Socjologia - wykłady Żyromskiego

Socjologia :

• młoda dyscyplina badawcza

• termin po raz 1 1838 - A. Comte ( filozof ) - 6 tomowe dzieło - „Filozofia pozytywna”, w 4 tomie użył pojęcia socjolog

• A. Comte - nieczytelny klasyk - wypada o nim wiedzieć ale nie należy go czytać

• socius + logos = SOCJOLOGIA ( nauka o społeczeństwie )

obywatel, prawo, nauka

przedstawiciel społ. dyscyplina badawcza

• początki - starożytność

Socjologia jako nauka - 4 etapy ( rewolucje ) - Szacki

1. okres Grecji klasycznej V - IVw. p.n.e.

• największy rozkwit greckiej kultury, cywilizacji

• wyodrębnienie refleksji o człowieku, społeczeństwie + inne zainteresowania

• Platon, Arystoteles

2. okres wieków XVI - XVII

• kształtowanie się państw narodowych

• Anglia - I nowożytne państwo narodowe po wojnie 30-letniej, król Henryk VII, po nim Henryk VIII

• odróżnienie refleksji - państwo, społeczeństwo

• pojawiają się myśliciele zainteresowani tylko państwem lub tylko społeczeństwem

3. ukształtowanie się socjologii jako dyscypliny badawczej

4) rewolucja przyszłości

• - ma polegać na unaukowieniu refleksji nad społeczeństwem

Wady socjologii ( i innych nauk społ. )

1. Metody badawcze

• trzeba mieć co badać

• trzeba mieć narzędzia

• trzeba wiedzieć jak ich użyć ( jak badać )

• nie można stosować wszystkich metod np. z nauk ścisłych - doświadczeń, eksperymentów

• metody podstawowe ( Comte ) - obserwacja - musi być ukierunkowana ( musimy mieć co

obserwować )

- metody porównawcze - należy porównywać zjawiska

porównywalne

2. Prognozowanie

• wszystkie nauki społ. sprowadzają się do badania ludzi, ich postępowania

• postępowania, zachowania są nieprzewidywalne

Przedmiot badań socjologii :

1. instytucje społeczne

• np. socjologia rodziny, wojska itp. ( tzw. subdyscypliny )

2. badania zbiorowości

• terytorialnych ( miast, wsi, osiedli, grup )

• oparte na zasadach klasowych ( klasy, warstwy społeczne, kasty )

3. badanie procesów społecznych ( ruchliwość społeczna )

• migracje, emigracje itp.

• badanie procesów dezintegracji społ.

• kultura masowa ( media, procesy, wpływy na tworzenie się kultury masowej )

Podział nauki wynika z nagromadzenia wiedzy, informacji →tracimy z pola widzenia całość, to działa też w drugą stronę → proces integracji → socjologia ogólna

Zadania socjologii ogólnej ( relacje z subdyscyplinami )

• zbiera informacje, osiągnięcia subdyscyplin

• tworzy teorie

• tworzy 2 najważniejsze metody badawcze

1. teorie struktury

• podział społeczeństwa na grupy, części itd.

• ma charakter statyczny ( obraz społeczeństwa w danej chwili )

2. teoria rozwoju

• nacisk na przemianę, rozwój, zmianę społeczną

Teorie te uzupełniają się

Teorie socjologii ( już niestosowane )

1. PSYCHOLOGIZM - kierunek teoretyczny, ścisłe powiązanie socjologii z psychologią, cała socjologie można sprowadzić do badanie przeżyć, doznań psychicznych

2. BEHAWIORYZM - ortodoksyjny kierunek teoretyczny - wszystkie zainteresowania socjologii można sprowadzić do reakcji międzyludzkich, wzajemnego oddziaływania → bodziec - reakcji

3. SOCJOLOGIZM - Emil Durkheim

• socjologii nie można ograniczyć do badania przeżyć psychicznych, badania ekonomii ( marksizm )

• socjologia powinna badać wyobrażenia zbiorowe - dzieła, twory społeczeństwa jako całości - badanie religii, mody, języka, obyczajów itp.

• Durkheim badał samobójstwa ( ale nie jako przypadki jednostek tylko w sensie więcej samobójstw popełniają kobiety niż mężczyźni )

Przyczyny zainteresowania naukami społecznymi :

• przyspieszenie cywilizacyjne

• globalizacja

Charles W. Mills - Wyobraźnia socjologiczna

• każdy socjolog ma mieć taką wyobraźnię

• NS wpływają na badaną przez siebie rzeczywistość

• wyobraźnia socjologiczna - należy zawsze poszukiwać szerszego kontekstu zjawisk, szerszych powiązań ( nie jeden ćpun ale zagadnienie narkomanii )

FUNKCJONOWIANIE CZŁOWIEKA JAKO ISTOTY SPOŁECZNEJ

3 grupy czynników - podstaw życia społecznego

1. BIOLOGICZNE

• cechy dziedziczne - wpływają, warunkują nasze funkcjonowanie w społeczeństwie, mamy ich 8

1. wyprostowana postawa ciała - uwolnienie kończyn przednich

2. chwytne ręce

3. wzrok skierowany do przodu

4. złożony układ nerwowy + duży mózg

5. mechanizm głosowy - możliwość mowy

6. długa zależność dzieci od rodziców - możliwość przekazywania doświadczeń

7. plastyczność wrodzonych popędów, potrzeb

8. trwałość popędu seksualnego - możliwość ukształtowania się instytucji rodziny

• te cechy nie są aksjomatami

• wiek XIX - teoria rasowa - A.Gobeineau, H. S. Chamberlain → ludzie nie tylko różnią się pod względem rasowym, rasę trudno zmienić, cechy rasowe przekładają się na inteligencje, moralność, skłonność do przestępstw

przetrwały długo → nazizm

- Deficyt skumulowany - niekorzystne czynniki nakładające się i funkcjonujące w określonym okresie

- Współczesne koncepcje rasistowskie bazują na 3 argumentach

1. genetyczny - inteligencja dziedziczna

2. psychologiczny - samospełniające się proroctwo

3. historyczny - wszystkie cywilizacje - dziełem białych ( zapomina się o Chińczykach itp.)

• podział na rasy - charakter obiektywny, wyróżniamy 3 główne rasy

1. kaukazka - biała

2. negroidalna- czarna

3. mongoidalna - żółta

2. GEOGRAFICZNE

• zasoby środowiska naturalnego, bogactwa naturalne, wody, lasy, rośliny, zwierzęta

• determinizm geograficzny - nasze życie społeczne jest zdeterminowane ( b. mocno określone ) przez cechy środowiska

Monteskiusz - jego zdaniem szczególnie klimat wpływa na życie społeczne

• w klimacie zimnym - zbyt duże zużycie energii na utrzymanie temperatury ciała

• w klimacie ciepłym - nic nikomu się nie chce

• najkorzystniejszy klimat umiarkowany

• starał się powiązać wielkość państwa z jego ustrojem - dla państw dużych nie nadaje się demokracja

• znaczenie tych czynników zmniejsza się wraz ze wzrostem postępu cywilizacyjnego

• zależność między czynnikami geograficznymi a ustrojem państwa - demokracja rozwinęła się najpierw w krajach o obronnych granicach naturalnych

3. DEMOGRAFICZNE

• przyrost naturalny, gęstość zaludnienia

• tendencje - ciągłe przyspieszenie wzrostu demograficznego

• Malthus - wiek XVIII - ziemi grozi przeludnienie, śmierć głodowa

• przyrost żywność - przyrost arytmetyczny

• przyrost ludności - przyrost geometryczny

• zielona rewolucja - lata 60. i 70. XX wieku ( np. sadzenie ryżu i kukurydzy gdzie się da )

• nierównomierność wzrostu demograficznego - 2 wymiary

1. przestrzenny - geograficzny - ludność Europy się starzeje, coraz chętniej przyjmowane są osoby spoza granic, największy przyrost dem. notowany w krajach rozwijających się

2. czasowy - historyczny - zjawisko tzw. „falowania dem.” - występowanie na przemian wyżu i niżu dem.

• tworzenie wielkich miast

• trudności dużych miast gł. ekonomiczne ( niektóre bankrutują ),+ problemy zanieczyszczenia środowiska, przestępczość

• miasto tworzy własny układ społeczny ( stratyfikacja - STRATUM = warstwa )

• pojawiają się dzielnice lepsze i gorsze

• również w układzie pionowym ( we Włoszech najwyższe piętra są najdroższe )

te czynniki 1,2,3 tworzą ramy naszego życia

PROCES KSZTAŁTOWANIA SIĘ WIĘZI SPOŁECZNYCH

• poprzez kolejne etapy dochodzi się do ukształtowania się więzi społ.

1. etap = styczność przestrzenna - zauważamy inną osobę, codzienne czynności

• czasami więź społeczna może mieć charakter pośredni - bez osobistego poznania, kontaktu - ogłoszenia prasowe

2. etap = styczność psychiczna - interesujemy się cechami psychiki innej osoby, najczęściej charakter wzajemny

3. etap = styczność społeczna - wymiana wartości

4. etap = wzajemne oddziaływanie - INTERAKCJE - nasze postępowanie jest obserwowane przez druga stronę, ta druga strona reaguje na nasze zachowanie, postępowanie co zmusza nas do reakcji itd.

• symboliczny interakcjonizm - występowanie interakcji na poziomie gestów, symboli

E. Goffmann → „ Człowiek w teatrze życia codziennego” → wg niego cały czas gramy, nigdy nie jesteśmy spontaniczni, dom = teatr, życie = spektakl

• intarakcja kieruje się zasadami

1. trwałości - musi trwać

2. powinniśmy jak najlepiej się przedstawić, zaprezentować, ukrywając wady, eksponując zalety, pamiętając jednocześnie że druga strona robi to samo, trzeba umieć się przebić, dotrzeć do prawdy

5. etap - działanie społeczne

• cel - każde działanie społeczne jest nakierowane na osiągnięcie jakiegoś celu → doprowadzenie do zmiany, modyfikacji zachowania

• mogą mieć charakter - jednostkowy

- mogą się powtarzać

• przybierają postać

• negatywna - przymus

• pozytywna - nakłonienie

- teorią działań społecznych zajmował się Florian Znaniecki

- 2 wzory działań społecznych

1. wzory akomodacji - przystosowania- przystosowanie, kompromis, nie ma zagrożenia dla sytuacji, pozycji drugiej strony

2. wzory opozycji - negatywne cechy działania społecznego, konflikty, represje, zagrożenie pozycji 2 strony

6. etap - stosunki społeczne

• wszystkie poprzednie elementy + system

• pewien całościowy system, w którym elementy większej całości powiązane za sobą

• system obejmuje 3 elementy

1. 2 partnerów ( nie tylko 2 osoby ale np. 2 grupy społeczne )

2. łącznik np. pieniądz , interesy

3. zespół praw i obowiązków, które powodują że te stosunki społeczne są uregulowane, uporządkowane

INSTYTUCJE SPOŁECZNE

• służą zaspokajaniu potrzeb

• np. - ekonomiczne - giełdy, handel

- polityczne - sejmy, rządy

- wychowawczo- kulturowe

- religijne

- socjalne - tradycje obchodzenia świąt, imienin

• są grupami celowymi, stworzone do realizacji pewnego celu, grupami wtórnymi - rzadziej występuje pojęcie więzi społecznej

• posiada odpowiednie środki do realizacji tego celu

• są instytucje totalne - E. Goffman - zajmują się całą naszą osobowością, całym życiem, próbują określić zachowanie, wygląd

• 3 klasyczne instytucje totalne

• wojsko

• klasztor

• więzienie

• instytucje socjalne zajmują się pewnym wycinkiem naszego życia

• każda instytucja stara się w pewnym stopniu określić nasze zachowanie, wygląd ( np. zielone kurtki - ekolodzy )

• 
  system kontroli społecznej - służy utrzymanie spójności grupy społ., lojalności wobec całej grupy poszczególnych osób, powoduje większy porządek, większa identyfikację danych osób z dana grupa społeczną

• im bardziej zachowanie istotne dla danej grupy tym większa kontrola

• obejmuje 3 elementy

• zwyczaj - sposób postępowania nie wiążący się z reakcjami grupy, nie ocenia go

• obyczaj - wiąże się z reakcjami, ocenami, są dla danej grupy istotne, powodują sankcje

• sankcje - każda reakcja na obyczaj, na zachowanie podlegające kontroli społecznej

• np. sankcje o charakterze pozytywnym - nagrody

• sankcje o charakterze negatywnym - kary

• o chrakt. relig., etycznym, prawnym

• zwyczaje i obyczaje nie mają charakteru uniwersalnego, mogą być one różnie klasyfikowane, zależy od kręgu kulturowego

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE

• zbiór społeczny - każdy ogół ludzi wyróżniony na podstawie jakiejś cechy, wyróżniony z zewnątrz ( może być wyróżniony przez obserwatora, a osoby należące do tego zbioru nie musza sobie tego uświadamiać )

• należymy do wielu zbiorów społecznych

• kategoria społ. - zbiór wyróżniony na podst. istotnej cechy społecznej np. kategoria płci, wieku, zawodu

• grupa społeczna - obejmuje co najmniej 3 osoby ( 3 os. wzmacnia interakcje społeczne )

• Simmel - jak dwie osoby to tylko reakcja 2-stronna

*↔*

• 3 elementy wzmacnia możliwość interakcji, reakcji

A B

C

• tworzymy w różny sposób

• przymus

• dobrowolność wg zasady - styczności = bliskiego sąsiedztwa - np. gangi uliczne

- podobieństwa - łatwiej tworzymy gr. społ. z osobami do siebie podobnymi

• każda gr. społ. musi posiadać 4 cechy ( one muszą występować )

1. organizacja - jak jej nie ma to mówimy o kręgu społ.

2. wspólne wartości - materialne i niematerialne

3. poczucie wspólnoty - przynależność, wskazanie kto należy do naszej gr. społ. - „My”

4. zasada odrębności - wytycza granice naszej gr. społ., wiadomo kto nie należy do naszej gr. społ., poczucie wrogości, obcości, służy to również naszemu dowartościowaniu

- określa zachowanie, wygląd swoich członków

• interesuje się pewnym wycinkiem naszego życia, aktywności

• ma 4 elementy

1. swoich członków ( na zasadzie elekcji, wyboru, ważne cechy tych osób - dzięki nim dana osoba dostaje się dodanej grupy społecznej )

2. zadanie do wykonania, misja do spełnienia ( do tych zadań powinny być dostosowane środki umożliwiające realizację danego celu )

3. mechanizmy zabezpieczające spójność grupy społ. ( mechanizm kontroli społecznej, spójności sprzyja nasza własna osobowość - zachowanie zgodne z kryteriami grupy = konformizm, lojalne wobec grupy )

4. instytucje „wynoszące” nasze grupy na zewnątrz, reprezentują nas w kontaktach z innymi grupami, regulują stosunki z innymi grupami

• podział grup społ. ( kilkanaście możliwości kategorii podziału )

• pierwotne - opierają się na pojęciu „więzi” społ., stosunkach osób, uczuciach

• wtórne = celowe

• małe - najczęściej pierwotne ( niekonieczne bo np. mafia nieliczna )

• duże - najczęściej wtórne

- formalne - oparte na przepisach prawa

• nieformalne - nie oparte na przepisach prawa

• terytorialne - oparte na pewnym terytorium

• klasowe - przynależność do klasy społecznej

- jednocześnie należymy do szeregu grup

• struktura społeczna - obejmuje podział na klasy, warstwy, grupy

• mikro-( gr. pierwotne, rodzina ) i makrostruktury ( gr. wtórne, celowe )

• obejmuje również status, rolę społeczną

• STATUS - każda pozycja w społeczeństwie ( występowanie jednego statusu warunkuje = implikuje inny np. matka-dziecko)

• przypisany = ASCRIBED STATUS - syt. społeczna nie zależy od nas, dziedziczymy po naszych przodkach

• osiągnięty, osiągany = ACHIEVED STATUS - elementy bardziej zależne od nas - wykształcenie, uzdolnienia ( np. status małżeński )

• ( nowe trendy - wykształcenie do przypisanego - dziedziczy się je, jak i z przyczyn kulturowych )

rzadko występują w czystej postaci

• status przypisany - kastowe społeczeństwo indyjskie

• status osiągnięty - społ. zachodnie - amerykańskie

• cechy występują w różnych proporcjach, układach

• homogeniczna struktura społeczna - w oparciu o status przypisany, występuje spójność czynników

statusu społecznego - państwo totalitarne

• w oparciu o status osiągnięty - heterogeniczna struktura społeczna - zróżnicowana, brak spójności

pomiędzy poszczególnymi elementami statusu społecznego

• im bardziej dany system społeczny opiera się na statusie osiąganym tym bardziej społeczeństwo jest

mobilne, łatwiej jest zrobić karierę, ale też łatwiej ulec degradacji społ.

• ROLA SPOŁECZNA - dynamiczny aspekt st. społ.

• obejmuje 2 kwestie

• zachowanie osób o danym statusie społecznym

• oczekiwania od osób o danym statusie społ.

występują powiązania między prawami a obowiązkami jednostki

• wymogi, oczekiwania grup społ. - mogą być sprzeczne → KONFLIKT ROLI - sprzeczność między

różnymi statusami tej samej osoby

• BIUROKRACJA grupa najbardziej skuteczna, efektywna, najbardziej skuteczny sposób organizacji, zarządzania

• powinna opierać się na planowaniu kolejnych działań

• teoria biurokracji - Max Weber „Gospodarka i społeczeństwo”

• typ idealny - narzędzie badania rzeczywistości

• etapy tworzenia typu idealnego

1. należy wskazać na możliwie wszystkie przykłady danego zjawiska

2. próba określenia najbardziej typowych przykładów danego zjawiska

4 systemy biurokratyczne

1. późne cesarstwo rzymskie

2. chiński mandarynat - funkcjonował do pocz. XX wieku, opierał się na bardzo ostrej selekcji i długotrwałej edukacji ( model 6+3+3 ) , na kolejny poziom przechodził 1 na 100, ostatni etap edukacji - rodzaj egzaminu państwowego - od jego wyniku zależały dalsze losy mandaryna

3. biurokracja Kościoła Katolickiego

4. biurokracja pruska = niemiecka - najbardziej doskonała

3. określenie najważniejszych cech ( najważniejszy ), 7 cech biurokracji

1. podział pracy, specjalizacja - powinny zwiększać efektywność

2. hierarchia - drabina, piramida stanowisk, większa odpowiedzialność - większy zakres władzy

3. przepisy - oprócz przepisów odzwierciedlających najwyższe ustawy tworzy własne

4. bezosobowość - każdy powinien być traktowany jednakowo, każdy powinien działać tak samo

5. dokumenty - zachowanie zasady ciągłości

6. zasada awansu - powinny opierać się na zasadach merytokracji - władzy osób najlepszych, awansują najlepsi → większa skuteczność biurokracji

7. personel - określenie swojego własnego personelu

typ tworzy typ idealny biurokracji ( w rzeczywistości nigdzie nie występuje )

4. porównanie typu idealnego z rzeczywistością by stwierdzić różnice lub podobieństwa między typem

idealnym a rzeczywistością

• wady biurokracji

1. nieskuteczność

• pochodna nadmiernej specjalizacji - urzędnicy stopniowo wyrabiają się w konkretnym rodzaju spraw - jednym, przygotowani tylko do załatwiania spraw typowych,

• pochodna hierarchii - nadmierna hierarchia - podwładni boja się przełożonych dlatego ukrywają pomyłki, upiększają rzeczywistość

2. nadmierny wzrost biurokracji - samoistna tendencja do wzrostu

3. sztywność - nadmierne koncentrowanie się nad przestrzeganiem przepisów, regulacją dokumentów

4. oligarchia - tendencje oligarchiczne ( mniejszość rządzi większością ) - R. Michels „Socjologia partii politycznych” - to proces konieczny, nie da się go odwrócić - władza w ręce komitetów partyjnych, żelazne prawo oligarchii „KTO MÓWI ORGANIZACJA MÓWI OLIGARCHIA”

POJĘCIA ZWIĄZANE ZE ZRÓŻNICOWANIEM SPOŁECZNYM

KLASA

• pojęcie marksistowskiej klasy społecznej - mocno określone, klasa - wiąże się z produkcją, posiadaniem materialna strona życia, , mamy każdorazowo podział na posiadaczy i nie posiadaczy → to powoduje konflikt

• konflikt społ. dla marksistów pozytywny, bo powoduje zmiany, postęp, przemiany historyczne

• w socjologii zachodniej ( szczególnie anglosaskiej ) - pojęcie klasy społ. odpowiada systemowi otwartemu - można zrobić karierę, awansować, ale można i stracić; mamy system zróżnicowany = heterogeniczny - o przynależności danej osoby do klasy społ. decydują różne czynniki

WARSTWA

• marksiści - część klasy społ. ( wśród kapitalistów - bankierzy, przedsiębiorcy - wykwalifikowanie, półwykwalif. , niewykwal. idt.)

- ujęcie zachodnie - warstwa społeczna - opiera się na specyficznych kryteriach

1. prestiż społeczny szacunek, którym dana grupa cieszy się lub nie w społeczeństwie

2. dystans społeczny - przeświadczenie o wyższości / niższości w stosunku do innych, może być oparte na różnych podstawach np. przesądy rasowe, pochodzenie itd.

• odpowiada systemowi otwartemu, zróżnicowanemu

STAN SPOŁ.

• system społeczny zamknięty ( trudno zrobić karierę ), poszczególne osoby, grupy społeczne - ściśle określone miejsce, konkretne zadanie, misja, funkcja do spełnienia

• np. system średniowiecznej Europy

• duchowieństwo- ci którzy się modlą

• rycerstwo, szlachta - ci, którzy bronią

• reszta - ci, którzy pracują

• struktura homogeniczna systemu społ. - jednolita, spójność czynników statusu społecznego - ta sama osoba, grupa społeczna ma udział we władzy, majątek, wykształcenie i pochodzenie społ. jak szlachta, arystokracja w średniowieczu

KASTA SPOŁECZNA

• odpowiada zamknięty systemowi społ. - system kastowy - nie można zrobić kariery - ostrzej niż w stanie społ. - w kaście trzeba się urodzić

• społ. indyjskie

• XVI Hiszpanie, Anglicy - do Indii - kasta → określenie 2 różnych zjawisk

• VARNA - większa kasta

• JATI - małe kasty

• systemowi społ. odpowiadają VARNY - duże kasty

• Indie - 4 kasty

• BRAHMANA - bramini - najwyżej, pielęgnacja kultu religijnego

• KSZATRIJA - kszatriowie - rycerze, szlachta

• WAJSJA - walisjowie - kupcy, rzemieślnicy

• SIUDRA - siudrowie - rolnicy

• podział kastowy oficjalnie zniesiony w 1948 - odzyskanie niepodl. przez Indie, ale w świadomości społ. nadal

funkcjonuje

• reinkarnacja - odradzanie się w następnych wcieleniach, jeśli wiodłeś dobre życie ( spełnianie funkcji,

obowiązków wobec kasty ) - odrodzisz się w wyższej kaście, jeżeli - złe to w niższej, potem zwierze, roślinki

najniżej skała ) → bramini - wyżej - stan NIRWANY zespolenia

• poza kastami - niedotykalni - PARIASI, niegodne funkcje społ., np. :

• kontakt z włosami - fryzjer

• kontakt z krwią - chirurg

• kontakt ze zwłokami - grabarz

cięższy żywot - noszenie ubrań po zmarłych, jedzenie z porozbijanych naczyń

• po kontakcie z niedotylaknym trzeba się było 5 razy myć aby się oczyścić

• do dzisiaj zajmują się procesem palenia zwłok - VARANASI ( przy Gangesie - schody do rzeki GHANTY )

• nie wolno palić niemowlaków, dzieci do 3 roku życia ( kamień i zwłoki topimy ), świętych krów ( do meczetu poświęcić i do wody )

ANALIZA SYSTEMÓW KLASOWYCH

SYSTEM BRYTYJSKI

• silna pozycja statusu przypisanego, cech dziedziczonych - widoczne w przypadku bryt. klasy wyższej - elity= bryt. arystokracja

- arystokracja bryt. - dostosowała się do przemian kapitalistycznych, do przemian po rew. przemysłowej, francuskiej

• silna pozycja klasy - pewne zachowania, sposoby postępowania - np. nie obnoszenie się ze swoim bogactwem

• silnie zintegrowana, spójna grupa społeczna

• monopolizuje najwyższe stanowiska w państwie

• osoby należące do elity - podobne losy życiowe, obracają się w swoim gronie, ekskluzywne szkoły wyższe np. ETON, uniwersytety, odpowiednie stanowiska i płace

• klasa średnia - jedna, ogromnie zróżnicowana

• wspólne wartości - przywiązanie do tradycji liberalnych

• tworzenie wspólnot lokalnych

• klasa robotnicza - osoby zajmujące się szeroko rozumiana praca fizyczną, osoby zatrudnione w urzędach, przemyśle, farmerzy

• lata świetności 60 - 70-te XX wieku - W. Bryt. rządziły związki zawodowe

• stara się dorównać klasie średniej

• klasa niższa - żyje z pomocy społ. kilkanaście procent społeczeństwa

SYSTEM RADZIECKI ( SOWIECKI )

• teoretycznie brak klas społecznych

• społeczeństwo radzieckie - bardzo zróżnicowane - na podst. różnych kryteriów ( np. różnego rodzaju przywileje - szkoły, szpitale. wakacje itd. ) → np. sowiecka klasa wyższa zwolniona z ogólnozwiązkowej normy mieszkaniowej - 6 metrów kwadratowych na osobę

1. klasa wyższa = nomenklatura - spis stanowisk, urzędów, zajmowanych tylko przez ludzi partyjnych lub rekomendowanych przez partię

2. klasa średnia - niższy aparat partyjny, urzędnicy, wojskowi, inteligencja - aspirowały do pozycji nomenklatury

3. klasa robotnicza - teoret. klasa rządząca

4. klasa chłopska - zapłacili najwyższą cenę za przyspieszoną industrializację ( nie mieli dowodów, paszportów a czł. = robotnik + dowód os. )

kułak - wiejski bogacz, lichwiarz, najczęściej pochodzenia żydowskiego

• bogaty chłop

ulega systematycznemu rozszerzaniu ( można było nic nie mieć, ale wpaść pod wpływy kułackie - MOROZOW - zadenoncjował własnego ojca do NKWD )

SYSTEM AMERYKAŃSKI

• wyraźne powiązanie miedzy cechami statusu przypisanego i osiągniętego ( o pozycji danych osób, grup społ. -

decydują cechy dziedziczone i te możliwości do których możemy dojść sami )

• różne elementy

• badacze lewicowi ( CH. W Mills ) - podkreślenie cech statusu przypisanego, w społeczeństwie amerykańskim pochodzenie liczy się jak w społ. bryt.

• badacze prawicowi - podkreślają znaczenie cech własnych, do których możemy dojść sami

• społeczeństwo bardzo zróżnicowane ( duże różnice majątkowe)

• Stany zamieszkuje największa liczna miliarderów i milionerów (2001 - na 300 rodzin,osób/ ponad 250 ze stanów )

• prawie 2 mln milionerów

• charakterystyczne dla miliarderów, milionerów - ich dochody w przewyższającym stopniu pochodzą z inwestycji ok. 6/7 ( akcje, obligacje, inwestycje w okolicznościach )

• szybko rosną dochody grupy tzw. managerów - kierowników, zarządców, szefów wielkich koncernów, rad nadzorczych

• lata 90-te - koncepcja J. Burnhama - „THE MANAGERIAL REVOLUTION” → ta grupa będzie się miała coraz lepiej, własność będzie zastąpiona kontrolą nad własnością

• przeciętne dochody szefów koncernów - okres poł. lat 60- poł. lat 90 wzrosły 20-krotnie

• elita - zajmował się nią CH. W Mills - :Elita władzy” → jego zdaniem elita amerykańska - silnie zintegrowana, spójna grupa społeczna

• 3 kręgi - sfery aktywności elity

• militarny

• ekonomiczny

• polityczny

wzajemnie się przenikają, osoby przechodzą z jednego kręgu do drugiego, częste przejście z militarnego do

politycznego lub ekonomicznego, rzadziej odwrotnie bo „na wojsku trzeba się choć trochę znać”

• klasa wyższa - milionerzy, miliarderzy, ok. 3-4% społ. ameryk.

• ma pewien swój mit wspólnego pochodzenia

W HITE

A NGLO

S AXON

P ROTESTANT(S)

• obserwacje wyraźnego dziedziczenia statusu społecznego ( pochodzenie ) - szczególnie często na dwóch

przeciwległych końcach struktury społ ( klasa wyższa i niższa → dziedziczenie bogactwa, biedy )

• dziedziczy się łatwiej bogactwo bo od prawie 150 lat na terytorium Stanów nie prowadzono wojny

• kumulacja bogactwa - z pokolenia na pokolenie ( niskie podatki, również spadkowe )

• wykształcenie

• ponad 200 tys szkół wyższych ( ale mają charakter regionalny ) najlepszych - kilka, kilkanaście - za

kształcenie na nich trzeba słono płacić

• niekiedy wyróżnia się klasę najwyższą UPPER UPPER CLASS - osoby bogate, bogactwo mają od pokoleń -

odziedziczona pozycja społeczna →wielkie rody które tworzyły Amerykę np. Rockefeller, Morganów,

wywodzą się z Europy - DU PONT, stanowi ok. 1% ameryk. społecz., przybyli do Wirginii na statku

Mayflower w 1620?30

• klasa średnia

1. UPPER MIDDLE CLASS - wyższa klasa średnia

• ok. 5-10% społecz.

• przedstawiciele wolnych zawodów - adwokaci, lekarze, biznesmeni

• bardzo stara się dorównać statusem materialnych, stylem życia do klasy wyższej

• dochód ok. 250 tys. dolarów rocznie

2. LOWER MODDLE CLASS - niższa klasa średnia

• białe kołnierzyki - WHITE COLLARS

• osoby zajmujące się szeroko rozumianą pracą umysłową

• D. Bell - „Nadejście społeczeństwa postindustrialnego” - przewaga sektora usług

• woskowi, urzędnicy - co 3 Amerykanin

• 
  dochody 100-150 tys dolarów rocznie

rozróżnienie wynika z pewnego podejścia Amerykanów do pracy na własny rachunek ( wyżej ceniona )

• klasa robotnicza

• BLUE COLLARS - niebieskie kołnierzyki

• osoby zajmujące się pracą fizyczną

• 1/3 społ.

• niepewna syt. ekonomiczna - zamieszkują gorsze dzielnice

• dochód 50 tys dolarów na rok

• klasa niższa

• kilkanaście procent

• żyją z pomocy społecznej

• żyją poniżej minimum socjalnego - 3-krotny koszt wyżywienia

• zamieszkują centra dużych miast - stare kamienice

• zjawisko dziedziczenia statusu społ. - biedy

• rodziny wielodzietne - by dostać kolejny zasiłek na kolejne dziecko

• 2 zjawiska w niej zachodzące

1. składa się w większym procencie z afroamerykanów - co 3 murzyn należy do klasy niższej ( ewent. metysi )

2. feminizacja ubóstwa - niższe dochody, łatwość utraty pracy przez kobiety

• struktura społeczeństwa ameryk. - ogromnie zróżnicowana - majątek, wykształcenie, styl życia, możliwości

TEORIE STRATYFIKACJI SPOŁECZNEJ ( marksistowska, M. Weber, funkcjonalna )

MARKSISTOWSKA

• stanowi punkt wyjścia, krytyki dla innych ujęć stratyfikacji

• „BYT KSZTAŁTUJE ŚWIADOMOŚĆ”

• byt - materialna strona życia - kwestia produkcji dóbr materialnych i stosunki społeczne, układy, w które wchodzą ludzie przy okazji produkcji

• formy świadomości - kultura, religia, sztuka, obyczaje, stroje - określone przez byt

• kształtuje = OKREŚLA, determinuje → musimy się w dany sposób zachowywać, w TO wierzyć, ubierać się odpowiednio

• stosunki określają przemiany historyczne, przemiany poszczególnych epok

• historia dzieli się na formacje społeczno - ekonomiczne

• historia zatoczyć miała koło

• pierwsza formacja - społ - ekonom. wspólnota pierwotna - bezklasowa

• ostatnia - komunizm - też pozbawiony klas

powrót do układu bezklasowego ( na wyższym poziomie rozwoju cywilizacji, rozwoju ekonom. )

1. pierwsza formacja WSPÓLNOTA PIERWOTNA

• okres plemienny

• wszystko wspólne - ziemia, zwierzęta, plany,

• pod koniec tego okresu pojawiają się pierwsze funkcje społeczne - wódz, czarownik

• przejście do systemów klasowych

2. AZJATYCKI SPOSÓB PRODUKCJI

• społeczeństwo hydrauliczne - istota - woda - system wielkich rzek - oparty na gospodarczym wykorzystaniu wielkich rzek

• Nil, Tygrys, Eufrat, Indus, Ganges, Brahmaputra, Huang-ho, Jang-cy

• konsekwencje gospodarcze, cywilizacyjne - „Egipt darem Nilu”

• ukształtowanie się społ. podziału pracy

• pojawia się grupa intelektualistów, wiedza - kapłani

• pojawia się system prawa

• pojawia się system władzy, silnej władzy o charakterze terytorialnym

• władca - związki z religią, światem nadprzyrodzonym - syn boga itp.

- związki z naturą

• liczy się własność państwowa

3. ANTYCZNY SPOSÓB PRODUKCJI = SYSTEM NIEWOLNICZY

• Starożytna Grecja, Starożytny Rzym, południowe stany Stanów Zjedn.

• podstawowy konflikt - właściciele niewolników - niewolnicy

• niewolnicy - zróżnicowanie pozycji - w kamieniołomach, gladiatorzy itp.

• różne syt. ludzi wolnych

• powiązania między PATRONAMI ( bogatsi ) a KLIENTAMI ( biedniejsi )

• codziennie rano do patrona przychodził klient na śniadanie → pytanie o plany patrona na dany dzień, czy mu towarzyszyć itp.

4. FEUDALIZM

• feudum = lenno

• charakterystyczny dla okresu średniowiecza → konflikt miedzy panami feudalnymi a chłopami feudalnymi → przymus pozaekonomiczny

• opierał się na zjawisku rozproszenia suwerenności - brak silnej władzy centralnej → drabina zależności feudalnej

SUZEREN

SENIOR

WASAL

W W W

W W W

• system samoorganizacji społecznej - każda osoba ma swój miejsce, prawa, obowiązki

• rozbudowa drabiny społ. - Wasal mego wasala nie jest moim wasalem ( wyj. Anglia bo 1066 Hastings → Wilhelm Zdobywca, obawiali się buntu, budowa twierdz TOWER, WINDSOR )

• wady - rozdrobnienie feudalne na skutek drabiny zależności feudalnej → negatywne skutki

• polityczne - wojny prywatne, Kościół wprowadza „Rozejm Boży” - Treuga dei - zakaz wojen od środy wieczora do poniedziałku rana każdego tygodnia

• gospodarcze - zmniejszenie handlu, upadek miast, handel - wspaniałe tkaniny, korzenie ( przyprawy )

5. FORMACJA KAPITALISTYCZNA

• właściciele kapitału a chłopi → konflikt

• najszybciej miały upaść Anglia, Francja bo najbardziej rozwinięte

6. SOCJALIZM

• miał przygotować świetlana przyszłość komunistyczną

• osłabienie pozycji klas społecznych poprzez uspołecznianie środków produkcji

• dochód narodowy na cele społeczne

• komunizm - ostateczna formacja

7. KOMUNIZM

- formacja ostateczna

• formacja bezklasowa, bo przy własności społecznej nie było indywidualnego posiadania środków produkcji

• brak klas społ. → brak funkcjonowania państwa jako organizacji opartej na podziale klasowym, przymusie, władzy jednej klasy nad drugą

( każda formacja kończy się kryzysem, rewolucją aby przejść do następnej )

Krytyka założeń Marksistowskich

1. nadmierne nastawienie ekonomiczne

2. krytyka teorii konfliktu jako zjawiska pozytywnego

MAX WEBER

• krytyka założeń marksistowskich - Marks jest zbyt jednostronny, zbyt nastawiony na ekonomiczną stronę życia, Weber - społeczeństwo jest zbyt różnorodne aby wszystko sprowadzić do strony ekonomicznej

• stratyfikacja wg Webera

1. wymiar ekonomiczny

• podział na klasy społeczne

• klasa produkcji

• klasa dochodowców ( mieć dochód bez pracy ) - grupa rentierów - Fr. XIX / XX żyli z odsetek z akcji, obligacji

2. wymiar społeczny

• stan - gr. osób charakteryzująca się prestiżem społ. - szacunkiem jakim grupa nie / cieszy się w społeczeństwie

3. wymiar polityczny

• silnie związany z gospodarczym - zależność dwustronna

• Partia polityczna - organizacja dążąca do zdobycia i utrzymania władzy

wymiar ekonom. i polit. - mocno związane

wymiar społ. - ma znaczny stopień autonomii, niezależny

FUNKCJONALNA

• funkcja, rola, zadania stratyfikacji

• kwestionuje ujęcie konfliktu wg Marksa

• konflikt społ. - zły, powoduje kłopoty

• dla funkcjonalistów - ważny system społeczny

• każdy konflikt powoduje desatbilizację tego systemu

• ważne : stabilność, porządek, spokój społ.

• zainicjowana przez K. Davis'a, W. Moor'a w 1945 - każde społeczeństwo można przedstawić w oparciu o funkcje, funkcji tych jest coraz więcej

• kwestia zastępowalności funkcji - funkcje trudniejsze do zstąpienia przez inne np. administracyjne, polityczne, władzy bo wymagają dłuższego czasu przygotowania, wykształcenia

• f. administr., polit., wł. - ważne dla ogółu, społeczeństwa dlatego powinny być realizowane przez najlepsze osoby

• stratyfikacja - mechanizm, który powoduje że osoby podejmują się danych funkcji, najtrudniejsze funkcje - osoby najlepiej wykształcone

• podział jest funkcjonalny, niektórzy powinni zarabiać więcej inni mniej

• funkcjonalna hierarchia

• rozwinięta przez T. PARSONS'A 1902-79

• społ. - jako struktura - podział na części, klasy społ., części struktury są ze sobą powiązane za pośrednictwem funkcji pełnionych dla całego systemu

ujęcie strukturalno - funkcjonalne stratyfikacji

• 4 struktury -

• instytucje polityczne - zapewnienie bezpieczeństwa dla całego systemu w ukł. wewn. i zewn.

• gospodarcze - produkcja i dystrybucja dóbr i usług

• edukacja - proces socjalizacji

• rodzina - przetrwanie, kontynuowanie społeczeństwa, przekazywanie istotnych wartości

• 4 funkcje

• L ATENCY - utrzymanie i przekazanie wzorów kulturowych, zapewnienie ciągłości kulturowej

• I NTEGRATION - poprzez rodziny integruje się system społ.

• G OAL - funkcja celowa systemu - poprzez politykę, polityka wyznacza cel dla całego systemu na 2

poziomach - 1) hierarchia celów i 2) kolejność celów

• A DAPTATION - funkcja adaptacyjna, przystosowawcza systemu realizowana przez gospodarkę

4 struktury - 4 funkcje - można rozpoznać na różnych poziomach struktury społ. nie tylko na makro - społecznym ale i na pośrednim ( klasy, warstwy) i na poziomie mikro - społecznym = małych grup, struktur społecznych

KONCEPCJA RUCHLIWOŚCI SPOŁECZNEJ - PITRIM A. SOROKIN

• ruchliwość społ. = mobilność społ. z jęz. ang. Social Mobility - zmiana naszej pozycji społ., zmiana miejsca w przestrzeni społ.

• ruchliwość społ. przybiera 2 podstawowe formy

• pionową ( ważniejsza ) - inaczej werdykalna - awans, degradacja społ, może mieć wymiar indywidualny ( poszczególne osoby ) lub dotyczyć całych grup społ.

• możemy badać w aspekcie wewnątrzpokoleniowym - badanie kariery danej osoby, zwrócenie uwagi na czynniki kształtujące możliwość awansu, zrobienia kariery lub międzypokoleniowym - porównuje się osiągnięcia kilku pokoleń danej rodziny, najczęściej porównuje się 3 pokolenia danej rodziny ( trzeba uwzględnić ten sam poziom, etap kariery, życia zawodowego danego pokolenia )

• poziomą - horyzontalną - zawiera w sobie 2 sytuacje

• przemieszczenie się w przestrzeni geograficznej - migracje, podróże

• zmiana naszej syt. społ., która nie wiąże się z awansem lub degradacją

• ruchliwość społ. - odbywa się poprzez kanały ruchliwości społ, kanały to pewne instytucje społ., które ułatwiają lub czasem utrudniają nasza ruchliwość społ ( możliwości awansu ), kanały np. rodzina, instytucje zawodowe, Kościół

• im bardziej dany system społ. jest oparty na statusie osiągniętym, tym bardziej dane społ. jest ruchliwe, tym wyższy jest poziom ruchliwości społ.

• wraz z rozwojem cywilizacji poziom ruchliwości społ. wyższy

SOCJOLOGICZNA KONCEPCJA PAŃSTWA

Władza - na niej opiera się państwo jako organizacja

Ujęcie socjologiczne

1. Max Weber - kwestia prawomocności

• władza prawomocna i nieprawomocna

• ta kwestia nie odnosi się do skuteczności władzy

• władza nieprawomocna - nie ma uprawnień do rządzenia, do wydawania poleceń, do narzucania swojej woli, do używania środków przymusu np. bandyci, mafia

• podstawą organizacji państwowej może być tylko władza prawomocna, posiadająca uprawnienia

• zainicjował problem LEGITYMACJI WŁADZY ( PRAWOMOCNOŚCI )

• proces legitymizacji władzy - ciągły

• brak analizy w okresie PRL-u ( brak opracowań na gruncie polskim )

• legitymacja władzy odnosi się do

1. kwestii uzyskania władzy, czy władza została uzyskana w sposób uprawniony - dziedziczenie, wybory → uznane procedury

• nawet władza uzyskana w sposób prawomocny może utracić legitymizację - i odwrotnie

2. kwestia działania - w jaki sposób władza się zachowuje, w jaki sposób działa - sprawnie, zgodnie z oczekiwaniami społecznymi

3. poziom wartości - na ile władza odpowiada wartościom uznawanym w danym społeczeństwie

legitymacja władzy gdy dojście do władzy na wszystkich poziomach

- legitymacja władzy

• dotyczy kwestii gospodarczych, ekonomicznych - na ile władza jest w stanie stworzyć warunki dla dobrobytu i dobrego życia

• również kwestia mediów - na ile panuje nad mediami, jak umie się pokazać

• 2 wymiary władzy prawomocnej „MACHT” - „HERRNSCHAFT” ( władza i panowanie - u Webera nie do końca)

1. Macht - czynny, aktywny aspekt władzy definiowany przez Webera jako możliwość narzucenia naszej woli nawet wbrew oporowi innych

2. Herrschaft - bierny aspekt władzy, który można utożsamić z lojalnością, z posłuchem wobec władzy, definiowany jako prawdopodobieństwo, że wydane polecenie zostanie spełnione

• państwo jako instytucja opiera się na biernym aspekcie władzy

• 3 rodzaje panowania władzy w biernym aspekcie ( kategoria typu idealnego, abstrakcja ) najczęściej są pomieszane

1. WŁADZA POJMOWANA TRADYCYJNIE, tradycjonalnie - oparte na wieloletniej tradycji, często powiązane z sankcja religijną z namaszczeniem - klasyczny przykład władzy królewskiej ( prof. H. Block - wskazuje na znaczenie tej władzy tradycyjnej - zjawisko królów uzdrawiaczy )

2. PANOWANIE RACJONALNE - ( racjonalno - legalne ) - odwołuje się do łac. słowa RATIO - rozum - panowanie oparte na rozumieniu, na postrzeganiu pewnych procedur, pewnej hierarchii, systemie biurokratycznym, gdzie władza wynika z miejsca w hierarchii biurokratycznej, miejsca w strukturze władzy

3. PANOWANIE CHARYZMATYCZNE - wiąże się z pojęciem charyzmy - pewne szczególne cechy danej jednostki np. kierownicze, poruszenie tłumów, kierowanie masami, przemawianie; charyzma może być wykorzystywana w dobrym i złym znaczeniu , w przeciwieństwie do władzy tradyc. jest bardzo nietrwałe, niestabilne, ograniczone do życia jednego pokolenia - wodza

• możliwość przedłużenia - SFORMALIZOWANIE CHARYZMY - polega na stworzeniu w oparciu o cechy charyzmatyczne organizacji, systemu władzy np. powstanie i rozwój Kościoła katolickiego

2. Bertrand Russel

• angielski filozof

• nowa analiza społeczna

• dążenie do władzy stanowi jeden z naczelnych, najważniejszych motywów naszego postępowania, są osoby opętane żądzą władzy

• szereg dziedzin życia społ. można odnieść do władzy, można przedstawić jako formę władzy np.

• władza ekonomiczna, gospodarcza

• militarna ( wojsko )

• ideologiczna ( masmedia )

• społeczna ( wpływ na społeczeństwo )

• władza - element porządkujący, który wpływa na cały szereg życia społecznego

• wskazywał na fakt, że władza może przybierać postać nie tylko decyzji, narzucenia woli, ale też - postać wpływu ( na podejmowanie decyzji, na zachowanie innych )

• może mieć aspekt nie tylko indywidualny - dec. poszczególnych osób ale i wymiar grupowy - poszczególne instytucje, ciała kolegialne mają władzę jako instytucje społ

• 3 rodzaje władzy

1. WŁADZA TRADYCYJNA - oparta na tradycji, na uzasadnieniu religijnym

2. WŁADZA REWOLUCYJNA - uzyskana w toku rewolucji, oparta na jakimś programie przemian, przebudowy społecznej, oparta na pewnej wizji, określonej grupie rewolucjonistów - grupie osób, które ten program zamierzają zrealizować

3. NAGA WŁADZA - NAKED POWER - władza dla samej władzy, będąca wynikiem podboju, przewrotu, która posiłkuje się terrorem, opiera się na żądzy władzy ze strony osób rządzących, ze strony osób poddanych - opiera się na panicznym paraliżującym strachu przed władzą

„Władza jest władzą, gdy poddani słuchają jej tylko dlatego, że jest władzą i nie ma żadnego innego powodu”

3. T. Parsons

• POWER i AUTHORITY ( władza, autorytet - ale nie dokładnie tak )

• Power - władza, zdolnośc jednostki składowej sytemu do urzeczywistniania swoich interesów

• Authority - instytucjonalnie umone prawo wpływania na działanie innych osób, podkreślenie instytucji społ.

• Rozróżnienie - pewne rozwinięcie koncepcji M. Webera na Macht ( P) i H. ( A )

4. Dennis Wrong

• zwrócił uwagę na to, że poprzednicy - władzę traktowali jednostronnie, w ujęciu 0 1 - ktoś ma, nie ma władzy

• wg niego w rzeczywistości społecznej mamy do czynienia z pomieszaniem, poplątaniem - trochę władzy ( mniej, więcej )

• 2 rodzaje władzy

1. CAŁKOWITA - klasyczne ujęcie władzy, skoncentrowana ona w jednym ręku ( osoba, grupa ), władza - podejmowanie decyzji - monopol jednej strony

2. DWUSTRONNA - sytuacja pewnej równowagi władzy, w jej ramach 2 lub więcej ośrodków władzy, gdzie labo następuje syt. że te ośrodki władzy się równoważą ( na raz - kilka centrów władzy ), albo syt. władzy przemiennej - prawie cykliczna zmiana władzy, cykliczna rotacja władzy

• 3 aspekty władzy

1. zasięg władzy - określony przez liczbę osób podlegających władzy ( wł. Ogólna, państwowa, regionalna, lokalna - różne szczeble )

2. wszechstronność - możliwości tej władzy - liczba dziedzin, sfer, aktywności społ., w których działa dana władza np. władza totalitarna

3. nasilenie władzy - określone jako możliwość działania danej władzy, swoboda decyzji

Władza prawomocna stanowi podstawę organizacji państwowej

ORGANIZACJA PAŃSTWOWA

• państwo - obiekt refleksji teoretycznej od stuleci, 2 pytania o państwo :

1. geneza, co było przed, dlaczego powstało

2. rola, zadania państwa, czemu ono służy

• KONCEPCJE PAŃSTWA

• TEORIA TEOKRATYCZNA

• Theos - Bóg, Kratein - rządzić, krateio - rządza

• Wyższość Kościoła w życiu społ., polit.

• Przedstawiciel - św. Tomasz z Akwinu - XIII wiek

• Wg niego cele nadprzyrodzone naszej egzystencji są ważniejsze od życia doczesnego, dlatego Kościół- zajmuje się naszym życiem po życiu - musi mieć prymat w życiu społ., polit.

• Odniósł się do prawa oporu - jeżeli władca stanie się tyranem, dyktatorem - społeczeństwo może wypowiedzieć posłuszeństwo władzy państwowej

• Kościół decyduje kiedy i jaki władca staje się tyranem

• Uzasadnił zjawiska hierarchii społ., podział na duchowieństwo, rycerstwo i szlachtę, tych którzy pracują - porównując system społeczny do katedry gotyckiej - fundamentem materia złożona z 4 żywiołów, ściany - świat roślin zwierząt, przy sklepieniu - świat ludzki, sklepienie firnament niebieski

• Hierarchia nawet w prawie

• 3 rodzaje prawa - jedno wynika z drugiego

1. prawo boskie - LEX AETERNA - nie jesteśmy w stanie poznać, stwierdzić zasad którymi kieruje się stwórca, możemy czerpać wzór oglądając świat stworzony - dzieło stwórcy

2. prawo naturalne - LEX NATURALIS - zasady regulujące funkcjonowanie przyrody i społeczeństwa - nie można ich lekceważyć

3. prawo ludzkie - LEX HUMANA - konkretne przepisy prawa regulujące funkcjonowanie różnych systemów państwowych, konkretyzacja prawa naturalnego

- PAŃSTWO JAKO UMOWA SPOŁECZNA

• wiek XVII, XVIII

• 2 odmany Thomas Hobbes, J. J. Rousseau

• Thomas Hobbes

• 1651 opublikował „Lewiatan”

• państwo = potwór - Lewiatan - niszczy nasza indywidualność, osobowość

• powstało bo wcześniej jeszcze gorzej ( zakwestionował twierdzenie o społecznej naturze człowieka ) - człowiek jest aspołeczny, egoistą, bo dążymy do tych samych rzeczy

• „Człowiek człowiekowi wilkiem”

• stan natury - powszechna anarchia, wojna każdego z każdym → ludzie umówili się każdy z każdym że powołują państwo

• umowa - rodzaj kompromisu - bo ludzie utracili część wolności, nadmiernych uprawnień, część tych nadmiernych uprawnień przekazano władzy państwowej - prawo stosowania przymusu, zyskano gwarancję dla życia i własności ( gwarancja początkiem państwa i społeczeństwa )

• umowa zawarta nie może być odwołana bo - powrót do stanu anarchii

- J. J. Rousseau

• 1848 - „Umowa społeczna”

• stan pierwotny, natury - dobry, ludzie żyją przyjemnie, występuje więź społeczna, grupy społeczne - ale pojawia się własność prywatna która psuje obyczaje, powoduje konflikty, zazdrość, wojny, ujawnia złe strony naszej natury

• umowa - państwo - odpowiedź na aspołeczna stronę naszej natury

• TEORIA LIBERALNA

- zainicjowana w dobie oświecenia - Smith 1774 praca „O bogactwie narodów”

• pytanie - z czego wynika bogactwo narodów ?

• krytyka merkantylistów, fizjokratów

• źródło bogactwa narodów - praca

• rola państwa - państwo powinno być ograniczone w sensie zadaniowym do realizacji pewnych zadań → powinno reagować tylko w czasach kryzysu, zagrożenia

• gospodarka opiera się na obiektywnych prawach ekonomicznych - dlatego państwo ma się trzymać z daleka

• państwo powinno gwarantować poczucie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego

• państwo powinno zająć się edukacją, wychowaniem młodego pokolenia również pod kątem życia politycznego

• PAŃSTWO JAKO WCIELENIE ROZUMU W SPOŁECZEŃSTWIE

• Kant, Hegel

• Największy rozum który manifestuje się w różnych formach

• Państwo - najdoskonalsza manifestacja rozumu w społeczeństwie, bo państwo jest organizacją najbardziej racjonalną oparta na zasadach rozumowych

• TEORIA MARKSISTOWSKA

• państwo - kategoria historyczna

• pojawia się na pewnym etapie rozwoju życia społecznego i na jego pewnym etapie zniknie

• pojawia się wraz z podziałem pracy, podziałem na klasy społ.

• państwo służy klasie społecznej - panującej, która jest w danym systemie najważniejsza - ma władzę

• państwo - monopol na użycie środków przymusu w interesie klasy panującej czy dominującej

• TEORIA FUNKCJONALNA

• odnosi się do roli państwa, zadań

• państwo jest jako służebne w stosunku do społeczeństwa

• państwo ma do wypełnienia pewne funkcje dla ogółu, systemu społecznego

• funkcje w których państwo jako organizacja realizuje się najlepiej :

• funkcja o charakterze politycznym - władzy

• funkcje związane z kierownictwem, administracją, zarządzaniem

• funkcje związane z bezpieczeństwem

• państwo tworzy ramy w których społeczeństwo może się rozwijać

• państwo tworzy szereg form ustrojowych, które określają sposób urządzenia państwa, a w szczególności - władzy, najwyższych władz naczelnych

• ustroje państwowe z punktu widzenia socjologów

1. występują we wszystkich epokach historycznych - monarchia, demokracja

2. specyficzne - ograniczone do pewnych epok, systemów - system totalitarny, autorytarny

• monarchia od czasów starożytnych do dzisiaj, 4 podstawowe rodzaje :

1. patrymonialna - łac. PATRYMONUM - ojcowizna, PATER - ojciec, charakterystyczna dla okresu starożytności oraz wczesnego średniowiecza, gdzie monarcha - uważany za pana całej ziemi, wszystkich mieszkańców, państwo stanowi własność władcy

2. feudalna - istota - zjawisko rozproszenia suwerenności - brak silnej władzy państwowej

3. absolutna - kształtuje się w okresie odrodzenia, w XVII wieku - reakcja na system feudalny, na wojny domowe, konflikty, Ludwik XIV - Państwo to ja, Francja - koncentracja władzy - silna władza centralna oparta na silnej gospodarce - Colbert - produkt na eksport, armia ok. 400 tys żołnierzy, propaganda władzy - Łuki Triumfalne, Wersal

4. parlamentarno - konstytucyjna - system oparty na władzy parlamentarnej i konstytucji

• demokracja

• za czasów Starożytnej Grecji - klasyczny przykład rządów demokratycznych

• określana jako demokracja dla nielicznych - tylko dla grona obywateli

• bezpośrednia - każdy brał udział w procedurach demokratycznych

• władza ustawodawcza - Zgromadzenie Ludowe - 1 x na rok, pojawiła się zasada quorum - liczba osób obecnych koniecznie do ustalenia uchwały - 6 tys. Osób, płacono diety za udział w Zgromadzeniu, podział na głosowanie tajne i jawne ( sprawy merytoryczne ), nie można było się wstrzymać od głosu

• władza wykonawcza - urzędnicy - cywilni ( losowani ), wojskowi - stratedzy - wybierani

• wprowadziła zabezpieczenia - OSTRACYZM - sąd skorupkowy ( OSTRAKON - skorupka gliniana ), na Zgr. Lud. pytano - czy ktoś twoim zdaniem zagraża demokracji ?? nazwisko - na skorupkach glinianych, kto „wygrał” opuszcza Ateny na 10 lat → stały się nadużyciem, często

wygnawano wzorowych obywateli, pojawił się DEMAGOG - ten który kieruje ludem, pojawili się SYKOFANCI - zawodowi donosiciele

upadek demokracji

- demokracja współczesna

• współczesne zabezpieczenia demokracji - 3-podział władzy ( Arystoteles, Monteskiusz ) - podział na władze ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą - podział oparty na kryteriach merytorycznych, u Monteskiusza - władze wzajemnie się kontrolują, podział władzy gwarantuje swobody obywatelskie

• kwestia informacji - demokracji sprzyja dostęp do informacji, ( kontrola nad informacjami, mediami → cecha systemów totalitarnych )

• demokracja wiąże się z konkurencją - pluralizmem w życiu społecznym, politycznym, występuje większość, mniejszość - nie niszczona, tolerancja, życie polityczne - oparte na konkurencji ale nie na walce - by zniszczyć przeciwnika

• różne koncepcje demokracji

• I - szkoła demokratyczna - od J. J. Rousseau - widzi w demokracji, w zasadach demokratycznych podstawę legitymizacji do rządzenia, wygranie wyborów, uzyskanie większości → władza, uprawnienie do rządzenia

• II - szkoła realizmu demokratycznego - J. Schumpeter, N. Bobbio, G. Sartori

• zasady demokracji - zasłona, przykrywka dla władzy grup o charakterze mniejszościowym, oligarchicznym, naprawdę światem rządziłyby grupy, oligarchie

• rola społeczna, mas społecznych - niewielka, ograniczona tylko do wyrażenia woli społeczeństwa - wrzucenie nieśmiertelnej karteczki do urny

• społeczeństwo nie tworzy władzy, może tylko dopuścić do głosu, do władzy jedną czy druga elitę / oligarchię

• społeczeństwo pełni funkcję arbitra, sędziego - dopuszcza do władzy 1 lub 2 ekipę ( ekipy tworzą się same, nie tworzy ich społeczeństwo )

• autorytaryzm i totalitaryzm

• autorytaryzm

• częsty w XX wieku

• okres międzywojenny → największe nasilenie, rozszerzenie ustrojów autorytarnych w Europie -

nasilenie - skutek I wojny światowej, upadek, wyniszczenie fizyczne, ekonomiczne klasy

średniej w okresie I w. św., kryzys hiperinflacji

• silna władza, jej koncentracja, sprawowana często przez wojskowych - junty wojskowe

• obecnie - Ameryka Łac.

• totalitaryzm

• najbardziej charakterystyczne dla XX wieku - system totalitarny

• obecnie - Kuba, Korea Północna

• próba ogarnięcia całości życia politycznego, społecznego

• TOTALIS - łac. Całościowy

• pojawiły się wraz z masmediami - radio, tv - kierują masami

• koncentracja władzy

• na przykładzie Hitlera widać że demokratycznie można odejść od demokracji

• skutek - I wojny światowej

• podstawa systemu społecznego - przywileje

• możliwość błyskotliwej kariery

SOCJOLOGICZNA TEORIA NARODU

• proces tworzenia się narodu i więzi narodowej - może dojść do samego końca albo zatrzymać się na jednym z wcześniejszych etapów

1 ETAP KSZTAŁTOWANIA SIĘ WIĘZI NARODOWEJ= ETAP KLANU

• klan - związek rodzin, rodów

• klany występowały w 2 podstawowych postaciach

1. RODOWE - miały charakter związków rodzin, rodów, charakter pewnych związków politycznych, współcześnie dosyć żywe w Irlandii, Japonii, Szkocji

2. TOTEMICZNE - odwołuje się do pojęcia totemu - mityczny przodek członka klanu o charakterze zwierzęcym ( porządne zwierzątko np. orzeł, wilk )związane ze społecznościami pierwotnymi, plemionami indiańskimi

• to przekonanie o wspólnym pochodzeniu od zwierzęcia wiąże się z kultem, umiłowaniem np. orła i z więzami kulinarnymi - zjadanie totemu by przejąć jego siłę, odwagę, spryt itp. - najlepsze cechy

• zakaz małżeństw w obrębie jednego klanu totemicznego ( bo mała grupa można trafić na wujka itp. )

2 ETAP - PLEMIENIA

• pojawia się na etapie wspólnoty pierwotnej

• początek hierarchii społ., zróżnicowania społ., systemu władzy - pozycja wodza, czarownika

• mogą być różnej wielkości

• zawsze związane z jakimś terytorium np. pod postacią zbieractwa, koczownictwa - krążenie na danym obszarze

• mamy własny dialekt, język - to różni poszczególne plemiona

3 ETAP - LUDU

• pojawienie się wraz z pierwszymi wielkimi cywilizacjami - z azjatyckim sposobem produkcji - osiadłym trybem życia - rolnictwo, hodowla

• rozwinięty społeczny podział pracy, władzy

• początek ustrojów politycznych -m głównie monarchistycznych

• pojawienie się kultury - wyrasta poza poziom kultury ludowej - folkloru

• element kultury różni poszczególne ludy miedzy sobą

ETAP - NARÓD

• 3 sposoby ujmowania narodu - każdy z nich wskazuje na inne cechy

1. podejście zachodnio - europejskie

- naród - utożsamiony z państwem, naród= państwo, narodowość = obywatelstwo

• podkreśla znaczenie instytucji politycznych, systemu prawa dla tworzenia narodu

• to odniesienie wątpliwe, niebezpieczne dla naszego regionu - Europa środkowa, wschodnia - rozbiory, Bałkany - 500 lat pod panowaniem tureckim

2. podejście środkowo - wschodniej Europy

• wskazuje na inne cechy, elementy więzi narodowej

• wspólna tradycje, kulturę, historię, charakter narodowy - np. narody północne - Skandynawowie - zimni , niedostępni

• wskazuje na to że w przypadku braku instytucji polit., przerwy, ich rola może być zastąpiona przez instytucje religijne - Kościół

3. ujęcie marksistowskie

• podkreślali ekonomiczną podstawę narodu - naród musi opierać się na gospodarce narodowej, na układzie gospodarczym

1. powstanie narodu - związane z rozpowszechnieniem gospodarki towarowo - pieniężnej, to rozpowszechnienie - wcześniej w systemie zach.- eurp. dlatego tam wcześniej narody, szczególna rola rewolucji francuskiej - początek kształtowania się narodów

2. powstanie narodu - procesy stopniowego uzyskiwania świadomości narodowej, świadomości przynależności do danego narodu, proces odbywa się od góry struktury społ., od najwyższych warstw - RP szlachecka

• proces uzyskiwania świadomości narodowej - poprzez zjawisko stareotypów narodowych -

• stareotypy - uproszczona wizja rzeczywistości

• posługujemy się nim, bo rzeczywistość zbyt brutalna, niejednorodna

• w stosunkach z innymi narodami posługujemy się stareotypami

• ważna funkcja stareotypów - pozwala ukształtować nasz własny naród, świadomość narodową, poprzez patrzenie na innych kształtujemy się sami

• CECHY NARODU - 6

1. język - musi wyjść poza formę dialektu

2. terytorium - musi mieć terytorium najlepiej zwarte, jednolite

3. wspólny układ gospodarczy - stworzenie gospodarki narodowej, wspomaga się uboższe regiony

4. odrębny charakter narodowy - cechy trudno uchwytne

5. własna kultura - wyrasta ponad charakter regionalny tworząc kulturę narodową

6. tworzenie własnych instytucji politycznych i religijnych, polityczne - tak istotne, że stworzona kategorię narodowości - niepełny naród, bez 6 cechy, naród minus instytucje polityczne = narodowość ( tylko wtedy gdy nie ma i nie było instytucji polit. )

• NACJONALIZM I KOSMOPOLITYZM - stosunek do narodu przebiega miedzy tymi 2 skrajnościami

• Nacjonalizm - pewne umiłowanie własnego narodu, najczęściej nadmierne przypisywanie specjalnej misji dziejowej, historycznej narodowi

• wiąże się z przekonaniem o wyższości własnego narodu → poniża się inne narody, po to by wywyższyć własny naród

• groźna jest mieszanka nacjonalizmu z rasizmem

• kosmopolityzm- stanowi zaprzeczenie własnego narodu i idei narodowej, podział świata na narody

• podział świata na narody, podkreślenia znaczenia narodu - balast

• powinniśmy być obywatelami Europy, świata a nie podkreślać ciągle przynależności narodowe

• 6 MODELI STOSUNKÓW, INTERAKCJI MIEDZY GRUPAMI NARODOWOŚCIOWYMI, rasowymi

1. sytuacja asymilacji - tracimy nasza własną tożsamość, wtapiamy się w inna grupę narodową, etniczną, najczęściej - sposób dobrowolny, w sytuacji zmiany miejsca zamieszkania, pracy - przyjmujemy cechy narodu dominującego,

2. współistnienie - najbardziej pożądany model ale i najrzadziej występujący, występuje tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z dobrobytem, i gdzie współistnieją wokół siebie grupy języczne

3. segregacja - oddzielenie może być przymusowe lub dobrowolne, przymusowe - APARTHEID - system segregacji rasowej w RPA , południowych stanach USA do lat 60-tych, starał się o możliwie dokładne oddzielenia osób należących do innych ras - co tylko się da oddzielne - autobusy, ubikacje itd., dobrowolna - tworzenie osobnych gett, dzielnic zamieszkałych przez przedstawicieli różnych narodowości, grup rasowych

4. dominacje - jedna grupa etniczna, rasowa wyraźnie przeważa dominuje nie tylko w sposób społ. - ekonom. Ale i w syt. prawnej - okres byłego ZSRR - republiki nadbałtyckie - przybysze z Rosji - uprzywilejowani, syst. niebezpieczna bo zmiana syt. - Rosjanie tam potem dyskryminowani

5. przesiedlenie - świadome przesiedlenie ludności szczególnie po drugiej wojnie światowej, najkrwawsze - Azja - podział Indii 1947-48

6. unicestwienie - eksterminacja - jedna grupa etniczna, rasowa świadomie metodycznie unicestwia inne grupy rasowe - np. HOLOCAUST, była Jugosławia, plemiona w Afryce

PROCESY O CHARAKTERZE SPOŁECZNO-GOSPODARCZO-POLITYCZNYM MIEDZY NARODEM, KULTURĄ I SPOŁECZEŃSTWEM - GLOBALIZACJA, FUNDAMENTALIZM

GLOBALIZACJA

• procesy globalizacji odnoszą się do całego globu, stanowią pewna charakterystyczną cechę współczesnej cywilizacji postindustrialnej

• rola M. Śródziemnego - gospodarcza, strategiczna, MARE NOSTRUM - imperium rzymskie

• państwo środka - imperium chińskie

• znaczenie cywilizacji śródziemnomorskiej dla wielkich odkryć

• I mocarstwo światowe - Hiszpania za Karola V

• potem Anglia do czasów I wojny światowej

• płaszczyzna ekonomiczna - procesy globalizacyjne już w XIX wieku

• globalne zagrożenia

• największe przejawy - globalizacja kultury

• te procesy wywołują reakcje na wszystkich polach

• opór przeciwko amerykanizacji, językowi angielskiemu,

• reakcją na globalizację są również ruchy o charakterze fundamentalnym

FUNDAMENTALIZM

• nie tylko świat islamu, ale tam najbardziej widoczny

• czynniki religijne, ekonomiczne, polityczne

• przejaw skrajności, ortodoksyjność

SOCJOLOGICZNA KONCEPCJA KULTURY

• kultura - z łac. AGRI - uprawa, COLERE - rola

• uprawianie roślin, pielęgnowanie obyczajów

• pojęcie kultury - wieloznaczne

• zjawisko czysto ludzkie

• cecha społeczna, zjawisko społeczne a nie indywidualne

• proces, nie pojedyncze zjawisko, wydarzenie → dzieje się ciągle, nie tworzymy od początku czegoś nowego, zawsze nawiązujemy do tego co było, nawet jeżeli odniesienie w postaci negacji np. barok - reakcja na renesans

• podział, klasyfikacja kultury

• materialna

• niematerialna, duchowa - wyższe wytwory naszego ducha - sztuka opera

- to rozróżnienie nie jest takie proste bo

• by kultura materialna została tworzona trzeba mieć wizję

• by kultura niematerialna mogła być przekazywana, wejść do dziedzictwo kulturowego ludzkości musi zostać spisana, zmaterializowana

• podział skomplikowany także bo używamy pojęcia cywilizacji

• kultura to wyższe wytwory naszego ducha

• cywilizacja - materialne

• tradycje języka niemieckiego - IMPERIALIZM KULTUROWY - pojęcie kultury nadrzędne → przejawy niematerialne i materialne to kultura

• język franc i ang. - pojęcie naczelne - cywilizacja, kultura - znaczenie antropologiczne, cywilizacja - sfera materialna i niematerialna

• kultura w szeroki sposób wpływa na nasze życie społeczne, funkcjonowanie w społeczeństwie, określa wzory instytucji - w jaki sposób funkcjonują, tworzy reguły naszego zachowania, określa normy naszego działania - w jaki sposób powinniśmy lub nie postępować

• w ramach kultury ( gł. niematerialnej ) - specyficzna kategoria symboli

• gesty - wszelkie gestykulacje

• język - ma przekazywać treści, odzwierciedlać rzeczywistość

• socjolingiwstyka = socjologia + językoznawstwo - wskazuje, że język nie tylko ma przekazywać treści, odzwierciedlać rzeczywistość, ale i potrafi dokonywać manipulacji, zmieniać rzeczywistość na poziomie polityki, społecznym, kultury

• sposób manipulacji kulturowej

• tytuł piosenki Beatles'ów LUCY IN THE SKY WITH DIAMONDS wystarczy odpowiednio zapisać aby stał się manifestacją ówczesnego pokolenia ( LSD )

LUCY IN THE

SKY WITH

DIAMONDS

19

---