PRACA ZALICZENIOWA Z PRZEDMIOTU BC i jego funkcje, Testy


Temat pracy: „System płatniczy w Polsce”

System płatniczy można najogólniej zdefiniować jako system składający się z określonej grupy instytucji, ustalonych instrumentów i procedur wykorzystywanych do zapewnienia obiegu pieniądza w obrębie danego obszaru geograficznego, którym zazwyczaj jest jeden kraj.

Podstawą funkcjonowania systemów płatności i rozrachunku w Polsce są następujące podmioty:

- Narodowy Bank Polski - polski bank centralny

-Krajowa Izba Rozliczeniowa, która odpowiada za rozliczenia płatności

detalicznych

- Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. odpowiedzialny za rejestrację

papierów wartościowych i rozliczenia transakcji zawartych na papierach

wartościowych

- Komisja Nadzoru Finansowego odpowiedzialna za nadzór nad rynkiem

finansowym, działająca od 19.09.2006r. czyli od dnia kiedy weszła w życie ustawa

o nadzorze nad rynkiem finansowym.

Zasady prowadzenia działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków oraz sprawowania nadzoru bankowego określone są w Prawie bankowym (29.08.1997r.) Dodatkowo po nowelizacji ustawy z dnia 23.08.2001r. wprowadzono przepisy dotyczące instrumentów płatniczych oraz zasad realizacji przelewów trans granicznych. W zakresie aspektów nieuregulowanych w prawie bankowym banki podlegają również innym regulacjom, takim jak Kodeks spółek handlowych, Prawo upadłościowe i naprawcze oraz Kodeks pracy.

Zarządzenie Prezesa NBP (2004r.) określa:

* sposób przeprowadzania rozrachunków międzybankowych w złotych oraz w euro

* podstawowe warunki określające działalność pośredników rozliczeniowych

warunki otwierania i prowadzenia rachunków

Natomiast szczegóły dotyczące obsługi rachunków bieżących banków są określone w standardowej umowie rachunku bankowego zawieranej ze wszystkimi bankami.

Zakres sposobu numeracji rachunków bankowych prowadzonych w bankach określony został przez Prezesa NBP zarządzeniem z 6.05.2002r. zgodnie z którym numery rachunków bankowych odpowiadające standardom Numeru Rachunku Bankowego (krajowe) oraz Międzynarodowego Numeru Rachunku Bankowego (rozliczenia trans graniczne) są obligatoryjnie stosowane w sektorze bankowym od 01.07.2004r.

Na mocy Prawa bankowego Minister Finansów upoważniony jest do określania formatu wykorzystywanych przez banki dokumentów płatniczych w formie papierowej.

Prawo bankowe reguluje również sposób tworzenia izb rozliczeniowych w celu wymiany zleceń płatniczych oraz ustalania wzajemnych zobowiązań i należności wynikających z tych zleceń. Wymianą zleceń płatniczych za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej rządzą zasady określone w Regulaminach dokonywania czynności w zakresie rozliczeń. Regulaminy te określają zarówno wzajemne obowiązki KIR i banków, jak i harmonogram wymiany zleceń płatniczych w systemach ELIXIR oraz EuroELIKSIR obsługiwanych przez KIR.

Zasady współpracy między bankami a ich klientami w zakresie rozliczeń zleceń płatniczych są uregulowane w umowach rachunku bankowego.

Rozwój nowych, elektronicznych usług świadczonych przez banki w Polsce, a także konieczność dostosowania polskiego systemu prawnego do prawa Unii Europejskiej spowodowały, że 12.09.2002r. uchwalono ustawę o elektronicznych instrumentach płatniczych, która wprowadza do polskiego prawa zalecenie Komisji Europejskiej dotyczące transakcji z użyciem elektronicznych instrumentów płatniczych. Ustawa określa zasady wydawania i używania elektronicznych instrumentów płatniczych, w tym instrumentów pieniądza elektronicznego, prawa i obowiązki stron umów dotyczące elektronicznych instrumentów płatniczych oraz zasady tworzenia, organizacji, działalności oraz nadzoru, a także likwidacji instytucji pieniądza elektronicznego.

Jedna z części Prawa Bankowego dotyczy upadłości banków. Zgodnie z art. 52 prawa upadłościowego i naprawczego, datą upadłości jest data postanowienia sądu o ogłoszeniu upadłości. Jednakże w polskim prawodawstwie postanowienie to jest ostatnim etapem w postępowaniu upadłościowym i nie ma wpływu na system płatniczy. Taki wpływ ma decyzja Komisji Nadzoru Bankowego o zawieszeniu działalności banku, ponieważ zgodnie z art. 159 ust. 1 pkt.1 Prawa bankowego bank nie reguluje swoich zobowiązań w okresie zawieszenia działalności. Od dnia zawieszenia działalności bank nie może przesyłać zleceń płatniczych do systemu RTGS (Real Time Gross Settlement Systems) . W przypadku płatności detalicznych bank, którego działalność została zawieszona jest w praktyce wykluczony z rozliczeń następnego dnia po zawieszeniu, ponieważ wszystkie płatności wysłane przez ten bank do KIR przed momentem, w którym izba została powiadomiona przez NBP o zawieszeniu, powinny być rozliczone. W okresie zawieszenia bank może jedynie realizować płatności, na które wyrazi zgodę Komisja Nadzoru Bankowego. Skutki postępowania upadłościowego dla systemów płatności precyzuje ustawa z 24/08/2001r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami.

Organem sprawującym nadzór nad rynkiem kapitałowym jest Komisja Nadzoru Finansowego, której celem jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku kapitałowego, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa obrotu oraz ochrony inwestorów i pozostałych uczestników rynku, a także przestrzegania reguł uczciwego obrotu. Nadzorowi KNF podlegają instytucje prowadzące działalność na rynku kapitałowym, tj. firmy inwestycyjne i ich agenci, banki przechowujące papiery wartościowe, banki powiernicze, spółki prowadzące rynek giełdowy i poza giełdowy, spółki prowadzące depozyt papierów wartościowych, emitenci, fundusze inwestycyjne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, giełdy towarowe, towarowe domy maklerskie, przedsiębiorstwa energetyczne prowadzące rachunki lub rejestry towarów giełdowych i giełdowe izby rozrachunkowe.

W Polsce obowiązują regulacje o ochronie konsumenta, które są powiązane z handlem i usługami. Klienci banków są chronieni przez przepisy:

Prawa bankowego (np. zasada ochrony tajemnicy bankowej)

Kodeksu Cywilnego (m.in. poprzez zdefiniowanie niedozwolonych postanowień umownych)

Ustawy z 02.03.2000r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny

Ustawy z 15.12.2000r. o ochronie konkurencji i konsumentów

Ustawy z 20.07.2001r. o kredycie konsumenckim

Ustawy z 12.09.2002r. o elektronicznych instrumentach płatniczych

Ustawy z 14.12.1994r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym.

Dużą rolę w systemie płatniczym odgrywa Narodowy Bank Polski. W ramach tego systemu Narodowy Bank Polski spełnia funkcje, które są określone w art. 3 ust. 2 pkt. 1) i 7) ustawy o NBP. Składają się na nie m.in. organizowanie rozliczeń pieniężnych oraz kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego.

Narodowy Bank Polski pełni również rolę nadzorczą nad systemami płatności w Polsce. Kryteria przyjmowane przez NBP przy ocenie zasad funkcjonowania systemu dotyczą:

* zgodności z przepisami prawa polskiego,

* bezpieczeństwa działania systemu,

* sprawności działania systemu.

Oceniając sprawność i bezpieczeństwo danego systemu Prezes NBP bierze pod uwagę także spełnianie kryteriów określonych w dokumentach” Podstawowe zasady dla systemowo ważnych systemów płatności” oraz „Standardy nadzoru nad detalicznymi systemami płatności w euro”

W ramach sprawowania nadzoru NBP zbiera od operatorów systemów płatności oraz banków dane statystyczne dotyczące systemów płatności, a także incydentów w systemie płatniczym. Obowiązkami sprawozdawczymi na rzecz NBP ( ust. Z 12.09.2002r. o elektronicznych instrumentach płatniczych) objęci są także wydawcy kart płatniczych, agenci rozliczeniowi oraz instytucje pieniądza elektronicznego. Inną funkcją Narodowego Banku Polskiego jest pełnienie roli operacyjnej. Wiąże się ona z usługami płatniczymi, tj. obsługą rachunków bieżących banków, a w szczególności rozrachunek płatności międzybankowych.

NBP jest właścicielem i operatorem systemów SORBNET i SORBNET-EURO, które dokonują rozrachunku na bazie brutto wszystkich przelewów, które banki przekażą do NBP w formie elektronicznej płatności krajowych oraz trans granicznych. NBP oferuje również usługę rozrachunkową dla systemów Krajowej Izby Rozrachunkowej. Zobowiązania i należności netto banków wynikające z wymiany zleceń płatniczych za pośrednictwem KIR są rozliczane w złotówkach lub w euro odpowiednio przez system SORBNET lub SORBNET-EURO, podczas sesji rozrachunkowych przeprowadzanych w godzinach ustalonych z Narodowym Bankiem Polskim.

NBP jest również bezpośrednim uczestnikiem KIR. Przesyła i otrzymuje z KIR płatności jednostek budżetowych, których rachunki są prowadzone przez oddziały NBP.

W zakresie prowadzenia rachunków swoich klientów NBP realizuje zlecenia płatnicze pod warunkiem, że na rachunku znajdują się wystarczające środki pieniężne do dokonania rozrachunku.

W zakresie systemów rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych rola operacyjna Narodowego Banku Polskiego polega na tym, iż jest on właścicielem i operatorem systemu depozytowo-rozrachunkowego papierów wartościowych funkcjonującego pod nazwą Rejestr Papierów Wartościowych, który jest obsługiwany przez dwa systemy operacyjne:

Przyjęto tu procedury rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym- zarówno w papierach wartościowych jak i środkach pieniężnych (transakcji zawieranych na bonach skarbowych i bonach pieniężnych NBP).

Ponadto NBP od lipca 1999r. jest agentem rozrachunkowym dla Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, który zajmuje się rejestracją pozostałych papierów wartościowych oraz rozliczaniem transakcji na nich zawartych. Oznacza to, że zobowiązania pieniężne w walucie polskiej i w euro związane z transakcjami zawartymi na papierach wartościowych zdeponowanych w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych są rozliczane na rachunkach pieniężnych prowadzonych przez NBP.

W zakresie systemów rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych NBP pełni również rolę nadzorczą, wykorzystując głównie uprawnienia właścicielskie. NBP jest właścicielem Rejestru Papierów Wartościowych raz współwłaścicielem Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych (posiada 33,3% akcji reszta należy do Skarbu Państwa, Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie).

W zakresie systemu płatniczego Narodowy Bank Polski współpracuje z następującymi krajowymi instytucjami:

1. Związkiem Banków Polskich (NBP ma przedstawicieli w wielu grupach roboczych,

z którym są konsultowane wszystkie regulacje dotyczące systemu płatniczego),

2. Ministerstwem Finansów (współpraca obejmuje głównie kwestie prawne,

a w szczególności przygotowywanie projektów regulacji dotyczących systemu bankowego,

3. Komisją Nadzoru Finansowego (współpraca dotyczy nadzorowania systemów

rozrachunku papierów wartościowych).

Ponadto 01.07.1998r. została utworzona Rada ds. Systemu Płatniczego jako organ opiniodawczo-doradczy Zarządu Narodowego Banku Polskiego. W skład Rady wchodzą Wiceprezes Narodowego Banku Polskiego, Dyrektor Departamentu Systemu Płatniczego NBP, prezesi czterech lub pięciu banków komercyjnych oraz przedstawiciele Związku Banków Polskich, Ministra Finansów, Krajowej Izby Rozliczeniowej Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, Komisji Nadzoru Finansowego, Pol Cardu i Poczty Polskiej.

Do zadań Rady należy analizowanie i dokonywanie oceny polskiego systemu płatniczego oraz formułowanie propozycji, które mają go przystosować do wymogów UE.

Na płaszczyźnie międzynarodowej, w zakresie zagadnień związanych z systemem płatniczym, NBP współpracuje głównie z:

  1. Europejskim Bankiem Centralnym (NBP zasięga opinii o projektach aktów prawnych wydawanych w zakresie systemu płatniczego, a jego przedstawiciele uczestniczą w wielu grupach roboczych działających w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych

  2. Komisją Europejską (współpraca dotyczy przede wszystkim kwestii prawnych związanych z wprowadzeniem unijnych aktów prawnych do polskiego prawa.

Do innych instytucji prywatnych i publicznych związanych z usługami rozliczeniowymi w Polsce należą:

Prawo bankowe w ramach rozliczeń pieniężnych wykorzystywanych przez podmioty nie bankowe dopuszcza ich realizację poprzez płatność dokonaną gotówkowo, albo przy użyciu instrumentów bezgotówkowych (m.in. polecenie przelewu, polecenie zapłaty lub karty płatnicze, czek gotówkowy i czek rozrachunkowy-bezgotówkowy).

Płatności gotówkowe odbywają się za pośrednictwem monet i banknotów o różnych nominałach (monety: od 1 do 50 groszy oraz 1 zł, 2 zł oraz 5 zł; natomiast banknoty to: 10 zł, 20 zł, 50 zł, 100 zł oraz 200 zł). Obecnie około 97% wartości gotówki w obiegu to banknoty. Niestety posiadanie rachunku bankowego, zwłaszcza przez starszych ludzi nie jest zjawiskiem powszechnym, dlatego wiele emerytur i rent jest wypłacanych w gotówce. Ponadto duża ilość sklepów i punktów usługowych, szczególnie położonych poza dużymi miastami nie akceptuje bezgotówkowych form płatności, choć sytuacja w tej kwestii zmienia się na korzyść rozliczeń bezgotówkowych.

Płatności bezgotówkowe obejmują w szczególności polecenia przelewu, czeki rozrachunkowe, polecenia zapłaty oraz karty płatnicze. Czas realizacji rozliczeń pieniężnych określany jest w umowie rachunku bankowego zawartej między klientem a bankiem, który prowadzi obsługę takiego rachunku (nie reguluje tej kwestii Ustawa Prawo Bankowe). Umowa taka zawiera ponadto zakres odpowiedzialności banku za ich terminowe i prawidłowe wykonanie oraz wysokość odszkodowania w przypadku przekroczenia terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku.

System rozliczeń transakcji z klientami w złotych umożliwia dokonanie rozliczenia pomiędzy klientami dwóch różnych banków tego samego dnia za pomocą elektronicznego systemu ELIXIR, natomiast transakcje detaliczne nominowane w euro rozlicza system EuroELIXIR.

Zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej istnieje obowiązek posiadania rachunku bankowego i przeprowadzania między podmiotami gospodarczymi rozliczeń w formie bezgotówkowej w przypadku dokonywania i przyjmowania płatności związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, gdy jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności przekracza równowartość 15 000 euro.

Polecenie przelewu jest głównym instrumentem płatności bezgotówkowych w Polsce. Ilościowo stanowi to 98% wszystkich transferów przetwarzanych przez KIR, po uwzględnieniu wpłat gotówkowych na rachunki bankowe.

Odwrotna sytuacja dotyczy czeków, które w Polsce nigdy nie były powszechnie stosowane jako forma rozliczeń pieniężnych, zaś w ostatnim czasie wobec intensywnie rozwijającego się rynku kart płatniczych (wygodniejsze, tańsze i bezpieczniejsze), jego znaczenie jeszcze bardziej zmalało. Odmianą czeków jest czek gotówkowy, który stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia rachunku wystawcy kwotą, na którą czek został wystawiony oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi lub osobie wskazanej na czeku.

Stosunkowo „młodym” instrumentem rozliczeń bezgotówkowych jest polecenie zapłaty, które zostało wprowadzone przez Narodowy Bank Polski w październiku 1997 r. Zgodnie z Prawem Bankowym przeprowadzanie rozliczeń w formie polecenia zapłaty jest dopuszczalne pod warunkiem:

  1. posiadania przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienie w sprawie stosowania polecenia zapłaty,

  2. udzielenia przez dłużnika wierzycielowi upoważnienia do obciążania rachunku dłużnika w umownych terminach zapłaty z tytułu określonych zobowiązań,

  3. zawarcia umowy w sprawie stosowania polecenia zapłaty pomiędzy wierzycielem a bankiem.

Tę formę rozliczeń stosuje się do płatności nie przekraczających równowartości 1000 euro, jeżeli dłużnikiem jest osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej lub 50 000 euro w przypadku pozostałych dłużników. Rozliczenia z tytułu polecenia zapłaty są wykonywane wyłącznie poprzez elektroniczny system ELIXIR w KIR. Niestety na tle innych krajów polecenie zapłaty nie jest nadal w Polsce tak popularne, mimo wyraźnego wzrostu tego produktu w stosunku do lat ubiegłych.

Znacznie większym zainteresowaniem cieszą się natomiast karty płatnicze, które należą do kategorii rozliczeń bezgotówkowych, która posiada coraz więcej użytkowników.

Wzrasta w ostatnich latach zarówno liczba kart w obiegu jak również ilość operacji dokonanych przy ich użyciu. ( liczba kart na koniec grudnia 2006 - 23,85mln). Pod względem liczby transakcji kartami płatniczymi dokonuje się już 27% wszystkich płatności bezgotówkowych w Polsce. Pozytywny efekt przynoszą organizowane przez banki akcje marketingowe, mające na celu edukację klientów i zachęcanie ich do dokonywania płatności bezgotówkowych w tej formie. Karty wydawane przez polskie banki są zazwyczaj opatrzone logo międzynarodowych organizacji, np. VISA lub MasterCard, co umożliwia łatwiejszy dostęp do punktów akceptujących karty płatnicze zarówno w kraju, jak i za granicą.

Wśród kart płatniczych przewodzą karty debetowe, które stanowią zdecydowaną większość kart wydawanych przez banki działające w Polsce co zamyka się ilością 16,94 mln sztuk.

Coraz większą popularność zyskują wśród klientów karty kredytowe (na koniec grudnia 2006r. wydano 6,35 mln). Głównie są to karty systemów międzynarodowych, choć znaczną ich część, ok. 1,6 mln. stanowią karty wydawane przez banki we współpracy z sieciami handlowymi, np. supermarketami.

Integralną częścią systemu rozliczeń stanowi sieć bankomatów i terminali POS. W okresie wprowadzania bankomatów banki tworzyły własne sieci bankomatów i wydawały karty do wypłat gotówki jedynie z ich własnych bankomatów. Polityka taka doprowadziła do utworzenia kilkunastu odrębnych sieci bankomatowych, a klienci danego banku mogli korzystać tylko z jego sieci. W czerwcu 1997r. grupa banków krajowych zawarła porozumienie o świadczeniu usług dla krajowych posiadaczy kart w międzybankowej sieci on-line i wdrożyła tzw. switch krajowy, obsługiwany przez PolCard. Kolejne banki przystąpiły do porozumienia w późniejszym czasie. Rozszerzenie porozumienia na wszystkie banki posiadające bankomaty umożliwiło wzajemne uznawanie kart we wszystkich bankomatach w kraju. W Polsce oprócz sieci bankomatów będących własnością banków, funkcjonuje również sieć bankomatów utworzona przez spółkę Euronet. Na koniec 2006 r. łączna liczba bankomatów w Polsce wynosiła 9938. W naszym kraju działają następujący agenci rozliczeniowi: PolCard S.A., CardPoint S.A., Bank PeKao S.A., Bank PKO S.A.; eCard S.A.

W systemie płatniczym dużą rolę odgrywają również tzw. instrumenty pocztowe, które są domeną Poczty Polskiej na mocy upoważnienia do wykonywania niektórych czynności bankowych m.in. realizacji przekazów pocztowych, przyjmowania wpłat na rachunki bankowe oraz wypłat emerytur i rent. Głównym instrumentem pocztowym jest przekaz pocztowy, stosowany w celu przekazywania środków pomiędzy osobami nie posiadającymi rachunków bankowych. W takim przypadku jeden urząd pocztowy przyjmuje wpłatę gotówkową wraz z prowizją, a drugi wypłaca ją otrzymującemu. Operacja ta jest realizowana poza systemem bankowym. W przypadku wpłat na rachunki bankowe urząd pocztowy przesyła zlecenia wpłat na ogólną kwotę wszystkich otrzymanych instrukcji do oddziału banku, w którym ma swój rachunek bieżący. Bank rozlicza to zlecenie za pośrednictwem KIR, tak jak w przypadku każdego innego klienta banku.

Przy wypłatach emerytur i rent oddziały okręgowe Narodowego Banku Polskiego prowadzące rachunki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przekazują określone kwoty środków pieniężnych za pośrednictwem KIR na rachunki rejonowych urzędów pocztowych, ZUS dostarcza indywidualne dokumenty dotyczące beneficjentów bezpośrednio do urzędów pocztowych, co oznacza, że po otrzymaniu informacji z ZUS mogą one niezwłocznie rozpocząć dokonywanie poszczególnych wypłat.

Wraz z rozwojem handlu elektronicznego pojawiają się nowe usługi płatnicze, które umożliwiają dokonywanie płatności przez Internet , zarówno w sklepach oferujących swoje towary i usługi w sieci, jak również na aukcjach internetowych (Allegro, eBay). Do płatności internetowych wykorzystuje się głównie przelewy elektroniczne z rachunków bankowych, do których klient ma dostęp za pośrednictwem Internetu, a także karty płatnicze oraz inne innowacyjne metody, np. wiadomości sms.

Wśród bezgotówkowych form rozliczeń najbardziej dynamicznie rozwija się rynek kart płatniczych. Z roku na rok liczba kart oraz punktów akceptujących karty płatnicze znacznie wzrasta. Banki wydające karty płatnicze rozpoczęły już przygotowania do SEPA (Single Euro Payment Area- Jednolity Obszar Płatniczy w Euro), m.in. poprzez wydawanie kart z mikroprocesorem w standardzie EMV(to standard elektronicznych kart płatniczych bazujący na technologii "smart card" -karty chipowe), co znacznie zwiększy bezpieczeństwo użytkowania kart oraz rozszerzy ich funkcjonalność.

W ramach systemu płatniczego istnieją również, a w zasadzie przede wszystkim rozliczenia międzybankowe i systemy rozrachunkowe.

Zlecenia płatnicze w zależności od tego czy są związane z płatnościami wysoko kwotowymi, czy też związanymi z płatnościami detalicznymi rozliczane są przez polskie banki za pośrednictwem dwóch instytucji: wysokokwotowe (głównie dotyczące transakcji na rynku pieniężnym, walutowym oraz rynku papierów wartościowych), rozliczane są bezpośrednio przez Narodowy Ban Polski, natomiast zlecenia związane z płatnościami detalicznymi przez Krajową Izbę Rozliczeniową (KIR).

W Polsce wszystkie banki są bezpośrednimi lub pośrednimi uczestnikami KIR, w związku z czym większość płatności dokonywanych między bankami jest rozliczanych za pośrednictwem tej Izby. Wykorzystuje ona do tych rozliczeń dwa detaliczne systemy rozliczeń netto:

  1. ELIXIR - do płatności w złotych

  2. EUROELIXIR - do płatności w euro

Narodowy Bank Polski jest operatorem dwóch systemów (RTGS-ang. Real Time Gross Settlement) do rozliczeń wysoko kwotowych:

  1. System SORBNET - do płatności w złotych

  2. System SORBNET-EURO - do płatności w euro.

System SORBNET obsługuje rachunki bieżące banków prowadzone w NBP do rozliczeń międzybankowych. Należy on do klasy systemów RTGS (Real Time Gross Settlement), czyli umożliwiających rozliczenia hurtowe w czasie rzeczywistym.

Uczestnikami SORBNET są centrale banków oraz instytucje rozliczeniowe (Krajowa Izba Rozliczeniowa i Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych). Banki spółdzielcze uczestniczą w SORBNET za pośrednictwem swoich zrzeszeń. Wymiana danych o płatnościach pomiędzy NBP, a uczestnikami odbywa się za pośrednictwem szyfrowanej i podpisanej poczty elektronicznej w systemie X.400. Format wiadomości zgodny jest ze standardem EDIFACT.

System SORBNET rozpoczął działanie w marcu 1996 r., przy czym początkowo wymiana danych pomiędzy NBP a bankami następowała w formie zleceń papierowych bądź dyskietek. Od roku 1998 w pełni wdrożony został elektroniczny system wymiany danych. System obsługuje przede wszystkim rozliczenia międzybankowe, np.: depozyty międzybankowe czy należności netto wynikające z przelewów dokonanych za pośrednictwem KIR i rozliczeń transakcji na papierach wartościowych w KDPW. Od roku 2001 za pośrednictwem SORBNET przesyłane są również wysokokwotowe płatności(przelewy) klientów. Zgodnie z zarządzeniem prezesa NBP wszystkie płatności na kwoty powyżej miliona złotych muszą być przesyłane za pośrednictwem SORBNET-u. Na życzenie klienta bank może też przesyłać nim płatności na mniejsze kwoty.

SORBNET umożliwia też bankom ciągły wgląd w stan rachunku bieżącego w NBP i wykonane na nim transakcje. Warunkiem wykonania transakcji zleconej za pośrednictwem SORBNET jest posiadanie przez bank dostatecznych środków na rachunku bieżącym. W razie braku środków, zlecenie umieszczane jest w kolejce zleceń oczekujących i jest realizowane, gdy środki się pojawią.

Podstawową zaletą użycia systemu SORBNET z punktu widzenia klienta jest szybkość. SORBNET przyjmuje zlecenia w sposób ciągły(w dowolnym momencie w czasie otwarcia systemu), a od wysłania zlecenia przez bank zleceniodawcy do odebrania go przez bank odbiorcy mija typowo kilka minut. Dla porównania: rozliczenia w systemie płatności detalicznych ELIXIR odbywają się w ciągu dnia trzykrotnie(w trzech sesjach rozliczeniowych), a minimalny czas od wysłania zlecenia do odebrania go przez bank zleceniobiorcy wynosi ok. 2 godziny. System SORBNET przyjmuje zlecenia w dni robocze w godzinach 7:30 do 18:00, przy czym zlecenia klienckie przyjmowane są do godziny 16:00.

Rozliczenia za pośrednictwem SORBNET dokonywane są w złotówkach.

Według stanu na dzień 31.12.2006 r. w systemie SORBET uczestniczyło 55 banków. Zgodnie z uchwałą nr 20/2004 Zarządu NBP z 22 kwietnia 2004 r., w której to zostały określone warunki otwierania i prowadzenia rachunków banków przez NBP(z późniejszymi zmianami), banki ubiegające się o otwarcie rachunku bieżącego w NBP muszą spełniać następujące warunki:

Informacje pomiędzy bankami a systemem SORBNET przesyłane są w formie modelu „V”, czyli banki przesyłają swoje zlecenia płatnicze do banku centralnego, który o rozrachunku informuje bank wysyłający i bank otrzymujący płatność.

W przypadku gdyby doszło do jakiejkolwiek awarii zlecenia te mogą być w takiej sytuacji przekazane: - drogą internetową(portal SORBNET); - na dyskietce; - na nośniku papierowym(również telefaxem), przy czym wymaga to zarejestrowania w NBP; - za pośrednictwem portali SORBNET oraz na dyskietce zabezpieczonej(klientowskie zlecenia płatnicze).

Przesyłane zlecenia mają hierarchię realizacji:

  1. Zlecenia płatnicze przesyłane przez KIR- priorytet najwyższy

  2. Zlecenia płatnicze przesyłane przez NBP

  3. Zlecenia płatnicze przesyłane przez banki

Zlecenia własne NBP dotyczące sprzedaży znaków pieniężnych, zapłaty odsetek, prowizji i opłat oraz zlecenia KDPW wystawiane w imieniu banków, a także w jego własnym imieniu realizowane są na takich samych zasadach jak wszystkie inne transakcje.

Zlecenia realizowane są w zależności od dostępności środków pieniężnych na rachunku banku, a zlecenia realizuje się niezwłocznie lub umieszcza się je w centralnej kolejce do czasu zgromadzenia wystarczających środków pieniężnych na ich realizację, zgodnie z nadaną im przez wystawców numeracją.

Gdy płatność jest zrealizowana zarówno płatnik jak i beneficjent otrzymują potwierdzenia . Banki mogą również żądać od NBP informacji nt.: sald ich rachunków oraz ich zleceniach płatniczych, które oczekują na realizację(wyłącznie wychodzące zlecenia płatnicze) oraz o odwołaniu oczekujących w kolejce płatnościach przed ich realizacją.

Oczekujące zlecenia rozliczane są automatycznie, gdy dostępne są środki pieniężne na rachunku oraz zgodnie z priorytetem wystawcy i nr zlecenia. Gdy jakieś zlecenie zostaje w kolejce na koniec dnia jest automatycznie odrzucone informowany jest o tym jego wystawca, a system automatycznie przygotowuje i wysyła do banków wyciągi z rachunków bieżących.

0x01 graphic

System SORBNET zapewnia minimalizację ryzyka kredytowego. Poprzez śróddzienne wykorzystanie swoich środków banki mają dostęp do płynności. Środki te zaliczane są do minimalnej rezerwy obowiązkowej. Banki mogą otrzymać od NBP nie oprocentowany kredyt śróddzienny(techniczny tzn taki, który jest udzielany i spłacony w czasie krótszym niż jeden dzień roboczy), muszą wcześniej jednak stworzyć tzw. umowę kredytu śróddziennego oraz spełnić następujące zasady:

Innym rodzajem kredytu, który mogą otrzymywać banki z NBP jest kredyt lombardowy. Kredyt lombardowy może być zaciągany w ciągu całego dnia operacyjnego, a umowy kredytu zawierane są z wyprzedzeniem w celu skrócenia czasu, który jest potrzebny do wypełnienia wszystkich formalności związanych z udzieleniem kredytu.

Ponieważ umowy zawierane są z wyprzedzeniem to kredyt ten może być wykorzystywany wtedy gdy zajdzie taka potrzeba. Zabezpieczeniem kredytu lombardowego są bony skarbowe i obligacje skarbowe.

Za prowadzenie i obsługę rachunków bieżących banków w systemie SORBNET NBP pobiera opłaty, które zawarte są w „Tabeli prowizji i opłat bankowych”, stanowiącej załącznik do Uchwały nr 35/2004 Zarządu NBP z dnia 9 lipca 2004 r. Zgodnie z tą tabelą opłat banki płacą:

NBP nie subsydiuje funkcjonowania tych systemów.

System SORBNET-EURO powstał z rozwoju systemu SORBNET w wyniku podjętej przez NBP decyzji. Rozwój ten związany był z możliwością dokonywania rozliczeń płatności w euro jak również przyszłym połączeniem systemem TARGET.

Na decyzję NBP w sprawie budowy tego systemu miały również wpływ opinie polskich banków, KIR oraz KDPW, które wskazywały na potrzebę utworzenia w Polsce systemu RTGS w euro pozwalającego na rozrachunek płatności krajowych i trans granicznych w euro.

System SORBNET-EURO uruchomiony został 7 marca 2005 r., po połączeniu tego systemu za pośrednictwem banku centralnego Włoch oraz włoskiego systemu RTGS(BRIEL) z systemem TARGET, system ten stał się elementem europejskiej infrastruktury rozliczeń w euro.

Obsługuje on rachunki banków w euro prowadzonych w NBP, przeprowadza rozliczenia międzybankowe krajowe i trans graniczne poprzez rachunki bieżące banku w euro, dokonuje rozrachunku danych z systemem EUROELIXIR prowadzonego przez KIR, obsługuje kredyt śróddzienny(intraday) w euro oraz wszelkie pozostałe zlecenia banków i innych uczestników systemu na rachunkach w euro prowadzonych w NBP.

Zasady funkcjonowania systemu uregulowane są w zarządzeniu nr 6/2004 Prezesa NBP z 20.04.2004 r. w sprawie sposobu przeprowadzania rozrachunków międzybankowych oraz w uchwale nr 20/2004 Zarządu NBP, która określa warunki otwierania i prowadzenia rachunków banków przez NBP. Uchwały te regulują:

Ponadto w skład dokumentacji prawnej, która reguluje zasady funkcjonowania tego systemu wchodzi uchwała nr 12/2005 z 22.02.2005 r. Zarządu NBP, która wprowadza wzór umowy w sprawie warunków otwierania i prowadzenia rachunku RTGS w systemie SORBNET-EURO. Umowy zawierane przez banki, KDPW i KIR dotyczące otwarcia i prowadzenia przez NBP rachunków w euro w systemie SORBNET-EURO są szczegółowo uregulowane. Uczestnictwo NBP w systemie TARGET upoważnia ten bank do udzielania polskim bankom kredytu śróddziennego w euro. Uczestnictwo to jest możliwe dzięki temu, że NBP posiada rachunek korespondencki w wybranym banku centralnym ze strefy euro. Rachunek NBP poprzez który realizowane są trans graniczne zlecenia płatnicze przychodzące do systemu SORBNET-EURO i wysyłanie z tego systemu prowadzony jest przez Bank Włoch i umiejscowiony jest on na tej samej platformie co Włoski system RTGS(BRIEL). Pozwala to na jego obsługę podobnie jak w przypadku posiadania rachunku bezpośrednio w tym systemie BRIEL.

Podmiotami, które uprawnione są do posiadania rachunku w tym systemie oraz składania zleceń, są:

Warunki uczestnictwa są takie same jak przy systemie SORBNET, ale dodatkowo podmioty powinny przedłożyć NBP opinię dotyczącą zdolności prawnej.

W systemie SORBNET-EURO podobnie jak w systemie SORBNET banki składają jedynie uznaniowe zlecenia płatnicze(krajowe i trans graniczne), w imieniu własnym lub w imieniu swoich klientów, które obciążają własny rachunek prowadzony w systemie.

Natomiast NBP, KIR oraz KDPW mają dodatkowo jeszcze prawo do składania w imieniu banków zleceń obciążających ich rachunki bieżące w zakresie odpowiednich upoważnień banków.

System SORBNET-EURO realizuje następujące rodzaje zleceń:

  1. Krajowe zlecenia międzybankowe i klientowskie w euro składane przez bank

  2. Trans graniczne zlecenia międzybankowe i klientowskie w euro składane przez bank

  3. Zlecenia, które wynikają z rozliczeń krajowych płatności detalicznych w euro w systemie EuroELIXIR(zagregowane pozycje netto)

  4. Zlecenia z tytułu trans granicznych płatności w euro kierowanych z systemu EuroELIXIR poprzez NBP, do systemu STEP-2(zagregowane pozycje brutto)

  5. Zlecenia z tytułu trans granicznych płatności w euro kierowane z systemu STEP- 2, poprzez NBP do systemu EuroELIXIR, z tytułu należności dla polskich banków uczestniczących w systemie STEP-2(zagregowane pozycje brutto)

  6. Krajowe i trans graniczne zlecenia wynikające z transakcji zawartych na papierach wartościowych

  7. Operacje dotyczące przyznania i spłaty kredytu śróddziennego w euro

SORBNET-EURO funkcjonuje od 7:00 do 18:00(w godzinach funkcjonowania systemu TARGET), ale poszczególne rodzaje zleceń mogą być realizowane w określonych godzinach:

  1. Płatności krajowe:

    1. Między 7:00 a 17:00 w odniesieniu do płatności klientowskich

    2. Między 7:00 a 18:00 w odniesieniu do płatności międzybankowych

  2. Płatności trans graniczne:

    1. Między 7:00 a 16:52,30 w odniesieniu do płatności klientowskich

    2. Między 7:00 a 17:52,30 w odniesieniu do płatności międzybankowych.

Dni operacyjne tego systemu(podobnie jak w TARGET), to wszystkie dni kalendarzowe bez sobót i niedziel, Nowego Roku, Wielkiego Piątku, Poniedziałku Wielkanocnego, 1 Maja oraz Bożego Narodzenia i 26 grudnia.

Aby zapewnić poufność komunikaty, które przesyłane są między bankami a NBP są szyfrowane i opatrywane podpisem elektronicznym, który ma na celu zapewnienie autentyczności, integralności i niezaprzeczalności nadania.

Postępowanie w razie awarii jest podobne jak przy systemie SORBNET, podobne są również procedury rozrachunku z wyjątkiem operacji trans granicznych.

Rozliczenia międzybankowe i klientowskie dokonują się poprzez rachunki bieżące banków prowadzone w systemie SORBNET-EURO. Zlecenia mogą być składane:

  1. Przez banki - tylko na obciążanie własnego rachunku

  2. Przez NBP, KDWP i KIR - są upoważnione do przesyłania zleceń uznaniowych obciążających rachunki banków

Zlecenia na rachunku bieżącym realizowane są wyłącznie do wysokości zgromadzonych na rachunku środków, dotyczy to również NBP. W przypadku braku środków na realizację zlecenia, oczekuje ono w centralnej kolejce zleceń, która okresowo poddawana jest optymalizacji(tentowaniu). Zlecenia oczekujące w kolejce mogą być odwołane przez banki drogą elektroniczną lub faksem.

Podobnie jak w przypadku SORBNET w systemie SORBNET-EURO obowiązuje hierarchia realizacji zleceń. W pierwszej kolejności KIR; następnie NBP, KDWP i banki, które na bieżąco mają możliwość monitorowania wysokości salda na swoim rachunku. Tą samą drogą odbierają też one wyciągi.

Krajowe zlecenia są realizowane tak jak w systemie SORBNET, natomiast zlecenia trans graniczne wysyłane z systemu SORBNEY-EURO powodują obciążenie rachunku banku i uznanie rachunku pośredniczącego. Następnie obciążany jest rachunek rozliczeniowy NBP w Banku Włoch i uznawany rachunek właściwego banku prowadzony w systemie BRIEL lub innym systemie RTGS, który uczestniczy w systemie TARGET.

Inaczej odbywa się to przy płatnościach trans granicznych gdzie przychodzące do systemu SORBNET-EURO zlecenie płatnicze powoduje obciążenie odpowiedniego rachunku banku w systemie BRIEL lub innym systemie RTGS, który uczestniczy w systemie TARGET oraz uznanie rachunku rozliczeniowego NBP w Banku Włoch, który potwierdza poprzez wysłanie komunikatu realizację każdego zlecenia na rachunku rozliczeniowym NBP.

Zlecenia trans graniczne przychodzące do systemu SORBNET-EURO obciążają rachunek pośredniczący NBP i uznają rachunek właściwego banku w tym systemie, a następnie przekazują do tego banku odpowiedni komunikat informacyjny.

NBP może monitorować saldo na swoim rachunku rozliczeniowym w Banku Włoch, dzięki narzędziom udostępnionym przez ten bank.

Opłaty za zlecenia realizowane w systemie SORBNET-EURO obejmują 3 podstawowe grupy:

  1. 25.000 zł jednorazowa opłata za przystąpienie do systemu, którą pobiera się tylko od nowych uczestników(dotychczasowi uczestnicy systemu SORBNET są z niej zwolnieni)

  2. 4.000 zł. kwartalna opłata za prowadzenie rachunku(tyle samo co w systemie SORBNET)

  3. Miesięczne opłaty za realizację każdego zlecenia:

    1. Za lecenia krajowe 3,0

    2. Za zlecenia trans graniczne(wysokość opłat określona jest przez Europejski Bank Centralny w „Wytycznych w sprawie systemu TARGET)

      • Za pierwsze 100 zleceń w danym miesiącu 1,75

      • Za kolejne 900 zleceń w danym miesiącu 1

      • Za realizację 1.000 zleceń w danym miesiącu 0,80

Opłaty te nie obejmują kosztów jakie ponoszone są przez banki wobec NBP z tytułu dostępu do kredytu śróddziennego w euro, a kosztami tymi obciąża się tylko te banko przez, które ten limit jest faktycznie wykorzystywany. Opłaty za wykorzystanie tego kredytu pobierane są kwartalnie.

Systemami rozliczeniowymi dla detalicznych instrumentów uznaniowych, obciążeniowych oraz czeków są systemy zwane ELIXIR i EuroELIXIR. W obu przypadkach systemy te są rozliczane przez Krajową Izbę Rozliczeniową (KIR). KIR jest operatorem tych dwóch różnych systemów elektronicznych, których zasady funkcjonowania określają regulacje ustanowione przez tą Izbę.

KIR jest jedyną izbą rozliczeniową w Polsce. Jest to spółka akcyjna utworzona w 1991 r. Jej akcjonariuszami są Narodowy Bank Polski, Związek Banków Polskich i 12 banków komercyjnych. W Radzie Nadzorczej zasiadają przedstawiciele akcjonariuszy, każdy dysponuje jednym głosem a działalnością KIR kieruje Zarząd.

Na strukturę organizacyjną KIR składają się centrala w Warszawie oraz 17 Bankowych Regionalnych Izb Rozliczeniowych (BRIR), które znajdują się w głównych polskich miastach. Każdy oddział uczestnika jest połączony z jedną BRIR. Dzięki takiej strukturze, KIR łączy wszystkie oddziały banków w kraju.

KIR powstał na skutek zmieniającej się rzeczywistości gospodarczej, był i jest niezbędny do uporządkowania rozliczeń międzybankowych w systemie gospodarki kapitalistycznej i obrotu towarowego na zasadach gospodarki rynkowej. KIR powstał 22 listopada 1991 roku, a więc w tym miesiącu mija 17 lat od jego utworzenia. KIR był odpowiedzią na wyzwania związane ze zmianą ustroju społeczno-gospodarczego, jak również jego powstanie wiązało się z wymogami zmian zachodzących na światowych rynkach finansowych. Wobec wymagań gospodarki rynkowej i coraz szerszego wachlarza banków komercyjnych, wydzielonych ze struktur NBP lub też nowo utworzonych, problem sprawnego i szybkiego rozliczania międzybankowych bezgotówkowych transakcji płatniczych nabierał szczególnego znaczenia.

Każdy bank ubiegający się o uczestnictwo w wymianie zleceń płatniczych przeprowadzanej przez KIR musi mieć licencję na prowadzenie działalności bankowej w Polsce, uzyskać akceptację Rady Nadzorczej KIR, podpisać umowę rachunku bankowego z Narodowym Bankiem Polskim oraz spełnić wymagania techniczne określone przez KIR. W celu uzyskania akceptacji Rady Nadzorczej bank musi również spełnić pewne kryteria finansowe. Powyższe wymagania oraz kryteria, które są jednakowe dla wszystkich banków, określa Regulamin KIR.

Start elektronicznego systemu działania izby w formie ELIXIR nastąpił 17 kwietnia 1994 roku. Przedmiotem rozliczeń w tym systemie są zlecenia uznaniowe i obciążeniowe przekazywane przez oddziały banków w drodze teletransmisji. W systemie ELIXIR rozlicza się zarówno polecenia przelewu i wpłaty gotówkowe (zlecenia uznaniowe), jak i czeki z ROR objęte porozumieniem międzybankowym (od 1.01.2001 r.) oraz transakcje z tytułu polecenia zapłaty.

System ELIXIR(System Izby Elektronicznej) to obecnie podstawowy system obsługujący bezgotówkowe rozliczenia międzybankowe w Polsce. Obsługuje najpopularniejszą formę płatności czyli polecenie przelewu, w tym składki ZUS, płatności podatkowe, a także polecenia zapłaty. Polega na wymianie elektronicznych zleceń płatniczych między bankami i rejestracji wzajemnych wierzytelności z tego tytułu oraz wymiany między uczestnikami systemu innych elektronicznych komunikatów informacyjnych. Jest to system rozrachunku netto, w którym zlecenia wystawiane przez Izbę i przekazywane do Narodowego Banku Polskiego do zaksięgowania na rachunkach banków są rezultatem kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań banków, wynikających z indywidualnych zleceń klientów.

W izbie ELIXIR dokumenty płatnicze są przesyłane elektronicznie, a banki nie muszą przesyłać między sobą żadnych papierowych dokumentów. Dzięki temu czas realizacji zlecenia między dwoma oddziałami banków to maksymalnie jeden dzień, a w szczególnych przypadkach pieniądze w oddziale docelowym mogą znaleźć się już po 3 godzinach.

Izba ELIXIR przesyła dokumenty trzy razy dziennie, co oznacza, że nie pracuje ona w systemie on-line tylko w ramach tzw. sesji zwanych też przebiegami. Poszczególne sesje przebiegają w odpowiednich porach dnia: porannej(10:30-11:00), popołudniowej(14:30-15:00), oraz wieczornej(17:00-17:30). Do czasu rozpoczęcia danej sesji poszczególne banki mogą przesyłać do systemu ELIXIR wszelkie operacje płatnicze. O określonej godzinie KIR zamyka dostęp do systemu ELIXIR i rozpoczyna się przetwarzanie zleceń i rozliczanie sesji, trwa to około 1,5 godziny. Po tym czasie banki mogą pobierać z systemu wynik sesji, czyli m.in. przelewy przesłane na rachunki ich klientów. Pieniądze nie pojawiają się na rachunkach klientów natychmiast po zamknięciu sesji, ponieważ dział informatyczny musi pobrać pliki z systemu ELIXIR i zaimportować operacje do systemu bankowego. Dopiero po zaksięgowaniu w głównym systemie pieniądze są dostępne dla klientów.

Działanie systemu ELIXIR doskonale obrazuje poniższy schemat:

0x01 graphic

Na podstawie powyższego schematu możemy prześledzić drogę jednego przelewu na przykładzie sesji popołudniowej w systemie ELIXIR. Przelew zostaje wysłany z rachunku znajdującego się w oddziale banku A na rachunek znajdujący się w banku B.

Dla przykładu: Godzina 10.00 - klient-właściciel rachunku w banku A składa zlecenie dokonania przelewu przez Internet w swoim oddziale banku A na rzecz właściciela rachunku w banku B.Godzina 12.00 - jest to przykładowa godzina złamania sesji w banku A (przelewy złożone po złamaniu sesji zostaną przekazane do systemu ELIXIR następną sesją). Godzina 12.20 - system bankowy w banku A generuje polecenia płatnicze i za pomocą programu ELIXIR-O przekazuje je do systemu ELIXIR(przesyłany zostaje również nasz przelew). Godzina 13.30 - zostaje zamknięte wejście do systemu ELIXIR dla sesji południowej, KIR rozpoczyna się przetwarzanie. Godzina 15.00 - przetwarzanie zostaje zakończone, wyniki sesji są gotowe do odbioru. Godzina 15.20 - bank B pobiera z systemu ELIXIR wyniki sesji południowej, system bankowy automatycznie księguje pobrane zlecenia płatnicze, m.in. zostaje zaksięgowany przelew na rachunku w banku B.

Dla przykładu poniżej podane są operacje ELIXIR w niektórych bankach:

BGŻ S.A.

Przelewy przychodzące w tym banku księgowane są w godzinach:

11:30
15:30
17:30
Wychodzące w godzinach:
9:00
13:00
15:00
Aby przelew "wyszedł" tego samego dnia, musi zostać zlecony do godziny 15:00

BOŚ S.A.
Przelewy przychodzące w tym banku księgowane są w godzinach:
8:30
12:30
15:30
Wychodzące w godzinach:
11:00
13:00
Aby przelew "wyszedł" tego samego dnia, musi zostać zlecony do godziny 14:45

PEKAO S.A.
Przelewy przychodzące w tym banku księgowane są w godzinach:

12:00 - 15:00
16:00 - 17:00
18:00 - 20:00
Wychodzące w godzinach:
8:30
12:30
15:00
Aby przelew "wyszedł" tego samego dnia, musi zostać zlecony do godziny 13:30

Banki wewnętrznie wyznaczają godzinę złamania sesji (każdy bank indywidualnie), która powinna zostać podana klientowi. Wszystkie przelewy i inne zlecenia międzybankowe złożone przez klientów przed godziną złamania są przesyłane w ramach bieżącej sesji. Zlecenia złożone po godzinie złamania przechodzą na następną sesję, mimo że rzeczywista sesja ELIXIR jeszcze nawet się nie rozpoczęła. Godzina złamania zwykle nie jest sztywna i często przelewy złożone nawet pół godziny po tym czasie mają jeszcze szansę na realizację.

W dużej mierze od sprawności banku oraz jego systemu informatycznego zależą dwa elementy:

* czas między złamaniem sesji w banku, a początkiem sesji ELIXIR - im ten czas jest

krótszy tym lepiej;

* czas między zakończeniem sesji przez ELIXIR, a zaksięgowaniem dokumentów w

systemie informatycznym.

W nowoczesnych bankach, gdzie systemy są sprzężone online, dokumenty są księgowane zaraz po odebraniu ich z ELIXIR-u i niezwłocznie po zaksięgowaniu pieniądze są dostępne na koncie. W niektórych bankach środki są dostępne dla klienta dopiero po tzw. zamknięciu dnia, czyli na koniec dnia księgowego(np. ok. 20.00). Ograniczenia te wynikają z nienowoczesnych systemów informatycznych.

Złożenie przelewu przed złamaniem pierwszej lub drugiej sesji powoduje, że na rachunku odbiorcy (beneficjenta) pieniądze zostaną zaksięgowane tego samego dnia. Z trzecią sesją jest różnie w zależności od banku. Część banków nie obsługuje częściowo trzeciej sesji, czyli wówczas przelew złożony po południu jest przesyłany pierwszą sesją następnego dnia roboczego. Jeśli bank nadawca obsługuje trzecią sesję, to bank odbiorca może zaksięgować przelew tego samego dnia wieczorem, ale większość banków trzecią sesję księguje następnego dnia.

Bardzo ważną kwestią w systemie ELIXIR jest bezpieczeństwo pieniędzy w obrocie między bankami. Od samego początku KIR bardzo dużą wagę przykładał właśnie do tego elementu. Dotyczy to zarówno sytuacji związanych z możliwym „zaginięciem” pieniędzy podczas transakcji, jak również zwraca się uwagę na kondycję finansową banków. Od listopada 2004 r. Izba wprowadziła mechanizm gwarancji rozrachunku, dzięki któremu bank lub banki, które nie zgromadziły na swoim rachunku wystarczających środków na dokonanie rozrachunku nie są jak dotychczas wykluczane z rozliczeń za pośrednictwem KIR. W takim przypadku NBP powiadamia KIR o wysokości salda na rachunkach tych banków, które nie zapewniły środków, blokując na ich rachunkach dostępne środki. W przypadku banków, które zapewniły wystarczające środki, blokuje się kwoty wynikające z pierwotnego wyliczenia KIR. Na podstawie informacji otrzymanej z NBP, KIR wycofuje niektóre zlecenia tych banków, które nie zapewniły wystarczającej ilości środków na swoim rachunku, dopasowując wyniki rozliczeń do wysokości kwot zablokowanych przez NBP. Dzięki temu drugie zlecenie KIR przesłane do NBP jest ostateczne. Wycofane zlecenia są zwracane przez KIR do banków. Wprowadzenie przez Izbę gwarancji rozrachunku m.in. wyeliminowało ryzyko systemowe, które istniało zawsze, gdy możliwe było usunięcie banku z rozrachunku.

W systemie ELIXIR wyróżniamy zlecenia uznaniowe i obciążeniowe. Zleceniami uznaniowymi, rozliczanymi przez system ELIXIR, są polecenia przelewu (w tym wpłaty gotówkowe kierowane na rachunki bankowe), które są przesyłane do KIR w formie komunikatów elektronicznych lub rejestrowanych na magnetycznych nośnikach informacji (dyskietki, zbiór do transmisji). Natomiast zleceniami obciążeniowymi, rozliczanymi przez system ELIXIR, są polecenia zapłaty oraz czeki z rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych do kwoty 1000 zł. Są one przetwarzane zgodnie z harmonogramem, uzgodnionym wcześniej przez banki w ramach porozumienia międzybankowego.

Przetwarzanie polecenia zapłaty odbywa się zgodnie ze specjalnym harmonogramem, który został ustalony w zawartym przez banki, zgodnie z wymogami ustawy Prawo bankowe, porozumieniu międzybankowym. Bank wierzyciela przekazuje zlecenia obciążeniowe do KIR w specjalnym komunikacie, na pierwszą sesję rozliczeniową. Następnie zlecenie to trafia do oddziału banku dłużnika, który może do godziny 16:00 odmówić zapłaty. W przypadku braku odmowy, która jest przekazywana komunikatem zwrotnym do KIR, polecenia zapłaty są kompensowane na bazie netto i opłacane przez banki na wieczornej sesji rozliczeniowej KIR.

Czeki z rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych są w formie papierowej pozostawiane w oddziale banku, w którym zostały przedstawione do zapłaty. Zgodnie ze specjalnym porozumieniem międzybankowym, bank wystawca otrzymuje jedynie komunikat elektroniczny w systemie ELIXIR i opłaca czek, wystawiając własne polecenie przelewu.

Przekazywanie danych między bankiem a systemem EILXIR znajdującym się w siedzibie KIR może następować na jeden ze sposobów:

Wymiana informacji jest dokonywana poprzez sieci telekomunikacyjne (Frame Relay, łącza stałe, X.25) operatorów: Exatel SA, oraz Telekomunikacyjna SA. Bezpieczeństwo zapewniają odpowiednie oprogramowanie i urządzenia kryptograficzne, wykorzystujące algorytm RSA do podpisu elektronicznego. Algorytm ten wykorzystuje klucze asymetryczne. Każdy uczestnik ma klucz prywatny wykorzystywany do elektronicznego podpisania wysyłanego komunikatu oraz klucz publiczny do weryfikacji podpisu elektronicznego komunikatu otrzymanego. Klucz publiczny wysyłającego uczestnika jest dostępny dla każdego innego uczestnika chcącego się z nim komunikować.

Banki z tytułu korzystania z systemu ELIXIR ponoszą opłaty zgodnie z cennikiem ustalonym przez KIR, w którym podstawą do pobierania opłaty jest komunikat. Natomiast wysokość opłaty zależy od rodzaju komunikatu, środka 3transmisji oraz pory dostarczenia plików do KIR, przy czym preferowane są wczesne transmisje poprzez nakładanie niższych opłat niż w przypadku przesyłania zbiorów tuż przed zakończeniem ich przyjmowania w danej sesji. Logiczne jednocześnie jest, że opłata jest pobierana wyłącznie od banku wysyłającego.

O skali popularności systemu ELIXIR świadczy ilość przetworzonych transakcji w ramach tego systemu i ich wartość. System ELIXIR przetworzył w 2005 roku 815,7 mln transakcji o wartości 2 089 mld zł natomiast w roku 2006 były to już 932,2 mln transakcje o łącznej wartości 2 385 mld zł . Czyli wartość tych transakcji w 2006 r. w porównaniu do 2005 r. wzrosła o około 14%. Jednocześnie w 2006 r. średnia dzienna liczba transakcji wynosiła 3 669 997, a średnia dzienna wartość obrotów 9 390,7 mln zł.

Warto przy tym zwrócić uwagę na znaczne zmniejszenie się średniej wartości transakcji w systemie ELIXIR. Wpłynęły na to, po pierwsze, wprowadzenie od stycznia 2003 r. obligatoryjnego przekazywania przez banki zleceń o wartości powyżej 1 mln zł bezpośrednio do systemu SORBNET; po drugie, przejęcie przez system ELIXIR niskokwotowych zleceń detalicznych, rozliczanych dotychczas przez systemu SYBIR.

Stosunkowo „młodym” system w ramach rozliczeń międzybankowych jest system EuroELIXIR, który to system, uruchomiony w marcu 2005 r. przez KIR, umożliwia bankom rozliczanie na terenie UE zarówno krajowych, jak i trans granicznych płatności elektronicznych w euro.

System EuroELIXIR rozlicza dwie kategorie transakcji detalicznych w euro:

- krajowe

- trans graniczne.

W przypadku systemu EuroELIXIR dzienny harmonogram funkcjonowania obejmuje dwie sesje: poranną(11:00-11:30) i popołudniową(16:45-17:15). Dla transakcji krajowych są to dwie podobne sesje rozliczeniowe, natomiast dla transakcji trans granicznych każdego dnia odbywa się jedna sesja dotycząca zleceń otrzymanych (16:30-17:00) i jedna sesja dotycząca zleceń wysyłanych(17:30- 18:00).

Podstawą funkcjonowania systemu EuroELIXIR w zakresie rozliczeń krajowych, podobnie jak systemu ELIXIR, jest rozrachunek netto, czyli wielostronna kompensata wzajemnych należności i zobowiązań uczestników. Wyliczenie salda netto KIR dokonuje na zakończenie sesji rozliczeniowej. W systemie EuroELIXIR rozliczenia krajowe bazują na standardzie komunikatu SWIFT Mt 103, można w nich wykorzystywać wszystkie opcje kosztowe(BEN, SHA, OUR) i nie ma ograniczenia maksymalnej wysokości kwoty pojedynczego zlecenia.

Nieco inaczej odbywają się zlecenia trans graniczne w euro. Rozliczenia transakcji trans granicznych odbywają się w zgodzie z zasadami, które w systemie STEP2 obowiązują uczestnika o statusie pre-fund participant, jakim formalnie jest Narodowy Bank Polski. Są to odrębne cykle rozliczeniowe dla zleceń wychodzących i przychodzących. Zlecenia wysyłane za granicę są przekazywane do KIR przez banki do godziny 15:00 w dniu poprzedzającym rozrachunek w systemie STEP2. KIR do godziny 16:45 powiadamia NBP o wartości zleceń kierowanych przez poszczególne banki do systemu STEP2 na zakończenie dnia operacyjnego w systemie SORBNET-EURO. NBP blokuje na rachunkach banków kwoty równe wartości wysłanych przez nie zleceń i powiadamia o tym Izbę. KIR przekazuje zlecenia banków do systemu STEP2, natomiast przekazania na rachunek EBA (operator systemu STEP) odpowiadających im środków dokonuje NBP następnego dnia rano poprzez system TARGET.

Zlecenia przychodzące z zagranicy trafiają do KIR z systemu STEP2 około godz. 9:00 w dniu rozrachunku. W systemie STEP2 KIR niezwłocznie przekazuje pliki ze zleceniami do banków, natomiast odpowiadające tym zleceniom środki są udostępniane bankom tuż przed drugą sesją dla zleceń krajowych po otrzymaniu przez NBP funduszy od spółki EBA.

W rozliczeniach trans granicznych jedyną dopuszczalną opcją kosztów jest opcja SHA, natomiast wartość zleceń trans granicznych kierowanych do systemu EuroELIXIR, od 1 stycznia 2006 r., nie może przekroczyć 50 000 euro.

Uczestnictwo w systemie EuroELIXIR wiąże się z opłatami poszczególnych banków - uczestników na rzecz KIR. Za przystąpienie do systemu EuroELIXIR uczestnicy systemu ELIXIR nie ponoszą opłaty, natomiast pozostałe banki płacą jednorazowo.

W przypadku zleceń krajowych opłaty są pobierane tylko za zlecenia wysłane, nie jest natomiast pobierana opłata za otrzymanie zleceń krajowych, wyjątek stanowi zwrot komunikatu krajowego.

W przypadku zleceń trans granicznych otrzymywanych z systemu STEP2 opłata jest pobierana za każdą transakcję, natomiast w przypadku zleceń wysłanych wysokość opłat zależy od liczby zleceń w danym miesiącu. Graniczną liczbą jest w tym przypadku 10 000 zleceń w miesiącu, jeżeli jest to poniżej tej ilości pobiera się wyższą opłatę, powyżej tej liczby opłata za każde zlecenie jest niższa.

Wymiana informacji podobnie jak w systemie ELIXIR następuje poprzez sieci telekomunikacyjne(Frame Relsy, łącza stałe, X.25) operatorów: Exatel SA, oraz Telekomunikacyjna SA. Po przetworzeniu dane przesyła się siecią SWIFT do systemu EBA - STEP2. Bezpieczeństwo zapewniają odpowiednie oprogramowanie i urządzenia kryptograficzne, wykorzystujące algorytm RSA do podpisu elektronicznego. Algorytm ten wykorzystuje klucze asymetryczne. Każdy uczestnik ma klucz prywatny wykorzystywany do elektronicznego podpisania wysyłanego komunikatu oraz klucz publiczny do weryfikacji podpisu elektronicznego komunikatu otrzymanego. Klucz publiczny wysyłającego uczestnika jest dostępny dla każdego innego uczestnika chcącego się z nim komunikować. Dla przykładu w 2006 r. w systemie EuroELIXIR przetworzono 1 573 871 transakcji o łącznej wartości 7 676 mln euro. Zdecydowaną większość, ponad 52%, stanowiły płatności trans graniczne otrzymane, zlecenia krajowe stanowiły 26% ogólnej liczby zleceń, a udział zleceń trans granicznych wysyłanych wyniósł około 22%.

Wyzwaniem dla rozwoju KIR najbliższym okresie byłoby, a w dalszej perspektywie będzie, wprowadzenie waluty Euro w Polsce. Będzie to kolejny etap szerszego procesu, który ma doprowadzić do sytuacji, w której KIR będzie w gronie 6 największych instytucji rozliczeniowych działających w UE i stanie się paneuropejską izbą rozliczeniową oraz jednym z filarów Jednolitego Obszaru Płatności w Euro. Aby tak się stało konieczne jest wypracowanie niezbędnych standardów w różnego rodzaju międzynarodowych grupach i komitetach. Rozwój KIR oczywiście będzie się odbywał w ramach silnej zagranicznej konkurencji w obszarze realizowanych usług dla polskich klientów. W związku z tym konieczne jest zapewnienie klientom najwyższej jakości usług, atrakcyjnych cen oraz bycie jak najbliżej potrzeb klientów. Będzie to podstawą do rozwoju regionalnego oraz zawierania sojuszy z niektórymi konkurentami.

Ponadto nowe produkty z zakresu rozliczeń mają umocnić pozycję Izby, jako podmiotu realizującego płatności masowe i obsługującego płatności internetowe. Izba bierze także pod uwagę zaangażowanie się w budowę systemu krajowego pieniądza elektronicznego do obsługi mikro płatności oraz do przejęcia części funkcji realizowanych obecnie przez zaplecza banków, w formie usług outsourcingowych.

Ważnym elementem systemu płatniczego jest system rozrachunków papierów wartościowych. W Polsce istnieją dwa odrębne systemy depozytowo-rozrachunkowe RPW(Rejestr Papierów Wartościowych) i KDPW(Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Pierwszy z nich obsługuje transakcje na bonach skarbowych i bonach pieniężnych NBP, zawarte na rynku pierwotnym i wtórnym (MTS-CeTO i rynku międzybankowym).Drugi obsługuje transakcje w pozostałych papierach wartościowych zawarte na GPW(Giełdzie Papierów Wartościowych) ,MTS-CeTO (pozagiełdowy rynek regulowany obrotu papierami wartościowymi )oraz na rynku międzybankowym.

Obrót papierami wartościowymi jest umocowany w przepisach prawa poprzez regulacje zawarte w Ustawie o obrocie instrumentami finansowymi z 29 lipca 2005 r., o nadzorze nad rynkiem kapitałowym oraz o ofercie publicznej stanowią podstawę prawną funkcjonowania głównych instytucji rynku kapitałowego. Transakcje zawierane na papierach wartościowych podlegają także ustawie z 27 lipca 2002r prawo dewizowe w zakresie transferu środków pieniężnych z i do Polski w związku z nabyciem lub sprzedażą papierów wartościowych.

Obrót papierami wartościowymi może odbywać się zarówno na rynku zorganizowanym (regulowanym-obejmującym rynek giełdowy GPW) i pozagiełdowym MTS-CeTO, jak również poza tym rynkiem (przez tzw. transakcje bezpośrednie zawierane z udziałem firm inwestycyjnych oraz poprzez transakcje cywilno prawne). Obrót akcjami i instrumentami pochodnymi (kontrakty terminowe i opcje) odbywa się głównie na Giełdzie Papierów Wartościowych a obrót skarbowymi papierami wartościowymi głównie na MTS-CeTO oraz na rynku międzybankowym.

Najważniejszą instytucją czuwającą nad obrotem papierami wartościowymi jest Komisja Nadzoru Finansowego, która ma przydzielony całkowity nadzór na Giełdzie Papierów Wartościowych, MTS-CeTO oraz Krajowym Depozycie Papierów wartościowych co wnika z ustaw o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy o nadzorze nad rynkiem kapitałowym i ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Międzynarodowy rynek obrotu bonami skarbowymi nadzoruje Narodowy Bank Polski. Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór nad polskim rynkiem kapitałowym, a celem tego nadzoru jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku kapitałowego. Sprawowanie nadzoru nad działalnością podmiotów nadzorowanych wiąże się z wydawaniem zezwoleń na prowadzenie określonej działalności. Komisja Nadzoru Finansowego to również organ nadzoru nad rynkiem instrumentów finansowych, które ubiegają się o dopuszczenie do obrotu na tym rynku.

Miejscem transakcji i wyceny papierów wartościowych jest Giełda Papierów Wartościowych, która została założona na mocy ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi jako jednoosobowa spółka akcyjna Skarbu Państwa i rozpoczęła swoja działalność w 1991 r. Szczegółowe zasady obrotu giełdowego uchwalane są przez Zarząd Giełdy w Warszawie. Obecnie obrót prowadzony jest na dwu rynkach: podstawowym i równoległym, a głównym akcjonariuszem Giełdy Papierów Wartościowych jest Skarb Państwa natomiast pozostali akcjonariusze to głównie banki i domy maklerskie. Na koniec 2007 roku jej akcjonariuszami było 37 podmiotów a akcje Skarbu Państwa stanowiły 98,81% kapitału zakładowego. Aktami prawnymi które regulują działalność Giełdy Papierów Wartościowych są:

* Statut GPW

* Regulamin GPW

* Szczegółowe Zasady Obrotu Giełdowego

Giełda Papierów Wartościowych organizuje wtórny obrót papierami wartościowymi i instrumentami pochodnymi, prowadzi działalność edukacyjną i promocyjną tego obrotu. Rada Nadzorcza GPW nadzoruje działalność spółki, uchwala regulamin GPW, dopuszcza do działania na giełdzie krajowe i zagraniczne firmy inwestycyjne.

Zadaniem Giełdy jest organizacja obrotu instrumentami finansowymi. Obowiązujący na giełdzie warszawskiej system obrotu charakteryzuje się tym, że kursy poszczególnych instrumentów finansowych ustalane są w oparciu o zlecenia kupujących i sprzedających stąd zwany jest rynkiem kierowanym zleceniami.

Przedmiotem handlu na Giełdzie są papiery wartościowe: akcje, obligacje, prawa poboru, opcje, jednostki indeksowe.

Akcje to papiery wartościowe potwierdzające, że ich posiadacz (akcjonariusz) jest właścicielem majątku spółki akcyjnej. Z tego faktu wynikają dla niego określone prawa: prawo do dywidendy, prawo udziału w walnym zgromadzeniu i pośrednio prawo do zarządzania spółką. Innym rodzajem przywilejów jest prawo poboru czyli możliwość pierwszeństwa nabycia akcji nowej emisji, przysługujące dotychczasowym akcjonariuszom spółki. Oni mogą zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji sprzedając prawo poboru na giełdzie. Kolejnym prawem akcjonariuszy jest prawo do akcji, które umożliwia nabywcom akcji nowej emisji ich odstąpienie zanim akcje te zostaną wprowadzone do obrotu giełdowego

Innym rodzajem papierów wartościowych są obligacje czyli papiery wartościowe za pośrednictwem, których emitujące je podmioty zaciągają pożyczkę. Inwestor kupujący obligacje staje się w ten sposób wierzycielem emitenta i pobiera z tego tytułu odsetki obliczane od wartości nominalnej obligacji. W zależności od podmiotu, który wyemitował obligacje można podzielić na :

  1. Obligacje skarbowe(emitowane przez Skarb Państwa)

  2. Obligacje korporacyjne(emitowane przez przedsiębiorstwa)

  3. Obligacje gminne ( emitowane przez gminy)

  4. Wszystkie obligacje są notowane w systemie notowań ciągłych.

Kolejnym rodzajem papierów wartościowych są certyfikaty inwestycyjne, które są papierami wartościowymi emitowanymi przez zamknięte lub mieszane fundusze inwestycyjne. Są one potwierdzeniem uczestnictwa w funduszu i pozwalają na uzyskanie wielkości należności jaka z tytułu uczestnictwa w funduszu przysługuje danemu uczestnikowi w danym momencie.

Istnieją również w obrocie papierami wartościowymi tzw. instrumenty pochodne, a ich specyfikacja polega na tym, że ich cena zależy od wartości tzw. instrumentu bazowego, którym może być np.: papier wartościowy, indeks giełdowy, waluta, czy wskaźnik ekonomiczny. Na giełdzie regulowanie należności z tytułu obrotu wszystkimi instrumentami pochodnymi następuje w postaci rozliczenia pieniężnego.

Z instrumentami pochodnymi wiąże się kontrakt terminowy czyli umowa między dwiema stronami z których jedna zobowiązuje się do kupna, a druga do sprzedaży w określonym terminie w przyszłości (w tzw. dniu wygaśnięcia) i po ustalonej w umowie cenie, określonej ilości instrumentu bazowego. Codziennie następuje aktualizacja zobowiązań co pozwala wcześniejszą sprzedaż (zamknięcie pozycji)

Ważnym elementem tego systemu są jednostki indeksowe będące instrumentem, którego cena odzwierciedla zmiany wartości danego indeksu. Umożliwia on inwestycję równoważną nabyciu całego portfela danego indeksu bez konieczności zakupu poszczególnych akcji wchodzących w skład tego indeksu.

Powszechnie znanym instrumentem pochodnym są opcje, których wystawca zobowiązuje się do pokrycia różnicy między z góry ustaloną ceną wykonania ,a ceną rozliczeniową instrumentu bazowego w terminie wygaśnięcia opcji. Nabywca opcji posiada prawo do żądania od wystawcy opcji określonej powyżej kwoty pieniężnej

Instytucją na rynku papierów wartościowych integrującą podmioty uczestniczące w obrocie papierami wartościowymi jest MTS-CeTO, która powstała w styczniu 1996 r. pod nazwą Centralna Tabela Ofert S.A. z inicjatywy 20 największych polskich banków i domów maklerskich. Od listopada 2000 r. spółka znajduje się w grupie kapitałowej Giełdy Papierów Wartościowych. W 2001 r. mając na względzie potrzebę integracji środowiska maklerskiego i bankowego doprowadzono do konsolidacji działalności Centralnej Tabeli Ofert i Polskiej Giełdy Finansowej i kontynuacji działalności pod wspólnym szyldem CeTO.

MTS-CeTO jest unikalną w skali kraju instytucją dysponującą licencją na prowadzenie regulowanego rynku pozagiełdowego i jednocześnie mogącą tworzyć platformy elektronicznego obrotu papierami wartościowymi i instrumentami finansowymi także na rynku nieregulowanym( tzn. nie podlegającemu nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego)

Podstawowym przedmiotem działalności jest prowadzenie regulowanego i nieregulowanego rynku obrotu papierami wartościowymi i prawami majątkowymi. Obecnie MTS-CeTO specjalizuje się w prowadzeniu rynku instrumentów dłużnych-skarbowych i poza skarbowych:

* w formie zorganizowanego rynku skarbowych papierów wartościowych, prowadzonego na podstawie umowy z MF-MTS Poland. Rynek MTS Poland jest to hurtowy rynek obrotu obligacjami i bonami skarbowymi jest on integralną częścią opracowanego przez Ministerstwo Finansów, Systemu Dealerów Skarbowych Papierów Wartościowych, opracowanego przy współudziale Narodowego Banku Polskiego i Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych S.A. oraz środowiska bankowego. Głównym celem systemu jest minimalizacja kosztów obsługi długu publicznego poprzez poprawę płynności, przejrzystości i efektywności rynku Skarbowych Papierów Wartościowych. Zgodnie z regulacjami Rynku MTS Poland jego uczestnicy mogą działać jako:

  1. Market Makerzy- uczestnicy wystawiający własne oferty kupna i sprzedaży Skarbowych Papierów Wartościowych z określoną minimalną jednostką kwotowania

  2. Market Takerzy- uczestnicy składający akceptują w całości lub części oferty market maklerów.

* regulowanego -Rynku Papierów Wartościowych CeTO - jest to pozagiełdowy rynek regulowany podlegającym nadzorowi KNF. Obrót papierami wartościowymi odbywa się za pośrednictwem członków-firm inwestycyjnych .uczestnikami obrotu mogą być również działające we własnym imieniu i na własny rachunek inne podmioty dopuszczone do działania na rynku. Przedmiotem obrotu na CeTO są przede wszystkim obligacje emitowane przez banki, obligacje komunalne, korporacyjne, listy zastawne, obligacje skarbowe, certyfikaty inwestycyjne i akcje. Notowania na Rynku Papierów Wartościowych CeTO umożliwia emitentom dostęp do szerokiej grupy inwestorów zwłaszcza instytucjonalnych: funduszy emerytalnych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw ubezpieczeniowych. Transakcje zawarte na rynku są rozliczane przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. (KDPW) i podlegają Funduszowi Gwarantowania Rozliczeń.

Rynek ten obejmuje segmenty : - Rynek Instrumentów Dłużnych na które notowane są listy zastawne, obligacje komunalne, obligacje korporacyjne, obligacje bankowe oraz skarbowe; - Rynek Akcji na którym notowane są akcje małych średnich przedsiębiorstw;

- Rynek Certyfikatów Inwestycyjnych

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. pełni rolę izby rozliczeniowej i depozytu dla papierów wartościowych notowanych na GPW, MTS-CeTO oraz na rynku międzybankowym. KDPW przedstawia zlecenia płatnicze do rozrachunku pieniężnego, który następuje na rachunkach banków prowadzonych w NBP. Właścicielami KDPW są w równych częściach GPW, Skarb Państwa oraz NBP. Główne zadania Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych to prowadzenie depozytu papierów wartościowych, prowadzenie rozliczeń i rozrachunku transakcji w papierach wartościowych prowadzenie systemu zabezpieczenia i płynności rozliczeń.

Narodowy Bank Polski w zakresie obrotu papierami wartościowymi pełni następujące funkcje:

-jest agentem emisji bonów skarbowych

-emituje bony pieniężne NBP

-organizuje przetargi dla obligacji skarbowych

-jest właścicielem operatorem Rejestru Papierów Wartościowych

-jest współwłaścicielem KDPW

-działa jako agent rozrachunku pieniężnego dla transakcji rozliczanych za pośrednictwem RPW KDWP

Natomiast Minister Finansów jest emitentem skarbowych papierów wartościowych.

Giełda Papierów Wartościowych prowadzi w pełni zautomatyzowany system obrotu instrumentami finansowymi oparty na tzw. systemie kierowanym zleceniami. Transakcje są zawierane automatycznie z wykorzystaniem systemu WARSET do którego są podłączone systemy klienckie członków giełdy. Podobne systemy są wykorzystywane w Paryżu, Brukseli, Amsterdamie, Chicago. System ten zapewnia pełną automatyzację przetwarzania zleceń, zawierania transakcji, dostęp do uczestników rynku oraz szerokie możliwości do korzystania z informacji o sytuacji rynku. W każdym systemie notowań WARSET-u jednostka transakcji jest to jeden instrument finansowy. Cechą charakterystyczna tego systemu jest publikowanie w fazie przed otwarciem(zamknięciem i w fazie równoważenia) tzw. Teoretycznego Kursu Otwarcia-TKO. Jest to wyliczona na dany moment cena papieru wartościowego. System ten wykorzystuje się do prowadzenia notowań zarówno w systemie ciągłym(gdzie jest dokonywana większość transakcji) jak również w systemie notowań jednolitych z dwukrotnie określanym kursem w ciągu dnia(wykorzystywany do mało płynnych akcji). System wykorzystuje się również do tzw. Transakcji pakietowych czyli dużych transakcji zawieranych między określonymi wcześniej stronami. Aby zabezpieczyć ciągłość rozliczeń giełda oferuje transakcje odkupu pozwalające na zakupie papieru wartościowego z przyspieszonym terminem rozliczenia transakcji. Na giełdzie można zawierać transakcje związane z IPO bądź tzw. transakcje redystrybucyjne. Pozwalają one na sprzedaż(redystrybucję)dużego pakietu papierów wartościowych poza systemem notowań.

Bezpośrednio po zawarciu transakcji na GPW przygotowuje się karty umów, które przekazuje w czasie rzeczywistym stronom transakcji(transakcje zawierane w systemie ciągłym i jednolitym są anonimowe-strony transakcji się nie znają). Sercem tego systemu jest centralny komputer TANDEM, który realizuje najważniejsze dla przebiegu sesji funkcje, prowadzenie notowań, realizacja i przyjmowanie zleceń oraz dystrybucja informacji giełdowych. Ważną cechą jego systemu jest otwarta architektura, która umożliwia jego integracje z systemami komputerowymi w domach maklerskich. System notowań to inaczej mówiąc kilka programów komputerowych, które ściśle ze sobą współpracują, każdy odpowiedzialny jest za pewną część funkcjonowania giełdy:

Informacje są wysyłane jednocześnie do Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych -instytucji rozliczających wszystkie transakcje na giełdzie.

0x01 graphic

System obrotu Rynku MTS Poland uruchomiony został w listopadzie 2004 r. i jest częścią paneuropejskiej platformy obrotu długiem skarbowym. Platforma ta działa na podstawie systemu TELEMATICO i zastępuje funkcjonujący dotychczas system informatyczny hurtowego rynku skarbowych papierów wartościowych - ERSPW. System jest otwarty tzn. dane rynkowe mogą być pobierane i przetwarzane przez aplikacje wykorzystywane przez uczestników i przesyłane z powrotem na rynek. Od 2005 r. transakcje warunkowe zawiera się w ramach nowego rynku MMF(Money Market Facility), który działa na podstawie nowego systemu TRADELMPACT. Nowa technologia tego systemu bazuje na ruchomych modułach, co pozwoli w przyszłości dodawać nowe funkcje które będą ułatwiały działania uczestnikom rynku. Transakcje zawierane na MTS Poland rozlicza KDPW w zakresie operacji na obligacjach oraz NBP na bonach skarbowych.

Elektroniczny system obrotu RPW CeTO umożliwia jego uczestnikom automatyczne kojarzenie zleceń zgodnie z uwzględnieniem ceny i czasu złożenia oferty. Obrót na rynku odbywa się w trybie notowań ciągłych. Uczestnicy rynku dokonują obrotu za pośrednictwem terminali zintegrowanych w systemie transakcyjnym CeTO. Na rynku działają organizatorzy którzy składają oferty kupna sprzedaży oraz zawierają na rachunek własny transakcje kupna i sprzedaży zgodnie z wystawionymi ofertami. Punktem wyjścia do zawarcia transakcji są oferty organizatorów oraz oferty członków złożone na podstawie zleceń klientów. Transakcje zawierane na rynku sa automatycznie potwierdzane, a informacje o zawartych transakcjach przesyła się stronom transakcji. Transakcje zawarte na CeTO są rozliczane przez KDPW.

Uwarunkowania otoczenia gospodarczego związane z integracją europejską rynków finansowych pozwoliły na wyznaczenie nowego planu rozwoju warszawskiej Giełdy. Główny cel to platforma obrotu dla gospodarki regionu czyli stworzenie regionalnego środkowoeuropejskiego centrum obrotu instrumentami finansowymi z Giełdą Papierów Wartościowych jako wiodącym elementem tego centrum.

Giełda chce przyciągnąć na swój parkiet spółki z krajów sąsiednich, aby jak najwięcej dobrych firm zarejestrowanych w krajach tego regionu było notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. To wszystko będzie zależeć od spełnienia warunków: - konkurencyjności polskiego rynku giełdowego w obliczu międzynarodowej konkurencji; -innowacyjności w procesie wzmacniania rynku; - atrakcyjności rynku giełdowego dla przedsiębiorstw i inwestorów jako powiększania kapitału i wzmocnienia zajmowanej pozycji rynkowej.

Giełda Papierów Wartościowych w zakresie funkcji operacyjnych związanych z obrotem będzie dążyć do:

Strategia działania z MTS-CeTO zakłada specjalizację spółki w zakresie budowy rynku instrumentów dłużnych. Planowane zmiany związane z rozwojem Rynku MTS Poland będą dotyczyć działań organizacyjno - technologicznych. Działania te miałyby zwiększyć płynność oraz przejrzystość rynku wtórnego skarbowych papierów wartościowych. Będą to:

Na Rynku Papierów Wartościowych CeTO spółka skoncentruje swoje działania w segmencie instrumentów emitowanych przez instytucje bankowe, obligacji korporacyjnych, papierów emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. MTS-Ceto zakłada wzrost zainteresowania sektora bankowego wykorzystaniem obligacji jako najważniejszego obok depozytów źródła finansowania udzielanych kredytów. Proces udoskonalania i poszerzania segmentu obligacji korporacyjnych będzie związany przede wszystkim z dalszym wzrostem gospodarczym oraz związanym z nim zapotrzebowaniem na finansowanie rozwoju podmiotów gospodarczych.

Nie istnieje w obecnej chwili odrębna instytucja, która działa jako izba rozliczeniowa. Usługi rozliczeniowe wykonywane są w systemie rozrachunku papierów wartościowych przez KDPW i NBP. Rozliczanie oraz rozrachunek papierów wartościowych regulują następujące akty prawne:

Podmiotami, które świadczą usługi rozrachunkowe dla papierów wartościowych są:

  1. KDPW ( Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych ) wraz z systemem KDPW

  2. NBP ( Narodowy Bank Polski )

KDPW jest instytucją depozytowo-Rozrachunkową, która obsługuje transakcje zawierane na GPW, MTS-CeTO oraz na rynku międzynarodowym ( z wyjątkiem transakcji na bonach skarbowych i bonach pieniężnych NBP). W ramach KDPW została wyodrębniona specjalna jednostka organizacyjna zwana IRIP. Zajmuje się ona rozliczaniem transakcji zawieranych na rynku instrumentów pochodnych.

Funkcjonowanie KDPW regulują następujące akty prawne, które między innymi określają prawa i obowiązki uczestników KDPW, funkcjonowanie systemu rozliczeń i rozrachunku transakcji na instrumentach finansowych oraz systemach płynności przy operacjach rozrachunku: Statut KDPW, Regulamin KDPW, Szczegółowe Zasady Działania KDPW, Procedury ewidencyjne KDPW, Regulamin funduszu rozliczeniowego, Regulamin wypłat transferowych między otwartymi funduszami emerytalnymi, Regulamin funkcjonowania systemu rekompensat. W KDPW mogą uczestniczyć:

Narodowy Bank Polski jest właścicielem i operatorem systemu depozytowo-rozrachunkowego dla bonów skarbowych oraz bonów pieniężnych NBP - zwanego RPW, który jest obsługiwany przez system operacyjny SKARBNET( dla bonów skarbowych) i SEBOP( dla bonów pieniężnych NBP). RPW powstał w 2003 r. w wyniku połączenia dwóch systemów depozytowo-rozliczeniowych tzn. CRBS i RBP.

Zasady określenia RPW określa Regulamin prowadzenia przez NBP rachunków oraz kont depozytowych papierów wartościowych oraz obsługi operacji na papierach wartościowych i ich rejestracja na rachunkach i kontach depozytowych tych papierów.

  1. Bony skarbowe - Posiadaczami rachunków i kont bonów skarbowych w RPW mogą być: NBP, banki krajowe i oddziały banków zagranicznych, które maja rachunek pieniężny w DSP, KDPW, BFG oraz podmioty zagraniczne będące DSPW. W RPW mogą być również prowadzone rachunki bonów skarbowych dla zagranicznych instytucji depozytowo-rozliczeniowych.

  2. Bony pieniężne NBP - posiadaczami rachunku i kont bonów pieniężnych NBP w RPW mogą być następujące podmioty: banki krajowe i oddziały banków zagranicznych, które mają rachunek pieniężny w DSP, BFG oraz Narodowy Bank Polski dla którego - jako emitenta bonów pieniężnych NBP, jest prowadzone konto emisyjne w RPW, ponadto NBP jest współwłaścicielem KDPW i agentem rozrachunku pieniężnego dla RPW i KDPW.

Zasady nadzoru nad systemami rozrachunku papierów wartościowych w Polsce regulują ustawy:

  1. Ustawa z 29 lipca 2005r. - o nadzorze nad rynkiem kapitałowym, ustawa o obrocie instrumentami finansowymi - zgodnie z którą pełny nadzór nad KDPW i giełdowymi izbami rozrachunkowymi w sprawuje KNF, natomiast NBP jest jedynie w niewielkim stopniu uprawniony do wspomagania KNF w tej roli poprzez:

- udział przedstawiciela Prezesa NBP w posiedzeniach KNF, gdzie omawiane są kwestie związane z nadzorem nad KDPW ( głos przedstawiciela ma charakter doradczy)

- komunikację pomiędzy NBP a KNF na podstawie porozumienia zawartego 1 października 2004 r. w sprawie zasad i trybu wzajemnego przekazywania informacji oraz opinii dotyczących nadzoru nad systemami rozrachunku papierów wartościowych

  1. Ustawa z 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemie płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru na tymi systemami, w której jest mowa, że wszelkie zgody wydaje KNF po zasięgnięciu opinii Prezesa NBP i ustawa ta, nie obejmuje systemów rozrachunku papierów wartościowych prowadzonych przez NBP, KDPW oraz giełdowe izby rozrachunkowe.

Jako systemy operacyjne występuje wcześniej wspomniany system KDPW oraz system RPW

System KDPW rejestruje operacje:

  1. Operacje, których następstwem jest płatność(DVP) np. transakcje zawarte na rynku regulowanym giełdowym i pozagiełdowym ( zarówno kasowym, jak i terminowym ) oraz zawarte poza rynkiem regulowanym

  2. Operacje, które nie wymagają płatności(FOP), np. transfery portfeli klientów, konwersje akcji z imiennych na okaziciela, rejestracja i wyrejestrowanie papierów wartościowych emitentów zagranicznych oraz operacje związane z realizacją zobowiązań emitentów wobec akcjonariuszy.

Informacje, które są przekazywane pomiędzy GPW a KDPW są bezpośrednio przesyłane poprzez sieć telekomunikacyjną i uczestnicy mogą kontaktować się z KDPW przy pomocy elektronicznego systemu informacji (ESDI). Komunikacja z zagranicznymi instytucjami depozytowo-rozliczeniowymi wynikająca z istnienia połączeń międzysystemowych odbywa się za pośrednictwem sieci SWIFT zgodnie z normą ISO 15022,

Okres rozliczeniowy trwa:

  1. Dla transakcji zawartych na rynku regulowanym dla większości instrumentów z rynku kasowego wynosi 3 dni ( T+3 )

  2. W przypadku transakcji obligacjami skarbowymi cykl rozliczeniowy wynosi 2 dni ( T+2 )

  3. Dla instrumentów pochodnych rozliczenie transakcji następuje w dniu jej zawarcia (T+0)

  4. Dla transakcji pakietowych ( zawartych poza książką zleceń ), transakcji zawartych na międzybankowym rynku obligacji skarbowych oraz transakcji zawartych poza rynkiem regulowanym następują w terminie ustalonym przez strony transakcji (T+X, X≥0)

Każdy podmiot, który zamierza dokonać transakcji na rynku kapitałowym musi posiadać rachunek pieniężny oraz rachunek papierów wartościowych w domu maklerskim lub banku. Uczestnik GPW lub MTS-CeTO, który zawiera transakcję na danym rynku musi być posiadaczem konta depozytowego w KDPW oraz rachunku pieniężnego w DSP lub w swoim banku rozliczeniowym, który to posiada rachunek pieniężny w DSP. KDPW - funkcjonując jako izba rozliczeniowa: - utrzymuje swój rachunek pomocniczy w DSP w złotych lub w euro. KDPW prowadzi rozliczenia w systemie wielosesyjnym i na dzień dzisiejszy przeprowadza 7 sesji dziennie - 4 sesje przeznaczone są wyłącznie do operacji FOP(KDPW przewiduje możliwość zwiększenia lub zmniejszenia ilości sesji w zależności od potrzeb i możliwości uczestników). Rozliczenia w czasie rzeczywistym prowadzone są pomiędzy sesjami rozliczeniowymi w godzinach 8:00 -17:00.

Na podstawie umów zawartych miedzy KDPW, NBP i bankami, KDPW jest upoważniony do przesyłania drogą elektroniczną zleceń płatniczych dotyczących transakcji zawartych na papierach wartościowych i przekazywania tych zleceń w imieniu banków do DSP za pośrednictwem specjalnej aplikacji opracowanej przez NBP.

W celu rozliczania transakcji terminowych KDPW utworzył izbę rozliczeniową IRIP, której głównym zadaniem jest wyliczanie wymaganych wartości zabezpieczeń otwartych pozycji inwestorów, a także rozliczanie kontraktów terminowych na podstawie prowadzonych w IRIP kont indywidualnych, na których to rejestruje się pozycje zajmowane przez inwestorów oraz wykonuje rozrachunek zarówno w środkach pieniężnych, jak i w instrumentach pochodnych. KDPW jest operacyjną stroną każdej transakcji natomiast drugą stroną jest uczestnik rozliczający transakcje zawierane na rachunek własny lub swoich klientów.

KDPW na podstawie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi jest zobowiązany do prowadzenia i zarządzania funduszem rozliczeniowym. Fundusz ten zabezpiecza prawidłowe rozliczanie transakcji zawartych na rynku regulowanym. Uczestnicy KDPW są zobowiązani do wnoszenia wpłat do funduszu rozliczeniowego, stanowiącego ich współwłasność łączną. Fundusz składa się z funkcjonalnie wyodrębnionych części i każda z tych części zawiera środki przeznaczone na zabezpieczenie transakcji zawieranych na poszczególnych rynkach. Gdy środki funduszu są niewystarczające, aby pokryć zobowiązania uczestników, są oni zobowiązani do wniesienia dodatkowych wkładów. W celu niedopuszczenia do zawieszeń lub likwidacji zawieszenia rozrachunku transakcji KDPW organizuje automatyczny system pożyczek papierów wartościowych, obejmuje również m. in. stosowanie finansowych, organizacyjnych i technicznych kryteriów dostępu oraz uczestnictwa w systemie, monitorowanie ich spełnienia przez uczestników oraz stosowanie blokady rachunku papierów wartościowych uczestników, które powodują zawieszenia rozrachunku transakcji. Na podstawie ustawy o obrocie instrumentami finansowymi KDPW odpowiada również za prowadzenie obowiązkowego systemu rekompensat, który gwarantuje klientom firm inwestycyjnych uzyskanie rekompensaty za aktywa zgromadzone na ich rachunkach prowadzonych przez firmy inwestycyjne przede wszystkim w razie ogłoszenia upadłości tych firm. Zgodnie z przepisami ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, KDPW administruje częścią funduszu gwarancyjnego. Kwestia opłat pobieranych przez KDPW zawarta jest w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi oraz w regulaminie KDPW. Na podstawie tych dokumentów KDPW pobiera opłaty i prowizje za czynności wykonywane na rzecz uczestników. Wysokość opłat określa cennik stanowiący załącznik do regulaminu KDPW( w ostatnich latach KDPW systematycznie obniża te opłaty). Rozwój w najbliższym okresie to :

System RPW świadczy usługi depozytowe i rozliczeniowe związane z operacjami na bonach skarbowych oraz bonach pieniężnych NPB. Operacje te są dokonywane na rynku pierwotnym i rynku wtórnym oraz w ramach operacji otwartego rynku.

Do wymiany informacji między uczestnikami RPW a NBP wykorzystywane jest oprogramowanie służące do składania zleceń - moduł ELBON. Odbywa się to poprzez system elektronicznej wymiany danych z wykorzystaniem łączy stałych( na podstawie protokołu TCP/IP) przy użyciu oprogramowania „Bea Tuxedo” oraz sieci SWIFT. Komunikaty przesyłane są za pośrednictwem sieci SWIFT są zgodne z normą ISO 15022. Zlecenia przesyłają uczestnicy systemu bezpośrednio do DOK. Rejestracja zleceń następuje na podstawie zleceń uczestników lub, w przypadku bonów skarbowych, na podstawie danych dotyczących transakcji zawartych za pośrednictwem MTS Poland przesyłanych do DOK przez operatora tego rynku. O otrzymaniu, zarejestrowaniu lub odrzuceniu oferty bądź zlecenia DOK informuje niezwłocznie uczestnika za pośrednictwem systemu elektronicznej wymiany danych. W wypadku awarii wymian informacji następuje za pośrednictwem telefaksu. Obsługa rachunków i kont oraz obsługa operacji w RPW odbywa się za pośrednictwem specjalnej aplikacji RPW zwanej: modułem głównym”. Rozwiązania stosowane przez RPW, w których dokonuje się rozrachunku w papierach wartościowych oraz w systemie SORBNET, w którym dokonywany jest rozrachunek w środkach pieniężnych, zapewniają rozrachunek na bazie brutto w czasie rzeczywistym, zgodnie z zasadą DVP według modelu 1. Uczestnicy mogą przesyłać zlecenia do NBP od godz. 8:00 do godz. 17:00 w dniu rozliczenia. Na koniec każdego dnia operacyjnego - jeśli nastąpiły zmiany na rachunku uczestnika w RPW - otrzymuje on wyciąg z rachunku za pośrednictwem systemu elektronicznej wymiany danych.

Uczestnikami przetargów na bony skarbowe na rynku pierwotnym mogą być tylko DDPW oraz banki państwowe. Przetargi organizowane są przez NBP pierwszego dnia tygodnia na podstawie listów emisyjnych ogłaszanych przez MF. We własnym imieniu uczestnik składa ofertę zakupu w określonych terminach w NBP wraz z upoważnieniem do obciążenia swojego rachunku pieniężnego kwota wynikającą z zakupu bonów. Po przyjęciu ofert zakupu przez MF, NBP zawiadamia uczestnika o pozytywnym bądź negatywnym rozpatrzeniu ich ofert oraz wystawia odpowiednie potwierdzenie. Następnie MF podaje do wiadomości publicznej informacje o wynikach przetargu. Jeżeli oferty zakupu są przyjęte wówczas automatycznie generowane jest zlecenie płatnicze w określonym w liście emisyjnym dniu płatności dla danego przetargu i przesyłane drogą elektroniczną do systemu SORBNET. Zapłata następuje poprzez obciążenie rachunku pieniężnego uczestnika w DS. Po uiszczeniu opłaty zgodnie z przesłanym zleceniem następuje zarejestrowanie zakupionych bonów skarbowych na koncie depozytowym uczestnika w RPW.

Na rynku wtórnym w RPW rozlicza się transakcje zawarte bezpośrednio między uczestnikami systemu na podstawie przez ich zgodnych zleceń, jak i transakcje zawarte za pośrednictwem rynku MTS Poland na podstawie danych dotyczących transakcji przekazywanych do DOK przez MTS Poland. Uczestnik zawierając umowę z NBP o prowadzenie rachunku i konta w RPW upoważnia NBP do obciążania swojego rachunku pieniężnego kwotami wynikającymi ze zrealizowania operacji na papierach wartościowych.

* W przypadku transakcji zawartej pomiędzy uczestnikami RPW strony przesyłają do NBP zlecenia zarejestrowania tej transakcji w RPW w dniu jej zawarcia. Po uzyskaniu zgodnych zleceń od uczestników transakcji i ich automatycznym połączeniu w RPW, następuje sprawdzenie czy podmiot sprzedający ma wystarczającą liczbę bonów skarbowych nie zablokowanych z jakiegokolwiek tytułu. Następnie następuje zablokowanie bonów na koncie sprzedającego, a następnie zlecenie płatnicze jest automatycznie generowane i przekazywane drogą elektroniczną do DSP. Po zrealizowaniu płatności następuje również automatyczna rejestracja papierów wartościowych w RPW. Zlecenie może być odwołane wyłącznie do momentu połączenia zleceń.

* W przypadku transakcji, która została zawarta za pośrednictwem MTS Poland zlecenia są przesyłane do RPW przez operatora tego rynku i rozliczane zgodnie z powyżej podanymi procedurami.

Rozrachunek transakcji FOP na bonach skarbowych odbywa się również w RPW. Jeśli sprzedaż bonów skarbowych następuje między uczestnikami RPW, a jego klientami, uczestnik przesyła do DOK zlecenie zarejestrowania przemieszczenia. Przeniesienia bonów pomiędzy poszczególnymi uczestnikami RPW - które nie są związane z ich sprzedażą - rejestruje się na podstawie zgodnych zleceń przewłaszczenia nadesłanych do DOK przez tych uczestników. Po upływie okresu na który to zostały wyemitowane bony, podlegają one wykupowi. Wykup następuje w drodze uznania rachunków pieniężnych uczestników RPW w NBP.

Na rynku pierwotnym odbywa się również sprzedaż bonów pieniężnych NBP w drodze przetargu. W operacjach podstawowych mogą brać udział wszystkie banki, które są uczestnikami SORBNET i RPW oraz które mają moduł ELBON. Organizatorem przetargu i adresatem ofert jest DOK. Uczestnik przetargu który nabywa bony pieniężne NBP na rynku pierwotnym, po wysłaniu zlecenia rejestracji udziału w przetargu, składa swoją ofertę. NBP rozstrzyga przetarg i następnie przy pomocy systemu elektronicznej wymiany danych zawiadamia uczestników o przyjęciu bądź odrzuceniu ich ofert. Następnie obciążenie rachunku na podstawie zlecenia wystawionego przez NBP. Zlecenie wynika z upoważnienia do obciążenia rachunku pieniężnego uczestnika, które jest udzielane przy zawieraniu z NBP umowy o prowadzenie rachunku oraz konta w RPW. Płatność jest realizowana w dniu określonym przez NBP w informacji o przetargu i następuje jednoczesne obciążenie i uznanie odpowiednio rachunku pieniężnego uczestnika przetargu oraz właściwego konta służącego do ewidencji zobowiązań NBP. Warunkiem rozliczenia jest posiadanie przez uczestnika odpowiedniej ilości środków na rachunku pieniężnym. Po uregulowaniu płatności zgodnie z przesłanych zleceniem następuje rejestracja zakupionych bonów pieniężnych NBP wyłącznie na rachunku własnym uczestnika RPW.

Natomiast na rynku wtórnym, w przypadku transakcji zawieranych pomiędzy uczestnikami RPW, strony przesyłają do NBP zlecenia zarejestrowania tej transakcji w RPW w dniu zawarcia transakcji. Następnie następuje uzyskanie zgodnych zleceń od uczestników transakcji i ich automatyczne połączenie w RPW, sprawdza się, czy podmiot sprzedający ma wystarczającą ilość bonów pieniężnych NBP nie zablokowanych z jakiegokolwiek tytułu. Jeżeli powyższy warunek jest spełniony następuje zablokowanie bonów na koncie sprzedającego oraz automatycznie generowane jest zlecenie płatnicze i przekazywane drogą elektroniczną do DSP. Po zrealizowaniu płatności automatycznie następuje rejestracja papierów wartościowych w RPW. Zlecenie może być odwołane tylko do momentu połączenia zleceń.

Możliwa jest również realizacja transakcji FOP. Sprzedaż bonów pieniężnych NBP następuje pomiędzy uczestnikami RPW a jego klientami. Uczestnik przesyła do DOK zlecenie zarejestrowania przemieszczenia. Przeniesienie bonów miedzy poszczególnymi uczestnikami, niezwiązane z ich sprzedażą, rejestruje się na podstawie zgodnych zleceń przewłaszczenia nadesłanych do DOK przez tych uczestników. Po upływie okresu, na jaki zostały wyemitowane bony pieniężne NBP, podlegają one wykopowi, który następuje w drodze uznania rachunków pieniężnych uczestników RPW w NBP.

W systemie RPW rozrachunek transakcji odbywa się na bazie brutto i w czasie rzeczywistym zatem nie istnieje żaden specjalny fundusz gwarantujący rozrachunek transakcji, funkcjonują natomiast mechanizmy, które wspomagają płynność zarówno w środkach pieniężnych i papierach wartościowych.

Od grudnia 2001r. NBP udziela kredytu śróddziennego, który może być udzielony wyłącznie uczestnikom RPW lub uczestnikom bezpośrednim KDPW, mającym rachunek pieniężny w DSP. Warunkiem uzyskania tego kredytu jest zawarcie odpowiedniej umowy z NBP oraz złożenie zabezpieczenia w skarbowych papierach wartościowych. Kwota kredytu stanowi 80% wartości nominalnej zabezpieczenia. Kredyt spłacony w dniu udzielenia nie jest oprocentowany. Kredyt może być wykorzystywany od godz. 8:00 do godz. 17:30 i jego spłata następuje w każdym dniu operacyjnym o godz. 17:30. Jeżeli bank spłaci kredyt to wówczas jego zabezpieczenie jest zwracane natomiast w przypadku, gdy w danym dniu operacyjnym nie następuje spłata kredytu jest on przekształcany w oprocentowany kredyt typu overnight i uczestnik ma obowiązek spłacić go w następnym dniu operacyjnym do godz. 10:30. W przypadku braku takiej spłaty zabezpieczenie staje się własnością NBP.

W RPW prowadzony jest system pożyczek bonów skarbowych, który służy zabezpieczeniu realizacji transakcji na bonach skarbowych w przypadku ich braku na rachunku sprzedającego w ciągu dniu operacyjnego. Uczestnikami tego typu pożyczek są uczestnicy RPW. Pożyczki udzielane są z puli pożyczek, do której bony skarbowe wolne od praw osób trzecich może przekazywać każdy uczestnik systemu nie później niż 5 dni przed upływem terminu ich wykupu. Warunkiem udzielenia pożyczki jest ustanowienie zabezpieczenia na bonach skarbowych, których wartość rynkowa nie może być niższa niż 110% wartości rynkowej przedmiotu pożyczki. Zwrot pożyczki powinien nastąpić najpóźniej do godz. 16:30 następnego - po udzieleniu pożyczki - dnia roboczego.

NBP jest agentem emisji bonów skarbowych i na podstawie umowy zawartej 30 września 1999 r. pomiędzy nim a MF czynności związane z obsługą kolejnych emisji są wykonywane nieodpłatnie. RPW pobiera od swoich uczestników prowizje i opłaty zgodnie z taryfą prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP.

2


Wyszukiwarka