Wstęp. Stanisław Ossowski

Z zagadnień psychologii społecznej

(Dzieła, tom III, wstęp, rozdział I i II)

Rzeczywistość społeczna i jej atomy.

• dwa rodzaje patrzenia na społeczność, rzeczywistość społeczną:

1. demograficzny; bada zbiorowość, jej dynamikę i ruchliwość jej członków (badanie z zewnątrz, sposób behawiorystyczny)

2. wewnętrzny; odnosi się do świadomości osobników składających się na społeczność, interesuje go obraz rzeczywistości, jaki pojawia się w świadomości członków, a dalej związane z tym obrazem uczucia, pragnienia i zamiary oraz wynikające z nich poczucie więzi społecznej

- stanowiska reprezentujące podejście demograficzne:

a) demografia społeczna,

b) tradycyjna ekologia społeczna,

c) teoria klas ekonomicznych.

• morfologia społeczna Durkheima - stanowisko wykorzystujące zarówno aspekt demograficzny, jak i wewnętrzny

Wszelkie treści kulturowe, które interesują psychologię społeczną odnajdujemy w świadomości człowieka. Interesuje nas jednostka ludzka jako element (atom) struktury społecznej. Rzeczywistość społeczną traktujemy jednak jako coś, co się kształtuje i rozgrywa w sferze świadomości człowieka, traktujemy ją jako system zależnych od siebie uczuć i przedstawień jednostkowych.

Rozdział I. W obliczu widzów.

1. Zagadnienie introspekcji.

1. przekonania jednostki o samej sobie ważnym źródłem do badania życia społecznego - nie tylko na podstawie samoobserwacji, ale także pod wpływem sugestii otoczenia.

• zalety introspekcji: dostęp do przeżyć, których inni nie są świadomi

• wady introspekcji: brak obiektywizmu ; podświadomość (dlatego behawioryści) ; autokreacja ; brak skali odniesienia

2. demaskatorzy introspekcji jako wiarygodnej przesłanki (Marks, Freud, behawioryści i ich zwolennicy, Descartes, Kant, Bergson)

3. introspekcja powinna interesować naukę, gdyż rzuca światło na strukturę danej osobowości !!!! :

• jest procesem posiadającym skutki psychiczne,

• wywiera skutki społeczne,

• modyfikuje rzeczywistość, do której się odnosi.

2. Niestałość sądów opartych na doświadczeniach wewnętrznych.

1. przy samoobserwacji chwilowy stan świadomości jest w równej mierze właściwością obserwatora, jak i przedmiotu obserwowanego (optymistyczne i pesymistyczne podejście do własnej osoby)

• gdy jesteśmy spokojni i wypoczęci nasza samoobserwacja jest wiarygodniejsza

2. nie rozróżniamy między tym, co jest, a tym, co się nam wydaje,

3. nie mamy możliwości rzetelnego porównania własnych obserwacji z autoobserwacjami innych (aby usytuować siebie w porównaniu z innymi należy wziąć pod uwagę różne kryteria, np. skutki działania albo „opinię powszechną”)

3. Obraz kształtujący rzeczywistość.

• stan obserwowany jest często niweczony przez samą obserwację

• „jeżeli obraz mojej osoby zależny jest od chwilowego stanu, w którym się sobie przyglądam , to z drugiej strony sama moja osoba jest zależna od obrazu, jaki sobie o niej tworzę.”

• Warunki do zbadania przedmiotu pod pewnym względem mogą go zniekształcić pod innym

• Na skutek samoobserwacji mogą się zmienić nasze dyspozycje psychiczne na dany temat

• Charakterystyka może stać się charakteryzacją

• zmiana autocharakterystyki jest jednocześnie zmianą własnej osoby

• czymś nowym może stać się uczucie wypowiedziane

• zjawisko „przyroda naśladuje sztukę”:

• obraz własnej osoby staje się tym do czego chcemy dążyć

• `obrazy' siebie dla innych ludzi są już zobowiązujące

• Przyczyny autokreacji:

• chcę żeby ludzie widzieli mnie w określony sposób

• chcę innym ukazać prawdziwy obraz siebie - autoportret = wzór

• Odkrywam czy tworzę?

- we wspomnieniach łatwiej siebie ocenić

Ta rozterka pojawia się, gdy przedmiotem introspekcji uczynię:

• moje tendencje uczuciowe

• intencje moich czynów

• własne, dotąd nie zrealizowane możliwości

Chodzi tu o autocharakterystykę chcącą odkryć we własnym wnętrzu pokłady dotąd nieznane.

5. Wybór roli.

• pytanie, jak szczerze i autentycznie wybrać rodzaj postępowania

• rolę , którą wybieramy staramy się traktować jak najbardziej naturalnie - jako wynikającą z naszej osobowości

• decyzję o wyborze roli podejmujemy poprzez decyzję o przyszłym postępowaniu (także w druga stronę )

• jestem inny gdy mam przed sobą swój idealny wizerunek, a inny gdy o nim nie myślę.

6. Energia cudzych promieni.

1. wobec różnych obserwatorów jednostka może zmieniać zachowanie i być różnie odbierana,

2. różne jednostki odbierają nas w zależności od swojego temperamentu

3. przeobrażenie pod wpływem innych osób:

- trwałe

- chwilowe

7. Klisza fotograficzna i galwanometr

• podczas obcowania z różnymi ludźmi zmienia się:

• przebieg psychiczny podczas obcowania z tą osobą, który zmienia się gdy obcujemy z inną - nagły, szybko znika

a) wielokrotne, chwilowe przeobrażenia mogą przemienić się w trwałe

• trwałe przeobrażenia naszych dyspozycji psychicznych - stopniowe, trwałe

a) do trwałych i nagłych należą nawrócenia

8. Refleks obrazu.

Wpływ obcowania z ludźmi na psychikę jednostki poprzez:

• świadome lub nieświadome naśladownictwo - powszechne

• nauka

• współdziałanie

• kierownictwo

• opieka

Świadczy to o przekonaniu, że ten, z kim nas łączy obustronny stosunek społeczny, ma w swej świadomości jakiś obraz naszej osoby.

„Zmieniam się gdy czuje na sobie refleks obrazu mojej osoby w czyjejś świadomości”

Reakcje na refleks własnego obrazu w świadomości innej osoby:

• sugestia - zachowanie typu „selfconsciesnes” - dostosowanie się do obrazu

• próba obrony - wzmaganie w sobie rysów przeciwnych

• nie tylko w obecności tej drugiej osoby

• obraz mojej osoby, który chcę narzucić staje się jednym z czynników kształtujących moją osobowość

Florian Znaniecki - kategoria osób dobrze wychowanych

9. Obrazy indywidualne a stereotypy.

Stereotypy to obrazy osobowości, które osobowość tę kształtują będące obrazami w skali społecznej. Odnoszą się one do członków poszczególnych zbiorowości, mają zasięg sugestii zbiorowej (zatem szerszy niż zasięg sugestii indywidualnych). Mimo to mają mniejsze znaczenie osobotwórcze (małe są szanse na zmianę tego obrazu, co nie napędza mechanizmu walki)

• powszechne

• konwencjonalne - nie ma `typowych Polaków' itd

• spetryfikowane - jednostka nie jest wstanie zmienić sugestii stereotypu

- funkcja osobotwórcza w sprzyjających warunkach - np. obce środowisko (można przyjąć aktywna postawę wobec stereotypu)

Rozdział II. Córka wielu matek.

Rzecz o roli środowisk społecznych w kształtowaniu psychiki.

Rola przynależności do grupy.

1. Środowisko społeczne a dusza jednostki.

Stanowisko Durkheima:

• dwie sfery osobowości ludzkiej - indywidualna i społeczna (stąd konflikty jednostki)

• elementy ponadindywidualne: pojęcia wspólne ludziom używającym jednego języka, zakres przeżyć religijnych, intuicje moralne, myśl logiczna, kategorie intelektu -> zostały wytworzone przez społeczeństwo

• owe elementy przeciwstawiają się innym czynnikom naszej osobowości

• wcześniej podobne, nie socjologiczne jeszcze przekonania u Condarsela czy Marksa - mistrza podejrzeń, dostrzegającego przede wszystkim konflikty

2. Organizm państwowy i klasa społeczna.

Zarówno Marks, jak i Durkheim koncentrują się na wpływie na jednostkę zbiorowości, z którą jednostka ta się identyfikuje, grupy społecznej, do której przynależy. Według Marksa zbiorowością taką jest klasa. Durkheim zwrócił się w stronę lokalnej społeczności terytorialnej, dlatego podstawową interesującą go więzią jest patriotyzm. W obu jednak koncepcjach pod uwagę brany jest wpływ tylko jednej zbiorowości.

Klasa - zbiorowość ogarniająca tylko część społeczeństw terytorialnych, lecz nie zamyka się w granica żadnego z nich.

Analogia z komórka, która może należeć tylko do jednego organizmu.

„Dusza jest córką zbiorowości - ale tylko jednej konkretnej: tylko jedna grupa społeczna może rościć sobie pretensje do funkcji psychotwórczej względem poszczególnych jednostek.”

3. Uczestnictwo w krzyżujących się zbiorowościach.

Jednostka odczuwa przynależność do wielu zbiorowości na raz. Swoją przynależność może zmieniać w czasie.

Grupy koncentryczne - jedna grupa stanowi część szerszej grupy, która z kolei jest objęta przez jeszcze szerszą grupę.

• koncepcja państwa totalistycznego -m.in. kontrolującego kontakty z zagranicą.

• niestety nie zdołało ono zmonopolizować całego życia jednostki, więc trzeba przyjąć założenie, że jednostka czuje się uczestnikiem kilku niezależnych zbiorowości.

• czasami się zdarza, że jednostka świadomie uczestniczy w dwóch wrogich sobie grupach ukrywając swoją przynależność do każdej z nich; np. policjant współdziałający ze złodziejami

4. Synteza wpływów czy nurty niezależne?

Próba odpowiedzi na pytanie, czy jednostka posiada jeden zespół dyspozycji w wyniku wpływu różnych zbiorowości czy posiada kilka zespołów dyspozycji?

• decyduje o tym:

• typ zbiorowości

• stosunek wzajemny grup społecznych

• typ psychiczny jednostki

• stosunek jednostki do zbiorowości

• czasami nawyki jakie wynieśliśmy z jednego społeczeństwa ulegają zmianom, pod wpływem innych środowisk

• czasami będąc w nowym środowisku wytwarzają się nowe nawyki, od wcześniejszych niezależne.

Będzie to sprzyjało wytworzeniem się niezależnych współistniejących postaw.

5. Konflikty zbiorów a postawa introspekcyjna.

• każda trwała zbiorowość narzuca wzory zachowania się w danych okolicznościach, reguły moralne i poczucie tego co przyzwoite, poglądy i sposób myślenia o danej sprawie. ; np. może powstać wzór księdza, nauczyciela itd.

• są one narzucane za pomocą metod wychowawczych i propagandy; kar i nagród; zewnętrznego przymusu; lub jednostka nieświadomie je przyswaja

• jeśli posiadamy tylko jeden, główny wzór osobowości znaczy to, że środowisko narzuca nam tylko jeden sposób postępowania

• introspekcja przydaje się gdy stoi przed nami wybór do jakich wzorów mamy się upodobnić.

Stanisław Ossowski

Z zagadnień psychologii społecznej

(Dzieła tom III, rozdział III i IV)

Rozdział III. Pod znakami Ormuzda i Arymana.

1. Dualizm religijny i dualizm psychologiczny.

1. na dualizm człowieka zwraca uwagę:

• religia Zoroastra (bóg dobry - Ormuzda, bóg zły - Aryman - to oni stworzyli to co dobre i złe w człowieku)

• cel: wyzwolenie świata materialnego spod władzy Arymana

• dualizm nie tylko w świecie zewnętrznym, ale przede wszystkim w duszy ludzkiej - walka światów ma również wymiar wewnętrzny (świadczą o tym nazwy: duch „dobrej myśli” i demon „złej myśli”)

• manicheizm (szatańska materia, boski duch - szatan wykradł Bogu pierwiastki jasności i stworzył człowieka);

• koncepcja Maniego ( pierwiastek boski to duch, a szatański materia) ; przeciwstawienie żądz cielesnych i dążeń ducha ; kojarzy się z alegorią powozu (Platon), która mówi, że dusza ludza jest porówna do zaprzęgu o dwóch skrzydlatych koniach,

• dualizm religijny z psychologicznymi i etycznymi konsekwencjami w orfizmie - walka tytanów ( to co ziemskie) z Dionizosem( to co wzniosłe),

• udział szatana w kształtowaniu się ludzkiej natury uznaje chrześcijaństwo i judaizm, mimo, że są to religie monoteistyczne.

• silnie widoczne w dziełach średniowiecznych

• dualizm we wszystkich religiach ma także wymiar psychologiczny

• bajka z plemienia Hausa o człowieku, kajmanie i szakalu (człowiek uratował kajmana mimo, że mógł go zjeść, ale za to zabija szakala, którego skóra potrzebna była dla jego chorej żony ) - często spotykany motyw połączenia w jednej istocie bezinteresowności i nienawiści - przeciwieństwa moralne w duszy ludzkiej

• przeciwieństwa objawiają się, gdy jakaś grupa społeczna jest wytrącona z normalnych warunków - proste kryteria moralne tracą swe automatyczne zastosowanie w nowych okolicznościach

• przyczyny dualizmu podczas II wojny światowej :

• stępienie wrażliwości pod wpływem ogromu cierpień dookoła

• człowiek uczy się świadomie selekcjonować swoje współczucie

2. Zasięg wyobraźni a zasięg współczucia.

1. próba tłumaczenia częstego braku współczucia brakiem wyobraźni lub ograniczoną wyobraźnią:

• np. odczuwamy współczucie wobec osób, w których przeżycie potrafimy się wczuć

2. aktywność wyobraźni zależna w dużej mierze od postaw społecznych niż psychicznego podobieństwa (według Ossowskiego bardziej współczujemy naszemu psu niż Żydowi z Oświęcimia)

• przynależności do grupy społecznej powoduje strach przed wrogością grupy

1. w ograniczeniu wyobraźni dużą rolę odgrywa stereotyp ( sugestia grupy) utrudniający zajęcie stosunku bezpośredniego względem danej jednostki, która należy do określonej w stereotypie grupy społecznej; stereotyp utrudnia zauważyć osobiste cechy

• mimo to podczas II wojny światowej znane są przypadki antysemitów przejmujących się losem konkretnego, znanego im Żyda - jest to spowodowane tym, że ów Żyd nie był postrzegany jako członek znienawidzonej społeczności, lecz jako członek grupy kolegów

• w toku obcowania z członkiem obcej zbiorowości, opada czasami stereotyp

• nagłe rozszerzenie wyobraźni w sytuacji ekstremalnej powoduje wstrząs,

• zakres wyobraźni w danej sytuacji jest wprost proporcjonalny do podobieństwa sytuacji społecznej (ważna jest tu równoległość sytuacji oraz różne subtelne aspekty) i odwrotnie : odrębność sytuacji, chociażby w tym samym zespole, wpływa na wyobraźnię hamująco

• np. sierżant może się nie wczuwać w sytuację rekrutów, gdyż nie ma ochoty przenosić się w wyobraźni do sytuacji poniżającej

• w stosunku do tego samego człowieka możemy mieć różnego możliwości wczuwania się, w zależności od tego czy sprawy dotyczą różnic społecznych między nami, czy tez spraw, w których można abstrahować od tych różnic

• ani egoizm, ani okrucieństwo nie dają się tłumaczyć brakiem wyobraźni - zależność jest obustronna - jeśli nasza wyobraźnia wpływa na nasze postawy społeczne, to i nasze postawy społeczne wpływają na naszą wyobraźnię,

• źródłem samolubnego zachowania wobec cierpiących może być żywe wyobrażenie własnych przyszłych dolegliwości.

• wyobraźnia może być motorem złych skłonności (wysublimowany akt nienawiści, tchórzostwo pchające do nikczemnych czynów w trosce o samo ocalenie),

Max Scheler twierdził, że wzrost zdolności rozumienia innych przez wieki zaowocował nowymi formami okrucieństwa.

• Wyobraźnia również działa jeśli chodzi o chęć zadawania komuś cierpienia. Może dostarczyć paliwa myślom sadystycznym, gdyż wyobrażamy sobie ból jaki chcemy komuś zadać

• dwoistość natury ludzkiej ma głębsze podłoże - nie da się jej sprowadzić jedynie do zakresu wyobraźni.

3. Miłość i śmierć.

1. Eros i Tanatos u Freuda; instynkt budujący (samozachowawczy, dążący do podtrzymania gatunku) i destrukcyjny (samodestrukcyjny, uzewnętrzniona nienawiść, dąży do sprowadzenia materii w stan nieograniczony), są nierozdzielne (historyczne przykłady, w których sprzężone jest zacieśnianie więzi i nienawiść do obcej grupy),

• Freud twierdzi, że wzmocnienie więzów społecznych musi prowadzić do wzmożonej nienawiści skierowanej gdzie indziej

• oba instynkty mają często biologiczne podłoże, kultura zaś ogranicza zasięg ich działania.

4. Ku przemianom i ku jednostajności.

1. zamiast opozycji : miłość - nienawiść czy twórczość - destrukcja można zbudować opozycję ŻYCIE (działanie, nowość) - MARTWOTA (jednostajność)

• pewne rzeczy pociągają nas bo są nowe - rozbijają jednostajność, a inne dlatego, że są stałe, dobrze nam znane

• tak zdefiniowane przeciwstawne tendencje odnajdziemy w erotyce (potrzeba wierności, a z drugiej strony potrzeba odmiany) i estetyce (jedne rzeczy podobają nam się bo są podobne do innych dzieł, które się nam wcześniej podobały, a inne bo całkiem kontrastują z tym utartym dla nas schematem),

• Jest w nas skłonność zachowawcza: przeżywanie jednostajnego trwania, spokoju, coś, co można scharakteryzować jako dążenie do przeobrażenia czasu w wieczność pozbawioną historii, wymiarów. A równocześnie jest w nas żądza stawania się, wrażeń i zmian, skłonność do maksymalnego uhistorycznienia czasu, do wypełnienia go ciągle nową treścią. Niemożność zaspokojenia żądzy stawania się objawia się nudą i jałowością, natomiast brak żądzy trwania odczuwamy jako niepokój i pewne rodzaje zmęczenia.

• pierwsze z pragnień w krańcowej postaci rodzi uczucie zmęczenia, wolę snu, pragnienie bycia kamieniem, ideę Nirwany albo przynajmniej jednostajności przemian, stałego rytmu dnia,

• w człowieku są obie te tendencje - stale lub okresowo któraś z nich przeważa

• w każdym z nas może przeważać albo żądza trwania, albo żądza przemian

• w pewnych dziedzinach nęci nas trwałość, w innych natomiast oczekujemy ciągłych zmian

• z przewagą którejś tendencji wiąże się odmienne podejście do śmierci (lęk lub kres wędrówki, początek czegoś nowego)

5. Roszczenie intelektu a skłonność do irracjonalnej wiary.

1. Konflikt między rozumem, a wiarą - np. racjonalność w sprawach zawodowych i codziennych i irracjonalność w podejściu do spraw narodu, religii ;

• przykłady wiary „ludzi oświeconych” (np.: Newton piszący komentarze do Apokalipsy, Pascal),

2. Świadome wyłączenie pewnej sfery życia psychicznego spod kontroli intelektu jest zazwyczaj wynikiem obawy, że myśl krytyczna zabije w nas poczucie pewnych wartości, które chcemy zachować. - dlatego teza, że w niektórych dziedzinach po prostu nie chcemy myśleć racjonalnie.

3. konflikt wiary i absurdu bardziej subtelny niż w stwierdzeniu: „Credo quia absurdum” - zdaję sobie sprawę, że to niedorzeczność i dlatego właśnie w to wierzę.

4. Człowiek jest istotą dwoistą, ale ta dwoistość ma wielorakie aspekty, a przeciwieństw jest w jego naturze na pewno więcej, niż moglibyśmy sądzić...

6. Trojakie zagadnienia. (dotyczące przeciwieństw w naturze ludzkiej, które były poruszane)

1. przeciwieństwa między różnymi typami ludzi jako przeciwieństwa różnych form realizacji „Natury ludzkiej”,

2. przeciwieństwa, jakie spotykamy w charakterze i umysłowości jednego człowieka,

3. konflikty przeżywane w poszczególnych stanach psychicznych.

Rozdział IV. Konflikty niewspółmiernych skal wartości.

1. Atrakcyjność aktualna i pamięć o przeszłych doznaniach.

1. Postępowaniem naszym kierują wyobrażenia przedmiotów lub stanów rzeczy, które są przez nas odczuwane jako wartości dodatnie lub ujemne, tzn.: są dla nas atrakcyjne lub repulsyjne.

• zarówno pozytywne jak i negatywne wartości są przedmiotami naszych pragnień

• Wartości pozostają w pewnym stosunku przyczynowym do przeżyć, których pragniemy doznawać lub, których pragniemy unikać.

• zmiany w skali wartości mogą mieć źródło w :

• różnorodności stanów naszego organizmu (głód, zmęczenie)

• zmianach zachodzących w sferze naszych wyobrażeń

• sugestiach społecznych przy zmianie otoczenia

1. czynnikiem, który wprowadza komplikacje do przeobrażeń w skali wartości jest pamięć - sprawia, że skale odczuwanych wartości są mniej płynne niż nastroje i aktualne potrzeby. Większą stałość mają wartości oparte na naszych przekonaniach.

• np. pamiętam, że kiedyś odczuwałem wartość tego przedmiotu i zdaję sobie sprawy z możliwości ponownego przeżycia tego stanu. - nie jestem głodny, ale wiem, że za kilka godzin mogę być w związku z ciągle odczuwam wartość chleba.

• Wartości odczuwane i wartości uznawane.

Wartość odczuwana - dany przedmiot jest dla nas istotnie atrakcyjny/repulsyjny , posiada wartość obiektywną

Wartość uznawana - dany przedmiot w naszym przekonaniu powinien być odczuwany jako wartość - czyli powinien być dla nas istotnie atrakcyjny/repulsyjny

1. wartość uznawana jest funkcja wartości odczuwanej

2. W przypadku różnych relacji (funkcji) mamy trzy sytuacje:

• przedmiot jest uznawany za wartość i jako taki jest przez nas odczuwany

• przedmiot jest uznawany za wartość ze względu na pamięć, ale nie jest tak przez nas odczuwany

• w przedmiocie odczuwamy wartość, ale jej nie uznajemy

Na tle dwóch ostatnich przypadków pojawia się konflikt.

1. wartości uznawane mogą silnie pobudzać naszą uczuciowość, chociaż same przez się nie są atrakcyjne - możliwe jest to dlatego, że dany przedmiot jest związany według z nas z jakąś wartością odczuwaną i atrakcyjną bezpośrednio - mogą być dla nas środkiem do odczuwania jakiejś wartości

2. często zachowujemy się jakby kierowały nami wartości uznawane, ale tak naprawdę jest to obawa skutków społecznych innego zachowania lub chęć zdobycia czegoś

3. z biegiem czasu wartości uznawane mogą dla nas stać się bezpośrednio atrakcyjne

3. Indywidualne pragnienia i normy społeczne.

1. dualizm strukturalny Freuda znajduje poparcie w badaniach socjologicznych szkoły francuskiej, choć dla Durkheima presja społeczna (kultura) jest czynnikiem podnoszącym, zmieniającym zwierzę w istotę moralną i myślącą, co u psychoanalityków jest źródłem wewnętrznych zaburzeń i sprawia, że narzucamy sobie jakąś kontrolę - nieograniczona pozostaje jedynie podświadomość,

2. dualizm socjologii francuskiej dotyczy różnych aspektów:

• przeciwstawień objętych moralnością społeczną

• wartościami estetycznymi

• wartościami intelektualnymi (apriorycznymi)

• przesłankami ekonomicznymi

1. Durkheim i jego uczniowie mówią raczej o przedstawieniach indywidualnych i społecznych i interesują się przede wszystkim procesami świadomymi; niemniej również dla wielu konflikty pomiędzy pragnieniami a poczuciem powinności są konfliktem skłonności indywidualnych i dyspozycji wytworzonych przez sugestię społeczną, konflikt ten można również utożsamić z konfliktem wartości odczuwanych i wartości uznawanych

• wartości uznawane są narzucone przez społeczeństwo

• wartości odczuwane są przedmiotem osobistych, wrodzonych skłonności

• ten konflikt prowadzi często do zjawiska maskowania motywów własnego postępowania przed samym sobą

• motywy naszych czynów mogą być uzależnione od dwóch skal wartości

• wartości rzeczywiście przez nas odczuwanych na skutek wrodzonej dyspozycji - (oraz rodziny - wg Freud'a)

• wartości narzuconych nam przez społeczeństwo - Durkheim

• może to być skutkiem maskowania naszego zachowania przed samym sobą

4. Instynktywizacja norm społecznych.

1. grupa społeczna może także narzucać skale wartości odczuwanych; w wielu przypadkach wartości uznawane mogą stać się dla nas bezpośrednio atrakcyjne dzięki temu, że ubiegając się o nie nabraliśmy nowych nawyków - nauczyliśmy się oceniać je bezpośrednio, bo zabarwiła je np. przyjemność płynąca z aprobaty społecznej.

2. W momencie zmiany środowiska społecznego, a zatem i skali wartości dziedziczymy po poprzedniej grupie szereg nabytych wartości bezpośrednich i uczuciowych. Narzucone nam nawyki mogą zatem stać się „instynktami”, pojawia się zjawisko instynktywizacji norm społecznych.

3. często wkraczając w nową grupę chcemy porzucić stare wartości, co może spowodować `obowiązek', a nie chęć zmiany swojej skali wartości - dzieje się tak dla tego, gdyż stare nawyki mogą być bardzo silnie zakorzenione, a walka z nimi jest bardzo ciężka.

• starając się zredukować dysonans możemy uciekać się do maskowania przed sobą pewnym motywów naszego działania

• zmiany uznawanych wartości mogą być wyniki przeczytania ksiązki, obejrzenia filmu, osobistych przemyśleń, a nie tylko zmiany otoczenia.

5. Kolejne nawarstwienia.

1. przyjęta przez durkheimistów i psychoanalityków dwuwarstwowość psychiki ludzkiej wydaje się niewystarczająca:

• zakładają jednolitą genezę wszystkich dyspozycji wartości odczuwanych (Freud - rodzina i wewnętrzne instynkty ; Durkheim - jedno społeczeństwo)

• nie biorą pod uwagę przechodzenia jednostki z jednej grupy do drugiej

Gdy chodzi o ścieranie się różnych skal wartości można wyodrębnić więcej warstw. Wcześniejsze, wyparte skale wartości nie wyzbyły się dla nas wszelkiego potencjalnego znaczenia. Pamięć o nich powoduje to, że mają cały czas znaczenie - są tak jakby utajone i czekają tylko na odpowiednią chwilę aby wyjść. W ten sposób ustępowanie jednych skal wartości innym nie tylko zmienia naszą osobowość, ale wzbogaca zakres jej możliwości, komplikując równocześnie jej strukturę.

6. Środki i cele.

1. dość częstą, wystarczającą przyczyną przesunięć w skalach wartości jest uzyskanie atrakcyjności bezpośredniej przez coś, co było środkiem do osiągnięcia odległych celów atrakcyjnych samych przez się, wówczas środek może odnieść zwycięstwo nad celem (por. mechanizmy przemian sekt żebraczych)

• wytworzona w skutek różnych nawyków bezpośrednia atrakcyjność środka może przygasić atrakcyjność celu

• gdy to, co było środkiem uzyskuje dla nas wartość bezpośrednią i staje się w praktyce ostatecznym przedmiotem naszych zabiegów, stosunek do pierwotnego celu nie znika ~ przenosi się do innej warstwy, wyobrażenie celu pozostaje w tle (w różnym stopniu, czasami może to być już tylko sucha racjonalizacja)

7. Wartości codzienne i wartości „uroczyste”.

Wartości codzienne - wartości dnia codziennego

Wartości odświętne - przy wyżej opisanym mechanizmie ów odległy cel przybiera postać wartości odświętnej, także wydarzenia i przedmioty rzadkie, mające jakieś patetyczne, uroczyste zabarwienie - także wartości ujemne

1. pojawiają się dwie niewspółmierne skale wartości: odświętnych i codziennych,

2. wartości uroczyste nie są przeżywane intensywniej, ale inaczej; mają trwalsze skutki w psychice (tzn. reakcje w stosunku do nich),

3. przeżycia związane z wartościami uroczystymi są szanowane przez środowisko społeczne, które jest autorytatywne. Każda trwalsza zbiorowość wzorami osobowymi, jakie stawia za przykład swoim członkom, obejmuje reakcje uczuciowe na pewne kategorie przedmiotów,

4. społeczność akceptuje reakcje uczuciowe na sytuacje przeżywane wspólnie przez grupę oraz na te, które ze względu na patos są powszechnie rozumiane i mimo, że dotyczą jednostki są rozumiane przez społeczeństwo i wzbudzają w nim jakieś odczucia,

5. siła naszych reakcji uczuciowych względem powodzeń lub niepowodzeń związanych z wartościami codziennymi jest czymś, czego się raczej wstydzimy,

6. z kolei wartości uroczyste „zdobią” tego, kto się nimi przejmuje, nie wstydzimy się okazywać uczuć związanych z tymi wartościami, a nawet czasami staramy się by były silniejsze niż są

8. Troska o fasadę.

1. Nasz stosunek do wartości uroczystych i wartości codziennych uwydatnia się w tej fasadzie, jaką usiłujemy przesłonić naszą osobowość przed innymi ludźmi, bądź też przed samym sobą

2. podkreślanie przeżyć związanych ze sprawami patetycznymi a ukrywanie wzruszeń wywoływanych przez sprawy małostkowe jest charakterystyczne dla środowisk inteligenckich; do kultu wartości patetycznych poważnie przyczynie się wykształcenie literackie,

3. zdarza się odrzucanie fasady wartości uroczystych:

• w kontaktach z rodziną, przyjaciółmi (potrzeba szczerości, podłożem współżycia są wartości codzienne)

• w kontaktach ze specjalistami (podczas załatwiania spraw dyktowanych przez wartości codzienne)

1. przeżycia związane z wartościami codziennymi często nas absorbują, mimo że przekonani jesteśmy o wadze wartości uroczystych (znów konflikt między przekonaniem a wartością emocjonalną),

2. przeciętny członek grupy tylko w pewnych momentach odczuwa istotnie znaczenie wartości odświętnych

3. Normalnego człowieka fasada przynajmniej od czasu do czasu zaczyna uwierać

9. Społeczne źródła wartości uroczystych.

1. Odświętny charakter wartości uroczystych jest wynikiem sugestii społeczeństwo

2. wartości codzienne też mogą mieć genezę społeczną,

3. grupa społeczna także ma swoje wartości codzienne i uroczyste,

4. wartości uroczyste są związane ze wzorami jakie stawia nam grupa społeczna oraz mogą odpowiadać okresom silniejszego natężenia łączności społecznej

5. wartości codzienne mogą być powszechnie odczuwane, a zarazem mniej lub bardziej uznawane w grupie

6. wartości uroczyste mogą być dominującymi w życiu społecznym zbiorowości

7. dwoistość skal przeżyć jednostki może być również związana ze zmianą grupy społecznej lub nawet aspiracją do zmiany.

10. Wielorakie dwoistości.

Różne źródła konfliktów skal wartości:

1. potrzeby biologiczne a wartości społeczne,

2. tendencje osobiste a tendencje społeczne (Durkheim),

3. wynik uczestnictwa jednostki w wielu zbiorowościach,

4. „odziedziczenie” konfliktu, który dotyczy samej grupy społecznej ( często jest to konflikt wartości codziennych vs. Wartości uroczyste)

5. bunt przeciwko wartościom grupy społecznej, która ukształtowała daną osobowość,

6. środek staje się atrakcyjny sam przez się (w oderwaniu od celu),

7. konflikt jako wynik samoobserwacji.

11. Niewspółmierność skal.

1. nie ma wspólnej miary, by porównać skale wartości codziennych i uroczystych, - nie ma wspólnego czynnika, który wyznaczałby ważność jednych i drugich jednocześnie

2. niewspółmierność ta może dotyczyć także dwóch skal wartości odczuwanych (stan, w jakim mogę odczuwać jedne z nich czyni mnie niezdolnym do odczuwania innych),

przechodząc od jednego systemu wartości do drugiego, jednostka zmienia swój stosunek do ludzi, swoje poczucie przynależności do grupy społecznej - ma wrażenie, że stała się innym człowiekiem.

Emile Durkhiem

Typy samobójstw

(w: „Durkheim”, red. Jerzy Szacki, seria „Myśli i ludzie”)

1. trzy wnioski - samobójstwo zmienia się w stosunku odwrotnym do stopnia integracji społeczności:

• religijnej

• domowej

• politycznej,

2. Przyczyna musi się znajdować w takiej właściwości, którą mają wszystkie te grupy społeczne, choć, być może, w niejednakim stopniu. Jedyną wspólną właściwością jest mocna integracja. Samobójstwo zmienia się w stosunku odwrotnym do stopnia integracji grup społecznych, do których jednostka należy.

1. egoistyczny typ samobójstwa to samobójstwo wynikające z nadmiernego ujednostkowienia,

egoizm - jednostkowe „ja” zaznacz się nadmiernie wobec „ja” społecznego i czyni to kosztem społeczeństwa

• dezintegracja społeczeństwa następuje, gdy jednostka uchyla się od życia społecznego, własne cele stawia ponad społecznymi.

• Gdy jednostka jest solidarna z grupą wkłada w życie więcej uporu, aby nie przynieść strat grupie

W społeczeństwie zwartym i żywotnym między wszystkimi a każdym i między każdym a wszystkimi ma miejsce stała wymiana idei i uczuć - jak gdyby wzajemna pomoc moralna, która sprawia, że jednostka zamiast być zdaną na własne siły, uczestniczy w energii zbiorowej, zasilając nią swoją energię wówczas, gdy ta jest na wyczerpaniu.

Kiedy społeczeństwo jest mocno zintegrowane, utrzymuje jednostki pod swoją kontrolą i nie pozwala rozporządzać sobą według ich fantazji.

egoistyczny typ samobójstwa wynika i jest napędzany przez indywidualizm, osoby nie widzą powodów do życia

1. nadmierny indywidualizm jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi samobójstw, gdyż znosi zaporę do zadawania sobie śmierci.

2. człowiek, o ile nie ma żadnych innych potrzeb może sam sobie wystarczyć i żyć szczęśliwie, nie mając innego celu poza samym życiem. Jednostka dla siebie jest dostatecznym celem aktywności.

3. w wyniku oddziaływania społeczeństwa człowiek cywilizowany posiada szereg „transcendentnych” potrzeb (idei, uczuć, praktyk nie mających żadnego związku z potrzebami organicznymi); i na odwrót - im bardziej czujemy się od społeczeństwa oderwani, tym bardziej odrywamy się od tego życia, którego jest ono jednocześnie celem i źródłem,

4. człowiek jest dwoisty - do człowieka fizycznego dołącza się człowiek społeczny, który nie może żyć bez społeczeństwa, którego jest wyrazem i sługą. Im jesteśmy bardziej oderwani od społeczeństwa, tym bardziej jesteśmy oderwani od życia.

5. gdy dojdzie do rozkładu społeczeństwa, wszystko co jest w nas „społeczne” zostanie pozbawione jakiejkolwiek obiektywnej podstawy - zostaliśmy bowiem „wciągnięci” w egzystencję wznioślejszą i nie możemy zadowalać się egzystencją dziecka czy zwierzęcia (ludzka działalność potrzebuje czegoś, co ją przerasta),

6. jeżeli życie nie jest warte trudu życia, wszystko staje się pretekstem, aby się od niego uwolnić - takie oderwanie pojawia się nie tylko u izolowanych jednostek,

7. jedynie społeczeństwo jest w stanie obiektywnie ocenić wartość ludzkiego życia - jednostka nie ma do tego kompetencji.

8. w przeciwieństwie do jednostki społeczeństwo może bez sofizmatów generalizować odczucie samego siebie, swojego zdrowia czy choroby:

• ponieważ jest ono całością, jego dolegliwości udzielają się częściom

• powstają prądy rozczarowania i przygnębienia, które nie mają swego źródła w żadnej jednostce z osobna wziętej, lecz w dezintegracji społeczeństwa; odbijają one rozluźnienie więzi społecznych, rodzaj społecznej depresji

• pojawiają się systemy metafizyczne i religijne głoszące, że życie nie ma sensu; kształtują się nowe systemy moralnie zalecające samobójstwo

9. ze względu na swoje zbiorowe pochodzenie, prądy te odznaczają się autorytetem, narzucają się jednostce, z jeszcze większą siłą pchają ją do samobójstwa.

Ten typ samobójstwa w pełni zasługuje na miano samobójstwa egoistycznego:

• powodem jest słabnięcie więzi społecznych

• zdarzenie z życia prywatnego są jedynie przyczynami okazjonalnymi

• rzadko występuje w społeczeństwie „niższym” - zwierząt, dzieci i starców.

[tutaj pojawia się bardzo ciekawy fragment o tym, że kobiety są mnie uspołecznione - mają niewiele potrzeb i zaspokajają je małym kosztem, przez co łatwiej znoszą sytuację po śmierci małżonka. Natomiast mężczyzna jest istotą bardziej złożoną społecznie i dla zachowania równowagi musi znajdować więcej punktów oparcia poza sobą.]

3.

1. człowiek może popełnić samobójstwo, gdy jest zbyt silnie zintegrowany ze społeczeństwem,

altruizm - stan, w którym 'ja' nie należy do siebie, miesza się z czymś co nim nie jest, ma cel swojego postępowania poza sobą - w jednej z grup do której należy.

2. typ samobójstwa altruistycznego - gdy jednostki są nadmiernie uspołecznione, gdy społeczeństwo utrzymuje jednostkę w stanie zbyt ścisłej zależności; gdy jednostka widzi powody do życia poza sobą - w społeczeństwie

• obowiązkowe samobójstwo altruistyczne

• fakultatywne samobójstwo altruistyczne

• ostre samobójstwo altruistyczne

3. ten typ samobójstwa związany jest z moralnością mającą za nie wszystko to, co jednostkowe,

4. samobójstwo spotykane głównie w społeczeństwach niższych, ale także bliższych współczesności (np. śmierć pewnej liczby męczenników chrześcijańskich, samobójcy w klasztorach),

5. współczesne przykłady:

• żołnierze wolący śmierć od upokorzenia

• samobójcy, którzy chcą oszczędzić wstydu rodzinie

Przyjmujemy obiektywną, a nie subiektywną definicję samobójstwa: Każdy gatunek jest więc tylko przesadzoną lub zboczoną formą jakiejś cnoty. Ale tym samym ich związek nie może służyć za podstawę klasyfikacji samobójstw.

samobójstwo - świadomy czyn, którego koniecznym wynikiem jest śmierć.

1. wpływ kryzysów ekonomicznych ( zarówno pogarszania jak i polepszania się sytuacja gospodarczej ) na skłonność do samobójstw, są one zakłóceniami porządku zbiorowego,

2. wzrost nędzy nie jest przyczyną wzrostu samobójstw,

Nędza chroni przed samobójstwem.

• każdy z nas widzi jakieś granie swoich marzeń i aspiracji - biedni widzą je w tych, którzy są ponad nimi - nie mogą przewyższyć ich statusu. Bogaci nie mają takich granic, w związku z czym częściej odczuwają frustracje, co może prowadzić do samobójstwa.

• Im więcej się ma i chce się mieć tym bardziej osiągane satysfakcje rozbudzają potrzeby zamiast je zaspokajać. Aby było inaczej trzeba przede wszystkim ograniczać namiętności.

• istota żywa jest szczęśliwa, gdy jej potrzeby znajdują się we właściwym stosunku do jej środków,

• skłonność do życia jest tylko wynikiem wszystkich innych skłonności, zatem słabnie, jeśli i one słabną,

• o ile potrzeby zależne są od samych tylko jednostek, o tyle nie mają one żadnej granicy,

• jeśli zatem z zewnątrz nie przychodzi nic, co mogłoby tę pożądliwość powściągnąć, staje się ona dla samej siebie nieustającym źródłem udręki,

• granica musi być wyznaczana przez siłę zewnętrzną wobec jednostki. może to być np. społeczeństwo, które jest obdarzone niezbędnym autorytetem, aby stanowić prawo i wskazywać namiętnościom punkt, za który nie mogą wychodzić.

Każdy w swojej dziedzinie zdaje sobie jasno sprawę z granicy jakiej mogą sięgać jego ambicje, i nie aspiruje do niczego poza nią.

Dla człowieka charakterystyczne jest to, że jego hamulce są nie fizyczne, lecz moralne - tzn. społeczne.

Aktualny stan posiadania służy poniekąd za punkt odniesienia do aspiracji.

Im mniej człowiek czuje się ograniczony, tym więcej wszelkie ograniczenia wydają mu się nie do zniesienia.

3.

W handlu stan anomii i kryzysu jest stały - można powiedzieć normalny.

• dlatego w handlu i przemyśle jest najwięcej samobójstw

• anomia jest regularny i swoistym czynnikiem samobójstw

samobójstwo anomiczne - działalności jednostek zaczyna brakować regulacji, co jest dla nich źródłem cierpienia.

Anthony Giddens

„Ramy późnej nowoczesności”

Rozdział I

Wnioski z książki Second Chances Judith Wallerstein i Sandry Blackslee:

• rozwód stanowi zagrożenie dla poczucia komfortu i bezpieczeństwa

• pozwala `dojrzeć emocjonalnie”

• im dłużej ludzie są ze sobą tym dłużej żal po stracie partnera się utrzymuje

• po rozpadzie związku trzeba wytworzyć w sobie własne `ja'

Świat nowoczesny:

• zmienia środowisko społeczne jednostki

• zmagając się w poszczególnymi problemami jednostki odtwarzają otaczający je świat społeczny

• wiedza nie tyle towarzyszy zdarzeniom ale współtworzy je

• liczne pozycje literatury specjalistycznej i popularyzatorskiej

• w tym świecie każdy z nas nie tylko `ma' ale także przeżywa własną biografię

• wymusza na nas codziennie odpowiedź na pytanie `jak żyć'

Kilka ogólnych uwag o nowoczesności

Nowoczesność - kategoria odnosząca się do instytucji i wzorów zachowań, których początki sięgają końca europejskiego feudalizmu.

• świat uprzemysłowiony, na który składa się industrializm (relacje społeczne wynikające z powszechnego zastosowania surowców energetycznych i maszyn) oraz kapitalizm (system wytwarzania dóbr, którego elementami są konkurencja rynkowa i urynkowienie siły roboczej) ; ważną rolę w świecie nowoczesnym sprawuje również nadzór - kontrola ludności ; nowoczesność przyniosła również wojnę totalną.

• Wytworzona została specyficzna forma uspołecznienia - państwo narodowe

• może rozwinąć się jako cześć większego układu państw narodowych

• posiada specyficzne rozwiązania terytorialne i mechanizmy sprawowanie nadzoru oraz monopolizuje praktyczną kontrolę nad środkami przemocy

• narodziny organizacji (kilku ) charakteryzuje się refleksyjną kontrolą, jaką na równi umożliwia i wymuszają; oraz organizacji (jednej), która umożliwia regularną kontrolę stosunków społecznych na nieograniczonym obszarze czasu i przestrzeni.

• Zasięg, tempo i radykalny wpływ zmian, jakie wywierają na zastane praktyki społeczne charakteryzują nowoczesny świat

Podstawowe elementy (cechy) dynamiki świata nowoczesnego:

1. rozdzielenie czasu i przestrzeni - umożliwienie uzewnętrzniani relacji społecznych na nieograniczonych obszarach czasu i przestrzeni, aż po systemy globalne

• w czasach przednowoczesnych czas i przestrzeń łączyły się za pośrednictwem miejsca. Zmiana była możliwa z powodu:

• wykształcenia `pustego' wymiaru (zegar mechaniczny ) czasu

• wytworzeniem mapy ziemi gdzie żadne miejsce nie jest uprzywilejowane

• czas i przestrzeń mogą się wiązać w struktury pozwalające koordynować czynności społeczne bez uwzględniania specyfiki miejsca - umożliwia prace jednostek, które nie są współobecne fizycznie

1. wykorzenienie instytucji społecznych - `wysadzenie' relacji społecznych z kontekstów lokalnych i odtwarzanie ich na niezmierzonych obszarach czasu i przestrzeni. ; oddzielenie interakcji od specyficznych właściwości miejsca

- „wykorzystanie historii do tworzenia historii' [to jest cholernie niejasne ale nic więcej nie ma ten temat :/ ]

Mechanizmy wykorzeniania:

• systemy abstrakcyjne :

• środki symboliczne - środki wymiany o znormalizowanej wartości, wymieniane między różnymi kontekstami np. pieniądze

• pieniądz wiąże czas i przestrzeń

• systemy eksperckie - wiążą czas i przestrzeń rozwijając wiedzę techniczną

• przeniknęły prawie każdą dziedzinę naszego życia (zdrowie, praca, odżywianie, seks) - obejmują relacje społeczne i sekrety osobowości

• opierają się na zaufaniu, które wspiera jednostkową, ograniczoną wiedzę na temat informacji, które rutynowo wpływają na ich życie. Może opierać się na wykalkulowanych decyzjach.. ma bezpośredni wpływ na poczucie bezpieczeństwa psychicznego jednostek

• refleksyjność - uregulowane wykorzystywanie wiedzy o warunkach życia społecznego jako podstawowy element jego organizacji i przekształcania

• większa część społecznej aktywności i materialnego stosunku do przyrody jest systematycznie poddawana rewizji ze względu na zdobyte wiadomości i nabytą wiedzę

• nauki społeczne nie tylko gromadzą wiedzę, ale odgrywają kluczową rolę w procesie refleksyjności nowoczesności

• każda dziedzina naukowa jest otwarta na rewizję, w związku z czym wątpienie jest radykalnie związane z refleksyjnością nowoczesności

Lokalizacja, globalizacja i transformacja życia codziennego

Globalizacja i lokalizacja:

• zjawisko dialektyczne

• uniwersalizm tłumaczy ekspansywność nowoczesnego życia społecznego

• prowadzi do rozwoju wiedzy o światowym zasięgu

• globalny system państw i międzynarodowy podział pracy

• związane z rozsuwaniem czasu i przestrzeni

• dotyczy punktów przecięcia obecności i nieobecności, splotów wydarzeń i relacji społecznych `na odległość' z kontekstami lokalnymi

• dialektyka lokalności i globalizacji

transformacja życia :

• każdy podlega wpływowi wielu systemów eksperckich

• powątpiewanie i wrogość dla jednych systemów eksperckich może wiązać się z bezgranicznym zaufaniem dla innych

• każdy świadomie wybiera spośród konkurencyjnych możliwości systemów eksperckich to co dla niego jest istotne

Doświadczenie zapośredniczone

Całe ludzkie doświadczenie zapośredniczone jest przez socjalizację, a w szczególności przez mowę.

• język i pamięć są ściśle splecione

• Język jest machiną czasu, która umożliwia odtwarzanie praktyk społecznych z pokolenia na pokolenie - Levi Strauss

• słowo jest przekaźnikiem, śladem

• słowo jest związane z tradycją

• związek zmian środków przekazu, a przekształceniami przestrzenno-czasowymi - chodzi głównie o formę tego przekazu

• ważną częścią nowoczesności jest tekst drukowany i sygnał elektroniczny

• media (najpierw gazety) ostatecznie oddzieliły przestrzeń od miejsca

• są narzędziem globalizacji

• rozwój technik przekazu wiąże się z :

1. efektem kolażu - medialne prezentacja jest przeplatanką historii i zdarzeń oderwanych od lokalizacji

2. wtargnięcie odległych wydarzeń do sfery codziennych doświadczeń - codzienność jest w pewnej mierze zorganizowana przez te wydarzenia

• napotkany rzeczywisty przedmiot wydaję się nam mniej realne niż ich medialne przedstawienie

• środki przekazu tworzą rzeczywiste wydarzenia - nie tylko je odzwierciedlają

• nowoczesność nie tylko dzieli i rozprasza, ale także integruje

• sprawiła, że nauczyliśmy się myśleć jako `my' - ludzkość

Późna nowoczesność i jej parametry egzystencjalne

Logika opatrznościowa - wiara, że dotychczasowe poznanie natury gwarantuje nam bezpieczniejszy i lepszy byt

• nadal istnieje pojęcie losu - tego, że coś jest z góry ułożone, jednak wiąże się ono teraz z pojęciem ryzyka

• analityczne nastawienie do możliwych sposobów działania, pozytywnych lub negatywnych

• mamy nieprzebraną ilość możliwości działania

• jesteśmy społeczeństwem rozumowania kontra faktycznego

• jeśli chodzi o systemy eksperckie, dzięki którym łatwiej nam żyć, gdyż dają jako takie poczucie bezpieczeństwa, to są one obecnie wysoce wyspecjalizowane.

• wiąże się to z ograniczeniem wiedzy ekspertów, specjalizacja wiąże się z dobrym poznaniem tylko wąskiej dziedziny

Dlaczego nowoczesność i tożsamość?

• Przekształcenie tożsamości i globalizacja stanowią dwa bieguny dialektyczne relacji między lokalnością, a globalnością.

• Nowoczesność nadaje sferze aktywności ludzkiej dynamikę

• Refleksyjność nowoczesności stanowi sam rdzeń jaźni człowieka

• Przemiany w życiu człowieka wiążą się z psychiczną reorganizacją

• Socjologia i psychologia są bezpośrednio związane z refleksyjności tożsamości

• Nowoczesność przyniosła powstanie wszelkich rodzajów terapii i doradztwa, co można interpretować negatywnie

• Nowoczesność niszczy osobowość zastępując ją wspólnotami i bezosobowymi organizacjami

Margaret Mead

Kultura i tożsamość. Studium dystansu miedzypokoleniowego

Wstęp

• centralny problem: z jaką przeszłością, teraźniejszością i przyszłością może się identyfikować młody człowiek szukający ideałów?, ale i wątpliwość: czy w kulturach, które dziś istnieją, znajduje się coś, czemu warto się poświęcić i z czym można się utożsamiać?

• w miarę rozwoju cywilizacji identyfikacja stała się sprawą wyboru między całymi systemami myślenia, współzawodniczące style życia uzyskały mogą być dla jednostki mniej lub bardziej korzystne,

• (…) najpierw musimy właściwe zrozumieć swą przeszłość i swą teraźniejszość, a dopiero później, młode i starsze pokolenie będzie mogło snuć palny wspólnej i pomyślnej przyszłości.

Wprowadzenie

Podstawowa i wyróżniająca cecha współczesnego człowieka w jego aktualnej sytuacji wiąże się z faktem, że w chwili, gdy zbliżamy się do możliwości stworzenia jednej kultury obejmującej cały świat i stania się obywatelami tego samego globu, spotykamy jednocześnie pod koniec XX w. przykłady jednostek, które żyją jak pięćdziesiąt tysięcy lat temu.

1. Jednocześnie wszystkie te ludy korzystają z jednej kultury przenoszonej za pomocą urządzeń technicznych. Kultura pozwala im usłyszeć co mamy im do przekazanie i odwrotnie.

2. Teraz skok z przeszłości do teraźniejszości odbywa się w jednej chwili, bez żadnych etapów pośrednich..

• Przyczyny takiej sytuacji:

1. rozpadły się wielkie kolonialne imperia

2. przewrót w relacjach między silnymi i słabymi, posiadającymi i wyzutymi, starymi i młodymi, posiadającymi wiedzę i tymi, którym jej brak.

• Kultury pierwotne wchodzące powoli w `nasz świat' nauczyły się korzystać z tego co im dajemy oraz wnieśli swój własny wkład w to.

• Rachunek strat i zysków w podejmowaniu jakiś działań został zastąpiony przez zasadę negatywnej entropii, która sprawia, że koncentracja informacji przeciwdziała tendencji di dezorganizacji systemu.

Rozdz. I. Przeszłość. Kultury postfiguratywne, czyli nieocenieni przodkowie

1.Kultura postfiguratywna:

• dzieci uczą się głównie od swych rodziców, wymagana jest obecność trzech pokoleń, ciągłość kultury postfiguratywnej opiera się bowiem na realizacji oczekiwań starszej generacji (dlatego średnie pokolenie wychowuje swoje dzieci dokładnie tak, jak oni byli wychowywani),

• zmiany zachodzą wolno i są trudne do zauważenia,

• przeszłość dorosłych jest przyszłością młodych,

• charakterystyczne jest niedopuszczające wątpliwości i nieusuwalne poczucie identyczności i przekonanie o słuszności każdego rozwiązania w znanym stylu życia,

• typowe dla wszystkich ludzkich społeczeństw od początków cywilizacji,

• każdy bez względu na wiek, płeć, inteligencję i temperament stawał się nośnikiem całej kultury.,

• charakterystyczne cechy: brak zmian i skuteczne wdrażanie każdego dziecka do bezwzględnego uznania form kulturowych, bezczasowość, trwałość tożsamości

• związane blisko z pewnym miejscem zamieszkania,

• członkostwo w grupie nadawane jest tylko przez urodzenie, wyjątkowo nadawane jest tym, którzy się o nie ubiegają, wtedy jednak wymaga się bezwarunkowej identyfikacji i zobowiązania do przekazywania kultury w niezachwianej formie postfiguratywnego przekazu,

• ludzie silniej przywiązują się do kulturowej identyczności, którą wpojono im poprzez cierpienie, niż do tej, która wiąże się z przyjemnością (przykład ludów, które wybierają mniej wartościowe, ale znane od dzieciństwa, pożywienie, mimo że mają możliwość wyboru),

• modelem postfiguratywnej kultury jest wyizolowana kultura prymitywna, w której jedynie nietrwała pamięć jej członków przechowuje fakty z przeszłości,

• sposobem dostosowania się ludzi prymitywnych jest zachowanie jedynie takiej wersji wydarzeń, która podkreśla wybrane aspekty sytuacji teraźniejszej (np. przekonanie o pochodzeniu dokładnie z tego miejsca, w którym obecnie żyje), ciągłość natomiast jest zachowana poprzez wyparcie z pamięci wszystkiego, co zakłóca poczucie tożsamości i trwałości,

• możliwe jest kompletne przeniesienie się z jednego społeczeństwa do drugiego, o ile przeniesie się trzy pokolenia,

• w kulturach, które nie wytworzyły języka pisanego (a zatem nie posiadają dokumentów mówiących o przeszłości) starsze pokolenie może przekazywać następcom swoją własną wizję kultury, zaprzeczając zmianom lub mitologizując je,

• tendencja do zacierania zmian i rzutowania innowacji na przeszłość rzutuje na wiarygodność relacji z bezpośrednio spostrzeżonych zdarzeń.

Ciągłość wszystkich kultur opiera się na żywej współobecności co najmniej trzech pokoleń. Istotną cechą kultur postfiguratywnych jest przekonanie wyrażane przez członków starszego pokolenia w każdym ich zachowaniu, że ich sposób życia nie ulega zmianom, że jest odwiecznie ten sam - bez względu na to, czy w rzeczywistości jest to prawda czy nie.

Nawet bardzo złożone kultury mogą mieć charakter postfiguratywny i tym samym mogą zawierać wszystkie charakterystyczne cechy innych postfiguratywnych kultur: brak zmian i skuteczne wdrażanie każdego dziecka do bezwzględnego uznania form kulturowych.

Doświadczenie kontrastu może jedynie wzmacniać poczucie niepodlegającej zmianie tożsamości grupy, której jest się członkiem.

Pod wpływem kontaktu z kulturami, które nie są postfiguratywne (…) jednostki mogą porzucić swą dawną kulturę i przyjąć nową. Przystępując do nowej kultury zachowują jednak dawne poczucie kulturowej tożsamości i nadzieję, że w nowej kulturze uda im się znaleźć podobny rodzaj tożsamości, jaki mieli w poprzedniej kulturze. W wielu przypadkach wyuczają się po prostu nowych, równoległych znaczeń elementów kultury, do której się przyłączyli. (typowe dla np. emigrantów, którzy adaptują się do nowego społeczeństwa, choć wewnętrzna spójność ich życia psychicznego nie ulega zmianie, mimo to możliwe jest kompletne przeniesienie z jednego społeczeństwa do drugiego)

Poczucie tożsamości kulturowej umacniane przez karę i groźbę totalnego odrzucenia wykazuje zadziwiającą wprost trwałość.

Kultura okresu dzieciństwa może być wyuczona w sposób tak bezwarunkowy, kontakt z członkami innych kultur może być tak rzadki, wrogi, że jednostkowe poczucie tożsamości może się okazać zbyt silne, aby podważyły je jakiekolwiek zmiany.

Jedyną zasadniczą i charakterystyczną cechą kultury postfiguratywnej lub tych fragmentów innych kultur, które maja charakter postfiguratywny, mimo że już tkwią w kulturze, w której zaszły już poważne zmiany językowe i zmiany więzi społecznej, jest charakterystyczne występowanie społeczności obejmującej co najmniej trzy pokolenia i traktującej swą kulturę jako nie wymagającą żadnego uzasadnienia, tak że dziecko w niej wzrastające przyjmuje jako absolutnie pewne wszystko, co jest traktowane jako absolutnie pewne przez całe jego otoczenie. W takich warunkach formy zachowania, które są kulturowo wpojone i wzajem uzgodnione obejmują olbrzymi zakres i jedynie niewielka ich część jest objęta świadomą refleksją. (nadzwyczajną stabilność kulturom postfiguratywnym daje bezrefleksyjne przyjmowanie przekazywanych zachowań, które pozostają poza zasięgiem świadomości, niepodważalność zachowania i jego nieuświadomiony charakter są bowiem głównymi przyczynami trwałości kultur postfiguratywnych).

1. osoby uczące się danej kultury w wieku dojrzałym wykazują cechy uczenia się w stylu posfiguratywnym - naśladownictwo.

2.Kultura kofiguratywna:

• zarówno dzieci, jak i dorośli uczą się od swoich rówieśników

3.Kultura prefiguratywna:

• dorośli uczą się także od swoich dzieci,

• odbicie czasów, w których obecnie żyjemy.

Stanisław Ossowski

O zagadnieniach dziedzictwa społecznego

1. Pojęcie dziedziczenia.

Dziedziczenie - prawa osobiste do czegoś (własność, nazwisko, przywileje) - najstarsza koncepcja

• pewna zależność natury biologicznej: przenoszenie cech somatycznych lub dyspozycji psychicznych

• przenoszenie wzorów kulturowych poprzez kontakt społeczny

Rodzaje dziedziczenia:

• prawne - najdawniejsza koncepcja dziedziczenia - przejmowanie własności, imienia, nazwiska lub pozycji społeczne - nie muszą zachodzić zmiany w świadomości osobnika

• nauki o kulturze - przenoszenie `dziedzictwa kulturowego' - wzory kulturowe, przynależność do grup społecznych, obyczaje, język przez kontakt społeczny lub normy społeczne

U pisarzy angielskich i amerykańskich rozróżnienie pomiędzy dziedziczeniem biologicznym a kulturowym (społecznym) odpowiada podziałowi antropologii na antropologię fizyczną i kulturową (naszą etnologię).

Można jednak wyodrębnić treść wspólną różnych sposobów rozumienia pojęcia „dziedziczenie”:

1. upodabnianie się co do cech względnie trwałych,

2. stosunek jednokierunkowy - przekaziciel -> odbiorca , chronologiczny z kolejnością osobników lub łańcuch osobników wyznaczony według pewnych następstw

Gdy weźmiemy przykłady dziedziczenia (majątku, nazwiska, przynależności do pewnych grup społecznych, wyznania, poglądu na świat, obyczajów czy języka) we wszystkich przypadkach osobnik dziedziczący przejmuje pewne cechy przez kontakt społeczny, tyle tylko, że w niektórych przypadkach osobnik ten jest wyznaczony indywidualnie przez jakieś normy społeczne. Dziedziczy się tutaj pewną swoistą postawę wobec danego zespołu ludzkiego, w którym uczestniczymy dziedzicznie lub pewna postawa wobec odziedziczonych przedmiotów.

Niejednokrotnie stwierdza się fakt dziedziczenia, zanim się jest w możności rozważyć, czy jest to wynik związków biologicznych czy obcowania społecznego.

Można dziedziczyć biologicznie i kulturowo, gdy zachodzi jakiś związek przyczynowy pomiędzy posiadaniem jakiejś cechy przez A i posiadanie tej samej cechy przez B.

• jednak nie jest to warunek wystarczający aby mówić o dziedziczeniu

Dziedziczenie biologiczne dotyczy właściwości genotypicznych, natomiast cechy fenotypiczne są uwarunkowane przez dziedziczenie biologiczne. Należy pamiętać o rozróżnieniu dziedziczenia od podlegania wpływom poprzedniego pokolenia. Będziemy mówić o dziedziczeniu, gdy chodzi o kształtowanie się czyichś właściwości według pewnych wzorów, które były poprzednio realizowane przez konkretne osoby.

2. Kulturowe dziedzictwo grupy społecznej i jego zewnętrzne korelaty.

Pytanie: czy do dziedzictwa kulturowego zaliczać można jedynie kulturę osobistą jednostek czy też kulturę materialną?

Potocznie dziedzictwo kulturowe grupy społecznej, narodu to :

• kultura osobista

• dzieła sztuki

• prace naukowe, techniczne

• osiedla, instytucje

W ujęciu Ossowskiego jest to jednak tylko kultura - dorobek kulturowy, w pojęcie której wkrada się sprawa kulturowego dziedzictwa. Natomiast `prawdziwym' dziedzictwem kulturowym są wzory reakcji mięśniowych, uczuciowych i umysłowych.

Wytwory kultury materialnej nie dlatego związane są z dziedzictwem kulturowym, że istnieją w zasięgu, ale dlatego, że są przedmiotem specyficznych przeżyć doznawanych dzięki odziedziczonym dyspozycjom. W owych przedmiotach materialnych trzeba widzieć korelaty dziedzictwa kulturowego. W skład owego dziedzictwa wchodzą: umiejętność czytania, znajomość języka polskiego, historii, konwencji literackich, dyspozycje emocjonalne, a także uznawanie wartości jakiegoś przedmiotu dla ogółu. Dziedzictwo kulturowe umożliwia nam `odpowiednie' reagowanie na ten dorobek kulturalny.

Gdy dwie grupy społeczne jako dorobek kulturalny uznają te same dzieła i kształcą wokół nich umysłowość swoich członków (np. „Faust' - jest ważny zarówno dla Polaków jak i dla Niemców), nie oznacza to, że mają jednakowe składniki kulturalnego dziedzictwa, ponieważ mówimy o różnych postawach członków tych grup, wobec danego dzieła.

Na dziedzictwo kulturowe jednostki składają się dyspozycje o bardzo różnym stopniu konkretności. Z jednej strony - pewne ramowe tylko wzory zachowania w różnych sytuacjach - `styl życia', normy etyczne, z drugiej - pewne konkretne przeżycia, poszczególne sądy, pojęcia i wyobrażenia, przekazując sposoby reagowania mięśniowego lub emocjonalnego na pewne konkretne ruchy i słowa na poszczególne przedmioty. Przekazywanie wzorów przeżyć o konkretnej treści należy do tych właściwości dziedziczenia kulturowego, które odróżniają je od dziedziczenia biologicznego. Dotyczy to nie tylko tzw. wartości kulturalnych, ale także np. dziedziczenia prawnego dziedziczenie postaw wobec zyskanego majątku.

3. Zagadnienie typów psychicznych w grupie społecznej.

Główne pytanie: Jakiego rodzaju związki zachodzą pomiędzy analogicznymi dyspozycjami osobników pewnej grupy

Jeśli grupa ma trwałe tradycje, można zauważyć wpływ środowiska na dziedziczenie kulturowe - gdy jakaś społeczność od wielu pokoleń żyje na tym samym terenie, na jej dziedzictwo kulturowe może mieć wpływ klimat, gleb itp.

Swą własną kulturę może posiadać także rodzina (nie tylko grupa etniczna) i przekazywać ją swoim potomkom. Uwarunkowania biologiczne mogą mieć wpływ na tradycje rodzinne, sposób zachowania, wychowanie co rzutuje na dziedzictwo kulturowe.

Zagadnienie typów grupowych - zmiany przemian jakościowych w grupach etnicznych ( zmiana typu szlacheckiego, `charakteru narodowego') oraz zmiany w ustosunkowaniu się ilościowym poszczególnych typów ludzkich w łonie jakiejś trwałej grupy społecznej.

Zmiany te mogą zachodzić pod wpływem:

• procesów selekcyjnych - nie można ich stwierdzić bezpośrednio, lecz wnosimy je na podstawie przeobrażeń kulturowych

• zmienionej sytuacji społecznej

• przemian w strukturze gospodarczej

• zwiększenie atrakcyjności pewnych wzorów kulturowych

Uwarunkowania kulturowe należy wiązać z dziedzictwem kulturowym a nie, jak chcą natywiści, z biologicznym. Podobnie dynamiki typów grupowych nie należy wyprowadzać z biologicznych procesów selekcyjnych. Kilkadziesiąt lat nie wystarcza, aby stworzyć nową rasę, choć wystarczy, aby wytworzyć środowisko kulturowe o potężnym wpływie wychowawczym (argument przeciw Eugenice). Wzbogacenie dziedzictwa kulturowego może się silniej odbić na kształtowaniu się typów psychicznych niż zmiany w dziedzictwie biologicznym (odpowiedź na tezę Krzywickiego o przyczynie politycznego zaniku „rogatych dusz” - tzn. wszyscy poszli się bić i nie było komu dawać genów `rogatych dusz', ale mimo to został zachowany pewien wzór kulturowych takich osób).

Pod wpływem środowiska społecznego podobne typy psychologiczne mogą się rozwijać na różnych podłożu biologicznym.

4. Cechy somatyczne uwarunkowane przez dziedzictwo kulturowe.

Dziedzictwo kulturowe może się przenosić tylko drogą stosunków społecznych. Wbrew pozorom może ono mieć wpływ na wygląd ciała ludzkiego (mimika, rysy twarzy, postura) oraz cechy somatyczne, poprzez np. czynniki atmosferyczne (odzież), zawód i technikę pracy. Może nawet wpływać na kształt czaszki lub wzrost poprzez odpowiednie przystosowanie do otoczenia, gdyż mają tutaj wpływ gruczoły wydzielane pod wpływem przeżyć psychicznych Można przypuszczać, że asymilacja kulturowa może wpłynąć na zmianę fenotypu. .

Podobnie jak dziedzictwo biologiczne dotyczy genotypu, a fenotyp jest tylko nim uwarunkowany, tak samo dziedzictwo kulturowe zachodzi jedynie pomiędzy takimi właściwościami, jak pewne dyspozycje umysłowe, uczuciowe lub mięśniowe, albo pewne cechy wyglądu ciała, które mogą się zjawić przez sugestię lub naśladownictwo.

warunkowanie warunkowanie




genotyp fenotyp właściwości przejmowane cechy

w skutek tendencji

dziedziczenie konformistycznych




dziedziczenie

warunkowanie



genotyp fenotyp warunkowanie


właściwości przejmowane cechy

dziedziczenie w skutek tendencji

konformistycznych

5. Chromosomy a kora mózgowa.

Dziedzictwo (czy to biologiczne czy kulturowe) jednostka może przechowywać w:

• chromosomach

• komórkach nerwowych

• przedmiotach specjalnie wytworzonych

Przedmioty świata zewnętrznego stanowią z pewnego punktu widzenia ekstensję kory mózgowej, gdyż stanowią wytwór świadomej działalności człowieka.

Dziedzictwo biologiczne jest względnie stałe, gdyż wszelkie zmiany i mutacje doprowadzają do zmiany w ciągu bardzo długiego czasu. Natomiast dziedzictwo kulturowe może od razu wkroczyć w życie członków grupy społecznej. W dziedzictwie kulturowych można wyróżnić okres stagnacji i bujnej twórczości.

Z punktu widzenia fizjologicznego, w dyskusjach na temat „rasa czy kultura” idzie w gruncie rzeczy o to, czy pewne wzory w korze mózgowej zostały utorowane raczej przez działalność genów, czy raczej przez naśladowanie lub obserwowanie cudzych wytworów.

6. Wola dziedziczenia.

Dziedzictwo kulturowe może być przyjęte świadomie lub nie, oraz może być chciane lub nie.

Świadomość, a jeszcze bardziej wola dziedziczenia nie pozostaje bez wpływu na sposób przenoszenia się dziedzictwa kulturowego i na jego rolę w życiu psychicznym jednostki.

Ważny jest fakt czy przyjmujemy dziedzictwo od grupy, w której chcemy pozostać lub może uwolnić od jej wpływów. Mimo to do zakresu cech dziedzictwa obowiązującego wszystkich członków danej grupy można zaliczyć język ojczysty, poglądy na świat. Jako przykład dziedzictwa fakultatywnego możemy wskazać tańce narodowe, znajomość potraw narodowych itp.

W stosunku do tradycji - dziedzictwa własnej grupy wchodzą w grę postawy własności grupowej i poczucia obowiązku.

Dziedzictwo kulturowe w pewnej mierze zależy od woli tych, którzy je otrzymują. Pewne zależności kulturowe są jednak wyznaczane imperatywnie, duża ich część z kolei jest nieuświadomiona. Od naszej woli, jednak w pewnym sensie , zależy to od kogo mamy przejąć dziedzictwo narodowe, mimo , że grupa społeczna zazwyczaj wyznacza odpowiednie jednostki do tego celu. Jednostka jednak POWINNA przyjąć to dziedzictwo. Prawie we wszystkich kulturach rolę `dawcy' dziedzictwa kulturowego przyjęły na siebie osoby starsze.

Edward Shills

Tradycja

1. Uwagi wstępne.

Aby wyczerpująco opisać władzę przeszłości, nie wystarczy mówić o decydującym znaczeniu przyjętego z przeszłości wyposażenia instytucjonalnego, osobowego i kulturowego oraz zastanych warunkach i zasobach środowiska. Dla ludzi przeszłość uzyskuje znaczenie metafizyczne, religijne i estetyczne, a pamięć umożliwia zainteresowanie przeszłością.

Tradycja - kategoria zjawisk trwania wynikających z przywiązania do przeszłych rzeczy, osób, społeczeństw, praktyk, wykonywanych czynności, z trzymania się sposobów myślenia, postrzegania i oceniania osób, które stosowali je dawniej.

Wcześniej tradycji poświęcono niewiele miejsca w literaturze socjologicznej czego przyczyną może być trudność w zdefiniowaniu tego co jest `tradycją'. Z jednej strony może to być słowo , które nic nie znaczy, z drugiej natomiast może oznaczać tak wiele rzeczy, że aż nie da się ich razem zgrupować. Poza tym we współczesnych naukach jest tendencja do rozpatrywania danego przedmiotu w granicach `tu i teraz'.

Socjalizacja - proces w trakcie, którego nowo przybyłe dziecko, imigrant lub członek organizacji stają się pełnoprawnymi członkami grupy.

1. Mechanizmy trwania:

1. stabilność cech genetycznych i względnej niezmienności budowy biologicznej

2. ciągłość osobowości

3. odruchy warunkowe

4. przemiana materii

5. pamięć i poczucie tożsamości jednostkowej

• W niniejszej rozprawie o mechanizmach trwania wynikających z przywiązania do przeszłych osób, rzeczy , praktyk…

• Podejmuję tutaj próbę wyjaśnienia struktury, form i funkcji tradycji.

• Nie zbadane zostały sposoby i mechanizmy opartej na tradycji reprodukcji poglądów.

• Pojęcie „socjalizacji” odnosi się do zjawiska asymilacji istniejącej wcześniej kultury przez komunikację.

• Wszelka nowość jest modyfikacją czegoś co istniało wcześniej.

2. Natura tradycji - czasowość systemów społecznych i systemów myślowych.

1. Obecność przeszłości.

Osoba wchodząca w nową dla siebie sytuację - nowo przybyły musi się dopasować do czegoś będącego w toku kontynuacji. Musi stać się kimś kim nigdy przedtem nie była - będzie to możliwe jeśli przejmie poglądy swego nowego środowiska lub podejmie od dawna podejmowane działania.

Dziecko staje się częścią mostu łączącego przeszłość z teraźniejszością - powoduje, że teraźniejszość i przyszłość upodobniają się do przeszłości.

Poglądy oraz związane z nimi wzorce działania są ogólnie akceptowane i praktykowane przez wielu ludzi są ofiarowane `nowo przybyłym” - są kontynuacjami poprzedzającej je przeszłości. Główną cechą tradycyjnych poglądów jest to, że były one poprzednio wyznawane. Obecna kontynuacja zależy od tego czy ci, którzy dane poglądy zalecają, uważają je za pochodzące z przeszłości.

Tradycje są poglądami o szczególnej strukturze społecznej - to consensus w czasie. W swej treści mogą być ponadczasowe, nawet wtedy mają jednak czasową strukturę - sekwencyjną strukturę społeczną. Są poglądami następujących po sobie osób. Częstość nawrotów jest koniecznym, ale nie wystarczającym warunkiem kryterium tradycyjności poglądów czy działań.

Między akceptacją poglądu czy podjęciem działania kiedyś i teraz musi istnieć przyczynowy lub konieczny związek percepcji dawności owego poglądu czy działania. Tradycję konstytuuje nie międzypokoleniowa tożsamość poglądów lub działań, lecz międzypokoleniowa filiacja przekonań. Filiacja ta obejmuje: transmisję, „przekazywanie”, rekomendowanie, otrzymywanie. Poglądem w pełni tradycyjnym jest taki pogląd, który akceptuje się bez odwoływania się do żadnego innego kryterium poza tym, że wyznawano go w przeszłości (tzw. bezrefleksyjność). Bezrefleksyjne może być przyjmowanie poglądów naukowych, technicznych, religijnych. Ich tradycyjność płynie ze sposobu określania w co należy wierzyć, z wiary w prawomocność instytucji w jakich te poglądy są rozpowszechnione.

Skomplikowane powiązania między tradycjami racjonalnymi, empirycznymi i „tradycyjnymi” stanowią w studiach nad tradycją poważny problem.

Od tradycji należy odróżnić pogląd czy działanie na podstawie charyzmy. Pogląd rozpowszechniany przez jednostkę o silnej charyzmie jest w zasadzie pozbawiony przeszłości. Jego autorytet zależy od bezpośredniego kontaktu ze źródłem ważności poglądu. Taka bezpośrednia charyzma jest „rewolucyjna i antytradycyjna” (Max Weber). Jednak warto zwrócić uwagę na `przedawnienie' charyzmy. „Dawność” nabiera znaczenia jako łącznik między charyzmatycznym źródłem, które co raz bardziej się oddala.

2. Teraźniejszość jako wzmocnienie wrażliwości na przeszłość.

Communis opinio - przyjmowanie poglądu, który był akceptowany przez innych w przeszłości na zasadzie masowości (opinii publicznej )

W przypadku tradycyjnej transmisji i recepcji poglądu działa coś w rodzaju communis opinio. Masowe i anonimowe występowanie tego w przeszłości może stanowić równie dobry tytuł do uzyskania mocy obowiązującej, jak akceptacja tego w przeszłości przez wybitną osobistość.

Potrzeba łączności z ludźmi przeszłości (mogą ich reprezentować osoby stare) oraz potrzeba wspólnoty ze współczesnymi to zaspokojenie potrzeby przynależności.. Potrzeba wykraczania poza granice empirycznego ja, potrzeba dzielenia poglądów z ludźmi o podobnych „stanach ducha” dotyczy nie tylko współczesnych, ale także ludzi z przeszłości.

Przyjmowanie poglądów dziedziczonych po przeszłości można w znacznej mierze przypisać po prostu ich powszechnej obecności, masowej akceptacji - z drugiej strony utrudnia to młodemu pokoleniu wybór alternatywnych zachowań.

Recepcja consensusowa - masowa akceptacja występujących od dawna poglądów.

3. Przeszłość jako przedmiot przywiązania.

Niezbędna jest szczególna więź z ludźmi, którzy dane tradycje podtrzymywali w przeszłości. Wiara w jakieś powinowactwo stanowi warunek niezbędny do przyjęcia tradycji, zaakceptowania jej jako obowiązującego wzorca własnego postępowania i osądzania postępków innych.

Teraźniejszość nie obejmuje wszystkiego z powodu niedostatków wyobraźni - w związku z tym ludzie ludzi, aby skutecznie funkcjonować potrzebują wzorców z przeszłości, jako że są łatwo dostępne.

Jednym z ważnych źródeł prestiżu przeszłości jest to, że starsi mają większe prawo pozwalać i zakazywać. Siła przekonywania starszych ludzi jest o tyle większa, że wiedzą oni czym była dana instytucja zanim weszli do niej młodzi.

Recepcja na podstawie consensusu jest w znacznej mierze recepcją tradycyjną.

Stosunek do tradycyjnego poglądu jest raczej stosunkiem czynnego poszukiwania - częste jest czynne i uporczywe poszukiwanie tradycji. Jest to szczególnie widoczne u osób, których nie zadowalają poglądy dane im bezpośrednio przez starszych. Poszukiwanie w przeszłości poglądów i praktyk, które mogłoby zastąpić obecne, prowadzi czasami do odkrycia czegoś co już cieszyło się uznaniem w społeczeństwie. Źródło czy model stworzonej od nowa tradycji nie musiały nigdy istnieć w postaci, jaką przypisuje im poszukiwacz, ważna jest jedynie, że ów poszukiwacz w to istnienie wierzy.

3. Natura tradycji - właściwości tradycyjnych poglądów.

1. Formalne właściwości tradycyjnych poglądów.

Poglądami tradycyjnymi są wszelkie poglądy będące częścią tradycji myślowej, tj. szeregu następujących po sobie poglądów, z którymi są tożsame lub do których są podobne. Tożsamości lub bliskie podobieństwo to funkcje przyjęcia poglądów, które się pojawiły wcześniej. Nie wszystkie tradycyjne poglądy są równie tradycyjnie przekazywane, choć w większości za pierwszym przynajmniej razem są przyjmowane jako dane. Każdy pogląd, nawet najbardziej naukowy, może być tradycyjny, gdyż może ulec tradycjonalizacji (nie musi odnosić się do przeszłości). Każdy pogląd może jej ulec , ale to nie znaczy, że każdy ma takie same szanse na to.

Niezależnie od treści poglądów można wskazać pewne ich właściwości powstające na skutek ich tradycyjności. Te determinanty to bycie „danym”, długość łańcucha tradycji oraz sposób transmisji.. Niektóre spośród formalnych właściwości poglądów i wzorów myślenia to: precyzja, która pozostawia miejsce na interpretację (pisemne), mglistość (ustne), szczegółowość ( pisemne) lub ogólność (ustne), rygoryzm (długi łańcuch) bądź tolerancyjność (tradycja ustna), giętkość - zakres modyfikacji, bądź zdolność do modyfikacji z biegiem czasu (właściwa dla tradycji praktycznej) i sztywność (tradycja pisemna), a także spójność lub rozłączność.

Struktura tradycji może być ciągła lub nieciągła. Poglądy, które obumarły i najwyraźniej przestały mieć zwolenników, bywają zdolne do nowego życia - uzyskania jeszcze raz szerokiej akceptacji.

2. Treściowe właściwości tradycyjnych poglądów.

Są takie poglądy, które są tradycyjne w treści. W odniesieniu do nich istnieje duże prawdopodobieństwo, że będą miały strukturę tradycji (sposoby transmisji i legitymizacja).

Ich właściwościami są:

• tradycyjność uprawomocnienia - dany pogląd obowiązywał w przeszłości, był stworzony lub odkryty przez `wielkiego człowieka'

• przyjmowane bezrefleksyjnie (po prostu „są”),

1. poglądy nietradycyjne treściowo mają tendencję do dodatkowego uprawomocnienia w powoływaniu się na to,, że zostały stworzone i stosowano je w przeszłości

• odwołują się do przeszłości,

• głoszą przywiązania do jakiegoś okresu z przeszłości,

• domagają się uznania moralnej słuszności czy wyższości danym instytucjom,

• przyjmują istnienie Złotego Wieku,

• są oparte na wierze w autorytet, w ród, są nacechowane uległością,

• pchają do działań ceremonialno-rytualnych,

• nie ma w nich miejsca dla poglądów naukowych (techniki opanowywania przyrody podlegają stereotypizacji).

• Są partykularystyczne w czasie - głoszą pierwszeństwo zobowiązań i przywiązań do zbiorowości

Stanisław Ossowski

Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzny

(Dzieła tom III)

1. Uwagi wstępne.

Wbrew przewidywaniom wraz z demokratyzacją kultury zdemokratyzowała się także ojczyzna: posiadanie ojczyzny przestało być jednym z przywilejów klasowych (…) Nawet ideologia kosmopolityczna może doprowadzić do wzmocnienia tendencji patriotycznych - i te bynajmniej nie na skutek „prawa akcji i reakcji” (…) w tej chwili ojczyzna należy do rzędu pojęć, które posiadając bardzo starą historię, kształtują także w swoisty sposób nowoczesną kulturę i postawy społeczne jednostek. (…) Obszar polis staje się ojczyzną o tyle, o ile istnieje zespół ludzki, który odnosi się doń w pewien sposób i w pewien sposób kształtuje jego obraz (…). Ojczyzna istnieje tylko w rzeczywistości subiektywnej grupy społecznej, które są wyposażone w pewne elementy kulturowe(...). Cechy ojczyzny są zawsze funkcją obrazów, które z jej imieniem łączą członkowie pewnej zbiorowości (a nie cechy jakiegoś terytorium).

Ojczyznę traktujemy w tej analizie jako korelat pewnych postaw psychicznych wchodzących w skład kulturowego dziedzictwa grupy społecznej.

Chodzi o zbadanie roli, jaką pojęcie ojczyzny odgrywa w obrazie rzeczywistości społecznej i o analizę funkcji tego pojęcia w życiu zbiorowości.

Materiałami do zastanowienia się są reakcje zbiorowe lub indywidualne na pewne wydarzenia historyczne i dzieła nawiązuje do pojęcia `ojczyzna'.

2. Zbitki pojęciowe.



Pojęcie ojczyzny

we właściwym słownikowym użycie metonimiczne: zastępnik

sensie oznacza pewne słowa naród lub państwo

terytorium, kraj rodzinny

Etymologia słowa pozwala i wtedy, gdy traktujemy ojczyznę jako korelat narodu, w dalszym ciągu stosować termin „ojczyzna” bez przenośni nie tylko do narodowego terytorium: skoro ojczyzna jest dziedzictwem po ojcach, to dziedzictwem tym może być nie tylko ziemia, ale i państwo, i wszelkie wartości kulturowe.

Ojczyznę duchową stanowią:

• zwyczaj kulturowy

• obyczaj narodowy

• wiara ojczysta

Wikłanie w etymologię nie rozwiązuje jednak sprawy. Dwoistość znaczeniowa nie jest dwuznacznością poszczególnego słowa. Sięga ona głębiej: w nasz sposób myślenia. Mamy do czynienia z metonimią, która zachowuje swój walor w przekładach na inne języki. Metonimia ta nie powstała przypadkowo: odpowiada ona pewnym społecznym sposobom odczuwania stosunków między zbiorowością a przyporządkowanym jej terytorium.

W ogóle każda nieuświadomiona wieloznaczność języka jest wyrazem jakiś postaw społecznych, w których w pewien sposób współgrają ze sobą nie wyodrębnione pojęcia, stwarzając specyficzną aurę skojarzeń. Tak samo jest z wieloznacznością takich terminów jak „demokracja”, „religia” czy „kultura”. Terminom tym odpowiadają także pewne zbitki pojęciowe, a gdyby się udało te zbitki usunąć, nadając słowom sens jednoznaczny, nie pozostawałoby to bez wpływu na postawy pewnych środowisk.

Można by w ogóle dyskutować, czy jest to metonimia czy nie jest to raczej użycie partis por toto: czy terytorium narodowe(kraj) nie jest odczuwane jako element złożonej całości, na którą składają się i ludzie, i ziemia, i jeszcze jakieś składniki - czy wówczas nie byłaby to synekdocha?

1. wyjątkowo interesujące dla socjologa powinno być to czy pojęcia te są metonimią czy synekdochą

3. Dwojaki patriotyzm.

pojęcie ojczyzny jako

terytorium





używane ze względu na osobisty szerszy obszar - ojczyzna ideologiczna,

stosunek, przywiązanie do środowiska: stosunek do niej nie opiera się na

prywatna ojczyzna to obszar, który bezpośrednich przeżyciach, ale na

wchodzi tu w grę przekonaniach jednostki o jej uczestnictwie

w pewnej zbiorowości i na przekonaniu, że

jest to zbiorowość terytorialna związana z

z tym właśnie obszarem

moja ojczyzna = ziemia mojego narodu

jest jednakowa dla wszystkich członków

narodu, jeśli patrioci mają różne jej pojęcia

starają się je sobie nawzajem narzucić ; uczestnictwo we wspólnocie narodowej jest warunkiem koniecznym i wystarczającym

Więź osobista nie łączy z całą ojczyzną ideologiczną, a jedynie z ojczyzną prywatną.

Ojczyzna prywatna jest dla różnych członków narodu ale jej zasięg jest węższy lub szerszy. Natomiast ojczyzna ideologiczna jest jednakowa dla wszystkich, bo jest podporządkowana całemu narodowi w całości. Może to jednak prowadzić do rozbieżności ideologicznej - każdy patriota będzie chciał narzucić innym swoją koncepcje -> Piłsudski vs. Dmowski

Przy analizie postaw patriotycznych można rozróżnić więź ideologiczną i więź nawykową. Dwoistość ta dotyczyć może zarówno kraju, jak i obyczajów i wszelkich wartości kulturowych. Przy czym więź nawykowa może stać się źródłem nowej więzi ideologicznej (np. w stosunkach przodek - potomek)

Ojczyzna prywatna ojczyzna ideologiczna

[niem] Heimat i Heimatgefűhl [niem] Vaterland i Liebe zum Vaterland

[ang] home felling [ang] national feeling





próba rozgraniczenia, która ma sens

nie tylko w przypadku wielkich

narodów, ale nawet w greckiej polis

Ojczyzna w trzech zagadnieniach:

• kraj rodzinny (terytorium)

• naród - wspólnota kulturowa i państwo jako wspólnota polityczna

• ojcowizna

4. Władanie ekonomiczna a własność osobista.

Podstawą stosunku między jednostką, a ojczyzną ideologiczną jest podporządkowanie tej ojczyzny, narodowi, w którym ta jednostka uczestniczy.

W jakim sensie ojczyzna ideologiczna jest własnością narodu? Jakie funkcje w ogóle mogą wchodzić w grę, gdy mówimy, że cos jest własnością grupy społecznej?

Własność w odniesieniu do ojczyzny i członków narodu odpowiada pojęciu własności ekonomicznej tylko w jednym z dwóch jej znaczeń - w tym, kiedy pojęcia posiadania używamy dla wyrażenia stosunku przyporządkowania osobistego między osoba a przedmiotem, gdy przedmiot, który nazywamy swoim, stanowi jak gdyby przedłużenie naszej osobowości. Długie obcowanie z przedmiotem jako skutek posiadania ekonomicznego może stać się źródłem osobistego przyporządkowanie, kiedy przedmiot zrasta się z naszą osoba (Tatry dla taternika są ekstensją jego osobowości).

5. Wartości stanowiące własność grupy społecznej.

Tam, gdzie mamy do czynienia w własnością grupową (w drugim znaczeniu - związku głębszego ) przedmiot przyporządkowany zbiorowości może stanowić oś krystalizacji, która decyduje o istnieniu tej zbiorowości, zmieniając zespół jednostek w grupę społeczną albo przynajmniej wprowadzając do istniejącej zbiorowości nową więź, która zmienia jej charakter (…). Zbiorowość w swoim aspekcie wewnętrznym istnieje jako zbiorowość tylko poprzez obrazy, jakie przybiera w świadomości składających się na nią jednostek. A w tych obrazach istotnym czynnikiem wiążącym mogą być właśnie podporządkowane grupie zewnętrzne wartości, na których tło rzutujemy cały ten zespół ludzi.

Taką wartość, która staje się nieodzownym elementem wyobrażenia grupy pewnego typu, jest przede wszystkim ziemia. Tajemniczy związek wywodzi się jeszcze z pierwotnych grup terytorialnych, ma odzwierciedlenie w religii. Poza ziemią, składnikami krajobrazu, budowlami i osiedlami w większych zbiorowościach wchodzą w grę tzw. wartości niematerialne: dorobek kulturalny grupy (np. literatura narodu).

Największe znaczenie mają tego rodzaju wartości w wielkich zbiorowościach takich, jak naród nowoczesny, gdzie członków nie łączy osobiste współżycie, lecz jedynie przekonanie, że wszyscy są w taki sam sposób związani z pewnymi wartościami podporządkowanymi całej grupie. Bez tego przekonania niemożliwa byłaby więź społeczna w tej skali. Więzią powszechną jest więź przekonaniowa o analogicznym stosunku ze strony wszystkich obywateli do tego tworu przestrzennego.

6. Współzależność między ojczyzną prywatną a ojczyzną ideologiczną.

W małych zbiorowościach ojczyzna prywatna i ojczyzna ideologiczna mogły posiadać ten sam odpowiednik terytorialny.

W mieście średniowiecznym, w dawne greckiej polis, ojczyzna prywatna poszczególnych obywateli mogła sięgać granic ich ojczyzny ideologicznej

Wraz z rozrastaniem się zbiorowości terytorialnej następuje rozdwojenie: ojczyzna prywatna staje się tylko częścią ideologicznej, a równocześnie ojczyzny prywatne poszczególnych członków wielkich zbiorowości mnożą się i różnicują. W dużych zbiorowościach narodowych poszczególne regiony stanowią odrębne środowiska, z czym wiąże się fakt, że ojczyzny prywatne obywateli jednego kraju mają całkiem inny charakter.

Nie można jednak traktować ojczyzny prywatnej tylko z regionem gdzie spędziło się dużo czasu lub z którym wiążą nas liczne przyjemne wspomnienia. Takie miejsce można mieć również na obczyźnie.

Porównując emocjonalny stosunek do środowisk na obczyźnie z emocjonalnym stosunkiem do „prywatnej ojczyzny” znajdującej się w granicach ojczystego kraju, możemy stwierdzić, że stosunek do tej osobistej ojczyzny, chociaż także oparty na nawykach, jest wzbogacony pewnymi elementami przekonaniowymi, które nie mają miejsca podobnym przywiązaniu do środowisk obcych. Te elementy przekonaniowe, to wiara, że z tym właśnie środowiskiem ojczystym jestem związany w specjalny sposób, że ta więź jest predestynowana i, że angażuje ona głęboko moją osobowość (wrośnięcie w daną ziemię poprzez przodków, docenienie faktu, ze to tu po raz pierwszy `ujrzałem światło dzienne'). Stosunek uczuciowy do tej prywatnej ojczyzny jest poparty nakazem moralnym: jest on także moim obowiązkiem. Okolice stanowiące moją ojczyznę osobistą reprezentują także ojczyznę w znaczeniu ideologicznym, której są częścią. W ten sposób pojęcie ojczyzny ideologicznej rzutuje na nasz stosunek do ojczyzny prywatnej.

Fakt, że ojczyzna prywatna reprezentuje ideologiczną ma i odwrotną stronę: ciepły, osobisty stosunek uczuciowy, przenosi się na ojczyznę ideologiczną.

Trzeba zaznaczyć, że ideologia narodowa nie jest niezbędna, aby lokalnej ojczyźnie w granicach narodowego obszaru nadać świętość.

7. Metody rozszerzania stosunku osobistego względem ojczyzny.

W miarę narastania naszych osobistych doświadczeń rozrasta się nasza prywatna ojczyzna. Metody:

1. Wędrówki - aczkolwiek rzadko daje takiego połączenia jak nawyki wytworzone w życiu osiadłym.

2. wytworzenie osobistej łączności z szeregiem punktów rozrzuconych po obszarze całego kraju,

3. literatura i cała kultura narodowa, tradycja historyczna - obcowanie z tymi elementami (mapy, zdjęcia, kino radio - zmniejszają dystans)

1. im bardziej jednostka korzysta z dorobku kultury narodowej tym więcej nici łączy ją z punktami ideologicznej ojczyzny, tym silniejsze odczucie swojskości

2. Obcowanie z terenem poprzez literaturę, sztukę, tradycję historyczną może wytwarzać stosunek osobisty, który konkuruje niekiedy ze stosunkiem wytworzonym przez długotrwałe bezpośrednie obcowanie.

8. Ziemia rodzinna.

Analizując synonimy „ojczyzna” i „ziemia rodzinna” możemy stwierdzić, że obie te nazwy sugerują, iż związek jednostki z ojczyzną nie jest wynikiem wolnego wyboru, lecz jest jej predeterminowany- odziedziczyliśmy coś po przodkach.

Sam fakt urodzenia się w jakiejś miejscowości jest, oczywiście, bez znaczenia dla kształtowania się więzi psychicznych wiążących jednostkę z ojczyzną prywatną.

W patriotyzmie osobistym dużą rolę odgrywają czynniki przekonaniowe.

Miejsce urodzenia nie wyznacza również jednostce ojczyzny ideologicznej. Niemniej jednak urodzenie się na obszarze ojczyzny ideologicznej należy do wzoru uczestnika zbiorowości narodowej. Związek między osobowością jednostki a jej miejscem urodzenia ma charakter magiczny.

Charakter ojczyzny zależny jest od ideologii grupy społecznej, której ojczyzna jest korelatem. Typologia ojczyzn w zależności od tradycji kulturowej, od stosunku grupy terytorialnej do innych zbiorowości, od roli czynników kulturowych w obrazie ojczyzny, to temat, któremu należałoby poświęcić oddzielne stadium.

Robert Merton

Teoria socjologiczna i struktura społeczna

(rozdział VI)

Struktura społeczna i anomia

1. Wstęp.

Wcześniej uznawano, że człowiekiem rządzą popędy ograniczane przez porządek społeczny.

• nonkonformizm wobec społeczeństwa zakorzeniony jest w naturze pierwotnej

Jednak ten pogląd obecnie zmienia się:

1. nie wydaje się tak oczywiste, że człowiek cały czas prowadzi walkę między popędami, a społecznym ograniczeniem

2. co raz częściej uwzględnia jest analizę socjologiczną, przy analizie zachowań dewiacyjnych

Jakakolwiek byłaby rola popędów biologicznych, pozostanie otwarte pytanie, dlaczego w różnych strukturach społecznych zachowania dewiacyjne występują z odmienną częstością. Powstaje zatem problem, w jaki sposób pewne struktury społeczne wywierają wyraźną presję na niektóre jednostki w społeczeństwie skłaniając je do podjęcia zachowań raczej nonkonformistycznych niż zgodnych z przyjętymi wzorcami zachowania?

Merton w tej pracy chce badać częstotliwość zachowań dewiacyjnych, a nie ich wielkość.

2. Wzory celów kulturowych i norm instytucjonalnych.

W strukturze społecznej i kulturowej występują dwa ważne elementy, często powiązane ze sobą:

1. kulturowo zdefiniowane zainteresowania wytyczone jako cele dla wszystkich bądź zdefiniowanych części społeczeństwa

• mogą być mniej lub bardziej zintegrowane

• z grubsza uporządkowane w jakąś hierarchię wartości

• stanowią układ odniesienia aspiracji i z różnym natężeniem angażują emocje i znaczenia

• mogą łączyć się z popędami człowieka jednak nie są przez nie determinowane

• kulturowo określone, regulowane i kontrolowane sposoby dążenia do owych celów (ograniczone przez zinstytucjonalizowane normy) - kryterium przyzwolenia używania danych środków, stanowi nie praktyczna skuteczność, lecz naładowane wartościami emocje

• mogą one tkwić w obyczajach albo oddziaływać przez instytucje społeczne

• przepisanie, uprzywilejowanie, przyzwolenie i zakaz - muszą wynikać ze społecznych czynników kontrolujących

Nie zawsze cele kulturowe i zinstytucjonalizowane normy pozostają w ciągłym wzajemnym związku:

2)


1) 3)

Ad. 1) rozpiętość środków alternatywnych określana jest przez normy proceduralne, a nie instytucjonalne; wszelkie sposoby rokujące osiągnięcie celu byłyby dozwolone - społeczeństwo źle zintegrowane

• bardzo silny nacisk na wartość określonych celów

Ad. 2) społeczeństwo zintegrowane i stosunkowo stabilne, aczkolwiek zmieniające się; faktyczna równowaga pomiędzy tymi dwoma stanami struktury społecznej utrzymywana jest tak długo, jak długo jednostki poddawane obu ograniczeniom osiągają zadowolenie - satysfakcją z realizowanych celów (liczą się bowiem zarówno produkt i proces, rezultat i działanie),

Ad. 3) działania początkowo uznawane za instrumentalne przekształcają się w zachowania samowystarczalne, pozbawione dalszej celowości przestrzeganie poczynań staje się rytuałem, konformizm jako taki staje się podstawową wartością; społeczeństwa neofobiczne.

Poświęcenia, które czasami rodzą konformizm muszą być kompensowane uznawanymi społecznie nagrodami. Podział statusów społecznych na drodze współzawodnictwa musi być tak zorganizowany, by dla każdej pozycji wewnętrznej porządku rozdzielczego istniały pozytywne bodźce do wykonywania zobowiązań nakazanych statusem.

Z socjologicznego punktu widzenia zachowania aberracyjne można uznać za symptom rozziewu pomiędzy przepisanymi kulturowo aspiracjami a społecznie ukulturyzowanymi możliwościami ich realizacji.

Społeczeństwa różnią się między sobą do tego stopnia, w jakim czynniki kontrolujące (czyli zwyczaje grupowe, obyczaje i instytucje) są rzeczywiście zintegrowane z celami umieszczonymi w hierarchii wartości na wysokich pozycjach.




Kultura skłania jednostki zachowania wielu społeczeństwo staje

do zogniskowania ludzi są ograniczone się niestabilne -

przekonań na celach jedynie względami pojawia się anomia

przy bardzo słabym nacisku praktycznej sprawności

na sposoby ich osiągania

• metoda najpraktyczniejsza, niekoniecznie uznawana kulturowo jest wybierana

• nacisk na cel tak bardzo osłabia satysfakcję płynącą ze zdobywania celu, że zaczyna liczyć się tylko pozytywny wynik - osiągnięcie celu - powoduje demoralizację

Ocen społeczeństwa amerykańskiego:

• pogoń za pieniądzem

• nie potrafią powiedzieć stop swoim aspiracjom

• bogactwo jest wyrazem wysokiego statusu społecznego

• najważniejsze placówki kształtujące cele i strukturę osobowości - rodzina, szkoła, miejsce pracy

• ustawiczna presja aby utrzymywać wysoki poziom ambicji

• karanie osób zwężających swoje ambicje

Kulturą zorientowaną na cel jest kultura społeczeństwa amerykańskiego; zaleca ona przyjęcia trzech zasad:

1) wszyscy winni są dążyć do tych samych, istotnych celów, gdyż są one dostępne wszystkim,

1. obecne, widoczne niepowodzenie jest tylko przystankiem na drodze do ostatecznego sukcesu,

2. autentyczną porażką jest wyłączne pozbycie się ambicji.

Parafrazując na język socjologii zasady te powodują:

• przesunięcie krytycyzmu wobec struktury społecznej na siebie samego u jednostek nie posiadających równego dostępu do możliwości

• jednostki z niższych warstw identyfikują się z tymi na szczycie, przez co chronią strukturę władzy

• skłania się nonkonformistów do konformizmu wobec nakazu ambicji.

3. Typy indywidualnego przystosowania.

Typy przystosowania się jednostek w społeczeństwie:

Sposoby przystosowania	Cele kulturowe	Zinstytucjonalizowane środki
Konformizm	+	+
Innowacja	+	-
Rytualizm	-	+
Wycofanie	-	-
Bunt	+/ -	+/ -

„+/ -” - oznacza odrzucenie wartości panujących i zastąpienie ich wartościami nowymi

„+” - akceptacja

„-` - odrzucenie

Kategorie te odnoszą się nie do osobowości, ale do ról społecznych pełnionych w określonych rodzajach sytuacji. Stanowią typy mniej lub bardziej utrwalonych reakcji, a nie typy organizacji osobowości. Analizując te kategorie także jako źródła dewiacji, odwołujemy się do przykładu USA i aspektu ekonomicznego - w którym bogactwo jest symbolem.

Konformizm

W społeczeństwie ustabilizowanym jest reakcją najbardziej typową i szeroko rozpowszechnioną. Gdyby tak nie było trudno by było utrzymać równowagę w społeczeństwie. Sieć oczekiwań, którą wytwarza każdy porządek społeczny podtrzymywana jest przez konformistyczne zachowanie.

• zachowania zorientowane są na wartości społeczne

Innowacja - instytucjonalne innowacje, na granicy oszustwa i świetnej znajomości techniki pracy.

Reakcja ta występuje, gdy jednostka nie przyswoiła sobie norm instytucjonalnych , które kierują sposobami i środkami prowadzącymi do osiągnięcia celu, ale jest bardzo skoncentrowana na realizacji celu.

Sięgnięcie po uznane metody „zdobywania pieniędzy” ograniczone jest przez strukturę klasową, która nie na każdym szczeblu otwarta jest dla ludzi o dużych zdolnościach - prowadzi to do występku i zbrodni.

Dostępne sposoby dążenia do celu są przez strukturę klasową w dużej mierze ograniczone do zachowań dewiacyjnych. Cel jest wspólnie zdefiniowany dla ludzi z wszystkich klas, co jest absurdalne przy „sztywnej” strukturze klasowej.

Dominująca presja wiedzie do stopniowego osłabiania uznanych, ale nieskutecznych środków na rzecz sposobów niedozwolonych, ale bardziej efektywnych.

W rezultacie zarówno ci, którym się powiodło, jak i ci, którzy doznali niepowodzenia odwołują się do kategorii trafu, a nie koniecznie własnej wartości.

• cel uświęca środki

• gdyby odmówiło się łobuzom społecznego uznania, byłoby ich znacznie mniej

Zachowania dewiacyjne występują na szeroką skalę, gdy system kulturowy wynosi ponad pewne wszystko inne pewne wspólne cele sukcesu dla całego społeczeństwa, podczas gdy struktura klasowa ogranicza lub zamyka dostęp do uznanych środków osiągnięcie tego celu.

Połączenie biedy i niekorzystnego położenia we współzawodnictwie o wartości kulturowe może prowadzić do zachowań przestępczych.

• w społeczeństwie amerykańskim, gdzie bogactwo jest podstawowym celem wiele sytuacji podpisuje się trafowi, a nie obiektywnym wydarzeniom. Zarówno zdobycie fortuny, jaki i jej braku przypisuje się trafowi bądź pechowi.

W społeczeństwach, gdzie jest ogromny nacisk kulturowy na sukces finansowy oraz struktura społeczna nadmiernie ogranicza praktyczne możliwości odwołania się dwuznacznych środków, tworzy się napięcie skłaniające do poczynań innowacyjnych , które odbiegają od norm instytucjonalnych.

Rytualizm

Odrzucenie kulturowych celów wielkiego sukcesu finansowego i szybkiego społecznego awansu, bądź też zniżenie ich do poziomu w którym aspiracje jednostki mogą zostać zaspokojone. ( `Nie będę się wychylał”, „Dobrze mi z tym co mam”)

W społeczeństwie USA nie można go rozpatrywać w kategoriach dewiacji. Zachowanie takie jest instytucjonalnie dozwolone, ale kulturowo nie cenione - w obliczu frustracji rytualizm cechuje Amerykanów klasy niższej - średniej.

• stanowi wyraźne odchylenie od modelu kulturowego, w którym ludzie zobowiązania są aktywnie dążyć do awansu społecznego

• często zachowanie w społeczeństwie, gdy status jednostki zależy od jej własnych osiągnięć

• prywatna ucieczka od niebezpieczeństw i frustracji

Wycofanie - odrzucanie celów kulturowych i środków instytucjonalnych.

Jest reakcją najczęściej spotykaną. Ludzie „wycofani” pozostają w społeczeństwie, ale do niego nie należą - nie podzielają wspólnych celów kulturowych są członkami społeczeństwa jedynie formalnie.

Największe prawdopodobieństwo wystąpienia istnieje wtedy, gdy zarówno cele kulturowe, jak i praktyki instytucjonalne zostały całkowicie przyswojone przez jednostkę (nacechowane emocjonalnie i wysoko wartościowane), lecz dostępne środki instytucjonalne do sukcesu nie prowadzą.. Osoba, która chce działać zgodnie z uznanymi środkami, nie osiąga dzięki nim celu, jest odcięta ode środków, które są uznane i skuteczne - przez to jednostka jest sfrustrowana i wypada z gry. Konflikt między osiągnięciem celu, a nieposiadaniem odpowiednich środków jest rozwiązany poprzez odrzucenie obu czynników.

Ten typ zachowania dewiacyjnego jest w życiu publicznym i obrzędowym najsilniej potępiany. Gdyby społeczeństwo uznało takie zachowanie oznaczałoby to zakwestionowanie swoich własnych wartości.

O ile dewiant jest potępiany w życiu społecznym, o tyle świat fantazji przynosi mu wiele przyjemności, przez co ucieka w alkohol, narkotyki.

Bunt - Ten rodzaj przystosowania wyprowadza ludzi na zewnątrz otaczającej struktury społecznej, aby tworzyli wizję i próbowali zrealizować nową strukturę.

Jest to wyobcowanie z panujących celów i wzorców, które uznawane są za czysto arbitralne (nieprawomocne, nie mogące wyegzekwować posłuszeństwa)

Bunt należy odróżnić od resentymentu (pojęcie wprowadzone przez Nietzchego, a rozwinięte przez Maxa Schelera). Resentyment jako odczucie złożone składa się z trzech powiązanych elementów:

1. rozproszone uczucie nienawiści, wrogości i zawiści,

2. poczucie niemożności aktywnego wyrażania tych emocji wobec osoby lub warstwy społeczeństwa, która je wywołuje,

3. nieustanne doświadczanie na nowo owej bezsilnej wrogości.

Resentyment w odróżnieniu od buntu nie obejmuje autentycznej zmiany wartości. Potępia się to, czego się potajemnie pożąda.

Bunt natomiast dotyczy autentycznej przemiany wartości, kiedy to bezpośrednie lub zastępcze doświadczenie frustracji powoduje odrzucenie całkowite wartości obowiązujących. Potępieniu podlega samo porządnie.

Stąd politycznie zorganizowani zbuntowani czerpiący z rezerwuaru dotkniętych resentymentem, formułują własny mit buntu przeciwny mitowi konserwatywnemu. Oba zabiegają o monopol wyobraźni, usiłując zdefiniować sytuacje tak by zepchnąć frustrata do lub od buntu.

Obiektem największej wrogości pośród zbuntowanych staje się renegat, któremu się powiadało, odrzucając panujące wartości. Tacy ludzie najczęściej organizują zbuntowanych w grupę rewolucyjną.

3. Skłonność do anomii

Analizowana struktura społeczna wywołuje skłonność do anomii i zachowań dewiacyjnych, która nie oddziałuje jednak równomiernie na całe społeczeństwo. W środowisku artystów i intelektualistów, nie przynoszą dużych zysków, ale osoby takie posiadają wysoki status. System jest w pewnym stopniu ustabilizowany jeśli jest struktura klasowa obdarza prestiżem alternatywny, struktura społeczne zaś zapewnia do nich dostęp.

4. Rola rodziny.

Rodzina jest najważniejszym pasem transmisyjnym służącym przekazywaniu wzorców kulturowych następnemu pokoleniu. Jest to proces socjalizowania dziecka w kategoriach celów kulturowych i obyczajów charakterystycznych dla danej grupy społeczne. Dziecko jest żywo zajęte wynajdowaniem i postępowaniem wedle ukrytych paradygmatów ocen kulturowych, klasyfikowania ludzi i rzeczy oraz kształtowania godnych szacunku celów (istotna jest także projekcja rodzicielska ambicji na dziecko), jak i przyswajaniem orientacji kulturowej prezentowanej w ciągłym strumieniu nakazów, wyjaśnień i napomnień ze strony rodziców.

Istotna jest projekcja rodzicielskich ambicji na dziecko - przeniesienie własnych celów-wartości na dziecko. Jednak takie `popychanie' dzieci do robienie czegoś może prowadzić do zwiększenia frustracji w dalszym ich życiu, za co za tym idzie do zachowań dewiacyjnych.

Robert Merton

Teoria socjologiczna i struktura społeczna

(rozdział XI)

Teoria grup odniesienia i struktura

Społeczna. Kontynuacje.

Pojęcie grup odniesienia powstało na terenie psychologii społecznej i do niej formalnie należy. Dyscyplina ta zajmuje się przede wszystkim reakcjami jednostki na ich bezpieczniejsze i szersze środowisko społeczne.

Problematyka teorii grup odniesienia

Problem 1.: uściślenie pojęcia grupy odniesienia.

• teoria grup odniesienia może być niezbędnym narzędziem służącym do zrozumienia różnorodności i dynamicznego charakteru społeczeństwa, w którym żyjemy.

1. Funkcjonalne typy grup odniesienia - dostarczają układu odniesienia do oceny samego siebie i kształtowania się postaw (przy rozróżnieniu analitycznym ta sama grupa może pełnić różne funkcje). Wyodrębnienie poszczególnych grup ze względu na funkcję jaką pełnią dla osób w tej grupie.





normatywny - porównawczy -

dostarczający jednostce stanowiący układ odniesienia,

wzorów zachowań względem którego jednostka

• źródło wartości przyswajanych ocenia samą siebie i innych

przez jednostkę - dostarcza kontekstu do oceny siebie i innych

• te same grupy odniesienia mogą pełnić obie funkcje

• Abstrahujemy tu od grup interakcyjnych w rozumieniu Turnera, które są po prostu elementami środowiska społecznego branymi przez jednostkę pod uwagę w dążeniu do celu.

Czy grupy uczestnictwa różnią się od innych co do zakresu, w jakim pełnią funkcje normatywne i porównawcze?

1. Pojęcie grupy i uczestnictwa w grupie.

Jednym z zadań tej teorii jest wyjaśnienie kryteriów uczestnictwa w grupie, przy czym termin „grupa odniesienia” jest w pewnym sensie błędny, jest on bowiem stosowany nie tylko w odniesieniu do grup, ale także do jednostek i do kategorii społecznych.

Kryteria pojęcia grupy:

1. Socjologiczne pojęcie grupy odnosi się do pewnej liczby ludzi wchodzących ze sobą w interakcje (kontakt, komunikacja, wymiana) wedle ustalonych wzorców. Inaczej `grupa' to określona liczba ludzi pozostających w ustalonych i swoistych stosunkach społecznych.

2. Wchodzące w interakcje jednostki same określają się jako członkowie, tzn. mają określone oczekiwania odnośnie rodzajów interakcji, które są moralnie zobowiązujące dla nich samych i innych członków grupy, lecz nie dla tych, którzy pozostają „na zewnątrz” grupy.

3. Jednostki w grupie są określane jako do niej przynależne zarówno przez nie same, jak i przez innych - zarówno tych we wewnątrz grupy jak i tych z zewnątrz.

• Pierwsze kryterium jest obiektywnym kryterium interakcji, drugie i trzecie to subiektywne kryteria przynależności. Jeśli te kryteria są spełnione (samookreślenie jednostki jako członka grupy, jak i takie samo określenie jej przez innych członków grupy) to osoby pozostające w interakcjach można określić jako `grupa'.

Granice grupy nie są ustalone raz na zawsze, lecz zmieniają się dynamicznie w odpowiedzi na określone konteksty sytuacyjne. Zmiany częstości interakcji społecznych mogą zamazywać granice grupy zwłaszcza w grupach nieformalnych- nie posiadających jasnych definicji uczestnictwa. Jedna z cech grup nieformalnych jest to, ze ich stabilność uzależniona jest po części od względnej NIEJASNOŚCI kryteriów uczestnictwa.

Wymienione trzy kryteria pozwalają tę zmianę uwzględnić. W rezultacie członkostwo w grupie jest stopniowane w zależności od natężenia interakcji społecznych z innymi członkami:

nominalny członek grupy - przez innych określany jako uczestnik grupowego systemu interakcji, ale faktycznie rzecz biorąc nie pozostaje już w interakcji z innymi członkami grupy

peryferyczny członek grupy - tylko nie wielka część zachowania tej jednostki jest kontrolowana, na skutek obniżenia przez nią częstości interakcji z innymi członkami grupy.

Ponieważ członkowie grupy różnią się pod względem częstości interakcji z grupą, każde powtarzające się wydarzenie, które wzmaga interakcje między poszczególnymi członkami grupy może prowadzić do powstania podgrup.

Podgrupy tworzone są strukturalnie przez ludzi nawiązujących odrębne stosunki społeczne, które nie obejmują członków szerszej grupy. Odczucia i wartości swoiste dla statusu społecznego oraz interesy danej grupy także mogą prowadzić do powstania podgrup

• może to się przyczynić do zmian społecznych definicji przynależności - w pewnych przypadkach członkowie grupy własnej mogą się dzielić na różniące się od siebie grupy własne i obce.

Uczestnictwo w grupie oraz jej struktura mają charakter dynamiczny - stanowią jedynie wypadkową sił działających wewnątrz grupy. W związku z tym grupowe granice znajdują się w ciągłym procesie przemian obiektywnych i zmian społecznych w samookreśleniu jednostek jako uczestników grupy.

1. Pojęcie nie przynależności.

Nie przynależność - osoby, które nie należą do grupy to takie, które nie spełniają interakcyjnych i subiektywnych kryteriów członkostwa.

Jako, że jest definiowane negatywnie, trudno wyróżnić jego odcienie.

Są one jednak istotne, o czym świadczy pojecie kompletności grupy sformułowane przez Simmla. Odnosi się ono do pewnej właściwości grupowej mierzonej odsetkiem potencjalnych członków, którzy należą do niej rzeczywiście -np. związki zawodowe, stowarzyszenia absolwentów.

Pojęcie to należy odróżnić od aspektu wielkości grupy. Związane jest z siłą społeczną danej grupy - im grupa jest kompletniejsza tym większa jest jej siła i wpływy.

Na przykładzie teorii kompletności widać, że osoby nieprzynależące do grupy nie stanowią z jej punktu widzenia homogenicznej kategorii społecznej. Osoby nie należące do grupy można podzielić ze względu na:

- spełnianie i nie spełnianie warunków członkostwa - osoby nie należące do grupy, które nie kwalifikują się na jej członków, można odróżnić od tych, które mogłyby wejść do grupy, lecz pozostają poza jej obrębem.

1. osoby spełniające warunki członkostwa będą prawdopodobnie bardziej skłonne do przyjmowania norm tej grupy za pozytywny układ odniesienia,

• postawy wobec przyjęcia członkostwa - z innym nastawieniem będą traktowali grupę jako układ odniesienia ci, którzy aspirują do niej i ci, którzy unikają uczestnictwa. Na podstawie tych kryteriów

• można wyróżnić sześć możliwych relacji osób do grupy spoza niej:

	Spełniający warunki członkostwa	Nie spełniający warunków
1) Pragną uczestniczyć w grupie	kandydat na członka	człowiek marginesu
2) Obojętni wobec członkostwa	potencjalny uczestnik	jednostka nie związana
3) Motywowani do nie przynależności	jednostka niezależna	przeciwnik (obca grupa)

Z punktu widzenia teorii grup odniesienia najbardziej interesujący dla nas jest przypadek 1) z tabeli. Jeśli chodzi o osoby z punktu 2) dana grupa o której mowa, nie jest ich grupa odniesienia, a sami stają się punktami odniesienia dla grupy, co zależy od stopnia aspiracji grupy do zwiększania stopnia swej kompletności. Te kategorie osób należałoby uznać w rozumieniu Turnera za stanowiące warunki działania grupy.

Dla osób z trzeciej kategorii grupa może stać się przedmiotem negatywnego odniesienia, a jednostka niezależna może być odebrana przez grupę jako zagrożenie, gdyż podkreśla względną słabość grupy oraz podaje w wątpliwość jej normy i wartości. Dana grupa może stać się dla nich negatywną grupą odniesienia.

• dzięki takiemu podziałowi można wyróżnić jednostki, które nie należą do grupy pod względem:

• zorientowania pozytywnego lub negatywnego na grupę

• zainteresowanie bądź też nie daną grupą

• warto jednak też zastanowić się nad stosunkiem grupy do osób z poza niej:

• grupa może być zainteresowana lub nie włączanie w swe szeregi potencjalnych kandydatów

• warto rozróżnić jednostki z poza grupy jako te które kiedyś do niej należały i te które nigdy nimi nie były

Grupy otwarte i zamknięte - pierwsze kryterium łączy się z podziałem na grupy otwarte i zamknięte - wg stopnia zainteresowania rozszerzeniem, bądź ograniczeniem członkostwa. Otwarty lub zamknięty charakter grupy wpływa na motywację ludzi nie będących jej członkami za uznanie/lub nie jej za grupę odniesienia.

• niektóre grupy są zorganizowane aby ograniczyć członkostwo nawet jeśli jednostka spełnia wszystkie wymagania. Dzieje się tak ze względów prestiżowych i strukturalnych elity, na co zwrócił uwagę Simmel. Może to być związane z:

• chęcią podtrzymania siły i prestiżu grupy

• chęcią zapewnienia trwałości swoistych stosunków społecznych panujących w grupie

• inne typy grup starają się znowuż utrzymać charakter względnie otwarty i próbują powiększyć liczbę członków np. nowoczesne masowe partie polityczne, związki przemysłowe czy kościoły. Chcą one być zarówno grupami uczestnictwa jak i grupami odniesienia dla tych którzy potencjalnie mogą stać się ich członkami. W tym przypadku dochodzi często do konfliktu między „wysokimi standardami członkostwa” a „wielką liczbą członków”.

Nieprzynależność do grupy w perspektywie czasowej. Byli członkowie i ludzie, którzy nigdy do grup nie należeli. Na teraźniejsze i przyszłe zachowanie jednostki wpływa nie tylko jej obecny status społeczny, ale także i uprzednie dzieje zajmowanych statusów. Stwierdzono różnice w zachowaniach ze względu na grupy odniesienia pomiędzy ludźmi, którzy awansowali do jakiejś grupy, opuścili ją lub, których pozycja nie zmieniła się.

Byłe członkostwo w grupie wiąże się z zakorzenionym przywiązaniem i uczuciami, dlatego też byli członkowie są raczej motywowani do nieprzynależności niż obojętności wobec uczestnictwa,

Negatywna grupa odniesienia - byli członkowie zazwyczaj są emocjonalnie związaniu z grupą dlatego też była grupa staje się grupa odniesienia, gdyż uzależnia od niej stosunek wrogości byłych członków wobec niej.

• dotyczy także osób, które przyjęły ambiwalentną postawę wobec grupy, w której nie uczestniczą

Byli członkowie grupy wykazują wobec niej postawę raczej ambiwalentną niż całkowicie obojętną. Utrata albo porzucenie członkostwa nie usuwają natychmiast wcześniejszego przywiązania do grupy. Według Parsonsa rodzi to przymusową alienację, co w języku teorii grup odniesienia oznacza odniesienie negatywne. „Renegat” jest często bardziej przywiązany do nowej grupy i bardziej ma negatywny stosunek do starej (teoria Michelsa). Odpowiednio zachowanie grupy wobec byłego członka jest najczęściej bardziej wrogie niż do zupełnie obcych. Przyczyny:

• zagrożenie grupowych wartości odrzuconych przez byłych członków

• przyjęcie przez byłego członka wartości nowej grupy może oznaczać słabości i kruchość więzi w grupie

• Pojęcie grupy własnej i obcej.

Grupa właśnie nie jest grupą uczestnictwa, a grupa, do której się nie należy nie jest tożsama z grupa obcą. Merton neguje twierdzenie Williamema G. Sumnera, że grupy uczestnictwa wykazują cechy grup własnych.. Należy jednak stwierdzić, że istnieją grupy uczestnictwa pozbawione cech grupy własnej, mimo, że zakłada się z punktu widzenia członków, ze wszystkie grupy są grupami własnymi.

Grupa własna - szczególna grupa uczestnictwa, z przynależnością do której wiąże się więź i wrogość wobec osób z zewnątrz.

Grupy własne i obce są często podgrupami w obrębie szerszej organizacji społecznej, potencjalnie są nimi zawsze, ponieważ nowa integracja społeczna może połączyć uprzednio podzielone grupy.

Teoria grup odniesienia uwzględnia także mechanizm scalania się grup.

2. Pojęcia grup, zbiorowości i kategorii społecznej.

Należy wprowadzić rozróżnienie kategorii społecznej według kryterium rzeczywistych interakcji zachodzących między jednostkami. Za Znanieckim i Parsonsem oraz Beckerem zbiorowościami można nazwać struktury ludzi mających dzięki wspólnie wyznaczonym wartościom poczucie solidarności, któremu towarzyszy poczucie moralnego zobowiązania do wypełnienia oczekiwań związanych z ich rolą społeczną. Wszystkie grupy są zbiorowościami, ale istnieją zbiorowości nie będące grupami - nie spełniające warunku INTERAKCJI członków. Odmienny niż w przypadku grup będzie tu system kontroli społecznej. Zbiorowości są potencjalnie grupami - wspólna podstawa wartości może ułatwić powstanie trwałych interakcji wewnątrz zbiorowości.

Kategorie społeczne - natomiast jedynie zbiory statusów społecznych, przy czym mimo posiadania wspólnych cech (wiek, stan cywilny, wykształcenie), dzięki czemu są wyróżnieni, ludzie należący do jednej kategorii nie pozostają w społecznych interakcjach i nie muszą być zorientowani na swoisty i wspólny zespół norm.

Grupa rówieśnicza - grupa złożona z członków tej samej kategorii społecznej

Pojęcie grupa odniesienia w niezróżnicowany sposób zawiera w sobie odmienne rodzaje formacji społecznych, co zmusza nas do pytania: w jaki sposób struktura społeczna skłania jednostki do wyboru grupy odniesienia spośród ludzi tworzących z nią grupę lub do wyboru grup odniesienia spośród zbiorowości i kategorii społecznych?

3. Pozytywne i negatywne grupy odniesienia.

Już w 1943 roku Newcomb wyróżnił dwa typy grup odniesienia: typ pozytywny, który charakteryzuje się motywowanym przyswojeniem norm lub wzorów grupy jako podstawy samooceny i typ negatywny, który cechuje motywowane odrzucenie - nie tylko nie przyjęcie norm, lecz także powołanie norm przeciwstawnych. Wzory grupy negatywnej stają się wtedy dysfunkcjonalne.

Pojęcie negatywnej grupy odniesienia pozwala wyjaśnić takie zjawiska społeczne, jak: „bunt młodzieży” przeciw rodzicom lub „negatywny prestiż” i jego wpływ na odrzucanie przez jednostkę opinii.

W socjologii pojęcie negatywnych grup odniesienia pozwala wyodrębnić taki wzór nieprzyjaznych stosunków między grupami lub zbiorowościami, w którym zachowania, postawy i wartości członków danej grupy uzależnia się od tych samych wartości grup które są w opozycji.

Socjologiczną teorię negatywnych grup odniesienia można budować na wzór psychologicznej teorii osobowości negatywnych.

- pewne postawy i wartości, które są psychologicznie i socjologicznie funkcjonalne, mogą być odrzucane po prostu dlatego, że są utożsamiane z negatywnymi grupami odniesieni.

Wybór grup odniesienia. Wyznaczniki.

Zakres i cele teorii grup odniesienia określane są jako usystematyzowanie wyznaczników oraz konsekwencji takich procesów ocen w ogóle i oceny samego siebie, w których jednostka przyjmuje za porównawczy lub normatywny układ odniesienia wartości lub wzorce innych jednostek i grup.

Problem 2.: Wybór grup odniesienia i osób odniesienia.

Grupą odniesienia - może być także jednostka

Wybór osób odniesienia nie jest sprawą wyłącznie preferencji indywidualnych i nie następuje w sposób przypadkowy, lecz jest zazwyczaj wyznaczana przed istniejącą strukturę stosunków społecznych oraz przed definicje kulturowe.

Zakres pojęcia „model roli” jest węższy niż zakres „osoba odniesienia”. Pierwszy termin oznacza ograniczoną identyfikację z daną osobą w jednej lub kilku wybranych rolach (choć, oczywiście, model roli może stać się osobą odniesienia). Natomiast jeśli jednostka identyfikuje się z jakąś osobą odniesienia to będzie usiłowała upodobnić swe zachowanie i wartości do tej osoby. Model roli może stać się osobą odniesienia jeśli będzie naśladować wachlarz ról, a nie jedynie tę podstawową, `na której' powstała zależność.

• wzór interakcji może ograniczyć możliwość wyboru pewnych ludzi na osoby odniesienia, gdyż np. widzimy ją tylko w określonej roli

Otwarte pozostaje pytanie o to, kiedy wybór osoby odniesienia następuje spośród bezpośredniego środowiska społecznego, a kiedy w ramach szerszej społeczności. Otwarty pozostaje także problem, czy identyfikacja z grupą odniesienia nieodzownie przebiega za pośrednictwem identyfikacji z poszczególnymi członkami tej grupy.

Problem 3.: Wybór spośród potencjalnych grup odniesienia. Grupy uczestnictwa a grupy, do

których się nie należy.

Jeśli chodzi o wybór grup uczestnictwa sformułowano następujące hipotezy:

1. gdy jednostka pragnie się związać z daną grupą, będzie się starała przyswoić własności tej właśnie grupy, do której nie należy,

2. wybór grup odniesienia w dużej mierze wyznaczany jest przez poziom prestiżu, jakim grupy te mogą obdarzyć jednostkę w instytucjonalnej strukturze społeczeństwa,

3. jednostki „izolowane” w grupie mogą wykazywać szczególną skłonność do przejmowania wartości grup, do których nie należą,

4. systemy społeczne cechujące się stosunkowo wysokim natężeniem ruchliwości sprzyjają rozpowszechnieniu się orientacji na grupy, w których nie uczestniczymy, jako grupy odniesienia.

-> konkretne wzory zachowań ze względu na grupę odniesienia zmieniają się prawdopodobnie z zależności od typów osobowości i statusu społecznego ludzi przejawiających owe zachowanie oraz od strukturalnego kontekstu w jakim występują.

Jeśli chodzi o wybór grup nie uczestnictwa, to dopiero tu rozpoczyna się empiryczne badanie porównawcze.

Problem 4.: Wybór grup odniesienia spośród grupy uczestnictwa.

(…) o szczególnym przedmiocie teorii grup odniesienia stanowi fakt, że kształtując swe zachowania i oceny ludzie orientują się na grupy inne niż własne. (…) Nie znaczy to bynajmniej, iż grupy, do których się nie należy, stanowią wyłączny przedmiot teorii odniesienia.

Grupy, których jednostka jest członkiem mają najczęstszy i najsilniejszy wpływ na jej zachowanie.

1. Klasyfikacja typów grup uczestnictwa.

(…) wśród socjologów istnieje zasadnicza zgoda co do tego, iż strategiczne klasyfikacje grup muszą spełniać logiczny wymóg wyprowadzalności z kombinacji cech grupy (…) zupełnie nie istnieje jednomyślność, jeśli chodzi o merytoryczne pytanie: jakie to mianowicie właściwości grupy mają stanowić podstawę najlepszej klasyfikacji.

->do pewnych celów przydatne są istniejące już klasyfikacje na : grupy małe, wielkie, pierwotne, wtórne, własne i obce, zgodne i konfliktowe - jest to jednak tylko wstęp do wywiedzionych teoretycznie klasyfikacji

2. Wstępna lista właściwości grupy:

Grupy należy klasyfikować ze względu na ich działanie instytucjonalne - jednak z punktu widzenia teorii grup odniesienia jest to tylko etap przejściowy.

1. ostrość lub mglistość społecznych definicji członkostwa w grupie - najmniej ostre definicje dotyczące przynależności do grupy są w grupach nieformalnych, a największe w sformalizowanych - gdzie rozbudowana jest struktura `nabywania' członkostwa.

->jest to związane z cechą społecznej kontroli

2. stopień zaangażowania jednostek w grupę, do której należą - zakres oraz intensywność zaangażowania ludzi w ich grupę uczestnictwa, który jest jej normatywnie przypisany i realizowany.

• `grupy totalitarne' - regulują uczucia oraz zachowania swoich członków

• `grupy wycinkowe' - regulują określony wycinek jaźni i ról swych uczestników

3. faktyczny okres trwania uczestnictwa w grupie,

4. oczekiwany okres trwania uczestnictwa w grupie - w niektórych grupach czas rzeczywisty i oczekiwany uczestnictwa w danej grupie jest jednakowy (np. szkoła). W innych natomiast czas trwania (zarówno oczekiwany jak i faktyczny ) może być różny/nieograniczony.

5. faktyczny okres istnienia grupy - wpływa na elastyczność, względną pozycję, system kontroli normatywnej

6. oczekiwany okres istnienia grupy

• mogą istnieć grypy powołane czasowo, tylko w celu zaspokojenia określonej potrzeby

• są związki, którym towarzyszą oczekiwania nieograniczonego czasu trwania

-> różnice w czasie trwania mogą wpływa na autoselekcję członków, rodzaj i stopień ich zaangażowania w grupę, wewnętrzna strukturę organizacyjną, jej znaczenie społeczne oraz inne właściwości.

7. absolutna wielkość grupy lub jej części składowych - odnosi się do liczby osób wchodzącej w skład grupy, należy jednak odróżnić ją od wielkości względnej

• jest to liczba pozycji w grupowej organizacji - można zauważyć związek między wzrostem wielkości, a wzrostem złożoności struktury społecznej

8. względna wielkość grupy lub jej części składowych - odnosi się do liczby osób w grupie (lub jej warstwie) w stosunku do liczby osób w innych grupach w tej samej sferze instytucjonalnej

-> status społeczny i funkcje grup oraz organizacji o określonej wielkości absolutnej będą inne w społeczeństwie, w którym istnieją podobne grupy i organizacje o znacznie większej lub znacznie mniejszej wielkości absolutnej , inne zaś w społeczeństwie, w którym istnieją porównywalne grupy oraz organizacje o tej samej wielkości

9. otwarty lub zamknięty charakter grupy - kryteria członkostwa w grupie, które mogą czynić ją otwarta i dostępną albo względnie zamkniętą i niedostępną

-> pewne grupy starają się utrzymać stosunkowo ograniczoną liczbę członków

10. „kompletność”, stosunek członków faktycznych do potencjalnych członków grupy

• potencjalnym członkiem grupy jest osoba spełniająca obowiązujące kryteria członkostwa

• stopień społecznego zróżnicowania - liczba statusów społecznych i ról, które można wyróżnić w organizacji grupy

-> wzrostowi wielkości grupy towarzyszy jej rosnące zróżnicowanie - NIE MYLIĆ ZE STRATYFIKACJĄ

12. kształt i wielkość drabiny stratyfikacji - liczba społecznie zróżnicowanych i uszeregowanych warstw, względnej wielkości poszczególnych warstw oraz ogólnego dystansu społecznego między nimi

13. rodzaje i nasilenie więzi społecznej - właściwość grupy, która oddziałuje na rozmaite zachowania oraz na wykonywanie ról społecznych przez członków grupy. Typy :

• więź społeczna wzbudzona kulturowo - wynika ze zinternalizowanie przez członków grupy wspólnych norm i wartości

• więź społeczna wzbudzona organizacyjnie - wynika z realizacji jednostkowych i grupowych celów poprzez współzależne działania członków grupy

• więź społeczna wzbudzona strukturalnie - wynika z przeciwstawienia grup własnych grupom obcym i konfliktów z tymi grupami

14. skłonność do podziałów wewnętrznych lub jedność grupy - pewna własność grupy dotycząca podziałów na podgrupy i wchłaniania ich lub też tworzenia z nich oddzielnych grup

15. zakres interakcji społecznych w obrębie grupy - oczekiwany i faktyczny zakres interakcji społecznych pomiędzy jednostkami zajmującymi określone statusy społeczne w grupie

16. charakter stosunków społecznych w grupie - tradycyjnie uznawany za podstawowy wyróżnik grup. Parsosns zbudował system zmiennych, ze względu na które można opisać zależności w strukturze:

• afektywne zaangażowanie - afektywna neutralność

• aspektowość - całościowość

• uniwersalizm - partykularyzm

• przypisanie - osiąganie

• orientacja na kolektyw - orientacja na własną osobę

17. stopień oczekiwanego konformizmu wobec norm grupy. Tolerancja grupy wobec zachowań dewiacyjnych oraz tolerancja wobec zinstytucjonalizowanych odchyleń od ściśle określonych norm grupowych - dotyczy zakresy swobody w zachowaniach członków grupy, jaki uznawany jest przez pozostałych uczestników

• niektóre grupy wymagają ścisłego przestrzegania norm przy minimalnej tolerancji wobec spontanicznych odchyleń

• inne zezwalają na duże odchylenia od norm

-> omijanie norm może stać się dla grupy funkcjonalne i często jest zapoczątkowaniem zmiany strukturalnej

=>zinstytucjonalizowane nieprzestrzeganie norm - pojawia się gdy konieczności natury praktycznej wymagają zachowań przystosowawczych, pozostających w sprzeczności z ustalonymi wcześniej normami, uczuciami i praktykami.

18. system kontroli normatywnej - dotyczy procesów kontroli normatywnej regulującej zachowania członków grupy.

• grupy różnią się pod względem bezpośredniości/jasności sformułowania przepisów

19. stopień widoczności i obserwowalności w grupie - dotyczy zakresu w jakim normy i wykonywanie ról w grupie są dostępne obserwacji innych oraz to jak szybko wejście informacji i reakcja wpływa na sprawowanie kontroli społecznej

• jeśli jest duża możliwość obserwacji zachowań innych, reakcje na sytuacje dewiacyjnie są szybkie

• gdy natomiast mała - takie zachowania mogą się kumulować i odbiegać coraz bardziej od panujących wzorów, zanim zostaną zauważone przez innych

20. ekologiczna struktura grupy - przestrzenne rozmieszczenie (skupienie/rozproszenie) członków grupy

->stopień przestrzennej i funkcjonalnej bliskości wpływa na kształtowanie się stosunków społecznych, tym kontroli społecznej oraz na silę zaangażowanie w grupę jej członków

21. samodzielność lub uzależnienie grupy - zakres w jakim samodzielnie lub tez w uzależnieniu od innych grup i instytucji w szerszym społeczeństwie grupy wypełniają swe funkcje i osiągają cele

• grupy mogą istnieć tak długo, jak długo inne grupy w społeczeństwie spełniają dla nich jakieś wymogi.

22. stopień stabilności grupy - zdolność grupy do przeciwstawienia się opozycji z zewnątrz, do utrzymania swej struktury oraz przechodzenia bez zakłóceń do kolejnych stadiów rozwoju

• stabilność grupy uzależniona jest od nacisku środowiska zewnętrznego, a nie tylko od wewnętrznej struktury grupy

23. stopień stabilności strukturalnego środowiska grupy - zdolność środowiska wewnętrznego grupy do utrzymania swojego charakteru

24. sposoby utrzymywania stabilności grupy i jej środowiska strukturalnego - grupy i ich środowiska strukturalne różnią się mechanizmami służącymi do utrzymywania stabilności

• sztywność

• elastyczność

-> w sytuacji nacisków mogą utrzymać bez zmian swoje środowisko, bądź też ulec zmianom strukturalnym

25. względna pozycja społeczna grupy - grupy i jednostki są społecznie uszeregowane pod względem prestiżu, dostępu do kultury ; np. status zawodowy

26. względna siła grupy - zdolność grupy do narzucania swoich zbiorowych decyzji swym członkom jak i swemu środowisku społecznemu

Lista ma charakter wstępnego zarysu, a nie wyczerpującego zarysu właściwości grup. Warto jednak zastanowić się czy nie jest za długa. Jednak Merton sam pisze, że lista ta może stanowić podstawę wielu różnych klasyfikacji. Poza tym może się okazać, że jakieś cechy można wyprowadzić z tych podanych. Dodatkowo zauważa, że nie wszystkie cechy będą istotne dla każdej grupy, gdyż po prostu czasami mogą nic ciekawego nie wykryć. Trudnością jest również budowa standaryzowanych mierników, ponieważ zazwyczaj każde badanie tworzy własne miary.

1. Zróżnicowanie grup odniesienia ze względu na normy i wartości.

Różne grupy odniesienia istotne są dla różnych dziedzin ludzkich zachowań - grupy odniesienia funkcjonują w połączeniu z określonymi zachowaniami i ocenami.

W socjometrii przypuszcza się , ze pewne jednostki są wybierane zazwyczaj jako towarzysze zabawy, a inne preferowani jako współtowarzysze pracy - nie można jednak zakładać, że te same grupy będą grupami odniesienia dla tych samych jednostek w różnych dziedzinach ich zachowań.

Nie można powoływać się na grupy odniesienia bez jednoznacznego powiązania ich z określoną formą występujących przy tej okazji zachowań.

Katz i Lazarsfeld stwierdzili, że wzorem dominującym jest ograniczenie wpływu jednostki (grupy odniesienia ) tylko do jednego zakresu - np. kobieta będąca przywódcą w jednej dziedzinie niekoniecznie musi być prowodyrką w innych.

Dalsze badania odnośnie teorii grup odniesienia powinny dotyczyć analizy jednostek przyjmujących jakieś grupy odniesienia jak i grup dostarczających owych układów.

-> Turner analizuje rozmaite grupy uczestnictwa wybrane jako układy odniesienia dla różnych rodzajów wartości.

• istnieją odmienne wzory wyborów, które wiążą określone rodzaje wartości z pewnymi typami grup odniesienia.

• Znaczący inni nie muszą stanowić układu odniesienia we wszystkich dziedzinach zachowań jednostki.

Poczucie `zgodności z samym sobą' jest rezultatem pozostawiania w zgodzie z normami grupy, w którą jednostka jest związana uczuciowo. Poczucie osobistej niezależności nie musi oznaczać odrzucenia normatywnego przymusu ze strony wszystkich grup.

2. Wybór grup odniesienia spośród kategorii statusów społecznych lub podgrup, w których istnieją trwałe interakcje.

W organizacji formalnej (związek zawodowy) najbliżsi koledzy i współpracownicy wywierają wyraźny wpływ na sposób, w jaki jednostka postrzega polityczne oblicze całej organizacji. Dla pewnych ludzi polityczną grupą odniesienia jest związek zawodowy jako całość, dla innych zaś są to najbliżsi koledzy związkowi.

• dla głosujących podstawowe znaczenie ma otaczające go bezpośrednio środowisko społeczne

=> wpływ szerszej społeczności jest najbardziej widoczny wśród głosujących, których grupy pierwotne są niezgodne i rozbite wewnętrznie. Gdy znajomi nie są wstanie pokazać jednostce jednolitego kierunku polityki, wtedy szersze stowarzyszenia mają duży wpływ.

Koncepcja pluralizmu - stowarzyszenia mogą pośredniczyć między jednostkami, a szerszym społeczeństwem oraz państwem. Aby była słuszna muszą być spełnione warunki:

- musi być ograniczona do walki o władzę między stowarzyszeniami prywatnymi, a państwem

- stowarzyszanie nie chroni swobody jednostek, a jedynie swobody osób powiązanych z grupami pierwotnymi (rodzina, grupy koleżeńskie i lokalne)

- grupy pierwotne, z którymi osobami nie czuje się związana, nie wpływa w sposób jednolity na orientację tej osoby i członków grupy.

Alexis de Tocqueville

O demokracji w Ameryce

Rozdz. I: Dlaczego społeczeństwa demokratyczne są bardziej rozmiłowane w równości niż w wolności?

Sposoby, na które równość może zapanować w życiu społecznym:

• gdy spotyka się z wolnością: ludzie będą doskonale równi i doskonale wolni - ku takiemu ideałowi dążą społeczeństwa demokratyczne,

• równość w życiu społecznym przy braku równości politycznej - ludzie mają prawo do oddawania się tym samym rozrywkom, pracowania w tych samych zawodach, spotykania się w tych samych miejscach - życia i dorabiania się w ten sam sposób

• równość społeczna przy braku wolności (politycznej) - wszyscy ludzie będą równi oprócz jednego człowieka, który panuje nad wszystkimi

• równość może się łączyć z mniej lub bardziej wolnymi instytucjami

• aby ludzie byli całkowicie równi, muszą być całkowicie wolni

Upodobanie równości i wolności są niewspółmierne w społeczeństwach demokratycznych:

• wolność, która objawiała się ludziom w wolnych czasach w różnych kształtach, nie stanowi wyróżnika demokracji,

• tym, co ją wyróżnia jest równość możliwości, ludzie przywiązują się do równości także dlatego, że wierzą w jej trwałość; wolność polityczną łatwo jest utracić (wystarczy jej ni zatrzymywać),

• ludzie wierzą w trwałość równości

• w przeciwieństwie do złych skutków wolności, zło jakie przynosi równość jest dostrzegane przez niewielu, pojawia się stopniowo,

• podobnie: dobrodziejstwa równości, inaczej niż wolności są odczuwane natychmiastowo i są dostępne dla wszystkich, narzucają się same,

• wolność daje dogłębną satysfakcję pewnej liczbie obywateli od czasu do czasu, natomiast równość co dzień dostarcza wielu małych korzyści każdemu z nas.

• namiętność równości pojawia się w demokracji zwłaszcza wtedy, gdy równość zdobyto w społecznym przewrocie, wówczas ludzie nie zauważają , że tracą wolność, radość z równości narzuca się sama

• w większości nowoczesnych narodów równość (nadana przez absolutnych władców) poprzedzała wolność, - konsekwencje równości

• społeczeństwa demokratyczne mają upodobanie do wolności, lecz równość jest tym, ku czemu czują namiętność; równości pragną choćby i w zniewoleniu.

• W naszych czasach wolność nie może istnieć bez oparcia w równości.

Rozdz. II: O indywidualizmie w krajach demokratycznych.

Pojęcie indywidualizmu:

• to nowy termin, powstały z całkiem nowej idei,

• wcześniej znano tylko egoizm,

• to uczucie spokojne, umiarkowane, które sprawia, że każdy obywatel izoluje się od zbiorowości i tworzy na własny użytek swoje własne małe społeczeństwo pozostawiając wielkie społeczeństwo własnym losom,

• indywidualizm powstaje raczej z niewłaściwego sposobu myślenia; zabija najpierw tylko zalążek cnót publicznych; z czasem przeistacza się w egoizm,

• ma swoje źródło w demokracji i rośnie wraz z rozwojem równych szans.

W społeczeństwach arystokratycznych:

• ponieważ rody zajmują stałą pozycję, wszystkie pokolenia są sobie jakby współczesne; człowiek czuje się odpowiedzialny za swych przodków i potomków,

• czuje się odpowiedzialny za jednych i drugich

• ponieważ warstwy społeczne trwają w oddzieleniu i bezruchu, stają się dla własnych członków małymi ojczyznami,

• w związku z hierarchią każdy ma kogoś, kogo wsparcia potrzebuje oraz kogoś, od kogo pomocy może wymagać,

• nie ma mowy o poświęceniu dla ludzkości, ale dla poszczególnych ludzi.

• System łączył ludzi w łańcuchy zależności

W czasach demokracji:

• związki emocjonalne miedzy ludźmi rozszerzają się, ale są luźniejsze - widzi się obowiązki wobec ludzkości, poświęcanie się dla jednostki jest rzadkością,

• ludzie łatwo zapominają o innych pokoleniach, gdyż rody nie są stałe i często się zmieniają,

• warstwy się przybliżają i mieszają, stąd mniejsza z nimi identyfikacja,

• wraz ze zrównywaniem możliwości przybywa ludzi na tyle bogatych, by wystarczali sami sobie, nie mogąc mieć wpływu na innych - ludzie nikomu nic nie zawdzięczają i niczego nie oczekują

• demokracja odsuwa człowieka zarówno od potomków jak i od współczesnych; sprowadza stale człowieka do niego samego i może go skazać na samotność.

Rozdz. III. Dlaczego indywidualizm jest najsilniejszy w końcowym okresie rewolucji demokratycznej?

• w tym okresie ludzie są niezależni, a ową niezależność dopiero co uzyskali - mają nadmierną wiarę we własne siły,

• nienawiść z czasu walki pozostaje,

• pierwszymi indywidualistami stają się byli arystokraci - trzymają się na uboczu, gdyż we wszystkich widzą swoich prześladowców

• osoby, które dopiero uzyskały równość czują się niepewnie i trzymają się z daleka od dawnych panów

• demokracja odstręcza ludzi od zbliżania się do bliźnich

• przewaga Amerykanów tkwi w tym, że urodzili się równi zamiast równymi dopiero się stawać.

Rozdz. IV: W jaki sposób Amerykanie zwalczają indywidualizm za pomocą wolnych instytucji?

Wady, które rodzi despotyzm to te same wady, które rodzi równość:

• despotyzm dąży do izolowania ludzi od siebie, obawia się ludzi szukających wspólnego dobra, dzieli ich

• cnotą publiczną staje się obojętność

• szczególne obawy winien on wzbudzać w epoce demokracji, kiedy to najbardziej potrzebna jest wolność.

Wolność w demokracji :

• kiedy rządzi całe społeczeństwo, każdy poznaje cenę społecznej życzliwości,

• złe namiętności związane z wyborami, kiedy to ujawniają się egoistyczne pobudki, przemijają, natomiast te dobre myśli które się zrodziły zostają - osoba może podczas wyborów stosować zakazane tricki , ale później może pomagać innym

Przyczyny sukcesu Amerykańskiej demokracji

• Amerykanie indywidualizm zwalczyli wolnością; dając życie polityczne każdemu regionowi kraju zwiększyli okazje do współdziałania i wzbudzać poczucie zależności

• Wiążąc ludzi ze sprawami lokalnymi, łatwiej ich zainteresować, wytłumaczyć im ich zależność od spraw wspólnych, łatwiej sprawić, by sobie sprzyjali i łatwiej od nich wymagać

• Najzamożniejsi nie chcą odcinać się od ludu - gdyż w demokracji bogaci potrzebują biednych, ale mimo wszystko odczuwają potrzebę dystansu

• Istotny jest fakt, że funkcjonariusze państwowi są obieralni

• Potrafią dokonać ofiary dla spraw publicznych

• Prawa i wolne instytucje cały czas przypominają obywatelowi, że żyje w społeczeństwie

Rozdz. V: O użytku, jaki w życiu społecznym Amerykanie czynią ze stowarzyszeń.

• Amerykanie nieustannie się stowarzyszają,; mają nie tylko stowarzyszenia handlowe i przemysłowe, ale także religijne i moralne, o poważnym i błahym charakterze, zajmujące się ogólnymi i bardzo szczegółowymi sprawami, stowarzyszenia wielkie i małe,

• najbardziej demokratycznym krajem na świecie okazuje się ten, w którym ludzie najbardziej udoskonalili sztukę zbiorowego dążenia do celu wspólnych pragnień i tę nowo powstałą wiedzę stosują najczęściej,

• w społeczeństwach arystokratycznych ludzie nie muszą jednoczyć się dla działania, ponieważ są ze sobą mocno związani; każdy potężny i bogaty obywatel stoi tam na czele czegoś w rodzaju stałego i przymusowego stowarzyszenia, składającego się ze wszystkich zależnych od niego ludzi, których zmusza on do współdziałania w wykonywaniu swoich zamiarów,

• w społeczeństwach demokratycznych wszyscy obywatele są niezależni i słabi; sami nie mogą dokonywać praktycznie niczego, a żaden z nich nie jest w stanie zmusić innych do współdziałania; wszyscy są więc bezradni, o ile nie nauczą się pomagać sobie dobrowolnie,

• niestety sam układ społeczny, który sprawia, że społeczeństwom demokratycznym tak potrzebne są stowarzyszenia, utrudnia jednocześnie ich powstawanie; stowarzyszenie, aby miało tutaj jakiekolwiek znaczenie, musi gromadzić bardzo wiele osób,

• im skuteczniej władza będzie zastępowała stowarzyszenia, tym bardziej poszczególni ludzie, tracąc nawyk stowarzyszania się, będą potrzebowali jej pomocy i tak zamknie się łańcuch przyczyn i skutków,

• stowarzyszenia powinny zajmować miejsce potężnych jednostek

• w krajach demokratycznych umiejętność stowarzyszania się jest umiejętnością podstawową - po to, by ludzie pozostali cywilizowani lub by się tacy stali, sztuka stowarzyszania się musi rozwijać się i doskonalić wśród nich jednocześnie ze wzrastaniem równości możliwości.

Rozdz. VI: O związkach między stowarzyszeniami a prasą.

• tylko gazeta może w tym samym momencie zaszczepić jedną myśl w tysiącach umysłów,

• gazeta zwięźle informuje o sprawach publicznych, nie odciągając od spraw prywatnych,

• prasa staje się tym potrzebniejsza, im bardziej równi są ludzie i im większe jest niebezpieczeństwo indywidualizmu; prasa stanowi oparcie dla cywilizacji,

• gdyby nie było gazet nie byłoby prawie zbiorowego działania,

• gazeta podsuwa ludziom te same dążenia oraz podpowiada środki

• istnieje konieczny związek między stowarzyszeniami a prasą: prasa powołuje do życia stowarzyszenia, a stowarzyszenia - gazety; demokratyczne stowarzyszenie nie może się obejść bez własnej gazety; gazeta potrzebna jest, by spotkali się ludzie, którzy jednocześnie powzięli tę samą ideę, i potrzebna jest im w dalszym ciągu, by mogli trzymać się razem,

• liczba gazet będzie maleć wraz ze wzrostem centralizacji administracji, natomiast im więcej władz lokalnym, tym więcej rzeczy odnośnie wspólnego działania należy przekazać i więcej gazet

• gazeta może istnieć tylko pod warunkiem, że wyraża doktrynę lub uczucia wspólne znacznej liczbie ludzi; zawsze reprezentuje więc jakąś zbiorowość, której stałymi członkami są jej czytelnicy, którzy kupują gazetę by wiedzieć jak działań

• im bardziej zrównują się możliwości, tym słabsi stają się pojedynczy ludzie, tym łatwiej ulegają tłumowi i z trudem przychodzi im samotnie trwać przy poglądzie, od którego ów tłum odstąpił,

• gazeta reprezentuje zbiorowość, można powiedzieć, że przemawia do każdego ze swych czytelników w imieniu wszystkich pozostałych i pociąga ich za sobą tym łatwiej, im każdy z osobna jest słabszy.

• Znaczenie gazety rośnie w miarę tego jak ludzie się zrównują

Rozdz. VII: O związkach między stowarzyszeniami społecznymi a stowarzyszeniami politycznymi.

- we wszystkich społeczeństwach, gdzie zabronione jest zakładanie stowarzyszeń politycznych, stowarzyszenia społeczne należą do rzadkości,

• stowarzyszenia społeczne ułatwiają powstawanie stowarzyszeń politycznych; z drugiej strony stowarzyszenia polityczne rozwijają i udoskonalają stowarzyszenia społeczne,

• im więcej jest łączących, małych spraw tym ludzie częściej odczuwają chęć wspólnego działania także w sprawach wielkiej wagi

• stowarzyszenie polityczne uczy podporządkowywać własną wolę woli wszystkich, a własne wysiłki dostosowywać do potrzeb wspólnego działania.

• Stowarzyszenia polityczne można uznać za szkołę, w której na darmowych lekcjach (bez wkładu finansowego i bez ryzyka) można się nauczyć zasad funkcjonowania stowarzyszeń

• Obywatele sami nie widzą siły jaką może posiadać stowarzyszenie - należy więc im ją ukazać - w polityce korzyści ze stowarzyszeń są tak ogromne, że warto je zakładać nawet dla mniejszych celów

• Gdy stowarzyszenia wolno zakładać do każdego celu, po pewnym czasie obywatele widzą w tym uniwersalnych i jedyny środek do osiągnięcia celów.

• gdy nie można zakładać pewnych stowarzyszeń, ludzie się boją i skutek jest odwrotny

• w kraju, gdzie nie można zakładać stowarzyszeń politycznych, niewiele jest stowarzyszeń społecznych

• w perspektywy historii wolność stowarzyszeń politycznych sprzyja dobrobytowi obywateli

S. Neumann

Partie polityczne w perspektywie porównawczej

Partia polityczna to organizacja aktywnych czynników politycznych społeczeństwa, które zainteresowane są kontrolą władzy rządowej i które współzawodniczą o powszechne poparcie z innymi grupami o przeciwnych poglądach. Partie (…) są pośrednikami łączącymi siły społeczeństwa i ideologie z oficjalnymi instytucjami rządowymi włączającymi je do działań politycznych w ramach szerszej rzeszy społecznej.

Partia - cechy:

• identyfikacja a jedną grupą, a odróżnienie od innej,

• partnerstwo w ramach pewnej organizacji i separacja od innej ze względu na program,

• ,„demokratyczny klimat” - dla istnienia partii niezbędne jest istnienie innej współzawodniczącej grupy (nawet partia totalitarna musi zakładać istnienie opozycji, by tłumaczyć swoja monolityczną władzę groźbą kontrrewolucji).

Elementy wspólne partii politycznych:

• uczestnictwo w procesie podejmowania decyzji, a przynajmniej mobilizacja bądź gotowość do podjęcia takiego działania (początki powstawania partii są więc ściśle związane z powstawaniem parlamentu - Anglia Xvii wiek, Francja przed 1789, Niemcy od ok. 1848 roku),

• walka o kontrolę sił politycznych i wpływ na nie,

• wspólne interesy partii - walka polityczna nie może prowadzić do dezintegracji grupy, częste podkreślanie wspólnoty skłania członków do akceptacji zasad panujących w grupie czyniąc bardziej znośnymi kompromisy i poświęcenia. Partia musi być osadzone we wspólnej całości.

System partyjny:

• partie mają wspólne pole działania

• wspólny język

• musi być stabilny system porządku społecznego i politycznego

Demokratyczne i dyktatorskie funkcje partii politycznych:

• funkcją partii jest organizacja chaotycznej woli społeczeństwa,

• pełnią polityczną funkcję integracji

• członkowie partii są pośrednikami idei, reprezentantami grup społecznych - przez stałe pokazywanie i wyjaśnienie doktryn politycznych

• rozszerzają wiedzę wyborców poprzez zmobilizowanie ich do wyborów

• ostateczny kompromis polityczny (który gwarantuje istnienie co najmniej dwóch partii) oddaje racjonalne decyzje elektoratu - współzawodnictwo zapewnia równowagę,

• podstawowe założenia demokracji: różnice poglądów i swoboda wyrażania opinii, opozycja ważną częścią parlamentu ze względu na konstruktywną rolę krytyki - prawdziwy demokrata podejrzewa, że nie zawsze ma rację.

Funkcje partii demokratycznej:

• nakłaniają elektorat do wzięcia udziału w wyborach

• koncentracja zróżnicowań politycznych,

• integracja obywateli z grupą (człowiek jako zoon politikon), - poprzez ukazywanie w programie społeczeństwa jako całości

• reprezentowanie większości,

1. organizowanie chaotycznych żądań społecznych,

2. wychowanie ludzi w duchu odpowiedzialności politycznej,

3. ogniwo łączące rząd z opinia publiczną (piramida budowana od dołu),

4. selekcja przywództwa (a zarazem gwarant jego jakości

• wiązanie przywódców partii z jej zwolennikami

• Kontrola rządu

• elementy kryzysowe pojawiają się gdy przy wzroście ruchów dyktatorski

Partie dyktatorskie:

• często wyrastają z partii demokratycznych, tworząc państwo w państwie

• cel: walka o nowy ład polityczny i nowe społeczeństwo (przy kryzysie demokracji, gdy nie zostają zaspokajane podstawowe potrzeby),

• funkcja rewolucyjna przed objęciem władzy - rewolucyjna awangarda przyszłęgo państwa (nastawienie na unicestwienie przeciwnika),

• `Niezbędny punkt nasłuchowy” - w celu wsłuchania się w `opinię publiczną'

• gwarantem sukcesu jest dyscyplina członków i ich poświęcenia.

• Parta ma szanse zdobycia mas tylko w sytuacji rewolucyjnej

• Nie może przetrwać bez widocznych sukcesów

• Dają swym zwolennikom aktywną wiarę, i obietnicę lepszej przyszłości, gdy partia dojdzie do władzy

Funkcje partii dyktatorskich:

1. organizują chaotyczne żądania społeczeństwa:

• „monolityczna kontrola” (odpowiednik demokratycznego organizowania żądań),

• „wdrażanie konformizmu” ( odpowiednik integracji jednostek),

1. integrują jednostki do grupy - masowość, obietnice,

2. łączą rząd z opinią publiczną - poprzez propagandę płynącą z góry

3. zapewniają selekcję przywódców - tworzenie, zachowanie i rozbudowanie elity władzy

Emile Durkheim „Zasady metody socjologicznej”

1. „Przedmowa do wydania drugiego”

• propozycja traktowania faktów społecznych jak rzeczy; są one rzeczami na tej samej zasadzie, co rzeczy materialne, ale w inny sposób

• rzeczą jest każdy przedmiot poznania, który nie jest przenikalny dla inteligencji, który poznaje się na drodze obserwacji i eksperymentów, przechodzenia od cech najbardziej zew. do głębszych

• traktowanie faktów, jak rzeczy oznacza zajęcie wobec nich pewnej postawy myślowej: nie wiemy w chwili rozpoczęcia studiów, czym te rzeczy są - ich cechy charakterystyczne jak i przyczyny nie mogą zostać odkryte na drodze najszybszej nawet introspekcji (w tym znaczeniu rzeczą jest przedmiot każdej nauki oprócz matematyki)

• psychologia obiektywna również podchodzi do faktów „od zewnątrz”

• socjolog wchodząc w świat społeczny musi zdawać sobie sprawę, że wchodzi w świat nieznany, jego praca ma polegać na dokonywaniu odkryć, które go zaskoczą

• warto wiedzieć nie to, jak myśliciel wyobraża sobie jako jednostka jakąś sytuację, ale jaka jest na ten temat koncepcja grupy, gdyż tylko ona jest społecznie skuteczna (trzeba znaleźć jej znamiona zewnętrzne)

• elementami społecznymi są jednostki i rzeczy (jednostki są elementami czynnymi)

• zjawiska społeczne należy postrzegać jako zewnętrzne wobec jednostek - każde społeczeństwo wyłania nowe zjawiska, odmienne od tych, które zachodzą w świadomościach samotnych - owe swoiste fakty tkwią w wytwarzającym je społeczeństwie, nie zaś w jego częściach (tj. członkach)

• fakty społeczne różnią się od psychicznych nie tylko ilościowo; mają one inne podłoże, zachodzą w innym środowisku, zależą od innych warunków

• mentalność grupy to nie mentalność poszczególnych osób; ma ona swe własne prawa

• grupa jest ukształtowana inaczej niż jednostka i dotyczące jej rzeczy mają inny charakter

• nie mając pewności, można uznać za prawdopodobne, że choć istnieją podobieństwa między dwoma rodzajami praw (psychologiczne prawo asocjacji idei a prawa stosunków między przedstawieniami społecznymi) różnice nie są mniej wyraźne - na sposób kombinacji przedstawień ma już wpływ samo ich tworzywo

• socjologia nie może w żadnym razie po prostu zapożyczać od psychologii różnych pomysłów w celu stosowania ich bez zmiany do faktów społecznych

• fakty społeczne: sposoby postępowania lub myślenia, rozpoznawane jako fakty społeczne dzięki temu, że są zdolne wpływać przymuszająco na świadomości indywidualne

• przymus społ. płynie z prestiżu, jaki mają pewne przedstawienia, wierzenia, praktyki społ. (płyną one od zew.)

• jednostka zastaje fakty społeczne już gotowe, nie może ich zmienić, musi się z nimi liczyć

• jednostka odgrywa bez wątpienia pewną rolę przy powstawaniu faktów społecznych, aby jednak fakt miał miejsce trzeba, by zmierzały się ze sobą działania wielu jednostek i z tej kombinacji zrodziło się coś nowego

• synteza odbywa się na zew. każdego z nas i łączą się w niej liczne świadomości, jej skutkiem jest ustalenie pewnych sposobów działania i sądów

• instytucją można nazwać wierzenia i sposoby postępowania ustanowione przez zbiorowość - socjologię można określić jako naukę o instytucjach, o ich genezie i funkcjonowaniu.

2. „Co to jest fakt społeczny?”

• potocznie - prawie wszystkie zjawiska zachodzące w ramach społ., jeśli tylko są wystarczająco powszechne, aby budzić społ. zainteresowanie

• w każdym społeczeństwie jest określona grupa zjawisk odznaczających się cechami, które wyraźnie różnią się od zjawisk badanych przez nauki przyrodnicze:

1. są niezależne od danej jednostki i jej czynów (bycie bratem, mężem, obywatelem)

2. powstały przed daną jednostką - istnieją więc poza nią, egzystują na zewnątrz świadomości indywidualnej (system monetarny, środki kredytu...)

3. narzucają się jednostce niezależnie od jej woli („dysponują” jakąś formą sankcji)

4. nie mogą mieć innego podłoża niż społeczeństwo

• przykłady faktów: normy prawne, moralne, dogmaty religijne, systemy finansowe itd., polegają na ustalonych wierzeniach i praktykach; czy należy więc sadzić, że mają miejsce jedynie tam, gdzie istnieje określona organizacja? (istnieją bowiem fakty nie zinstytucjonalizowane - prądy społeczne)

• jeżeli z biegiem czasu przymus przestaje być wyczuwalny, to dlatego, że doprowadza do powstania nawyków, wew. skłonności - min. proces wychowania, który jest procesem tworzenia się istoty społecznej

• powszechność nie jest cechą faktu społecznego, choć tak się ją traktuje, gdy myli się fakt z jego jednostkowym wcieleniem

• fakty społ. konstytuują wierzenia, skłonności, praktyki grupy traktowanej jako zbiorowość

• zbiorowy zwyczaj nie istnieje tylko immanentnie w następujących po sobie aktach, jakie określa, ale zostaje raz na zawsze wyrażony w formule, która przechodzi z ust do ust, przekazywana jest przez wychowanie, utrwala się na piśmie - istnieją pewne prądy opinii, które w zależności od epoki i kraju, popychają nas z większą lub mniejszą intensywnością do np. małżeństwa lub samobójstwa; są to oczywiście fakty społeczne (na pierwszy rzut oka wydają się one nieodłączne od form, jakie przybierają w poszczególnych przypadkach); statystyka dostarcza nam środek do ich wyodrębnienia

• zjawisko może być zjawiskiem zbiorowym tylko wtedy, gdy jest wspólne wszystkim członkom społ. lub ich większości, więc gdy jest powszechne, ale jest powszechne dlatego, że jest zbiorowe, a nie odwrotnie

• oprócz przytaczanych zbiorowych sposobów występują także zbiorowe sposoby bycia,

• między faktami społecznymi istnieją jedynie różnice stopnia osiągniętej konsolidacji; wszystkie są niczym innym, jak tylko mniej lub bardziej skrystalizowanym życiem,

• definicja faktu społecznego (ostateczna definicja): faktem społecznym jest wszelki sposób postępowania, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu albo inaczej: taki, który w danym społeczeństwie jest powszechny, mając jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji.

Maria Ossowska „Moralność mieszczańska”

Sekty purytańskie i moralność mieszczańska w rozwoju nowoczesnego kapitalizmu

1. W. Sombart „Bourgeois” (mieszczanin nowoczesny w dociekaniach typologicznych niemieckich pisarzy mieszczańskich)

• „mieszczanin” jako typ, a nie jako stan,

• od XIV w. miastach włoskich,

• człowiek, który metodycznie, przez ciężką pracę chce dojść do pieniędzy,

• nowy zestaw cnót osobistych: pracowitość, planowanie, solidność, oszczędność (dobrowolna postawa przynosząca chlubę)

2. Nowy typ mieszczanina od XX wieku

• aktywność gosp. Coraz rzadziej przebiega między człowiekiem, a człowiekiem

• klasyczne cnoty ulegają uprzedmiotowieniu - przenoszą się z człowieka na przedsiębiorstwo

• mieszczanin to businessman, zaabsorbowany własnym przedsiębiorstwem

• pracowitość przestaje być cnotą, którą trzeba w sobie wypracować

• nieustanna aktywność jest koniecznością

• jaki człowiek będzie decydują predyspozycje dziedziczne

• dwie odmiany mieszczan (decyduje przewaga którejś z dwóch stron duszy mieszczańskiej):

a)typ przedsiębiorców,

b)typ mieszczański sensu stricte,

• człowiek przedsiębiorczy musi:

1. posiadać umiejętność realizowania dalekosiężnych planów,

2. być organizatorem, podporządkowującym swojej woli wolę innych

3. umieć negocjować, pertraktować, rokować

4. mieć szybką orientację, znać człowieka i otoczenie

5. mieć energię, śmiałość i zdolność szybkiego podejmowania decyzji,

• mieszczanin sensu stricte to:

6. człowiek zatroskany, człowiek porządku

7. człowiek obowiązku (nie - człowiek użycia),

8. człowiek rachunku (nie - marzyciel)

9. gospodarowanie wszystkim = oszczędzanie

3. M.Scheler:

• mieszczanin jako typ biopsychiczny,

• typ lękowca wciąż szukający zabezpieczenia i gwarancji

• szuka potwierdzenia swojej wartości, zatroskany, nieufny, ma nieżyczliwy stosunek do świata

• człowiek ryzyka, niebezpieczeństwa

• poczucie własnej wartości

• ufny, ofiarny, szczodry

4. E.Spranger:

• podstawowe, idealne typy indywidualności: teoretyk, człowiek ekonomiczny, człowiek o podstawie estetycznej, społecznik, człowiek kierowany wolą i człowiek religijny

• wyróżnieniem człowieka ekonomicznego jest kierowanie się motywem ekonomicznym i nieustanny wzgląd na użyteczność (zdolność zaspokajania potrzeb służących zachowaniu się „przy życiu”, potrzeb biol.)

• myślenie racjonalne, ale i „przepychanie się łokciami”

• oszczędność, pracowitość, postrzeganie ludzi jako konsumentów i producentów

• prawo regulujące stosunki gosp. jest najważniejsze

• Bóg jako „szafarz dóbr”

5. Psychoanalitycy:

• zainteresowanie pieniędzmi i posiadaniem tworzy się jako zastępcze zainteresowanie własnymi ekskrementami,

• typ „anal-erotyczny” (gł. w klasie średniej) - tendencja do kolekcjonerstwa, kontrolowania innych, do propagowania idei,

• pecunia non olet (powiedzenie dla psychoanalityków symptomatyczne) = pieniądz nie śmierdzi

Czynnik religijny w kształtowaniu się etosu nowoczesnego mieszczanina

1. Poglądy M.Webera „Etyka protestancka a duch kapitalizmu”

• purytanizm szerzył się gł. pośród mieszczaństwa

• wielkie przedsiębiorstwa były w rękach purytanów, płacili największe podatki

• rozwój przemysłu charakteryzował przede wszystkim kraje protestanckie

• protestanckie zalecenie pracy i tradycjonalizm w zakresie spraw gospodarczych (ile trzeba pracować, by zdobyć minimum potrzebne do egzystencji),

• purytanizm: ascetyczny protestantyzm w Anglii i Holandii, kalwinizm Europy Zachodniej, pietyzm w Niemczech, metodyzm i baptyzm,

• teoria predestynacji: bogacenie się staje się misją etyczno-religijną, powołaniem (zjawisko masowe)

• powodzenie życiowe jest znakiem łaski (zapewnione przez ciągłą kontrolę samego siebie)

• purytanizm nakazuje pracę zakazując jednocześnie konsumpcji, czego wynikiem jest nieprawdopodobne bogacenie się protestantów,

• charakterystyka sekty dżainistów.

2. Analiza i krytyka tez Webera:

I. a) Teza o pewnych zbieżnościach - rozwój etyki purytańskiej koincyduje z rozwojem ducha kapitalizmu (duch kapitalizmu (bogacenie się i traktowanie tego, jako powołania, zabranianie sobie używania życia przy pomocy nagromadzonych zasobów):

• Związek wiary w predestynację z duchem kapitalizmu nie jest wystarczająco wyjaśniony

• Teza niejasno sformułowana

• Dlaczego purytanizm (w wydaniu kalwińskim) miałby powadzić do bogacenia się?

• Bogaciły się także sekty, które nie wyznawały dogmatu o predestynacji

• Ale cnoty zalecane przez etykę purytańską prowadziły do faktycznego bogacenia się

b) Teza o pewnych uwarunkowaniach przyczynowych - etyka purytańska przyczynia się do rozwoju ducha kapitalizmu:

• Cnoty purytańskie przyczyniają się do bogacenia się, ale gdy spełnione zostaną pewne określone warunki społ.

• Niedocenienie roli katolików w rozwoju kapitalizmu w Holandii

• Rola jaką odegrały w rozwoju kapitalizmu odkrycia nowych lądów i zw. z nimi przemiany ekonomiczne

• Niejednolitość doktryny purytańskiej

II. Czynienie z bogacenia się misji etyczno - religijnej jest w purytanizmie jako zjawisko masowe czymś nowym (wg. niektórych jest to niemożliwe)

• Podkreślenie roli sekt w rozprzęganiu się solidarności cechowej i torowaniu drogi indywidualizmowi gosp. z jego konkurencją

Maria Ossowska

Koncepcja pokolenia

Wstęp. Cel pracy:

• prezentacja najważniejszych znaczeń terminu pokolenie w socjologii,

• odróżnienie stosowanych przy wyróżnianiu pokoleń kryteriów biologicznych i kulturowych,

• wskazanie na rolę w wyróżnianiu pokoleń wartości uznanych w danej grupie.

• Uściślenie pojęcia pokolenie gdyż jest wieloznaczne

1. pokolenie genealogiczne

• znaczenie słownikowe związane z etymologią słowa „generacja”: pokolenie to poszczególne ogniwo ciągu genealogicznego,

• chodzi tu o stosunek bycia przodkiem/potomkiem oraz o miejsce w schemacie pokrewieństwa wywodzącego się od wspólnych przodków, niekoniecznie tylko o fakt rodzenia i bycia rodzonym

• tą koncepcję pokolenia posługują się ludzie do podporządkowania biegu wydarzeń,

• przy różnicowaniu pokoleń wiek nie odgrywa decydującej roli; nie ma dokładnej zbieżności między genealogią a chronologią.

2. pokolenie w sensie kulturowym

• mówi się o pokoleniach tam, gdzie zachodzi jakiś analogiczny podział ról; np. nauczyciel-uczeń, majster-czeladnik,

• takie pokolenie również stanowi jakieś ogniwo w genealogii; jest to nie biologiczna, ale kulturowa genealogia.

3.

• inne słownikowe rozumienie tego terminu stwierdza, że na stulecie składają się mniej więcej trzy pokolenia,

• pojęcie używane do mierzenia czasu; zakłada się, że ma się dzieci w wieku 33 lat,

• mało operatywne: nie pozwala na określenie, do jakiego pokolenia dany osobnik należy.

4. konflikt pokoleń

• kolejne znaczenie pojawia się, gdy mowa o konflikcie młodych i starych jako konflikcie dwóch pokoleń,

• chodzi o konflikt ludzi znajdujących się w dwóch różnych fazach życiowych, z których każda posiada pewne charakterystyczne własności - nie jest konieczna zależność rodzic-dziecko

• młodzi uchodzą tu za ludzi kontrolujących w słabszym stopniu swe uczucia, ludzi godzących się trudniej na kompromisy,

• starzy mają być bardziej rozważni i mają stanowić czynnik hamujący w stosunku do rozpędu młodych,

• takie rozumienie terminu występuje w książce S.N. Eisenstadta From generation to Generation, gdzie autor interesuje się age groups i wiekiem jako kryterium przyporządkowania ludziom pewnych ról społecznych,

• jest to koncepcja ahistoryczna, pozwala ona na porównywanie analogicznych grup w różnych społeczeństwach z różnych epok,

• choć wiek stanowi tu kryterium włączania do pokolenia, pokolenia nie są w tym wypadku związane z żadną datą, natomiast może być związane z inicjacją - wstępem do pewnej grupy społecznej

• przez przepływ pokoleń rozumie się tu przechodzenie tych samych osób przez różne fazy swej biografii.

5. pokolenie historyczne

• inne pojęcie pokolenia w książce H.Schlesky'ego Die skeptische Generation,

• autor przeciwstawia pokolenie sceptyczne Niemców (młodzież lat 1945-1955) pokoleniu politycznemu (1920-1945),

• według tej koncepcji być młodym oznacza mieć 14-25 lat,

• jest to historyczne pojecie pokolenia; pokolenie jest tu związane z określonymi datami procesu dziejowego; do danego pokolenia należy się przez całe życie,

• pokolenie to grupa ludzi o pewnych wspólnych postawach i wspólnej hierarchii wartości,

• te postawy i hierarchię wartości przypisuje się wspólnym doniosłym doświadczeniom kształtującym pewien rodzaj osobowości,

• przybliżone ramy historyczne zdają się być zakreślone później, tak by objąć owe wydarzenia historyczne, które miały warunkować te wspólności kulturowe; bywa, że granice czasowe są płynne,

• w szybko zmieniającej się rzeczywistości tak rozumiane pokolenia mogą się zmieniać bardzo prędko,

• to pojecie pokolenia jest pospolite i przydatne w badaniu wartości cenionych w jakiejś grupie,

• włączenie się bowiem kogoś do takiego, a nie innego pokolenia pozwala stwierdzi, co miało w jego życiu szczególną wagę.

• Ktokolwiek próbuje ustalić samodzielnie jakieś pokolenie historyczne, wokół danego wydarzenia, powinien zastanowić się czy nie wykroił danego pokolenie ze względu na zespół wyznawanych cech

Zakończenie:

• znaczenia 1., 2. i 5. mogą być równolegle używane i mają znaczenie dla nauki,

te trzy interpretacje nie wykluczają się wzajemnie, często mogą się ze sobą pokrywać.

---