1. Polska myśl socjalistyczna, reprezentujące ją partie i główni działacze do 1939r.

Ważna dla socjalizmu było rozwinięcie idei socjalistycznej przez pokolenie myślicieli społecznych polistopadowych, m.in. Edwarda Dembowskiego, Henryka Kamieńskiego, Ludwika Królikowskiego,. Łączyli oni wyzwolenie narodowe z wyzwoleniem społecznym. Przewidywali powstanie społeczeństwa egalitarnego, które będzie równe wobec prawa, bezklasowe. Egalitaryzm przejawiać się miał w równości prawa.. Uważali, że zło i cierpienia indywidualne są zawsze pochodną zła i cierpienia panującego w społeczeństwie. Byli nasyceni pierwiastkami religijnymi.

Partią socjalistyczną była PPS- Polska Partia Socjalistyczna (1892)

Socjalizm był bardzo zróżnicowany: presocjalizm, socjalizm polistopadowy, socjalizm patriotyczny, socjalizm marksistowski, socjalizm bezpaństwowy, anarchizm, rewolucyjny syndykalizm, socjalizm chrześcijański, socjalizm etyczny, socjalizm humanistyczny. socjaliści zawsze akcentowali podstawowe zasady ideologii socjalistycznej: teorie walki klasowej, konieczność zdobycie władzy państwowej i ideę międzynarodowej solidarności.

Za twórcę nowoczesnego kierunku polskiej myśli politycznej uznaje się Bolesława Limanowskiego. Był to historyk i socjolog zesłany na Syberie, związany z socjalizmem patriotycznym, po powrocie osiadł we Lwowie i od początku lat 70' upowszechniał ideę socjalistyczną wśród miejscowych warstw pracujących. Nawiązywał szeroko do nauki pozytywistycznej. Socjalizm uważał, jako najpełniejszy wyraz kultury ludowej. Rozpatrywał on także zjawisko socjalizmu z perspektywy dziejów ludzkości. Zajmował się socjalizmem w sposób teoretyczny. Uważał, że przyniesie on wielki rozwój i należy go popierać Opozycją do PPS była także Socjaldemokracja Królestwa - Róża Luksemburg. Uważała ona, że ziemie polskie już tak się złączyły z zaborcami, że nie należy ich rozdzielać. Niepodległość uważała za zbyteczną. Uważała, że proleteriat polski powinien wspólnie z robotnikami rosyjskimi dążyć do demokratyzacji w Rosji.

Stanowisko programowe Socjaldemokratów podzieliła grupa socjalistów, która w 1906r. Dokonała rozłamu w PPS i utworzyła PPS-Lewicę. Podczas I wojny światowej PPS-Lewica i SDKPiL głosiły hasło: „woja wojnie” i wypowiedziały się przeciwko odbudowie państwa polskiego. Po wojnie utworzyli Komunistyczną Partię Robotniczą Polski.

Większość socjalistów polskich kontynuowała jednak koncepcję programową B.Limanowskiego.

Socjaliści uważali przede wszystkim, że należy zdobyć najpierw państwo polskie, bo brak własnej państwowości hamuje rozwój sił wytwórczych, utrudnia rozwój kultury narodowej oraz zaciemnia świadomość i walkę klasową, więc tamuje rewolucje socjalną.Wielu socjalistów nawiązywało do Polski przed rozbiorowej, ale w formie federalizmu. Uważali, że takie państwo odpowiadałoby także Ukraińcom, Białorusinom i Litwini Socjaliści galicyjscy głosili jeszcze inna koncepcję federacyjną. Chcieli przeobrażenia monarchii autro-węgierskiej wpaństwo federacyjne (Austria-Węgry-Polska).

2. Polska myśl konserwatywna, reprezentujące ja partie i główni działacze do 1939r.

Konserwatyzm ukształtował się latach 30' Jednym ze współtwórców konserwatyzmu w Galicji by Antoni Zygmunt Helcel. zalicza się do konserwatyzmu ewolucyjnego, którego protoplasta był Edmunt Burke.

Innym znanym twórca konserwatyzmu galicyjskiego był Józef Szujski-. Uważał on, że nie można odrzucać zmiany bo jest ona konieczna. Konserwatyści bazowali na tradycji, mówili o podporządkowaniu dążeń ludzkich interesowi społecznemu, opowiadali się za silnym pragmatyzmem politycznym, wysuwali na czoło zasady hierarchii społecznej, uznawali własność prywatną, uznawali tradycję i religię katolicką za czynniki utrwalające harmonię i ład.

Do grupy konserwatystów należeli twórcy Krakowskiej Szkoły Historycznej Szkoła dokonywała przeglądu historii Polski, rozbiorów i obwiniała za nie Polaków, zwłaszcza reformatorów i rewolucjonistów. Analizowali przyczyny utraty niepodległości i wyrażali opinie. Mieli także negatywny stosunek do powstań. Popierali Kościół, przejawiali dość sporą tolerancje religijną, żądali przestrzegania zasad etyczno-religijnych w życiu osobistym i publicznym. Jednostka miała być podporządkowana państwu i społeczeństwu. Konserwatyści nie przewidywali w najbliższym czasie odzyskania przez naród polski niepodległości.. Uważali, że trzeba współdziałać z zaborcami, po wybuchu I wojny światowej wysuwali postulat zjednoczenia Polski pod berłem caratu.

Konserwatyzm był ruchem antyliberalnym i antydemokratycznym. Odrzucał demokrację parlamentarną i ostro zwalczał zasadę powszechności i proporcjonalności prawa wyborczego.

Najoptymalniejszy model ustroju politycznego dostrzegał w systemie monarchicznym.

Konserwatyzm niechętny był obozowi narodowodemokratycznemu.Występowali przeciwko industrializacji, uważając że odrywa ona masy od swoich korzeni. Ideałem dla konserwatystów była Polska niepodległa, ziemiańska i katolicka.

Uważali, że właściwy kierunek rozwojowi może zapewnić tylko szlachta i to ona powinna przewodzić społeczeństwu polskiemu.

W okresie II RP konserwatyzm to grupka małych partyjek, które naciskały na władze, aby nie dopuszczono do reformy rolnej.

3. Polska myśl liberalna, reprezentujące ją środowiska i główne postacie do 1939r.

Liberalizm jest to ruch umysłowy i intelektualny, który pojawił się w Królestwie polskim po 1815 roku, ale nigdy nie wytworzyć ruchu politycznego. Był ruchem o dość wąskiej podstawie społecznej. Promotorzy polskiego liberalizmu zajmowali się kwestiami ekonomicznymi i społecznymi a nie politycznymi.

Liberałowie akcentowali wiarę w postęp, indywidualizm i prawa wolnościowe oraz akceptowali własność prywatną i wypowiadali się za ograniczeniem funkcji państwa i władzy aparatu państwowego.

Liberałów zaczęła charakteryzować niewiara w uzyskanie niepodległości. Byli związani z empiryzmem, materializmem i racjonalizmem. Mówili, że zasadniczym kryterium zmian jest realizacja systemu kapitalistycznego i modernizacja każdej dziedziny życia społecznego. Tylko rozwój kapitalizmu jest w stanie wyzwolić w człowieku energie, inicjatywę i chęć do pracy.

Liberałowie dowodzili konieczności kapitalistycznej industrializacji, zarzucali konserwatysta w Galicji brak entuzjazmu rozwojowego. Konieczność kapitalistycznej industrializacji dowodził Józef Supiński, który wiązał z nią nadzieję na likwidację przeżytków postfeudalnych, podniesienie kultury i nauki, wzmocnienie więzi narodowej. Zajmował się on szczególnie gospodarką, uważał, że trzeba rozsądnie gospodarować w zależności od potrzeb kraju i społeczeństwa.

Większość liberałów polskich dostrzegała także negatywne skutki społeczne rozwoju kapitalizmu.

Kontynuatorem dzieła J.Supińskiego byli m.in. Adam Krzyżanowski, Karol Dunin, Zdzisław Korzybski czy Stanisław Szczepański. Liberałowie chcieli wolności przekonań, poglądów, badań naukowych oraz tolerancji wobec odmiennych postaw i zachowań. Akcentowali zbiorowy wysiłek, ale podkreślali rolę jednostki. Wartością główną był człowiek. Postulowali poszerzenie swobód obywatelskich i narodowych, zwalczali trójlojalizm. Nie wiele mówili o niepodległości.

Wśród liberałów warszawskich byli tzw. ”ugodowi”. skupili się wokół wydawanego w Petersburgu pisma pt. ”Kraj” Byli to liberałowie o orientacji umiarkowanej, pogodzeni ze stanem rzeczy.

Początkowo liberałowie byli dość sceptycznie nastawieni do religii, zarzucali księżom kosmopolityzm, konserwatyzm i utrwalanie ciemnoty zacofania.Z czasem stosunek do Kościoła zaczął się zmieniać. W późniejszych latach liberałowie wyrażali chęć współpracy z Kościołem i podkreślali pozytywną rolę Kościoła katolickiego w społeczeństwie polskim.

Najsilniejszym ugrupowaniem było Stronnictwo Postępowo-Demokratyczne działające we Lwowie. Przetrwało jedynie do końca I wojny światowej, ale odegrało wybitną rolę w rozwoju kultury i ożywieniu myśli polskiej po klęsce powstania styczniowego.

4. Polska myśl Chrześcijańsko-Demokratyczna, reprezentujące ją partie i główni działacze do 1939r.

Tworząc doktrynę chrześcijańskiej demokracji czerpano z dwóch źródeł: społecznej nauki Kościoła katolickiego oraz kierunku filozoficznego zwanego personalizmem.

Z punktu widzenia chrześcijańskiej demokracji człowiek postrzegany jest jako członek wielu wspólnot, z których najważniejsza jest rodzina, następnie wspólnota lokalna wspólnota narodowa, a także wspólnoty religijne, kulturalne, zawodowe i inne.

Najważniejsza jest wiara w Boga, poszanowanie wartości moralnych, godność osoby ludzkiej, miłość, sprawiedliwość, solidarność, odpowiedzialność, jedność praw i obowiązków, rodzina, praca, pluralizm, pokój. Człowiek stworzony jest przez boga na jego obraz i podobieństwo, wyposażony w wolność, świadomość i elementarne prawa.Ustrojem politycznym propagowanym przez chrześcijańskich demokratów jest demokracja. chrześcijańscy demokraci są autorami koncepcji społecznej gospodarki rynkowej. Jest to model, który w pełni respektuje własność prywatną, ale jednocześnie uwzględnia potrzebę umiarkowanej ingerencji państwa w sferę socjalną.

Ruch katolicko-społeczny na ziemiach polskich zapoczątkowany został w Wielkopolsce w ostatnim dziesięcioleciu XIX w. Pierwsze polityczne organizacje ruchu katolicko-społecznego powstały na terenie Galicji W Krakowie w 1918 roku dopiero, powstało Chrześcijańsko- Narodowe Stronnictwo Robotnicze a w 1916 r. Chrześcijańska-Demokracja.

Myśliciele tego ruchu akcentowali tezę o konieczności oparcia życia społecznego na zasadach etyki katolickiej, chcieli odbudowy państwowości polskiej jako państwa narodowo-katolickiego. Ideały Kościoła katolickiego wcielał ks. Aleksander Wóycicki.

Za podstawę ładu społecznego chrześcijańscy demokraci uznawali własność prywatną, jako zgodną z prawem natury i stwarzającą optymalne warunki dla rozwoju człowieka.

Propagowano: zakładanie chrześcijańskich zrzeszeń robotniczych, współdziałanie robotników z pracodawcami, ograniczanie skrajnych form wyzysku, upowszechnianie wśród robotników własności kapitalistycznej, wprowadzenie ustawodawstwa pracy.

Idee solidarności społecznej opierano zaś na gruncie katolickiej wspólnoty religijnej.Dopiero w końcowej fazie wojny dostrzeżono w pełni szansę odbudowy niepodległości Polski i duchowieństwo włączyło się czynnie do prac różnych ośrodków inicjujących dzieło odrodzenia Rzeczypospolitej.

5. Myśl ruchu ludowego, reprezentujące go partie i główni działacze.

Ruch ludowy Opierał się na masie chłopskiej i był specyficzny.

Chłopi długo żyli w uciśnieniu, byli niewykształceni, zacofani i wrogo nastawieni do dworu. Zła pozycja ekonomiczna i kulturalna chłopstwa nie zachęcała inteligencji do zajmowania się jego sprawami.

Najwcześniej rozwinęła się myśl ludowa na terenie Galicji, bo już w latach 70' i 80' XIX w., nieco później w zaborze rosyjskim 1905-1907r..

Początki ruchu ludowego są związane z nazwiskiem ks. Stanisława Stojałowskiego, który w wydawanych czasopismach „Wieniec” i „Pszczółka” oraz poprzez różne akcje i stowarzyszenia upowszechniał idee demokratyzmu chłopskiego oraz solidaryzmu narodowego. Wywodził się z katolicyzmu społecznego. Dążył do założenia stronnictwa chrześcijańsko-ludowego. Podejmował głównie bieżące sprawy ludności chłopskiej, prowadził kampanię wyborcze, wielokrotnie zmieniał orientacje polityczną, poszukując zwolenników w socjalistach, narodowych demokratach a nawet konserwatystach. Przewidywał, że Polska odzyska wolność w wyniku klęski Rosji w wojnie z Austrią.

Przełomowe znaczenie dla ukształtowania się ludowej myśli politycznej miało wystąpienie Bolesława Wysłoucha. Podjął on próbę sformułowania zasad ideowych ruchu ludowego, dowodził, że odbudowy państwa polskiego dokonają warstwy ludowe.Powstały nowe ugrupowania chłopskie: Związek Stronnictwa Chłopskiego (1893r.) i Stronnictwo Ludowe (1895r. W 1903r. Przyjęło dodatek „Polskie”).Często podnoszono również sprawę emancypacji chłopstwa, a więc przede wszystkim oswobodzenia się spod wpływów szlachty i Kościoła Rozumiano przez to likwidacje barier stanowych, równy dostęp do urzędów i stanowisk, równość w korzystaniu z praw obywatelskich i przestrzeganie konstytucyjnych gwarancji równości. Na tej podstawie kreślono wizję Polski demokratycznej, ludowej.

Ludowcy w Galicji propagowali idee niepodległościowe. Ich podstawowym hasłem było „ziemia dla chłopów”. Chcieli Polski jako republiki parlamentarnej, ludowo-demokratycznej, w której realizowane byłby reformy społeczno-gospodarcze, m.in. reforma rolna, upaństwowienie lasów, kopalń i komunikacji oraz innych podstawowych gałęzi gospodarki narodowej, upowszechnienie oświaty i opieki społecznej itd.

W Królestwie Polskim pierwsze organizacje ludowe powstały na początku XX w.: Polski Związek Ludowy (1904r.), Związek Chłopski (1912r.), Związek Młodej Polski Ludowej (1806-1908).Propagowało koncepcję walki o zjednoczone i demokratyczne państwo polskie, odbudowane w granicach etnograficznych i połączone więzią federacyjną z ziemiami byłego wielkiego Księstwa Litewskiego.PSL „Wyzwolenie” i PSL-Lewica poszukiwali sojuszników wśród socjalistów i innych ugrupowań lewicowodemokratycznych. Pozostali ludowcy PSL „Piast” bardziej skłaniali się do współdziałania z narodowymi demokratami innymi ugrupowaniami z obozu centrowo-prawicowego.

6.Koncepcja Centrolewu

W wyjątkowo trudnej sytuacji po przewrocie majowym znalazły się ugrupowania tzw. lewicy parlamentarnej - PPS, PSL "Wyzwolenie" i Stronnictwo Chłopskie, aktywnie wspierające zamachowców. Udzielając im bowiem poparcia liczyły na ugruntowanie w kraju demokracji, odrodzenie moralne społeczeństwa i zreformowanie stosunków społeczno-gospodarczych.. Wysunęły postulaty rozwiązania Sejmu i Senatu, rozpisania nowych wyborów parlamentarnych, powierzenia funkcji prezydenta J. Piłsudskiemu, powołania rządu robotniczo-chłopskiego i przeprowadzenia radykalnych reform społeczno­gospodarczych. Tymczasem J. Piłsudski nie zamierzał spełnić oczekiwań popierających go sił politycznych. Najbardziej antypiłsudczykowskie stanowisko zajmowała śląska grupa PSChD z Wojciechem Korfantym na czele.

Sformułowanie koncepcji porozumienia międzypartyjnego socjalistów i części ludowców przyspieszyły wybory parlamentarne w 1928 r. każde ze stronnictw zaprezentowało swój program wyborczyDzieliły ich perspektywiczne urządzenia Polski..14 XI 1928 r. przedstawiciele ich klubów parlamentarnych utworzyli w Sejmie Komisje Porozumiewawczą Stronnictw Lewicowych dla Obrony Republiki Demokratycznej. W ten sposób zapoczątkowano realizację koncepcji Centrolewu. Poza porozumieniem pozostawało

naj silniejsze ugrupowanie chłopskie - PSL ,,Piast" oraz NPR i ChD, a więc stronnictwa centrowe. Partia W. Witosa zajmowała od początku postawę opozycyjną.Do zjednoczenia nie kwapili się natomiast pozostali ludowcy (PSL "Wyzwolenie", SCh) ponieważ dzieliły ich z Witosem różnice w sprawach sposobu przeprowadzenia reformy rolnej i stosunku do Kościoła i religii katolickiej. Również NPR i ChD dążyły najpierw do zbliżenia między sobą, a następnie do poszukiwania sojuszników do walki z obozem pomajowym. Zainteresowane współpracą z NPR było PSL ,'piast". Tymczasem NPR i część chrześcijańskich demokratów nie wykluczała też możliwości współdziałania z socjalistami. Część chrześcijańskich demokratów, skupiona wokół W. Korfantego, projektowała utworzenie antyrządowego bloku złożonego ze wszystkich ugrupowań opozycyjnych, włącznie z narodowymi demokratami.

W obliczu pogarszania się sytuacji gospodarczej w kraju w 1929 r., narastania w społeczeństwie niechętnego stosunku do sanacji i dążenia jej do zaprowadzenia rządów autorytarnych (rząd pułkowników) nasilała się działalność opozycyjna pod hasłami obrony konstytucji i demokracji, zjednoczenia ruchu ludowego oraz chrześcijańskodemokratycznego i nacjonalistyczno-robotniczego, a także porozumienia się głównych sił centrum i lewicy demokratycznej. W tej sytuacji 1. Piłsudski na początku IX 1929 r. zaproponował partiom opozycyjnym rozmowy w sprawie przyszłorocznego budżetu państwa. PPS, SCh, PSL "Wyzwolenie", PSL ,,Piast", NPR i ChD nie przyjęły oferty i we wspólnie podpisanym oświadczeniu 14 IX 1929 r. odmówili udziału w konferencji. Było to ich pierwsze solidarne wystąpienie przeciwko rządowi i systemowi pomajowemu. Porozumienie to nazwano wówczas Centrolewem.

Było to porozumienie ugrupowań parlamentarnych, wieńczące okres kilkuletniej krystalizacji ich linii politycznej wobec obozu piłsudczykowsko-sanacyjnego, w sumie partii które w większości poparły przewrót majowy. W założeniach swych pragnęły one w sposób parlamentarny, pokojowy dokonać zmiany w Polsce. Dlatego skoncentrowały swą działalność w Sejmie. Trudno było ustalić jednolity kierunek polityki, ponieważ poszczególne stronnictwa dzieliły istotne różnice programowe. Dlatego Centrolew mógł być tylko porozumieniem taktycznym, mającym do spełnienia konkretne, ogólno demokratyczne zadania. Centrolew był ostro zwalczany przez komunistów, a także krytykowany przez narodowych demokratów, których pozbawił potencjalnych sojuszników

Do wyraźniejszego sprecyzowania linii politycznej Centrolewu doszło na spotkaniu 17 XII 1929 r. u prezydenta Ignacego Mościckiego, poświęconego sprawom konstytucyjnym. W imieniu zaproszonych 6 ugrupowań M. Niedziałkowski złożył deklarację, zawierającą 6 warunków, od których spełnienia uzależnił poparcie Centrolewu dla przyszłego rządu:

- stosowania w całej rozciągłości konstytucji i statutu autonomicznego województwa śląskiego

- uznania iż rewizja konstytucji może być dokonana tylko w sposób legalny i zaniechania wszelkiej propagandy na rzecz zamachu stanu w jakiejkolwiek formie

- uniezależnienia sądownictwa, administracji państwowej i wojska od wpływów jakiejkolwiek organizacji politycznej

- ścisłego przestrzegania ustawodawstwa samorządowego

- położenia kresu samowoli administracji państwowej w zakresie konfiskat prasowych,

represji politycznych itp.

- wstrzymania wszelkich subsydiów ze Skarbu Państwa na cele partyjne oraz zaniechania wykorzystywania administracji państwowej i wojska dla porachunków osobistych, politycznych i partyjnych.

Obóz rządzący nie zamierzał wcale ustępować. Wśród przywódców opozycji utrwaliło się przekonanie, iż jedynym sposobem zmiany sytuacji w Polsce jest obalenie rządów pomajowych .

. W warunkach ustawicznego paraliżowania działalności Sejmu i niezwoływania sesji parlamentu metoda walki parlamentarnej traciła na znaczeniu. Dlatego twórcy Centrolewu postanowili wyjść poza działalność parlamentarną i odwołać się do opinii warstw robotniczych i chłopskich. Postanowili na dzień 29 VI 1930 r. zwołać do Krakowa Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu, który miał zapoczątkować masowe wystąpienia antysanacyjne pod hasłem likwidacji dyktatury i walki z kryzysem gospodarczym.

Przed Kongresem Krakowskim doszło jeszcze do wspólnego posiedzenia parlamentarzystów Centrolewu 20 VI 1930 f., podczas którego wybrano Tymczasowy Komitet Wykonawczy Centrolewu oraz uchwalono rezolucję, zawierającą program opozycji. Wskazywano w niej na skutki społeczne przeżywanego kryzysu ekonomicznego oraz kryzysu politycznego państwa.

7.Myśl i polityka obozu J. Piłsudskiego do 1935 r. - ideologia państwa idea

międzymorza i prometeizm

Idee niepodległości i walki zbrojnej suwerenne państwo polskie odnowił po upadku powstania styczniowego ruch socjalistyczny. Po kilkudziesięciu latach ich upowszechniania zaczął wyłaniać się z niego nowy obóz polityczny. Jego początki sięgają rewolucji 1905-1907 r., kiedy to wokół przywódcy PPS - J. Piłsudskiego zaczęła ksztahować się grupa polityczna akcentująca ideę walki zbrojnej o niepodległe państwo jako nadrzędną wartość wszystkich Polaków, której powinno podporządkować się interesy grupowe i jednostkowe. Po upadku rewolucji 1. Piłsudski i część jego zwolenników skoncentrowała się na przygotowaniach do walki zbrojnej o niepodległość Polski. Poszukiwali zwolenników we wszystkich grupach społecznych i ich organizacjach politycznych. Za naczelna wartość uznali ideę niepodległości. Jej realizację opierali na aktywności militarno-politycznej robotników, włościaństwa i inteligencji. Zakładali odbudowę niepodległości poprzez walkę zbrojna toczoną ze wszystkimi trzema zaborcami Jednak w latach 1914-1917 ze względów taktycznych skupiali się na działalności antyrosyjskiej poszukując wsparcia u państw centralnych. Państwo polskie odrodzić się miało w granicach historycznych, w państwie tym stosunek między Koroną a ziemiami należącymi niegdyś do Wielkiego Księstwa Litewskiego uregulowane byłyby na zasadach federacyjnych.

Irredentyści kreślili wizję Polski demokratycznej i sprawiedliwej, rządzonej zgodnie z wolą i interesami większości narodu. Uznawali, że najpełniej ideał niepodległej i demokratycznej Polski urzeczywistniony zostanie w ramach ustroju republikańsko parlamentarnego. Za czynnik konsolidujący swój obóz irredentyści uważali J. Piłsudskiego. Był on dla nich symbolem dążeń niepodległościowych i tworzenia wojska polskiego oraz mężem opatrznościowym w każdej sytuacji. Już przed 1918 r. na szeroką skalę upowszechnili kult jego osoby. W tworzonych przez nich porozumieniach międzypartyjnych, np. Tymczasowej Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, dominowały siły demokratycznej lewicy społecznej.

1. Piłsudski chciał odgrodzić Polskę od Rosji, uważał ją za głównego wroga.

Twierdził, że ,,Rosja czerwona" jest dla nas groźna, ale jeszcze gorsza jest ,,Rosja biała". Chciał przywrócenia caratu.

Jego koncepcja federacyjna była wynikiem pewnej tradycji historycznej. Chciał utworzyć państwo ukraińskie i starał się o poparcie dla niej. Litwini nie chcieli żadnych związków z Polską, bali się przewagi kultury polskiej. Przykładem budowy wału pomiędzy Polską a Rosją było zajęcie Wilna i wyprawa kijowska zakończone niepowodzeniem. J. Piłsudski nie zrealizował swojego programu w tej kwestii, mówi się że poniósł klęskę polity~zną. Po bitwie warszawskiej nie chciał rezygnować z wojny, ale zmusiło go do tego społeczeństwo. Zawarto pokój ryski, który przypieczętował jego klęskę. Po wojnie próbował stworzyć porozumienie państw graniczących z Rosją. Podjął szereg działań dyplomatycznych. Nie lubił partii politycznych, uważał, że zagrażają funkcjonowaniu państwa, zaspokajają potrzeby grup społecznych. Jego dziełem była Konstytucja 1935 r.

Prometeizm to rodzaj pracy wśród emigracji narodów, które były łupem Rosji sowieckiej. Sądzono, że prędzej czy później Rosja się rozpadnie. Polska podtrzymywała działalność tych grup emigracyjnych. Nie szkolono wojskowych, czasami wspierano akcje dywersyjne. Akcja prometejska przynosiła plony. Praktyki bolszewickie wpływały na emigrantów w kierunku antyrosyjskim. Akcja prometejska trwała do II wojny światowej, po 1932 r. była zakonspirowana. Był to rodzaj obrony przed potęgą Rosji. Wymiar realny jej

8.Komuniści w Polsce i ich stosunek do państwa polskiego do 1939 r.

Początki polskiego komunizmu wywodzą się Z ruchu socjalistycznego, który wykazywał dwie tendencje:

l. Socjalizm narodowy na czele z Limanowskim

Ruch internacjonalistyczny z Waryńskim na czele. To z niego wyłoniły się partie komunistyczne.

W 1882 r. powstał I Proletariat z Waryńskim na czele. Uważał on, że przyczyną nędzy i ucisku jest nierówny podział dóbr na świecie. Dzięki uświadomieniu mas dojdzie do walki o sprawiedliwy podział dóbr. Królestwo Polskie dojrzało do rewolucji. I Proletariat został rozbity przez władze w 1885 r. w 1888 r. powstał II Proletariat i Związek Robotników Polskich (Marchlewski). Działały do 1892 r., wyłamały się z Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1893 r. zawiązały one Socjaldemokrację Królestwa Polskiego, która w 1900 r. przekształciła się w Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy. W 1918 r. powstała KPRP, która funkcjonowała do 1925 r., kiedy to zmieniła nazwę na Komunistyczną Partię Polski, działającą do 1938 r. Jej korzenie ideowe znajdowały się w I i II Proletariacie.

Początkowo komuniści torpedowali umacnianie polskiej państwowości. Pierwszy program KPP przewidywał utworzenie republiki Rad Delegatów Robotniczych Miast i Wsi, zniesienie Sejmu, militaryzmu. Nawoływali do utworzenia w Polsce Armii Czerwonej i milicji ludowej. Mówili o konieczności likwidacji państwa polskiego. KPP atakowała postanowienia Kongresu Wersalskiego. Przykładem ich nieprzychylności było zawiązanie w 1920 r. w Białymstoku Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski (TKRP) na czele z Marchlewskirn, Dzierżyńskim, Kormem i Unchlichem. Wydano manifest, w którym zapowiedziano utworzenie Po lskiej Republiki Rad. Otwarcie wystąpiono przeciwko określeniom wschodniej granicy (na Bugu i Niemnie). Po wojnie bolszewickiej w 1923 r. odbył się II Zjazd Komunistów Polskich. Uznano, że skoro nie da się v.rprowadzić komunizmu na drodze rewolucji, to musi on dojść do władzy w etapach poprzez uczestnictwo w wyborach. Podjęto hasło samookreślenia się narodu. Powstała Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi i Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy. W 1924 r. zawiązała się tzw. czwórka berlińska, grupa, która występowała przeciwko postanowieniom II Zjazdu Komunistów Polskich. Uznali jego postanowienia za przejaw nacjonalistycznej demagogii. Uzyskali oni poparcie Moskwy i przejęli kontrolę nad KPP. W 1925 r. odbył się następny zjazd partii. Zaczęto atakować granicę zachodnią. Chciano okroić państwo polskie. Na przełomie lat '20 i '30 przyjęto ideę frontu ludowego. Żądali zmiany polityki zagranicznej. Organizacje lewicowe powinny się zjednoczyć w walce z faszyzmem. W 1937 r. zakończyło się dofinansowywanie partii z Rosji.

9.Ruch nacjonalistyczny przed I wojną światową. Reprezentujące go partie, polityka, podstawowe idee i przywódcy

Za jego początek można uznać koniec XIX w. zapoczątkowała go Liga Polska Zygmunta Mik.ołowskiego (Teodor Tomasz Jeż). Była to nietypowa organizacja, która miała poderwać Polaków do powstania. Nastroje zmieniły się po powstaniu styczniowym. Liga starała się powołać organizacje satelickie: Związek Młodzieży Polskiej - Zet - został

założony przez Zygmunta Balickiego, skupiał polską młodzież na zagranicznych uniwersytetach. Odbywał coroczne zjazdy w wielu miastach Europy .. Oblicze polityczne Zetu nie było jednolite. Uznał Ligę Narodową za najważniejszą instytucję narodową. Liga Polska nie była prężną organizacją, tworzyli ją tzw. "patrioci starej daty". Jej krajowi uczestnicy przekształcili ją w Ligę Narodową, Była to prężnie rozwijająca się, tajna organizacja, która podporządkowała sobie Zet. W 1897 r. powstała pierwsza nacjonalistyczna partia ­Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe. Odniosła ona sukcesy w wyborach do rosyjskiej Dumy. W latach 1903 - 1904 przeniosła się do zaboru pruskiego, gdzie rozpoczęła regularną działalność partyjną. Początkowo nie była to partia masowa, miała raczej charakter wyborczy. Jej liderem był R. Dmowski. Ważną postacią w tej partii był też Jan Ludwik Popławski. Za największego ideologa tego nurtu uchodził Zygmunt Balicki ale zmarł młodo w 1916 r. i jego miejsce zajął R. Dmowski. Podwaliny ideologiczne polskiego nacjonalizmu kształtowały się do 1905 r. Ruch narodowo-demokratyczny cieszy się dużym dorobkiem. W latach 1895-1905 wydawano ,,Przegląd Wszechpolski" (początkowo we Lwowie, później w Krakowie). Zajmował się praktyczną polityką. Pod koniec zaborów nastąpiło osłabienie więzi narodowych Polaków, pismo to miało je podtrzymać. Koniec jego wydawania wiązał się z liberalizacja Rosji, powstaniem Dumy. Wydawano również "Gazetę warszawską", "Orędownik polski", "Słowo polskie", "Kurier poznański". Katechizmem polskiego nacjonalisty były "Myśli nowoczesnego Polaka" R. Dmowskiego. Innymi ważnymi książkami były: ,,Egoizm narodowy względem etyki" Z. Bilickiego i ,,Niemcy, Rosja kwestia polska" R. Dmowskiego.

Nacjonalizm polski wyrósł z potrzeb polskiej myśli patriotycznej. Doprowadził do oderwania dążeń narodowych od aspiracji społecznych i ich wzajemnego przeciwstawienia. Jego najwybitniejsi twórcy z Aleksandrem Zawadzkim, Zygmuntem Balickim, Romanem Dmowskim, Józefem Hłaską, Stanisławem Grabskim na czele rozpoczynali swoją aktywność publiczną od ruchu socjalistycznego.

Rozwój nacjonalizmu polskiego był wyrazem rozwoju prądów nacjonalistycznych, towarzyszących procesowi ksztahowania się nowoczesnej wspólnoty narodowej. Był także reakcją na zachodzące procesy narodotwórcze wśród ludności niepolskiej dawnych ziem Rzeczypospolitej

Ruch nacjonalistyczny za najważniejsze zadanie uznał zjednoczenie wszystkich Polaków niezależnie od tego, w jakiej części świata zamieszkują i rozbudzenie w nich świadomości wspólnoty narodowej.

Po założeniu Ligii Polskiej prezentowali wobec konserwatystów i socjalistów postawę zamkniętą i wrogą. Uznali że pierwszorzędnym przeciwnikiem politycznym jest obóz konserwatywny i ziemiaństwo. Stosunek nacjonalistów do socjalistów początkowo był neutralny. Sytuacja ta uległa zmianie dopiero na początku XX w. Wówczas oskarżono socjalistów o terror, wynarodowienie, likwidacje Kościoła katolickiego i bierność polityczną.

Nacjonaliści pojmowali naród jako naturalny wytwór różnicowania się etnicznego ludności i rozważali go w kategoriach kulturowo-językowych. Naród stanowił całość organiczną, złożoną z jednostek, które muszą bezwzględnie podporządkować się nadrzędnemu dobru narodowemu.

Zygmunt Balicki oprócz idei narodu równorzędnie stawiał kategońe społeczeństwa, ludu o państwa Traktował narólL podobnie jak lud,. jako najprostszą grupę organiczną, statyczną, bierną, która dopiero w skutek upodobnienia się ludzi na podstawie wspólnej religii, pochodzenia i tradycj~ może osiągnąć najwyższy stopień integracji społecznej, tj. przekształcić się w państwo narodowe. W państwie tym wszystkie grupy społeczne łączyć będzie poczucie solidarności narodowej. Państwo jako instytucja przymusu prawno­politycznego, moralnego i ekonomicznego poprzez odpowiednie stymulowanie procesów społecznych umożliwia przekształcenie narodu w społeczeństwo polityczne, a tego w państwo narodowe - najwyższą formę organizacyjną zbiorowości ludzkiej.

Centralną kategorią w doktrynie nacjonalistów była kategońa państwa narodowego.

Za podstawę i warunek zrealizowania tego typu wspólnoty uznawali istnienie jednorodnej grupy społecznej pod względem rasowym, językowym, religijnym. W dążeniu do realizacji w Polsce państwa narodowego musi zabraknąć miejsca dla innych, poza polską, grup etnicznych. Silne narody mają obowiązek usuwać narody słabe i decydować o przyszłości ludzkości. Naród musi dbać o swoje obiektywne interesy. Egoizm narodowy, jest naturalnym prawem każdego narodu. Polacy muszą zaprzestać myśleć o swoich sprawach narodowych w kategońach idealistycznych, etycznych oraz wyzbyć się tolerancji narodowej i poczucia wspólnoty i solidarności z innymi narodami.

Polacy nie mogą w sprawach narodowych kierować się pobudkami patńotycznynll. bo patńotyzm to tylko i wyłącznie uczucie. Odpowiednią inspirację mogą znaleźć jedynie w nacjonalizmie.

Cechy doktryny nacjonalistycznej to anty indywidualizm, antydemokratyzm pod względem politycznym, społecznym i narodowościowym oraz antyuniwersalizm. Nacjonaliści mieli posiadać wyłączne prawo decydowania o losach narodu.

Ich stosunek do Żydów przed 1918 r. był daleki od późniejszego ekstremizmu.

Początkowo ograniczono się do ukazania negatywnych skutków żydowskich wpływów gospodarczych i niebezpieczeństwa dla polityki polskiej, wynikającej z międzynarodowych powiązań Żydów i podporządkowania sobie ruchu socjalistycznego. Wyrażano nadzieje na asymilację choć części ludności żydowskiej i uznanie przez nią nadrzędności polskiego interesu narodowego. Z chwilą odchodzenia nacjonalistów od antyugodowego stanowiska wobec zaborcy nasilała się kampania antysemicka. Miejsce antyrosyjskości zajął antysemityzm.

Poważne zagrożenie dla polskości dostrzegali także w mniejszości niemieckiej.

Zakładano, że w przyszłości jej część musi opuścić terytorium Polski. Największe niebezpieczeństwo dla bytu narodowego dostrzegano w ekspansjonizmie niemieckim i w obawie przed nim liczono na zbliżenie polsko-rosyjskie. Odnośnie do ludności ukraińskiej i białoruskiej zakładano, iż w skutek oddziaływania kultury polskiej szybko się spolonizuje. Polityka polska musi być czynna i należy wspierać aspiracje niepodległościowe. Jednakże ze względu na niekorzystny układ sił międzynarodowych i położenie geopolityczne Polski idea niepoąległości nie może być celem aktualnej polityki polskiej. Uzyskanie niepodległości wiązano ze zmianami w sytuacji międzynarodowej, wywołaną wojną pomiędzy państwami zaborczymi. Przewidywano, iż w przyszłym konflikcie klęskę poniesie Rosja, co umożliwi odbudowę suwerenności narodowej. Odrodzenie w przyszłości państwowości polskiej powinno poprzedzić uzyskanie autonomii Królestwa Polskiego.

Odrodzone państwo polskie miało zachować się neutralnie wobec spraw ekonomiczno-społecznych. Chronić powinno jedynie interesy ogólnonarodowe i spełniać rolę rozjemcy między skonfliktowanymi grupami społecznymi. Życie zbiorowe zorganizowane powinno być na zasadach nauki Kościoła katolickiego, stanowiącej pierwszorzędny czynnik integracji narodu i podstawy jego siły moralnej. W ten sposób utrwalono w świadomości rządy pomajowe. Wnioskowano, że należy doprowadzić do ustąpienia rządów dyktatury J. Piłsudskiego oraz utworzenia rządu mającego zaufanie społeczeństwa, któryby wspólnie z parlamentem zapobiegł klęsce gospodarczej i przyczynił się do poprawy POłożenia ludności pracuJąceJ.

Cele te ujęte zostały również w Rezolucji Kongresu Obrony Prawa i Wolności Ludu.

Zapowiadano w niej walkę o zniesienie dyktatury J. Piłsudskiego i utworzenie rządu zaufania społecznego. Ostrzegano przed stosowaniem przez władze terroru i represji, a także przed próbą dokonania nowego zamachu stanu. Ządano ustąpienia prezydenta l. Mościckiego. Spełnienie tych postulatów uznawano za warunek wyprowadzenia kraju z kryzysu.

Kierownictwo Centrolewu przystąpiła po wakacjach 1930 r. do organizowania

nowych akcji protestacyjnych. Uzgodniło nawet PrOklamowanie strajku powszechnego,

gdyby prezydent rozwiązał parlament i nie rozpisał nowych wyborów. Postanowiło także, iż w razie przeprowadzenia nowych wyborów Centrolew przekształci się we wspólny blok wyborczy. I istotnie gdy rozwiązano parlament i rozpisano wybory Centrolew, po ustąpieniu z niego chadecji, przekształcił się w blok wyborczy pod nazwą Związek Obrony Prawa i Wolności Ludu. W odezwie wyborczej proklamował po usunięciu systemu pomajowego przywrócenie demokracji parlamentarnej w ramach której rząd zaufania narodu dokonałby odpowiednich reform społeczno-gospodarczych, mających na celu m. in. zwalczanie bezrobocia i podniesienie poziomu życia warstw pracujących, naprawę ustroju rolnego, zapewnienie rolnictwu taniego kredytu, rozwój ustawodawstwa pracowniczego, reformę podatkową, poprawę sytuacji mieszkaniowej, rozwój szkolnictwa, demokratyzację samorządu terytorialnego, zapewnienie bezpieczeństwa państwu.

Władze sanacyjne nie zamierzały jednak przestrzegać demokratycznych reguł walki wyborczej. We IX 1930 r. aresztowały kilkunastu czołowych polityków Centrolewu i osadziły w twierdzy wojskowej nad Bugiem. Stosowały masowo metodę terroru i zastraszania społeczeństwa. Przeprowadzone w tych warunkach wybory do sejmu i senatu w XI 1930 r. przeszły do historii jako wybory brzeskie, które przyniosły sukces obozowi rządzącemu, a dotkliwą porażkę Centrolewu. W tej sytuacji traciła na znaczeniu jego działalność jako porozumienia parlamentarnego. Pomimo poniesionej klęski Centrolew spełnił pozytywne zadanie.

10.Jan Stachniuk - Zadruga

Zadruga znaczy zaprzyjaźnienie. Jej członkowie podkreślali swą słowiańskość.

Skupiali się na walce z przyrodą, to doktryna budowania rozwiniętej cywilizacji. Członkowie Zadrugi nie chcieli mieć nic do czynienia z komunistami, ale stworzyli coś podobnego. Zwalczali katolicyzm. Uważali, że podsuwa on człowiekowi model życia, który wychowuje człowieka w charakterze wzgardy dla współczesności. Katolicyzm odrzuca uwagę człowieka od twórczości cywilizacyjnej. Założyciel Zadrugi, Jan Stachniuk, zalecał zaniechanie katolicyzmu na rzecz innej teorii światopoglądowej. Próbował on ukazać chrystianizm i judaizinjako wytwór Żydów, niszcząco oddziaływujący na kulturę różnych ludów, m. in. Słowian. Jej członkowie początkowo głosili potrzebę porozumienia się z okupantem niemieckim i budowy ustroju opartego na zasadach narodowego socjalizmu. Dopiero jesienią 1943 r. zrewidowali swój stosunek do hitleryzmu. Zadruga 10 polska grupa neopogańska, istniejąca do dzisiaj, jej nazwa pochodzi od czasopisma wydawanego pod tym samym tytułem.

11. Związek Ludowo-Narodowy, partie nacjonalistyczne

Początkowo ZLN był federacją partii politycznych, jednak w lecie 1919r. miały miejsce secesje w Związku Sejmowym Ludowo-Narodowym. Oddzielił się Chrześcijańsko-Narodowy Klub Robotniczy. Wobec tego ZLN zmienił charakter, stając się jednolitym ugrupowaniem. Zostało to potwierdzone na II Zjeździe w październiku 1919r. 16 stycznia 1919r. powstał bezpartyjny rząd Ignacego Paderewskiego, w skład którego weszli przedstawiciele ZLN: Władysław Seyda (minister dzielnicy "pruskiej"), Józef Englich (minister skarbu), ks. Antoni Stychel (wicemarszałek Sejmu). Kiedy wiosną 1920r. na wschodzie sytuacja na froncie stała się krytyczna, ZLN zaatakował Piłsudskiego, stając się jednym z inspiratorów powstania Rady Obrony Państwa, w skład której z ramienia endecji wszedł Roman Dmowski.

ZLN wywarł także duży wpływ na sposób określenia w konstytucji marcowej pozycji Kościoła i religii katolickiej w państwie. Związek przewidywał również konieczność zawarcia konkordatu ze Stolicą Apostolską. ZLN jako partia polityczna miał charakter demoliberalny. Był on zwolennikiem parlamentarnego systemu władzy, choć co prawda ograniczonego. Partia ta opowiadała się za gospodarką liberalną. Bazę społeczną ówczesnego ZLN stanowili przede wszystkim: mieszkańcy miast (głównie burżuazja, drobnomieszczaństwo, inteligencja), robotnicy, ziemiaństwo - pod jego wpływem również i część chłopstwa oddawała swe głosy na ZLN.

Jego głównym celem była działalność parlamentarna. ZLN był więc partią typu „wyborczego”. Natomiast członkami tej partii mogli zostawać Polacy wyznań chrześcijańskich. W praktyce zadowalano się tam jedynie biernym poparciem.

W okresie przedmajowym ZLN jako partia skupiał głównie swoją uwagę na propagandzie przedwyborczej, co nie wymagało bardzo rozbudowanego aparatu organizacyjnego ani stałej mobilności. Na II zjeździe w październiku 1919r. uchwalono program, który oficjalnie obowiązywał przez cały czas funkcjonowania ZLN. Znajdują się tam, podobnie jak w programie I zjazdu (maj 1919) punkty określające stosunek partii do Kościoła i religii katolickie ( Kościołowi należy się stanowisko odpowiadające jego Boskiemu założeniu i całkowita wolność). Program II zjazdu głosił potrzebę wychowania społeczeństwa w duchu religijnym, a Kościół był uznany za pierwszy z czynników wychowujących człowieka, przed szkołą, rodziną, państwem.

Program ZLN zawiera takie hasła jak:

-nacjonalizm,

-jedność narodu,

-likwidacja podziałów klasowych,

-głównym zagrożeniem dla państwa polskiego są Niemcy,

-postulowanie umiarkowanej ekspansji na wschód,

-gospodarka o kształcie prywatno-kapitalistycznym, sprzeciw wobec państwowego interwencjonizmu, poparcie dla ubezpieczeń robotniczych i reformy rolnej, ale sprzeciw wobec przymusowej parcelacji ziem,

-kultywowanie polskiej tradycji, ducha religijnego i narodowego,

-szczególna pozycja w państwie Kościoła katolickiego,

-wzmocnienie władzy parlamentu, a osłabienie prezydenta.

W marcu 1922r. została założona w Warszawie organizacja Młodzież Wszechpolska. Ogłosiła ona swoją deklarację ideową, w której znajduje się bardzo istotne sformułowanie: „Naród jest najwyższym dobrem jakie mamy.” Wyrazem niezadowolenia z takiego absolutyzowania narodu w tej deklaracji było zachowanie katolickiej organizacji Odrodzenie, której lwowska filia zorganizowała szereg wystąpień publicznych. Pierwszą prelekcję wygłosił ks. Kazimierz Lutosławski (będący posłem na sejm z ramienia ZLN). Nosiła ona tytuł Moralne granice nacjonalizmu. Młodzież Wszechpolska uważała, że katolik może być dobrym nacjonalistą, o ile będzie się czuł przede wszystkim członkiem narodu. Nacjonalista może być wierzącym lub nie, ale nie może być nim ten, któremu Rzym byłby bliższy niż ojczyzna. W 1924r. doszło do rozbicia wśród korporacji akademickich i zostało utworzone Zjednoczenie Polskich Akademickich Korporacji Chrześcijańskich. Wynikiem tych zatargów była również uchwalona w 1925r. deklaracja ideowa Młodzieży Wszechpolskiej, dość znacznie różniąca się od tej sprzed trzech lat. Postulowali, że wierzenia i uczucia religijne są ważnym źródłem siły moralnej społeczeństwa. Naród został tu pozbawiony pozycji absolutu. Jego ideologia przyjęła duży zasób myśli katolickiej i bywała często określana mianem „nacjonalizmu chrześcijańskiego” W 1926r. doszło do zamachu stanu, w wyniku którego Piłsudski objął władzę.

12. Obóz Wielkiej Polski, jego charakter i cele.

organizacja polityczna Obozu Narodowego, powołana podczas inaugurującego zjazdu 4 grudnia 1926r. w Poznaniu z inicjatywy członków Związku Ludowo-Narodowego i przedstawicieli innych stronnictw prawicowych. Powstanie OWP miało na celu zjednoczenie prawicowych przeciwników sanacji i oddziaływanie na społeczeństwo w duchu idei narodowej. Największą popularnością cieszył się wśród młodzieży, studentów, intelektualistów oraz wśród szeroko rozumianej klasy średniej. OWP miał być strukturą ponadpartyjną, nie angażującą się w bieżące spory polityczne, lecz formującą przyszłą elitę polskiego ruchu narodowego i przygotowującą się do przejęcia przez nią władzy w państwie. Pismo OWP nosiło nazwę Awangarda.

OWP miał stać się szerokim frontem politycznym składającym się z ludzi pochodzących z kręgu oddziaływania grupy partii politycznych, poczynając od Stronnictwa Chrześcijańsko-Narodowego, PSL-Piasta i Narodowej Partii Robotniczej, aż po endecję. Wg. zamierzeń Dmowskiego OWP powinien stać się masową organizacją o charakterze pozaparlamentarnym., skupiającą w swoich szeregach te siły polityczne, które podkreślały mocne związki z katolicyzmem oraz nie cechowały się postawami kosmopolitycznymi. Jednak OWP pozostał tylko organizacją endecką. Mimo to jego rola stała się kluczowa w życiu ideowo-politycznym Polski. W ramach OWP rozwinęły się podstawowe zasady nacjonalizmu chrześcijańskiego i ukształtowały się kadry kilku partii będących politycznym wyrazem Polaka-katolika.U podstaw OWP stała przede wszystkim krytyka metod działania ZLN, partii słabo zorganizowanej, zbyt liberalnej i demokratycznej. Pewien wpływ miały tu także wzory włoskie. Na czele OWP stała Wielka Rada, której prezesem został Roman Dmowski. W jej skład wchodziło 19 osób (m.in. Roman Rybarski, Tadeusz Bielecki, Henryk Rossman, Zbigniew Żółtowski). Program OWP przedstawiony został w broszurach opracowanych m.in. przez Romana Dmowskiego ("Zagadnienia Rządu" , "Kościół, Naród i Państwo"). OWP postulował stworzenie państwa narodowego, realizującego interesy wyłącznie narodu polskiego, nie zaś wszystkich bez wyjątku obywateli. Walczył z dominacją Żydów w sferach gospodarczych, proponując całkowite wyłączenie tej mniejszości z życia publicznego. OWP zakładał prowadzenie konsekwentnej polityki polonizacyjnej mniejszości słowiańskich i stopniowe ich włączanie w nurt polskiego życia narodowego. Dostrzegano problem mniejszości niemieckiej i w ogóle kwestię zagrożenia niemieckiego - formułowano dalekosiężny cel odzyskania rdzennie słowiańskich ziem zachodnich, obejmujących: Górny i Dolny Śląsk, ziemię lubuską, Pomorze, a także Warmię i Mazury.

OWP silnie akcentowała swoje przywiązanie do religii katolickiej. Według tej organizacji, Polska powinna być państwem wyznaniowym, w którym istnienie wyznań innych niż katolickie winno być wprawdzie tolerowane, lecz w którym tylko Polacy - Katolicy mogą się cieszyć pełnią praw.

Dmowski krytykuje liberalizm kładący nacisk na prawa jednostki, potępił walkę klas oraz wielki kapitał, który opanowując życie gospodarcze państw powodował rozwój ruchów socjalistycznych, a także komunizmu.

OWP była przeciw rządom sanacji, krytykował jej system polityczny zarzucając mu absolutyzm. W jej wykonaniu miał on być prostym odwróceniem zasady rządów ogółu, czyli demokratycznego parlamentaryzmu, ale bez odstępstwa od ideologii indywidualizmu.

OWP stopniowo wyrósł na najsilniejszy ruch polityczny w Polsce, liczący od 250 do 300 tysięcy członków. Jednak pomimo starań jego twórców, nie zjednoczył całej prawicowej opozycji, skupiając przede wszystkim młodych narodowców oraz członków ZLN (od 1928 Stronnictwa Narodowego).

Ostatecznie, 28 marca 1933r. , Obóz Wielkiej Polski został rozwiązany w całym kraju pod pretekstem działalności kolidującej z kodeksem karnym i nakazami władz państwowych.

13. Obóz Narodowo Radykalny i jego rozbicie na ONR-ABC, ONR-Falanga, ich ideologia.

14 kwietnia 1934r. ogłoszono deklarację programową ONR. Tym samym dokonał się oficjalny rozłam w Stronnictwie Narodowym. ONR chce doprowadzić do uzdrowienia stosunków moralnych, politycznych i gospodarczych. Zamierza stać na gruncie zasad katolickich, opierając na moralności katolickiej całokształtu życia politycznego i gospodarczego. Deklaracja ONR jest skierowana przeciwko organizacjom międzynarodowym zarówno o charakterze komunistycznym, jak i kapitalistycznym. Postuluje również unarodowienie bogactw naturalnych, tworzenie drobnych gospodarstw rolnych dla chłopów oraz prawo do pracy dla każdego Polaka.

W kwietniu 1935r. wyodrębniły się z obrębu ONR niezależne od siebie ugrupowania polityczne: ONR-ABC (po przywództwem Henryka Rossmana) i ONR-Falanga (Bolesława Piaseckiego- od którego inicjałów członkowie Falangi byli nazywani bepistami.). Ich nazwy pochodzą od pism tj.: ABC i Falanga.

ONR-Falanga swoją organizację zaczęli też nazywać Ruchem Narodowo-Radykalnym.

Rossmanowcy chcieli zbudować Polskę bez proletariatu, upowszechnić własność w postaci średnich i małych warsztatów. Postulowano, aby Żydom odebrać banki, które miały być w rękach grup, którym służą. ONR-ABC nie stworzył jednego spójnego programu, poszczególne artykuły i broszury były ze sobą sprzeczne. Obecny ustrój społeczny będący pod żydowskimi wpływami miał być obalony. Proponowany przez ONR-ABC system, oparty na własności prywatnej miał zapewnić narodowi niezależność gospodarczą. Pod koniec 1936r. doszło do ostrego sporu pomiędzy obydwiema grupami ONR, pobici zostali: Karolec i Gluźiński z ONR-ABC oraz Wasiutyński i Kwasieborski z RNR. Falangiści napadli na redakcje "ABC". Główną przyczyną osłabienia działalności ONR-ABC była śmierć Rossmana w marcu 1937r. ".

"Falanga" zdecydowanie sprzeciwiała się też gospodarczemu liberalizmowi. Głosiła konieczność dokonania "przełomu narodowego". Ostro występowała przeciwko Żydom, głosząc hasła skrajnie antysemickie, organizując bojówki demolujące sklepy, lokale i mieszkania żydowskie. Domagała się wprowadzenia tzw. getta ławkowego dla studentów żydowskich i daleko idącego ograniczenia ich przyjęć na wyższe uczelnie. Uważała, że nierównomierny udział procentowy studentów żydowskich w stosunku do ich ogólnej liczebności, na uczelniach, hamuje dostęp do wykształcenia uboższej młodzieży polskiej. Choć w przeciwieństwie do nazistów, falangiści nigdy nie dokonywali morderstw, ani nie nawoływali do eksterminacji Żydów.

Na ideologię Falangi składały się ponadto takie typowe dla narodowej demokracji elementy, jak: solidaryzm społeczny, wrogość wobec masonerii, postulaty unarodowienia kultury i gospodarki, kult polskości. W sferze ekonomii występowała przeciwko liberalizmowi i wolnemu rynkowi, opowiadając się za korporacjonizmem i gospodarką kierowaną przez państwo. Dzięki krytyce niesprawiedliwości społecznej i demokracji RNR zyskał wielu zwolenników w okresie kryzysu gospodarczego i politycznego. Falanga była organizacją polskich nacjonalistów, głoszących m.in. egoizm narodowy.

Po zerwaniu współpracy z sanacją, Falanga zaczęła przeżywać kryzys, co doprowadziło do secesji oraz spadku zaufania do wodza - Bolesława Piaseckiego, który w przededniu wojny zawiesił działalność Ruchu Narodowo Radykalnego.

14. Socjaliści polscy w latach okupacji, ich założenia programowe.

W początkowych latach okupacji część przedwojennych działaczy politycznych wyemigrowała, a ci którzy zostali przeszli do podziemia.

Polska Partia Socjalistyczna była jedyną lewicową partią działającą od początku w konspiracji. Jej kierownictwo we wrześniu 1939r. podjęło decyzję o zawieszeniu partii, a w jej miejsce powołano organizację Wolność Równość Niepodległość (WRN), która reprezentowała prawe skrzydło partii. Powołano do życia własne oddziały paramilitarne o nazwie Gwardia Ludowa. Lewica dawnego PPS pozostawiona poza PPS-WRN stworzyła we wrześniu 1940r. organizację Polscy Socjaliści. W lutym 1940r. na krajowej naradzie w Lublinie wyłoniono Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego "Roch" na czele z Maciejem Ratajem.

W 1939 akcję konspiracyjną podjęło także Stronnictwo Pracy. Mimo, iż jego podziemne struktury były bardzo nieliczne to odgrywało ono dużą rolę, ponieważ związany był z nim gen. Władysław Sikorski.

Polscy Socjaliści byłą to konspiracyjna organizacja polityczna utworzona we wrześniu 1941r. w Warszawie w wyniku zjednoczenia lewicowych grup skupionych wokół pism: "Barykada Wolności", "Gwardia", "Na Barykadzie" oraz innych działaczy przedwojennej PPS, odmawiających PPS-WRN prawa do wyłączności reprezentowania ruchu socjalistycznego. W deklaracji programowej wysuwała tezę, że wojna zakończy się ogólnoeuropejską rewolucją socjalistyczną i powstaniem Socjalistycznych Stanów Zjednoczonych Europy.
Popierała politykę porozumienia z ZSRR prowadzoną przez gen. W. Sikorskiego, przy jednoczesnej negatywnej ocenie systemu politycznego ZSRR. W latach 1941-1943 wchodziła w skład Politycznego Komitetu Porozumiewawczego. Organizacją zbrojną PS były Formacje Bojowo - Milicyjne. Na przełomie 1942r. i 1943r. większość działaczy przeszła do PPS-WRN, a pozostali przekształcili partię w Robotniczą Partię Polskich Socjalistów. Główni działacze to: P. Gajewski, T. Głowacki, W. Markowski, A. Próchnik, L. Raabe, H. Wachowicz.

PPS-WRN wraz z działającym na uchodźstwie Komitetem Zagranicznym PPS (H. Lieberman, J. Kwapiński, J. Stańczyk) tworzyła jedno z głównych polskich stronnictw politycznych w okresie II wojny światowej. Jej reprezentanci wchodzili w skład rządu RP na uchodźstwie (w latach 1944-47 T. Arciszewski był premierem), Delegatury Rządu RP na Kraj (m.in. zastępcą delegata był A. Pajdak), Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, następnie Krajowej Reprezentacji Politycznej i RJN. Przedstawiciele PPS-WRN współtworzyli również: Radę Pomocy Żydom (J. Grobelny, R. Jabłonowski) i Społeczny Komitet Antykomunistyczny (F. Białas). PPS-WRN kierowało Centralne Kierownictwo Ruchu (T. Arciszewski A. Bień, J. Dzięgielewski, J. Cyrankiewicz, Z. Żuławski). Początkowo PPS-WRN miała charakter kadrowy, potem była stopniowo rozbudowywana i w 1944r. razem z organizacjami zbrojnymi liczyła ok. 90 tys. członków, w tym 80% robotników. Podstawową komórką organizacyjną była tzw. Piątka. Największe wpływy posiadała w Warszawie, Krakowie, Zagłębiu Dąbrowskim, Łodzi, Częstochowie, Piotrkowie Trybunalskim, Lublinie, Radomsku, Ostrowcu Świętokrzyskim.
PPS-WRN popierając zasadnicze cele wojenne Polski, sformułowane przez władze RP na uchodźstwie, odrzuciła politykę rządu wobec ZSRR. W 1941 sformułowała program Polski Ludowej przewidziany do realizacji po wojnie i zapowiadała przeprowadzenie zasadniczych reform społecznych, m.in. wzmocnienie ustroju demokracji parlamentarnej, uspołecznienie dużego i średniego przemysłu, parcelacji majątków obszarniczych, demokratyzację kultury i oświaty, oddzielenie Kościoła od państwa, równouprawnienie mniejszości narodowych, ogólnoeuropejski związek narodów.
PPS-WRN powołała organizacje zbrojne: Gwardię Ludową WRN (1940 wcieloną do ZWZ z zachowaniem autonomii), Milicję Robotniczą PPS-WRN, Socjalistyczne Oddziały Bezpieczeństwa , Straż Przemysłową oraz konspiracyjne związki zawodowe.
W latach 1944-45 PPS-WRN podejmowała próby jawnej działalności na terenach wyzwolonych spod okupacji i porozumienia z tzw. odrodzoną PPS, zostały one jednak uniemożliwione. W lipcu 1945r. partia rozwiązała się. Część jej działaczy, po odmowie zalegalizowania Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej utworzonej przez Żuławskiego, wstąpiła do PPS; inni kontynuowali działalność w konspiracji (Niezależna Polska Partia Socjalistyczna) i na uchodźstwie (Związek Socjalistów Polskich, Centralny Komitet PPS w Londynie). W 1948r. kilku działaczy (m.in. Pużaka) skazano na kary wieloletniego więzienia w procesie politycznym.
Organy prasowe: "Informator", "WRN", "Robotnik w Walce", "Robotnik", "Wolność", "Wieś i Miasto", "Płomienie", "Do szeregu", "Kronika Okupacji Niemieckiej", "Naprzód".

Robotnicza Partia Polskich Socjalistów - konspiracyjna partia polityczna utworzona w kwietniu 1943 w wyniku przekształcenia organizacji Polscy Socjaliści. RPPS negatywnie oceniała politykę rządu RP na uchodźstwie, Delegatury Rządu RP oraz PPS-WRN, a jednocześnie odrzucała współpracę z PPR. Opowiadała się za utworzeniem rządu ludowego i przeprowadzeniem socjalistycznych reform społecznych po wyzwoleniu kraju. W końcu 1943r. RPPS współtworzyła Naczelny Komitet Ludowy Zjednoczenia Stronnictw Demokratycznych i Socjalistycznych, a od II 1944r. Centralizację Stronnictw Demokratycznych, Socjalistycznych i Syndykalistycznych. Milicja Ludowa, organizacja bojowa RPPS, weszła w skład Polskiej Armii Ludowej.
Na III Zjeździe RPPS (wrzesień 1943r.) część działaczy z E. Osóbką-Morawskim, E. Hanemanem i E. Barańskim opowiedziała się za współpracą z PPR i dokonała rozłamu w partii. Jej przedstawiciele weszli w skład Krajowej Rady Narodowej i podporządkowali dowództwu AL część oddziałów Milicji Ludowej RPPS. Zwołany przez secesjonistów IV Zjazd przyjął nowy program partii, odpowiadający programowi KRN.
Dotychczasowa, "stara" RPPS zmieniła nazwę na PPS-Lewica. We wrześniu 1944r. doszło w Lublinie do ponownego zjednoczenia obydwu odłamów partii i utworzenia Odrodzonej PPS.
Na terenach okupowanych w dalszym ciągu istniały dwa odłamy, posługujące się odmiennymi nazwami. W powstaniu warszawskim Milicja Ludowa PPS-Lewicy walczyła w PAL, natomiast Milicja Ludowa RPPS w AL.
Organy prasowe: "Robotnik" (w 1944r. wydawany odrębnie przez obydwa odłamy), "Barykada Wolności".

Los krajowej PPS skupiającej 500 tysięcy osób przypieczętował w grudniu 1948 r. tzw. kongres zjednoczeniowy, podczas którego partia formalnie połączyła się z komunistyczną Polską Partią Robotniczą, faktycznie natomiast została przez nią wchłonięta, tworząc Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą.

Po 1948 r. niezależna PPS przetrwała jedynie na emigracji.

15. Ugrupowania chrześcijańsko-demokratyczne w latach okupacji i ich założenia programowe.

Chrześcijańska demokracja (potocznie chadecja od skrótu ChD) jest to nurt w myśli politycznej i społecznej, który pojawił się pod koniec XIX wieku jako odpowiedź myśli katolickiej na rosnące wpływy socjalizmu ateistycznego w swym charakterze, a skrytykowanego w papieskiej encyklice Rerum novarum (papieża Leona XIII).

Ustrojem politycznym propagowanym przez chrześcijańskich demokratów jest demokracja, która szczególny nacisk kładzie na rozwój wszelkich form samorządności lokalnej i zasadę pomocniczości. Jest przeciwna autorytaryzmowi i totalitaryzmowi.

W dziedzinie polityki gospodarczej chrześcijańscy demokraci są autorami koncepcji społecznej gospodarki rynkowej. Jest to model, który w pełni respektuje własność prywatną, ale jednocześnie uwzględnia potrzebę umiarkowanej ingerencji państwa w sferę socjalną.

W polityce partie i organizacje chrześcijańsko-demokratyczne (chadeckie) akceptują zasadę rozdziału instytucji świeckich i kościelnych i nie są podporządkowane hierarchii kościelnej. Po przewrocie majowym 1926r., Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji zostało rozbite na trzy frakcje (lwowską, antysanacyjną śląską i centrową). W 1929r. weszło w skład Centrolewu. W latach 1931-32r. zbliżyła się do Narodowej Partii Robotniczej, a w 1934r. frakcja lwowska dokonała secesji i poparła sanację. W 1935r. część członków powołała Stronnictwo Chrześcijańsko-Ludowe. W 1937r. ChD weszła do Frontu Morges, a z Narodową Partią Robotniczą utworzyła Stronnictwo Pracy (SP) skupiające kilka innych partii. Od 1939r. SP w składzie rządu RP na uchodźstwie oraz w Delegaturze Rządu na Kraj (delegaci 1940-42r.- C. Ratajski, 1943-45r.- J. Jankowski), jednoczyło w konspiracji (do 1945r.) środowiska Chrześcijańskiej Demokracji. SP nadal w konspiracji, podjęła współpracę z PPR. Stronnictwo Pracy oparło się z jednej strony o zasady demokracji, a z drugiej o zasady katolickiej nauki społecznej. Po II wojnie światowej jego działalność w Polsce została zlikwidowana.

16. Ruch ludowy w latach okupacji i jego założenia programowe.

Opierał się na masie chłopskiej. charakterystyczny dla Europy Wschodniej. Chłopi długo żyli w uciśnieniu - w zaborze rosyjskim, dopiero w 1864 roku zniesiono pańszczyznę. Chłopi byli niewykształceni, uważali dwór za czynnik zyskujący, skupieni na swoich praktycznych problemach. Dopiero w latach '30-tych XX wieku myśl przybiera charakter wszechstronny. Najbardziej rozwijali się w Galicji. Główny program stronnictwa to: walka o postęp na wsi, o narodowe uświadomienie oraz o sprawiedliwość na wsi. „Ziemia dla chłopów” to ich czoło hasło.

Ludowcy analizując przyczyny klęski wrześniowej zwracali przede wszystkich uwagę na antyludową i antyrobotniczą politykę rządów pomajowych, ich nieudolność w przygotowaniu kraju do obrony przed agresją zewnątrzną oraz dyletantyzm dowództwa polskiego podczas kampanii wojennej. Nieodpowiedzialność i nieudolność grupy rządzącej oraz haniebnej postawie jej niektórych polityków i wojskowych zakończonej ucieczką z walczącego karju przeciwstawiali ofiarność warstw pracujących, ich wolę obrony ojczyzny i bohaterstwo w walce z najeźdźcą. Jako przykład heroizmu podawali zazwyczaj czyn zbrojny Robotniczych Batalionów Obrony Warszawy i Czerwonych Kosynierów z Wybrzeża oraz postawę wydawców i redaktorów „Robotnika”. Podczas okupacji hitlerowskiej konspiracyjny ruch ludowy podjął walkę z okupantem. Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego powołało w 1940 Chłopską Straż (Chłostra), przekształconą później w Bataliony Chłopskie. Całość działalności konspiracyjnej chłopów określano kryptonimem ROC (Ruch Obrony Chłopów). Przedstawiciele ludowego ruchu konspiracyjnego brali udział w pracach Delegatury Rządu na Kraj i Rady Jedności Narodowej.

17. Rola ugrupowań sanacyjnych w latach okupacji.

Po przegranej kampanii wrześniowej działacze sanacji stali się celem ostrej krytyki i byli odsuwani od stanowisk państwowych w rządzie polskim na emigracji. Wybuch II wojny światowej zakończył istnienie sanacji jako wpływowego obozu politycznego, choć niektórzy jej przedstawiciele brali aktywny udział w pracach emigracji i w krajowej konspiracji. Niektórzy jej działacze zachowali podczas II wojny światowej znaczne wpływy w rządzie emigracyjnym i jego agendach w kraju

18. Stronnictwo Narodu w latach okupacji, jego założenia programowe i działalność organizacyjna oraz wojskowa.

Stronnictwo Narodowe staje się wielką partią opozycyjną w stosunku do rządu w okresie rozwiązania Obozu Wielkiej Polski, gdzie do SN wstępują szeregi działaczy z tego ugrupowania. Posiada unormowaną i zwartą ideologię: szczególna rola katolicyzmu w życiu społecznym, idea Polski katolickiej, tradycjonalizm, nieufność wobec demokracji, państwo wyznaniowe, budowa Polski mocarstwowej.

W okresie II wojny światowej SN było jednym z 4 głównych konspiracyjnych stronnictw politycznych które działało pod kryptonimem Kwadrat. Było reprezentowane, do czerwca 1941 w rządzie RP na uchodźstwie przez — Władysława Folkierskiego i Zygmunta Berezowskiego oraz w Delegaturze Rządu RP na Kraj i w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym. Kwadrat postulował model Polski narodowej i bezklasowej. Opowiadał się za walką z Niemcami, wyparciem z Polski obcego kapitału, uspołecznieniem własności przez udział robotników w przedsiębiorstwach, przebudową ustroju rolnego oraz za znacznym przesunięciem zachodniej granicy. Zwalczał wpływy komunistyczne w Polsce. W październiku 1939 na konspiracyjnym posiedzeniu, zarząd główny SN powołał Narodową Organizację Wojskową. W 1942 część kierownictwa politycznego Kwadratu wystąpiła z inicjatywą podporządkowania NOW dowództwu AK, co spowodowało rozłam w SN i NOW. Działacze opozycyjni wraz z Organizacją Wojskową Związek Jaszczurczy utworzyli we wrześniu 1942 Narodowe Siły Zbrojne. W listopadzie 1942 doszło do scalenia NOW z AK.

19. Narodowe siły zbrojne i ich zaplecza polityczne. Założenia programowe.

Już od pierwszych dni okupacyjnych polityka niemiecka napotykała spontaniczny opór ludności polskiej. Już w okresie następnych kilku miesięcy powstały dziesiątki konspiracyjnych organizacji politycznych i militarnych. Przez cały okres okupacji działało ich kilkaset. Po klęsce Francji, przystąpiono do opracowania rozwiniętych planów militarno-politycznych. Każde z większych ugrupowań konspiracyjnych zakładało utworzenie własnej organizacji zbrojnej. Pierwszorzędną rolę w sformułowaniu polskich planów wojennych odegrały władze emigracyjne i kierownictwo wojskowo polityczne Polskiego Państwa Podziemnego. Podstawę polityczną owych polskich władz państwowych stanowiło czwórporozumienie: SL, SN, SP, PPS (WRN). We Francji gen. Sikorski przystąpił do tworzenia Wojska Polskiego, a także przystąpił do uporządkowania konspiracji wojskowo politycznej w kraju przez utworzenie jednolitej organizacji postaci ZWZ (AK). Miała ona skoncentrować się na przygotowaniach do ogólnonarodowego powstania na terenach obu okupacji. Komuniści nasilali propagandę walki partyzanckiej (PPR, Gwardia Ludowa i różni czerwoni partyzanci), a kierunek ten Narodowe Siły Zbrojne uważały za konieczny do zniszczenia. Narodowa Organizacja Wojskowa wywodziła się z inicjatywy Stronnictwa Narodowego miała służyć do usunięcia okupanta z kraju i dokonania „przewrotu narodowego”. Ruch ludowy nie rezygnował z posiadania własnych szeregów bojowych. W tym celu tworzyli oddziały przyszłej armii udowej i z dużymi oporami godzili się na scalenie ich z ogólnonarodowymi siłami zbrojnymi - Armią Krajową.

Ważną rolę w walce z okupantem spełniało także Kierownictwo Walki Cywilnej (KWC) podległe Delegaturze Rządu. Prasa konspiracyjna pod koniec 1939 liczyła 30 tytułów, w 1940 ponad 200, w 1941 ok. 300. Już w październiku 1939 powstała Tajna Organizacja Nauczycielska, która organizowała konspiracyjną naukę w zakresie szkolnictwa średniego i wyższego. Przy KWC działał także wydział sądowy, który wymierzał kary za zachowania niezgodne z poczuciem honoru narodowego. Wyroki wykonywane były przez Państwowy Korpus Bezpieczeństwa. Ruch oporu istniał w formach zorganizowanych w Generalnym Gubernatorstwie i w nieco mniejszej skali na terenach włączonych do Rzeszy. Próby tworzenia siatek konspiracyjnych na terenach okupacji radzieckiej kończyły się ich szybką likwidacją przez rozbudowany aparat bezpieczeństwa (NKWD) i tajnych informatorów, przenikających do konspiracyjnych organizacji podziemnych.

20. Plany federacyjne ruchu emigracyjnego polskich ugrupowań politycznych w latach okupacji.

Głównym zadaniem rządu Sikorskiego było utrzymywanie ciągłego kontaktu z narodem polskim, walczącymi w obronie ojczyzny Polakami oraz dyplomatyczne akcje protestacyjne przeciw okupantowi. Rząd uznawał za konieczność aktywną walkę przy boku Francji i Wielkiej Brytanii przeciwko Hitlerowi i jego sojusznikom. Konieczne było także uzyskanie pełnoprawnego statusu w sojuszu antyhitlerowskim, wyprowadzenie z terenów Rumunii, Litwy i Węgier wojsk polskich. 11 listopada 1940 roku została podpisana deklaracja polsko-czechosłowacka, dotycząca głównie spraw politycznych i gospodarczych oby państw oraz granicy polsko-czechosłowackiej.

Obydwa państwa dążyły również do nawiązania stosunków z ZSRR. Obie strony tzn. Czechosłowacja i Poska stawiają sobie za cel stworzenie „Unii Federacyjnej”. Za ścisłym, w gruncie rzeczy federalnym związkiem obu państw opowiadała się od początku strona polska, a za związkiem bardziej luźnym, opartym przede wszystkim na współpracy gospodarczej, strona czechosłowacka. Do przedstawienia przez Polskę projektu konstytucji Związku Polsko-Czechosłowackiego opartego ostatecznie na zasadzie pełnego parytetu dochodzi 21 maja 1941 r. Głównymi organami tego związku miała być rada naczelna, wspólny parlament, rząd oraz trybunał sta-nu. W ramach utworzonej w ten sposób organizacji, która poza wspól-ną polityką obronną i gospodarczą zajmować się miała także sprawa-mi społecznymi oraz transportem i komunikacją, zapewniona miała być wolność osiedlania się i zarobkowania oraz zasada wzajemnego uznawania dyplomów. Była to więc współpraca zakrojona na szeroką skalę.

14 stycznia 1942 r. w czasie konferencji Międzynarodowego Biura Pracy w Nowym Jorku przedstawiciele rządów Czechosłowacji, Polski, Grecji i Jugosławii oraz robotników i pracodawców podpisali wspólną deklarację o utworzeniu Rady Planowania Europy Środkowej i Wschodniej. Istniały zatem trzy zasadnicze dokumenty, które stanowiły zalążek przyszłej konfederacji tego re-gionu:

- układ polsko-czechosłowacki z roku 1942, który był zapowiedzią przyszłej konfederacji polsko-czechosłowackiej;

- układ o Unii Bałkańskiej, z tego samego roku, będący zapowie-dzią powojennego związku federacyjnego państw bałkańskich oraz

- deklaracja podpisana podczas konferencji Międzynarodowego

Idee federacyjne rządu poparły wszystkie cztery partie czwórporo-zumienia, które tworzyły trzon struktur Polskiego Państwa Podziem-nego, a więc PPS-WRN, Stronnictwo Ludowe Roch, Stronnictwo Pracy oraz Stronnictwo Narodowe.

21. Polityka komunistów polskich w latach wojny i po objęciu władzy w Polsce w stosunku do opozycji.

Po agresji niemieckiej na Polskę różne obozy zastanawiały się nad przyczyną klęski wrześniowej. Komuniści zarzucali winę obozowi rządzącemu przed 1939, obozowi piłsudczykowsko sanacyjnemu. Był to najczęstszy argument wysuwany przez komunistów, zwłaszcza po utworzeniu polskiej Partii Robotniczej w 1942. Poprzez krytykę i negację rządów w II RP, potem rządu na emigracji i Polskiego państwa Podziemnego pragnęli ukształtować opinię o konieczności zmiany ustrojowej w myśl swojego programu. Obóz rządzący nazywali „garstką” czy „garstką sanacyjno ozonowych grabarzy”, która knuje zdradę narodową. Za główną przyczynę przegranej kampanii wrześniowej uważali wprowadzenie ustroju faszystowskiego, realizowanie antyrobotniczej i antychłopskiej polityki, stosowanie terroru wobec społeczeństwa, paktowanie z hitleryzmem i nie zawarcie w odpowiednim czasie sojuszu obronnego ze ZSRR. Agresję ZSRR na Polskę usprawiedliwiali tym, że Rosja wkroczyła na ziemie polskie wówczas, gdy władze opuściły już kraj. Akcja miała charakter prewencyjny, umożliwiający ZSRR przygotowanie się do walki z Niemcami.

Komunistyczna doktryna walki z okupantem zakładała walkę partyzancką, którą trzeba prowadzić w sposób skoordynowany z potrzebami frontu wschodniego, gdyż ma decydujące znaczenie dla losów wojny. Poprzez działalność sabotażową i militarną osłabi się potencjał militarny i gospodarczy Niemiec oraz przybliży chwilę zwycięstwa głównie ZSRR.

Po nieudanej próbie wejścia do struktur Podziemnego Państwa Polskiego i zerwaniu przez ZSRR stosunków z rządem, władze polskie nasiliły akcje antykomunityczne. Niektóre organizacje wojskowe uważały za konieczne zlikwidowanie organizacji komunistycznych.

Reaktywowana w Polsce partia komunistyczna miała na celu ugruntowanie w społeczeństwie polskim wpływów radzieckich poprzez m. in. udział w rządach koalicyjnych, gdzie zajmowali by dominującą pozycję i sprawowaniu władzy państwowej. Polscy komuniści w ZSRR przygotowywali się do przejęcia władzy w uwolnionym od okupanta kraju. System rządów zakładał system monopartyjny i dyktatorski charakter. Usiłowali jednak uniknąć podejrzeń o sowietyzację, dlatego też o przyszły ustroju wypowiadali się dość ogólnikowo.

Po upadku Niemiec komuniści nie dopuszczali możliwości zrealizowania innego niż własnego wariantu rozwoju sytuacji w Polsce. ZSRR była postrzegana jako jedyna realizacja socjalistycznej wizji. W uzasadnieniu sojuszu polsko-rosyjskiego podnoszono kwestię związane z położeniem geograficznym Polski, współdziałanie polsko radzieckie podczas wojny, pomoc ekonomiczną i wojskową, idea solidarności słowiańskiej, pomoc w odzyskaniu ziem zachodnich i północnych oraz konieczność utworzenia bloku antyniemieckiego. Negowali konieczność zjednoczenia Europy ze względu na wzmocnienie kapitalistyczne i restaurację starego porządku. Ograniczenia suwerenności polskiej i uzależnienie Polski od ZSRR traktowali jako wymysły propagandy antypolskiej. Zwalczali koncepcję o zmiany położenia Polski.

Stalinowski program ustroju politycznego nie zakładał pluralizmu politycznego, opozycji ani demokratycznych metod rządzenia. Partie opozycyjne miały zostać zdelegalizowane, gdyż dążą do restauracji dawnego porządku. Ustrój nie zakładał utraty władzy nawet w skutek braku poparcia społecznego. Komuniści polscy uznawali, że wszystko co odbiega od wzorca radzieckiego, nie ma charakteru socjalistycznego. Partia komunistyczna miała kontynuować model państwa totalnego. Od początku sprawowany model państwa był obcy demokracji parlamentarnej. By zrealizować swój cel nie zawahali się zastosować represji wobec opozycji, ale nawet sojuszników, inspirować w ich ruchach rozłamy, wstrzynać kampanię oszczerstw itd. W ten sposób postąpiono z PSL, SP(chrześcijańscy demokraci) i PPS. Partie te widziały dążenia do wyeliminowania partii nie komunistycznych i wprowadzenia monopartyjności. Komuniści ogólnikowo odnosili się do ustroju mówiąc o konieczności utworzenia Rządu Tymczasowego i przeprowadzenia wyborów na podstawie 5cio przymiotnikowego prawa wyborczego do Zgromadzenia Narodowego. Przedstawicielstwo ogólnonarodowe miało dokonać wyboru prezydenta i rządu, jednak były to tylko deklaracje składane przez komunistów a w praktyce forsowali taktykę wspólnej listy wyborczej wszystkich legalnie działających partii. Instytucje przedstawicielskie miały pełnić jedynie czysto ozdobną rolę. Dla części komunistów z Gomułką na czele zachowanie tych instytucji np. parlamentu było realizacją „demokracji ludowej”, uważał, że polscy komuniści w Polsce zamierzyli inną drogę do rozwoju, bez konieczności wprowadzenia dyktatury proletariatu. Po stworzeniu Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych w 1947 r. PPR przejęła stalinowską wersję ustroju politycznego.

22. Ruch nacjonalistyczny w Polsce a kościół i religia

Nacjonalizm - postawa społeczno-polityczna uznająca interes własnego narodu za nadrzędny wobec interesu grup społecznych, społeczności regionalnych czy wyznań religijnych. Ideologia ta uznaje państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji społeczności złączonej wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury. Istotnym elementem był darwinizm społeczny, który zakładał, że życiem społeczeństw rządzą te same zasady, co światem przyrody.Ważnym aspektem nacjonalizmu jest zerwanie z wewnętrznymi podziałami społeczeństwa, odrzucenie przeżytków

Jego najwybitniejsi twórcy to: Zygmunt Balicki, Roman Dmowski, Józef Hłaski, Stanisław Grabski, Aleksander Zawadzki.Twórcy nacjonalizmu obawiali się utraty tożsamości narodowej wskutek rozczłonkowania narodu przez zaborców i włączenia poszczególnych jego części do państw zaborczych.. Dmowski krytykował ugodową politykę polskich elit w trzech zaborach. Państwo silne to takie, której wielki kapitał jest pod opieką rządu, a rząd wszelkimi metodami broni się przed kapitałem zagranicznym. Elitom nie zależy na tym, aby klasa robotnicza stała się silna i zorganizowana.

W 1902 r.ukazała się jedna z najważniejszych książek Dmowskiego „Myśli nowoczesnego Polaka”. Praca zawiera podstawową wykładnię zasad, jakimi miał się od tego czasu niezmiennie kierować cały ruch narodowy.Dmowski, wyrażając się o naszym narodzie, stwierdza, że „nasza cywilizacja, wskutek upadku miast w Rzeczypospolitej, przez szereg wieków pozostawiła lud nienaruszonym, nie wybierając nic prawie z niego na swój użytek.Przyczynę bierności widział w historii, w tym, że społeczeństwo polskie przez stulecia składało się tylko z dwóch nie rywalizujących ze sobą warstw: szlachty i chłopstwa. To miało być przyczyną nie wykształcenia się w polskim społeczeństwie warstwy mieszczańskiej, później burżuazji. Bitwa o interesy Polski nigdy się nie kończy, mają się o nie troszczyć tylko i wyłącznie Polacy, a obietnice sąsiadów trzeba przyjmować ze szczególną ostrożnością Patriotyzm - to nie system filozoficzny, który ludzie równego poziomu umysłowego i moralnego przyjmują lub odrzucają: to stosunek moralny jednostki do społeczeństwa: Razem z Janem L. Popławskim oraz Zygmuntem Balickim stanowili "tercet" kierujący Ligą Narodową,. Partia owa głosiła solidaryzm klasowy oraz "egoizm narodowy", zwalczając socjalistów i Żydów. W Sankt Petersburgu powołano Dumę, w skład, której weszło również "koło polskie" pod patronatem politycznym Dmowskiego.

Dmowski przybliża i utwierdza prawdy o roli Kościoła w życiu narodu, zadaniach narodu katolickiego, pisze o tym, aby ustawodawstwo państwa kierowało się religią katolicką, a Kościół był wyrazicielem sfery religijnej w funkcjach państwowych, wskazuje rolę niekatolików w państwie, którzy nie powinni decydować i prowadzić polityki sprzecznej z interesami katolickiego narodu lub polityki antykatolickiej.Podkreśla konieczność niesienia sztandaru wiary wysoko przez wielki naród, szczególnie wtedy, gdy władze Państwa nie niosą go zbyt wysoko.„Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości, zabarwieniem jej na pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznej mierze stanowi jej istotę. Kościół powinien stanowić funkcje rozjemcy między skonfliktowanymi grupami społecznymi, przede wszystkim robotnikami a pracodawcami. Etyka narodowa jest właściwym regulatorem stosunków międzyludzkich oraz czynnikiem określającym wartości duchowe i życie kulturalne narodu

Podsumowanie:

-Ruch nacjonalistyczny dąży do rozmieszczenia ludności polskiej na różnych terytoriach

-Centralne miejsce w myśli politycznej wszechpolaków zajmował problem narodu. naród stanowił całość organiczną, złożona z jednostek, które muszą podporządkować się nadrzędnemu dobru narodowemu

-Narody silne mają obowiązek usuwać narody słabe i decydować o przyszłości ludzkości. Egoizm narodowy jest, bowiem naturalnym prawem każdego narodu.

-Główne cechy doktryny nacjonalistycznej to: dążenia jednostki podporządkowane nadrzędnemu interesowi, antydemokratyzm pod względem politycznym, społecznym i narodowościowym, antyuniwersalizm-bo podtrzymywanie więzi z innymi narodami osłabia własną indywidualność).

23. Przedstaw sylwetki:

Roman Dmowski - ur. 9 VIII 1864 - 2 I 1939, urodzony we wsi Kamionek na Pradze w Warszawie. Matka i ojciec pochodzili ze zubożałej szlachty, potem stracili praw szlacheckie. Ojciec był robotnikiem brukarskim. W 1881 roku Roman założył z kolegą tajne kółko uczniowskie pod nazwą "Strażnica", którego głównym zadaniem był opór przed rusyfikacją wyrażony w tajnych wykładach z języka polskiego, historii, geografii i literatury polskiej. We wrześniu 1886 wstąpił Dmowski, na wydział fizyczno - matematyczny Uniwersytetu Warszawskiego (na sekcję nauk przyrodniczych). Po czterech latach nauki ukończył studia a po złożeniu rozprawy pt. Przyczynek do morfologii wymoczków włoskowatych otrzymał tytuł doktora nauk przyrodniczych.W 1888 roku wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej „ZET”, która skupiała wszystkich działaczy na ziemiach polskich i na emigracji. W ZET poznał Balickiego, gdzie zaczęli swoją współpracę. W kwietniu 1893 dokonał wraz z kilkoma innymi działaczami przewrotu w Lidze Polskiej i stworzył Ligę Narodową, stając na jej czele. W sierpniu tegoż roku, za współorganizowanie manifestacji narodowej w setną rocznicę Konstytucji 3 Maja, Dmowski po 4 miesiącach aresztu w Cytadeli został zesłany do Mitawy. W lutym 1895 uciekł i osiadł we Lwowie, gdzie objął redakcję dwutygodnika Przegląd Wszechpolski oraz współtworzył Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. W roku 1902 wydał książkę Myśli nowoczesnego Polaka, będącą - jak sam po latach stwierdził - "wyznaniem wiary narodowej". W 1905 roku przenosi się z Galicji do Królestwa Polskiego.W okresie rewolucyjnym 1904-1906 wystąpił przeciw akcji rewolucyjnej polskich socjalistów. W lipcu 1904 udał się do Tokio aby przekonać tamtejszy rząd, że polskie powstanie antyrosyjskie (propagowane przez Józefa Piłsudskiego) w Kongresówce byłoby dla Polaków szkodliwe, a Japończykom nic by nie dało. Wysunął ponadto, korzystając z osłabienia władzy rosyjskiej, program autonomii Królestwa, samorządu wiejskiego i miejskiego oraz spolszczenia szkół i urzędów.W 1907 i 1908 roku Roman został wybrany do II Dumy, gdzie był przewodniczącym Koła Polskiego. W 1908 napisał „Niemcy, Rosja a kwestia polska”, w której przedstawił położenie polityczne Polski i jej zaborców. W III Dumie już nie występował.Roman Dmowski, zgodnie z programem wszechpolskim, stał na stanowisku, że sprawę Polski należy łączyć z przymierzem francusko-rosyjskim przeciw Niemcom. Obawiając się, że Rosja wciąż jest niezdecydowana pomiędzy Berlinem a Londynem, Dmowski starał się przekonać Rosję o swej i Polaków lojalności do Imperium Rosyjskiego. Po wybuchu I wojny światowej,zutworzył w Warszawie Komitet Narodowy Polski, stojący na gruncie manifestu Wielkiego ks. Mikołaja Mikołajewicza do Polaków z 14 sierpnia 1914. Po zajęciu Warszawy przez Niemców wyjechał do Petersburga, gdzie brał udział w pracach komisji polsko - rosyjskiej, mającej ustalić zasady przyszłej autonomii Królestwa. W roku 1915 udał się na Zachód i rozpoczął akcję na rzecz Polski w stolicach zachodnich państw Ententy. 11 sierpnia 1916 za cykl wykładów, otrzymał doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Cambridge.W 1917 został prezesem utworzonego przez siebie w Lozannie Polskiego Komitetu Narodowego uznanego przez państwa zachodnie za oficjalne przedstawicielstwo narodu polskiego, którego zadaniem było odbudowanie państwa polskiego. We Francji, z jego inicjatywy, została zorganizowana 100 tysięczna Błękitna Armia, która po przetransportowaniu wraz z pełnym wyposażeniem do Polski, stała się podstawą odradzającego się Wojska Polskiego w trudnym okresie walk o granice.Na początku 1919 Dmowski został głównym delegatem Polski na konferencję pokojową w Paryżu W trakcie konferencji działalność Dmowskiego, równolegle z działaniami powstańczymi i wojennymi w kraju, odegrała kluczową rolę w kształtowaniu granic Polski. 28 czerwca 1919 w sali zwierciadlanej Wersalu, Dmowski wraz z Paderewskim podpisał traktat wersalski, przywracający formalnie Polskę na mapę Europy. 10 września Dmowski podpisał także traktat pokojowy koalicji z Austrią w Saint-Germain.Dmowski był zwolennikiem inkorporacyjnej koncepcji wschodniej granicy Polski, pozostającej w opozycji do federacyjnych planów Piłsudskiego. Ostatecznie wizja postulowanych granic przez Dmowskiego w sporej części pokrywała się z granicami II RP. Również idea inkorporacji ziem wschodnich, po fiasku koncepcji federalistycznej, została ostatecznie zrealizowana.Dmowski wrócił do kraju w 1920 roku. W czasie wojny polsko bolszewickiej stanął na czele Rady Obrony Państwa, brał również udział w obradach Sejmu konstytucyjnego. W 1923 został wybranym ministrem spraw zagranicznych, jednak Roman oddalił się od polityki osiadając na wsi. W 1922 został honorowym prezesem Młodzieży Wszechpolskiej. W odpowiedzi na Przewrót majowy, w grudniu 1926 założył Obóz Wielkiej Polski, a następnie w 1928 Stronnictwo Narodowe. Roman zmarł 2 stycznia 1939 roku i zostałpochowany na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.POGLĄDY Dmowski był publicystą i cieszył się wysokim autorytetem społecznym. Przedstawiał w nich własną wizję patriotyzmu opartego na narodowych interesach i realiźmie politycznym. Uważał, że Polacy, tak jak inne narody, mają do odegrania własną misję cywilizacyjną. Piętnował wady polskie takie jak bierność, lenistwo, niezdolność do pracy zbiorowej czy niezdyscyplinowanie. W pierwszych latach działalności długo był krytyczny wobec chrześcijaństwa, którego normy moralne uważał za sprzeczne z założeniami i potrzebami "zdrowego, narodowego egoizmu". Później, w publikacji Kościół, naród i państwo (1928) zmienił zdanie i podkreślił znaczącą rolę jaką odgrywa dla narodu polskiego wiara katolicka i Kościół. Jednym z istotnych elementów głoszonej przez Dmowskiego ideologii był antysemityzm.Uważał Żydów za sprzyjających Niemcom wrogów Polski,element niepewny i niepożądany, sprzeciwiał się ich asymilacji. Dmowski bardzo sceptycznie odnosił się do konfliktu w Stronnictwie Narodowym pomiędzy „młodymi” a grupą „starszych”. Wyraz swojemu krytycyzmowi w stosunku do młodego pokolenia narodowców, którzy w późniejszym okresie powołali do życia Obóz Narodowo - Radykalny, dał w liście do księdza prałata Józefa Prądzyńskiego. Dmowski pisał, iż chcąc dotrzeć do jak najszerszego audytorium, w agitacji uciekają się do szkalowania go, częstokroć kłamiąc, że on sam opowiada się za ich wizją ruchu narodowego. Choć nie piętnował zachowania przyszłych oenerowców publicznie, ze względu na dobro swojego obozu, zdradził prałatowi, że potępia ich za „głupotę” i „szkodzenie” sprawie narodowej. Jednocześnie jasno dał do zrozumienia, że wśród narodowych radykałów nie ma „ani jednego wybitnego człowieka”. Ganił ich za brak właściwej formacji i nieumiejętność długofalowego myślenia, za zaistniały stan rzeczy obwiniając także samego siebie.

Zygmunt Balicki - ur. W 858 roku w Lublinie; pochodzi ze sfery drobnomieszczańskiej; umarł w Petersburgu w 1916 roku; swą działalność rozpoczął od ruchu socjalistycznego; wstąpił do Gminy Socjalistów Polskich w Rosji. W 1980 wrócił do Warszawy, gdzie stanął tym razem na czele Giiny Socjalistów Polskich ( donosili na ludzi, organizowali strajki ); potem przeniósł się do Galicji, gdzie często podpadał tamtejszej policji; w 1893 roku uciekł do Szwajcarii, gdzie przebywał do 1898 prowadząc działalność. Potem jego poglądy przesunęły się w kierunku nacjonalizmu; w 1986 założył Związek Młodzieży Polskiej ”ZET”; w 1905 przeniósł się do Warszawy; W 1893 we współpracy z Romanem Dmowskim zakłada Ligę Narodową i Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne. Po wybuchu I wojny światowej opowiedział się po stronie państw Ententy. Popierał tworzenie legionów przy armii rosyjskiej;Balicki prowadził działalność naukową, był socjologiem, napisał pierwszą polską „ Psychologię społeczną „, jednak bardziej zajął się polityką ( kwestiami parlamentaryzmu, demokracji, patriotyzmem ); nie był działaczem w myśli katolickiej; zajmował się bieżącą polityką; próbował zorganizować wojsko przy armii rosyjskiej jednak się nie udało; zmarł na serce w Petersburgu.

Wincenty Witos (urodzony 22 stycznia 1874 w Wierzchosławicach - k. Tarnowa - zmarł 31 października 1945 w Krakowie) polski polityk, wybitny działacz ruchu ludowego.Od 1895 roku działał w galicyjskim Stronnictwie Ludowym. Od roku 1913 w wyniku rozłamu w ruchu ludowym został przywódcą partii politycznej Polskiego Stronnictwa Ludowego Piast. W latach 1908-1914 poseł na Sejm Galicyjski, 1911-1918 poseł do austriackiej Rady Państwa w Wiedniu. W 1918 stał na czele Polskiej Komisji Likwidacyjnej. Poseł na Sejm RP w latach 1919-1930. Piastował urząd premiera w latach 1920-1921 (rząd Obrony Narodowej), 1923 i 1926 (rządy koalicji Chjeno-Piasta). Pozbawiony urzędu premiera w wyniku przewrotu majowego. W latach 1929-1930 jeden z przywódców Centrolewu. Był współzałożycielem (1931) i pełnił funkcję prezesa Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego. Aresztowany w nocy z 9/10 września 1930. Przetrzymywany był w areszcie wojskowym w twierdzy brzeskiej i areszcie śledczym w Grójcu, skąd 27 listopada został wypuszczony na wolność za kaucją. W przygotowywanym procesie miał odpowiadać z wolnej stopy. Po skazaniu go w procesie brzeskim przebywał w latach 1933-1939 na emigracji w Czechosłowacji. W marcu 1939 powrócił do kraju, we wrześniu 1939 uwięziony przez Niemców i nakłaniany do utworzenia rządu kolaboracyjnego, odrzucił propozycję. Zwolniony z więzienia w 1941, przebywał w areszcie domowym pod stałym nadzorem gestapo. W roku 1945 powołano go na wiceprzewodniczącego Krajowej Rady Narodowej, nie podjął obowiązków. Nie skorzystał także z zaproszenia do wzięcia udziału w rozmowach moskiewskich w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Od sierpnia 1945 prezes PSL. Wincenty Witos zmarł o 6.30 w środę 31 października 1945 w Krakowie Autor wspomnień: "Moje wspomnienia" i Moja tułaczka.Ostatnią Wigilię Bożego Narodzenia Witos spędził w Piotrkowie Trybunalskim przy Placu Czarnieckiego 8 u Franciszka Świerzyńskiego i jego rodziny.Odznaczony w roku 1921 Orderem Orła Białego. Odznaczenie utracił w konsekwencji wyroku sądowego w procesie brzeskim. Zostało mu ono przywrócone w związku z amnestią, na mocy dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Władysława Raczkiewicza z dnia 31 października 1939 r.

Wojciech Korfanty (ur. jako Adalbert Korfanty 20 kwietnia 1873 w osadzie Sadzawka obecnie Siemianowice Śląskie, zm. 17 sierpnia 1939 w Warszawie) - przywódca niepodległościowy Górnego Śląska, związany z Chrześcijańską Demokracją oraz Ruchem Narodowym. Przez historyków oceniany niejednoznacznie: w Polsce jako bohater walczący o polskość Śląska, dla Niemców organizator akcji terrorystycznych przeciwko Ślązakom narodowości niemieckiej.W szkole tej założył tajne kółko którego celem było szerzenie kultury polskiej i znajomości literatury. Nawiązał kontakty z działaczami z Wielkopolski. Brał udział w propolskich zebraniach. Negatywnie wyrażał się o Bismarcku za co został relegowany 14 sierpnia 1895 r. z klasy maturalnej.Od 1901 r. redaktor naczelny Górnoślązaka. W latach 1903-1912 i 1918 poseł do Reichstagu oraz pruskiego Landtagu (1903-1918), gdzie reprezentował Koło Polskie. Stanowiło to wyłom w dotychczasowej tradycji, gdyż dotąd śląscy Polacy reprezentowali katolicką partię Centrum. 25 października 1918 wystąpił w Reichstagu z głośnym żądaniem przyłączenia do państwa polskiego wszystkich ziem polskich zaboru pruskiego w tym Górnego Śląska. W latach 1918-1919 był członkiem Naczelnej Rady Ludowej stanowiącej rząd Wielkopolski podczas powstania.W 1920 r. Polski Komisarz Plebiscytowy na Górnym Śląsku. Po niekorzystnej dla Polaków interpretacji wyników plebiscytu, przeprowadzonego zresztą w atmosferze wzajemnego zastraszenia, terroru oraz obustronnej manipulacji), proklamował i stanął na czele III powstania śląskiego. W tym momencie pojawiają się pierwsze poważniejsze kontrowersje związane z jego osobą. Albowiem Korfanty nie wierzył w szanse powodzenia powstania, widząc w nim jedynie zbrojną manifestację ludu górnośląskiego, która miała polegać na zwróceniu uwagi Komisji Międzysojuszniczej mającej dokonać podziału terenu plebiscytowego między Polskę a Niemcy. Dlatego też zarządził wstrzymanie walk jeszcze w czasie, gdy inicjatywa na froncie należała do Polaków. W odrodzonej Polsce zasiadał w rządzie Witosa; od 1924 wydawca dzienników "Rzeczpospolita" i "Polonia". Przeciwnik Józefa Piłsudskiego, który zablokował jego nominację na prezesa Rady Ministrów;W 1930 aresztowany i wraz z posłami Centrolewu osadzony w twierdzy brzeskiej, jednak z samego procesu brzeskiego został wyłączony. Wiosną 1935 r. w obawie przed represjami udał się na emigrację do Pragi w Czechosłowacji. Był jednym z założycieli Frontu Morges, a później organizatorem i prezesem Stronnictwa Pracy (połączenie Chadecji i Narodowej Partii Robotniczej). W kwietniu 1939 r. po wypowiedzeniu przez III Rzeszę układu o nieagresji i niestosowaniu przemocy, powrócił do Polski, jednak mimo chęci walki z Niemcami został aresztowany i osadzony na Pawiaku. Pomimo protestów opinii publicznej spędził tam prawie 3 miesiące. Ciężko chory, zwolniony został 20 lipca 1939 r. - najwidoczniej z obawy, by nie zmarł w więziennej celi. Odznaczony orderem Białego Orła.

Ignacy Jan Paderewski (ur. 6 lub 18 listopada 1860 w Kuryłówce na Podolu, zm. 29 czerwca 1941 w Nowym Jorku) wybitny pianista, kompozytor, polityk, działacz niepodległościowy, profesor konserwatorium w Warszawie.Po wybuchu I wojny światowej, zaczął prowadzić działalność dyplomatyczną na rzecz Polski i Polaków, wykorzystując swą popularność na Zachodzie. M.in. zbierał fundusze na pomoc ofiarom wojny i był jednym ze współzałożycieli komitetów pomocy Polakom w Paryżu i Londynie. W 1915 założył wraz z Henrykiem Sienkiewiczem w Vevey Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Tego samego roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie kontynuował swą działalność. Przed każdym ze swoich występów przemawiał na temat postulowanej przez niego niepodległości Polski. W USA spotkał się z prezydentem, któremu w styczniu 1917 roku przekazał memoriał na temat Polski. W sierpniu 1917 roku został przedstawicielem na USA Komitetu Narodowego Polskiego z Romanem Dmowskim na czele.25 grudnia 1918 roku pojawił się w Gdańsku, skąd następnie udał się do Poznania. Jego przybycie do stolicy Wielkopolski i entuzjastyczne przywitanie stało się impulsem do wybuchu zakończonego sukcesem powstania. Po przyjeździe do Warszawy, Paderewski spotkał się z Piłsudskim i podjął się roli mediatora pomiędzy nim, a obozem Dmowskiego. 16 stycznia 1919 roku został premierem, zatrzymując dla siebie także stanowisko ministra spraw zagranicznych. Wraz z Romanem Dmowskim reprezentował Polskę na konferencji w Paryżu, zakończonej podpisaniem traktatu wersalskiego, Został wysłannikiem rządu polskiego do Ligi Narodów. Wkrótce jednak zrezygnował z tej funkcji w 1921 roku. Po śmierci Piłsudskiego w 1935 roku i przejęciu władzy przez tzw. "pułkowników", Paderewski związał się z tzw. Frontem Morges, który postulował m. in. wybór Paderewskiego na Prezydenta. Po wybuchu II wojny światowej, Paderewski wszedł w skład władz Polski na uchodźstwie.

Władysław Eugeniusz Sikorski, (ur. 20 maja 1881 w Tuszowie Narodowym pod Mielcem - zm. 4 lipca 1943 w Gibraltarze), polski dowódca wojskowy i Wódz Naczelny, a w latach 1939-1943 premier Polskiego Rządu na Uchodźstwie.organizator Związku Walki Czynnej we Lwowie w 1908. Celem ZWCz było przygotowanie powstania zbrojnego w zaborze rosyjskim. Następnie założył i był prezesem Lwowskiego Związku Strzeleckiego.
Od 1912 członek Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (KTSSN). W latach 1914-1916 był szefem Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego. W tym okresie doszło do konfliktu między Sikorskim i Piłsudskim. W latach 1916-1918 zajął się zaciągiem Polaków do armii austriackiej. W wojnie polsko-rosyjskiej na różnych stanowiskach dowódczych; w II Rp brał udział w rządach; W 1936 był jednym z sygnatariuszy antysanacyjnego Frontu Morges; powołany na premiera; Naczelnym Wodzem i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych;Po ataku Niemiec na ZSRR, 30 lipca 1941 podpisał układ z ambasadorem Iwanem Majskim w sprawie tworzenia polskiej armii na wschodzie (pakt Sikorski-Majski), Dzięki temu władze sowieckie ogłosiły amnestię dla Polaków osadzonych w obozach GUŁAGu na Dalekiej Północy i deportowanych w głąb ZSRR w latach 1939-1941 oraz na utworzenie Armii Polskiej w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa.

Stanisław Mikołajczyk (ur. 18 lipca 1901 w Westfalii, zm. 13 grudnia 1966 w Waszyngtonie, pochowany został w Poznaniu) - polski polityk, przywódca Polskiego Stronnictwa Ludowego, premier rządu RP na uchodźstwie.W latach 1918-1920 uczestnik powstania wielkopolskiego i wojny polsko-bolszewickiej, w latach '30 poseł na sejm; potem na emigracji we Francji i UK; premier rządu na uchodźstwie; Bezskutecznie usiłował uzyskać porozumienie z ZSRR dotyczące polskiej granicy wschodniej i z PKWN odnośnie politycznej przyszłości kraju, w wyniku efektu konferencji Wielkiej Trójki podał się do dymisji. W czasach PRL był opozycjonistą wobec komunistów; w sfałszowanych wyborach poniósł klęskę musiał emigrować.

Bolesław Piasecki -polski polityk nacjonalistyczny, prawnik, oficer wojskowy, twórca Stowarzyszenia PAX, członek Rady Państwa w PRL-u. Był jednym z założycieli Obozu Narodowo-Radykalnego a następnie po rozłamie, przywódcą Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga. We wrześniu 1939 brał udział w Wojnie Obronnej jako dowódca plutonu w Warszawskiej Brygadzie Pancerno-Motorowej. Był więziony przez gestapo; potem założyciel Komitetu Narodowego; potem więziony przez władze sowieckie; zadeklarował wsparcie dla reform społecznych - reformy rolnej oraz nacjonalizacji przemysłu, oraz zadeklarował chęć wyprowadzania ludzi z podziemia zbrojnego. Po wojnie współtworzył i kierował tzw. społecznie postępowym ruchem katolików świeckich, skupionych wokół tygodnika "Dziś i Jutro". W 1952 - w porozumieniu z Władysławem Gomułką - stworzył Stowarzyszenie PAX, przewodniczył jego zarządowi do końca życia. Był posłem na Sejm PRL od 1965 (jednocześnie przewodniczącym Koła Poselskiego PAX). W latach 1971-1979 był członkiem Rady Państwa. W 1956 przez kilka miesięcy był członkiem Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego. W 1968 r. - wraz z całym PAX-em - popierał antyinteligencką i antysemicką nagonkę zorganizowaną przez partyjną frakcję Mieczysława Moczara.

Józef Piłsudski - 1867-1935 na Litwie w Żuławie, gdzie ojciec miał majątek, chodził do gimnazjum rządowego; nienawidził Rosji; studiował medycynę w Charłowie, gdzie wprowadzono go do kółka Narodna Wola-kółko konspiracyjne; w 1887 uczestniczył w zamachu na cara i trafił na zesłanie na Sybir na 5 lat; gdzie spotkał wielku powstańców styczniowych, co utwierdziło go w głębszej nienawiści do Rosji; potem przybył do Warszawy i znalazł się wśród socjalistów. Program Mendelsona bardzo mu się spodobał ( rewolucja ludowa obali samodzierżawie carskie i doprowadzi do niepodległości. Początek lat '90 działacz socjalistyczny.1 zjazd partii socjalistycznej w Wilnie; partia odcinała się od socjalistów rosyjskich; był podziemnym, konspiracyjnym działaczem; zjeżdżał także na zjazdy i kongresy; w 1900 roku aresztowany po raz drugi; uciekł z Petersburga, gdyż symulował chorobę psychiczną. Był przywódcą PPS Frakcja Rewolucyjna; w 1904 wyprawa do Japonii, by wsparli Polskę w walce z Rosją. Podczas rewolucji w 1905 roku działał energicznie; w 1906 rozłam PPS. Uważał, że należy zbudować siłę zbrojną, do której potrzebne jest wojsko; koncentrował się na kadrez oficerskiej; w czasie I wojny stanął na czele Strzelca, Kongresówki i I Brygady Legionów. Założył Polską Organizację Wojskową. Był chwilowym członkiem Rady Stanu; potem osadzony w Magdenburgu; przybył do Warszawy 11 listopada 1918; został przywódcą wojsk a potem Naczelnikiem Państwa. jego idea- największy wróg Rosja; najlepiej żeby z nią nie mieć granic; oddzielić się od niej szeregiem państw; najgroźniejsza jest Biała Rosja -carska; Pojawia się koncepcja federacyjna, będąca wynikiem jego tradycji; pragnął Polski przedrozbiorowej na zasadzie federacji z państwem Ukraińskim;, popierał narodowy ruch białoruski; Litwini nie chcieli związków z Polską gdyż bali się przewagi kultury polskiej; zajęcie Wilna miało być warunkiem przetargowym z Litwą. Wyprawa kijowska również zakończyła się niepowodzeniem; nie zrealizował swoich zamierzeń; po bitwie warszawskiej dalej chciał prowadzić walkę, ale społeczeństwo było już wyczerpane;Próbował tworzyć porozumienie od Finlandii do Rumuni i Gruzji. Uważał, że partyjniactwo jest szkodliwe dla państwa. W 1926 dokonał zamachu majowego, które zakończyło się jego zwycięstwem; doszedł do władzy, którą uważa się za dyktatorską; był Inspektorem Sił Zbrojnych; postarał się o konstytucje kwietniową z 1935 roku. Z przekonania był demokratą, ale w innych jej kształtach. Kształtował politykę polską, stworzył sanację, starał się zażegnać niedobre sytuacje w państwie, zwalczał endecje, wrogiem był Dmowski. Mniejszości nie chciał polonizować, tylko stworzyć blok przeciw Rosji.

24. Problem granic w latach formowania się II RP

Pierwsza ordynacja wyborcza w wolnej Polsce miała zadecydować o podziale terytorialnym Polski. Za podstawę wytyczenia okręgów wyborczych przyjęto zasadę Polski etnograficznej. Jej zwolennikami była duża cześć opinii publicznej z socjalistami i ludowcami na czele. Nie zrezygnowano jednakże z idei federacyjnej Polski. Załączony do ordynacji wykaz okręgów wyborczych obejmował: Galicję, część Spisza, Orawy i Śląska Cieszyńskiego, Górny Śląsk, Poznańskie, Pomorze, Prusy wschodnie, Królestwo kongresowe bez Suwalszczyzny.

Najbardziej zgodne stanowisko ośrodków myśli politycznej stanowiła granica polsko- niemiecka i polsko- czeska. Jeden ze współpracowników J. Piłsudskiego Leon Wasilewski proponował rozgraniczenie obszarów polsko niemieckich na zasadzie etnograficznej. Do tych postulatów wytyczenia granicy polsko- niemieckiej nawiązał M. Niedziałkowski w ustawie wyborczej do Konstytuanty. Różnice zdań pojawiły się dopiero w kwestii sposobu zabezpieczenia polskich interesów narodowo- państwowych w bezpośrednim sąsiedztwie z Niemcami. Jednakże większość ugrupowań z narodowa demokracją i obozem belwederskim na czele akceptowała rolę Ententy w rozstrzyganiu sporów polsko- niemieckich i ustalaniu granicy miedzy obu państwami. Jedyną niechęć wyrażali socjaliści i ludowcy., Uważali oni, że wytyczona granica zachodnia pozbawi prawa Polski do Gdańska, decyzji o plebiscytach na Górnym Śląsku, Powiślu, Warmii i Mazurach.

Jednomyślność polityki polskiej była również widoczna w kwestii granicy polsko- czechosłowackiej, zwłaszcza, jeżeli chodzi o przyłączenie Śląska Cieszyńskiego. W tej kwestii socjaliści i ludowcy wysuwali nawet propozycje zbrojnej akcji na rzecz przyłączenia Śląska Cieszyńskiego do Polski oraz do zlikwidowania federacji czechosłowackiej. Narodowi demokraci ostro zareagowali na zajęcie Śląska cieszyńskiego, ale mimo wszystko dążyli do porozumienia z Czechami w obliczu wspólnego zagrożenia ze strony Niemiec.

Natomiast sprawy związane z Granicą wschodnią i polityką wschodnia Polski były bardziej skomplikowane. Społeczeństwo podzieliło się na dwa obozy:

Jedni chcieli uregulować stosunki graniczne i ułożyć politykę wschodnią państwa na zasadach federacyjnych

Drudzy byli za programem inkorporacyjnym, czyli włączenia do RP obszarów zamieszkałych przynajmniej w 60% przez ludność polską. Twórca tego programu był Roman Dmowski.

Uważano, że celem polityki polskiej na wschodzie powinno być ukształtowanie granicy w ten sposób, by Polska bezpośrednio sąsiadowała z Rosją. Wg Dmowskiego nie można dążyć do rozbicia terytorialnego Rosji, gdyż powstaną na jej gruzach nowe kraje, które mogą szukać porozumienia z Niemcami- wrogiem. Dmowski i jego zwolennicy nie uznawali realnego odbudowania Polski w granicach historycznych, ze względu na niemożliwość spolonizowania licznych mniejszości narodowych. Wg nich program federacyjny był także niemożliwy do osiągnięcia, ponieważ twierdzono, iż jego realizacja osłabi państwo polskie. To stanowisko popierała jedynie Chrześcijańska Demokracja, natomiast większość ugrupowań było za koncepcją federacyjną.

Federaliści ostro zwalczali argumenty oponentów. Socjaliści zarzucali Dmowskiemu sprzeczność programu inkorporacyjnego z zasadą samostanowienia narodów oraz zwracali uwagę na niebezpieczeństwo związane z włączeniem dużej liczby ludności niepolskiej w granice państwa. Koncepcja federacyjna była bardzo ważna po 1919 proklamowały ją prawie wszystkie obozy, z wyjątkiem narodowodemokratycznego i chrzescijańskodemokratycznego. Podstawowym założeniem tej koncepcji było to, że należy rozbić mocarstwo rosyjskie na mniejsze państwa i wejść z nimi w odpowiednie układy federacyjne. Zwolennicy federalizmu obawiali się, utworzenia sojuszu niemiecko - rosyjskiego, który zagrażałby Polsce. Uważali, więc, że powinniśmy zdobyć poparcie ze strony państw powstałych na gruzach Rosji. Utworzenie sojuszu z tymi państwami dałoby Polsce możliwość uzupełniania się gospodarek tych państw. Nie wszyscy jednak federaliści podzielali te argumenty. Przeciwnikami był obóz belwederski, który uważał, że na gruzach carskiej Rosji należy utworzyć blok państw połączonych układami sojuszniczymi z Polską. W skład tego bloku powinny wejść kraje kaukaskie i państwa nadbałtyckie.

Natomiast ludowcy i konserwatyści ograniczali terytorium przyszłej federacji do ziem b. Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zaś socjaliści byli bliscy koncepcjom obozu belwederskiego. Postulowali utworzenie z partii socjalistycznych tzw. Małej Międzynarodówki, która równoważyłaby wpływy partii anglosaskich. Prezentowali oni demokratyczną odmianę idei federacyjnej. Dlatego przeciwni byli interwencji bolszewickiej i próbom wciągnięcia Polski w plany odbudowy starego porządku w Rosji. Domagali się zaprzestania działań wojennych i zawarcia demokratycznego pokoju. Narodowi Demokraci również byli przeciwko kontynuowaniu wojny z Rosja bolszewicką, uważali te działania wojenne jako przejaw polityki awanturniczej i sprzecznej z polską racją stanu.W momencie, gdy wojska radzieckie wkroczyły na ziemie etnicznie polskie to zarówno zwolennicy federalizmu i inkorporacjonizmu zjednoczyli się tworząc Radę Obrony Narodowej i rząd obrony narodowej. Jedynie komuniści nie stanęli w obronie niepodległości, gdyż uważali, że Rosjanie walczą o pokój. Komuniści wiązali także nadzieję na utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad po wkroczeniu Armii Czerwonej.

Z realizacją polskiej polityki zagranicznej wiązał się problem miejsca polski w powojennym układzie sił: Inkorporacjoniści z wszechpolakami byli za utworzeniem profrancuskiego układu państw w Europie Środkowej

Konserwatyści i umiarkowani ludowcy szukali oparcia w sojuszu z Francją i poprawa stosunków z UK i Niemcami

Komuniści zaś reprezentowali orientację proradziecką

Ostatecznie terytorium państwa polskiego ukształtowało się zgodnie z oczekiwaniami narodowych demokratów, ale poza granicami państwa pozostała duża liczba Polaków. W jego obrębie znalazły się wielomilionowe grupy mniejszości

25. Mniejszości narodowe w II RP, ich rozmieszczenie terytorialne, liczba, polityka rządów i partii politycznych w stosunku do nich.

Głównym zagadnieniem przez cały okres II RP należało rozwiązanie problemu narodowościowego:

Polacy stanowili 65%, dominowali w obszarze centralnym i północno- wschodnimUkraińcy stanowili ok. 5 mln(16%), Białorusini 5 %, Wołyń, Polesie, Galicja Wschodnia

Mniejszość żydowska ok.3,1 mln(10%)- Warszawa, Lodź, Białystok, także małe miejscowości(np., Czyżew-99%)

Mniejszość niemiecka 4%, województwa zachodnie i północne

Mniejszość litewska ok.0,3 mln(1%) województwo białostockie i wileńskie

Ścierało się wówczas kilka koncepcji propagandowych m.in. narodowi demokraci, piłsódczykowie, socjaliści i komuniści.

Nacjonaliści usiłowali nadać odrodzonemu państwu charakter narodowy. Wysuwali oni hasło asymilacji narodowej przede wszystkim w stosunku do mniejszości słowiańskich, natomiast Żydzi i Niemcy zanim ich znaczna część opuści Polskę, powinni być izolowani w społeczeństwie. Powinno się ograniczyć liczbę młodzieży żydowskiej na uczelniach i odsunąć Żydów z przemysłu i handlu. Mniejszość ta miała stanowić ludność drugiej kategorii. Nacjonalizm wszechpolaków był skierowany do wewnątrz społeczeństwa polskiego, co przejawiało się w dyskryminowaniu mniejszości narodowych. Pod pretekstem antysemityzmu zwalczali oni również polską lewicę społeczną i obóz belwederski. Przesłanki rasistowskie widoczne są w ich założeniach. Uważali oni, że Żydzi działają przeciwko narodowi polskiemu. To stanowisko podzielały liczne środowiska katolickie, nawet duchowieństwo. Środowiska nacjonalistyczne opowiadały się za odizolowaniem Żydów i sprzeciwiali się ich polonizacji

Piłsudczycy propagowali program asymilacji państwowej, tzn. uznania przez mniejszości narodowe polskiej racji stanu. Państwo miło natomiast zapewnić im warunki do rozwoju kultury, szkolnictwa, prowadzenia działalności gospodarczej itp. Zakładali oni również, że część Niemców może się spolonizować, zaś część ludności żydowskiej wyemigruje z Polski

Socjaliści propagowali zorganizowanie z części kresów wschodnich, zamieszkałej przez Litwinów i Białorusinów(Ziemia Wileńska) oraz Ukraińców(Galicja), obszarów autonomicznych przy RP i nadanie pełni praw społeczno- politycznych i obywatelskich mniejszościom narodowym nie zamieszkującym w sposób zwarty rejonów kraju. Przeciwni byli propozycjom wszechpolaków nadania ziemiom b. Zaboru pruskiego statusu autonomii terytorialnej. Jeżeli chodzi o socjalistów to sprzeciwiali się oni przejawom nacjonalizmu i antysemityzmu. Należy potępiać politykę represji. Za demokratycznym rozwiązaniem problemu mniejszości narodowych opowiadali się również ludowcy i chrześcijańscy demokraci. Postulowali równouprawnienie mniejszościom narodowym, uznanie praw mniejszości niemieckiej uzależniali od jej postawy wobec państwa polskiego, odnośnie do ludności żydowskiej propagowali zorganizowanie planowej jej emigracji Polski

Komuniści opowiadali się za dezintegracją państwa poprzez oderwanie od jego terytorium kresów wschodnich i częściowo kresów zachodnich i północnych, zamieszkałych przez mniejszości narodowe i włączenie ich w granice państw sąsiednich.

Inne ugrupowania polskie były za koncepcją asymilacji politycznej lub demokratycznym sposobem rozwiązania problemów narodowościowych proponowanym przez socjalistów.

Jeżeli chodzi o obóz rządzący to przeszedł on wyraźną rewolucję. Uznano, bowiem, że celem polityki państwowej nie może być umożliwianie mniejszościom przekształcenia się w osobne narody, lecz wręcz przeciwnie należy powstrzymywać ten problem, a nawet ograniczenia praw narodowościowych, kulturalnych i językowych. Wysunięto koncepcję polonizacji. Jednakże niepowodzenie polonizacji kresów wschodnich doprowadziło do wysunięcia przez obóz rządzący w połowie lat trzydziestych programu polityki kompromisu wobec mniejszości slowiańskich.Wskazywano na konieczność bratniego z nimi współżycia i zbliżenia ich do kultury polskiej. Podkreślano, że Polaków, Ukraińców i Białorusinów łączy wspólna przeszłość, historia. Faktycznie jednak władze polskie nadal zamierzały do polonizacji kresów wschodnich i umocnienia polskiego charakteru państwa. Jeżeli chodzi o mniejszość niemiecka to stanowisko władz było jednoznaczne. Dążono do ograniczenia jej pozycji ekonomicznej oraz aktywności politycznej i kulturalnej. Bardzo skomplikowana sytuacja była związana z kwestią żydowską. Narodowi demokraci oskarżali obóz rządzący o tendencje filosemickie, prowadzenie polityki ustępstw i sprzyjanie Żydom.

Zrezygnowano z wielonarodowego charakteru RP i zamierzano kształtować państwo polskie jako jednolity pod względem narodowym organizm. W realizacji modelu państwa narodowego obóz rządzący nie kierował się przesłankami rasistowskim, zwłaszcza w swej polityce w stosunku do ludności żydowskiej,, lecz kierował się celami politycznymi, które wynikały z polskiej racji stanu..

26. Koncepcje ustroju politycznego państwa w latach II RP w ujęciu poszczególnych obozów politycznych:

Zwolennicy zachowania kapitalistycznego systemu kreślili wizję niedemokratycznej struktury państwa, a jego przeciwnicy opowiadali głównie się za demokratycznym ustrojem. Obóz rządzący po kilkunastu latach walki z demokracją parlamentarną doprowadził do zniesienia zasady suwerenności narodu i podziału władzy, ograniczenia praw obywatelskich. Wg nich parlamentaryzm nie sprawdził się w warunkach polskich i odegrał szkodliwą rolę. W ich koncepcji sejm ma stanowić prawo i kontrolować rząd, a senat reprezentować elity społeczeństwa. Zasadę podziału władzy należy zastąpić niepodzielną władzą prezydenta Przyjęta Konstytucja kwietniowa z 23.04.1935r. ograniczyła sejmokrację i wprowadziła funkcjonalny system ustrojowy, , gdzie wzajemne relacje między jednostką a państwem są oparte na zasadzie współpracy. Państwo w koncepcji tego obozu jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli, organem, który łączy naród polski z innymi narodami. Wizja państwa w ujęciu Obozu Zjednoczenia Narodowego była bliska nacjonalistycznemu modelu państwa narodowego jako nadrzędnej wartości Polaków, co podkreśliła w swojej deklaracji ideowej z 1937r. Opowiadali się za ideą wodzostwa- na czele hierarchii państwowej miał stać wódz, który scala naród i państwo w jedną całość. Młodzi wszechpolacy głosili koncepcję struktury władzy bliskiej modelowi totalitarnemu. Koncepcja ustroju polit. tzw. „ totalnego państwa narodowego” została opracowana w 1933 roku przez Bolesława Piaseckiego. Ustrój ten miał być wykonywany przez hierarchiczną monopartię ( organizacje polityczną narodu), kierująca się zasadami solidaryzmu narodowego i społecznego. Na jej czele miał stać zwierzchnik, powołujący rząd. Do realizacji państwa narodowego miano przystąpić po obaleniu sanacji.

Większość socjalistów przeciwna była koncepcji dyktatury proletariatu, popieranej przez nieliczną część tego obozu. Akceptowała ona demokrację parlamentarną, opartą na zasadach parlamentaryzmu. Optowali za:

- 5- przymiotnikowymi wyborami,

- kontrolą parlamentu nad rządem,

- niezależnością władzy sądowniczej,

- szerokim samorządem terytorialnym,

- swobodami obywatelskimi.

Wizje demokratycznego socjalizmu zawarli w programie PPS z 1937r.

Wszystkie pozostałe ugrupowania i obozy, proklamujące powrót do kapitalizmu były przekonane, że państwo nie może państwem „nocnego stróża” ani totalitarnym lub autorytarnym. Powinno być czynnikiem współdziałania wszystkich obywateli w interesie całego społeczeństwa. Opowiadano się za zmodyfikowana koncepcja państwa liberalnodemokratycznego, gwarantującego prawa i wolności obywatelskie i zabezpieczającego suwerenność narodu. Wyrażano pogląd wspólny dla wszystkich ruchów demokratycznych, że siła państwa tkwi w poparciu społeczeństwa. Podstawą ustroju miały być zasady demokracji pośredniej:

- suwerenności narodu,

- reprezentacji narodu,

-podziału władz

Akceptowano system demokracji parlamentarnej przy wzmocnieniu władzy prezydenta, wprowadzeniu referendum ludowego i rozbudowie samorządu terytorialnego.

27. Myśl gospodarcza w latach II RP w ujęciu poszczególnych obozów politycznych.

Poszczególne ugrupowania i obozy polityczne w okresie II RP absorbowały silnie sprawy gospodarcze. Zastanawiały się nad przyczynami i istotą wielkiego kryzysu gospodarczego, jaki miał miejsce w drugiej dekadzie RP. Stawiały pytania o przyszłość kapitalizmu w Polsce i wybór odpowiedniego ustroju gospodarczego kraju.

Ważną rolę odgrywała myśl ekonomiczna obozu rządzącego, ale nie posiadała rozwiniętej koncepcji polityki gospodarczej. Do poł. lat 30 duży wpływ wywierali ekonomiści związani z ruchem konserwatywnym. Uważano, że głównym celem polityki ekonomicznej powinno być zapewnienie równowagi budżetu, ochrona pieniądza i utrzymanie dodatniego bilansu handlowego. Sugerowano, że w jej realizacji należy kierować się nadrzędną wartością- interesem narodowym. W konsekwencji władze prowadziły politykę deflacyjna, obliczoną na przetrwanie kryzysu. Pod koniec 1935 r. władze rządowe zrezygnowały z polityki deflacyjnej i wysunęły program przebudowy gospodarki poprzez uprzemysłowienie kraju, którego pierwszym etapem miał być Centralny Okręg Przemysłowy. Obóz Zjednoczenia Narodowego, główna struktura obozu rządzącego propagowała ingerencję państwa w życie gospodarcze, co miało służyć budowie nowej Polski- kraju nowoczesnego, odpowiadającego standardom europejskim. Twórcy koncepcji ekonomicznej obozu rządzącego z Eugeniuszem Kwiatkowskim na czele byli zwolennikami gospodarki planowanej, co umożliwi przebudowe struktury gospodarczej, rozwój różnych gałęzi przemysłu, umocni w społeczeństwie troskę o interes państwa. Optowali oni za własnością prywatną, ale dopuszczali istnienie różnych form własności, przede wszystkim państwowej, ale też spółdzielczej i komunalnej.

Narodowy Ruch Robotniczy:

-postulował zastąpienie kapitalizmu liberalnego nowym ustrojem opartym na zasadach planowanej gospodarki,

- optował za uspołecznieniem środków produkcji ( własność państwowa, samorządowa, zrzeszeniowa i związków zawodowych) i za sprawiedliwym podziałem dóbr,

- podkreślał konieczność walki o poprawę położenia socjalno-ekonomicznego robotników w ustroju kapitalistycznym

Ruch liberalnodemokratyczny:

Stronnictwo Demokratyczne u schyłku lat 30 opowiadało się za :

-polityką interwencjonizmu państwowego i modelu gospodarki planowanej,

-upaństwowieniem podstawowych gałęzi przemysłu,

-uspołecznieniem kapitału finansowego,

-umocnieniem własności komunalnej i rozwojem spółdzielczości,

-przeprowadzeniem reformy rolnej oraz kontroli państwowej nad własnością prywatną poprzez stosowanie systemu podatkowego i politykę demonopolizacyjną,

Obóz nacjonalistyczny:

Nie reprezentował jednolitej myśli gospodarczej. Część myślicieli i ekonomistów z Romanem Rybarskim na czele chciała unowocześnienia Polski poprzez rozwój wielkiego przemysłu jako źródła wzrostu zamożności narodu. Propagowała liberalną koncepcję polityki gospodarczej. Krytykowała etatyzm obozu rządzącego, który utrudniał uzdrowienie gospodarki na zasadach wolnokonkurencyjnych. W latach 30 część wszechpolaków nie podzielała poglądów Rybarskiego,

opowiadając się za koncepcją narodowego ustroju gospodarczego. Jej prekursorem był Roman Dmowski, który odrzucał industrializację i postęp techniczny. Wg wszechpolaków przeżywany kryzys ekonomiczny ma charakter strukturalny, w wyniku, którego ukształtuje się „narodowy ustrój gospodarczy”, oparty na rodzinnym warsztacie produkcyjnym. Prywatne drobne i średnie przedsiębiorstwa powinny być zorganizowane w korporacje, które regulowałyby cały proces wytwórczy narodu. Państwo musi sprawować całkowitą kontrolę nad życiem gospodarczym. Osiągnięcie takiego ustroju gospodarczego jest możliwe poprzez powrót do koncepcji gospodarczych sprzed kapitalizmu liberalnego, do mediewalizmu- modelu gospodarki wytworzonej w epoce średniowiecznej. W tym celu należy:

- dokonać dezurbanizacji kraju,

- wprowadzić zakaz posiadania ziemi przez Żydów, co wyeliminuje obce, żydowskie wpływy w gospodarce i odbuduje życie duchowo-moralne Polaków na zasadach katolicyzmu.

Poglądy te budziły nawet wątpliwości nawet w samym ruchu młodowszechpolaków.

Jan Stachniuk, przywódca,,Zadrugi” twierdził, ze powrót do takiego modelu gospodarki zamyka drogi do rozwoju narodu. Cześć młodych narodowców była jednak pod wpływem idei rosyjskiego chrześcijańskiego mistyka- Nikołaja Bierdiajewa, który negował model społeczeństwa przemysłowego i znaczenie postępu technicznego w rozwoju społecznym.

Obóz socjalistów:

Opowiadali się za funkcjonowaniem gospodarki planowej, opartej na wielosektorowym układzie ekonomicznym, której warunkiem funkcjonowania jest wywłaszczenie wielkiej i średniej własności kapitalistycznej i jej uspołecznienie. Nawiązywali oni do tzw. planu pracy socjalisty belgijskiego- Henri de Mana. Na zasadach planowości opierali rozwój przemysłu, handlu zagranicznego, indywidualną własność. Proponowali podział dóbr z udziałem 3 czynnikow:

1) dyrektora, 2) robotników, 3) dozoru technicznego. Uznawali, że gospodarka planowa powinna opierać się na zasadzie efektywności ekonomicznej. Obok własności państwowej uznawali funkcjonowanie drobnej własności prywatnej, jeśli będzie osiągać odpowiednie wyniki gospodarcze.

Ruch ludowy:

Odznaczali się antykapitalistyczną wobec ustroju gospodarczego. Opowiadali się za budową

„ Polski Ludowej”- ustroju agrarystycznego ( głownie młodzi ludowcy skupieni wokół Stanisława Miłkowskiego). Miał to być ustrój oparty na zasadach sprawiedliwości społecznej i efektywności ekonomicznej, ale różny od ustroju komunistycznego i kapitalistycznego. Stronnictwo Ludowe w programie z 1935 r. głosiło wprowadzenie ustroju agrarnego, który zakładał:

- wywłaszczenie wielkiej własności rolnej bez dzielenia ziemi między bezrolnych chłopów i robotników rolnych,

- wprowadzenie własności prywatnej,

- decentralizacje przemysłowych środków produkcji,

- oparcie działalności produkcyjnej społeczeństwa na zasadach gospodarki planowej,

- objęcie indywidualnej własności chłopskiej formami spółdzielczej organizacji.

28.Antysemityzm i jego charakter w Polsce. Stanowisko do tego problemu poszczególnych obozów politycznych.

Zaostrzenie się antagonizmów narodowościowych było jednym ze skutków wielkiego kryzysu ekonomicznego. Radykalizujące środowiska chłopskie, młodzieżowe i robotnicze winą za swoje trudne położenie obwiniały antypolską działalność mniejszości narodowych, zwłaszcza żydowskich. Sprzyjała temu niska świadomość społeczna, dążenia polityczne mniejszości o charakterze odśrodkowym oraz polityka represyjna władz, które odrzuciły program asymilacji politycznej na rzecz przymusowej polonizacji słowiańskich mniejszości, w myśl wszechpolskiej koncepcji umacniania państwa narodowego. Szczególnie zaognione były antagonizmy polsko-żydowskie. Rywalizowało z nimi polskie drobnomieszczaństwo i chłopstwo o udziały w handlu, o miejsca pracy, młodzież o możliwość awansu społeczno-zawodowego, inteligencja ostrzegała przed ich zgubnym wpływem na kulturę.

Obóz rządzący u schyłku lat 20-tych ostrzegał przed równym dopuszczaniem mniejszości w życiu publicznym. Zarzucono przede wszystkim program asymilacji politycznej i wysunięto koncepcję polonizacji przede wszystkim mniejszości słowiańskich, nawet przez stosowanie środków administracyjnych. Jednak niepowodzenia polonizacji kresów wschodnich doprowadziły w połowie lat 50do wysunięcia programu polityki kompromisu wobec mniejszości słowiańskich. Podkreślano, że Polaków, Ukraińców i Białorusinów łączy wspólna przeszłość, historia i nie ma przeszkód, by w ramach państwa polskiego mogły one rozwijać się kulturalnie i gospodarczo. W stosunku do mniejszości niemieckiej dążono stale do ograniczenia jej pozycji ekonomicznej oraz aktywności politycznej. Narodowi Demokraci zarzucali władzy prowadzenie polityki ustępstw i sprzyjanie Żydom. Jednak, gdy polityka samoobrony kulturalnej i gosp. okazała się nieskuteczna, wysunięto program masowej, zorganizowanej emigracji. U podstaw zmiany koncepcji polityki narodowościowej tkwiło przekonanie, że „gospodarzem w państwie polskim jest naród polski”, rezygnowano z wielonarodowościowego charakteru i zamierzano kształtować jednolity charakter pań.( pogląd ten głosili od początku wszechpolscy). Obóz narodowy nie kierował się jednak przesłankami rasistowskimi zwłaszcza w stosunku do ludności żydowskiej.

Przesłanki rasistowskie dostrzec można w założeniach programu narodowościowego wszechpolaków. Ich faszystowskie uprzedzenia do Żydów nie wyrastały na podłożu biologicznym, lecz jedynie psychicznym, duchowym. Wynika to z tego, że Żydzi reprezentują etykę przeciwstawną katolicyzmowi dążą do umniejszenia jego wpływów w społeczeństwie \ i państwie. Ich dążenia i działania wymierzone są przeciwko narodowi polskiemu jako wspólnocie chrześcijańskiej. Stanowisko wszechpolaków wobec Żydów w swerze psychicznej podzielały liczne środowiska katolickie. Dowodzili zgodność tak rozumianego rasizmu z nauką katolicką. Jednak przeciwstawiali się rasizmowi na podłożu biologicznym i hitleryzmowi, potępiali również akcje antysemickie. Wszechpolacy opowiadali się nadal za polonizacją mniejszości słowiańskich, lecz przeciw asymilacji żydów. Często przyznawali, że nie chodzi o względy religijne, ale narodowe uwarunkowania, potępiano asymilacje ze względów rasistowskich. W 32r.w koncepcji programowej antysemityzm stanowiła naczelna zasadę, chcieli mieszkańców podzielić na 2 grupy: obywateli i przynależnych. Drudzy to Żydzi i jako ludzie drugiej kategorii nie będą posiadać praw politycznych, piastować urzędów państwowych, zabronione było ich kształcenie w szkołach polskich, zmiana nazwiska, związki małżeńskie z Polakami. Mogli tworzyć własne szkolnictwo podstawowe i średnie, płacić podatki na wojsko, prowadzić własne przedsiębiorstwa gdzie zatrudnialiby Polaków. Ten program izolacji miał doprowadzić do gett żydowskich a w przyszłości do wysiedlenia Żydów z Polski.

Socjaliści występowali przeciw przejawom nacjonalizmu i antysemityzmu, gdyż w człowieku nie jest wrodzona nienawiść do innych ludzi. Problem mniejszości rozpatrywali pod względem zapewnienia bezpieczeństwa państwa i utrwalenia niepodległości, umożliwiając mniejszością normalne warunki rozwoju, chcieli ich pozyskać do walki o socjalizm w Polsce. Podstawę programu socjalistycznego stanowią zasady: 1.zupełne równouprawnienie wszystkich obywateli bez różnicy narodowości i wykształcenia 2.autonomia obszarów w których przeważają mniejszości oraz mieszanych narodowościowo 3.autonomia narodowo-kulturalna dla mniejszości w cały państwie. Niektórzy socjaliści proponowali emigracje Żydów z Polski dla zainteresowanych, gdyż nie wierzyli w rozwiązanie kwestii narodowościowych w ramach państwa polskiego.

Ludowcy i chrześcijańscy demokraci postulowali pełne równouprawnienie mniejszości nar. zwłaszcza słowiańskich poprzez własne szkolnictwo udział w życiu samorządowym i państwowym. Prawa mniejszości niemieckiej uzależnione są od postawy wobec państwa polskiego i stosunku władz niemieckich do polskich mniejszości. Planowa emigracja żydów.

Komuniści stali na stanowisku dezintegracji państwa polskiego, potwierdzali prawa mniejszości na kresach wsch. do oderwania się od Polski, prawo to przyznawali też ludności niemieckiej Górnego Śląska i Pomorza Nadwiślańskiego

29.Problem granic Polski w latach okupacji, poszczególne koncepcje na ten temat.

Wszystkie ugrupowania i rządy emigracyjne były przekonane, że Polska musi odrodzić się w nowym kształcie terytorialnym i współtworzyć różne porozumienia międzynarodowe, by mogła odgrywać samodzielną role w polityce światowej. Projekty i propozycje terytorialne uzasadniano różnymi argumentami. Najczęściej odwoływano się do realistycznej oceny, że Polska leży między dwoma mocarstwami-Niemcami, Rosją. Popularna, więc była koncepcja Piłsudskiego, że Polska ma stanowić równowagę między nimi,jako trzecia niezależna siła polityczna. Realizacji celów wojennych Polski miały ułatwić klęska i upadek Niemiec oraz znaczne osłabienie Rosji, jeśli nie całkowity rozkład. Za jedyny i właściwy sposób rozwiązania wszystkich problemów polskich i międzynarodowych jest oparcie powojennego ładu społecznego w skali zbiorowej i jednostkowej. Wśród socjalistów popularna była również koncepcja roli Polski w Europie Środkowowschodniej jako czynnika porządkującego stosunki w tym rejonie kontynentu. Polska myśl polityczna postulowała okrojenie granic Niemiec i włączenie do polski Prus Wsch.i Pomorza, a na zachodzie terenów po linie Odry i Nysy Łużyckiej. Prawa polski do tych terenów uzasadniano racjami historycznymi, geopolitycznymi, kulturalno-moralnymi i gospodarczymi. Z problemem granicy zachodniej i północnej wiązała się kwestia przyszłości Niemiec. Wszyscy rzecznicy nowych nabytków terytorialnych nad Bałtykiem oraz Odrą i Nysą Łuż. Za warunek trwałego bezpieczeństwa i pokoju w Europie uznawali bezwarunkową kapitulację Niemiec, demilitaryzacje, nałożenie kontrybucji i odszkodowań. Sprawa granicy wschodniej była trudniejsza wszyscy z wyjątkiem komunistów opowiadali się za granicą ustaloną traktatem ryskim. Niektórzy nie wyrzekali się granic przedrozbiorowych, nawet chcieli włączenia do polski części europejskiego terytorium ZSRR w ramach realizacji różnych wizji federacyjnych.

Stronnictwo Pracy bez zastrzeżeń poparło układ polsko-radzieckie z lipca 1941r.Pozostałe stronnictwa domagały się od rządu podjęcia zdecydowanych działań w celu uznania przez ZSRR integralności terytorium polski sprzed 39r.i granicy ustalonej traktatem ryskim. Komuniści natomiast rzadko wypowiadali się na temat kształtu tej granicy. Uważali, że granice II RP były wytyczone w innych warunkach historycznych z myślą o utworzeniu bastionu imperializmu przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Granica z 21r została siłą narzucona i stała się przyczyną słabości państwa polskiego nie jest, więc możliwa odbudowa granic według traktatu ryskiego. Powstały wówczas 2 główne wizje miejsca Polski w powojennej Europie:1. federacyjna postulowały ją wszystkie ośrodki ideowe miało to być porozumienie radziecko-czechosłowacko-polskie. Koncepcja federacji Polski z narodami słowiańskimi, odbudowa unii lubelskiej i konfederacji lub federacji państw środkowoeuropejskich z wyraźnie zaznaczoną hegemonią Polski. 2.koncepcja międzymorza bliska jest idei Unii Środkowoeuropejskiej, głosił ją obóz narodowo demokratyczny. Opiera ją na prognozie upadku ZSRR klęsce militarnej Niemiec. Opracował kilka idei wielkiej Polski, mocarstwowej Polski.

30.Model gospodarczy Polski w latach PRL-u.

Po II w.św. przed twórcami polskiej myśli politycznej, z wyjątkiem komunistów, stało trudne zadanie. Nie widziano możliwości urzeczywistnienia przedwojennego wzorca ustrojowego, brały to pod uwagę instytucje rządowe w Polsce i wspierające je ugrupowania polityczne. Również w powojennej słabo rozwiniętej myśli emigracyjnej i konspiracyjnej(nurtu demokratyczno-niepodleglosciowego zwalaszcza) obecne były, wątki o konieczności ograniczenia prywatnej dyspozycji środków produkcji, sprawiedliwego podziału dóbr i doceniania wysiłku produkcyjnego warstw pracujących. Nawet kościół katolicki podkreślał konieczność zreformowania stosunków społecznych. Zarysowały się wówczas 3 koncepcje ustroju społeczno-gospodarczego:1.model pośredni między kapitalizmem a socjalizmem, rozwijany przez SP i PSL 2. socjalistyczna wizja ładu gospodarczego, PPS 3.model komunistyczny, PPR oraz jego sojusznicy(PPS, SL, gr.”Dzis i Jutro”).

LudowcyPSL i chrześcijańscy demokraciSP nie sprecyzowali bliżej swej koncepcji programowej. Zaakceptowały one przeprowadzenie reformy rolnej i nacjonalizację przemysłu. Działacze i publicyści katoliccy związani z PS głosili konieczność zweryfikowania liberalnego pojęcia własności i odrzucenia systemu kapitalistycznego, rodzącego niesprawiedliwości społeczne. Chcieli znacjonalizowania lub uspołecznienia kluczowych gałęzi przemysłu, planową gospodarkę i ochronę państwa wobec małych i średnich przedsiębiorstw. Ludowcy PSL naczelne tezy agraryzmu z lat 30, o kapitalizmie jako ustroju nieefektywnym blokującym rozwój społeczny mający na celu nieograniczone zyski i wyzyski najemników. Chcieli nacjonalizacji kluczowych gałęzi przemysłu, uspołecznionym większym przemyśle przejęcie go przez spółdzielnie i samorządy społeczne. Uzasadniali rolniczo-przemysłowy model gospodarki kraju. Nie widzieli możliwości szerokiej industrializacji Polski i przekształcenia jej w kraj przemysłowo-rolniczy. Byli przeciwni rozwiniętemu etatyzmowi państwowemu, prowadzącemu do kapitalizmu państwowego, biurokracji. Promotorzy socjalistycznej wizji nowego ładu społecznego również chcieli oprzeć gospodarkę na wielosektorowym układzie ekonomicznym poddanym kontroli społecznej i zasadach planowości. Usiłowali pogodzić interwencjonizm państwowy i planowanie centralne z mechanizmami gospodarki rynkowej. Był to rynkowy model socjalizmu gdzie wszystkie wartości były równorzędne: społeczna, spółdzielcza, samorządowa i prywatna. Ważne były humanistyczne treści i efektywność ekonomiczna. Niebezpieczeństwo gospodarki planowej tkwi w niezdolności decydentów i planistów do myślenia kategoriami ogólnospołecznymi, w nieumiejętności godzenia celów partykularnych z ogólnonarodowymi. O.Lange, Hochfeld, Topiński(socjaliści) przeciwstawiali się komunistycznemu utożsamianiu upaństwowienia środków produkcji z uspołecznieniem. Żądali instytucjonalno-prawnych gwarancji kontroli społecznej nad przebiegiem procesów gospodarczych, przestrzegali przed alienacją władzy i tworzeniem uprzywilejowanych grup społecznych, zwłaszcza biurokracji gospodarczej. Wszystkie ośrodki dyspozycji gospodarczej muszą być zorganizowane na zasadach demokratycznego samorządu i demokratycznej kontroli z dołu. Przywiązywali oni pierwszorzędną rolę do spółdzielczości jako formy uspołecznienia produkcji i wymiany oraz kształtowania humanistycznych stosunków międzyludzkich. Propagowali koncepcję industrializacji kraju, uzależniając ją od możliwości społeczeństwa i państwa, umiarkowany wzrost gospodarczy i w miarę równomierny rozwój poszczególnych gałęzi przemysłu. Komuniści chcieli gospodarki na wzór systemu gosp.ZSRR. Byli wśród nich zwolennicy przyśpieszenia przemian poprzez terror, przemoc fizyczną wzorem stalinowskiej polityki uprzemysłowienia Rosji. Swa partię PPR prezentowali jako org. ogólnonarodową, dążącą do realizacji reform demokratycznych. W ich planach ustrojowych kluczową rolę spełniać miało państwo jako dysponent środków produkcji, organizator procesów produkcji i wymiany. Najwyższą formą własności miała być własność państwowa, czyli uspołecznienie środków produkcji miała ona stanowić podstawę ekonomi w Polsce. Podstawa funkcjonowania państwa ma być rozwój przemysłu, głównie ciężkiego. PPR usiłowaLo zrealizować w Polsce wzorem ZSRR scentralizowany, etatystyczny system gospodarczy-socjalizm państwowy. Wizji tych nigdy nie zrealizowano.

33. Współczesny konserwatyzm, liberalizm, ruch ludowy i neokomunizm

KONSERWATYZM II wojna światowa zadała cios konserwatystom, zniknęła warstwa ziemiańska. Odrodzenie tego ruchu w Polsce nastąpiło w latach '70. W nowoczesnym konserwatyzmie istnieją 3 odłamy: 1. Demokratyczno- Państwowy, 2. Elitarystyczno-Narodowy, 3. Konserwatyzm Liberalny

*1979 r. powstał Ruch Młodej Polski (pismo „Bratniak”) należeli do niego m.in. Aleksander Hall i Marek Jurek. W 1979 r wydają oni swoją deklarację ideową w której:

----Odrzucają utopię komunizmu, indywidualizm wywodzący się z libertynizmu oświeceniowego, liberalizm.

----Preferują wartości takie jak rodzina, naród, państwo, tradycja historyczna, religia.

----Wyznają połączenie wolności osobistej z autorytetem władzy, utrzymanie więzi z Europą, wspólnotą narodową, chcą utworzenia nowego państwa polskiego

----Mówi się o alkoholizmie narodu, zagrożonym obliczu moralnym, konieczności dostępu do powszechnej informacji.

RMP wydaje pismo „Polityka Polska”, w którym zamieszcza m.in. dokument ideowy Pt ”między Polską naszych pragnień a Polską naszych możliwości”. Pisze się tam o poszerzeniu kompetencji prezydenta, dwuizbowym parlamencie, niezawisłości sądownictwa i powstaniu sądów administracyjnych.

RMP mówi o decentralizacji państwa, domaga się odnowienia konkordatu ze stolicą apostolską zerwanego przez PRL. Wg nich religia ma mieć duży wpływ na społeczeństwo. W sprawach gospodarczych odrzucają etatyzm, postulują wolny rynek.

W latach '80 RMP zaczął mieć 2 oblicza:

1. Elitarystyczno- narodowy, z Bartyzelem na czele (odrzuca suwerenność narodu, źródłem

władzy miał być Bóg)

2. Demokratyczno-państwowy, na czele z Hallem( w kierunku demokracji)

*1989 Hall z Ujazdowskim zał. Ruch Polityki Polskiej, przekształcony w Forum Prawicy Demokratycznej. Postulowali: państwo prawa, swobody obywatelskie, wolny rynek

*1990 Większość z Forum Prawicy przystąpiło do Unii Demokratycznej a druga grupa RMP (z Bartyzelem, Piłką, Jurkiem) przystąpiła do Zjednoczenia Chrześcijańsko- Narodowego.

*Unia Polityki Realnej- zał. Janusz Korwin Mikke, pisma “Stańczyk“, „Najwyższy Czas“.

Postulowali: Wycofanie państwa z socjalizmu, leseferyzm, odbudowę cywilizacji chrześcijańskiej, prywatyzację gospodarki, obniżenie podatków, w ekonomii-klasyczny liberalizm. UPR był wrogi do UE, chciał poszerzenia władzy prezydenta, braku premiera. Był to konserwatyzm liberalny.

LIBERALIZM-Powrót do liberalizmu w Polsce to lata'70. jego 2 rodzaje to:

1. o charakterze wolnościowym i kulturowym

2. o charakterze ekonomicznym

*1976r powstaje KOR, (potem KSS KOR) -> Kuroń, Lipski, Michnik, Macierewicz.

KOR działał przeciwko władzom PRL. Domagali się wolności zgromadzeń, walczyli z łamaniem praworządności, represjami, popierali inicjatywy społ.

*ROPCiO- Moczulski, Dzielski. Walczyli o cele a nie ideały liberalne, dążyli do wolności. Dzielski chciał pogodzić liberalizm ekonomiczny z zasadami chrześcijańskimi. Zajmował się też sprawami gospodarczymi, chciał by komunizm zajął się gospodarką i popuścił w sferze polityki.

*Liberalno-Demokratyczna Partia „Niepodległość”1984r. Program: Najważniejszym dobrem człowieka jest wolność, opracowali program gospodarczy, wiele uwagi poświęcili ustrojowi

*1990 Kongres Liberalno-Demokratyczny. Była to Głowna formacja liberalna. Opowiadali się za decentralizacją kraju, powołaniem powiatów, systemem mieszanym z dwuizbowym parlamentem, integralnym liberalizmem, dobrymi stosunkami z Niemcami. KLD weszło do UD, bo uznał że sam jest za słaby.

*Unia Demokratyczna- to formacja demoliberalna> Kuroń, Wójec, Geremek, Michnik, Hall. UD opowiadała się za systemem mieszanym.

RUCH LUDOWY -Po wojnie nastąpił okres zderzenie się RL z komunizmem (1945-'47) w latach 1947-49 nastąpiło przerabianie RL. PSL Mikołajczykowskie stało na czele agraryzmu> rolnictwo najważniejszą gałęzią gospodarki. Byli przeciwni totalitaryzmowi, demokracji jednej klasy, chcieli demokracji integralnej. Przewidywali głęboką reformę rolną, likwidację klasy ziemiańskiej

*1949 powstaje Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (PPS+PPR) od 1981 następowały próby zwiększenia ich niezależności. W 1989r nastąpiło przemianowanie partii na Polskie stronnictwo Ludowe-Odrodzenie. Odwoływali się do dawnych poglądów agrarnych, zaczęli współpracę z ROPCiem i KORem

*1989-II Kongres PSL proponowali agraryzm, program społeczno-gosp., program nauczania katolickiego. Obecnie PSL proponuje: neoagraryzm, przeciwstawia się kapitalizmowi, bazuje na demokracji i socjalizmie, większą uwagę przywiązuje do uprzemysłowienia.

NEOKOMUNIZM- Ideologia najbardziej mijająca się z rzeczywistością, wzorowali się na ZSRR. Komuniści dążyli do zniszczenia opozycji, zwalczali szpiegostwo, chcieli zapanować nad życiem prywatnym obywateli.

*od 1956 zaczęły lansować się Rady Robotnicze działali w nich ludzie skupieni wokół pisma „Po prostu”, wyłonił się z tego rewizjonizm. To odnowienie komunizmu nie powiodło się. Po 1956 system wraca do centralizmu partyjnego-partia zwalcza odmienne programy ideologicz.

* lata'60działać zaczynają m.in. Kuroń, Modzelewski, Mijal. Grupa Mijala był to dogmatyczny komunizm skierowany przeciw Gomułce. Marksizm w tych latach dość żywy.

*lata '70 marksizm mija, zostaje biurokracja, PZPR staję się związkiem pracowników biurowych- nomenklatura partyjna.

*lata'80 wybucha solidarność. W PZPR pojawiają się struktury poziome-porozumienia organizacji partyjnych, które chcą uzdrowić partię, domagają się demokratycznych wyborów i nadzwyczajnego zjazdu partii. 1981-Stan Wojenny- do głosu dochodzi armia i milicja. Po 1981 Ideologia komunistów staje się martwa, następuje agonia PZPR.

*1990 Socjaldemokracja Polska SDRP odcina się od marksizmu i leninizmu, opowiada się za demokracją, ale broni spuścizny PRLu, postuluje rozdział państwa od Kościoła

*Betonowe organizacje: Związek Komunistycznych Partii „Proletariat” postulował umocnienie sektora państwowego, podniesienie płac, jednolite ceny oraz szereg innych postulatów komunistycznych. Akceptują demokrację i swobody obywatelskie choć jest to sprzeczne z ich programem.

17

---