Pojęcia z prawa


Pytanie 1. Podaj definicję prawa.

Kto by pomyślał, że to proste pytanie kryje za sobą tyle teorii, tyle kontrowersji i całą filozofię związaną z funkcjonowaniem wszechświata oraz ludzkimi zachowaniami, nie wspominając już o historycznych uwarunkowaniach i trendach dominujących w każdej epoce. Prawo, ze względu na wieloznaczność pojmowania, jest wyjątkowo trudne do zdefiniowania a wszelkie jego definicje są przedmiotem sporów. Pomimo to, wszystkie definicje prawa - zarówno te o charakterze strukturalnym i docelowym, statycznym i dynamicznym, formalnym i materialnym - można połączyć w jeden logiczno-funkcjonalny węzeł :

prawo jako szeroki zespół swoistych norm postępowania, wydanych lub uznanych przez władzę państwową, wyrażających interesy rządzących w danym ustroju politycznym grup społecznych, realizowanych za pomocą przymusu państwowego i gwarantujących zachowanie ładu i porządku społecznego. W szerszym rozumieniu, termin ten określa wszelkie reguły postępowania przyjęte w danej społeczności, określające wzajemne prawa i obowiązki jednostek w każdej zbiorowości, w każdym organiźmie społecznym zgodnie z przysłowiem: „ubi societas- ibi ius” (gdzie społeczeństwo-tam i prawo).

Prawo można rozpatrywać w wielu aspektach jak np.:

1) jako prawo natury, dotyczące zjawisk fizycznych w większej części „nieokiełznanych” i nieprzewidywalnych (przynajmniej nie w tym stopniu jakbyśmy sobie tego życzyli). Na przełomie wieków człowiek zgłębiał tajniki prawa naturalnego a obecnie mając do swojej dyspozycji nowoczesne technologie coraz śmielej ingeruje, ignorując ostrzeżenia o skutkach takich działań dla przyszłości planety.

2) biorąc pod uwagę aspekt psychiczny i świadomościowo-wolicjonalny, prawo jest wiązką wielu informacji o porządku społecznym, narzuconych przez ustawodawcę jako powinność. 3) w płaszczyźnie kulturalno-społecznej prawo jest systemem norm prawnych zmierzających do ustalenia i urzeczywistnienia określonego porządku aksjologicznego w życiu społecznym, to forma kultury określającej zasady współżycia społecznego

4) jako strukturę semantyczną złożoną z bogatych w treść elementów powiązanych relacjami logiczno-funkcjonalnymi, która służy realizacji określonych celów - prawo jako zakazy i nakazy, jako prawo podmiotowe i przedmiotowe albo

5) jako zjawisko kulturowe, wytwór i czynnik kultury danego społeczeństwa, rodzaj więzi społecznej, jeden z najdonioślejszych środków komunikowania się jednostek, ich organizacji oraz instytucji a także całych grup społecznych innymi słowy jako zespół powiązanych wzajemnie wypowiedzi językowych o charakterze normatywnym.

Jeśli chodzi o podejście do istoty prawa, wśród filozofów i teoretyków panuje niesamowita rozbieżność poglądów w zależności od tego, jakie własności prawa brali pod uwagę - jedni uznawali prawo jako rozkazy wymuszone przez suwerena (J.Austin ), inni uważali iż prawo polega na współistnieniu reguł pierwotnych, które nakładają obowiązki i wtórnych, które przyznają uprawnienia publiczne lub prywatne (H.L.Hart). Zgodnie z tą teorią, reguły wtórne przesądzały zarówno o tym, którą z reguł pierwotnych i dlaczego należało zastosować jak i o tym, co jest źródlem jej pochodzenia. Inny teoretyk prawa - J.Dworkin, uważa prawo za logiczno-funkcjonalny system zasad (wartości i czyny) oraz reguł (normy prawne), w którym pewne wartości i czyny rodzą określone normy prawne a całość charakteryzują 3 cechy: ogólność, celowość i konkluzyjność.

Teoretyk prawa Zygmunt Ziembiński, rozważając problem wielości sposobów pojmowania prawa, wyróżnia spośród nich kilka podstawowych koncepcji i subkoncepcji, w tym:

1) koncepcje normatywne, zgodnie z którymi prawo jest zespołem norm postępowania; w ramach koncepcji normatywnych współistnieją:

- koncepcja pozytywistyczna, zgodnie z którą prawo obejmuje tylko i wyłącznie normy, które zostały ważnie ustanowione lub uznane przez kompetentny organ władzy publicznej, obowiązywanie norm prawnych jest niezależne od tego, czy realizują one jakieś wartości moralne, bądź czy są zgodne z jakimiś normami moralnymi lub, czy też nie są z nimi zgodne. Ten pogląd dotyczący obowiązywania prawa i niezależności obowiązywania norm prawnych od norm moralnych nazywany jest niezależnością walidacyjną prawa. Przyjęcie poglądu pozytywistycznego prowadzi do uznania, że prawo ma być moralnie słuszne, ale może być moralnie odrażające. Ale ocena moralna prawa nie ma wpływu na jego obowiązywanie.

- koncepcja prawnonaturalna, zgodnie z którą prawo obejmuje tylko i wyłącznie te normy prawa pozytywnego, które pozostają w zgodzie z ustanowionymi przez absolutny autorytet (tj. przez Boga, Rozum, etc.) normami moralnymi lub innymi, dającymi się wywieść z przyjętych przez ten autorytet ocen;

- koncepcje niepozytywistyczne, zgodnie z którymi prawo obejmuje normy prawa pozytywnego oraz inne elementy, które wyznaczają sposób rozumienia i stosowania norm prawa pozytywnego;

2) koncepcje realistyczne, zgodnie z którymi przyjmuje się, że prawo to zespół faktów społecznych lub psychicznych, związanych ze stanowieniem, obowiązywaniem i stosowaniem norm prawnych.

Prawo w ujęciu przedmiotowym, to system norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i w przybliżeniu jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa lub innego uporządkowanego organizmu społecznego, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy odpowiednio publicznej lub społecznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu.

Prawo w ujęciu podmiotowym występuje, kiedy mówimy o naszych prawach, o tym że jesteśmy uprawnieni do czegoś.

Na przestrzeni wieków powstały dziesiątki teorii prawa - te, które najbardziej dały się nam we znaki to:

Teoria marksowsko-leninowska - zgodnie z którą prawo jako tzw. nadbudowa ideologiczna do społeczno-gospodarczej bazy, jest zespołem norm stanowionych przez klasę panującą, w interesie tej klasy i w celu utrzymania jej panowania. Odrzucając ideologiczną oprawę tej teorii należy uznać, iż jest to najkrótsze i najtrafniejsze określenie tego czym jest prawo, przez kogo i w jakim celu tworzone.

Teoria Frederica Bastiata, francuskiego ekonomisty wolnorynkowego, filozofa i polityka (XIX w.) głosiła, że "prawo jest organizacją naturalnych praw dla legalnej obrony, jest stosowaniem wspólnej siły w zastępstwie sił indywidualnych dla legalnej obrony naturalnych praw człowieka: prawa do życia, do wolności i do własności".

Definiując prawo możemy przyjąć jako kryterium metodę regulacji prawnych albo też zakres ich stosowania.

Przyjmując jako kryterium metodę regulacji danego zespołu norm możemy wyróżnić:

  1. Prawo cywilne, które reguluje relacje między podmiotami prawa w relacji poziomej, czyli żaden z podmiotów pozostających w stosunku prawnym nie jest władny narzucić swojej woli drugiej stronie. (ta i następna metoda to cywilnoprawne metody regulacji).

  2. Prawo pracy, które reguluje stosunki między pracodawcą a pracownikiem, a także organizacjami pracowników (związki zawodowe) z dużą ilością norm służących ochronie pracownika oraz

  3. Prawo karne, które jest zbiorem norm mających na celu eliminację zachowań aspołecznych najcięższej wagi poprzez zastosowanie sankcji (karnoprawna metoda regulacji).

A konkretnie,

Prawo karne sensu largo jest to zespół przepisów prawnych normujących kwestie odpowiedzialności karnej człowieka za czyny zabronione.

3a) prawo karne materialne, zwane także prawem karnym sensu stricto, to zespół przepisów prawnych normujących:

3b) prawo karne procesowe, określane także jako prawo karne formalne, to zespół przepisów prawnych normujących postępowanie w sprawach o czyny zabronione przez prawo karne materialne,

3c) prawo karne wykonawcze będące zespołem przepisów prawnych normujących wykonywanie:

Z prawem karnym związane blisko jest prawo nieletnich, formułuje zasady postępowania z nieletnimi sprawcami czynów karalnych. Jednak nie należy ono do prawa karnego, ponieważ czyny popełniane przez nieletnich co do zasady nie stanowią przestępstw, a odpowiedzialność za nie nie ma charakteru odpowiedzialności karnej. Podobnie bliską prawu karnemu, jednak różną od niego gałęzią prawa jest prawo wykroczeń.

Gdyby wziąć pod uwagę zakres zastosowania prawa karnego mamy:

- prawo karne powszechne zawierające normy dotyczące wszystkich dziedzin życia

społecznego oraz wszystkich osób oraz

- prawo karne indywidualne (prawo karne specjalne), zwane również szczególnym, zawierające normy chroniące szczególną sferę interesów (prawo karne skarbowe) lub dotyczące szczególnej grupy osób (prawo karne wojskowe).

  1. Prawo administracyjne reguluje relacje między podmiotami w stosunku pionowym, (administracyjnoprawna metoda regulacji). To zespół norm generalnie-abstrakcyjnych o charakterze materialnym, regulujących sytuację prawną podmiotów prawnie niepodporządkowanych organom administracji publicznej. Normy te oddziałują zarówno bezpośrednio poprzez ustanawianie w nich obowiązków i uprawnień, których realizacja podlega kontroli organów administracji publicznej jak i pośrednio przez stosowanie norm w drodze decyzji administracyjnej organu.
    Jedną z charakterystycznych cech norm prawa administracyjnego jest możliwość zastosowania przymusu państwowego w celu jego wykonania..

Natomiast jeśli jako kryterium przyjmiemy przedmiot regulacji danego zespołu norm mamy m.in.:

Pytanie 2. Podaj koncepcję budowy normy prawnej.

Norma prawna - to najmniejszy stanowiący sensowną całość element prawa. Stworzona na podstawie przepisów prawnych, ustanowiona przez kompetentny organ władzy w odpowiednim trybie, generalna i abstrakcyjna reguła postępowania zewnętrznego, ogłoszona i chroniona przez państwo aparatem przymusu.

Norma prawna musi mieć charakter generalny i abstrakcyjny.

Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej.

Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności. Dotyczy to powtarzalnych zachowań, bez zbytecznego uszczegółowienia określonych nią okoliczności.

Wyróżnia się dwie główne koncepcje budowy normy prawnej:

  1. Koncepcja norm sprzężonych (sankcjonowanej i sankcjonującej)

      1. Koncepcja trójelementowa (hipoteza, dyspozycja i sankcja),

A. Koncepcja norm sprzężonych zakłada współistnienie dwóch norm:

normy sankcjonowanej, która określa sposób zachowania podmiotu prawnego w konkretnej, usystematyzowanej prawnie sytuacji i

normy sankcjonującej, która określa fakt naruszenia normy sankcjonowanej, a

dyspozycja jest właściwą sankcją przedstawioną jako sposób postępowania.

Norma sankcjonowana, nakazuje adresatowi pierwotnemu A w okolicznościach B czynić C (Kowalski powinien do 15 maja uregulować należność);norma ta zawiera hipotezę i dyspozycję.

Ma ona szczególne zastosowanie w prawie karnym, które zasadniczo posługuje się dwoma typami norm: sankcjonowaną i sankcjonującą. Jest tak, gdyż prawo karne to zespół norm o charakterze powninnościowym - nakazów i zakazów, których przekroczenie jest zagrożone sankcją karną.

Rodzaje norm prawnych:

a) normy zakazu np. „kobiety w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej”.

b) normy nakazu np. „Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winne rodzicom posłuszeństwo”.

c) normy upoważniające - zezwalają na dowolny sposób zachowania się, np. „Jeżeli w gwarancji nie zastrzeżono innego terminu, termin wynosi jeden rok licząc od dnia kiedy rzecz została kupującemu wydana”.

d) normy bezwzględnie obowiązujące np. normy prawa karnego.

e) normy względnie obowiązujące np. normy prawa cywilnego

B. Koncepcja trójelementowa zakłada, że norma prawna składa się z 3 elementów:

Hipotezy, która odpowiada na pytania „kto” i „kiedy?”, określa warunki, w jakich przypisywany jest komuś obowiązek lub uprawnienie, wskazuje adresata normy i jego cechy (np. zawód, wiek, stan zdrowia) i okoliczności (zjawiska, wydarzenia, miejsce działania np. w miejscu pracy),

Dyspozycji, która odpowiada na pytanie ”jaka jest treść?” i określa powinności adresata, określa jego obowiązki lub uprawnienia.

Sankcji, która określa konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z obowiązkiem. Wyróżnia się sankcję karną (represyjną), egzekucyjną i nieważności (bezskuteczności).

Przykład normy prawnej: „kto składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub innym
postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy (hipoteza), zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę (dyspozycja), podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 (sankcja)”.

Koncepcja trójczłonowej budowy normy prawnej opiera się na założeniu o tym, że norma prawna ze swej natury musi być zagwarantowana przymusem państwowym i że musi to znaleźć wyraz w jej syntaktycznej strukturze. Wyrażone w tekście prawnym nakazy lub zakazy, których naruszenie nie zostało zagrożone sankcją (leges imperfectae), na gruncie takiego założenia nie mogą być uznane za kompletne normy prawne i ze względu na niemożność skutecznego ich egzekwowania są raczej bliższe niewiążącym hasłom politycznym.

Koncepcja trójczłonowej budowy normy prawnej została sformułowana w polskim prawoznawstwie w latach powojennych, w efekcie przejęcia do polskiej nauki marksistowskiej koncepcji prawa, która podzielała wspomniane wyżej założenia o związkach normy prawnej z przymusem państwowym i uważała je za fundamentalne. Począwszy od lat 70- tych zaczęła tracić na popularności na rzecz koncepcji norm sprzężonych.

Koncepcja trójczłonowej budowy normy prawnej została skrytykowana przez J. Landego, który wykazał, że kompletna norma prawna składa się w istocie z dwu elementów - hipotezy i dyspozycji. Trójczłonowa norma jest natomiast hybrydą złożoną z elementów dwóch odrębnych norm dwuczłonowych - hipoteza i dyspozycja normy trójczłonowej tworzą w istocie jedną kompletną normę (normę sankcjonowaną), zaś sankcja normy trójczłonowej formułuje hipotezę i dyspozycję drugiej normy (normy sankcjonującej), która w razie naruszenia normy sankcjonowanej nakazuje kompetentnemu organowi władzy zastosować wobec naruszającego określoną dolegliwość. Lande nie kwestionował koniecznego związku normy prawnej i przymusu państwowego, zaznaczając że normy sankcjonowane i normy sankcjonujące pozostaja ze sobą w relacji sprzężenia logicznego, tj. że każda norma sankcjonowana, powinna mieć "swoją" normę sankcjonującą. Koncepcję Landego rozwinął później Z. Ziembiński, w którego przekonaniu normy sankcjonujące i sankcjonowane pozostają ze sobą w znacznie luźniejszej relacji sprzężenia funkcjonalnego. nakaz zastosowania przymusu w razie naruszenia normy nie tylko nie musi zostać wyrażony w tejże normie, ale ponadto nie jest konieczne, by w systemie prawa znajdowała się inna norma, w której zawarto by taki nakaz.

Pytanie 3. Podaj źródła prawa, oraz przedstaw hierarchię źródeł powszechnie
obowiązującego prawa w Polsce.

Zdaniem autorów „Wstępu do prawodawstwa” (A.Korybski, L.Leszczyński i A.Pieniążek) najbardziej rozpowszechnionym znaczeniem terminu „źródła prawa” (z łac. fontes iuris cognoscendi) są akty normatywne, czyli obowiązujące normy prawne, czy też inaczej akty prawne zawierające przepisy prawa oraz tryb tworzenia takich aktów. Pojęcie źródeł prawa można by klasyfikować zależnie od punktu widzenia na formalne i materialne, podmiotowe i przedmiotowe:

    1. źródłem prawa są wspomniane powyżej akty normatywne czyli ustawy, rozporządzenia, zarządzenia.

    2. w sensie instytucjonalnym źródłem prawa są też instytucje, organy sądownicze, parlament, ministerstwa itp.

    3. źródła prawa to również konsekwencja działań rozmaitych instytucji - umowy międzynarodowe, orzeczenia sądowe kształtujące nowy stosunek prawny, umowy prawa prywatnego itp.

    4. w sensie publikacyjnym źródłem prawa są Dzienniki Rządowe, Monitor Polski, wojewódzkie dzienniki urzędowe itp.

    5. za źródło prawa można uznać również wszelkiego rodzaju okoliczności (ekonomiczne, kulturowe, społeczne, polityczne i religijne), które wpłynęły na treść i formę obowiązującego w danym państwie prawa.

    6. Do regulowania stosunków między narodami stosuje się prawo miedzynarodowe -

Za "konstytucję" współczesnej społeczności międzynarodowej i najważniejszy dokument prawa międzynarodowego uważa się Kartę Narodów Zjednoczonych, powołującą do życia ONZ i proklamującą szereg zasad, na których opierają się prawo międzynarodowe i stosunki międzynarodowe. Zobowiązania wynikające z Karty Narodów Zjednoczonych (np. zakaz agresji, zakaz grożenia użyciem siły, zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne innych państw, nakaz pokojowego załatwiania sporów) mają pierwszeństwo przed innymi zobowiązaniami państw członkowskich ONZ.

Z dniem wejścia Polski do UE zaczęło w Polsce obowiązywać prawo wspólnotowe, regulujące zagadnienia celne. Podstawowymi aktami prawnymi z zakresu prawa celnego są Wspólnotowy Kodeks Celny oraz Przepisy Wykonawcze do Wspólnotowego Kodeksu Celnego. Oba akty mają rangę rozporządzeń wspólnotowych.

Na poziomie krajowym przepisy wspólnotowe uzupełniane są przez regulacje zawarte w ustawie z 19 marca 2004 „Prawo celne”.

Mianem źródeł materialnych (wewnętrznych, realnych, głębszych) określa się wszystkie przyczyny wpływające na kształtowanie się prawa międzynarodowego oraz nadające mu moc obowiązującą. Tego rodzaju czynniki nie mają jednak charakteru prawnego. Ich klasyfikacji dokonuje się w zależności od przyjętego postrzegania systemu prawnego. Według zwolenników szkoły prawa naturalnego źródłem prawa międzynarodowego są nakazy rozumu, z kolei według pozytywistów jest to przede wszystkim wola państw. Z punktu widzenia socjologicznego wskazuje się na więzi społeczne, natomiast kierunki psychologiczne mówią o świadomości i emocjach ludzi.

Źródła formalne (zewnętrzne, pozytywne) są wyrazem procesu, który doprowadził do powstania normy prawnej. Typowym źródłem formalnym prawa międzynarodowego jest umowa międzynarodowa. W odróżnieniu od umów prawa krajowego jest ona źródłem samodzielnym, a jej moc prawna wiąże się z zasadą pacta sunt servanda. Drugim z kolei niekwestionowanym źródłem jest zwyczaj międzynarodowy. Kwestią sporną pozostaje zagadnienie istnienia innych źródeł prawa międzynarodowego. Jako kontrowersyjne wymienia się przede wszystkim orzecznictwo sądów międzynarodowych, doktryny prawne oraz uchwały organów organizacji międzynarodowych.

Inne źródła formalne prawa miedzynarodowego to:

Do źródeł poznawczych prawa międzynarodowego zalicza się zbiory umów międzynarodowych, kompilacje zwyczajów oraz wszelkiego rodzaju wydawnictwa służące wyszukiwaniu przepisów prawnych. Jednym z głównych tego rodzaju źródeł jest Treaty Series wydawany przez Organizację Narodów Zjednoczonych. W Polsce część umów międzynarodowych publikowana jest w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

Oprócz źródeł prawa międzynarodowego wyróżnia się także odrębne pojęcie podstaw wyrokowania, stosowane w orzecznictwie międzynarodowych sądów i trybunałów. Np. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości zgodnie z art. 38 $ 1 statutu MTS orzeka na podstawie umów i zwyczajów międzynarodowych oraz ogólnych zasad prawa uznanych przez narody cywilizowane. Ponadto jako środek pomocniczy stosowane jest orzecznictwo i doktryna. Poza tym art. 38 &2 dopuszcza wyrokowanie w myśl zasady es aequo et bono, o ile strony wyrażą na to zgodę. Również przewidziany w XII konwencji haskiej Międzynarodowy Trybunał Łupów w razie braku stosownych przepisów orzekać miał według ogólnych zasad sprawiedliwości i słuszności.

Ze względu na dopuszczalność istnienia różnych źródeł prawa, można wyróżnić w kulturze zachodniej dwa systemy prawne: anglosaski system common law i europejski (kontynentalny) system civil law. Podstawową różnicą między nimi (przynajmniej ze względu na źródła prawa) jest to, że system common law dopuszcza tworzenie prawa przez sądy w wyniku precedensowych rozstrzygnięć. W wielu kontynentalnych systemach prawnych, wyroki sądów (zwłaszcza najwyższych) mają znaczenie przy późniejszych interpretacjach prawa stanowionego (i mogą zapoczątkować jakąś "linię" orzecznictwa). Łatwo zauważyć, że wyroki sądów w systemach civil law mają jednak o wiele mniejsze znaczenie niż wyroki sądów w systemach common law. Te ostatnie bowiem tworzą prawo, a te pierwsze tylko je interpretują.

Fakt, że w systemach typu common law sądy biorą udział w tworzeniu prawa nie oznacza jednak braku wpływu normalnych demokratycznych władz na tworzenie prawa w państwach stosujących ten system. Bowiem obok prawa precedensowego (czyli właśnie common law) egzystuje również tzw. statute law czyli prawo stanowione przez organ przedstawicielski (parlament).

Konstytucja zawiera podstawowe akty prawne określające ustrój państwa a jej postanowienia znajdują rozwinięcie w szeregu ustaw. Najczęściej konstytucja ma postać jednego aktu prawnego, może mieć też kształt kilku aktów tej samej rangi (stan taki istniał w Polsce od września 1992 r. do wejścia w życie obecnej Konstytucji z 1997 r.). Wyjątkiem jest Wielka Brytania, której Konstytucja zawiera szereg aktów prawnych powstałych na przestrzeni wieków (np. Wielkiej Karty Swobód z 1215 r., Act of Settlement z 1701 r.).

W demokratycznym państwie prawa przyjmuje się wymóg zgodności wszystkich aktów prawnych z konstytucją - a więc również w demokratycznej Rzeczypospolitej Polskiej, Konstytucja jest najwyższym prawem w przyjętej hierarchii aktów prawnych, zgodnie z którą każda ustawa musi być zgodna z konstytucją zaś każde rozporządzenie wykonawcze nie może być sprzeczne z ustawą i konstytucją (zasada legalności). Do oceny zgodności aktów prawnych z normami wyższego rzędu powołany jest Trybunał Konstytucyjny.

Podstawowymi źródłami prawa stanowionego (zwanych inaczej aktami prawotwórczymi) w Polsce są, enumeratywnie wymienione w Konstytucji, następujące akty normatywne:

Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów są w świetle Konstytucji traktowane jako źródła prawa wewnętrznego. Od źródeł prawa należy odróżnić akty stosowania prawa, które mają charakter konkretno-indywidualny i są nimi np. wyroki sądowe w konkretnych sprawach lub decyzje administracyjne.

Źródła polskiego prawa można podzielić na źródła powszechnie obowiązujące i źródła wewnętrznie obowiązujące. Obowiązująca Konstytucja z 1997 roku do źródeł powszechnie obowiązujących zalicza Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego (z zastrzeżeniem że obowiązują one tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły). Oprócz tego Konstytucja w art. 234 przewiduje kolejny akt powszechnie obowiązujący - rozporządzenie z mocą ustawy, wydawane przez prezydenta RP, wyłącznie w ściśle określonych przez Konstytucję wypadkach. Nadto źródłami powszechnie obowiązującego prawa są przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, jeśli umowa międzynarodowa konstytuująca tę organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie wewnętrznym. Natomiast jako źródła prawa wewnętrznie obowiązujące Konstytucja wymienia uchwały i zarządzenia Rady Ministrów. Należy przy tym podkreślić, że o ile katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest w zasadzie zamknięty i nie może być rozszerzany to katalog źródeł prawa wewnętrznie obowiązującego jest otwarty i istnieją również inne akty prawne wewnętrznie obowiązujące nie wymienione w Konstytucji (okólniki, zalecenia itp.).

Najczęściej przy załatwianiu konkretnej sprawy muszą być uwzględnione dodatkowe, szczegółowe uregulowania proceduralne zamieszczone w szczególnych aktach normatywnych; np. art. 33 ust. 2 Prawa budowlanego określa co musi być dołączone do wniosku o pozwolenie na budowę, zaś art. 33 ust. 4 pkt 1 ... 6 Prawa budowlanego - załączniki do wniosku o pozwolenie na rozbiórkę. W pozostałym zakresie stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Jeżeli te dodatkowe ustawy zawierają przepisy odmienne aniżeli wspomniane wyżej kodyfikacje, to pierwszeństwo mają owe odmienne uregulowania, stosownie do zasady lex specialis derogat legi generali.

Kwestią kontrowersyjną jest czy w Polsce do źródeł prawa należy zaliczyć prawo zwyczajowe. Konstytucja nie zalicza prawa zwyczajowego do źródeł prawa. W doktrynie polskiego prawa konstytucyjnego przyjmuje się jednak, że Konstytucja wymienia jedynie katalog źródeł prawa stanowionego przez państwo i nie wyklucza istnienia obok prawa stanowionego prawa zwyczajowego. Konsekwencją uznania zwyczaju prawnego za źródło prawa powszechnie obowiązującego w Polsce jest możliwość oparcia na nim rozstrzygnięcia organu państwowego. System źródeł prawa powszechnie obowiązującego według polskiej Konstytucji opiera się na prawie stanowionym, a wykształcenie się zwyczaju prawnego, regulującego jakąś kategorię stosunków społecznych jest obecnie raczej tylko potencjalną możliwością. W każdym razie zwyczaj taki nie może się nigdy ukształtować contra legem, to znaczy może on stanowić źródło prawa pod warunkiem zgodności z powszechnie obowiązującymi aktami prawnymi wymienionymi przez Konstytucję. Obok prawa zwyczajowego źródłem prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej jest również zbiorowe prawo pracy (Kodeks pracy). Dzieje się tak pomimo niezaliczenia go do źródeł prawa przez Konstytucję. Jednak zbiorowe prawo pracy (regulaminy pracy, układy zbiorowe pracy) zaliczone jest do źródeł prawa powszechnie obowiązującego przez art. 9 Kodeksu pracy. Takiej regulacji kodeksowej nie stoi na przeszkodzie Konstytucja, gdyż wymienia ona w kontekście źródeł prawa tylko akty normatywne pochodzące od państwa.

A konkretnie, jeśli chodzi o źródła prawa w Polsce to podstawowym źródłem :

prawa cywilnego jest Kodeks cywilny - ustawa z 23 kwietnia 1964, obowiązująca od 1 stycznia 1965, podstawowymi źródłami aktualnie obowiązującego w Polsce pisanego

prawa karnego są ustawy: Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy. Z kolei najważniejszym aktem regulującym

prawo karne skarbowe jest ustawa Kodeks karny skarbowy natomiast źródłem

prawa administracyjnego - Polskie postępowania administracyjne są uregulowane w największym zakresie przez cztery ustawy:

prawo autorskie - reguluje Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) wyróżnia:

prawo bankowe - reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.

prawo budowlane - reguluje Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.). Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690, z późn. zm.) - jeden z najistotniejszych aktów wykonawczych prawa budowlanego.

prawo celne - polskie prawo celne uległo znaczącym zmianom w chwili wstąpienia Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r., co związane jest z przystąpieniem Polski do Unii Celnej tworzonej przez państwa członkowskie UE. Obowiązujący do tej pory Kodeks celny oraz wszystkie rozporządzenia wykonawcze wydane na jego podstawie przestały obowiązywać.

prawo energetyczne - ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. regulująca w Polsce całokształt spraw związanych z gospodarką energetyczną państwa.

prawo o ruchu drogowym - podstawowe zasady ruchu drogowego zostały określone w Konwencji wiedeńskiej o ruchu drogowym w 1968. Nie wszystkie kraje ją ratyfikowały, a nawet wśród jej sygnatariuszy zdarzają się odstępstwa. W Polsce najważniejszym aktem prawnym jest ustawa "Prawo o ruchu drogowym" z dnia 20 czerwca 1997 r. z późniejszymi zmianami

prawo podatkowe w Polsce tworzą: Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. stanowiąca w art. 84, iż "Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie" oraz ustawy podatkowe i przepisy wykonawcze. Obowiązujące ustawy podatkow to:

prawo rolne - powstało jako efekt ingerencji państwa w stosunki agrarne. W systemie unijnego prawa wspólnotowego źródłami prawa rolnego są:

Normy prawa rolnego wspólnotowego mają moc wiążącą się, a także wywołują skutek bezpośredni. W Polsce źródłami prawa rolnego są także:

prawo upadłościowe - postępowanie upadłościowe zostało uregulowane ustawą z dnia 28 lutego 2003 r. - "Prawo upadłościowe i naprawcze" Dz. U. z 2003 r. Nr 60, poz. 535.

Pytanie 4. Zdefiniuj pojęcie wykładni prawa.

Przez wykładnię prawa rozumiemy ogół czynności prowadzących do ustalenia właściwej treści tekstu prawnego co jest niezwykle istotne biorąc pod uwagę, że niektóre przepisy są niejasne lub wieloznaczne. W takim przypadku aby zinterpretować zawartą w tych przepisach normę prawną stosujemy właśnie wykładnię. Istnieje wiele rodzajów wykładni, przy czym co do niektórych istnieją określone zakazy.

Wykładnia prawa (inaczej interpretacja prawa ponieważ przyjmuje się, że wyrazy wykładnia i interpretacja są synonimami), to pojęcie języka prawnego i języka prawniczego, które oznacza, zależnie od kontekstu:

Wykładnia prawa to refleksja zmierzająca do ustalenia sensu norm prawnych w zakresie ich funkcji, struktury i zakresu pojęciowego, a także usytuowania jej znaczenia w systemie. Wykładnia tak rozumiana jest rodzajem szczególnym pojęcia interpretacji. Jej elementarnym przedmiotem jest norma prawna (reguła postępowania) rozumiana rodzajowo, tj. podmiotowo - przedmiotowo. Do kontekstu podmiotowego zaliczymy klasę semantyczną, charakteryzującą cechy strukturalne adresatów - podmiotów prawa; do kontekstu przedmiotowego zaliczymy elementy ontologiczne i dyspozytywne.
W pierwszym sensie norma w swej hipotezie obrazuje tzw. kontekst empiryczny, tj. logikę sytuacyjną, w której znany nam adresat ma nakaz, zakaz lub przyzwolenie (prawo) do określonego zachowania (czynnego działania lub biernego zaniechania).
W drugim sensie norma określa treść takiego zachowania, a także treść sankcji, jaka grozi za naruszenie faktu dyspozytywnego (przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku).
Język prawniczy jest sformułowany w systemie jednostek gramatycznych zwanych przepisami, z których dopiero w procesie logicznej transformacji powinniśmy wywieść treść kompletnej normy prawnej skupiającej w sobie ogniwa sankcjonowane, jak i sankcjonujące - w tym kompleksowym ujęciu spełnia się proces wykładni normatywnej. Norma rozumiana jest tutaj jako określony wzór zachowania.

Wykładnią rzadzą dyrektywy:

W celu ustalenia rzeczywistej woli ustawodawcy, żadna z dyrektyw nie może być stosowana z pominięciem pozostałych.

Pytanie 5. Wyjaśnij i wymień rodzaje wykładni prawa.

Wykładni dokonuje się o tyle o ile wymagają tego niejasności tekstu:

1. Zwolennicy stanowiska clara non sunt interpretanda (czyli że nie dokonuje się wykładni tego, co jasne) uważają, że potrzeba przeprowadzenia wykładni prawa wynika z :

- nieuniknionych, naturalnych niejednoznaczności języka naturalnego i języka prawnego, w których pisane są teksty aktów normatywnych;

- błędów popełnionych przez ustawodawcę, który nie zawsze w sposób doskonały posługuje się językiem prawnym;

- zamierzonych i celowo wprowadzonych przez ustawodawcę niejednoznaczności i nieostrości wypowiedzi normatywnych;

- ze "starzenia się” regulacji normatywnych, pojawienia się rozziewu pomiędzy regulacją normatywną a rzeczywistością;

2. Zwolennicy drugiego stanowiska nie negują pierwszego, lecz uważają je za niedostateczne, ponieważ wg nich, wykładnia prawa zawsze jest konieczna, nawet przy względnie jasnych przepisach;

A) ze względu na podmiot (organ) dokonujący wykładni i jej moc wyróżniamy:
- wykładnię autentyczną - dokonywaną przez podmiot, który wydał dany akt normatywny, z tego względu, że to na nim spoczywa obowiązek dokonania wykładni. Wykładnia autentyczna sprawdza się w praktyce jedynie w przypadku jednoosobowych organów
- wykładnię legalną - dokonywaną przez Sąd Najwyższy i Trybunał Konstytucyjny.
Są trzy metody dokonywania wykładni przez Sąd Najwyższy:
a) Odpowiedzi prawne. Sąd Rejonowy lub Wojewódzki mający do rozpoznania skomplikowaną sprawę może zwrócić się z zapytaniem prawnym do Sądu Najwyższego.
Ten udziela odpowiedzi prawnej lub nie. Nieudzielenie odpowiedzi prawnej wiąże się ze wskazaniem przez Sad Najwyższy przepisów lub innych sposobów wykładni, które tę kwestię jednoznacznie rozstrzygną.
b) Zasady prawa - ustanawia je co najmniej siedemnastoosobowy skład sędziów Sądu Najwyższego. Orzeczenia tego składu dotyczące wyjątkowo ważnych i zmierzających ku ujednoliceniu stosowania prawa zagadnień i wpisywane są do Księgi Zasad Prawnych. Księgę taką prowadzi Sąd Najwyższy.

c) Wytyczne - wydawane są w celu ujednolicenia praktyki sądowej. Obowiązują one wszystkie składy sędziowskie i są wydawane na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości lub Prokuratora Generalnego.

- wykładnię sądową (praktyczną, operatywną) - zaliczamy tu wszystkie przypadki wykładni dokonywanej przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych.

- wykładnię dokonywaną przez organy administracji państwowej
- wykładnię doktrynalnę (naukowę) - dokonywaną przez prawników, najczęściej naukowców . Nie ma ona mocy wiążącej, wskazuje jedynie, jak należy rozumieć dany tekst prawny. Prawnicy wypowiadają swoje poglądy, które nie zawsze są brane pod uwagę przez sędziów czy ustawodawcę.

B) ze względu na metodę (sposób) jej dokonywania wyróżniamy:
- wykładnię językową przeprowadza się w pierwszej kolejności. Ze względu na to, że sama nauka o języku byłaby niewystarczająca, do pełnej interpretacji stosuje się też reguły wypracowane przez nauki prawnicze, tzw. dyrektywy wykładni językowej a mianowicie:
a) dyrektywę interpretacyjną, która stwierdza, że zwrotom nie można przypisywać swoistego znaczenia prawnego tzn. takiego, które jest odmienne od znaczenia potocznego i występuje w danej dziedzinie nauki dla określenia pewnej kwestii.
b) interpretowanym zwrotom, nie można nadawać innego specjalnego znaczenia oprócz tego, które wyraźnie im nadano.
c) w interpretacji tekstu prawnego nie można zmieniać, rozszerzać, czy zwężać określenia użytego przez ustawodawcę.
d) to samo pojęcie musi mieć to samo znaczenie w tym samym akcie normatywnym, w obrębie danej gałęzi prawa.
e) żadnego fragmentu interpretowanego przepisu prawnego nie wolno traktować jako zbędnego. Ustawodawca kieruje się intencją precyzyjnego wyjaśnienia wszystkich zagadnień, dlatego nie można ominąć żadnej części wypowiedzi prawnej.
g) do interpretacji tekstu prawnego mają zastosowanie wszelkie reguły używane w nauce o języku. Tekst prawny musi być sporządzony zgodnie z regułami gramatyki.

- wykładnia systemowa , której funkcją jest określenie znaczenia normy prawnej w kontekście danego systemu prawnego, ustalenia jej charakteru i hierarchii ważności. Funkcja zmierza do realizacji celu jakim w tym przypadku jest zapewnienie pełnej koherencji systemowej prawa, a tym samym zagwarantowanie jego optymalnej skuteczności.
Podstawowe dyrektywy wykładni systemowej są następujące:
a) znaczenie ustalonego przepisu nie może być sprzeczne z ogólnymi zasadami danego systemu prawa.
b) znaczenie musi być zgodne z regułami danej części systemu, czyli gałęzi prawa.
c) interpretacji tekstu prawnego dokonuje, uwzględniają systematykę budowy danego aktu normatywnego, zatem wyciąganie wniosków dotyczących interpretacji części przepisu może nastąpić dopiero po zdefiniowaniu podstawowych pojęć przez ustawodawcę.

Struktura systemowej wykładni norm prawnych zakłada konieczność poszukiwania znaczenia norm w relacjach synchronicznych, antynomicznych, diachronicznych, jak i autonomicznych.
Korelacje synchroniczne tworzą logiczno-funkcjonalne związki norm wzajemnie się warunkujących, antynomiczność norm zakłada natomiast ich sprzecznościowy charakter, wymagający ustalenia hierarchii ważności i dokonania na tym tle wyboru jednej z norm konkurencyjnych. Diachronia związku oznacza logiczno-czasowe następstwo, autonomiczność natomiast oznacza wyłączność zastosowania określonej grupy przepisów stanowiących np. podsystem postępowań odrębnych w zakresie ich lex specialis.
W tym kontekście możemy nazwać kategorię interpretacji systemowej, która opiera się na związkach synchronicznych - wykładnią horyzontalną, natomiast tę o związkach antynomicznych, a zarazem hierarchicznych - wykładnią wertykalną.

Celem dokonania wykładni systemowej o charakterze horyzontalnym jest znalezienie synchronicznych związków pomiędzy normami (przepisami) całościowo regulującymi określone zdarzenia społeczno-prawne. Doktryna wyróżnia normy sankcjonujące i sankcjonowane, i na tym poziomie poszukiwania logicznej relacji pomiędzy tymi normami postrzegany być musi pierwszy stopień systemowej korelacji.
Drugi stopień zakładać powinien metodę poszukiwania związków inferencyjnych, rekonstruujących istnienie norm połączonych węzłem logiczno-funkcjonalnego wynikania. Na tym poziomie poszukujemy związków pomiędzy normami teleologicznymi, mającymi charakter aksjologiczny a normami o charakterze prakseologicznym, które warunkują urzeczywistnienie wartości zakodowanych w normach celowościowych.
Trzeci stopień systemowego poszukiwania znaczeń norm związany jest z paradygmatami prawa rozumianymi jako kompleks współistniejących norm tworzących koniunktywnie (zasada sumowania logicznego) określone dogmatycznie (całościowo) instytucje prawa materialnego lub procesowego, np. paradygmat odpowiedzialności prawnej, ochrony praw podmiotowych lub też czynności prawnej. W sensie fenomenologicznym dogmatyka prawnicza zajmuje się poszukiwaniem syntetycznych fenomenów prawa, jego istoty uwewnętrznionej w normach prawnych. Czwarty stopień zakłada kontekst poszukiwania relacji - subsydiarnego stosowania norm. Do subsydiarnego stosowania norm zaliczymy zarówno te sytuacje, dla których istnieje wyrażony expressis verbis nakaz odpowiedniego stosowania przepisów wspomagających, ale także i te, dla których brak wyraźnego upoważnienia ustawowego. Jest to metoda zarówno diachroniczna, jak i synchroniczna, tj. nakazująca stosowanie przepisów wpierw szczególnych, a gdy one nie regulują kwestii kompleksowo w następczym porządku czasu - należy stosować normy ogólne.
Do kategorii subsydiarnego, ultymatywnego stosowania przepisów zaliczymy także korelacje oparte na analogii, legis iuris i wszelkich jej odmianach. Funkcją tej kategorii wykładni systemowej jest zagwarantowanie kompleksowości systemu prawnego regulującego stosunek społeczno-prawny zgodnie z dyrektywą aksjologiczną dictum de omni et nullo (argument aksjologiczny).
Z tego sposobu rozumienia systemowego prawa rodzi się zasadność stosowania argumentów z analogii.

Wykładnia wertykalna dotyczy zastosowania norm kolizyjnych rozumianych jako wypowiedzi typu dyrektywalnego różnego rodzaju, które nawiązują do czasowego następstwa, porządku treściowego, aksjologicznego, hierarchicznego, znaczenia norm o charakterze imperatywnym itd. Ich funkcją jest niedopuszczenie do kolizji przepisów, do niespójności systemowej, jej sprzeczności. Konstytucyjna kontrola norm niższego urzędu z normami podstawowymi wysłowionymi w normach konstytucyjnych nakazuje uzyskanie komplementarnego rezultatu w procesie wykładni między tymi różnymi jakościowo przepisami.


- wykładnię funkcjonalną stosuje się w przypadku, kiedy konieczne staje się uwzględnienie całego, bardzo złożonego, kontekstu funkcjonalnego jak np. ustrój ekonomiczny,
społeczno - polityczny, kultura społeczna oraz ideologie propagowane przez decydentów.
W tej interpretacji prawnicy kierują się przede wszystkim celem, który przyświecał ogłoszeniu danej normy, koncentrując się na zbadaniu kontekstu, w jakim została ona wydana. Interpretując daną normę, muszą przede wszystkim ustalić, jaki cel chciał osiągnąć ustawodawca, wprowadzając ją w życie.

-wykładnie historyczną - wykorzystuje się, kiedy pomocny jest kontekst historyczny, dziejowy.

C) ze względy na skutek zastosowania różnych metod wyróżniamy:
-wykładnię literalną (dosłowną), która oznacza rozumienie interpretowanej normy ściśle z

jej rozumieniem słownym ponieważ stopień jej sprecyzowania jest oceniony przez

interpretatora jako wystarczający dla określonych potrzeb a wykładnię uważa się w

zasadzie za zakończoną.

- wykładnię korygującą - obecnie dość szeroko stosowana w Polsce w przypadku obowiązywania wielu przestarzałych aktów prawnych nie dostosowanych do zmian w polityce, gospodarce i życiu społecznym. Korygowanie treści prawa za pomocą wykładni jest często koniecznością.
Wykładnia korygująca może mieć postać wykładni rozszerzającej bądź zwężającej.
a) wykładnia rozszerzająca polega na przypisaniu normie szerszego zakresu. Występuje wiele szczególnych ograniczeń jej stosowania :
• wykładni rozszerzonej nie wolno dokonywać w prawie karnym, jeśli wykładnia taka miała by prowadzić do rozszerzania odpowiedzialności karnej oskarżonego,
• także nie wolno dokonywać w prawie podatkowym, jeśli taka wykładnia miałaby prowadzić do rozszerzająco należności podatkowych,
• nie wolno rozszerzając interpretować prawa określającego wyjątki od zasad,
b) Wykładnia zwężająca polega na przypisaniu normie węższego zakresu niż zakres wynikający wprost z dosłownego jej brzmienia, na podstawie reguł wykładni pozajęzykowej.

D) ze względu na teorię:

- na wykładnię statyczną - której celem jest ustalenie intencji które przyświecały ustawodawcy przy wydawaniu danego aktu. Prawo w myśl tej koncepcji jest tworzone tylko w celu rozwiązania konkretnych sytuacji, dlatego nie daje się ono stosować do rozwiązywania kwestii, do których regulowania konkretnie nie zostało stworzone. Załozenia tej wykładni zakładają, iż wraz z ustanowieniem przepisu ustawodawca nadaje mu określone znaczenie - ustanawia normę prawną o określonej treści zawartej w tym przepisie - i tak długo jak długo przepis formalnie obowiązuje, obowiązuje jego znaczenie;

-interpretacja przepisów, w wyniku której dochodzie się od statycznego ich rozumienia uważa się za obejście prawa;

-zapewnia stabilność prawa, przewidywalność decyzji oraz usztywnia rozumienie przepisów, które w skrajnych przypadkach nie pasują do współczesnych potrzeb i oczekiwań społecznych;

- wykładnię dynamiczną, polegającą na interpretacji tekstu prawnego pod kątem zmieniających się warunków społeczno-politycznych. Przepisy prawa są tu traktowane jako pewna materia, którą można zmienić wraz ze zmianą sytuacji.

- wykładnię mieszaną, która zakłada, że normy prawne, które nie ulegają częstym zmianom, należy interpretować w taki sposób, jak życzyłby sobie tego obecny ustawodawca.

Pytanie 6. Co rozumiesz pod pojęciem wykładni aksjologicznej i
semantycznej.

Aby wyjaśnić pojęcie obu wspomnianych w pytaniu wykładni, możnaby ograniczyć się do przetłumaczenia greckich słów, od których wywodzi się ich nazwa a następnie posługując się logicznym myśleniem i dedukcją podeprzeć definicję odrobiną filozofii. Posuwając się tym torem, zdefiniowałabym wykładnię aksjologiczną jako interpretację przepisów i norm prawnych pod kątem wartości uznawanych w społeczności za fundamentalne (z greckiego: aksija oznacza właśnie wartość) natomiast wykładnię semantyczną (od greckiego słowa simasia czyli informacja ukrywająca się za każdym słowem czy wyrażeniem, jego sens i znaczenie) - jako interpretację przepisów prawnych w oparciu o dosłowne znaczenie wyrazów użytych do zredagowania konkretnego przepisu. Zarówno za słowem aksjologia jak i semantyka kryje się cała filozofia i ogromne bogactwo przemyśleń gromadzonych na przełomie wieków i prowadzących w kierunku „jądra” problemu.

Współczesna refleksja dotycząca wykładni prawa zakłada zastosowanie trzech komplementarnych metod rozumienia tekstu normatywnego, poczynając od semantycznego kontekstu, wykorzystując także systemowe oraz aksjologiczno-funkcjonalne aspekty analizowanego przepisu. Komplementarność tych trzech kierunków, oznacza każdorazową ocenę hipotez właśnie w aspekcie relacji znaczeniowych, w odniesieniu do danej logiki sytuacyjnej zawartej w hipotezie przepisu, przy czym jej końcowy wynik powinien pozostawać w harmonii z podstawowymi zasadami systemu prawnego, odzwierciedlającego chronione wartości.
Wykładnia semantyczna oznacza poszukiwanie i weryfikację hipotez znaczeniowych zdań o charakterze normatywnym, tj. poszukiwanie takich cech strukturalnych owych pojęć, które w optymalny sposób odzwierciedlają fakty określonej rzeczywistości tworzącej określoną logikę sytuacyjną. W konsekwencji, w pierwszej kolejności, na poziomie wykładni semantycznej należy określić, jakie fakty o charakterze normatywnym zawiera w sobie dany przepis, przy czym nie można poszerzać zakresu znaczeniowego tych okoliczności (zjawisk) o fakty tam bezpośrednio nie wymienione. Wykładnia semantyczna musi być skorelowana z interpretacją aksjologiczną odwołującą się do podstawowych wartości chronionych przez dany system prawa.
Problematyka aksjologii systemu prawnego ma dwojaki charakter. Wiąże się zarówno z zasadnością wyboru określonych wartości, jak i porządkiem hierarchicznym lub horyzontalnym. Istotną kwestią są też elementy prakseologiczne stwarzające gwarancję realizacji celów aksjologicznych. Kompromis aksjologiczny jest niezbędny dla mądrości każdego wyboru. Kompromis ten to nowa wartość, będąca funkcją często dwóch prima facie sprzecznych wartości.

Trójpoziomowa wykładnia prawa.

1. Wykładnia semantyczna

Zasadniczą rolę w procesie wykładni odgrywa problematyka semantycznych znaczeń pojęć używanych w systemie prawnym.
Dowolny znak może być z jednej strony nośnikiem treści obiektywnej, a
z drugiej - może wyrażać coś subiektywnego, mianowicie osobisty stan świadomości człowieka dającego ten znak. Zazwyczaj każdy znak spełnia obie te funkcje.
Wykładnia ma dogmatyczny (paradygmatyczny) charakter jest bowiem związana z systemem prawa mającym swoje funkcje, zasady aksjologiczne, prakseologiczne, instytucje podmiotowe i przedmiotowe, wreszcie procedury. Wykładnia każdej zatem normy prawnej powinna być komplementarna z logiką, jak i funkcją wewnętrzną tego systemu.
Wykładnię semantyczną podzielić możemy na dwie kategorie:

Pierwszy rodzaj zmierza do odkodowania desygnatu najszybciej skojarzonego, w naszym rozumieniu języka potocznego.
Drugi rodzaj dąży do głębokiego, kompleksowego zbadania symbolicznego języka prawa, Weryfikacja formalno-logiczna w procesie wykładni semantycznej urzeczywistnia się za pośrednictwem następujących jakości:

Funkcja użycia odnosi się do podstawowej racji funkcjonowania symboliki prawnej, zatem funkcja odnosi się do roli, jaką dane pojęcie spełnia w zdaniu normatywnym.

Najbardziej pożytecznym instrumentem synonimicznego poszukiwania sensu użytych pojęć (znaków słownych) w wykładni semantycznej prima facie jest definicja.
Definicja wyczerpuje znaczenie danego słowa. Oznaczanie przez definicję jest sensowne wtedy, gdy definicja:

Ze względu na strukturę, definicje złożone są z trzech elementów:

Definicja klasyczna składa się z rodzaju (genus) i różnicy gatunkowej (differentia specifica) w myśl zasady definitio fit per genus et differentiam specificam (definiować należy przez podanie rodzaju i różnicy gatunkowej).
Definicja jest formą ogólną, a zarazem pośrednią w konkretyzacji sensu znaczeniowego języka symboliki prawnej. Dlatego też w drugiej kolejności, żeby sięgnąć do samej podstawy znaczeniowej (konkretu) warto wykorzystać metodę S. Kripkego, opisującego tzw. pakiety własności analizowanych pojęć. Jest to metoda fenomenologiczna uwzględniająca różne własności odwołujące się do reguł aksjologicznych, jak i systemowych, a nie jedynie gramatycznych. Funkcją tej metody jest znalezienie faktów obrazujących ontologiczny sens analizowanej normy prawnej.

Poszukiwanie tożsamości interpretowanego zjawiska semantycznego musi mieć, jak to zgrabnie ujął R. Ingarden, swoje determinanty (intencjonalne wskaźniki kierunkowe). Autor ten zauważa, że pojęcia odnoszą się do określonych zjawisk, tj. zespołu faktów, które stanowią jakościowe uposażenie analizowanego złożonego terminu (treść materialna słów), natomiast moment, w którym słowa odnoszą się wyłącznie do tych, a nie innych faktów, nazywamy ich wskaźnikiem kierunkowym. Jest to proces kontekstualizacji znaczeń. Wskaźniki kierunkowe pozwalają nam także zrozumieć charakter funkcjonalny (aksjologiczny lub prakseologiczny) użytych znaków słownych, tj. czy dążą one do opisu istnienia faktów i ich natury, czy też stanowią ocenę wartościującą. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z językiem deskryptywnym, w drugim - z aksjologicznym.
Kolejną metodą analizy interpretacyjnej na poziomie semantycznym jest interpretacja związków semantycznych zwanych zdaniami normatywnymi.
Każde zdanie normatywne oznacza stan rzeczy, który jest relacją normatywną (deontyczną) składającą się z trzech elementów sprzężonych węzłem sumowania logicznego: nazwy indywidualnej, funktora zdaniowego (deontycznego) i dyspozycji (nakaz, zakaz, przyzwolenie). I tak powstaje kompleksowe wyrażenie, które łącząc podmiot z przedmiotem działania tworzy normę prawną.
Wykładnia aksjologiczna (teologiczna)

Podstawą dla pomyślnego stosowania tej wykładni jest uzmysłowienie sobie, iż funkcją prawa oraz celem jego istnienia, jest zapewnienie ochrony istniejącemu systemowi wartości, za pośrednictwem narzuconych powszechnie akceptowanych zasad umożliwiających pokój w trawionym konfliktami społeczeństwie. Aby te konflikty można było przezwyciężyć potrzebny jest określony ład aksjologiczny. Wartości nie istnieją zatem w abstrakcyjnej próżni; ich funkcja ma charakter społeczny, a zatem jest niezbędnym elementem porządkowania zachowań ludzi wedle określonego wzorca (paradygmatu aksjologicznego). Dla zachowania i rozwoju społeczeństwa jest to imperatyw kategoryczny, wokół którego krąży refleksja ustawodawcy. Funkcją zatem systemu norm prawnych w każdej dziedzinie jest zagwarantowanie „spokoju społecznego” za pośrednictwem urzeczywistniania wartości zarówno tych o charakterze podstawowym (konstytucyjnym), jak i o znaczeniu prakseologicznym. W istocie, na tych dwóch rodzajach wartości, tj. konstytucyjnych i prakseologicznych, oparta jest struktura ładu aksjologicznego w polskim systemie prawnym.
Problematyka aksjologii systemu prawnego ma dwojaki charakter i wiąże się zarówno z zasadnością wyboru określonych wartości, jak i porządkiem hierarchicznym lub horyzontalnym. Istotną kwestią są też elementy prakseologiczne, stwarzające gwarancję realizacji celów aksjologicznych. Pomimo, że zazwyczaj cele prakseologiczne mają charakter pochodny, są one niezbędne dla urzeczywistniania wartości podstawowych.
Stosując system preferencji uznanych wartości, należy uważać aby preferując jedną z wartości nie dyskryminować całkowicie innej. Kompromis aksjologiczny jest niezbędny dla mądrości każdego wyboru. Kompromis ten, to nowa wartość, będąca funkcją często dwóch prima facie sprzecznych wartości. Każda wartość ma swoje optimum, po przekroczeniu którego staje się elementem dysfunkcjonalnym, zakłócającym równowagę porządku społecznego. Zatem istotą teorii społecznego ładu aksjologicznego jest koncepcja komplementarności wartości osiąganej dzięki filozofii umiaru, kompromisowej syntezy, proporcjonalności praw i obowiązków. Nie mniej ważne jest aby nie sumować negatywnych wartości w tworzeniu dobra społecznego. W żadnym przypadku z dwóch ujemnych wartości nie wytworzy się jedna pozytywna. Zatem prawdziwe dobro społeczne polega na spowodowaniu koegzystencji kilku wartości stosowanych w sposób optymalny, tj. umiarkowany - bez maksymalizowania ich samoistnie ekspansywnej mocy twórczej.

Pytanie 7. Funkcje i struktura myślenia logicznego w refleksji prawnej.

Funkcją refleksji prawniczej jest prawda rozumiana jako korespondencja wniosków ze strukturą badanej rzeczywistości. Rzeczywistość tworzą zjawiska złożone z faktów o charakterze fizycznym, psychicznym oraz ideowym. Fakty te pełnią w strukturze danego zjawiska określone funkcje - np. przyczynowo-skutkowe. Prawnik aby rozwiązać określony problem prawny, powinien znaleźć empiryczne oraz logiczne uzasadnienie dla natury i znaczenia faktów, powinien wyeliminować wszelką sprzecznośc logiczną czy niezgodność empiryczną. Uzasadnienia empiryczne i logiczne mieszczą się w naturze dowodu, który stanowi kwintesencję argumentacji prawniczej. Dowód empiryczny ma charakter materialny a dowód rozumowy oznacza rekonstrukcję faktów w oparciu o prawa logicznego wynikania lub podporządkowanie tzw. logicznej strukturze zbiorów. Innymi słowy poznanie ma dwoisty charakter - naoczności i myślenia. Sukces procesu poszukiwania prawdy sądowej zależy zarówno od postawienia właściwej hipotezy wynikającej z zaobserwowanych faktów empirycznych jak i od ich systemowej tzn. logiczno-funkcjonalnej unifikacji za pośrednictwem określonych praw oraz zastosowania weryfikującego testu wiarygodności. W świecie ontologii funkcjonują pojęcia będące wyrazem aksjomatycznego i prakseologicznego stosunku prawodawcy do celów prawa. Są to postulowane fakty, które mają być urzeczywistniane w codziennym działaniu człowieka. Świat logiki wyzwala w nas natomiast porządek myślenia, wiązania faktów w relacje konsekwencji lub przynależności do danego zbioru normatywnego. Innymi słowy, świat zawarty w ontologicznym pejzażu pojęć pozwala nam odczytać postać wzorcowego porządku stosunków społecznych, logika zaś uczy dyscypliny wiązania faktów w spójny system wynikania lub podporządkowania (relacja inkluzji) w określone klasy (zbiory wartości, instytucje materialnoprawne lub procesowe).
Światy te przenikają się wzajemnie, bowiem z podstawowych funkcji prawa, jego podstawowych norm teleologicznych, na zasadzie logicznej konsekwencji definiujemy inne, bardziej konkretne normy prawne o znaczeniu zarówno aksjologicznym, jak i prakseologicznym. Tworzy się struktura rozumienia cech, współoznaczających dane pojęcie lub definiujących sens semantycznych klas pojęciowych, które nazywamy instytucjonalnymi paradygmatami prawa. Kluczowa kwestia w tym znaczeniu wiąże się z zastosowaniem optymalnych kryteriów klasyfikujących określone podmioty ochrony prawnej, jak i przedmioty o charakterze ontologicznym do właściwych klas normatywnych. Kryteriami tymi są reguły zgodności z takimi wartościami jak sprawiedliwość, wolność, roztropność i racjonalność, będąca jej pochodną.

Najważniejsze etapy w myślowym procesie dochodzenia do prawdy to odkrycie: 1) motywacji 2) stworzenie właściwej hipotezy - oparte na doświadczeniu, logice i wiedzy oraz na 3 fundamentalnych prawdach: a) logicznej sprzeczności Arystotelesa (jeśli coś istnieje, nie może równocześnie nie istnieć) b) analogiczności (ludzie od wieków kierują się takim samym mechanizmem działania) c) obrony koniecznej. 3) domniemanie faktyczne. Hipotezy powinny odznaczać się wewnętrzną logiką (spójnością), posiadać rację dostateczną i wiarygodność. Hipoteza dopiero wtedy staje się oczywista lub wysoce prawdopodobna, kiedy została potwierdzona w teście weryfikacyjnym z wykorzystaniem dostatecznych dowodów pozwalających na konkluzję.

Funkcja opisująca oddaje treść protokołu przedstawiającego fakty a zatem jest pierwszym etapem prowadzącym do ustalenia stanu faktycznego. Z pomocą faktów buduje się pewien logiczno-funkcjonalny obraz rzeczywistości.

Funkcja argumentacyjna ocenia doniosłość poszczególnych faktów przyjętych w założeniach. Funkcję tę odzwierciedla proces sądowy oparty na krytycznej dyskusji. Fakty mogą być negowane lub potwierdzone z punktu widzenia prawdziwości treści zdania, sprawiedliwości sposobu działania, adekwantności standardów wartościowania, zrozumiałości lub poprawności zastosowania określonego wzorca formalnego. Analizując i sprawdzając każdą hipotezę dociekamy na ile jest ona zgodna z faktami. Każde rozwiązanie jakiegoś problemu rodzi kolejne pytania - im więcej wiemy, tym lepiej zdajemy sobie sprawę z tego co wiemy i tym jaśniej możemy odtworzyć fakty i je uzasadnić.

Stosowane logiczne metody (wnioskowanie dedukcyjne) są zasadniczym narzędziem metody krytycznej, weryfikujacej lub dyskwalifikującej hipotezy z pomocą metody prób i błędów, domysłów i obaleń, śmiałego wysuwania coraz to nowych hipotez poddawanych testowi wstępnej akceptacji. Kiedy struktura definiowanej empirycznie rzeczywistości nie jest jednoznaczna, tzn. kiedy brak wszystkich dowodów potwiedzających fakty, możemy odwołać się do logiki i opracować teorię, kierując się wysokim stopniem prawdopodobieństwa, opierając się na redukcyjno-dedukcyjnym sposobie dowodzenia prawdy. Na bazie określonych faktów stawiamy hipotezę wspomaganą przez wiedzę o początkach zdarzenia, wywołującego określony skutek i dalsze logiczno-funkcjonalne konsekwencje.

The logical relations (oppositions) between the various determinations (and their negations) are investigated, as well as their respective implications (eductions).W stosunkach logicznych różnych analiz (i ich negations) są badane również ich skutki (eductions), Thereafter, their interactions (in syllogistic reasoning) are treated in the most rigorous manner.następnie ich interakcje są traktowane w sposób bardziej rygorystyczny. The question we try to answer here is: is (or when is) the cause of a cause of something itself a cause of that thing, and if so to what degree? The figures and moods of positive causative syllogism are listed exhaustively; and the resulting arguments validated or invalidated, as the case may be. Obowiązująca w życiu ludzkim logiczna ciągłość przyczynowo-skutkowa wydarzeń, narzuca konieczność odpowiedzi na pytanie o przyczynę. Logika związków przyczynowo-skutkowych doprowadziła do stworzenia wielu teorii na temat argumentacji. Wiedza na temat etiologii, introspekcji, impulsów, obsesji itd. oraz obserwacja połączona na rejestrowaniu spostrzeżeń wspomaganych wiedzą, pomaga w przyjęciu właściwego kierunku w dochodzeniu do prawdy.The Logic of Causation thus deals with the main technicalities relating to reasoning about causation. Prawnik poszukuje faktów o normatywnym znaczeniu dla oceny zachowania osób i odrzuca fakty nieistotne z tego punktu widzenia. Uzasadnianie faktów powinno przeprowadzać się z pomocą zdań oceniających, formułowanych zgodnie z logiczną relacją pomiędzy powinnością a bytem i potwierdzających prawdziwość lub fałsz faktów. Uzasadnienie bezpośrednie polega na wykorzystaniu doznań zmysłowych a pośrednie - na wnioskowaniu na podstawie poszlak i przesłanek. Wnioskowanie polega na wypowiedzeniu kolejnego stwierdzenia, na podstawie zdania wcześniej uznanego za prawdziwe lub o wysokim stopniu prawdopodobieństwa prawdziwe. Wnioski można wyciągać na zasadzie dedukcji sensu stricto albo w oparciu o dowody. Kiedy mamy rację i badamy jakie jest jej następstwo mamy do czynienia z wnioskowaniem sensu stricto a kiedy poszukujemy racji dla określonego, nieznanego jeszcze następstwa, mamy do czynienia z dowodzeniem. W trakcie procesu można uwiarygonić istnienie faktów, jeśli pozostają one w relacji współistnienia albo też skorzystać z dowodu, polegającego na sprowadzeniu do absurdu dowodzonego zdania aby w ten sposób doprowadzić do zaprzeczenia jakiemuś wcześniej udowodnionemu twierdzeniu. Jest to tak zwana falsyfikacja przyjętych a priori hipotez. Nie mniej wazne w procesie dochodzenia prawdy jest tłumaczenie (wyjaśnienie) pewnych wydarzeń składających się na hipotezę opierając się jedynie o przesłanki i nadając im rację bytu. Innego rodzaju rozumowanie polega na przyjęciu jakiegoś twierdzenia za prawdopodobne i sprawdzanie następstw, które mogłyby je potwierdzić. Ze sprawdzaniem i tłumaczeniem wiąże się koniecznośc stawiania i weryfikacji hipotez. Na podstawie wielu przesłanek moglibyśmy pokusić się o wyciągnięcie wniosków w następstwie wykrycia związków przyczynowo-skutkowych. Myślenie logiczne w prawie to nie tylko sam proces dochodzenia do prawdy ale i sposób interpretowania sensu i symboliki pojęć prawnych, prowadzący do sprawiedliwej decyzji. A zatem, symbolika językowa norm prawnych, mając wielopromienny charakter, powinna uwzględniać już na poziomie określenia semantycznych relacji intencjonalne wartości leżące u podstaw jej funkcjonowania. Powinna ponadto respektować systemowy kontekst działania prawa wykluczając wszelką sprzeczność, czy też niezgodność prakseologiczną. Te refleksje determinują konieczność głębokiego spojrzenia na naturę wykładni prawa na trzech poziomach: aksjologicznym, systemowym i semantycznym.
Dopiero po dokonaniu tej wielopoziomowej analizy semantyczno-systemowo-aksjologicznej można stwierdzić istnienie przesłanek dla zakończenia procesu interpretacji, oczywiście pod warunkiem uzyskania na tych trzech poziomach efektu konweniencji (zgodności). Jeżeli jednak nie jest możliwe uzyskanie spójności na poziomie hermeneutycznej metody wykładni semantycznej, wykorzystującej aksjologiczne, jak i systemowe wskaźniki kierunkowe, należy dokonać wyboru preferencyjnego ustalając obowiązywanie danej normy w określonych sensie i w porządku hierarchicznym, wykorzystując kryteria ustrojowe konstytucyjnego porządku prawnego. Weryfikacja, będąca istotą prawdziwości jednej z hipotez, przyjmuje racjonalne kryteria klasyfikacyjne odnoszące się do relacji prawda-fałsz. W tym kontekście wiarygodność hipotezy znaczeniowej spełnia się wtedy, gdy nie jest ona wewnętrznie sprzeczna zarówno na poziomie związków semantycznych, systemowych oraz aksjologicznych, nie jest niezgodna z dotychczasową obiektywną wiedzą dotyczącą prawa, jak i życia społecznego, jest heurystycznie funkcjonalna, tj. sens zdania normatywnego musi być adaptowalny w strukturze życia społecznego odzwierciedlając postulowany jego wzorzec.
Strukturalnie wyróżniamy weryfikację formalno-logiczną oraz materialną. Weryfikacja formalna oznacza rozumienie sensu użytych pojęć w kontekście zdefiniowanej związki własności, tj. zbioru cech konstytuujących dane pojęcie. Weryfikacja materialna jest korespondencją sensu formalnego ze strukturą opisywanej lub postulowanej w ujęciu modalnym rzeczywistości. Jeśli zdanie obserwacyjne opisuje stan rzeczy, to jest prawdziwe, w innym przypadku jest fałszywe. A więc zdanie jest prawdziwe, gdy opisuje rzeczywistość, ale aby ustalić prawdziwość zdania należy je zweryfikować. Zarówno weryfikacja formalno-logiczna, jak i materialno-empiryczna przebiega kontekstowo.


Pytanie 8. Wymień i omów reguły kolizyjne.

Reguły kolizyjne mają na celu usunięcie sprzeczności norm w systemie prawa.

  1. Lex superior derogat legi inferiori - Norma wyższa uchyla normę niższą. Kryterium jest hierarchia danego aktu prawnego

Lex superior derogat legi inferiori (łac.: ustawa nadrzędna uchyla ustawę podrzędną) — zasada prawna przyjmująca, że norma prawna o wyższej mocy prawnej uchyla normę prawną o niższej mocy prawnej. Przykładowo, jeżeli norma zawarta w rozporządzeniu jest sprzeczna z normą zawartą w ustawie, należy stosować normę zawartą w ustawie. Zasada wyrażona tą paremią pozwala przede wszystkim jednoznacznie rozstrzygnąć wątpliwości jakie pojawiają się w przypadku kolizji norm prawnych, zwłaszcza ustaw i aktów podustawowych (wykonawczych). Gdyby zasada taka nie obowiązywała, akty stanowione przez ustawodawcę mogłyby być łatwo zmienione przez każdego ministra. W hierarchii generalnych aktów prawnych ustawa jest wyżej, ponieważ pochodzi od Sejmu i to ona ma pierwszeństwo, a rozporządzenie może być wydane tylko na podstawie ustawy i regulować tylko kwestie przypisane mu przez ustawę.

  1. Lex specialis derogat legi generali - Norma szczegółowa uchyla normę generalną. Kryterium jest szczegółowość danego aktu prawnego (czas powstania)

Lex specialis derogat legi generali (łac.), zasada prawna oznaczająca: prawo o większym stopniu szczegółowości (pochodzące z aktów prawnych o tej samej mocy, np. z dwóch ustaw, obowiązujące w tym samym czasie) należy stosować przed prawem ogólniejszym.

Pewien kłopot stanowić może sytuacja kolizji zasad lex specialis i lex posterior. Część doktryny wykazuje w takim wypadku pierwszeństwo tej pierwszej zasady, w myśl reguły lex posterior generalis non derogat legi priori speciali. Inne stanowisko postuluje zwrócenie uwagi przede wszystkim na względy celowościowe.

  1. Lex posterior derogat legi priori - Norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą. Kryterium jest chronologiczność danego aktu prawnego. Nie dotyczy, jeśli norma wcześniejsza jest wyższa.

Lex posterior derogat legi priori (łac. akt późniejszy uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego), zasada prawna, jedna z reguł kolizyjnych, oznaczająca że: prawo ustanowione później (pochodzące z aktów prawnych o tej samej mocy, np. z dwóch ustaw i tym samym stopniu szczegółowości) należy stosować przed prawem ustanowionym wcześniej. Jeżeli jednak zdarzy się sprzeczność aktów o różnej wadze - zawszy należy stosować akt wyższy, co znaczy, że Konstytucja ma pierwszeństwo przed ustawą, a ustawa przed rozporządzeniem. Zasada lex posterior derogat legi priori nie ma jednak faktycznego umocowania prawnego, przez co w przepisach może wystąpić sprzeczność. Zasada ta jest kwestionowana i nie ma faktycznego umocowania w polskim prawie. Utrata mocy przepisu ma miejsce gdy zostanie zmieniony albo na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Nie ma na tej liście wprowadzenia późniejszego, sprzecznego z wcześniejszym aktem i powodującym z mocy prawa jego wygaszenie.

  1. Lex posterior generali non derogat legi priori speciali - Norma późniejsza ogólna nie uchyla normy wcześniejszej szczegółowej.

Zasada Lex posterior generali non derogat legi priori speciali jest zasadą prawną znajdującą zastosowanie w przypadku kolizji samych reguł kolizyjnych, a konkretnie zasady Lex posterior derogat legi priori z zasadą Lex specialis derogat legi generali. Mówi ona, że ustawa ogólna późniejsza nie uchyla ustawy szczególnej wcześniejszej.


Pytanie 9. Paradygmat odpowiedzialności, inaczej zasady odpowiedzialności
prawnej.

Odpowiedzialność deliktowa (łac. ex delicto - z czynu niedozwolonego) to jeden z trzech tradycyjnie wyróżnianych reżimów odpowiedzialności cywilnej. Wyróżnia się ją ze względu na źródło zobowiązania, którym jest dopuszczenie się czynu niedozwolonego. Zdarzenie to powoduje powstanie między sprawcą a poszkodowanym (wyjątkowo - również między sprawcą a inną osobą) cywilnoprawnego stosunku zobowiązaniowego.

Odpowiedzialność deliktowa jako specyficzny reżim odpowiedzialności jest znana w prawie już od czasów starożytnych. Obecny zrąb unormowań odpowiedzialności deliktowej w systemach prawa kontynentalnego wywodzi się zasadniczo z prawa rzymskiego. W polskim prawie cywilnym odpowiedzialność cywilną z tytułu czynów niedozwolonych regulują przepisy art. 415-449 Kodeksu cywilnego. Przepisem fundamentalnym dla tego reżimu jest art. 415: Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Pozostałe przepisy uszczegóławiają tę zasadę albo ustanawiają od niej wyjątki. Odpowiedzialność deliktową regulują również ogólne przepisy prawa zobowiązań, zawarte w art. 353-404 Kodeksu cywilnego.

Zasady odpowiedzialności

Przesłanki odpowiedzialności

Przesłankami odpowiedzialności deliktowej są:

Brak którejkolwiek z tych przesłanek wyłącza odpowiedzialność sprawcy czynu. Zgodnie z ogólną zasadą prawa cywilnego (art. 6 KC) ciężar dowodu spoczywa na osobie dochodzącej roszczeń z tytułu czynu niedozwolonego, przy czym w przypadku odpowiedzialności za delikt ponoszonej na zasadzie ryzyka wystarczające jest wykazanie powstania szkody, zaś zobowiązany do naprawienia szkody może ekskulpować się po wskazaniu przesłanek uwalniających go od odpowiedzialności (tak np. samoistny posiadacz budowli - art. 434 kc lub posiadacz pojazdu mechanicznego - art. 436 kc).

Szkoda

Zasady odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę w rozumieniu prawa cywilnego wskazuje art. 361 § 1 kc. Zgodnie z nim sprawca ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek zdarzenia, przy czym dla przyjęcia jego odpowiedzialności musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem oraz powstałą szkodą (czyli szkoda musi powstać wskutek pewnego zdarzenia). Zasadą jest pełne naprawienie szkody, w odniesieniu do odpowiedzialności deliktowej nie istnieją przepisy pozwalające na miarkowanie odszkodowania, jednak wysokość odszkodowania może być zmniejszona w zależności od okoliczności zdarzenia, jak też i stopnia winy obu stron (np. w przypadku przyczynienia się poszkodowanego) - art. 362 kc.

Czyn niedozwolony

Pojęcie czynu niedozwolonego rozumie się w sposób specyficzny dla prawa cywilnego - chodzi tu nie tylko o czyn zabroniony pod groźbą kary przez prawo karne lub prawo administracyjne, lecz o każdy czyn naruszający porządek prawny. Tak więc nie każdy czyn niedozwolony jest przestępstwem (wykroczeniem).

Związek przyczynowy

Aby można było sprawcy czynu niedozwolonego przypisać czyn, należy wykazać istnienie związku przyczynowego między bezprawnością czynu a spowodowaną przezeń szkodą. Należy przede wszystkim sprawdzić, czy pozostają one w relacji następstwa (czyn -> szkoda) oraz ustalić adekwatność związku między nimi, to znaczy, ustalić czy zaistniała szkoda jest normalnym następstwem czynu.

Wina

Wina jest to personalna zarzucalność popełnionego czynu. Na gruncie prawa cywilnego składa się ona z dwóch elementów:

Stopnie winy na gruncie cywilistyki:

Dla istnienia odpowiedzialności cywilnej stopień winy nie ma znaczenia.

Wyłączenie odpowiedzialności

Sprawca, który ponosi odpowiedzialność na zasadzie winy musi być poczytalny, czyli wykazywać brak wad w zakresie swobody przejawiania woli i możliwości przewidywania skutków swojego postępowania, chyba że zakłócenie czynności psychicznych ma miejsce wskutek użycia napojów odurzających lub innych podobnych środków (art. 425 par. 2 KC). Jednak przy braku osoby odpowiedzialnej za nadzór takiego sprawcy można mimo wszystko żądać naprawienia szkody bezpośrednio przez sprawcę, zwłaszcza jeśli z porównania stanu majątkowego sprawcy i poszkodowanego wynika, iż wymagają tego zasady współżycia społecznego (art. 428 KC).

Istnieje kilka postaci wyłączeń odpowiedzialności:

Sankcje

Typową sankcją odpowiedzialności deliktowej jest obowiązek naprawienia szkody. Może przybierać on różne postacie:

Związek przyczynowy (zw. też związkiem przyczynowo-skutkowym), to jedna z przesłanek odpowiedzialności, obok bezprawności (działania lub zaniechania niezgodnego z prawem) i szkody (materialnej lub niematerialnej). Jest to związek pomiędzy dwoma stanami rzeczy w świecie zewnętrznym, w których jeden to przyczyna, a drugi to skutek. W uproszczeniu, można powiedziec, że jest to związek pomiędzy zachowaniem się człowieka, bądź innym zdarzeniem będącym podstawą odpowiedzialności, a wynikłą z tego szkodą.

Doniosłość prawną ma jednak tylko tzw. adekwatny związek przyczynowy. Zgodnie bowiem z art. 361 § 1 Kodeksu Cywilnego, zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Sens zwrotu ograniczającego odpowiedzialność tylko do normalnych następstw wyjaśnia teoria adekwatnego związku przyczynowego.

Zgodnie z nią, aby wykazać adekwatny związek przyczynowy należy przejść dwa etapy rozumowania.

Przykład krawca Do zrozumienia adekwatnego związku przyczynowego podaje się przykład krawca, który spóźnia się z uszyciem ubrania wskutek czego klient musi jechać późniejszym pociągiem niż pierwotnie zamierzał. Pociąg ten ulega katastrofie, a klient doznaje uszczerbku na zdrowiu. Niewątpliwie pomiędzy opóźnieniem krawca, a uszczerbkiem na zdrowiu istnieje związek przyczynowy na co wskazuje wynik testu sine qua non. Gdyby bowiem krawiec się nie spóźnił, klient nie uległby wypadkowi. Związek taki nie jest jednak związkiem adekwatnym, ponieważ normalnymi, typowymi następstwami opóźnienia w uszyciu ubrania nie jest uczestniczenie w wypadku kolejowym.

W prawie karnym odpowiedzialność sprawcy za przestępstwo skutkowe zależy od obiektywnego przypisania mu skutku.

Przykład pechowego rannego Zrozumienie obiektywnego przypisania skutku w prawie karnym może ułatwić kazus pechowego rannego. Kierowca X potrącił na skrzyżowaniu pieszego Y. Rannego Y zabiera karetka pogotowia i w drodze do szpitala karetka ulega wypadkowi. Umierającego już Y zabiera do szpitala taksówkarz, który przekracza dozwoloną prędkość i rozbija auto, wskutek czego Y umiera. Niewątpliwie istnieje jakiś związek między potrąceniem Y przez X a śmiercią Y. Jednak X nie odpowie za spowodowanie śmierci Y, ponieważ w tej sytuacji w przebieg przyczynowy włączyły się osoby trzecie (kierowca karetki, taksówkarz). Podobnie skutku w postaci śmierci nie da się przypisać kierowcy karetki (w przebieg przyczynowy włączył się taksówkarz).

Egzoneracja - (inaczej okoliczności egzoneracyjne) to pewne stany faktyczne, na które może powołać się zobowiązany do naprawienia szkody w celu zwolnienia się od odpowiedzialności na zasadzie ryzyka. Są nimi:

Wystarczające do zwolnienia się z odpowiedzialności jest wykazanie przynajmniej jednej z w.w. okoliczności.

Ciężar dowodu tych okoliczności spoczywa na osobie ponoszącej odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, co stanowi umocnienie pozycji poszkodowanego.

Odpowiedzialność kontraktowa (łac. ex contracto), to odpowiedzialność cywilnoprawna wynikająca z niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku, który powstał na podstawie czynności prawnej i obejmująca obowiązek naprawienia wynikłej z tego szkody.

W prawie polskim odpowiedzialność kontraktowa opiera się na art. 471 kodeksu cywilnego: Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Ciężar dowodu niewykonania lub nienależytego zobowiązania spoczywa na wierzycielu. Nie ma on natomiast obowiązku udowodnienia winy dłużnika. Dłużnik może się uwolnić od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że wykonał zobowiązanie, albo że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło nie z jego winy. Winą dłużnika jest zarówno zamiar niewywiązania się z z obowiązania jak równiez nieumyślne niedochowanie należytej staranności przy jego wykonywaniu. Co do zasady natomiast dłużnik nie odpowiada za przypadek.

Odpowiedzialność gwarancyjno-repartycyjna - to inaczej odpowiedzialność w ramach ubezpieczeń. Pojawia się ona w KC a w szczególności w przepisach szczególnych to jest prawo ubezpieczeniowe, jako współuczestnictwo potencjalnych sprawców szkód i osób nimi zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania.

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - Opiera się na założeniu, że ten kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia wykorzystujące siły przyrody lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił (por. art. 430, 433-436, 474 Kodeksu cywilnego);

Od odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, można uwolnić się wykazując przynajmniej jedną z okoliczności egzoneracyjnych, jakimi są:

Pytanie 10. Struktura błędu sądowego.

Wszystkie błędy biorą się z afektów lub ignorancji. Z afektów, ponieważ skupiają uwagę na jednym z aspektów rzeczy, ignorując inne. Ignorancja sprawia, że widzimy sytuację fragmentarycznie. K. Popper twierdził, że cała błędna wiedza wynika z nierpawidłowego procesu intelektualnego trawienia, które zanieczyszcza pewne elementy informacji błędną interpretacją lub błędnym połączeniem z innymi elementami. Źródłem błędów są nasze subiektywne domieszki. W kategoriach ontologicznych, błąd dotyczy istnienia faktów, ich wzajemnych korelacji lub funkcji znaczeniowej. W procesie poznawania prawdy sądowej narażamy się na 3 rodzaje błędów: epistemiczny, normatywny i subsumcyjny. W zależności od kontekstu mamy 4 kategorie błędów: empiryczny (materialny), logiczny (formalny), normatywny i implementacyjny. Błąd empiryczny może zostać popełniony na etapie dotarcia i udowodnienia istnienia prawdy materialnej a gdy nie jest to możliwe - prawdy formalnej. Podstawą prawdy materialnej jest zrozumienie istoty faktów oraz ocena ich znaczenia w zależności od rozpatrywanych kryteriów. Kiedy nie ma dostatecznych dowodów konieczne staje się wydanie werdyktu w oparciu o zasady prawdy formalnej wynikającej z określonych w prawie domniemań. Zasadnicze domniemanie niewinności sprowadza się do tezy, że dopóki nie zostanie w sposób dostateczny udowodniona wina, za pośrednictwem spójnych dowodów, dopóty oskarżonego uważa się za niewinnego. Obowiązuje nakaz, że wszelkie wątpliwości, których nie sposób rozwikłać w oparciu o istniejący materiał dowodowy, należy interpretować i oceniać na korzyść oskarżonego. Istotą błędu empirycznego jest dysonans pomiędzy twierdzeniami o istnieniu, istocie i znaczeniu analizowanych zjawisk a ich rzeczywistą, obiektywną strukturą czyli innymi słowy wynika z niewłaściwego przedstawienia sobie obrazu rzeczy, jak i ze złej oceny faktów. Zła ocena to najczęściej błąd logiczny popełniany we wnioskowaniu dedukcyjnym lub indukcyjnym. Błąd materialny popełniamy, kiedy bierzemy pod uwagę fałszywe przesłanki uważając je za prawdziwe albo też czyniąc uogólnienia. Błąd logiczny formalny powstaje, kiedy wniosek nie jest logicznym następstwem przesłanek ponieważ wnioskowanie dedukcyjne nie jest w gruncie rzeczy logiczne.

Błąd normatywny występuje w procesie wykładni przepisów prawnych na poziomie semantycznym, systemowym lub funkcjonalnym. Błąd semantyczny jest następstwem dysonansu pomiędzy zamierzonym przez ustawodawcę znaczeniem analizowanego pojęcia, zdania a znaczeniem nadanym przez interpretatora. Błąd systemowy oznacza błędną ocenę pozycji systemowej analizowanej normy prawnej a błąd funkcjonalny wynika z dysonansu pomiędzy określeniem sensu normy z oceną określonej wartości. Błąd implementacyjny wynika z dysproporcji między celami prawa a środkami, które służą urzeczywistnieniu okreslonych wartościw życiu społecznym. Generalnie, błędy są konsekwencją ignorancji (zawiniony brak wiedzy dostępnej w danym kontekście sytuacyjnym) i oszustwa (świadome zafałszowanie obrazu rzeczywistości). F. Bacon uważał, że geneza błędnej metody tkwi w naturze ludzkiej i mają swe źródło w mowie potocznej, obcowaniu z ludźmi, tendencjach związanych z obyczajami, poglądami i opinią publiczną. J.Locke podzielił ludzi na 3 kategorie: 1) tych co rzadko rozumują oraz działają i myślą na wzór innych, 2) tych, których emocje determinują wynik myślenia a sympatie i antypatie formują ich uprzedzenia oraz 3) tych, co wykorzystują elementy myślenia racjonalnego ale brak im kontekstu faktograficznego i dostępu do kluczowych świadectw.

Jednym z najczęściej występujących błędów empirycznych jest niewyjaśnienie wszystkich okolicznosci sprawy i ma miejsce, kiedy sąd nie zbada podstawy materialnej pozwu, jak też skierowanych do niego zarzutów merytorycznychi nie odniósł się do tego, co jest przedmiotem sprawy. Prawdziwym błędem mającym status materialny jest błąd pozytywny - przedstawienei sprawy inaczej, niż ma się ona w rzeczywistości. Prawa jako paradygmaty natury zachowań człowieka w środowisku, w którym żyje pozwalają stworzyć hipotetyczną, najbardziej prawdopodobną rekonstrukcję analizowanego zjawiska, ustalić jego wewnętrzną tożsamość i adekwantność celu (związek przyczynowo-skutkowy). Dopóki nie można pewnych faktów połączyć z innymi - nie stanowią one wyjaśnienia. Tworzenie hipotez wyjaśniających dane zjawisko, stanowi próbę odpowiedzi na pytania: kto, w jaki sposób i dlaczego? Postawione hipotezy dają impuls do poszukiwania dalszych obserwacji wiązanych z nowo ujawnionymi faktami. Błąd atrybucji jest często pochodną art. 4 §1 K.P.K., zgodnie z którym, sąd może określonym zeznaniom świadka lub wyjaśnieniom oskarżonego częściowo dać lub nie dać wiary pod warunkiem, że swoje stanowisko w sposób przekonywujący uzasadni w kontekście całokształtu zebranego materiału dowodowego. Sędzia koncentruje uwagę bardziej na ludziach niż na sytuacjach i stąd niedocenianie wpływu sytuacji i uwarunkowań zewnętrznych na zachowanie. Niebezpieczne dla prawdy sądowej są skróty pozostające w służbie „ego”, powodowane personalnymi ambicjami.

Innym rodzajem błędu opartego na ignorancji jest błąd negatywny (niedoskonałość poznawania), polegający na fragmentarycznym poznaniu zjawiska, bez dociekania jego istoty. Błąd ten zdarza się zarówno intelektowi jak i zmysłom. Prawnik często stara się sprowadzić komunikaty drugiej strony do nonsensu i z rozmysłem zakłóca porozumiewanie się z sędziami. Niekonsekwencja i połowiczność naszych sądów, zadawalanie się fragmentami dowodu itp. jest cechą współczesnej analizy i oceny rzeczywistości. Poszukiwaniu prawdy w procesie zawsze towarzyszy ryzyko fałszywości naszych konstatacji. Możemy mówić o dwóch wymiarach ryzyka - nadmiar fałszu-deficyt prawdy oraz prawdziwość-użyteczność, długoterminowość-krótkoterminowość. Jedną z przyczyn ignorancji są uproszczenia myślowe, które nie są weryfikowane za pośrednictwem reprezentowanych świadectw empirycznych i logicznych. Ważnym elementem procesu sądowego są testy weryfikacyjne, które opierają się nie tylko na rejestrowaniu faktów ale i na dokładnym ich opisie, sztucznym wzmocnieniu tych, które są niejasne i osłabieniu tych, które wydają się oczywiste. Przy czym niezwykle ważna okazuje metoda selekcji faktologicznej i dobór naturalny. Błąd logiczny wynika nie tyle z samego wzoru dedukcji co z faktu, że wyszliśmy z fałszywych empirycznych przesłanek. Głównym problemem sędziów dążących do prawdy i sprawiedliwości jest identyfikacja i eliminacja kłamstwa w procesie. Dysponując zasadniczą wiedzą i doświadczeniem oraz znajomością zasad logicznego myślenia sędzia ma istotne szanse na wykrycie zamierzonego kłamstwa stosując wiele sprawdzonych metod. Optymalna metoda poznania prawdy i uniknięcia błędu opiera się na zasadach: 1) nie przyjmować żadnej rzeczy za prawdziwą, zanim nie zostanie rozpoznana w sposób oczywisty (bład atrybucji) 2) dogłębna analiza każdego z badanych zagadnień na ile autonomicznie się da i na ile istnieje potrzeba w rozumieniu tożsamości czyjegoś zachowania 3) uporządkować myśli poczynając od faktów twardych, o dużej sile eksplanacyjności i sympomatyczności aż do całościowego ujęcia zjawiska, aby być pewnym, że nic nie zostało pominięte. 4) uzasadnianie poprzez tworzenie alternatywnych hipotez, dla których szukamy świadectw empirycznych 5) wyjaśnianie przez fakty z wykorzystaniem doświadczenia osobistego 6) wyjaśnienie hipotezy nie może abstrahować od tzw. logiki sytuacyjnej, w której dane zjawisko miało miejsce 7) właściwe zrozumienie korelacji między przekonaniami a siłą określonych świadectw empiryczno-logicznych. Im bardziej świadectwa są wiarygodne na gruncie naszych przekonań, tym bardziej prawdopodobne, że przyjmiemy za prawdziwe konkretne przekonanie. 8) zanim sędzia przystąpi do rozpoznania powinien stworzyć plan określający cele, metodologię, źródła, strukturę i zasady dowodzenia prawdy i określić jakie dowody będą miały znaczenie rozstrzygające a brak których, powinien prowadzić do uniewinnienia czy oddalenie powództwa. 9) każda teza powinna być uzasadniona argumentacją o rodowodzie empiryczno-racjonalistycznym a uzasadnienie powinno wyraźnie wskazać, na jakich dowodach sąd oparł decyzję, jakie dowody uznał za niewiarygodne, które fakty były oczywiste a które domniemane i które dowody empiryczne zostały wsparte dowodami racjonalistycznymi.

Pytanie 11. Zasada sprawiedliwego procesu.

Zasady sprawiedliwego procesu można rozpatrywać w wielu spektach

    1. biorąc pod uwagę istotę pojęcia sprawiedliwości jako postępowania w oparciu o 3 wartości: równości w tej samej kategorii, zakazu dyskryminacji i proporconalności kary do rozmiarów zawinienia.

    2. biorąc od uwagę procedurę - sprawiedliwy proces gwarantuje niezależny i niezawisły sąd co najmniej dwóch instancji, prawo do obrony, kontradyktatoryjność (wysłuchanie wszystkich stron), prawda i bezpośredniość (zapoznanie się z materiałem dowodowym, prawda jako korespondencja naszych myśli z faktami i poparta dowodami), dyspozytywność materialna i formalna (obowiązek poparcia twierdzeń dowodami).

We współczesnym procesie karnym wskazuje się na pojęcie uczciwego procesu jako jego cechę materialną, pozwalającą na uznanie go za zgodny z zasadami obowiązującymi w demokratycznych procesach karnych. Podstawą do sformułowania pojęcia „sprawiedliwego procesu” są unormowania Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOiP), a zwłaszcza Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

(zwanej dalej Europejską Konwencją Praw Człowieka lub EKPC), choć pojęcie to

nie zostało zdefiniowane ani w tych aktach, ani, jak dotychczas, w polskiej literaturze.

Do chwili obecnej w polskiej doktrynie nie ma nawet zgodności co do odpowiednika

najszerzej używanej w literaturze zachodniej nazwy angielskiej — fair trail (w języku francuskim używana jest nazwa le procès équitable). Również w doktrynie państw zachodnioeuropejskich przyjmuje się, że fair trial jest pojęciem niezdefiniowanym. Można jednak wymienić jego najważniejsze cechy, tj. zasady, które w jego toku muszą być przestrzegane. Do najważniejszych należą niewątpliwie: zasada „równości broni” w kontradyktoryjnym i skargowym postępowaniu, prawo dostępu do niezawisłego i bezstronnego sądu, który na mocy ustawy jest właściwy do rozpoznania sprawy, zasada „szybkiego procesu” (osądzenia w „rozsądnym czasie”), zasada jawności i ustności rozprawy, domniemania niewinności oraz szeroko rozumiane prawo do obrony. Do zasad konstruujących pojęcie „uczciwej rozprawy” zalicza się także zazwyczaj prawo oskarżonego do odwoływania się od wyroku skazującego, które jednak w samej Konwencji Europejskiej

nie zostało zawarte. Katalogi zasad tworzone przez doktrynę ujmują często prawo do „uczciwej rozprawy” jeszcze szerzej, wprowadzając np. prawo oskarżonego do osobistego przyspieszenia postępowania czy rozwijając niektóre z zasad w kilka bardziej szczegółowych, co dotyczy zwłaszcza prawa do obrony. Niezdefiniowanie pojęcia fair trial wynika więc z różnego określania katalogu zasad, jakie ma ono obejmować. Charakterystyczne jest przy tym, że doktryna i orzecznictwo Komisji Europejskiej zmierzają w kierunku znacznego poszerzenia tego katalogu w stosunku do wynikającego z samej treści art. 6 Konwencji. Jak się wydaje „uczciwy proces” będzie zatem oznaczać proces przeprowadzony zgodnie z zasadami postępowania karnego chroniącymi prawa jednostki, stanowiąc tym samym syntezę podstawowych zasad współczesnego procesu karnego.

Próby bliższego określenia pojęcia „uczciwy proces” muszą więc oznaczać określanie niezbędnych elementów składowych tego pojęcia. Wiele ze wskazanych już wyżej cech „uczciwego procesu” opisywanych jest przez pojęcia, które także nie są określone i wymagają interpretacji. Jednym z najbardziej zasadniczych i najczęściej wymienianych elementów „uczciwego procesu” jest prawo do sądu. Aby mogło ono spełnić swoją podstawową funkcję gwarancyjną, niezbędne są też dwa następne elementy: po pierwsze

— ów sąd musi mieć pewne minimalne cechy, takie jak bezstronność i niezawisłość

(aby móc go traktować właśnie jako sąd). Cechy te są wprost wymienione we wskazanych

przepisach Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Paktu. I tak art. 6 ust. 1 EKPC brzmi: „każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej”. Artykuł 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych powtórzył ustaloną w EKPC zasadę: Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd, ustanowiony przez ustawę, przy orzekaniu co do zasadności oskarżenia przeciw

niemu w sprawach karnych bądź co do jego praw i obowiązków w sprawach cywilnych.

Przyjmuje się, że często werbalne określenie, które nadaje się danemu organowi według prawa krajowego (np. „sąd”, „trybunał”), jest bez znaczenia. Ważne jest to, czy organ krajowy spełnia cechy wymienione w art. 6 ust. 1 EKPC i w art. 14 ust. 1 MPPOiP, a także czy jest organem orzekającym w sprawach oddanych do jego kompetencji i czyniącym to na podstawie prawa oraz według określonej w nim procedury (por. P. Hofmański, Europejska Konwencja Praw Człowieka i jej znaczenie dla prawa karnego materialnego, procesowego i wykonawczego, Białystok 1993, s. 253-254; M.A.Nowicki, Wokół Konwencji Europejskiej, Warszawa 1992, s. 44-45). Sąd, o którym mowa w art. 6 ust. 1 EKPC i w art. 14 ust. 1 MPPOiP, m u s i b y ć n i e z a w i s ł y, b e z s t r o n n y i u s t a n o w i o n y p r z e z u s t a w ę. Nie ma natomiast zgodności, jak należy interpretować pojęcia: „niezawisłość” i „bezstronność”, ponieważ nie są one zdefiniowane ani w Paktach, ani w Konwencji Europejskiej.

Pewne przybliżenie tych pojęć stanowi dorobek doktryny państw zachodnioeuropejskich,

a zwłaszcza orzecznictwa organów strasburskich — Trybunału Europejskiego i Komisji Europejskiej Praw Człowieka. W szczególności można wskazać, że zgodnie z interpretacjami dokonywanymi na tle Konwencji Europejskiej Praw Człowieka, na pojęcie „niezawisłość” składa się niezależność od władzy wykonawczej (tj. administracji rządowej i samorządowej) i od władzy ustawodawczej oraz niezależność od stron. Niewątpliwe znaczenie dla realizacji niezawisłości sędziowskiej ma jej ścisłe powiązanie z organizacją sądownictwa i warunkami pracy sędziego. „Bezstronność” sędziego, polega na konieczności zachowania niezależności w stosunku do stron w konkretnej sprawie.

Artykuł 47 gwarantuje prawo do skutecznego środka prawnego i do sprawiedliwego procesu sądowego. Każdy, czyje prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem zgodnie z warunkami określonymi w niniejszym artykule. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie przed niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym uprzednio na mocy ustawy. Każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela. Pomoc prawna jest dostępna dla tych osób, które nie posiadają wystarczających środków, jeśli jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

Artykuł 48 gwarantuje domniemanie niewinności i prawo do obrony

1. Każdego oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona zgodnie z prawem.
2. Każdemu oskarżonemu gwarantuje się poszanowanie prawa do obrony.

Artykuł 49: Zasady legalności oraz proporcjonalności czynów zabronionych zagrożonych karą i kar

1. Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu, który według prawa krajowego lub prawa międzynarodowego nie stanowił czynu zabronionego zagrożonego karą w czasie jego popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zabroniony zagrożony karą został popełniony. Jeśli ustawa, która weszła w życie po popełnieniu czynu zabronionego zagrożonego karą, przewiduje karę łagodniejszą, ta właśnie kara ma zastosowanie.
2. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby za działanie lub zaniechanie, które w czasie, gdy miało miejsce, stanowiło czyn zabroniony zagrożony karą, zgodnie z ogólnymi zasadami uznanymi przez wspólnotę narodów.
3. Surowość kar nie może być nieproporcjonalna do czynu zabronionego zagrożonego karą.

Artykuł 50: Zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony zagrożony karą

1. Nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony zagrożony karą, w związku z którym został już uprzednio na terytorium Unii Europejskiej zgodnie z ustawą uniewinniony lub za który został uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem.


Pytanie 12. Struktura argumentacji prawnej w pismach procesowych.

Podstawowym zadaniem stojącym przed teorią argumentacji jest uzasadnianie decyzji interpretacyjnych. W jej dokładnym zastosowaniu powiemy o przytaczaniu argumentów przemawiających za lub przeciwko konstatacji, iż norma prawna lub jej fragment ma dokładnie takie a nie inne znaczenie. Celem zatem argumentacji nie jest i być nie może wyprowadzanie określonych konsekwencji z pewnych poniekąd konkretnych przesłanek, lecz wywołanie lub wzmocnienie poparcia audytorium czy wreszcie rozmówcy. Argumentacja zatem zakłada w istocie swej umysłowy kontakt pomiędzy mówcą i jego słuchaczami gdyż bez jego istnienia jej oddziaływanie byłoby żadne.

Rzeczywistym celem argumentacji nie jest, jak w przypadku dowodzenia, udowodnienie prawdziwości wniosku na podstawie prawdziwości przesłanek, lecz przeniesienie na wnioski poparcia, przyznanego przez słuchaczy przesłankom. Używanie tych argumentów nazywa się w doktrynie prawniczej i orzecznictwie dyrektywami interpretacyjnymi lub zamiennie również dyrektywami wykładni, których najmocniejszą stroną jest dostarczanie w większości wypadków mocniejszych lub słabszych argumentów przekonujących za określonym znaczeniem normy prawnej. Dlatego też dyrektywy interpretacyjne stają się raczej wskazaniami, dobrymi racjami na rzecz dokonanej takiej lub innej interpretacji a nie bezwzględnie wiążącymi nakazami przyjmowania określonych, opisanych przez regułę, interpretacji, które w teorii argumentacji przyjęło się nazywać toposami, czyli racjami na rzecz określonego punktu widzenia, poniekąd zauważyć również wypadnie, iż od większości reguł interpretacyjnych istnieje wiele wyjątków jak też fakt, że wiele z nich prowadzi do sprzecznych rezultatów. Najczęściej używane w uzasadnieniach prawniczych argumenty to:

Właściwa teoria argumentacji została przedstawiona w 1958 w pracy „The uses of argument” i zakładała:

Identyfikacji argumentacji prawniczej jako przedmiotu teorii argumentacji dokonał Leon Petrażycki. Jego zasada adekwatności zakłada, że:

Dziedziny aktywności ludzkiej, w których możemy mieć do czynienia z argumentacją prawniczą:

Kryteria wyodrębnienia argumentacji prawniczej

Podział sądowej argumentacji prawniczej


Pytanie 13. Hipotetyczno-dedukcyjny model wyciągania wniosków.

Hipotetyczno-dedukcyjny model formuowania wniosków to proces myślenia prowadzący do powiązania i zorganizowania początkowo rozbieżnych i fragmentarycznych faktów i warunków w spójną, logiczno-funkcjonalną całość i w rezultacie do konkluzji: wyjaśnienia wydarzenia. Model ten zakłada istnienie ralacji przyczynowo-skutkowych pomiędzy wydarzeniami. W oparciu o fakty i przesłanki przyjmujemy kilka konkurencyjnych hipotez, które sugerują wyjaśnienia wydarzeń z różnych punktów widzenia. Następnyn etapem jest weryfikacja czy falsyfikacja wyjaśnień małoprawdopodobnych oraz wyłonienie koncepcji najbardziej prawdziwej. Na drodze dedukcji fakty są weryfikowane w oparciu o świadectwa empiryczne lub rozumowe co teoretycy określają jako wnioskowanie logiczno-funkcjonalne. Hipoteza wyjaśniająca analizowane zjawisko powinna stanowić nieprzerwany łańcuch, którego ogniwa-fakty łączą relacje przyczynowo-skutkowe. W związku z powyższym, kolejnym etapem jest poszukiwanie racji i przyczyn prowadzących krok po kroku od ogniw-faktów do skutku (redukcja progresywna) lub w odwrotnym kierunku tzn. od znanych faktów do poprzedzających (redukcja regresywna).

Pytanie 14. Wyjaśnij pojęcia: zdarzenie prawne i stosunki prawne.

Zdarzeniem prawnym jest każda zmiana rzeczywistości (działanie człowieka lub natury), która powoduje, że "ktoś" staje się adresatem normy prawnej.

 

Jeżeli ma miejsce określone zdarzenie prawne, w odniesieniu do adresata normy zaczyna się stosować dyspozycję z tej normy płynącą, a w razie czego również wyciągać sankcje w niej zawarte. Oznacza to, iż wobec kogoś wymaga się określonych zachowań (działania bądź powstrzymania się od działania) lub też daje się komuś prawo do określonych żądań.

Stosowanie normy prawnej powoduje zatem powstanie szczególnej relacji pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami. Jedna strona ma prawo żądać (prawo do roszczenia) a druga ma obowiązki prawne. Taka relacja to inaczej stosunek prawny. Od stosunku społecznego różni się on faktem, iż treść stosunku wynika z normy prawnej.

 

0x01 graphic

Przykład:

Art. 613. § 1. KC Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju, a kontraktujący zobowiązuje się te produkty odebrać w terminie umówionym, zapłacić umówioną cenę oraz spełnić określone świadczenie dodatkowe, jeżeli umowa lub przepisy szczególne przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia.

 

Zawarcie przez rolnika i zakład przetwórstwa spożywczego umowy kontraktacji oznacza powstanie stosunku prawnego, w którym:

a) rolnik jest podmiotem obowiązku, gdyż musi dostarczyć przetwórcy (podmiotowi prawa) "oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju", natomiast przetwórca może się tego domagać,

b) przetwórca jest także podmiotem obowiązku, gdyż rolnik (podmiot prawa) może żądać od niego "odbioru produktów w terminie umówionym, zapłacenia umówionej ceny oraz spełnienia określonego świadczenia dodatkowego, jeżeli umowa lub przepisy szczególne przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia".

 

Stosunki prawne wynikają z norm prawnych i osadzone są w konkretnych okolicznościach życia. Ich liczba i różnorodność jest przeogromna. 

Podmioty mogą mieć status równorzędny jak w stosunkach cywilnoprawnych - np. prawo cywilne, prawo pracy. Status podmiotów może być jednak nierównorzędny - np. organ administracyjny wydający decyzję administracyjną (stosunek administracyjnoprawny) czy sąd wydający wyrok więzienia za morderstwo (stosunek karnoprawny). Uwaga! Sąd i organ administracyjny może być również podmiotem stosunku cywilnoprawnego (np. kupując materiały biurowe).

 

Po drugie, stosunki prawne mogą mieć charakter jednostronny (każda osoba jest albo podmiotem obowiązku albo podmiotem prawa), lub też, jak w przykładzie o kontraktacji, pozycje osób mogą się zmieniać (charakter dwustronny).

 

Zdarzeniem prawnym jest każde rzeczywiste wydarzenie, które powoduje powstanie, zmianę bądź zakończenie stosunku prawnego.

Zdarzenia te mogą być zależne od woli człowieka (np. sprzedaż samochodu, zawarcie małżeństwa) lub też niezależne od niej (np. zniszczenia spowodowane wichurą, śmierć człowieka). Za każdym razem ma miejsce działanie człowieka pod wpływem jego własnej woli. Działaniu człowieka zgodnemu z jego wolą może towarzyszyć wyrażanie woli (słowem, pismem czy w jakikolwiek sposób okazywać on może, iż chodzi mu o powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego). W tej sytuacji mówi się o aktach prawnych. Jeżeli człowiek działa świadomie i zgodnie z własna wolą, lecz nie towarzyszy temu wyrażanie woli mamy do czynienia z czynem.

 

0x01 graphic

 


Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo. Osoby lub grupy osób uczestniczący w stosunku prawnym nazywają się podmiotami albo stronami stosunku prawnego. W każdym stosunku uczestniczą co najmniej dwa podmioty. Istotą stosunku prawnego jest to, że podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób.
W każdym stosunku prawnym występuje pięć elementów:

• Prawo podmiotowe
• Obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu
• Podmiot prawa
• Podmiot obowiązku
• Przedmiot stosunku prawnego

Za elementy stosunku prawnego uważa się więc strony tego stosunku oraz prawa i obowiązki, które im przysługują, a nadto przedmiot stosunku czyli to, o co w danym stosunku chodzi (rzeczy, dobra materialne, działania).

Stronami stosunku prawnego są podmioty prawa. Może być tak, że stroną jest jeden podmiot prawa, może także na jedną stronę stosunku prawnego składać się więcej podmiotów prawa ( na przykład kilka osób fizycznych). Stosunki prawne mogą mieć charakter dwustronny ( na przykład dający pożyczkę - pożyczkobiorca, zlecający - zleceniobiorca) albo wielostronna ( na przykład stosunek powstały na skutek zawarcia umowy spółki). Stosunki prwne mogą mieć charakter prosty albo złożony. Stosunek prawny prosty to relacja między uprawnieniem jednej ze stron i odpowiadającym mu obowiązkiem drugiej strony. Częściej jednak strony stosunku prawnego są jednocześnie uprawnione i zobowiązane. Są to stosunki prawne złożone. Mogą one powstawać na skutek zawarcia na przykład umowy sprzedaży, najmu, dzierżawy, dostawy, umowy o dzieło, umowy o pracę i wielu innych. Nieuedy podkreśla się różnicę między abstrakcyjnym a konkretnym stosunkiem prawnym. Na przykład stosunek pracy jest wyznaczony przez wiele przepisów prawa pracy. Można o nich dyskutować w ujęciu generalnie - abstrakcyjnym, jeśli analizujemy obowiązujące normy prawne w tym zakresie. Jeśli natomiast dyrektor X zatrudni na podstawia umowy o pracę asystenta Y, to wówczas powstają konkretny i indywidualny stosunek pracy, poprzez który pracownik zobowiązuje się do wykonywania ściśle określonej pracy na rzecz zakładu pracy, a zakład pracy do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem i zapewnieniem mu odpowiednich warunków pracy.
Wśród stosunków prawych często wyróżnia się też stosunki typu koordynacyjnego (zobowiązaniowe) i stosunki typu subordynacyjnego (podległości kompetencji). Stosunki zobowiązaniowe są charakterystyczne dla prawa prywatnego, cechuje je równorzędność podmiotów (zobowiązanego i uprawnionego), podmioty mają - w zasadzi - swobodę co do złożenia oświadczeń woli i co do ich treści. Nawiązanie stosunku jest więc dobrowolne, przepisy prawna zaś dotyczące relacji tego typu mają głównie charakter iuris dispositivi. Taki charakter mają stosunki wynikające na przykład z umów zastawu, pożyczki czy umowy o dzieło. Stosunki podległości kompetencji są charakterystyczne dla prawa publicznego i cechują je to, że jeden z podmiotów (wyposażony w kompetencje) ma pozycję nadrzędną w stosunku do drugiego (podporządkowanego owej kompetencji) i może kształtowa jego sytuację prawną. Podmiot podległy ma obowiązek podporządkowywać się decyzji podmiotu nadrzędnego (na przykład decyzji stosowania prawa). Przepisy prywatne dotyczące relacji tego typu mają charakter iuris cogentis. Stosunek podległości kompetencji zachodzi między organem władzy publicznej (na przykład wojewoda, minister, organ ścigania, prokurator, sąd) a jednostką lub jej organizacją (na przykład stowarzyszeniem). Stosunki prawne mają specyfikację w różnych gałęziach prawa. Na przykład, z prawa postępowania wynikają różne złożone konfiguracje, jakie łączą podmioty prawa w zależności od interesów uczestników postępowania, celów, do jakich dążą, oraz fazy stosowania i wykonywania prawa.

Pytanie 15. Rodzaje i transfer praw podmiotowych.

Mówiąc o prawie można mieć na myśli zarówno przepisy, jak i tak zwane prawo podmiotowe. Z tym ostatnim spotykamy się właśnie w stosunku prawnym. Prawo podmiotowe to przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się (oddania pieniędzy, udzielenia urlopu, wykonania zamówienia). Prawa podmiotowe wynikają z przepisów prawnych. Na przykład wierzyciel może domagać się od dłużnika zwrotu pożyczonej kwoty dla tego, że takie prawo podmiotowe przyznaję dającemu pożyczkę przepisy kodeksu cywilnego. Egzekwowanie praw podmiotowych może nastąpić na drodze prawnej. Uprawniony może domagać się od odpowiednich organów państwowych najczęściej sądów pomocy w działaniu zmierzającym do uzyskania świadczenia, do którego ma prawo, a którego osoba zobowiązana nie chce dobrowolnie spełnić. Temu celowi służy na przykład proces cywilny i postępowanie egzekucyjne. Między podmiotami prawa dochodzi do określonych styczności i powiązań normowanych przez prawo. Jedne z tych styczności oraz powiązań mają charakter krótkotrwały, na przykład między nabywcą gazety i jej sprzedawcą, inne z nich trwają nawet całymi latami, jak między małżonkami, rodzicami i dziećmi, między wynajmującymi lokal a najemcą, wydzierżawiającym nieruchomość rolną i dzierżawcą. Właśnie z cywilistyki wywodzi się konstrukcja stosunku prawnego, która uwypukla owe powiązania widoczne w umowach cywilnoprawnych. Podawane charakterystyki stosunku prawnego są zgodne co do tego, że każdy stosunek prawny rodzi jakieś następstwa prawne, ich brak zaś pozbawia dany stosunek cech stosunku prawnego. Najkrócej rzecz ujmując, można powiedzieć, że każdy stosunek jest relacją kogoś do kogoś, albo kogoś do czegoś, bądź też czegoś do czegoś.
Uprawnienie obejmuje sferę zachowań nie nakazanych i nie zakazanych w której podmiot może dokonywać różnych wyborów przy czym zachowaniom tym odpowiada sfera zachowań prawnie zakazanych bądź nakazanych i innych podmiotów. Adresat może zachowywać się zgodnie z dyspozycją normy (zrealizować uprawnienie) albo zaniechać realizacji tego postępowania. Z pojęciem uprawnienie ściśle wiąże się określenie „prawo podmiotowe” można jak się zdaje uznać to w którym pojęcie odnosi się do sumy wolności i uprawnień podmiotu prawa. To znaczy do sfery wolności możności postępowania przyznanej podmiotowi i chronione przez prawo znaczenie przedmiotowe na przykład podmiotowe prawo własności obejmuje uprawnienia do korzystania z rzeczy, do rozporządzania nią, podmiotowe prawo użytkowania obejmuje uprawnienia do używania rzeczy cudzej do pobierania jej pożytków.

Prawo podmiotowe:
• Uprawnienie (prawa podmiotowe) związane z pasywną formą zachowania innych podmiotów. Tak jest na przykład przy podmiotowym prawie własności na którego treść składa się wiele uprawnień z wyrażonych w kodeksie cywilnym, obowiązkiem innych osób jest respektowanie tych praw i nie wkraczanie w sferę uprawnień właściciela.
• Roszczenia (prawa podmiotowe) związane z możnością domagania się aktywnej formy zachowania innych podmiotów. Z jednego prawa podmiotowego może wynikać kilka roszczeń. Na przykład kupującemu przysługuje nie tylko roszczenie do sprzedawcy o przeniesienie własności rzeczy i jej wydanie, ale i roszczenie z tytułu rękojmi za wady, roszczenie z tytułu gwarancji i inne. Są to roszczenie materialne. Dopóki nie upłynął termin spełnienia świadczenia roszczenie nazywamy niewymagalnym. Z chwilą gdy termin zadość uczynienia roszczeniu mija roszczenie staje się wymagalnym i upoważnia do wystąpienia z powództwem do sądu w celu przymusowej realizacji roszczenia. Wyróżnia się roszczenia procesowe, które odnoszą się do uprawnienia związanego z możliwością domagania się aktywnej formy zachowania organu państwa.

W istniejącym stosunku prawnym podmioty mogą się zmieniać, chyba że ustawa lub umowa tego zakazuje. Wierzyciel może na przykład odstąpić swoją wierzytelność innej osobie, która zajmuje jego miejsce w stosunku prawnym. Kiedy jednak ustawa wiąże prawa wynikające ze stosunku prawnego z konkretnym podmiotem i tylko on może z nich korzystać. Mamy wówczas do czynienia z tak zwanymi prawami niezbywalnymi ( prawo dożywocia, służebność osobista, prawo pierwokupu, użytkowanie). Odstąpienie prawa nie zbywalnego jest niedopuszczalne, a zatem nie możliwa jest zmiana podmiotu stosunku cywilnoprawnego. W wielu stosunkach cywilnoprawnych szczególnie w stosunkach zobowiązaniowych każda ze stron dysponuje prawem podmiotowym na przykład wynajmujący może domagać się regularnego płacenia czynszu zaś najemca udostępnienia wynajętej rzeczy i innych zastrzeżonych świadczeń. Każdemu prawu podmiotowemu odpowiada ciążącym na innym podmiocie obowiązek. W niektórych stosunkach cywilno prawnych, w szczególności w stosunkach zobowiązaniowych, podmiot ten jest określony: jest nim konkretny dłużnik. W innych a mianowicie stosunkach regulowanych przez prawo rzeczowe obowiązek wyznaczonego postępowania odracza wszystkich na przykład obowiązek poszanowania cudzej własności. Normy prawa cywilnego regulują treść stosunków cywilnoprawnych wskazują przyczyny ich powstawania i rozwiązywania oraz okoliczności, w których zmienia się treść stosunku.

Prawo podmiotowe jest jednym z podstawowych pojęć prawa cywilnego i odgrywa w tej gałęzi prawa węzłową rolę. Jest też powszechnie zaliczane w nauce prawa cywilnego do konstrukcji o kluczowym znaczeniu. Poglądy doktryny na istotę i charakter prawa podmiotowego są rozbieżne. Dotyczy to także sytuacji w nauce polskiej. Przedstawione poniżej stanowisko odpowiada jednej z koncepcji prawa podmiotowego; cechuje je pewne uproszczenie.
Prawem podmiotowym jest przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób.
Prawo podmiotowe zakreśla granice sfery możności działania uprawnionego. W tych granicach uprawniony może podejmować wszelkie działania, np. właściciel roweru może na nim jeździć lub nie, rozebrać na części, użyczyć innej osobie, wynająć. Prawo podmiotowe istnieje jednak, choćby żadne działanie nie zostało podjęte. Źródłem prawa podmiotowego są normy prawne, które ustanawiają sferę możności postępowania i zakreślają jej granice. Każde prawo podmiotowe ma oparcie w przepisach prawa cywilnego. Prawa podmiotowe występują tylko w ramach stosunku prawnego. Prawu podmiotowemu odpowiada więc ciążący na innej osobie obowiązek.
Prawo podmiotowe jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do uprawnienia. W stosunku cywilnoprawnym występuje z reguły kilka uprawnień, mają one znacznie równorzędne lub nierównorzędne, powstają jednocześnie lub niejednocześnie, a ich losy w czasie trwania stosunku prawnego mogą być różne. Uprawnienia te razem wzięte tworzą prawo podmiotowe.
Z różnych podziałów praw podmiotowych w prawie cywilnym szczególnie ważny jest podział na:
1) prawa podmiotowe bezwzględne,
2) prawa podmiotowe względne.
Prawami podmiotowymi bezwzględnymi są prawa podmiotowe skuteczne przeciwko każdej osobie. Prawo podmiotowe przysługujące tylko względem oznaczonej osoby jest prawem podmiotowym względnym . Do praw względnych należą wszystkie wierzytelności, wierzyciel bowiem może domagać się spełnienia świadczeń tylko od dłużnika.

Prawo cywilne

Prawo podmiotowe może polegać na możności swobodnego oddziaływania na określone dobro prawne, np. na rzecz, możności żądania określonego zachowania od innej osoby albo na możności samodzielnego wpływania na kształt sytuacji prawnej własnej i innych osób bez ich udziału.

Istnieje kilka definicji prawa podmiotowego, oczywiście doktrynalnych. Porównując je można dojść do generalnych wniosków, iż prawo podmiotowe:

1. przyznane jest przez normy prawne, tj. nie jest przyrodzone (tzw. umiarkowany pozytywizm)

2. jest przez te normy chronione

3. ma na celu ochronę interesów podmiotów prawa .

4. dotyczy stosunku cywilnoprawnego.

Prawo administracyjne

Istotą prawa podmiotowego jest uprawnienie do otrzymania od właściwego organu decyzji administracyjnej o ściśle określonej treści, odpowiadającej zazwyczaj istocie danego prawa podmiotowego. Prawo podmiotowe w prawie administracyjnym określa się mianem publicznego prawa podmiotowego.

53


Wyszukiwarka