Ablacja - proces ubywania śniegu i lodu tworzącego masę lodowca. Zachodzi przez topnienie, sublimację, oraz erozję mechaniczną lodowca.

Akumulacja korytowa - akumulacja która zachodzi w obrębie koryta rzecznego, lub w obrębie lodowca.

Akumulacja pozakorytowa - akumulacja która zachodzi poza korytem rzecznym lub poza obrębem lodowca, np. stożki proglacjalne.

Ałas - szerokie, płaskodenne misy o wysokich, stromych stokach. Powstają w skutek termokrasu - wytapianiu z podłoża lodu gruntowego. Występują w strefach o klimacie subglacjalnym.

Analiza pyłkowa roślin

Awulsja

Badland - obszary wyżynne gł. W klimacie suchym. Charakteryzują się występowaniem sieci wąwozów, licznych ostańców, iglic skalnych i innych form powstałych na skutek erozyjnej działalności sporadycznych, ulewnych deszczy.

Bagno - obszar stale przesycony wilgotnością, porośnięty zwykle przez roślinność przystosowaną do dużej wilgotności. Najwięcej bagien występuje na obszarach o wiecznej zmarzlinie oraz w strefie równikowej.

Bagno fluwiogeniczne - są to bagna towarzyszące ciekom. Są zasilane przez ich wody wezbraniowe, a także spływem powierzchniowym ze stoków. Przy niskich stanach wody w rzece wodami gruntowymi.

Bagno ombrogeniczne - zasilane prawie wyłącznie wodą opadową. Występują głównie w strefie młodoglacjalnej oraz obszarach krasowych, wydmowych i na zatorfionych dolinach.

Bagno poligeniczne - bagna o genezie mieszanej. Występuje kilka sposobów zasilania na raz.

Bagno topogeniczne - wilgotność utrzymuje się na nich dzięki obecności w podłożu utworów słabo i nieprzepuszczalnych dla wody.

Baraniec - (muton) jest to rodzaj pagóra o wybitnie asymetrycznych stokach. Powstaje przez erozję lodowcową. Jego stok proksymalny jest łagodny, a dystalny stromy, gdyż erozja działa z większą siłą od strony nasuwania się lodowca (stok proksymalny).

Barchan - (wydma sierpowata) rodzaj wydmy o półksiężycowym kształcie i ramionach wygiętych w kierunku wiania wiatru. Stok dowietrzny łagodny i zbity, zawietrzny stromy i sypki. Tworzy się na pustyniach piaszczystych, pozbawionych roślinności.

Bilans masy lodowca - jest to różnica akumulacji i ablacji dla danego lodowca. Informuje między innymi, czy lodowiec się nasuwa (bilans dodatni), czy podlega regresji (bilans ujemny).

Biokras

Bruk deflacyjny - powstaje na skutek deflacji, czyli wywiewania materiału skalnego. Mniejsze i lżejsze fragmenty są wywiewane, a cięższe i większe pozostają na miejscu i tworzą rodzaj gruboziarnistego bruku.

Brzeg - linia zetknięcia się lądu z wodą, przyjmowany jako pas terenu ograniczony najniższym i najwyższym stanem wody.

Cenote - rodzaj naturalnej studni krasowej połączonej z podziemnymi zasobami wody gruntowej.

Cień piaszczysty - forma akumulacyjna w postaci piaszczystej łachy tworząca się w strefie dystalnej przeszkód leżących na drodze prądu rzecznego, bądź wiatru. /tak własnymi słowami, ale to jest to/

Czapa lodowa - (lodowiec fieldowy) są to lodowce górskie zajmujące wysokie, płaskie szczyty. Z wypukłego pola firnowego wypuszczają wiele krótkich jęzorów.

Datowania radiowęglowe - metoda datowania przedmiotów bazująca na pomiarze proporcji między nietrwałym, promieniotwórczym izotopem węgla C14 a trwałymi C13, C12. Można je stosować do około 60 tysięcy lat wstecz.

Debrza - wąska, płytka dolina v-kształtna, powstała przez erozyjną działalność wód okresowych, zwykle na stromych, mało spoistych zboczach.

Deflacja - proces rzeźbotwórczy polegający na wywiewaniu przez wiatr drobnego materiału skalnego.

Deglacjacja arealna - proces topnienia lodowca, zachodzący na znacznej powierzchni. Lodowiec dzieli się na bryły, tak zwanego martwego lodu. Zachodzi zwykle przy nagłym ociepleniu klimatu.

Deglacjacja frontalna - proces powolnego cofania się czoła lodowca, w wyniku przewagi ablacji nad akumulacją.

Delta - jest typem ujścia rzeki, w postaci kilku odnóg. Tworzy się, gdy zbiornik, do którego uchodzi rzeka charakteryzuje się niewielkimi wahaniami poziomu wód. Teren delty jest zwykle nizinny i podmoknięty.

Deluwium - osady akumulowane u podnóża stoków. Są to zwietrzeliny spłukane i zmyte z wyższych części stoków.

Dendrochronologia - metoda datowania zjawisk, przedmiotów i osadów poprzez analizę wzoru słojów drewna. Pozwala na bardzo dokładne datowanie, do roku bądź nawet do sezonu. Maksymalny wiek to około 10 tysięcy lat wstecz.

Denudacja - zespół procesów prowadzący do zrównania powierzchni terenu. Składają się na nią: erozja, wietrzenie, oraz powierzchniowe ruchy masowe.

Denudacja chemiczna - procesy prowadzące do zrównania powierzchni terenu odbywające się poprzez wietrzenie chemiczne. (Które doprowadza do powstania nowych minerałów, związków i skał; rozpuszczanie, hydroliza, hydratacja, oksydacja, redukcja, karbonatyzacja.)

Denudacja mechaniczna - składają się na nią: erozja, wietrzenie mechaniczne, oraz powierzchniowe ruchy masowe - wszystkie procesy niszczące powierzchnię terenu bez zmiany jej składu chemicznego.

Detersja - proces szlifowania, wygładzania powierzchni terenu przez przesuwający się po nim lodowiec z uwięziony w spągu materiałem moreny.

Detrakcja - odspajanie, odrywanie od podłoża bloków i okruchów skalnych przez przesuwający się po nim lodowiec.

Dezintegracja blokowa - rozpad skały na ostrokrawędziste bloki, płyty, np.: w skutek działania zamrozu.

Dezintegracja ziarnista - rozpad skały na poszczególne ziarna, minerałów budujących skałę. Zachodzi gdy poszczególne ziarna/kryształy cechują się różną rozszerzalnością cieplną.

Dolina - wklęsła, wydłużona forma terenu ograniczona wzniesieniami i o wyraźnym dnie. Powstaje zwykle przez erozję rzeczną.

Dolina asekwentna - dolina która biegnie przez jednorodne, nie warstwowane i nie uławicone utwory.

Dolina insekwentna - jest to dolina o przebiegu poprzecznym do powierzchni geologicznych (warstw, ławic…), w których została utworzona.

Dolina konsekwentna - jest to dolina o przebiegu zgodnym z przebiegiem powierzchni geologicznych (warstw, ławic…),w których została utworzona.

Dolina półślepa - rodzaj doliny ślepej, która kontynuuje się na powierzchni terenu za ponorem, ale pozostaje sucha, z wyjątkiem okresów o intensywnych deszczach, gdy ponor nie jest jej w stanie więcej przyjąć.

Dolina subsekwentna

Dolina sucha - jest to dolina, której dnem nie płynie żaden ciek wodny.

Dolina ślepa - jest to dolina, która w pewnym momencie przestaje się kontynuować na powierzchni, a rzeka, lub potok nią płynący znika, w ponorze.

Dolina u-kształtna - rodzaj doliny o stromych zboczach i płaskim dnie (w przekroju poprzecznym przypomina literę U). Powstaje w dolnym i środkowym biegu rzeki, w wyniku intensywnej erozji bocznej oraz po przejściu lodowca przez dolinę v-kształtną.

Dolina v-kształtna - dolina o wąskim dnie i stromych zboczach (w przekroju podobna do litery V). Powstaje w górnym biegu rzeki na skutek intensywnej erozji wgłębnej.

Dolina zawieszona - rodzaj doliny bocznej oddzielonej od doliny głównej stromym progiem skalnym. Powstaje, gdy dolina jest pogłębiana wolniej, lub krócej niż dolina główna.

Draa - forma akumulacyjna z piasku o znacznych rozmiarach (dł. do 600km, szerokość 3km, wysokość do 450m). Występują tylko na niektórych pustyniach o miąższach warstwach piasków.

Drenaż inglacjalny - jest to system tuneli w obrębie masy lodowca (tuneli inglacjalnych), którymi odprowadzana jest woda opadowa i roztopowa.

Drenaż proglacjalny - odprowadzanie wody z ablacji lodowca, na jego przedpolu, głównie poprzez spływ rzeką proglacjalną

Drenaż subglacjalny - odprowadzanie wody z lodowca systemem rynien subglacjalnych, znajdujących się pod jego powierzchnią.

Drenaż supraglacjalny - jest to spływanie wód roztopowych i opadowych po powierzchni lodowca.

Drumlin - niskie, owalne wzgórze pochodzenia polodowcowego. Ma silnie asymetryczne stoki. Powstaje najprawdopodobniej przez rozmycie moreny czołowej przez nasuwający się ponownie lodowiec. Występują w rojach, w których są ułożone równolegle względem siebie. Stok proksymalny stromy, dystalny łagodny.

Egzaracja - proces mechanicznego niszczenia podłoża, przez ścieranie, odspajanie i odrywanie fragmentów podłoża, powodowany przez działalność lodowca, lub nasuwające się masy skalne.

Eksfoliacja - proces wietrzenia mechanicznego, insolacyjnego, podczas którego dochodzi do „łuszczenia się” skały.

Eoliczne piaski pokrywowe - są to piaski akumulacji eolicznej, tj. przetransportowane dzięki sile wiatru.

Epilimnion - górna warstwa wód w jeziorze. Odbywa się tu produkcja materii organicznej przy udziale światła słonecznego.

Erozja boczna - zachodzi głównie w środkowym i dolnym biegu rzeki. Polega na niszczeniu brzegów przez płynącą wodę i poszerzaniu koryta.

Erozja lodowcowa - ogół procesów niszczących zachodzących przy udziale lodowca: pobieranie materiału skalnego z podłoża wskutek jego przymarzania i wciskania w lód, rozkruszanie, rysowanie i wygładzanie skał podłoża.

Erozja wąwozowa - rodzaj erozji prowadzącej do powstania licznych rozcięć, pozbawionych stałego dopływu. Zachodzi podczas sporadycznych, bardzo intensywnych deszczów i dotyka przede wszystkim skał miękkich.

Erozja wgłębna - zachodzi głównie w górnej części rzeki, gdzie płynie ona z największą szybkością i siłą. Polega na pogłębianiu koryta.

Erozja wsteczna - zachodzi u źródła rzeki. Polega na erodowaniu skał tuż przy źródle, tak, że zaczyna się ono stopniowo cofać, przeciwnie do biegu rzeki.

Eworsja - ścieranie skał materiałem niesionym przez wodę płynącą.

Fala - /yyy no tutaj nic nie znalazłem/

Falowanie - jest to oscylacyjny ruch cząstek wody po orbitach kołowych lub eliptycznych. Najczęstszą przyczyną falowania jest tarcie wiatru o powierzchnię wody

Fiord - rodzaj zatoki o stromych, wysokich zboczach, wcinająca się głęboko w ląd. Powstają na skutek zalania żłobów i dolin polodowcowych

Firn - forma przejściowa między śniegiem a lodem. Są to agregaty drobnych ziaren lodu. Gęstość między 0,4-0,8 g/cm3

Field - rozległy płaskowyż, powstały w wyniku trwających setki milionów lat procesów denudacyjnych, które zniszczyły pierwotną rzeźbę i zrównały powierzchnię terenu. Na powierzchni zrównania rozwinęła się czasza lodowca typu norweskiego. Fieldy opadają stromo do fiordów.

Fluwiokras - jest to kras spowodowany przez wodę płynącą.

Gardziel - /niestety też nie wiem/

Glina lessowata - glina z dużym udziałem frakcji pylastej powstała ze zmieszania gliny z lessem.

Glina zwałowa z wytopienia - powstaje podczas topnienia brył martwego lodu. Charakterystyczne jest dla nich dobre wysortowanie i zachowanie struktur sedymentacyjnych.

Glina zwałowa spływowa - inaczej ablacyjna. Powstaje podczas okresów intensywnej ablacji. Morena uwolniona z lodu spływa wraz z wodą z powierzchni i czoła lodowca i osadza się przed nim. Słabo wysortowana, charakterystyczne struktury fluidalne i linearne ułożenie głazików.

Glina zwałowa z odłożenia - bardzo mocno skonsolidowana i bardzo słabo wysortowana glina, powstająca w spągowej części lodowca z materiału niesionego, przez niego, gdy tarcie podłoża wyrywa fragmenty moreny i powoduje ich osadzenie.

Głęboczek - nie znalazłem

Głębocznica - /Holweg/ forma ukształtowania powierzchni Ziemi pochodzenia antropogenicznego. Działalność kół pojazdów, wozów konnych lub kopyt zwierząt gospodarskich niszczy roślinność i żłobi stoki. Erozja mechaniczna jest pogłębiana przez erozyjną działalność wód i wiatru. Holwegi powstają najczęściej w lessach i gliniastej zwietrzelinie. Charakteryzują się pionowymi ścianami pozbawionymi roślinności, ich dno wykorzystywane jest jako droga, są o wiele mniej głębokie niż wąwozy i w przeciwieństwie do wąwozów nie posiadają odnóg.

Gołoborze - rodzaj pokrywy stokowej lub wierzchowinowej składający się z lekko redeponowanego rumoszu skalnego. Teren nie porośnięty lasem.

Graniak wiatrowy - /graniak, wielograniec/ głaz wygładzony z kilku stron i z kilkoma ostrymi krawędziami, powstały w wyniku korazji.

Grań - krawędź utworzona przez stykające się zbocza; szczytowa partia pasma, lub grzbietu górskiego.

Grunty wzorzyste - rozmaite wzory utworzone z okruchów skalnych grubszej frakcji przez wyciskanie ich ku powierzchni podczas zamarzania terenu.

Grzbiet ostry - zakończony ostrą granią, bez wyrównanej przestrzeni między zboczami

Grzbiet płaski - ze znaczącą ilością płaskiej przestrzeni między zboczami

Grzbiet zaokrąglony - charakteryzuje się łagodnym, stopniowym przejściem spadku terenu między zboczami.

/Opisy tych grzbietów to wymyśliłem. Nie wiem, czy trzeba to będzie jakoś definiować. Co najwyżej tylko rozpoznać chyba./

Holocen - jest to najmłodsza epoka geologiczna. Zaczęła się około 11 650 lat BP i trwa do teraz.

Holokras - (kras pełny) głęboki kras ze wszystkimi, dobrze wyrażonymi formami krasowymi, przy braku lub słabym rozwoju stałego odwodnienia powierzchniowego. Powstaje w gruboławicowych, poszczelinionych i stosunkowo czystych skałach krasowiejących.

Hydratacja - uwodnienie. Proces absorpcji wody w sieć krystaliczną.

Hydrolakkolit - forma ukształtowania powierzchni ziemi w formie pagóra z lodową soczewką w jądrze. Występuje na terenach wiecznej zmarzliny.

Hydroliza - proces rozkładu związków na aniony i kationy pod wpływem wody.

Hipolimnion - dolna warstwa jeziora o ustalonej, niskiej temperaturze, dużej żyzności i niskim natlenieniu.

Imbrykacja - sposób uporządkowania przestrzennego ziaren, w osadzie w środowisku wodnym. Układ ziaren jest ważnym wskaźnikiem kierunku przepływu wody.

Interglacjał - okres pomiędzy zlodowaceniami, charakteryzujący się wyższą temperaturą (przynajmniej taką jak średnia roczna w holocenie) i regresją lodowca. Dodatkowo podnosi się poziom oceanu światowego, a strefy roślinne przesuwają się ku biegunom.

Jar - podłużne zagłębienie terenu o stromych zboczach i wąskim dnie. Zwykle erodowane przez potoki, mogą być też efektem osuwisk.

Jardang - ostre grzbiety oddzielające bruzdy korazyjne. Mają od kilku centymetrów do kilku metrów wysokości oraz od kilku do kilkuset, czasem nawet ponad 1000 m długości. Nazwą tą określane są także ogólnie formy skalne, bruzdy i mury skalne, wytwarzane przez korazję eoliczną.

Jaskinia - naturalna pusta przestrzeń w skale o rozmiarach umożliwiających jej penetrację przez człowieka. Mogą powstawać przez zjawiska krasowe, grawitacyjne, tektoniczne, lodowcowe, wietrzeniowo-erozyjne lub pseudokrasowe.

Jezioro - naturalny, śródlądowy zbiornik wodny o dodatnim bilansie wodnym.

Jezioro amiktyczne - stale skute lodem, nigdy niemieszane (wysokie góry, strefy polarne, np. jez. Wostok)

Jezioro dimiktyczne - mieszane wiosną i jesienią, gdy woda odpowiednio wzrasta i spada do 4°C, zamarzające zimą (typowe jeziora strefy umiarkowanej)

Jezioro dystroficzne - jezioro śródbagienne charakteryzujące się dużą zawartością kwasów humusowych, torfu lub butwiny (nadającego mu kwaśny odczyn i zabarwienie żółte lub brunatne) i niską produktywnością biologiczną.

Jezioro eutroficzne - jezioro słodkowodne odznaczające się dużą koncentracją substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie, co powoduje silny rozwój życia biologicznego przy jednoczesnym spadku ilości tlenu w wodzie i ograniczeniu procesów mineralizacji.

Jezioro miktyczne - - w typologii jezior - rodzaj jeziora ustalony na podstawie częstotliwości i zasięgu mieszania mas wód.

Jezioro monomiktyczne - mieszane tylko w raz w roku

Jezioro oligomiktyczne - mieszane nieregularnie i rzadziej niż raz w roku, np. górskie jeziora stref ciepłych, w których temperatura spada do 4°C tylko w okresie nietypowego ochłodzenia

Jezioro oligotroficzne - jezioro słodkowodne, charakteryzujące się niską zawartością substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie i dobrym natlenieniem. Cała wyprodukowana materia organiczna podlega procesowi mineralizacji i powraca do obiegu, stąd mała ilość osadów.

Jezioro reliktowe - rodzaj jeziora będącego pozostałością dawnego, znacznie większego zbiornika wodnego (morza epikontynentalnego lub dużego jeziora). Część z nich była w przeszłości częścią morza, ale oddzielona została od niego w wyniku procesów tektonicznych lub obniżenia poziomu morza.

Jęzor osuwiska - miejsce, gdzie został przemieszczony ten materiał skalny.

Kanion - (kenion) jar, dolina rzeczna o wąskim dnie i stromych, skalistych zboczach, widoczne terasy rzeczne.

Kawitacja - jest zjawiskiem polegającym na gwałtownej przemianie fazowej z fazy ciekłej w fazę gazową pod wpływem zmiany ciśnienia. Jeżeli ciecz gwałtownie przyśpiesza zgodnie z zasadą zachowania energii, ciśnienie statyczne cieczy musi zmaleć. Dzieje się tak np. w wąskim otworze przelotowym zaworu albo na powierzchni śruby napędowej statku.

Kem - forma ukształtowania powierzchni ziemi: garb, pagórek lub stoliwo o wys. od kilku do kilkunastu metrów i średnicy kilkuset metrów, o kształcie stożka lub z płaskim wierzchołkiem i stromymi zboczami. Tworzą go warstwowo ułożone piaski, mułki i żwiry osadzane w szczelinach i zagłębieniach w obrębie lądolodu, martwego lodu, bądź między sąsiednimi lobami lodowca przez wody roztopowe (kem fluwioglacjalny) lub wody stojące (kem limnoglacjalny)

Kem przetainowy - zbudowany z osadów złożonych pierwotnie w jeziorze supraglacjalnym, stopniowo wtapiających się w lód, aż do osiągnięcia podłoża skalnego.

Kem szczelinowy - mający kształt wału odtwarzającego przebieg szczelin lodowcowych, powstający między płatami lodu martwego.

Kem z wyciśnięcia - ?

Klif - faleza, urwisko brzegowe, brzeg wysoki - stroma, często pionowa ściana brzegu morskiego lub jeziornego, utworzona wskutek podmywania brzegu przez fale (procesu abrazji) zachodzącego u jej podstawy na styku z platformą abrazyjną.

Klin antysyngenetyczny - ?

Klin epigenetyczny -

Klin syngenetyczny

Klin z pierwotnym wypełnieniem piaszczystym

Klin z wtórnym wypełnieniem piaszczystym

Kocioł eworsyjny -przegłębienie w dnie strumienia lub rzeki utworzone w wyniku eworsji u podnóża wodospadu lub progu skalnego w korycie w skutek działania wiru przydennego lub w rozszerzeniach.

Kocioł krasowy - ?

Kocioł lodowcowy - cyrk lod., półkoliste lub owalne zagłębienie otoczone z trzech stron stromymi stokami (ścianami), a z czwartej ryglem skalnym.

Powstaje powyżej granicy wiecznego śniegu w wyniku erozyjnej działalności lodowca górskiego. Dno cyrku lodowcowego może być nachylone, schodowe lub płaskie. Cyrk lodowcowy po ustąpieniu lodowca często zostaje zajęty przez jezioro cyrkowe. Cyrk lodowcowy ma najczęściej kształt misy.

Kociołek wietrzeniowy - forma wietrzenia powierzchni skalnych, mająca postać kolistej lub wydłużonej misy długości przeciętnie od 0,5 do 1,5 m i głębokości do 1 m. Zdarzają się także wielkie formy długości ponad 10 m i głębokości ponad dwóch.

Koluwium - materiał skalny przemieszczony w dol stuku podczas osowania

Komin krasowy - pionowy lub bardzo stromy odcinek jaskini o przekroju zamkniętym. Czasami zakończony jest stropem co uniemożliwia przejście. Powstaje przez poszerzenie szczelin pionowych przez wody opadowe spływające w głąb i rozmywające ściany tych szczelin. Szerokość do kilkunastu metrów, głębokość do kilkuset metrów.

Kominek krasowy

Konfluencja - spływ, zlew, łączenie się dwóch a. więcej rzek, strumieni, potoków; miejsce spotkania się dwóch rzek; rzeka utworzona z połączenia się dwóch rzek

Korazja - (rodzaj abrazji eolicznej) - proces polegający na szlifowaniu, żłobieniu, zdzieraniu i wygładzaniu powierzchni skał (podłoża skalnego) wskutek uderzeń ziaren piasku niesionego przez wiatr.

Korozja - ogólna nazwa procesów niszczących mikrostrukturę materiału, które prowadzą do jego rozpadu. Korozja zachodzi pod wpływem chemicznej i elektrochemicznej reakcji materiału z otaczającym środowiskiem.

Koryta anastomozujace -?

Koryto aluwialne - wycięte w aluwiach

Koryto meandrowe - wyrównany przepływ,mały spadek, niewielka prędkość, transport zawiesinowy (suspensja)

Koryto proste - Koryta do chlewni, Polimerobeton

Koryto rooztokowe - charakteryzuje szeroka, wielokanałowa strefa korytowa (=trakt fluwialny, trakt rzeczny) Poszczególne kanały (koryta) różnego rzędu rozdzielone są odsypami (=łachami) korytowymi. Są to rzeki o dużym spadku, w których system koryt ulega ciągłym zmianom i modyfikacjom. Obciążenie ich stanowi w zdecydowanej przewadze materiał okruchowy, transportowany w trakcji dennej (wleczenie i toczenie) oraz na drodze saltacji.

Koryto rzeczne - najniższa część doliny, która znajduje się w obrębie jej dna i przez którą okresowo lub ciągle płynie woda dokonując zmian w kształcie powierzchni. Jeśli rzeka ma silny nurt, następuje erozja denna, jeżeli słaby - akumulacja niesionego materiału, a jeśli rzeka meandruje, dochodzi do erozji bocznej. Koryto należy do fragmentu łożyska rzeki.

Koryto skalne - wycięte w skale

Kosa piaszczysta - długi i wąski piaszczysty półwysep powstający wskutek działania prądów przybrzeżnych, tworzony jako przedłużenie dotychczasowej linii brzegowej w miejscu, w którym brzeg zmienia kierunek. Przykładem kosy jest Mierzeja Helska.

Kosa stokowa - (haki zboczowe?)

Kotlina - rozległa, niezbyt mocno wydłużona, wklęsła forma terenu, ze wszystkich stron otoczona wzniesieniami. Może być w postaci zamkniętej (bezodpływowej) lub otwartej. Kotliny powstają na skutek ruchów górotwórczych (czyli orogenezy) lub w wyniku erozji.

Kras - procesy rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego. Krasowieniu podlegają skały krasowiejące: przede wszystkim wapienie, a także dolomity, margle, gips, anhydryt, halityt (potocznie sól kamienna).

Kras kopalny - formy krasowe, które są przykryte młodszymi, nieprzepuszczalnymi osadami, utworzone w dawnych okresach geologicznych. Poszczególne formy nie są widoczne na powierzchni. Pogrzebanie krasu nie musi oznaczać przerwania procesów krasowienia, które mogą dalej zachodzić pod wpływem wód podziemnych. Do form krasowych kopalnych zaliczamy studnie krasowe i związane z nimi kanały, jamy krasowe, kanały i poszerzone szczeliny.

Kras kopiasty - zespół form krasowych, występujących w późnym stadium erozji i denudacji krasu - stadium penepleny. Spośród równiny wystają pojedyncze ostańce i twardzielce wapienne, będące pozostałościami dawnego większego masywu wapiennego. Mają najczęściej wygląd odizolowanych wież, stożków i kop,

Kras pełny - Kras całkowity występuje w skałach rozpuszczalnych zawierających mało części ilastych. Gdy warstwy skał rozpuszczalnych zawierają dużo części ilastych i mają małą miąższość (grubość) powstaje kras niepełny.

Kras podziemny

Kras termiczny - formy termokrasowe podobne do krasowych, powstałe w obszarach marzłoci wskutek wytapiania lodu. Termokras występuje na obszarach wiecznej zmarzliny, m.in. Syberii, Alaski, północnej Kanady.

Kreda jeziorna - odmiana kredy podobna do kredy piszącej, ale mające inne pochodzenie - powstaje jako osad jeziorny w środowisku kontynentalnym.

Krewasa - ?

Kriokas

Krioplanacja - denudacja mrozowa, geol. przebiegające w klimacie zimnym procesy obniżania i zrównywania powierzchni terenu wskutek m.in. wietrzenia fiz., niwacji, soliflukcji.

Kriosukcja - to jeden z procesów powstawania lodu segregacyjnego, polegający na przemieszczaniu molekuł wody w kierunku powierzchni przemarzania (frontu przemarzania). Wraz z lodem przemieszczaniu ulegają cząstki glebowe. W ten sposób proces ten przyczynia się do rozwoju m. in. lodu włóknistego, ysadzin drogowych.

Krioturbacja - zaburzenie w ułożeniu warstw luźnych osadów, powstające na skutek kolejnego zamarzania i odmarzania gruntu nasyconego wodą

Kwesta - stromy, asymetryczny stopień lub próg powstały na obszarze o budowie monoklinalnej wskutek różnej odporności warstw skalnych na denudację (erozja selektywna).

Laguna - część morza odcięta od morza otwartego przez lido, rafę barierową lub atol. Laguny są zazwyczaj płytkie, toteż na obszarach o dużych różnicach między przypływem i odpływem dna ich są odsłaniane podczas odpływu. Okresowo suche dno laguny nosi nazwę wattu.

Sahar - rodzaj katastrofy naturalnej podobnej do powodzi, wywołanej przez aktywność wulkaniczną. Są to materiały piroklastyczne - popioły wulkaniczne zmieszane z wodą deszczową, stopionym śniegiem lub lodowcem albo wodą z istniejącego wcześniej jeziora kalderowego.

Lawina - gwałtowna utrata stabilności i przemieszczanie się: spadanie, staczanie lub ześlizgiwanie się ze stoku górskiego mas śniegu, lodu, gleby / gruntu, materiału skalnego, bądź ich mieszaniny (ruch jednego typu materiału z reguły powoduje ruch innego typu materiału znajdującego się na zboczu). Lawina jest najgwałtowniejszą postacią ruchów masowych i stanowi olbrzymie zagrożenie dla ludzi i ich otoczenia oraz infrastruktury.

Lądolód - gruba warstwa lodu przykrywająca wielki obszar ziemi; występuje na Antarktydzie i Grenlandii. W Polsce występował podczas epoki lodowej. Badaniem lądolodów zajmuje się glacjologia.

Lądowienie jezior - proces przekształcania środowiska wodnego w lądowe. Lądowacenie może zachodzić w skali geologicznej (regresja morza) lub ekologicznej (lądowienie jezior). W przypadku lądowienia wielkich jezior, może trwać ono równie długo i obejmować równie szerokie obszary, jak lądowienie mórz.

Lej krasowy - zwykle naturalna forma ukształtowania powierzchni ziemi: okrągłe lub eliptyczne zagłębienie terenu, o głębokości zazwyczaj mniejszej niż średnica, często z podziemnym odwodnieniem. Ich średnica może się wahać od kilkudziesięciu centymetrów do kilkuset metrów. Mogą się formować stopniowo bądź pojawiać się nagle, występują na całym świecie.

Lej krasowy reprodukowany

Lej krasowy sufozyjno-zapadliskowy

Lej krasowy sufozyjny - owalne lub eliptyczne zagłębienie o stromych ścianach o sredn. I głeb. Do kilku metrow.

Lej krasowy z rozpuszczania - (wytopiskowy) - zagłęb. O kształcie stożka utworzone w wyniku wytapiania zagrzebanych bryl lodu martwgo.

Lej krasowy zapadliskowy

Less dolinny Less - pylasta skała osadowa pochodzenia eolicznego.

W lessach dominuje frakcja aleurytowa (0,05-0,02 mm) złożona przede wszystkim z kwarcu z domieszką skaleni, węglanów, rzadziej innych minerałów. Zróżnicowanie wielkości ziaren w skałach jest bardzo małe, jest to więc skała dobrze wysortowana. Zazwyczaj bezstrukturalna, dość porowata. Barwa przeważnie żółtawoszara.

Less stokowy

Less wysoczyznowy

Lido - piaszczysty, wynurzony wał nadbudowany od strony morza przez fale, powoduje powstawanie laguny. Powstaje na wybrzeżach podlegających pływom morskim.

Linia brzegowa - linia zetknięcia się powierzchni wody w zbiorniku lub cieku wodnym z powierzchnią lądu.

Ponieważ występują wahania poziomu wody w zbiorniku (np. spowodowane pływami), przebieg linii brzegowej ulega zmianie - stąd też przyjmuje się (np. na mapach) linię brzegową umowną odpowiadającą średniemu poziomowi wody.

Linia śnieżna

Lodowiec - jest wolno płynącą rzeką lodu, powstałego z przekształcenia pokładów wiecznego śniegu. Lodowce są największym rezerwuarem wody słodkiej na Ziemi, i drugim po oceanach wody na świecie. W górnej części lodowca powstaje cyrk lodowcowy, z którego wypływający lodowiec rzeźbi U-kształtną dolinę lodowcową, zaś z niesionego materiału odkładana jest morena. Badaniem lodowców zajmuje się glacjologia.

Lodowiec alpejski - typ lodowca górskiego, złożony z jednego lub kilku pól firnowych, oraz jednego jęzora schodzącego do dna doliny. Cechą charakterystyczną tego typu lodowca jest stosunek pola firnowego (obszaru akumulacji) do obszaru ablacji (jęzora), który wynosi 2:1. Ta zależność jest typowa dla umiarkowanych i politermalnych lodowców średnich szerokości geograficznych, które nie są pokryte gruzem i nie są znacząco zasilane lawinami.

Lodowiec ciepły - Lodowce ciepłe to lodowce, które w całej objętości (za wyjątkiem zmieniającej się wraz ze zmianami pór roku temperatury warstwy powierzchniowej) mają temperaturę topnienia. Lodowce takie są nasączone wodą w całej objętości. Temperatura takiego lodowca spada wraz z głębokością, bo wraz z głębokością spada temperatura topnienia lodu. Ciepło geotermalne topi lodowiec od spodu (w tempie rzędu 0,5 cm rocznie) i lodowiec przesuwa się, ślizgając się po warstwie wody.

Lodowiec fartuchowy

Lodowiec fieldowy - zajmuje spłaszczony szczyt góry lub wysoko położony płaskowyż z kilkoma jęzorami lodowcowymi spływającymi w różnych kierunkach. Większe lodowce fieldowe nazywane są czaszami fieldowymi, np. Norwegia.

Lodowiec gruzowy - mieszanina gruzu i lodu o lobowatym lub jęzorowym kształcie, która w wyniku deformacji plastycznych jądra lodowego/lodu interstycjalnego pełznie powoli w dół.

Lodowiec himalajski - mają liczne długie jęzory, które łączą się ze sobą jak dopływy z rzeką główną.

Lodowiec karowy - typ lodowca górskiego, który zajmuje tylko obszar karu. Jeśli czoło lodowca spływa z progu karu i osiąga dno doliny mówimy wtedy już o lodowcu dolinnym. Lodowce karowe występują w słabo zlodowaconych masywach, jak również są początkowym i końcowym etapem rozwoju lodowców dolinnychLodowiec piedmontowy, inaczej podgórski - typ lodowca pośredniego między -> lodowcem górskim a -> lądolodem; stanowi zwartą pokrywę lodową na równinnym przedpolu masywu górskiego, u tworzoną z połączenia się jezorów -> lodowców dolinnych wypływających z odrębnych -> pól firnowych

Lodowiec rampowy

Lodowiec sieciowy, inaczej lodowiec spitsbergeński - typ lodowca, który ze względu na relację z topografią jest formą przejściową między lodowcem górskim, a pokrywą lodową. Charakteryzuje się tym, iż zlodowacenie nie jest ograniczone jedynie do dolin, ale poprzez przełęcze lód i pola firnowe łączą się w rozległą pokrywę lodową, ponad którą wystają jedynie najwyższe szczyty w formie nunataków. Występuje obecnie na Spitsbergenie, Grenlandii, Alasce, Antarktydzie, a podczas ostatniego zlodowacenia występował także w Alpach.

Lodowiec wiszący - rodzaj -> lodowca cyrkowego położonego na wklęśnięciu lub załomie na stromym zboczu górskim, wysuwającego mały -> jęzor lodowcowy; także jęzor -> lodowca norweskiego nie sięgający podnoża zbocza

Lodowiec zimny, strefy zimnej - lodowiec całkowicie (-> lodowiec polarny) lub częściowo (-> lodowiec subpolarny) przemarznięty.

Lód gruntowy - lód pochodzenia nie lodowcowego występujący w porach osadów lub tworzący w nim soczewkowate lub klinowate skupienia. Powstaje z zamarznięcia wody gruntowej. ->Lód iniekcyjny, -> lód segregacyjny.

Lód iniekcyjny (intruzywny) - występujący płytko jednoroczny lub wieloletni -> lód gruntowy, powstający wskutek przenikania ku górze wody z głębiej położonej warstwy niezamarzniętego gruntu, przy czym woda ta nie przedostaje się na powierzchnie Ziemi. W procesie tym lód iniekcyjny może utworzy -> pingo.

Lód martwy - bryły lodowe oddzielone od lodowca w czasie jego -> recesji, zwykle przyryte osadami lodowcowymi i wskutek tego topniejące powoli.

Lód pogrzebany (zagrzebany) - każde nagromadzenie lodu w osadach, szczególnie lodu tworzącego się na powierzchni (np. morskiego, jeziornego, rzecznego) i zasypanego w czasie -> akumulacji osadów.

Lód kopalny - lód gruntowy przetrwały w rejonach, gdzie w przeszłości była -> wieczna zmarzlina.

Lód porowy

Lód segregacyjny - płat, soczewka lub wartswa czystego lodu w -> gruncie; tworzy się podczas zamarzania iłu lub mułu wskutek przyciąganmia przez rosnące kryształy lody wody z ich otoczenia,

Lód żyłowy - lód wypełniający -> klin lodowy.

Łacha przybrzeżna, inaczej odsyp przybrzeżny - nagromadzenia osadu na prostolinijnym odcinku rzeki, w miejscu, w którym jej nurt jest przesunięty pod brzeg przeciwległy.

Łacha śródkorytowa, inaczej odsyp śródkorytowy - mielizna bądź wsypa w obrębie koryta rzecznego.

Ługowanie - wymywanie rozpusczalnych składników skały przez przesacząjącą się (->filtracja) wodę.

Mada - typ gleby aluwialnych powstających w obrębie dolin rzecznych oraz na terenach delt z materiału przynoszonego przez wodę. Charakterystyczną cechą mad jest występowanie w ich profilu glebowym różnej grubości warstewek, różniących się od siebie barwą oraz składem granulometrycznym, odpowiadających kolejnym, dużym wezbraniom wód, które zalewając dna dolin osadzają niesioną przez siebie zawiesinę.
Mady są przeważnie żyzne, mają zróżnicowaną zawartość próchnicy (1-8%). Mady tworzą siedliska lasów łęgowych. Wyróżnia się mady: rzeczne właściwe, rzeczne próchniczne i rzeczne brunatne. W Polsce najlepiej wykształcone mady występują na terasach w dolinach największych rzek (m.in. Wisły, Odry, Dunajca, Sanu), a także na obszarze Żuław Wiślanych.

Mada przemysłowa

Mała epoka lodowa - okres ochłodzenia znany głównie z rejonu północnego Atlantyku, który nastąpił po okresie średniowiecznego optimum klimatycznego. Był to ostatni z wielu chłodnych okresów holocenu Glacjologicznie okres ten trwał od 1300 do 1950 r. (Matthews, Briffa 2005) - w tym czasie lodowce górskie w wielu obszarach górskich miały nieprzerwanie większy zasięg niż w okresie poprzedzającym MEL (optimum klimatyczne średniowiecza) i po tym okresie, czyli obecnym ociepleniu (m in. Hozlhauser 1983, Holzhauser i in. 2005, Matthews, Briffa 2005). Klimatycznie okres ten trwał od 1570 do 1900 r. (Pfister 1980, Matthews, Briffa 2005) Cechuje go ochłodzenie klimatu półkuli północnej, z temperaturą ok. 1°C niższą niż w XX. wieku ^[3]. Głównymi przyczynami zmian klimatycznych związanych z MEL były

• Zmiany stałej słonecznej wynikające z cyklów aktywności Słońca oraz związana z tym interakcja między wiatrem słonecznym, promieniowaniem kosmicznym a procesami atmosferycznymi. Najzimniejszy okres MEL przypada na najmniejszą aktywność Słońca zwaną minimum Maundera 1645-1715. Awans w latach 1820 i 1850 pokrywa się z Minimum Daltona.

• Cyrkulacja termohalinowa, której ogrzewający wpływ na rejon Północnego Atlantyku był słabszy, powodując m.in. zwiększenie zalodzenia oraz zasięgu paku lodowego na oceanie.

• Aktywność wulkaniczna, która miała oziębiający wpływ na klimat szczególnie intensyfikowała efekty minimów aktywności słonecznej: Wolfa, Maundera i Daltona. Na to ostatnie minimum przypada wybuch wulkanu Tambora w 1815 r., co jest uważane z bezpośredni powód znaczących anomalii klimatycznych na całej Ziemi. Kolejny 1816 r. nazywany jest rokiem bez lata.

Martwica wapienna (martwica wapienna, źródleniec, tuf wapienny) - porowata skała osadowa składająca się głównie z kalcytu i aragonitu. Odmiana martwicy wapiennej.Koloru zwykle białego, często z uwarstwieniami koloru żółtego lub czerwonawego. W martwicach często występują szczątki roślin i zwierząt. Przyczyną powstawania jest ubytek dwutlenku węgla z roztworu, co następuje najczęściej na skutek spadku ciśnienia związanego z wypływem wód podziemnych na powierzchnię, asymilacji przez rośliny lub dyfuzji do atmosfery wynikającej z intensywnego ruchu wody. Ubytek dwutlenku węgla powoduje wytrącenie się węglanu wapnia

Martwy lód - bryły lodowe oddzielone od lodowca w czasie jego -> recesji, zwykle przyryte osadami lodowcowymi i wskutek tego topniejące powoli.

Meander, inaczej zakole rzeki - pętlowo wygięty odcinek rzeki zawarty między jej dwoma zakrętami o tym samym kierunku (dwoma prawymi lub dwoma lewymi). Meander tworzy się najczęściej w rzekach nizinnych (przy małym spadku koryta) wskutek ->erozji bocznej w ->stadium dojrzałym cyklu fluwialnego. ->Rzeka meandrująca

Meander odziedziczony - meander utworzony w wyniku pogłębienia > meandru swobodnego; pogłebienie następuje wskutek powolnego wypiętrzania się obszaru, po którym płynie rzeka (> dolina antecedentna) lub obniżania jej -> bazy erozyjnej (-> dolina epigenetyczna).

Meander wymuszony - meander utworzony wskutek różnej odporności erozyjnej skał' np. dzięki temu, że rzeaka płynąca generalnie prostopadle do biegu warstw o różnej -> odporności, przecinając warstwy miększe, nieco zbacza w kierunku ich biegu, natomiast warstwy twardsze przecina najkrótszą drogą - prostopadle.

Metamorfoza lodu - transformacja śniegu w lód lodowcowy. Śnieg -> śnieg ziarnisty -> firn -> lód firnowy -> lód lodowcowy.

Mierzeja - nadbudowana nad poziom morza -> bariera piaszczysta oddzielająca zalew od otwartego morza.

Miksja - skutek oddziaływania czynników atmosferycznych np. wiatru.krążenie wód w jeziorze lub innym zbiorniku wodnym na

Misa jeziorna - zagłebienie wypełnione obecnie lub w przeszłości wodami jeziora.

Misa konfluencyjna

Misa krasowa - misokształtne zagłębienia na poziomych dnach korytarzy i wychodniach skał . Sš to formy powierzchniowe i podziemne występujšce w skałach spękanych, tworzone przez korozję, niekiedy przekształcane przez erozję. średnica mis krasowych dochodzi do kilkunastu metrów.

Młaka - zatorfiony lub zabagniony wyciek wód podiemnych w terenie płaskim lub słabo pochylonym, także wokół żródła, wywołany zwykle zatamowaniem odpływu na powierzchni.

Mogot - kopułowaty -> ostaniec na stromych zboczach, charakterystyczny dla -> krasu kopiastego -> Hum.

Morena boczna - wał podłużny wzdłuż bocznej krawędzi -> jęzora lodowcowego, częściowo na lodowcu (-> wał lodowo-morenowy), zbudowany z ostrokrawędzistych okruchów skalnych pochodzących z otaczających zboczy górskich; także ten sam wał pozostały po zaniku lodowca i wytopieniu jąrda lodowego -> Morena środkowa.

Morena czołowa akumulacyjna -Moreny czołowe akumulacyjne powstają przy stagnującym czole lodowca, a więc gdy tempo ruchu jest równe tempu jego ablacji. Wielkość moren czołowych jest funkcją okresu ich depozycji, ale zależy także od objętości wytapianego materiału morenowego. Podparcie powstających moren czołowych z jednej strony przez krawędź lodowca powoduje, że na ogół zbocze podparte (proksymalne) moreny jest bardziej strome niż zbocze pozbawione tego podparcia (dystalne). Moreny czołowe akumulacyjne są zbudowane z różnorodnych osadów tworzących odrębne kompleksy. W strefie kontaktu z czołem lodowca często występują wkładki i pakiety gliny lodowcowej oraz gruby materiał żwirowy osadzony przez spływ wód roztopowych z czoła lodowca. Gwałtowna depozycja oraz gruboziarnistość osadu powodują, że obserwuje się tu przeważnie ślady warstwowania i często występują uskoki osiadaniowe. Dalej od lodowca materiał moreny czołowej składa się z piasków i żwirów fluwioglacjalnych, na ogół o wyraźnym warstwowaniu skośnym. Osady te maja charakter stożków lub delt, które bocznie zazębiają się lub nakładają na siebie.

Morena czołowa pchnięta

Morena czołowa spiętrzona - morena czołowa utworzona podczas ze spiętrzenia osadców przedpola lodowca w skutek ich wchnięcia spowodwanego postępowym ruchem mas lodowych.

Morena czołowa z wyciśnięcia - morena czołowa utworzona wskutek wyciśnięcia osadów podłoża przed -> czoło lodowca. Zawdzięcza swoje powstanie zróżnicowanemu obciążeniu w strefie czoła.

Morena denna - 1)materiał skalny transportowany w -> stopie lodowca. 2) Osad wytapiający się lub wytopiony w stopie lodowca ->błoto morenowe, -> glina lodowcowa bazalna.

Morena denna falista

Morena denna pagórkowata

Morena denna płaska

Morena żłobkowana

Muton - (=baraniec)

Naciek - osad mineralny powstający w warunkach -> subarealnych w wyniku strącania się lub krystalizacji substancji mineralnej z roztworu wodnego na powierzchni skał lub dużych pustek w ich obrębie (szczelin, jaskiń itp.)

Nadbrzeże - część -> strefy brzegowej przylegająca bezpośrednio do -> brzegu morskiego od strony lądu; zazwyczaj stanowi obszar występowania wydm, zalewany jedynie podczas silnych sztormów. -> Przybrzeże.

Namorzyny - formacja roślinna złożona z wiecznie zielonych drzew, występująca w strefie pływów morskich na wybrzeżach i u ujścia rzek w obszarze międzyzwrotnikowym, podczas przypływu zalewana wodą morską (widoczne są tylko korony drzew).

Namulisko - ogólna nazwa osadów zalegających na dnie jaskini będący wynikiem akumulacji materiału takiego jak: ilaste gliny z domieszką żwiru, gruzu czy głazów; także obszar występowania takiego osadu.

Nebkha

Niecka deflacyjna

Niecka korazyjna (denudacyjna) - dolina korazyjna, della - krótki rozłóg o dużym spadku dna, występujący na zboczu.

Niecka spływowa

Nisza niwalna (niwacyjna) - półkoliste zagłębienie utworzone na stoku w wyniku -> Niwacji.

Nisza zsuwu, inaczej cyrk osuwiskowy - połkoliste zagłębienie na stoku utworzone w wyniku grawitacyjnego oderwania i osunięcia (-> osuwisko) mas skalnych; zwykle ma kształt muszlowy. -> Amfiteatr osuwiskowy.

Niwacja - niszczenie skał pod topniejącym śniegiem - śnieżnikiem oraz wokół ich brzegów spowodowane przede wszystkiem przez -> gelifrakcję, a także -> wietrzenie chemiczne, -> soliflukcję i wynoszenie materiału skalnego przez -> wody roztopowe

Obniżenie dekantacyjne

Obryw - gwałtowne oderwanie się mas skalnych od stromego, urwistego stoku, częste przy trzęsieniach ziemi. U podnóża stoku lub ściany skalnej powstaje duże nagromadzenie bloków skalnych, tworzące bezładne blokowisko, tzw. piarg. Piargi występują bądź w obrębie ścian skalnych (np. w żlebach), bądź u ich podnóża, gdzie tworzą stożki, hałdy i pokrywy usypiskowe. Składają się z materiału o różnej frakcji, od żwiru, przez kamienie po wielkie bloki skalne.

Odciążenie

Odpadanie - proces degradacji zachodzący w obrębie ścian i stoków skalnych o nachyleniu powyżej 45 stopni, polegający na odrywaniu się od litego podłoża i spadaniu fragmentów zwietrzałej skały (wietrzenie mechaniczne). Intensywność odpadania zależy od głównie od odporności skały i siły wietrzenia, jakiemu podlega skała. Odpadły od ścian materiał skalny gromadzi się u ich podnóża, tworząc stożki i hałdy usypiskowe.

Odsyp meandrowy - nagromadzenia osadów na wypukłym brzegu -> meandru.

Odsyp śródkorytowy = łacha śródkorytowa.

Opaska

Osiadanie - powolne obniżanie się stropu warstwy, powierzchni terenu lub umieszczonych na niej obiektów technicznych pod wpływem własnego ciężaru skał i/lub ciężaru obiektu technicznego. Podstawowym mechanizmem osiadanie jest -> kompakcja, zachodząca głównie w skałach luźnych, ale osiadanie może także w wyniku podziemnego -> ługowania (np. -> krasowienia), -> sufozji, opróżniania -> komory wulkanicznej itp., jak wskutek zasklepiania się -> wyrobisk podziemnych.

Ospa krasowa - liczne drobne zgłębienia pooddzielane grzbiecikami kilkumilimetrowej wysokości, rozwinięte na krasowiejących powierzchniach sklanych. Termin mało precyzyjny -> Krasowienie,

Ostaniec (denudacyjny) - izolowane wzniesienie będące pozostałością skały lub kompleksu skalnego, który w sąsiedztwie został usunięty przez -> denudację. -> Góra świadek, ->monadnok.

Ostroga (skalna) - niewielki, językowaty wsytęp skalistego wybrzeża morskiego utworzony przez skały o wyróżniającej się -> odporności lub uwarunkowany przez strukturę brzegu.

Osuwanie - grawitacyjne ześlizgiwanie się zwartych mas zwietrzelinowych i sklanych ze stoku z prędkością do kilku m/s. Osuwanie jest spowodowane wzrostem wilgotności skał, podcięciem zbocza, przyrostem jego obciążenia lub drganiami wywołanymi trzęsieniem ziemi. -> Osuwisko, -> spełzywanie.

Osuwisko rotacyjne, inaczej obrotowe - osuwisko powstałe wzdłuż jednej lub kilku wklęsłych powierzchni poślizgu, co spowoduje obrót przemieszczonej ( ale zachowującej wewnętrzną zwartość) masy w kierunku przeciwnym do kierunku osuwania.

Osuwisko translacyjne -

Osypywanie - proces morfogenetyczny zachodzący na stokach usypiskowych, a także w żlebach piarżystych, pod wpływem siły ciężkości, polegający na odpadaniu i zsuwaniu się w dół drobnych kamieni. Intensywność osypywania zależy od nachylenia stoku i stopnia utrwalenia materiału zwietrzelinowego. rBezpośrednią przyczyną uruchamiającą osypywanie może być silny wiatr, intensywny opad deszczu lub gradu, spływająca woda, nagła zmiana temperatury, fala akustyczna, a także bezpośrednie oddziaływanie zwierząt lub człowieka. Na szczególnie podatnym na osypywanie stoku proces ten może spowodować powstanie lawiny kamiennej.

Oz - wydłużony, wąski, zwykle kręty wał lub ciąg wzgórz o stromych zboczach i falistej lini grzbietowej, zbudowany z piasków i żwirów -> fluwioglacjalnych osadzonych przez wody płynące w szczelinie lub tunelu w lodowcu; niekiedy jest częściowo lub całkowicie przykryty -> gliną lodowcową. Ogólny kierunek ozu jest na ogół zgodny z kierunkiem ruchu mas lodowych. Długość ozu wynosi do kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu kilometrów, zaś wysokość zwykle kilku do kilkudziesięciu metrów.

Oz inglacjalny - oz utworzony w ->tunelu inglacjalnym; zwykle otulony -> glin.a lodowcową. Topnienie podłoża lodowego pod osadami ozu inglacjalnego powoduje, że ich wewnętrzna struktura jest zaburzona.

Oz subglacjalny -oz utworzony w -> tunelu subglacjalnym; na przedpolu lodowca niekiedy przechodzi w ._ sandr. Piaski i żwiry ->fluwioglacjalne ozu subglacjalnego są zwykle otulone -> gliną lodowcową.

Oz supraglacjalny - oz utworzony w rynnie wyciętej wlodowcu, zwykle sięgającej do podłoża skalnego. Z reguły nie przykryty - > glina lodowcową.

Pagór osuwiskowy

Pagórek darniowy, inaczej tufur - niewielki, średnicy do 2m i wysokości do 0,5 m -> pagór mrozowy podobny do -> bugra. Lecz występujący na ogół zespołowo, zwykle na stoku o nachyleniu 5-20 stopni. Zbudowany przeważnie z materiału gliniastego o kryty zwartą darnią' zimą zawiera cienkie soczewki -> lodu segregacyjnego.

Pagórek fitogeniczny

Paleobotanika - gałąź -> paleontologii będąca nauką o roślinach -> kopalnych.

Paleokras - kras utworzonu w dawnych epokach geologicznych; obecnie występuje najczęściej w formie -> krasu kopalnego lub -> krasu reliktowego.

Palsa - inaczej bugier, bugor. Nieduży, do 5 m wysokości, kopulasty -> pagór mrozowy, częsty w subarktycznych błotach tundry. Palsa ma jądro mineralne (głównie mułowe), mineralno-lodowe (z soczewkami -> lodu segregacyjnego) lub lodowe powstające w wyniku głębokiego przemarazania gruntu zimą, połączonego ze ssaniem wody z otoczenia i konserwacją soczewek lodu przez pokrywę torfową latem, co sprzyja długotrwałemu utrzymywaniu palsy w terenie pozbawionym -> wieloletniej zmarzliny.

Parów -> dolina sucha o szerokim, płaskim dnie i stromych, lecz nie urwistych, zboczach pokrytych roślinnością. Powstaje przez przeobrażenie -> wąwozu lub -> debrzy, gdy na zboczach zachodzi tylko -> spełzywanie, a w dnie przeważa -> akumulacja materiału wynoszonego z górnego odcinka doliny i z jej zboczy.

Pas kamienisty

Pełzanie (pełznięcie) skał - powolne -> odkształcanie ciągle skał pod wpływem długotrwałego obciążenia (działania sił) o stałej wartości.

Pęcznienie mrozowe - to ruchy gruntu w pionie i poziomie, w obrębie warstwy czynnej, wywołuje je tworzenie się lodu gruntowego. Może on występować w postaci soczewek, warstw i żył poziomych, albo jako lód włóknisty, który powstaje na skutek przesiąkania kapilarnego wody ku górze. Tworzą się igły lodowe, ich kryształy mogą dochodzić nawet do 30 cm długości. Proces ten prowadzi do pęcznienia gruntu.

Pingo, inaczej bałgunniach, hydrolakkolit, kriolakkolit, lakkolit lodowy - stożkowaty -> pagór mrozowy o wysokości do 50 m i średnicy do 400 z jądrem z -> lodu iniekcyjnego okryty grubą wartstwą osadów, sezonowo rozmarzających na powierzchni; powstaje na obszarach z -> wieloletnią zmarzliną.

Plateau kemowe = pole kemowe

Platforma abrazyjna - (brzegowa powierzchnia abrazyjna, taras a., równina a.): wyrównana i wygładzona powierzchnia łagodnie nachylona w kierunku morza i zalana w znacznej części wodą powstaje w wyniku abrazji (ścinania powierzchni przez okruchy skalne) u podnóża zniszczonego klifu

Plaża - brzeg morski lub jeziorny pokryty piaskiem lub żwirem;

-wewnętrzna: zalewana tylko podczas sztormów,

-zewnętrzna: znajduje się w strefie zmywu

Plejstocen …?

Ploso - zagłębienie w dnie rzeki w sąsiedztwie jej brzegu wklęsłego (bo tam występuje silniejsza erozja)

Pluwiokras ?

Pło - kożuch roślin torfowiskowych występujący na wodzie w formie zarastającego brzegu lub rodzaj pływającej wyspy, powstałej w wyniku odrywania się mszarów torfowcowych porastających brzegi jeziora. Stanowi etap zarastania zbiornika wodnego, tworząc trzęsawisko. Zwykle ma charakter torfowiska przejściowego.

Płynięcie lodowca: przemieszczanie mas lodu pod wpływem nacisku warstw nadległych w wyniku ich plastyczności

Płynięcie wewnętrzne lodowca - polega na deformacjach w obrębie masy lodowca. Pod wpływem grawitacji ulegają przemieszczeniu płytki kryształów lodu. Powstają też wewnętrzne powierzchnie ślizowe.

Pływy - regularne podnoszenie się i opadanie poziomu wód w oceanie powodowane siłą grawitacyjną Słońca i księżyca (2xwiększa siła - księżyc).

Podbrzeże - pas terenu rozciągający się wzdłuż brzegu morskiego, rzadziej rzecznego, lub jeziornego, wykazujący silne związki z danym zbiornikiem/ciekiem. Często jego szerokość jest dokładnie nieokreślona.

Podcios - jest to podcięcie wysokiego brzegu cieku, lub zbiornika wodnego, przez erozyjną działalność wód morskich, lub na obszarach wieloletniej zmarzliny rozmycia i wytopienia osadów spojonych lodem gruntowym.

Pole firnowe - jest to obszar położony powyżej granicy wiecznego śniegu, stanowiący obszar akumulacji mas śnieżnych i ich przekształcania w firn, lód, lód firnowy i lód lodowcowy. Z tąd lodowce górskie biorą swój początek i stąd są zasilane.

Polje - duże, kotlinowate zagłębienia ograniczone wyraźnymi zboczami. Powstają, gdy zapadnie się jaskinia, lub kawałek tunelu.

Ponor - miejsce w którym wody powierzchniowe w naturalny sposób spływają pod ziemię.

Powierzchnia zrównania - jest to teren płaski lub pagórkowaty będący efektem długotrwałej denudacji.

Powódź - przejściowe zjawisko hydrologiczne polegające na nagłym, znacznym podwyższeniu się poziomu wód w cieku lub zbiorniku.

Półpustynia - teren o skąpej roślinności, bardzo podobny do pustyni. Półpustynia ma jednak zauważalnie bogatszą szatę roślinną, pokrywającą w przybliżeniu 10-50% terenu. Zwykle występują na obrzeżu pustyń i stanowią ekosystem przejściowy np. do sawanny.

Pradolina - szerokie zagłębienie terenu o płaskim dnie. Powstaje na przedpolu lodowca, na skutek działania rzek proglacjalnych. Mają więc przebieg równoległy do czoła lodowca, czyli w przybliżeniu E-W.

Prąd przybrzeżny - inaczej litoralny lub wzdłużbrzegowy - prąd spowodowany nieprostopadłym nabieganiem fal na brzeg, płynący w kierunku rozwieranie się kąta utworzonego przez grzbiety fal i linię brzegu

Prąd rozrywający - prąd powrotny przydenny płynący kierunku morza, który transportuje wąską strugą wody poza linię fal translacyjnych, powodując jej rozerwanie, struga prądu sięga od dna po powierzchnię wody

Prąd wzdłużny - chyba to samo co przybrzeżny?

Przechył - ?

Przekątne warstwowanie płaskie - warstwowanie składające się z lamin występujących w zestawach lamin ograniczonych powierzchniami płaskimi

Przekątne warstwowanie rynnowe - warstwowanie przekątne w którym dolne powierzchnie zestawów lamin przekątnych są wygięte ku dołowi i mają kształt krótkiej rynny lub niecki

Przełom antecedentny - przełom rzeczny utworzony przy współudziale ruchów górotwórczych, które powodowały wypiętrzenie terenu na tyle powolne, że rzeka nadążała z pogłębianiem koryta i doliny, rozcinając powstałą wyniosłość (w sensie stopniowo drążąc:)

Przełom epigenetyczny - przełom rzeczny utworzony w wyniku wcinania się rzeki (spowodowanego zwykle obniżeniem bazy erozyjnej (czyli poziomu, do którego może najniżej dotrzeć erozja) w pokrywę osadów mało odpornych, a po jej rozcięciu w pogrzebane pod nią wzniesienia zbudowane ze skał odporniejszych; dolina odziedziczona po okresie swobodnej erozji nie pozwala rzece ominąć przeszkody z trudem poddającej się rozcinaniu. Pogrzebane wzniesienia zostają z czasem odpreparowane spod skał mało odpornych

Przełom pozorny - powstaje poprzez odpreparowanie rowu zapadliskowego na obszarze o rzeźbie zrębowej

Przełom przelewowy - rozcięcie jęzora osuwiskowego, strumienia lawowego, wału morenowego, rygla skalnego, meandru itp. Lub obniżenia w dziale wodnym przez spiętrzone przelewające się wody rzeczne

Przełom regresyjny (kaptażowy) - przełom z erozji wstecznej - rozcięcie grzbietu górskiego wskutek erozji wstecznej rzeki lub dwóch rzek spływających z przeciwległych stoków grzbietu i kaptażu, czyli przechwycenia odcinka rzeki przez sąsiednią rzekę o niższej bazie erozyjnej

Przełom strukturalny - przełom rzeczny uwarunkowany lokalnie zmniejszoną odpornością skał, co zwykle jest podyktowane istnieniem jakiejś struktury tektonicznej, np. uskoku czy strefy spękań

Pseudokras - 1. Typ rzeźby zbliżonej do krasowej, lecz utworzonej w skałach niekrasowiejących; także procesy które go wytwarzają; 2. Obszar zbudowany ze skał niekrasowiejących, w którym występują formy rzeźby podobne do krasowych

Pustynia - teren o znacznej powierzchni, pozbawiony zwartej szaty roślinnej na skutek małej ilości opadów (do 200 mm rocznie), wysokich temperatur powietrza (średnie około 30°C, ekstremalne do 50°C, nocą dochodzą do 0°C; najwyższa temperatura - to 57,8°C) i znacznych ich amplitud dobowych, charakteryzujący się stałym deficytem wilgotności oraz silnym nasłonecznieniem.

Pustynia ilasta niewielka powierzchnia w czasie suszy pokryta spękanym iłem, z wytrąceniami wapienia, gipsu, soli kuchennej, po epizodycznych deszczach zmienia się w trzęsawisko; środkowa część kotliny wypełniona osadami ilastymi przyniesionymi przez wiatr oraz wody okresowe; płytko zalegające wody gruntowe ulegają wysychaniu, dochodzi do wytrąceń soli

Pustynia kamienista - powierzchnia pokryta blokami skalnymi, porozcinana dolinami okresowych rzek; obrywanie bloków skalnych na skutek dużych dobowych wahań temperatury (wietrzenie fizyczne); gruz skalny podlega szlifowaniu, a drobniejsze okruchy są wywiewane przez wiatr

Pustynia piaszczysta obszar piaszczysty z licznymi wzniesie­nia­mi w postaci ruchomych wydm; rozległe obniżenia terenu wypełnione piaskami pochodzenia rzeczne­go i morskiego; piaski podle­gają stałemu przemieszczaniu przez wiatr

Pustynia żwirowa płaski obszar pokryty obtoczonymi drobnymi kamieniami i żwirem, materiał pochodzi z wietrzenia skał i nanosów rzecznych; wiejące wiatry wygładzają okruchy skalne i wywiewają drobniejsze ich części

Rafa barierowa - rafa w kształcie wału, przebiegająca ogólnych zarysach równolegle do brzegu wyspy lub kontynentu i oddzielona od niego laguną

Redukcja

Refrakcja fal

Rewa - (nasyp litoralny): wał piaszczysty tworzący płaszczyznę ciągnącą się mniej więcej równolegle do brzegu wzdłuż linii łamania się fal (czyli miejsca w którym fale zmieniają kształt w momencie wkraczania na płytką wodę)

Rias

Ripplemarki - zmarszczki, pręgi faliste; nagromadzenia ziarnistego materiału(zwykle piasku) transportowanego przez saltację lub wleczenie mające postać grzbiecików o mniej więcej trójkątnym przekroju w płaszczyźnie pionowej, równoległej do kierunku ruchu ośrodka transportującego (woda lub powietrze) tworzące najczęściej szereg form powtarzających się rytmicznie.

Rodzaje:

-adhezyjne: powstałę w wyniku unieruchomienia nawiewanego materiału na wilgotnym podłożu;

- asymetryczne: mające łagodny stok doprądowy, zazwyczaj nachylony w granicach 1-8 st. i stromy stok zaprądowy (ok. 30 st.), spowodowane to jest różnym mechanizmem transportu na zboczach do- i zaprądowych

- duże : związane z dolnum reżimem przepływu, ich długość przekaracza 6 cm, a długość fali 60 cm.

- eoliczne: utworzone przez wiatr

- falowe: powstające pod wpływem oscylacyjnego ruchu wody wywołanego falowaniem; są to stosunkowo długie i proste grzbiety, które mają zaokrąglone i zazwyczaj symetryczne profile. Wewnętrzna budowa jest zazwyczaj złożona i charakteryzuje ją obecność wiązek lamin przekątnych oddzielonych powierzchniami niezgodności. Laminy w poszczególnych wiązkach mogą być nachylone w różnych kierunkach.

- interferencyjne: powstałe w wyniku fal nadbiegających z różnych kierunków, o krzyżujących się grzbietach;

-językowe (półksiężycowe): prądowe tworzące się przy małej głębokości przepływu, których grzbiety mają kształt silnie wygiętego łuku, otwartego pod prąd

-kręte - poprzeczne o krętych (czyli nierównych, pofalowanych:) grzbietach

-małe: związane z reżimem przepływu dolnym, których wysokość jest mniejsza niż 6 cm a długość powodującej je fali nie przekracza 60 cm

-oscylacyjne = falowe, symetryczne

- poprzeczne: o grzbietach prostolinijnych lub krętych, ciągnące się prostopadle do kierunku prądu i wielokrotnie dłuższe od odstępów między sąsiednimi grzbietami

-powrotne: utworzone przez wsteczne prądy w obrębie komórki wirowej (wiru), powstałej wskutek oderwania się strumienia(w tym miejscu woda opływa to zagłębienie przeciwnie do kierunku prądu)

-symetryczne: których stoki do- i zaprądowe nachylone są pod takim samym kątem

-półksiężycowe: w kształcie silnie wygiętego łuku, tworzą się przy b. silnym przepływie na b. małej głębokości

-wstępujące: o złożonej strukturze wewnętrznej ławicy powstałej w wyniku nakładania się na siebie kolejnych riplemarków

Rozciąganie boczne ?

Rozdół - płytkie (kilka m) w przekroju V- kształtne wcięcie niekiedy z lokalnymi rozszerzeniami dna, powstaje w wyniku erozji wąwozowej w czasie okresowych, ulewnych deszczy na obszarach o klimacie półsuchym, stepowym

Rozpuszczanie proces fizykochemiczny polegający na takim zmieszaniu ciała stałego, gazu lub cieczy w innej cieczy lub gazie, że powstaje jednorodna, niemożliwa do rozdzielenia metodami mechanicznymi mieszanina. Proces rozpuszczania nie jest uważany za reakcję chemiczną, gdyż w wyniku interakcji między substancją rozpuszczaną a rozpuszczalnikiem nie powstają nowe, trwałe wiązania chemiczne.

Rów grzbietowy - wydłużone, dość głębokie (do 50 m) iczwykle asymetryczne obniżenie partii szczytowej grzbietu podwójnego, zazwyczaj równoległe do linii grzbietowej; powstaje w wyniku grawitacyjnego rozwierania się i osuwania dużych, zwartych mas skalnych wzdłuż spękań, powierzchni uskokowych, powierzchni złupkowacenia lub uławicenia, niekiedy przy współudziale denudacji. Powstaje zazw. w wyniku wstrząsów sejsmicznych i ruchów tektonicznych

Równina pływowa - płaski obszar wybrzeża morskiego lekko wznoszący się w kierunku lądu, zalewany podczas przypływów

Równina sandrowa -(powierzchnia sandr., poziom sandrowy) rozległa, płaska równina zbudowana z piasków i żwirów osadzonych przez wody proglacjalne, nachylona w kierunku odpływu wód. Powstaje z połączenia szeregu stożków sandrowych

Równina zalewowa - naturalny płaski i szeroki teren, położony bezpośrednio wzdłuż rzeki, stanowiący część doliny rzecznej, zalewany w okresach wezbrań i powodzi, gdy ilość wody prowadzonej przez rzekę przekracza pojemność koryta. Obszar zalewowy powoduje spłaszczenie fali powodziowej. Stanowi najczęściej nieużytek, porastany przez las łęgowy lub wykorzystywany jako pastwisko. Naturalny obszar zalewowy ograniczany jest często wałami przeciwpowodziowymi.

Ruch wody laminarny - ruch wody (przepływ) w którym cząsteczki wody poruszają się po torach do siebie równoległych

Ruch wody turbulentny - (burzliwy) - przepływ, podczas którego cząsteczki wody wykonują ruchy poprzeczne w stosunku do głównego kierunku przepływu wyrazem czego są liczne, chaotyczne zawirowania wody

Rynna korozyjna (żleb) - rynna o niewyrównanym, stromym dnie skalnym lub zasłanym okruchami skalnymi, występująca na stromych stokach, głównie na ścianach skalnych. Ma zwykle v- kształtny profil poprzeczny i w zasadzie pozbawiony jest stałego cieku odwadniającego; tworzy się w wyniku żłobiącego działania obrywów i lawin, jak również w efekcie działania okresowej erozji wodnej i wietrzenia

Rynna osuwiska - podłużne zagłębienie na stoku wyżłobione przez jęzor osuwiskowy, powstaje gdy nisza osuwiskowa znajduje się wysoko nad obszarem akumulacji mas osuwiskowych

Rynna subglacjalna (polodowcowa) - silnie wydłużone obniżenie o stromych zboczach i niewyrównanym dnie, utworzone pod lodowcem w wyniku erozji wód subgl. Orientacja rynny jest zazw. zgodna z dawnym kierunkiem ruchu lodowca

Rysy lodowcowe - zadrapania na wygładzonej powierzchni litych skał lub na głazach transportowanych przez lodowiec

Rzeka naturalny, powierzchniowy ciek wodny płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek wodny o powierzchni dorzecza powyżej 100 km².

Saltacja - (unoszenie przerywane): rodzaj transportu materiału ziarnistego, w czasie którego ziarna wykonują stosunkowo krótkie i niewysokie skoki, poruszając się po torach zbliżonych do krzywych balistycznych, opadające ziarna wybijają w górę następne - raz zapoczątkowana saltacja rozprzestrzenia cię w sposób łańcuchowy; zachodzi na znacznie większą skalę w transporcie eolicznym, niż wodnym

Sandr - rozległy płaski stożek napływowy zbudowany z materiału piaszczysto żwirowego, osadzonego przez wody proglacjalne, na przedpolu lodowca lub zespół mniejszych stożków połączonych w jedną całość

Sebkha - używana w północnej Afryce i południowo-zachodniej Azji regionalna nazwa akumulacyjnej równiny, stanowiącej zakończenie okresowego cieku wodnego, nie docierającego do morza ani innej rzeki. Rozpływające się wieloma strugami i rozlewające się na dużej przestrzeni wody intensywnie parują, pozostawiając kolejne warstwy słonawego iłu. Powierzchnia sebkhi jest twarda, sucha i popękana, po dopływie wody - błotnista. Podobne formy w Azji Środkowej noszą nazwę takyrów.

Sedentacja ?

Sedymentacja - (osadzanie): gromadzenie się materiału donoszonego do miejsca złożenia, skupianego na tym miejscu dzięki działalności organizmów lub wytrącanego podczas naturalnych procesów fizykochemicznych z roztworów warunkach ciśnienia i temperatury charakterystycznych dla powierzchni Ziemi

Seif - wielka wydma podłużna powstająca pod wpływem silnych wiatrów (ciekawe…) przy obfitej dostawie piasku.

Semikras ?

Sieć rzeczna - ogół cieków wodnych na danym terenie;

- dendryczna: o drzewiastym kształcie, powstaje na obszarach zbudowanych z połogo leżących warstw skalnych

- promienista : złożona z rzek rozbiegających się we wszystkich kierunkach z jakiegoś wyniesienia(rozbieżna) lub zbiegających się ku jakiemuś miejscu (np. zagłębieniu terenu; zbieżna)

-prostokątna: obfituje w załamania przebiegu rzek pod kątem prostym i w prostokątne kierunki dopływów względem rzek głównych; rozwija się na obszarze, gdzie dominują dwa prostopadłe do siebie kierunki spękań i uskoków

Siła przepływu ?

Sinter ?

Skałka - 1. Niewielki skalisty szczyt lub występ skalny izolowany od innych przez teren o łagodnej rzeźbie; 2. Klippen: występujący w otoczeniu osłony skałkowej wskutek większej niż ona odporności na niszczenie stanowiący skałkę w znaczeniu morfologicznym, a co najmniej wyraźne, izolowane wzniesienie; 3. Klippen w strefach nasunięć: występujący w otoczeniu utworów podatniejszych, ale nie będących osłoną skałkową( najczęściej porwak tektoniczny)

Soliflukcja -spełzywanie odmarzniętej, nasyconej wodą powierzchniowej warstwy gruntu po przemarzniętym podłożu, zachodziła stokach o nachyleniu ponad 2 st. w strefie klimatu zimnego, szczególnie tam, gdzie występuje zmarzlina

Soliflukcja solna ?

Sortowanie mrozowe - polega na wyodrębnianiu leżących na przemian warstw o grubszym i drobniejszym materiale, a także pierścieni i sieci kamienistych, na skutek wielokrotnego rozmarzania i zamarzania gruntu.

Spełzywanie - powolne, ciągłe przemieszczanie powierzchniowych warstw gruntu na stoku pod wpływem siły ciężkości, polegające na plastycznym płynięciu

Spłukiwanie - (ablacja deszczowa): erozja luźnych osadów, zwłaszcza gleby, na stoku i ich transport w dół stoku, powodowana przez wody deszczowe spływające warstwowo lub licznymi drobnymi strugami

Spłukiwanie bruzdowe - (linijne, bruzdowe, żłobkowe, zorganizowane): spłukiwanie powodowane przez wodę spływającą po stoku w postaci

Spłukiwanie rozproszone (niezorganizowane) - powodowane Przez wodę spływającą w postaci gęstej sieci drobnych, nieciągłych i nieregularnych nitek wodnych

Spłukiwanie warstwowe (pokrywowe) spowodowane przez wodę płynącą postaci cienkiej, ciągłej warstwy; zachodzi zwykle na stoku gładkim u podnóża stoku bardziej stromego, osady stokowe rytmicznie warstwowane

Spływ - grawitacyjne przemieszczanie się mas ziemnych, materiałów skalnych lub zwietrzelinowych

Spływ błotny - stosunkowo prędkie ( kilka cm/s do kilku m/s) krótkotrwałe (w odróżnieniu od spełzywania) przemieszczanie grawitacyjne w dół stoku luźnego, głównie drobnego materiału skalnego lub zwietrzelinowego, przesyconego wodą z nagłych i obfitych deszczy w odróżnieniu od osuwiska i strumienia błotnego odbywające się w formie niegrubej pokrywy, której przemieszczanie nie narusza w sposób istotny kształtu zbocza; występuje na dużą skalę w klimacie suchym i półsuchym,

Spływ gruzowo-błotny - mura, siel: liniowo skoncentrowany spływ dużej masy wymieszanego drobnego i grubego materiału skalnego nasiąkniętego wodą, gdzie wskutek akumulacji materiału powstają rozległe stożki torencjalne (wachlarzowe, strome stożki o nierównej powierzchni). Tworzy się m.in. w czasie ulewnych deszczy lub topnienia śniegu nadługich stokach górskich o nachyleniu 30-45 stopni.

Spływ jezior ?

Spływ suchy ?

Stalaktyt - naciek jaskiniwy w postaci sopla, narastający od stropu jaskini ku dołowi w wyniku wytrącania się materiału mineralnego z kapiącej wody lub jej zamarzania

Stalagmit - naciek jaskiniowy w postaci słupa lub stożka narastającego od dna jaskinii ku górze wskutek wytrącania się materiału mineralnego z kapiącej wody lub jej zamarzania

Stalagnat : kolumna naciekowa, naciek jaskiniowy powstały w wyniku połączenia stalaktytu i stalagmitu, zwykle ma kształt szerokiej kolumny;

Staw - zbiornik wodny, stosunkowo płytki (na całej powierzchni występuje roślinność zakorzeniona, jak w strefie przybrzeżnej), zarośnięty, zazwyczaj mniejszy od jeziora. Podobnie jak jeziora nie mają bezpośredniego połączenia z morzem. Niektóre z nich są zasilane przez wody rzeczne. Często otacza je sztuczne obwałowanie.

Stok - (zbocze): najbardziej powszechny element rzeźby terenu, każda nachylona powierzchnia rozpościerająca się pomiędzy kulminacją wzniesienia a jego podnóżem

Stok gruzowy pamiętam to z wykładu, nawet gdzieś mam notatki tylko nie mogę znaleźć :/ jeśli mi się uda odszukać albo inaczej zdobyć to doślę te rodzaje stoków. Pozostałych definicji niestety nie udało mi się znaleźć…

Stok prosty

Stok rozbieżny

Stok skalisty

Stok wklęsły

Stok wypukły

Stok zbieżny

Stok zwietrzelinowy -

Stoliwo - pagór lub niewielki pagórek o poziomej i płaskiej powierzchni szczytowej, uwarunkowanej poziomym ułożeniem warstw skalnych lub będącej fragmentem dawnej powierzchni zrównania. Zbocza strome, zwykle gładkie. Jest to forma mniejsza od góry stołowej i nie zawsze stanowi ostaniec.

Stoliwo kemowe (plateau kemowe) - rozległy kem o płaskiej i poziomej powierzchnie szczytowej, który powstał w dużej przetainie (czyli obniżeniu wytopiskowym w lodowcu, sięgającym jego spągu i powstałym we wczesnym etapie deglacjacji aeralnej) i zwykle odzwierciedla jej nieregularny zarys

Stożek krewasowy

Stożek napływowy - aluwialny stożek, często spotykana forma powierzchni terenu, powstająca na skutek akumulacji (nagromadzania) osadów niesionych przez rzekę lub potok w miejscu wyraźnego zmniejszenia spadku koryta i prędkości płynięcia wody, np. u wylotu doliny bocznej do głównej. Stożki napływowe mają zwykle kształt wachlarzowaty (stąd nazwa), a ciek w ich obrębie często rozgałęzia się na kilka ramion. Stożek napływowy powstający w miejscu ujścia rzeki do morza lub jeziora nosi nazwę delty.

Stożek przelewowy

Stożek usypiskowy-nagromadzenie bloków i gruzu skalnego w kształcie stożka lub wachlarza u podnóża ściany skalnej, lub skalistego zbocza. Powstające w wyniku skoncentrowanego osypywania się materiału ze zbocza i jego akumulacji na powierzchni nachylonej pod kątem naturalnego zsypu.

Strefa freatyczna-określenie strefy saturacji na terenach krasowych. Nad nią znajduje się przeważnie strefa wadyczna (określenie strefy aeracji na terenach krasowych. Pod nią znajduje się przeważnie strefa freatyczna.)

Strefa peryglacjalna- obszar charakteryzujący się bardzo niską temperaturą powietrza i małymi opadami, czego skutkiem jest obecność wieloletniej zmarzliny. Występuje ona przed lądolodami lub samodzielnie, np. na Syberii.

obszar w bezpośrednim sąsiedztwie lodowca, podlegający jego wpływom.

Strefa przyboju

Strefa wadyczna- określenie strefy aeracji na terenach krasowych. Pod nią znajduje się przeważnie strefa freatyczna

Struktury komórkowe

Sufozja- zjawisko geologiczne polegające na mechanicznym wypłukiwaniu ziaren (cząstek minerałów) z osadu przez wody podziemne wsiąkające w skałę lub glebę.

Wypłukany materiał przemieszcza się w przestrzeniach porowych, szczelinach itp. Powoduje zapadanie się powierzchni ziemi. Działanie sufozji prowadzi również do powstania pseudokrasowych form ukształtowania powierzchni, a niekiedy i jaskiń.

Rodzaje sufozji:

• mechaniczna - tworzą się podziemne próżnie (korytarze), po ich zapadnięciu doły sufozyjne

• chemiczna - rozmywanie chemiczne polegające na rozpuszczaniu węglanów, głównie wapnia - następuje ubytek masy glebowej i osiadanie gruntu, tworzą się wymoki

Szarża lodowcowa - uwolnienie masy lodu od lodowca, co powoduje jej znacznie szybsze przemieszczanie się.

Szczeliny kontrakcyjne- Szczeliny skalne, szczeliny, spękania, ogólna nazwa wszelkiego typu rozwartych pęknięć w skałach o szerokości od ułamka mm do kilku m. Ze względu na genezę rozróżniamy szczeliny skalne. powstające wskutek kurczenia się np. stygnącej lawy lub wysychającego mułu,

Szczoty

Ślizg lodowca

Świeca krasowa

Tafone

Talik- typowa dla obszarów polarnych warstwa lub soczewka przepojonego wodą gruntu, pozostająca jesienią pomiędzy warstwą wiecznej marzłoci a świeżo zamarzającym (od góry) gruntem.
Pod wpływem nacisku zamarzniętego gruntu "uwięziona" woda przedostaje się przez spękania lodu do góry i niekiedy rozlewa się na powierzchni gruntu tworząc tzw. naledź.
Taliki stanowią ważne źródło zaopatrywania w wodę w okresie zimowym ludności zamieszkującej obszary z wieczną marzłocią.

Terasa kemowa- akumulacyjny stopień (lub listwa) zbudowany z materiału piaszczysto-żwirowego, uformowany wodami ablacyjnymi między krawędzią lodowca a zboczem doliny żłobowej.

Terasa krioplanacyjna

Terasa miejska

Terasa morska

Terasa osadowa

Terasa rolna- (pola tarasowe) - poziome pola w formie schodkowo ułożonych stopni tworzone na stokach górskich w celu zwiększenia powierzchni uprawnych i utrzymania wody na polu.

Pola tarasowe, na których uprawia się ryż, są charakterystycznym elementem krajobrazu Chin.

Poprzeczny w stosunku do stoku układ tarasów zapobiega także erozji gruntu wywoływanej przez spływającą po pochyłych stokach wodę.

Terasa rzeczna- forma terenu powstała w dolinie rzecznej wskutek erozyjnej działalności płynących wód. Występuje w zespołach, tworząc w przekroju poprzecznym doliny charakterystyczny układ schodów. Terasy mogą też powstać na wybrzeżu morza lub jeziora, w związku z działalnością falowania i zmiany poziomu lustra wody w akwenie. Terasy występują w postaci spłaszczeń terenowych ciągnących się wzdłuż rzeki nad równiną zalewową. Posiadają zbliżony spadek i są oddzielone od siebie załomami. Każdy z nich świadczy o zmieniającym się z upływem czasu poziomie koryta rzeki.

W zależności od tego, w jakich utworach powstały terasy nazywane są erozyjnymi, erozyjno-akumulacyjnymi lub akumulacyjnymi:

• terasy erozyjne - terasy, które zostały wycięte w materiale miejscowym

• terasy akumulacyjne - terasy, które wycięte zostały w osadach rzecznych wcześniej akumulowanych przez rzekę

• terasy erozyjno-akumulacyjne - wykształciły się, erodując kolejno po sobie osady rzeczne i utwory podłoża

Terasa skalna- ich powierzchnie są wycięte w skałach podłoża,       natomiast utwory rzeczne w ich obrębie nie występują

Terasa skalno-osadowa- mają ściety skalny cokół, który jest przykryty warstwą utworów rzecznych o różnej grubości.

Terasa włożona całkowicie

Terasa włożona częściowo

Termoerozja- rodzaj erozji, charakterystyczny dla obszarów z wieloletnią zmarzliną i polegający na nadtapianiu przemarzniętego gruntu na brzegach koryta rzecznego i przez wodę płynącą, posiadającą temperaturę dodatnią. Stopienie lodu gruntowego spajającego cząstki mineralne powoduje rozluźnienie struktury gruntu i jego osypywanie się do koryta, przy brzegu powstaje zaś nisza.

Uważa się, że termoerozja w plejstocenie była ważnym procesem w rozwoju pradolin.

Termoklina- wąska warstwa wody, w której następuje gwałtowna zmiana temperatury wraz ze wzrostem głębokości. Latem poniżej termokliny temperatura gwałtownie maleje wraz z głębokością, natomiast zimą poniżej termokliny temperatura rośnie.

W wodach oceanicznych przypada zwykle na okolice izotermy +10°C i leży na głębokości 500-1000 m. Kończy się mniej więcej na izotermie +5°C. W jeziorach polskich występuje w lecie najczęściej na głębokości 7-8 m, jednakże późną wiosną przy szybkim wzroście temperatury powietrza może wystąpić nawet na głębokości poniżej 1 m.

W stratyfikowanych jeziorach zwykle pokrywa się z oksykliną i chemokliną, wyznaczając zasięg metalimnionu.

Termokras - procesy podobne do klasycznego krasowienia, ale zachodzą przez wytapianie lodu gruntowego.

Tombolo wąski pas lądu łączący ląd stały z wyspą przybrzeżną, który powstał wskutek naniesienia piasku i żwiru przez przybrzeżne prądy opływające wyspę. Pasów takich może być kilka. Tombolo występuje m.in. u zachodnich wybrzeży Półwyspu Apenińskiego.-

Tor

Torf- Najmłodszy węgiel kopalny. Skała osadowa powstała w wyniku zachodzących w szczególnych warunkach przemian obumarłych szczątków roślinnych. Szczątki drzew, żyjących przed setkami i tysiącami lat, pochłonięte zostały przez bagna, tworząc powłokę, która pod naporem kolejnych warstw osadów stopniowo została sprasowana. Po usunięciu tlenu, powstał torf. W wyniku kolejnych procesów - ciśnienia nadległych warstw osadów oraz pozbycia się resztek tlenu, po upływie milionów lat, torf zamienia się w węgiel brunatny i następnie w węgiel kamienny.

Torfowisko- jeden z typów mokradeł, siedlisk na tyle uwodnionych, że występuje tam specyficzna roślinność i zachodzą procesy akumulacji osadów organicznych. Jest to teren stale podmokły, o podłożu trudno przepuszczalnym, pokryty zbiorowiskami roślin bagiennych i bagienno-łąkowych. Torfowiska występują głównie w strefie klimatu umiarkowanego wilgotnego i chłodnego (północna część Eurazji i Ameryki Północnej, a także obszary górskie). Obszary te są cenne pod względem przyrodniczym, można je także wykorzystać gospodarczo - poprzez wydobywanie torfu. Torfowisko przyrasta średnio o 1 mm w ciągu roku.

Transfluencja lodowca- przelewanie się lodowca z jednej doliny do drugiej przez grzbiet lub przełęcz. Zjawisko ma miejsce wtedy, gdy grubość masy lodu jest większa od wysokości grzbietu ograniczającego dolinę wypełnioną lodem.

Zjawisko transfluencji zachodziło w plejstocenie w Tatrach m.in. na przełęczy Palenica Jałowiecka, gdzie jęzor lodowcowy z Zadnich Kotlin przelewał się przez grań Tatr Zachodnich na jej północną stronę. W Polsce podobne zjawisko miało miejsce w Dolinie Olczyska, do której docierał lodowiec z sąsiedniej Doliny Suchej Wody Gąsienicowej

Transport eoliczny- to przemieszczanie materiału przez wiatr. Jest to proces powierzchniowy, który może odbywać się w kierunku niezgodnym ze spadkiem terenu, prostolinijnie lub ruchem wirowym, równoczesny z procesem sortowania przenoszonego materiału. Proces ten wywołany jest naporem powietrza lub uderzaniem przez poruszające sie ziarna. Odbywa sie poprzez:

• powolne pełzanie, wleczenie, popychanie, przesuwanie, toczenie, ślizganie po powierzchni gruntu dużych ziaren piasku i żwiru na niewielką odległość;

• saltację: skokowe przemieszczenie ziaren piasku w strefie przypowierzchniowej (do 2 m wysokości) na znaczną odległość (najpowszechniejszy sposób transportu);

• suspensję: transport drobnego piasku i pyłu w zawieszeniu na znacznych wysokościach (kilka km) z prędkością równą średniej prędkości wiatru, o zasięgu tysięcy kilometrów.

Transport lodowcowy

Transport rzeczny

Transport rzeczny klasyfikacja

Trawertyn- (martwica wapienna, źródleniec, tuf wapienny^[1]) - porowata skała osadowa składająca się głównie z kalcytu i aragonitu. Odmiana martwicy wapiennej.

Koloru zwykle białego, często z uwarstwieniami koloru żółtego lub czerwonawego. W martwicach często występują szczątki roślin i zwierząt. Przyczyną powstawania jest ubytek dwutlenku węgla z roztworu, co następuje najczęściej na skutek spadku ciśnienia związanego z wypływem wód podziemnych na powierzchnię, asymilacji przez rośliny lub dyfuzji do atmosfery wynikającej z intensywnego ruchu wody. Ubytek dwutlenku węgla powoduje wytrącenie się węglanu wapnia wg. reakcji:

Ca(HCO₃)₂=CaCO₃+H₂O+CO₂.

Jest używany w budownictwie jako ozdobny materiał budowlany. Nazywany alabastrem egipskim był używany już w starożytnym Egipcie do wyrobu posągów i waz. W Polsce występuje w okolicach Krzeszowic (górnokarbońska martwica karniowicka), neogeńskie martwice w okolicy Krakowa, w Tatrach i na Podhalu.

Tufur- pagórki darniowe o średnicy około 2 m (lub mniejszej) i wysokości do 50 cm. Występujące grupowo na stoku górskim o nachyleniu 5-20 st, pooddzielane gęstą siecią wąskich rynien. Powstają pod wpływem pęcznienia mrozowego. Zbudowane są z gliny i pokryte zwartą darnią.

Twardzielec- twardziel, monadnok, rodzaj formy powierzchni ziemi w postaci wzniesienia (góra, wzgórze, pagórek, skalica) sterczącego pośród obszarów niżej położonych o łagodniejszej rzeźbie.

Twardzielec cechuje się zwykle bardziej stromymi stokami i śmielszymi kształtami w stosunku do otoczenia. Zbudowany jest ze skał odporniejszych od skał otoczenia, w stosunku do których ulega wolniejszemu procesowi degradacji. Rodzajem twardzielca jest m.in. nek wulkaniczny.

Twardzielce występują najczęściej obszarach o klimacie tropikalnym, ale spotyka się je także w innych strefach klimatycznych. W Polsce twardzielcami są np. skałki Pienińskiego Pasa Skalicowego w Karpatach i Śnieżka w Karkonoszach.

Utlenianie to reakcja chemiczna, w której jakiś atom (lub ich grupa) przechodzi z niższego na wyższy stopień utlenienia (oddaje elektrony).

Nazwa ta ma charakter bardzo umowny, gdyż w praktyce, każdej reakcji utlenienia musi towarzyszyć jakaś reakcja redukcji. Łącznie takie procesy nazywa się reakcjami redoks.

W praktyce, daną reakcję nazywa się utlenieniem, gdy struktura głównego substratu i głównego produktu różnią się tylko tym, że jedna niewielka grupa lub pojedynczy atom zwiększył w jej wyniku swój stopień utlenienia, kosztem redukcji prostego związku zwanego w tym przypadku środkiem utleniającym.

-

Uvala

Uwodnienie- ogół procesów chemicznych lub fizycznych, w których związkiem chemicznym przyłączanym do innej substancji jest woda, przy czym woda ta jest przyłączana w całości (nie powstają dodatkowo produkty uboczne). Procesy hydratacji są szczególną postacią procesów solwatacji.

Przykładem uwodnienia jest przemiana hematytu w limonit, skrobi w dekstrynę oraz anhydrytu w gips. Proces zachodzi bardzo często łącznie z uwęglanowieniem i hydrolizą.

Woda w trakcie hydratacji może być w postaci ciekłej lub gazowej. Różne formy procesu hydratacji polegają na wiązaniu na różne sposoby cząsteczek wody z cząsteczkami innych substancji lub ich jonami. W produktach hydratacji woda może pozostawać nadal w postaci cząsteczkowej lub stanowić udział w nowo powstałym związku chemicznym w postaci mieszaniny wodoru i tlenu w proporcji równoważnej stechiometrycznie cząsteczce wody, czyli w stosunku 2:1.

Vadi

Wał brzegowy morski

Wał brzegowy rzeczny

Wał burzowy- powstają z materiału (piasek, żwir) wyrzuconego na brzeg przez fale sztormowe. Wały burzowe nadbudowują plaże.

Wał osuwiskowy

Warstwa czynna- zewnętrzna warstwa gruntu w strefie peryglacjalnej, znajdująca się ponad wieczną marzłocią i odmarzająca na okres ciepłej pory roku (lata). Daje możliwość wegetacji roślin, stwarza warunki do życia podziemnych zwierząt bezkręgowych i pozwala na przebieg procesów glebotwórczych.
Ze względu na duże nasycenie wodą może podlegać procesowi soliflukcji i procesom mrozowym. Maksymalna grubość warstwy czynnej nie przekracza zwykle 1 m.

Watt- określenie szerokiej równi pływowej odsłanianej w czasie odpływu morza. Watty o dużych powierzchniach znajdują się wzdłuż holenderskich, niemieckich i duńskich wybrzeży Morza Północnego, rozciągając się między stałym lądem a Wyspami Fryzyjskimi. Obszar ten, o szerokości do kilkunastu kilometrów, nosi nazwę Morza Wattowego.

Wąwóz - rodzaj głębokiej, suchej doliny okresowo odwadnianej, która cechuje się stromymi, urwistymi zboczami oraz niewyrównanym, wąskim dnem. Powstaje w średnio spoistych skałach (gliny, lessy, iły) wskutek erozji dennej wód okresowych lub epizodycznych i z czasem przekształca się w parów. Wąwozy mają długość do kilkunastu kilometrów i głębokość od kilku do stu metrów. Łączna długość wąwozów w Polsce wynosi ok. 35 000 km. Formy podobne do wąwozów mogą się również tworzyć w skałach krasowych (wapiennych, gipsowych)na skutek erozyjnej działalności wód płynących.

Wąwóz drogowy

Werteb- zwykle naturalna forma ukształtowania powierzchni ziemi: okrągłe lub eliptyczne zagłębienie terenu, o głębokości zazwyczaj mniejszej niż średnica, często z podziemnym odwodnieniem. Ich średnica może się wahać od kilkudziesięciu centymetrów do kilkuset metrów. Mogą się formować stopniowo bądź pojawiać się nagle, występują na całym świecie.

Wielograniec- graniak, luźny kamień lub blok skalny, posiadający kilka gładkich powierzchni, wypolerowanych przez niesiony wiatrem piasek, oddzielonych od siebie wyraźnymi krawędziami. Wielograńce są typowe dla obszarów pustyni kamienistej i górskiej

Wietrzenie- rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał wskutek działania energii słonecznej, powietrza, wody i organizmów. Zachodzi na powierzchni Ziemi i w jej powierzchniowej strefie zwanej strefą wietrzenia (głębokość od kilku do kilkudziesięciu metrów). Produktem wietrzenia są między innymi zwietrzelina, rumowisko, glina zboczowa, arkoza.

Wietrzenie biologiczne- to rozpad i rozkład skały pod wpływem działania organizmów żywych (często nie wyróżnia się wietrzenia biologicznego jako oddzielnego działu, uznaje się je jako wchodzące w skład wietrzenia fizycznego i chemicznego)

Wietrzenie chemiczne - rozkład skały przy zmianie jej składu chemicznego, niezbędnym warunkiem do jego zaistnienia jest obecność wody, głównymi czynnikami wietrzenia chemicznego są: woda opadowa, dwutlenek węgla, tlen oraz azot

Wietrzenie fizyczne fizyczne (mechaniczne) - rozpad skały bez zmiany jej składu chemicznego, zachodzi przy częstych zmianach temperatury i wilgotności (głównie w klimacie umiarkowanym)

Wietrzenie mrozowe- Wietrzenie fizyczne, (zamróz, kongelacja)

woda zamarzająca w szczelinach skalnych zwiększa swoją objętość o ok. 9% rozsadzając skałę; produkty: rumowiska skalne, gołoborza, pył

Wodospad- swobodny, pionowy spadek wody rzecznej, spowodowane istnieniem w korycie rzeki wyraźnego progu skalnego o wysokości od kilku do kilkuset metrów. Wodospad występuje w górnych odcinkach biegu rzek, w miejscach gdzie rzeka przecina warstwę twardych skał. Skały te, wymywane wolniej niż miękkie podłoże w dolnym biegu rzeki, tworzą stopień, z którego woda spada w dół. Szereg wodospadów nazywa się kaskadą.

Wskaźnik krętości

Wybrzeża (klasyfikacja)

Wydma - wzniesienie z materiału terygenicznego przeważnie frakcji psamitowej, powstałe przez akumulację eoliczną. Wydmy posiadają różne kształty. Dzielimy je też na wydmy wędrujące, ustalone, śródlądowe, nadmorskie.

Wydma echo - niewyraźna pozostałość po zerodowanych wydmach.

Wydma gwiaździsta - powstaje z połączenia kilku wydm wędrujących. Występują na terenach o zmiennych kierunkach wiatrów.

Wydma paraboliczna - wydma o łukowatym kształcie i ramionach skierowanych w stronę dowietrzną. Jej stok dowietrzny jest łagodny, zawietrzny stromy. Część środkowa porusza się szybciej, ramiona są porośnięte roślinnością.

Wydma podłużna - są to długie nawet do setek kilometrów, wysokie do 100 metrów piaszczyste wały powstałe z połączenia się wielu barchanów. Ich przebieg jest równoległy z dominującym kierunkiem wiatrów. Jej umiejscowienie jest stałe.

Wydma poprzeczna - wał wydmowy o silnie asymetrycznych stokach. Występuje nad morzem i jest ustawiony poprzecznie do głównego kierunku wiatru.

Wydma wstępująca

Wydma wymuszona- paraboliczne - o kształcie rogala z rogami wydłużonymi w stronę wiatru,

półksiężycowe - powstają na obrzeżu słonych jezior,

podłużne - nadbudowujące wały przykorytowe,

nebki - zaspy piaszczyste, tworzące się w cieniu kęp roślinności,

pagórki tamaryszkowe - akumulacja eolicznych osadów piaszczysto-pylastych wokół tamaryszku związana z burzami pyłowymi i opadami deszczu.

Wydma zstępujaca

Wydmy nadmorskie jeden z typów wydm.

Zwykle wydmy tego typu poprzedzielane są obniżeniami i nieckami deflacyjnymi. Cechuje je, podobnie jak większość wydm, asymetria stoków: stoki dowietrzne, po których wiatr przesuwa piasek w górę, są łagodne (3 do 12°) i twarde; stoki odwietrzne, ze szczytu których ziarna piasku staczają się pod wpływem grawitacji, są strome (30 do 33°) i mniej ubite.

Starsze, dobrze ustabilizowane wydmy, są siedliskami nadmorskiego boru sosnowego.

Wydmy przednie - są to wały wydm poprzecznych, pierwsze od strony plaży. Są znacznych rozmiarów, gdyż powstają z nieustannej akumulacji eolicznej przy osłabionej deflacji, gdyż są częściowo porośnięte nadbrzeżną roślinnością, która je utrwala.

Wydmy śródlądowe- jeden z rodzajów wydm. Występuje na obszarach porośniętych skąpą roślinnością. W Polsce znajdują się m.in. w Kotlinie Sandomierskiej, Puszczy Kampinoskiej, Równinie Polickiej, Borach Dolnośląskich oraz na międzyrzeczu warciańsko-noteckim.

Ten typ wydm to wydmy paraboliczne, których geneza wiąże się ze zlodowaceniami plejstoceńskimi.

Wygład lodowcowy- powierzchnia litej skały wygładzona wskutek erozji lodowca. Zachodzi w wyniku szorowania o podłoże fragmentów skał przemieszczanych w spągowej części lodowca (detersja).

Wymarzanie kamieni

Wysoczyzna- rozległe, niewysokie wzniesienie zbudowane z materiału morenowego, otoczone przeważnie pradolinami, np. Wysoczyzna Piotrkowska,

Wyżyna- obszar, którego wysokości bezwzględne przekraczają 300 metrów n.p.m., a wysokości względne są na ogół mniejsze niż 300 m. Z obszarów wyżyn wyłączane są bowiem obszary o szczególnie urozmaiconej rzeźbie i wysokościach względnych przekraczających 300 m stosunku do najbliższych den dolinnych, czyli góry. Różnice w wysokościach względnych w obrębie wyżyny są więc stosunkowo małe. W Polsce i innych krajach często przyjmuje się za dolną granicę wyżyn poziomicę 200 m n.p.m. Na mapie hipsometrycznej niższe wyżyny wyróżnione są barwami żółtymi, podobnie jak i najniższe partie gór, np. pogórza, natomiast najwyższe wyżyny - jasnymi odcieniami koloru brązowego.

Rozległe obszary wyżynne noszą nazwę wyżu.

Zanik jezior

Zator lodowy - zjawisko polegające na znacznym wypełnieniu koryta rzeki krą i zmniejszeniem bądź zablokowaniem jego przekroju. Występuje przy tym podpiętrznie wody, mogące prowadzić do powodzi. Jest wiele typów zatorów mających różne genezy. W Polsce często powstają one na długich rzekach płynących południkowo: (Wisła, Bug, Odra, Warta). W ich górnym biegu ruszyły już lody, natomiast dolny bieg ciągle jest pokryty lodem.

Zator śryżowy

Zlodowacenie- okres, w czasie którego znaczne obszary Ziemi pokryte są lądolodem.

W czasie plejstocenu klimat ulegał znacznym wahaniom, po fali zimna (glacjale) następowało ocieplenie zwane interglacjałem.

Zlodowacenie dolinne

Zlodowacenie pokrywowe

Zlodowacenie półpokrywowe

Zmarzlina ciągła- Marzłoć to warstwa gruntu, leżąca na różnych głębokościach, która co najmniej przez dwa kolejne lata zachowuje temperaturę niższą niż 0°C (poniżej punktu zamarzania). -- ciągła - grunt pozostaje zamarznięty na całym obszarze, przy średniej temperaturze roku poniżej -8°C

Zmarzlina nieciągła- z niezamarzniętymi "wyspami", przy średniej temperaturze roku od -4°C do -8°C

Zmarzlina sezonowa

Zmarzlina sporadyczna płaty marzłoci w niejednolicie zamarzającym gruncie, przy średniej temperaturze roku od -1°C do -4°C

Zmarzlina wieloletnia zjawisko trwałego (minimum dwa kolejne lata) utrzymywania się części skorupy ziemskiej w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody niezależnie od pory roku. Powstaje w warunkach suchego i jednocześnie zimnego klimatu (o średniej temperaturze powietrza poniżej -11 stopni Celsjusza)

Zmarzlina wyspowa-

Zsuwanie

Żebro krasowe- forma krasu powierzchniowego, rodzaj podłużnego grzbietu czy garbu wypreparowanego na powierzchni skał krasowiejących rozdzielającego sąsiadujące żłobki krasowe. Mogą mieć różne wymiary - od kilku centymentrów to wielu metrów szerokości i głębokości, długość mierzoną w metrach.
Żebra i żłobki krasowe powstają w wyniku działania wód opadowych. Połączenie wielu żłobków i żeber krasowych daje charakterystyczną powierzchnię podobną do "blachy falistej", różnie nazywaną (np. potocznie "organami krasowymi", przy czym organami krasowymi nazywa się również podobne z wyglądu formy, niektóre draperie naciekowe, powstające jednak zupełnie inaczej w wyniku krystalizacji węglanu wapnia na ścianach jaskiń krasowych).

Żleb- (również źleb) - wklęsła rynnowa forma ukształtowania terenu górskiego, stromościenne wcięcie w stoku czy ścianie, powstałe wskutek wietrzenia mechanicznego oraz erozyjnego działania gruzu skalnego, wód opadowych, roztopowych i lawin. Żleby mają niewyrównane dno o profilu zbliżonym do litery V. Żlebami, tak jak i kominami, prowadzą przeważnie najłatwiejsze drogi wspinaczkowe daną ścianą. Zarazem wiodą one terenem najczęściej mokrym i kruchym, a także są narażone na spadające kamienie i lawiny. Żlebami często spływają z gór potoki, w żlebach zwykle też najdłużej zalega śnieg. Żleby mogą być trawiaste, kamieniste, piarżyste. Czasami mianem żlebu określa się wąskie doliny, nawet całkowicie zalesione, jak np. Staników Żleb w Tatrach.

Żłobek krasowy deszczowy- forma krasu powierzchniowego, rodzaj podłużnej bruzdy o głębokości do 2 m, szerokości do kilkudziesięciu centymetrów i długości do kilkunastu metrów. Żłobki krasowe powstają na pochyłych powierzchniach skał krasowiejących w wyniku rozpuszczającej działalności wód pochodzących z opadów lub topnienia śniegu, ułożone są zgodnie z kierunkiem spływu wody. Występują zazwyczaj seryjnie - sąsiednie żłobki odgradza żebro krasowe.

Żłobek krasowy szczelinowy

Żłobina

Żłób lodowcowy - szeroka dolina U-kształtna, powstała przez erozję mechaniczną podłoża przez płynący lodowiec.

---