierania zabezpieczenia) lub w wysokości ustalonej poprzez oszacowanie maksymalnej kwoty powstałego lub mogącego powstać długu celnego. Również na podobnych zasadach ustalana jest kwota zabezpieczenia fakultatywnego. Złożenie zabezpieczenia jest fakultatywne, gdy organ celny może odstąpić od wymogu jego złożenia. W przypadku gdy złożenie za­bezpieczenia nie jest obowiązkowe, organy celne mogą zażądać zło­żenia zabezpieczenia, jeżeli stwierdzą, że istnieje ryzyko, iż powstały lub mogący powstać dług celny może nie zostać uiszczony w terminie. W przypadku gdy nie można odstąpić od złożenia zabezpieczenia, dłużnik lub osoba zobowiązana obowiązani są złożyć zabezpieczenie w formie depozytu w gotówce lub w formie poręczenia, a także w innej formie, np.czeku, zastawienia hipoteki itp. Przypadki i warunki, w których można skorzystać z wymienionych powyżej form zabezpieczenia, ustalane są przez organy celne. Organy celne mogą odmówić przyjęcia zabezpieczenia proponowanego przez dłużnika, jeżeli uważają, że nie gwarantuje ono w sposób pewny pokrycia długu celnego. Tak jak i powyżej odmowa powinna mieć formy decyzji administracyjnej. W przypadku gdy organy celne stwierdzą, ze złożone zabezpie­czenie nie zapewnia w ogóle lub już nie zapewnia pokrycia w całości lub części w terminie kwoty wynikającej z długu celnego, mogą zażądać od dłużnika złożenia dodatkowego zabezpieczenia lub też złożenia nowego zabezpieczenia. Dotyczy to wyłącznie sytuacji, w któ­rej zabezpieczenie zostało już skutecznie złożone. Podkreślić należy, że powyższego żądania nie można skierować do osoby trzeciej występu­jącej jako gwarant. Organ celny, przyjmując zabezpieczenie, wydaje zobowiąza­nemu potwierdzenie złożenia zabezpieczenia. Gdy nie zostało złożone zabezpieczenie lub gdyby kwota złożo­nego zabezpieczenia nie pokryła całości kwoty wynikającej z długu celnego, może również zostać zajęty towar, na którym ciążą należności. Zwrot całkowity lub częściowy zabezpieczenia możliwy jest po odpowiednio całkowitym lub częściowym wygaśnięciu długu albo też w sytuacji, gdy dług celny nie powstanie. Powinien być dokonany niezwłocznie. Przepisy prawa celnego wprowadzają dwa rodzaje zabezpieczeń, korzystnych dla osób zobowiązanych do pokrycia kwoty wynikającej z długu celnego - zabezpieczenie generalne i zabezpieczenie ry­czałtowe. Zabezpieczenie generalne stanowi ułatwienie operacji doko­nywanych w związku z przywozem. Pozwala ono na złożenie jednego zabezpieczenia w określonej wysokości względem kilku operacji, w związku z którymi mógłby powstać lub faktycznie powstanie dług celny. Może być stosowane po uzyskaniu pozwolenia przez osobę zainte­resowaną, czyli dłużnika, lub osoby mogącej się nim stać albo też osoby trzeciej składającej zabezpieczenie zamiast osoby zobowiązanej. Zabezpieczenie ryczałtowe stosowane jest w procedurze tranzytu wspólnotowego. Każde państwo członkowskie może zezwolić, aby zabezpieczenie składane było na specjalnym dokumencie w wysokości kwoty ryczałtowej 7000 euro na każde zgłoszenie, aby zabezpieczyć pobór ceł i innych opłat, które mogą być w danym przypadku należne w związku z operacją tranzytu wspólnotowego realizowaną na odpo­wiedzialność głównego zobowiązanego.

Pokrycie należności wynikającej z długu - Kwota należności wynikających z długu jest obliczana przez organ celny z chwilą uzyskania niezbędnych danych. Po obliczeniu organ celny obowiązany jest wpisać do rejestru wyliczoną kwotę lub zaewi­dencjonować w inny równoważny sposób - np. zaksięgować. Państwa członkowskie mogą zwolnić z obo­wiązku zaksięgowania kwoty należności mniejsze od 10 euro. Przepis art. 55 ustawy - Prawo celne określa szczegółowo przypadki, kiedy organ celny nie księguje i nie pobiera kwoty należności przywozo­wych. Są to następujące sytuacje: ]) jeżeli suma kwot tych należności i należności podatkowych z tytułu importu towarów nie przekracza w ruchu podróżnych równowartości kwoty l euro, a w pozostałych przypadkach równowartości kwoty 3 euro, 2) jeżeli upłynął termin na powiadomienie dłużnika o kwocie na­leżności. Jeżeli kwota należności wynikająca z długu celnego nie została za­księgowana lub zaksięgowana była kwota niższa od prawnie należnej, wówczas następuje zaksięgowanie retrospektywne. O zarejestrowaniu kwoty należności organ celny niezwłocznie po­wiadamia dłużnika. Termin jest tu bardzo istotny, ponieważ zarejestro­wana kwota należności celnych będzie anulowana, jeżeli dłużnik nie zostanie powiadomiony o zarejestrowaniu tej kwoty w terminie 3 lat od dnia powstania długu celnego. Powiadomienie o zarejestrowaniu kwoty wynikającej z długu, dokonane w terminie, nakłada na dłużnika obowiązek uiszczenia tej kwoty. Jest więc przesłanką powstania obowiązku zapłaty kwoty należ­ności celnych. W imieniu dłużnika i za jego zgodą opłatę może wnieść osoba trzecia. Płatności należności celnych obwarowane są terminem, a jego przekroczenie powoduje powstanie odsetek za zwłokę. Dłużnik powinien uiścić kwotę długu w wyznaczonym terminie, jeżeli nie ko­rzysta z ułatwień płatniczych, np. odroczenia płatności. Termin ten nie może przekraczać 10 dni, licząc od dnia powiadomienia dłużnika o kwo­cie należności. Jeżeli kwota należności nie została uiszczona w ter­minie, organ celny pokrywa ją ze złożonego zabezpieczenia. Organy celne mogą na wniosek osoby zobowiązanej odroczyć termin płatności kwoty wynikającej z długu celnego. Odroczenie terminu płatności jest fakultatywne, organy celne udzielają odroczenia na zasa­dzie uznania. Wniosek o udzielenie pozwolenia na odroczenie jest skła­dany do dyrektora izby celnej. Organ celny wydaje pozwolenie na odroczenie terminu płatności należności osobom, które spełniają na­stępujące warunki: 1) nie popełniły poważnego lub powtórnego naruszenia przepisów prawa celnego, 2) dają gwarancje należytego wykonania obowiązków wynikają­cych z przepisów prawa celnego. Wydanie pozwolenia uzależnione jest od złożenia przez osobę zobowiązaną zabezpieczenia kwoty należności. Od złożenia zabezpieczenia można odstąpić ze względu na sytuacji dłużnika, poważne trudności natury gospodarczej lub społecznej. Mogą tu również wystąpić dodatkowe opłaty za złożenie akt lub opłaty za świadczoną usługę. Termin odroczenia wynosi 30 dni. Organy celne mogą udzielać również innych ułatwień płat­niczych. Płatność kwoty powinna być dokonana w gotówce lub w inny spo­sób mający takie same skutki płatnicze. Należności, których łączna kwota przekracza równowar­tość 1000 euro, uiszcza się w formie bezgotówkowej. Płatność kwoty może być również dokonana przez zaliczenie nadpłat powstałych z tytułu wcześniej dokonanych płatności należności. Kwota należności może zostać w zastępstwie dłużnika uisz­czona przez osobę trzecią (może to nastąpić bez zgody dłużnika). Terminem dokonania zapłaty kwoty należności przy zapłacie gotówką jest dzień wpłacenia kwoty należności w kasie urzędu celnego lub na rachunek organu cel­nego w banku, w placówce depozytowej, w spółdzielczej kasie oszczęd­nościowo-kredytowej. Z kolei terminem dokonania zapłaty kwoty na­leżności w obrocie bezgotówkowym jest dzień obciążenia rachunku bankowego dłużnika lub rachunku dłużnika w spółdzielczej kasie oszczęd­nościowo-kredytowej na podstawie polecenia przelewu. Nieuiszczenie należności w terminie upoważnia organ celny do skorzystania z wszelkich, zgodnych z przepisami prawa, możliwości w celu zagwarantowania pokrycia tej należności, łącznie z przymusowym ściągnięciem należności. Od należności nieuiszczonych w terminie organ celny pobiera odsetki za zwłokę w wysokości określonej w przepisach dotyczących pobierania odsetek za zwłokę od należności podatkowych. Organ celny pobiera odsetki od dnia powstania długu celnego, a nie od dnia upływu terminu płatności. Ma to miejsce w określonych przypadkach, m.in. nielegalnego wprowadzenia na wspólnotowy obszar celny towaru podlegającego należnościom celnym przywozowym czy też usunięcia spod dozoru celnego towaru podlegającego należnoś­ciom celnym przywozowym, itd. Odsetki pobierane są również w przypadku, gdy kwota wynikająca z długu celnego została zaksięgowana na podstawie nieprawidłowych lub niekompletnych danych podanych przez zgłaszającego w zgłoszeniu celnym. Odsetki pobierane są od dnia powstania długu celnego od kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy kwotą należną a kwotą pobraną. Wyjątek stanowi tu sytuacja, gdy dłużnik udowodni, że podanie niepra­widłowych lub niekompletnych danych spowodowane było okolicznoś­ciami niewynikającymi z jego zaniedbania lub świadomego działania. Organ celny może odstąpić od pobrania odsetek za zwłokę, gdy mogłoby to, ze względu na sytuację dłużnika, spowodować poważne trudności natury gospodarczej lub społecznej albo też gdy uiszczenie należności nastąpi w ciągu 5 dni od upływu terminu płatności. Kwot należności można dochodzić w ciągu 5 lat od dnia, w którym zostały zaksięgowane.

Wygaśnięcie długu celnego następuje na skutek wygaśnięcia zobo­wiązania do uiszczenia należności celnych przywozowych lub wywozo­wych odnoszących się do towaru. Dług celny wygasa z mocy prawa: 1) przez uiszczenie kwoty należności, 2) przez umorzenie kwoty należności, 3) w razie unieważnienia zgłoszenia celnego (w następstwie omył­kowego zgłoszenia; w wyniku zaistnienia szczególnych okoliczności, które powodują, że objęcie towaru procedurą celną nie jest uzasadnione; dokonanego po rewizji celnej, o której przeprowadzeniu uprzedzono zgłaszającego), 4) gdy towary przed ich zwolnieniem zostały zajęte i orzeczono ich przepadek bądź zniszczono je na polecenie organu celnego, stały się przedmiotem zrzeczenia na rzecz Skarbu Państwa, bądź zniszczono je lub utracono ze względu na ich charakter lub w wyniku nieprzewi­dzianych okoliczności lub działania siły wyższej, 5) w wypadku zajęcia i orzeczenia przepadku towarów nielegalnie wprowadzonych, wobec których powstał dług celny, 6) w wypadku unieważnienia dokumentów wymaganych do uzys­kania preferencji taryfowych. Wygaśnięcie długu celnego powoduje zwrot złożonego zabezpie­czenia kwoty wynikającej z długu celnego. Do kwoty zwracanego za­bezpieczenia nie dolicza się odsetek.

Zwrot i umorzenie należności celnych Zwrot tych należności (w całoś­ci lub części) następuje w sytuacji, gdy należności te zostały już uisz­czone. Umorzenie należności następuje zaś wówczas, gdy należności celne zostały naliczone i zaksięgowane, lecz nie zostały uiszczone. Ma to miejsce w przypadku wydania przez organ decyzji o odstąpieniu od pobrania w całości lub części takich należności lub unieważniającej zarejestrowanie kwoty tych należności, odnoszącej się do kwot, które nie zostały jeszcze uiszczone. Zwrot lub umorzenie należności celnych dokonywany jest na wnio­sek dłużnika przez organ celny. Wniosek powinien być złożony w urzę­dzie celnym, w którym zaksięgowano należności celne, przed upływem 3 lat, licząc od dnia powiadomienia dłużnika o tych należnościach. Umorzenie lub zwrot może nastąpić również z urzędu, gdy organ celny stwierdzi przed upływem 3 lat od powiadomienia dłużnika o oko­licznościach uzasadniających zwrot lub umorzenie. Należności celne są zwracane lub umarzane, jeżeli kwota należności nie wynikała z obowiązujących przepisów (nie była należna) lub gdy kwota ta została zaksięgowana z uchybieniem terminu i warunków dotyczących zaksię­gowania retrospektywnego. Należności celnych nie zwraca się, jeżeli wyżej wymienione sytuacje są wynikiem świadomego działania osoby zainteresowanej. Drugą sytuacją, gdy następuje zwrot cła, jest unieważnienie zgło­szenia celnego po uiszczeniu należności celnych. Unieważnienie nastę­puje w przypadku zgłoszenia towaru omyłkowo do procedury celnej określonej w zgłoszeniu lub gdy w wyniku zaistnienia szczególnych okoliczności objęcie towaru procedurą celną nie będzie już uzasadnio­ne. Zwrot cła jest tu obligatoryjny i uzależniony od uprzedniego zakoń­czenia postępowania w sprawie unieważnienia zgłoszenia. Zwrot lub umorzenie cła możliwe jest również w wypadku, gdy okaże się, że zaksięgowana kwota należności dotyczy towarów objętych daną procedurą celną i nieprzyjętych przez importera ze względu na to, że towary są wadliwe (towary uszkodzone przed ich zwolnieniem) lub niezgodne z warunkami kontraktu, na podstawie którego dokonano przywozu. Wadliwość lub niezgodność z kontraktem musi być udowod­niona.

Artykuł 239 WKC przewiduje również możliwość wystąpienia innych przypadków, w których następuje zwrot lub umorzenie należności celnych. Dokonywanie przez organy celne zwrotu należności celnych, jak również odsetek od kredytu lub odsetek za zwłokę, które mogły zostać pobrane przy uiszczeniu tych należności, nie nakłada na organy obowiązku wypłaty odsetek. Jednakże odsetki są wypłacane, gdy decyzja w sprawie wniosku o udzielenie zwrotu nie zostanie wykonana w ter­minie 3 miesięcy od dnia jej wydania lub jeżeli przewidują to przepisy krajowe. Kwota należności podlegających zwrotowi może zostać zaliczona na zaległe lub bieżące zobowiązania dłużnika wobec organu celnego.

5. Wygaśnięcie długu celnego

Przepisy dotyczące kwestii wygaśnięcia długu celnego zawarte są w art.233 i art.234 WKC oraz uzupełniająco w art.867 RWKC.
W art.233 wymienione są przesłanki powodujące wygaśnięcie długu celnego. Przesłanki te są identyczne, jakie zawarte były w art.244 obowiązującej przed akcesją ustawy - Kodeks celny, z tą tylko różnicą, że przedawnienie i nieistniejąca w obecnym stanie prawnym stwierdzona przez sąd niewypłacalność dłużnika, nie są wymienione w art.233, jako przyczyny wygaśnięcia długu celnego, lecz zasygnalizowanie tych przypadków w akapicie pierwszym tego artykułu wskazuje na ich skutki prawne.

Rozstrzygając kwestię przedawnienia należy mieć na uwadze przedawnienie ustalenia należności oraz przedawnienie dochodzenia kwot należności.

Przy przedawnieniu ustalenia należności należy zwrócić uwagę na przepis art.221 ust.3 oraz art.221 ust.4 WKC łącznie z art.56 ustawy - Prawo celne. Z przepisów tych wynika, że termin na zaksięgowanie kwoty długu wynosi 3 lata, a w przypadku powstania długu celnego na skutek czynu karalnego, 5 lat, przy czym w obu przypadkach termin ten zostaje zawieszony z chwilą złożenia odwołania na czas trwania procedury odwoławczej.

W kwestii przedawnienia dochodzenia kwot należności ma zastosowanie przepis art.65 ust.7 ustawy - Prawo celne, z którego wynika, że kwot należności można dochodzić w terminie 5 lat licząc od dnia, w którym zostały zaksięgowane oraz przepisy ust.8-11 tego artykułu regulujące kwestie przerwania biegu przedawnienia.

W myśl art.233 WKC dług celny wygasa:

a) przez uiszczenie należności,

b) przez umorzenie kwoty należności,

c) jeżeli wobec towarów zgłoszonych do procedury celnej określającej obowiązek uiszczenia należności:

- zgłoszenie celne zostało unieważnione,

- jeżeli towary, przed ich zwolnieniem, zostały zajęte i równocześnie lub w późniejszym terminie orzeczono ich przepadek bądź zostały zniszczone na polecenie organów celnych, zostały zniszczone lub stały się przedmiotem zrzeczenia zgodnie z art.182, bądź zostały zniszczone lub nieodwracalnie utracone ze względu na ich charakter lub w wyniku nieprzewidzianych okoliczności bądź działania siły wyższej,

d) jeżeli towary, wobec których w przypadkach, określonych w art.202, powstał dług celny, zostały zajęte przy nielegalnym wprowadzeniu i równocześnie lub w późniejszym terminie orzeczono ich przepadek.

Wspólnotowy kodeks celny, w akapicie drugim art.233, stanowi, że w przypadku zajęcia i orzeczenia przepadku, dla celów przepisów prawa karnego mającego zastosowanie wobec naruszeń przepisów celnych, dług celny uważa się za niewygasły, w przypadku gdy prawo karne Państwa Członkowskiego przewiduje, że należności celne są podstawą dla określenia sankcji lub, że istnienie długu celnego stanowi podstawę do wszczęcia postępowania karnego.

Wygasa również dług celny określony w art.216 WKC, w przypadku unieważnienia formalności, które zostały spełnione celem uzyskania preferencji taryfowych określonych w tym artykule.

6. Traktat i przepisy przejściowe

Przystąpienie naszego kraju do UE oznacza m.in., że w Polsce jak na całym terytorium Wspólnoty, stosowane są same przepisy celne.
Podpisany przez Polskę Traktat Akcesyjny, w części traktującej o Unii Celnej, zawiera szereg wynegocjowanych przez nasz kraj postanowień odnoszących się do niektórych kwestii szczegółowych, i tak w ust.13 załącznika IV Nr 5 do Aktu Przystąpienia (Unia Celna - procedury i środki przejściowe), który stanowi integralną część Traktatu o Przystąpieniu z 2003 r. przyjęto:

"13. Procedury dotyczące powstania długu celnego, księgowania oraz odzyskiwania należności powstałych w wyniku powtórnej kontroli celnej, o których mowa w artykułach 201 do 232 rozporządzenia (EWG) nr 2913/92 oraz w artykułach 859 do 876 bis rozporządzenia (EWG) nr 2454/93 mają zastosowanie do nowych Państw Członkowskich z zastrzeżeniem poniższych postanowień szczególnych:
- odzyskiwanie należności jest przeprowadzane na warunkach określonych w ustawodawstwie wspólnotowym. Jednakże w przypadkach gdy dług celny powstał przed przystąpieniem, odzyskiwanie należności zostanie przeprowadzone zgodnie z warunkami obowiązującymi w nowym Państwie Członkowskim, przez to Państwo oraz na jego rzecz."

Przepis art.13 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo celne oraz o zmianie niektórych innych ustaw w związku z powyższym wprowadza regulacje, z której wynika, ze jeżeli dług celny powstał przed dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkowstwa w Unii Europejskiej, to do spraw dotyczących długu celnego stosuje się przepisy dotychczasowe.

Oznacza to, że jeżeli po przystąpieniu Polski do UE, w wyniku powtórnej kontroli celnej postanie dług celny i w wyniku przeprowadzonego postępowania okaże się, że ten dług celny powstał przed przystąpieniem Polski do UE, to kwota długu celnego nie będzie stanowiła środka własnego Wspólnoty. Dochodzenie takiej kwoty długu celnego odbywać się powinno na podstawie przepisów obowiązujących w Polsce przed przystąpieniem do Unii.
Uzyskane kwoty z tytułu długu celnego pozostają w Polsce.

KONTROLA CELNA???

1 ZAKRES REGULACJI PRAWNEJ

Ustawa Prawo dewizowe zmierza do ustanowienia ładu w dziedzinie prawa dewizowego, tak by uregulować swobodę przepływów kapitału i swobodę płatności między krajem a zagranicą. Ustawa spełnia również międzynarodowe zobowiązania Polski wynikającymi z członkowstwa w Międzynarodowym Funduszu Walutowym, Organizacji współpracy Gospodarczej i Rozwoju Unii Europejskiej. Wprowadzenie liberalizacji ustawowych zmian w stanie prawnym ma na celu uregulować kwestie : znieść restrykcje wobec 7 grup transakcji kapitałami krótkoterminowymi wobec krajów trzecich, usunąć ograniczenia w zakupie nieruchomości przez nierezydentów oraz znieść restrykcje walutowe we wszystkich relacjach miedzy instytucjami finansowymi Polski oraz świata zewnętrznego.

Zakres przedmiotowy i cel regulacji prawnej

Przedmiotem regulacji jest określenie obrotu dewizowego z zagranicą oraz obrotu wartościami dewizowymi w kraju, a także działalność gospodarczą w zakresie kupna i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwa w ich kupnie i sprzedaży, regulacja ta polega na ustanowieniu prawnych reguł dopuszczalności tego obrotu, określenie zasad legalnego uczestnictwa w tym obrocie i wskazaniu rodzajów i zakresu ograniczeń dewizowych, które stanowią katalog wyjątków od zasady swobody wolności dewizowej. Ustawodawca poprzez przedmiot regulacji podejmuje próbę określenia celu prawa dewizowego, czyli reguluje zasady obrotu dewizowego oraz związane z nim obowiązki i zasady ich wykonywania. Ustawodawca określa też prawne reguły dopuszczalności obrotu dewizowego wyrażoną poprzez zasadę swobody (wolności) dewizowej, zastrzegając jednocześnie stosowanie ograniczeń tej wolności. Istota ustawodawstwa jest skatalogowanie ograniczeń obowiązujących w danym czasie w obrocie dewizowym podyktowanymi koniecznością ochrony waluty krajowej i stanu bilansu płatniczego kraju.. Charakter regulacji dewizowoprawnej jest zatem restrykcyjny, a uprawnienia jakie z niej wynikają polegają jedynie na korzystaniu z wyjątków poczynionych przez ustawodawcę w danym systemie ograniczeń dewizowych. Należy zaznaczyć że skala restrykcyjności prawa dewizowego ulega obniżeniu w miarę poszerzania się zakresu wymienialności waluty krajowej.

Zakresem regulacji będzie: przepływ wartościami dewizowymi, obrót dewizowy z zagranicą( obrót jest dozwolony, zasada swobodnego obrotu dewizowego) kontrola dewizowa, działalność kantorowa.

3 płaszczyzny prawa dewizowego to : płaszczyzny dozwolone; nakazane(zakazane) i odstępstwo od tych obowiązków

Pojęcie i źródła prawa dewizowego

Prawo Dewizowe obejmuje ogół przepisów prawnych które określają zasady obrotu dewizami w danym kraju. Dewizami określa się zagraniczne środki płatnicze (waluty obce), zagraniczne papiery wartościowe (czeki , weksle akredytywy, akcje, obligacje, książeczki oszczędnościowe) ale również opiewającą na walutę obcą złoto czy platynę. Prawem dewizowym objęte są również środki płatnicze i papiery wartościowe podlegające wywozowi lub przywozowi z kraju bądz do kraju.

Celem praw dewizowego jest swoboda przepływu kapitału i swoboda płatności między krajem a zagranicą

Celem Prawa dewizowego jest ustanowienie prawnych reguł dopuszczalności tego obrotu poprzez określenie zasad legalnego uczestnictwa w tym obrocie Art. 1. Ustawa reguluje zasady obrotu dewizowego, nadzwyczajne ograniczenia w wypadku zaistnienia zagrożeń stabilności i integralności systemu finansowego Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasady kontroli dewizowej, a także właściwość organów w tych sprawach.

Pojęcie i charakter Prawa Dewizowego

Prawo dewizowe stanowi integralną w ważną dziedzinę prawa finansowego, chociaż bardzo ściśle powiązaną z innymi gałęziami prawa: administracyjnym, karno - skarbowym, cywilnym.

Prawo dewizowe jest to zespół przepisów prawnych regulujących zasady posiadania i posługiwania się w obrocie obcą walutą i innymi wartościami uważanymi za wartości dewizowe. W warunkach gospodarki wolnorynkowej PD, a zarazem przewidziane w tym prawie reglamentacje dewizowe są uważane za taki dział prawa, którego rozwiązanie stanowią pewne ograniczenia w swobodzie zawierania umów. Ograniczenia te są w pewnym stopniu niezbędne ze względu na różnorodne powiązania i umowy gospodarcze i polityczne między poszczególnymi państwami, mają one gwarantować jednolitość rozwiązań prawnych w ramach tworzących się wspólnot międzynarodowych (Unia Europejska). Ustawa Prawo dewizowe ma dostosować polską regulację obrotu dewizowego do nowoczesnej gospodarki rynkowej, do zmienionej sytuacji wynikającej z członkostwa RP w Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz przyszłej integracji z UE.

Źródła prawa dewizowego :

1.Ustawa „Prawo dewizowe” dnia 27.07.2002 która weszła w życie 1.10.2002 r.

2. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 3.09.2002 r. w sprawie ogólnych zezwoleń dewizowych

3. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 2.03.2005 r. w sprawie trybu wykonywania przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego kontroli określonej w przepisach ustawy - Prawo dewizowe

4. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 24.09.2004 r. w sprawie wyposażenia lokalu przeznaczonego do wykonywania działalności kantorowej oraz sposobu prowadzenia ewidencji i wydawania dowodów kupna i sprzedaży wartości dewizowych

5. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 6.09.2002 r. w sprawie sposobu wysyłania za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych oraz wykazu dokumentów potwierdzających uprawnienie do wysłania Ministra szereg innych rozporządzeń .

6. Uczestnicy obrotu dewizowego

Uczestnikami obrotu dewizowego są rezydenci i nierezydenci.

Status dewizowoprawny rezydenta mają osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w kraju, osoby prawne mające siedzibę w kraju, a także inne podmioty (czyli jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej) mające siedzibę w kraju, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu (a więc mające zdolność prawną, choćby ograniczoną). Status rezydenta mają ponadto znaj­dujące się w kraju oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez nierezydentów, co ułatwia im niewątpliwie działalność na obszarze kraju, w którym głównie ta działalność się skupia. Powoduje to jednak charakterystyczne zróżnicowanie wewnętrzne statusu dewizowopraw­nego podmiotów działających w skali międzynarodowej poprzez zorganizo­wane placówki, takie jak - wyłącznie - oddziały, przedstawicielstwa i przed­siębiorstwa; o odrębnym statusie dewizowoprawnym takich placówek decyduje przy tym jedynie fakt ich utworzenia w kraju przez nierezydentów, a nie inne przesłanki. Chodzić tu będzie jednakże, co do zasady, o jednostki bez oso­bowości prawnej.

Status dewizowoprawny nierezydenta mają - odpowiednio - osoby i podmioty mające miejsce zamieszkania lub siedzibę za granicą, oraz znaj­dujące się za granicą oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzo­ne przez rezydentów. Również i w tym przypadku ma miejsce wewnętrzne zróżnicowanie statusu dewizowoprawnego podmiotów prowadzących działal­ność za granicą poprzez utworzone tam placówki, takie jak oddziały, przed­stawicielstwa i przedsiębiorstwa.

Na podstawie art. 2 ustępie la. pojęcie rezydenta poszerza się o nierezydentów będących osobami fizycznymi, wykonujących w kraju działalność gospodarczą, w zakresie czynności związanych z tą działalnością; odpowiednio do tego pojęcie nierezydenta poszerza się o rezy­dentów będących osobami fizycznymi, wykonującymi działalność gospodarczą za granicą, w zakresie czynności związanych z tą działalnością.

Do drugiej grupy rezydentów, mających taki status w oparciu o inne niż siedziba kryterium, należą polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa i misje specjalne, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych. Za kryte­rium podstawowe przyjmuje się tu pełnienie przez wymienione podmioty oficjalnych funkcji reprezentacyjnych kraju, czemu przypisuje się zdecydowanie większe znaczenie niż obcemu terytorium, na którym działają. Na tej samej zasadzie status nierezydentów mają odpowiednie podmioty reprezentujące oficjalnie państwa obce w Polsce, aczkolwiek działają one na terenie kraju.

Nowo wprowadzone do ustawy jest uzupełniające pojęcie nierezydentów z krajów trzecich, gdzie chodzi o osoby i podmioty mające status niere­zydentów, ale ze względu na miejsce zamieszkania, siedzibę czy też miejsce fak­tycznej aktywności w krajach trzecich, czyli nie należących do Unii Europejskiej (także nie należących do Europejskiego Obszaru Gospodarczego ani do Organi­zacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju), wyod­rębnione w osobną kategorię uczestników obrotu dewizowego. Za nierezydentów z krajów trzecich uznaje ustawa również znajdujące się w tych krajach oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów lub nierezydentów z wszystkich innych krajów. Kwalifikacja taka ma zastosowanie tylko do krajów trzecich, a więc nie wobec państw innych niż kraje trzecie (utworzenie zatem pla­cówki na obszarze państwa członkowskiego Unii Europejskiej przez podmiot z kraju trzeciego nie daje tej placówce statusu nierezydenta z państwa członkow­skiego Unii).

W omówionych definicjach występują pomocniczo pojęcia kraju i krajów trzecich. Krajem jest terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z czego w domyśle wynika, że zagranicą jest terytorium wszystkich innych krajów. Jest oczywiste, że gdy ustawa stanowi w różnych ujęciach o ob­rocie z zagranicą czy o umiejscowieniu czegoś za granicą, chodzi o terytorium nie będące krajem. Ponadto jednak chodzi również zwykle o dewizowe skutki czynności zdziałanych przez nierezydentów (w kraju) jako reprezentujących gospodarcze interesy zagraniczne.

Krajami trzecimi są inne kraje niebędące państwami członkowskimi Unii Europejskiej a także ich terytoria zależne, autonomiczne i stowarzyszone, oraz terytoria zależne, autonomiczne i stowarzyszone państw członkowskich Unii Europejskiej, przy czym na równi z krajami należącymi do Unii Europejskiej traktuje się kraje należące do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (poza krajami członkowskimi Unii dodatkowo Norwegię, Islandię i Lichtenstein) lub do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. W myśl przepisu ust. 2a terytorium zależne, autonomiczne lub stowarzyszone państwa członkowskiego Unii Euro­pejskiej lub kraju trzeciego należącego do Europejskiego Obszaru Gospodar­czego lub Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju traktuje się na równi z tym państwem lub z tym krajem (a więc nie jako kraj trzeci, jak wynika z punktu 5) wtedy tylko, gdy traktowanie takie w zakresie objętym ustawą (a więc w zakresie obrotu dewizowego) wynika z wiążących Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych.

7. Pojęcie obrotu dewizowego

Na obrót dewizowy składa się obrót dewizowy z za­granicą oraz obrót wartościami dewizowymi w kraju (art. 2 ust. 1 pkt 16). Dopiero zatem definicje tych dwu elementów składowych (pkt 17 i 18) dają pełny obraz bardzo obszernego zakresowo i skomplikowanego pojęcia obrotu dewizowego w ogóle. Niewątpliwie ma ono charakter zbiorczy i można zawsze było wskazać kilka jego elementów składowych; bardziej niż poprzednio zaznaczona obecnie ich odrębność ma wskazywać na obrót dewizowy z zagranicą jako główny człon obrotu dewizowego, którego uzupełnieniem jest obrót wartoś­ciami dewizowymi w kraju.

Za obrót dewizowy z zagranicą ustawa przyjmuje:

1. zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej lub mogącej powodować (a zatem skutek nie musi realnie zaistnieć) dokonywa­nie między rezydentem i nierezydentem rozliczeń pieniężnych (a więc płatności) lub przeniesienie między rezydentem i nierezydentem własności wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także wykony­wanie takich umów lub czynności,

2. zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej lub mogącej powodować przeniesienie między rezydentami (chodzi o przeniesienie własności) rzeczy lub prawa, których nabycie nastąpiło w obrocie dewizo­wym z zagranicą, a także wykonywanie takich umów. Treść litery b) została dodana w nowej ustawie i nie ma odpowiednika w poprzednich regulacjach. Wydaje się ona nie tylko nadmiernym poszerzeniem i tak bardzo pojem­nego pojęcia obrotu dewizowego z zagranicą, ale - co dodatkowo niepo­koi - poszerzeniem bardzo nieprecyzyjnym. Obejmuje bowiem obrót ("przeniesienie" bliżej nie sprecyzowane) między rezydentami rzeczami i prawami nabytymi w obrocie dewizowym z zagranicą, a więc raczej nie wartościami dewizowymi, a innymi dobrami (nie jest to jednak jasno wyra­żone), gdzie prawdopodobnie płatności (rozliczenia pieniężne) wobec za­granicy powodowały kwalifIkację dewizową, przy czym wydaje się w ogóle nie zakreślać granic tak szeroko rozumianego "dalszego" czy też "wtór­nego" obrotu dewizowego z zagranicą; może on zatem przedłużać się ad infinitum, zawsze stanowiąc z mocy omawianego przepisu obrót dewizowy z zagranicą. Dokonane w punkcie 17 lit. b) poszerzenie pojęcia obrotu dewizowego z zagranicą, nie poddające się próbom rozsądnej interpretacji, należy ocenić bardzo krytycznie;

3. dokonywanie wywozu, przekazywanie oraz wysyłanie za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także dokonywanie ich przywozu, przekazywanie oraz nadsyłanie z zagranicy do kraju; mowa tu o różnych formach transferu, które to zbiorcze pojęcie, dobrze już ugrun­towane na podstawie poprzednich regulacji, zostało bez poważniejszego powodu zarzucone na rzecz ujęcia opisowego, operującego wyliczeniem.

Obowiązujące Prawo dewizowe nie utrzymało rozbudowanej klasyfikacji obrotu dewizowego z zagranicą na bieżący i kapitałowy, z dalszym podziałem wewnątrz tych kategorii, a zwłaszcza wewnątrz kategorii obrotu kapitałowego; do celów tej klasyfikacji przejęto terminologię stosowaną w regulacjach światowych.

Obrót wartościami dewizowymi w kraju stanowi zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować dokonywanie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami roz­liczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywanie takich umów lub czynności. O kwalifikacji czynności obrotu dewizowego do tej grupy decyduje - jak akcentuje to nazwa - terytorium Polski (kraj) jako miejsce dokonywania tych czynności, przy czym chodzi o czynności dokony­wane między rezydentami albo między nierezydentami, czyli podmiotami o takim samym statusie dewizowym, mające albo istotnie charakter obrotu wartościami dewizowymi albo też obrotu, gdzie dewizowy charakter powodują płatności (,,rozliczenia w walu­tach obcych").

W konstrukcji złożonego, zbiorczego pojęcia obrotu dewizowego pierwszoplanową rolę odgrywa kryterium terytorialne (zagranica a kraj), dalej kryterium podmiotowe (nierezydenci a rezydenci), wreszcie kryterium przedmiotowe (wartości dewizowe a krajowe środki płatnicze). Polega on głównie na zawieraniu i wykonywaniu umów lub dokonywaniu i wykonywaniu innych czynności prawnych (poprzednio też "inne zdarzenia"), a także na dokonywaniu transferu, mających kwalifikację dewizową.

8. Autonomia dewizowa

Autonomią dewizową albo też immunitetem dewizo­wym nazywane bywa często w literaturze ustawowe wyłączenie zastosowania ograniczeń dewizowych. W art. 3 ust. 2 wskazuje się organy i pod­miot, do których w obrocie dewizowym nie stosuje się ograniczeń określonych w art. 9 i wprowadzonych na podstawie art. 10 ustawy, a więc - z pewnymi za­strzeżeniemi - właściwie żadnych ograniczeń. Ich uczestnictwo w obrocie dewizowym jako jednej (co najmniej) ze stron ma nawet szerszy skutek prawny, gdyż wtedy nie stosuje się ograniczeń również do drugiej strony; dlatego ustawa wyłącza z systemu ograniczeń dewizowych dokonywane czynności obrotu dewizowego z ich udziałem. Są to następujące organy:

• Skarb Państwa, ale w takim tylko zakresie, w jakim reprezentowany jest przez ministra właściwego do spraw budżetu, fmansów publicznych i instytucji finansowych lub ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa; ujęcie to wskazuje na typową reprezentację interesów majątkowych i finansowych Skarbu Państwa, gdzie najczęściej dochodzi do operacji dewizowych, i gdzie ­w interesie państwowego sektora publicznego - wskazane jest wyłączenie restrykcji dewizowych;

• organy władzy publicznej, podejmujące czynności w postępowaniu karnym, cywilnym lub administracyjnym, w tym zabezpieczającym lub egzekucyjnym; chodzi tu o wszelkie konstytucyjne organy władzy publicznej, a nie tylko, chociaż głównie, o organy wymiaru sprawiedliwości, w których zakresie działania trudno sobie wyobrazić celowość restrykcji dewizowych.

Ponadto od ograniczeń dewizowych wolny jest wszelaki obrót dewizowy dokonywany z udziałem Narodowego Banku Polskiego. Uzasadnia to wyjąt­kowa pozycja tego Banku jako centralnego banku państwa, pełniącego m.in. rolę centralnej bankowej instytucji dewizowej. Funkcję tę pełni NBP poprzez gromadzenie rezerw dewizowych, zarzą­dzanie rezerwami dewizowymi oraz podejmowanie czynności bankowych i in­nych mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu dewizowego i płyn­ności płatniczej kraju. Bank ten może posiadać wartości dewizowe i dokonywać obrotu tymi wartościami we własnym imieniu i na własny rachunek oraz na rachunek innych podmiotów, jak również wykonywać czynności obrotu dewizo­wego w kraju i za granicą, w tym również w zakresie udzielania i zaciągania kredytów i pożyczek zagranicznych oraz udzielania i przyjmowania poręczeń i gwarancji bankowych w obrotach z zagranicą; przepis przewiduje ponadto wykonywanie przez Prezesa NBP kontroli w zakresie ustalonym w przepisach prawa dewizowego.

Sama ustawa Prawo dewizowe również niejednokrotnie stanowi o roli NBP w sprawach dewizowych, przede wszystkim nadając temu Bankowi wyłączne uprawnienie do udzielania i uchylania indywidualnych zezwoleń dewizowych, ustanawiając kompetencje Prezesa NBP w zakresie kontroli dewizo­wej, wreszcie ustanawiając obowiązki informacyjne rezydentów wobec NBP.

Odrębną grupę podmiotów, objętych tzw. autonomią dewizową (czy też immunitetem dewizowym) na podstawie przepisu art. 3 ust. 3, stanowią banki oraz inne podmioty (do niedawna określane tu trafnie jako instytucje finan­sowe), ale jedynie mające siedzibę w kraju, w zakresie działalności podlegającej nadzorowi bankowemu, ubezpieczeniowemu, emerytalnemu lub nad rynkiem kapitałowym, sprawowanym na podstawie odrębnych przepisów. Wskazanie podmiotów o charakterze instytucji fmansowych poprzez wyliczenie wyspec­jalizowanych sektorowo nadzorów publicznych sugeruje, że - wobec prze­prowadzonej już organizacyjnej integracji nadzoru nad rynkiem finansowym poprzez utworzenie Komisji Nadzoru Finansowego ­chodzi tu o odrębność tych nadzorów w sensie funkcjonalnym.

Obrotu dewizowego z udziałem instytucji fmansowych nie dotyczą ograni­czenia dewizowe określone wart. 9 ustawy; a contrario trzeba przyjąć, że nie są one wolne od szczególnych ograniczeń dewizowych, które mogą zostać wprowadzone na podstawie art. 10 ustawy. Jeżeli zaś chodzi o sposób, w jaki ustawodawca zarysował tu bardzo niejednorodnie traktowaną w prawie polskim kategorię instytucji finansowych, to jest wskazując przede wszystkim wymóg prowadzenia przez nie działalności pod nadzorem właściwych władz (tzw. nadzorem publicznym), należałoby dodać, iż niemniej ważne jest działanie przez te podmioty na podstawie zezwolenia na wykonywanie usług finansowych poszczególnych typów .

Przepis art. 3 ust. 3 wprowadza jeszcze jedno zastrzeżenie formułując zakres autonomii dewizowej instytucji finan­sowych. Chodzi mianowicie o obrót dewizowy z ich udziałem, dokonywany przez te podmioty zarówno na rachunek własny, jak i na rachunek osób trzecich, ale w tym ostatnim przypadku jedynie na rzecz osób (stron umowy czy też innych kontrahentów) uprawnionych na podstawie ustawy lub ze­zwolenia dewizowego do dokonania czynności obrotu dewizowego podlegają­cej ograniczeniu.

9. Działalność kantorowa

Działalność kantorowa jest regulowaną działalnością gospodarczą, polega­jącą na kupnie i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwie w ich kupnie i sprzedaży. Ustawa Prawo dewizowe definiuje wyraźnie to pojęcie, wskazuje ono syntetycznie na pewien typ działalności gospodarczej, polegającej na kupnie i sprzedaży walorów dewizowych i pośrednictwie w tym zakresie.

Przepis art. 11 ust. 1 nie wymaga zezwolenia na prowadzenie działalności kantorowej, a stwierdza jedynie, że jest ona działalnością regulowaną w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807) i wymaga wpisu do rejestru działalności kantorowej. Działalność regulowana wymaga - dla jej wykonywania - spełnienia szczególnych warunków, określonych przepisami prawa. Przedsię­biorca zatem może wykonywać działalność regulowaną, jeżeli spełnia szczegól­ne warunki ustawowe i uzyska wpis do rejestru (do czego jednak nie jest wymagana decyzja organu prowadzącego rejestr). Działalnością regulowaną jest również taka działalność, która wymaga zezwolenia (ewentualnie licencji lub zgody). Obecnie chodzi zatem o działalność regulowaną wymagającą wpisu do specjalnego rejestru (prowadzonego przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego).

W zakresie nieuregulowanym w ustawie do działalności kantorowej stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

Obowiązująca ustawa podnosi rangę regulacji działalności kantorowej, ujmując ją w wyodrębniony rozdział 4.

Działalność kantorowa w obecnym ujęciu ma wreszcie szerszy zakres przedmiotowy, obejmując skup i sprzedaż wszelkich wartości dewizowych oraz pośrednictwo w tym zakresie; w praktyce jednak w kantorach obraca się walutami obcymi i (o wiele rzadziej) złotem i platyną dewizową.

Wymogi dla osób wykonujących działalność kantorową - Przepis art. 12 określa wymóg niekaralności osób chcących wykonywać działalność kantorową; chodzi o niekaralność w znaczeniu nieskazania prawo­mocnie za przestępstwo skarbowe albo za przestępstwo (inne) popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej. Przepis ten oznacza krąg podmiotów, określonych dalej jako przedsiębiorcy, mogących wykonywać działalność kantorową. Są to osoby fizyczne a także osoby prawne oraz spółki niemające osobowości prawnej, i to zarówno będące rezydentami, jak i nierezydentami. W od­niesieniu do osób prawnych wymóg niekaralności dotyczy członków ich władz, a w odniesieniu do spółek bez osobowości prawnej - wspólników. Spełnienie wymogu niekaralności dokumentuje się świadectwem niekaralności za wskaza­ne przestępstwa; oświadczenie o posiadaniu takiego świadectwa przedsiębiorca składa wraz z wnioskiem o wpis do rejestru (art. 17 ust. 2).

Niespełnianie wymogu niekaralności - jako podstawowego warunku ustawowego wykonywania działalności kantorowej ­ujawnione przez kontrolę po dokonaniu wpisu do rejestru działalności kantorowej, powodować musi zakaz prowadzenia działalności i wykreślenie z tego rejestru.

Wymogi ustawowe wobec osoby bezpośrednio wykonującej czynności - Wykonywać czynności bezpośrednio związane z działalnością kantorową mogą na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy jedynie osoby, które nie zostały prawomocnie skazane za przestępstwa (skarbowe albo inne popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej) i które posiadają fachowe przygotowanie do wykonywania tych czynności. Oba te warunki muszą być spełnione łącznie, a obydwa dotyczą także przedsiębiorcy wnioskującego o wpis w rejestrze, jeżeli ma on również wykonywać czynności w kantorze. Niespełnienie wskazanych warunków jest przesłanką odmowy dokonania wpisu albo też jego wykreślenia.

Fachowe przygotowanie do wykonywania czynności w kantorze obejmuje: ukończenie kursu obejmującego prawne i praktyczne zagadnienia związane z prowadze­niem działalności kantorowej, udokumentowane świadectwem, lub praca w ban­ku na stanowisku bezpośrednio związanym z obsługą transakcji walutowych w okresie co najmniej rocznym, udokumentowana świadectwem pracy, oraz znajomość przepisów ustawy regulujących działalność kantorową, potwier­dzona złożonym oświadczeniem.

Fachowe przygotowanie (kwalifikacje) do bezpośredniego wykonywania czynności w ramach działalności kantorowej, odpowiednio udokumentowane, stwierdza się - podobnie jak niekaralność - w oświadczeniu dołączanym do wniosku o wpis w rejestrze. Prawdziwość takiego oświadczenia podlega kontroli ze strony upoważnionych pracowników Narodowego Banku Polskiego.

Wniosek o wpis składa przedsiębiorca, ale oświadczenie o posiadanych kwalifikacjach jest wobec niego wymagane tylko wtedy, gdy ma on sam również (albo wyłącznie) wykonywać czynności bezpośrednio związane z dzia­łalnością kantorową. Zawsze jednak wymóg udokumentowanych kwalifikacji jak również niekaralności) obejmuje osoby przewidziane do wykonywania takich czynności (pracowników kantoru), co stwierdza przedsiębiorca starający się o wpis w rejestrze.

Ustawowe obowiązki przedsiębiorcy w zakresie działalności kantorowej

Za najważniejsze obowiązki przedsiębiorców wykonujących działalność kantorową, uznaje się:

1. trwałość i ciągłość ewidencji wszystkich operacji powo­dujących zmianę stanu wartości dewizowych i waluty polskiej oraz prowadze­nie ich na bieżąco,

2. ciągłość prowadzenia działalności, to jest kupna i sprzedaży wartości dewizowych,

3. wydawanie, w sposób zgodny z przepisami, dowodów kupna i sprzeda­ży wartości dewizowych przy każdej transakcji (mogą to być dowody imienne lub na okaziciela),

4. zapewnienie lokalu i jego wyposażenia pod względem technicznym i organizacyjnym umożliwiających bezpieczne i prawidłowe wykonywanie działalności kantorowej.

Bardziej szczegółowe wymogi, a więc niezbędne wyposażenie lokalu przezna­czonego do wykonywania działalności kantorowej, a także sposób prowadzenia ewidencji i wydawania dowodów kupna i sprzedaży wartości dewizowych okre­śla, w drodze rozporządzenia, Minister Finansów, po zasięgnięciu opinii Prezesa NBP, mając na uwadze zapewnienie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego w tej dziedzinie.

Coroczne dokumentowanie niekaralności - Obowiązek uzyskiwania zaświadczenia o niekaralności przez przedsiębiorcę wykonującego działalność kantorową, z upływem każdego roku tej działalności, tłumaczyć należy koniecznością bieżącego sprawdzania, czy warunek niekaralności jest speł­niony. Obowiązek taki słusznie rozciąga się również na osoby bezpośrednio wykonujące czynności w kantorze, od których także wymaga ustawa niekaralności. Skutki prawne braku aktualnego zaświadczenia o niekaralności (zakaz prowadzenia działal­ności i wykreślenie z rejestru) obciążać będą jednak zawsze przedsiębiorcę·

Ustawa uzależnia dopuszczalność sprzedaży wartości dewizowych, kupionych w ramach działal­ności kantorowej, od ich uprzedniego wprowadzenia do ewidencji prowadzo­nej w kantorze, przy czym wpis do ewidencji powinien zawierać datę realizacji transakcji skupu.

Rejestr

Organ prowadzący rejestr - Prezes NBP. Sytuacja prawna Prezesa NBP jako organu rejestrowego uregulo­wana jest ogólnie przepisami ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz przepisami ustawy Prawo dewizowe.

2. Rejestr prowadzony jest w systemie informatycznym . Na podstawie upoważnienia zawartego w art. 16 ust. 3 Prezes NBP wydał zarządzenie nr 20/2004 z dnia 26 października 2004 r. w sprawie określenia sposobu prowadzenia rejestru działalności kantorowej, wzoru rejestru oraz trybu dokonywania wpisów do rejestru (Dz.Urz. NBP Nr 17, poz. 32). Akt ten wskazuje jako na właściwe do przyjmowania wniosków o wpis oddziały okręgowe NBP, sam zaś wpis dokonywany jest w Centrali NBP, gdzie prowadzony jest rejestr.

Dla dokonania wpisu do rejestru działalności kantorowej wymagany jest pisemny wniosek zainteresowanego przedsiębiorcy, który w swej treści zawie­rać powinien dane wymienione w art. 17 ust. 1. Identyfikować one mają przedsiębiorcę oraz jednostki, w których wykonywana ma być działalność a także oznaczać zakres tej działalności (pełny lub ograniczony).

Wraz z wnioskiem przedsiębiorca składa oświadczenie o treści podanej w ustawie. Zapewnia się w nim o kompletności i prawdziwości danych zawartych we wniosku oraz o znajomości i spełnianiu ustawowych warunków wykonywania działalności kantorowej, wreszcie o po­siadaniu aktualnego zaświadczenia o niekaralności i dokumentów potwier­dzających wymagane kwalifikacje. Oświadczenie nie jest elementem wniosku, a samodzielnym dokumentem, od którego zależy pozytywne rozpatrzenie wniosku czyli dokonanie wpisu do rejestru działalności kantorowej

Wzór wniosku o wpis w rejestrze działalności kantorowej określił Minister Finansów, w drodze rozporządzenia z dnia 18 sierpnia 2004 r. w sprawie wzoru wniosku o dokonanie wpisu w rejestrze działalności kantorowej.

Wpis do rejestru - Ustawa wskazuje jakie dane zawarte we wniosku przedsiębiorcy, podlegają wpisowi do rejestru działalności kantorowej. Wyjątek uczyniono wyraźnie dla adresu zamieszkania przedsiębiorcy, jeżeli jest inny niż adres siedziby, co należy uznać za usprawiedliwione względami ochrony prywatności przedsiębiorcy, zwłaszcza że rejestr jest jawny. Wykreślenie albo zmiana wpisu stanowią również wpis do rejestru ze wszystkimi towarzyszącymi mu skutkami.

Podjęcie i zaprzestanie wykonywania działalności kantorowej - W terminie 7 dni od dnia podjęcia działalności kantorowej przedsiębiorca obowiązany jest powiadomić o tym pisemnie organ rejestrowy (Prezesa NBP); chodzi o informację dotyczącą dokonanego już w rejestrze wpisu. Odpowiednio, w takim samym terminie od zaprzestania wykonywania działalności kantorowej przedsiębiorca obowiązany jest złożyć wniosek o wykreślenie z rejestru. Niezależnie od zaprzestania działalności, wykreślenie z rejestru może być dokonane w następstwie decyzji organu rejestrowego (Prezesa NBP) zakazującej dalszego wykonywania działalności na skutek stwierdzonego przez kontrolę niespełniania wymogów ustawowych.

Zawieszenie wykonywania działalności kantorowej - O zawieszeniu wykonywania działalności kantorowej, podobnie jak o prze­dłużeniu zawieszenia (maksymalnie na okres 2 lat) oraz o jej późniejszym wznowieniu, przedsiębiorca obowiązany jest zawiadomić pisemnie organ prowadzący rejestr w ciągu 7 dni. Skut­kiem prawnym niewznowienia działalności kantorowej po terminie zawieszenia jest wykreślenie - w drodze decyzji organu prowadzącego rejestr (Prezesa NBP) - wpisu przedsiębiorcy w rejestrze, co oznacza utratę możliwo­ści dalszego legalnego prowadzenia działalności kantorowej. W przypadku zaś niewznowienia działalności zawieszonej w poszczególnych jednostkach, doko­nywana jest zmiana wpisu w zakresie określenia tych jednostek.

Minister Finansów wydał rozporządzenie z dnia 24 września 2004 r. w sprawie wyposażenia lokalu przeznaczonego do wykonywania działalności kantorowej oraz sposobu pro­wadzenia ewidencji i wydawania dowodów kupna i sprzedaży wartości dewizowych (Dz.U. Nr 219, poz. 2220). Rozporządzenie to dokład­nie określa wymagane wyposażenie lokalu (zwanego tu kantorem); powinien on spełniać warunki techniczne i organizacyjne niezbędne do bezpiecznego i prawidłowego wykonywania czynności kupna i sprzedaży wartości dewizo­wych. Przy prowadzeniu zaś ewidencji w kantorze przedsiębiorca obowiązany jest zapewnić w każdym momencie możliwość ustalenia aktual­nego stanu kasy w poszczególnych wartościach dewizowych i w walucie polskiej.

Sprawy dotyczące wpisu do rejestru są sprawami administracyjnymi, do których z założenia stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyj­nego.

10. Rodzaje i charakter zezwoleń dewizowych

W rozdziale 2 ustawy, zatytułowanym "Odstępowanie od ograniczeń i obo­wiązków określonych w ustawie", mowa o zezwoleniach dewizowych. Art. 5. stanowi, że dozwolone jest odstępowanie od ograniczeń określonych w art. 9 oraz obowiązków określonych wart. 18 i art. 25 ust. 1, na podstawie ogólnego albo indywidualnego zezwolenia dewizowego, w zakresie i na warunkach określonych w takim zezwoleniu. Instytucja zezwolenia dewizowego została wyeksponowana poprzez przyjęcie takiego układu treści ustawy, z uwagi na jego podstawowe znaczenie w całokształcie regulacji dewizowoprawnej. Ograniczenia dewizowe mają bowiem z założenia charakter względny i można się od nich (z pewnymi wy jatkami) zwolnić w drodze zezwolenia dewizowego.

Zakres zastosowania zezwoleń dewizowych - W artykule 5 enumeratywnie wylicza się, jakich sytuacji dotyczy zezwolenie dewizowe, wymagane dla odstąpienia od ograniczeń ustawowych. Ustawodawca wyraźnie rozróżnia ograniczenia (art. 9) od obowiązków ustawowych (art. 18, 25 ust. 1); choć wydaje się natomiast, że ograniczenia powinny tu być pojęciem nadrzędnym, obejmującym wszelkie rygory stosowane w obrocie dewizowym.

Z zakresu możliwego odstępowania ustawa wyłącza szczególne ograniczenia, które mogą być wprowadzone na podstawie art. 10. Ustawa wyłącza natomiast możliwość odstąpienia na podstawie zezwolenia od obowiązków polegających na przekazywaniu Narodowemu Bankowi Polskiemu przez rezy­dentów dokonujących obrotu z zagranicą danych niezbędnych do sporządzania bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej. Obowiązki informacyjne tego rodzaju powinny być bowiem wykonywane bez wyjątków, jeżeli dane dostarczane do NBP mają dawać całościowy obraz sytuacji i stano­wić podstawę do sporządzania wymienionych dokumentów w prawidłowy sposób.

Odstępowanie od ograniczeń dewizowych na podstawie ogólnego albo indywidualnego zezwolenia dewizowego dozwolone jest w za­kresie i na warunkach w nim określonych. Warunki zezwolenia oznaczają po prostu wymogi, które trzeba spełnić (w sytuacji obrotu określonej ogólnie albo indywidualnie), aby móc korzystać ze skutku prawnego zezwolenia dewizowego, to jest aby - gdy jest ono wymagane ­działać w obrocie dewizowym legalnie.

Przesłanki dopuszczalności zezwoleń dewizowych - przesłanki uzasadniające odmowę udzielenia zezwolenia dewizowego (tzw. warunki negatywne. Zezwolenia dewizowe są udzielane, o ile nie zagraża to interesowi publicznemu lub wiążącym Polskę zobowiązaniom mię­dzynarodowym. Z uwagi jednak na ogólny sposób ujęcia pierwszej z wymie­nionych przesłanek, można sądzić, że zamiarem ustawodawcy było pozo­stawienie dużego zakresu uznania administracyjnego uprawnionym organom, co nie jest do końca prawdą. Klauzulą ogólną interesu publicznego posługuje się bowiem prawo Unii Europejskiej (Traktat WE), regulując dopuszczalne odstępstwa od zasady swobody przepływu kapitału i płatności.

Zakres podmiotowy zezwolenia dewizowego - Moc prawna zezwolenia dewizowego, zarówno ogólnego jak i indy­widualnego, rozciąga się na wszystkich uczestników danej czynności ob­rotu dewizowego, na którą zostało udzielone. Z natury rzeczy chodzi tu o umowy, które zawierane są co najmniej pomiędzy dwoma stronami. Wy­starczy zatem, aby zezwolenie uzyskała jedna ze stron umowy, aby legal­nie mogły działać wszystkie jej strony, gdyż zezwolenie dopuszcza daną operację w obrocie, a nie tylko zezwala na działanie podmiotowi, który wystąpił o jego udzielenie. Zasadę jednokrotnego zezwolenia przyjmuje jako regułę, można ją jednak wyłączyć przez wyraźne zastrzeżenie o przeciwnej treści

Zasada nie przechodzenia zezwoleń dewizowych - ustawa dokonuje wyłączenia stosowania przyjętej na gruncie Kodeksu spółek handlowych zasady, że na spółkę przejmującą albo spółkę nowo zawiązaną przechodzą - wedle reguły sukcesji generalnej ­wszelkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej lub spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, a w szczególności przyznane im zezwolenia, koncesje oraz ulgi. Przy łączeniu się spółek (przez przejęcie albo zawiązanie nowej spółki, zwane też fuzją) udzielone spółce zezwolenie dewizowe nie przechodzi zatem w trybie sukcesji generalnej na następcę prawnego tej spółki.

Istota ogólnego zezwolenia dewizowego

Ogólne zezwolenie dewizowe stanowi tradycyjną instytucję polskiego prawa dewizowego. Wydawane jest ono w podustawowym trybie normatywnym, stanowi zatem stosunkowo trwałe zawężenie zakresu ustawowych ograniczeń dewizowych. Ponieważ jednak udziela się zezwoleń ogólnych w akcie podustawowym, zapewnia to odpowiednią elastyczność tego rodzaju regulacji.

Kompetencje do udzielania zezwoleń ogólnych - Ustawa nadaje je wyłącznie ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, którym jest Minister Finansów. Minister właściwy do spraw finansów publicznych jest odpowiedzialny za stosowanie prawa dewizo­wego, a ma to miejsce na zasadach, w trybie i w granicach określonych ustawą dewizową.

Forma prawna - Ogólne zezwolenia dewizowe udzielane są w formie rozporządzenia Mi­nistra Finansów jako właściwego do spraw finansów publicznych. Ustawa daje również w sprawach zezwoleń ogólnych, mających postać zdecydowanie normatywną, swego rodzaju kompetencje ocenne uprawnionemu do ich udzielania organowi; przed udzieleniem zezwolenia bowiem powinna zostać dokonana przez Ministra Finansów ocena, czy zamierzone zezwolenie ogólne nie narusza zastrzeżeń zawartych w treści art. 6 ust. 1 ustawy.

Postać normatywna - O rzeczywiście normatywnej postaci zezwoleń ogólnych świadczy zdanie drugie art. 7 ustawy, gdzie stanowi się, że mogą one dotyczyć wszystkich lub rodzajowo określonej kategorii podmiotów oraz wszystkich lub rodzajowo określonych czynności. Sformułowanie to wskazuje jednoznacznie na ogólne (a nie indywidualne) i generalne (a nie konkretne) ich ujęcie, charakterystyczne dla postaci, w jakiej występują normy prawne. Podwójne zgeneralizowanie ­podmiotowe i przedmiotowe - odróżnia zezwolenie ogólne od indywidualnego, które jest z kolei, z reguły podwójnie, skonkretyzowane. Zezwolenie ogólne zatem przybiera postać normy prawnej, która dopuszcza dla określonych ogólnie podmiotów określone generalnie czynności, a to zapewnia mu trwa­łość.

Aktualne zezwolenia ogólne - Zezwolenia ogólne mieszczą się - stosownie do wypracowanej metody legislacyjnej w tym zakresie - z reguły w jednym akcie prawnym, obecnie rangi rozporządzenia Ministra Finansów. Obowiązuje aktualnie wprowadzone w życie - wraz z ustawą - rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 3 września 2002 r. w sprawie ogólnych zezwoleń dewizowych (Dz.U. Nr 154, poz. 1273; zm. Dz.U. z 2004 r. Nr 73, poz. 658 i Dz.U. z 2006 r. Nr 71, poz. 490)

Charakter prawny i skutki indywidualnego zezwolenia dewizowego

Zezwolenie indywidualne jest wymagane przede wszystkim wtedy, gdy dana czynność objęta jest w ustawie ograniczeniem dewizowym typu zakaz, czyli gdy nie można jej dokonywać bez uprzedniego uzyskania zezwolenia dewizowego, oraz gdy nie zostało udzielone na tego rodzaju czynność zezwolenie ogólne w rozporządzeniu Ministra Finansów. Zezwolenie indywidualne wymagane jest ponadto na odstąpienie od obowiązku ustawowego czyli nakazu prawnego takiego a nie innego zachowania się w obrocie dewizowym; również w tym przypadku udzielenie zezwolenia ogólnego znosi konieczność podejmowania starań o zezwolenie indywidualne. Przepis art. 8 słusznie ponadto zastrzega, że gdy zezwolenie ogólne zostało wprawdzie udzielone, ale na innych warunkach niż określają to okoliczności danej czynności obrotu dewizowego, indywidualne zezwolenie dewizowe jest również wymagane

Skutkiem działania w obrocie dewizowym bez wymaganego zezwolenia dewizowego jest - w sferze cywilnoprawnej - bezwzględna nieważność danej czynności, a ponadto w sferze karnoprawnej powstanie przesłanek odpowie­dzialności za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe.

Kompetencje i forma prawna - Prezesowi Narodowego Banku Polskiego - jako centralnej bankowej instytucji dewizowej - posiada wyłączne kompetencje do roz­strzygania spraw związanych z udzielaniem indywidualnych zezwoleń dewizo­wych (udzielania lub odmowy udzielenia takich zezwoleń oraz ich uchylania. Takie rozstrzygnięcia przybierają formę decyzji administracyjnej Prezesa, chociaż on sam nie jest organem administracji pu­blicznej. Decyzje takie podejmowane są w trybie przepisów Kodeksu postę­powania administracyjnego. Są to decyzje ostateczne, czyli nie przysługuje wobec nich odwołanie w administracyjnym toku instancji; służy natomiast skarga do sądu administracyjnego na podstawie zarzutu niezgodności z prawem.

Cechy decyzji zezwoleniowej- Decyzja w sprawie udzielenia indywidualnego zezwolenia dewizowego ma charakter konstytutywny, zmienia bowiem istotnie sytuację prawną strony (wnioskodawcy). Jest to decyzja w dużej mierze uznaniowa. Ze względu na to, że sądowa kontrola takich decyzji jest ograniczona z przyczyn materialnoprawnych, duże znaczenie ma dokładne stosowanie przy rozstrzyganiu spraw zezwoleniowych przepisów proceduralnych Kodeksu postępowania administracyjnego. Decyzja odmowna powinna zawierać uzasadnienie faktyczne, wykazujące powiązanie odmowy z zagrożeniem interesu publicznego lub wiążących Polskę zobowiązań międzynarodowych. Decyzja zezwoleniowa jest również decyzją ostateczną, od której nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji (NBP nie podlega organizacyjnie żadnemu organowi, a zatem Prezes NBP rozstrzyga tak jak organ centralny). Powierzenie kompetencji w sprawach indywidualnych zezwoleń dewizowych Prezesowi NBP (z możliwością przekazania ich wykonywania na podstawie art. 8 ust. 5 ustawy) oznacza również, że postępowanie administracyjne w tych sprawach jest jednoinstancyjne.

Uchylenie decyzji zezwoleniowej - jako ostatecznej - może mieć miejsce (bez zgody strony) także wtedy, gdy korzystanie z zezwolenia odbywa się wbrew określonym w nim warunkom. Kontrolę spełnienia warunków udzielonych indywidualnych zezwoleń de­wizowych wykonuje Prezes Narodowego Banku Polskiego.

Uchylenie zezwolenia - Przepis art. 6 ust. 4 wskazuje na możliwość uchylenia udzielonego zezwolenia indywidualnego, gdy korzystanie z niego odbywa się wbrew określonym w nim warunkom. Określone w decyzji zezwoleniowej warunki, jakie beneficjent ma spełniać, będą często inne, bardziej konkretne i zindywidualizowane niż to jest możliwe w zezwoleniu ogólnym, gdzie mają one charakter mniej sprecyzowa­nych przesłanek zezwolenia podwójnie zgeneralizowanego .

Upoważnienie do wykonywania kompetencji - Prezes NBP może upoważnić do załat­wiania spraw indywidualnych zezwoleń dewizowych wskazane podmioty, zajmujące kierownicze stanowiska w strukturze Banku. Są to wyłącznie dyrektorzy departamentów Centrali NBP oraz dyrektorzy oddziałów NBP lub jednostek równorzędnych. Prezes NBP skorzystał z możliwości upoważnienia tych osób, wydając w tej sprawie zarządzenie; wraz z ustawą weszło w życie Zarządzenie Nr 11/2002 Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 26 września 2002 r. w sprawie upoważnienia do podejmowania decyzji dotyczących indywidualnych zezwoleń dewizowych (Dz.Urz. NBP Nr 15, poz. 40; ze zm.). Upoważnienie to wskazuje upoważnione osoby i ich właściwość; na tej podstawie mogą one podejmować decyzje dewizowe w imieniu Prezesa NBP (upoważnienie otrzymali: dyrektor Departamentu Operacji Krajowych Centrali NBP, dyrektor Głównego Oddziału Walutowo-Dewizowego w Warszawie, dyrektorzy oddziałów okręgowych, z wyłączeniem dyrektora Oddziału Okręgo­wego w Warszawie). Upoważnione podmioty nie mają statusu organów pierwszej instancji, zaś Prezes NBP nie jest organem odwoławczym. Możliwość powierze­nia wskazanym osobom załatwiania spraw zezwoleniowych nie jest zatem równoznaczna z możliwością stworzenia wewnątrzbankowego trybu instancji w sprawach indywidualnych zezwoleń dewizowych.

Zarządzenie Prezesa NBP Nr 11/2002 zawiera upoważnienia do podej­mowania w NBP - w imieniu Prezesa NBP, czyli w wykonaniu jego kompe­tencji decyzji w sprawach indywidualnych zezwoleń dewizowych. Podejmowanie takich decyzji oznacza nie tylko udzielanie zezwoleń, ale również odmowę ich udzielania, a także uchylanie.

Kontrola wykorzystania udzielonych zezwoleń przez Prezesa NBP - Kontrolę dewizową w zakresie udzielonych przez Prezesa NBP zezwoleń dewizowych wykonuje Prezes Narodowego Banku Polskiego. Kontrola ta polega na sprawdzaniu, czy korzystanie z udzielone­go zezwolenia dewizowego odbywa się zgodnie z jego warunkami ; korzystanie z zezwolenia dewizowego wbrew zastrzeżonym w nim warunkom może powodować, jak pisano wyżej, daleko idące skutki prawne. Kontrola zezwoleń dewizowych wykonywana jest przez upoważ­nionych pracowników NBP.

7. KONTROLA DEWIZOWA

Kompetencje kontrolne są wykonywane przez organy celne i organy Straży Granicznej, jednostki organizacyjne poczty i banki pośredniczące w dokonywaniu przekazów pieniężnych za granicę oraz rozliczeniach w kraju z nierezydentami, kontrola jest wykonywana głównie na zasadach i trybie kontroli skarbowej. Wyraźnie wyodrębniona regulacja przyznaje funkcje kontrolne wykonywane przez Narodowy Bank Polski jako centralną bankową instytucją dewizową - tryb kontroli reguluje rozporządzenie Ministra Finansów.

Kontrola NBP a kontrola skarbowa-ustawa nie precyzuje zakresu wykonywanej kontroli, ale można wskazać na badanie przestrzegania przez rezydentów i nierezydentów ograniczeń i obowiązków określonych w ustawie prawo dewizowe oraz ograniczeń powstałych na jej podstawie, a także warunków udzielonych zezwoleń dewizowych i zezwoleń na prowadzenie działalności kantorowej

Zakres i kryteria kontroli-1) kontrola udzielonych przez Prezesa NBP indywidualnych zezwoleń dewizowych polegać ma na sprawdzaniu, czy korzystanie z udzielonego zezwolenia dewizowego odbywa się zgodnie z jego warunkami(chodzi o warunki jakie może zawierać decyzja adm. o udzieleniu zezwolenia dewizowego); 2)kontrola działalności kantorowej polega na sprawdzeniu czy działalność taka jest prowadzona zgodnie z ustawą, przepisami wydanymi na jej podstawie oraz warunkami określonymi w zezwoleniu na prowadzenie takiej działalności.3)
kontrola wykonywania obowiązku przekazywania do NBP danych niezbędnych do celów planistycznych, która polega na sprawdzeniu czy obowiązek ten jest wykonywany-przez rezydentów dokonujących obrotu dewizowego za granicą oraz czy dane są zgodne ze stanem faktycznym. Kontrola przeprowadzona jest przez kontrolerów(po okazaniu legitymacji służbowej i doręczenia upoważnienia) będących pracownikami NBP w siedzibie jednostki kontrolowanej (ma char.dokumentalny, faktyczny i doraźny) lub w siedzibie NBP(char.dokumentalny i ciągły). Do obowiązków kierownika i kontrolera należy konieczność współdziałania z kontrolerem w celu sprawnego przeprowadzania kontroli(dostęp do dokumentacji, ustne i pisemne wyjaśnienia, sporządzanie zestawień i obliczeń) oraz prawa kontrolerów umożliwiające pełny dostęp do informacji(mają wstęp do obiektów). Wyniki przeprowadzonej kontroli kontroler przedstawia w sporządzonym przez siebie:1) protokole, jeżeli kontrola została przeprowadzona w siedzibie jednostki kontrolowanej i podpisany protokół przekazywany jest kontrolowanej jednostce lub 2) sprawozdaniu, jeżeli w siedzibie Narodowego Banku Polskiego. W/w dokumenty sporządza się 2 egzemplarzach, z których 1 jest przekazywany kontrolowanej jednostce. Osoba kontrolowana ma prawo w ciągu 14 dni zgłaszać umotywowane zastrzeżenia do ustaleń zawartych w dokumentach kontrolnych, a w razie nieuwzględnienia zastrzeżeń- kontroler zobowiązany jest przedstawić na piśmie swoje stanowisko tej jednostce. Wprowadza się obowiązek przechowywania przez rezydenów dokumentów związanych z czynnościami kontrolnymi przez 5 lat. W przypadku stwierdzenia w wyniku przeprowadzonej kontroli nieprawidłowości, Narodowy Bank Polski przekazuje kontrolowanej jednostce zalecenia pokontrolne, które powinny zawierać: zwięzły opis wyników kontroli, ze wskazaniem naruszonych przepisów prawa, wnioski wynikające z ustaleń kontroli, zmierzające do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości, zobowiązanie jednostki kontrolowanej do powiadomienia o sposobie terminie realizacji zaleceń pokontrolnych. Skupienie w jednym ręku kompetencji kontrolnych i pokontrolnych oznacza nadzór -sprawowany przez NBP(nadzór typu funkcjonalnego). Prezes NBP otrzymał kompetencje do kontrolowania banków uprawnionych w zakresie czynności wynikających z pośrednictwa bankowego- o niewykonaniu zaleceń pokontrolnych przekazanych uprawnionemu bankowi po kontroli, Prezes NBP powiadamia z Komisją Nadzoru Bankowego. Jeśli powstanie w toku kontroli uzasadnione podejrzenie popełnienia wykroczenia lub przestępstwa przez kontrolowana jednostkę lub inny podmiot, Prezes NBP powiadamia o tym organ powołany ustawowo do ścigania przestępstw, w przypadku zaś stwierdzenia w toku kontroli rażącego naruszenia przepisów praw lub warunków: udzielonego zezwolenia dewizowego, działalności kantorowej-kontrolerzy występują do Prezesa NBP albo do dyrektora jedn.org. NBP, który wydał takie zezwolenie o jego uchylenie lub o wydanie decyzji zakazującej wykonania działalności kantorowej. Minister Właściwy ds. finansów publicznych po zasięgnięciu opinii Prezesa NBP, określi w drodze rozporządzenia tryb wykonywania kontroli(czynności kontrolne, ustalenia z kontroli i ich dokumentowanie oraz postępowanie pokontrolne) Rozporządzenie to ma regulować tryb wykonywania kontroli przez NBP w sprawach, w których ustawa Prawo dewizowe nadaje mu takie kompetencje.

---