BADANIE SZYBKOŚCI PRZEWODNICTWA NERWOWEGO

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA
Badanie nazywane jest również: ELEKTRONEUROGRAFIA

Badanie polega na stymulacji bodźcem elektrycznym nerwu i pomiarze szybkości przewodzenia bodźca przy pomocy elektrod umieszczonych na kończynach ciała.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Elektroneurografia umożliwia ocenę funkcji nerwów obwodowych, co ma istotne znaczenie dla lokalizacji uszkodzeń nerwów obwodowych. Niezależnie od przyczyny uszkodzenia nerwów obwodowych przy pomocy neurografii można obserwować dynamikę narastania lub cofania się objawów uszkodzenia. U pacjentów z miastenią metoda ta pozwala ocenić stopień zaburzeń transmisji nerwowo-mięśniowej.
Badanie to jest często uzupełnieniem badania elektromiograficznego.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

 Objawy uszkodzenia nerwów obwodowych.

 Ocena dynamiki narastania lub cofania się uszkodzenia nerwów.

 Podejrzenie miastenii.

 Po operacyjnym leczeniu z powodu miastenii.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Nie ma bezwzględnej konieczności wykonania wcześniej innych badań. Przed badaniem należy umyć badaną kończynę lub okolicę ciała. Nie należy używać kremów i maści na skórę w obszarze której będzie wykonywane badanie. Pacjenci z miastenią w dniu badania nie powinni przyjmować leków przeciw miastenii.

OPIS BADANIA

Pacjent jest badany w pozycji leżącej. W czasie badania pacjent powinien być odprężony, mięśnie powinny być rozluźnione.
Badanie wykonuje się w pomieszczeniu o temperaturze 22° - 26°C. Temperatura badanej kończyny powinna wynosić około 34°C. Miejsca na skórze, w których mają być umocowane elektrody, powinny być oczyszczone alkoholem w celu ich dokładnego odtłuszczenia. W zależności od potrzeb badania używane są dwa rodzaje elektrod - powierzchniowe lub igłowe. Elektrody powierzchniowe mocowane są przy pomocy odpowiednich opasek mocujących (ryc. 6-9 i ryc. 6-10).

Ryc.6-9 Rozmieszczenie elektrod przy badaniu szybkości przewodzenia we włóknach ruchowych (S-elektroda stymulująca, R-elektroda odbiorcza)

Ryc.6-9 Rozmieszczenie elektrod przy badaniu szybkości przewodzenia we włóknach czuciowych (S-elektroda stymulująca, R-elektroda odbiorcza)

Wynik przekazywany jest w formie opisu z dołączonym wykresem (zapisem czynności elektrycznej nerwu).

CZAS

Badanie trwa kilka minut

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Przed badaniem

 Aktualnie przyjmowane leki - zwłaszcza leki przeciwkrzepliwe i wydłużające czas krwawienia.

 Przyjmowane leki przeciwmiasteniczne.

 Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna). W czasie badania

 Wszelkie dolegliwości (np. ból kończyn).

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Nie ma specjalnych zaleceń.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

ELEKTRONEUROGRAFIA

Elektroneurografia jest metodą diagnostyczną umożliwiającą ocenę czynności nerwów obwodowych (włókien ruchowych i czuciowych) na podstawie ich stopnia pobudliwości, zdolności i prędkości przewodzenia impulsów. Pozwala na zlokalizowanie, wyznaczenie wielkości, różnicowanie charakteru zmian (aksonalne, demienilizacyjne) oraz określenie dynamiki procesu chorobowego w badanym nerwie. Ocena funkcji ruchowej nerwu zasadniczo opiera się na wyznaczeniu prędkości przewodnictwa nerwowego oraz amplitudy wywołanego potencjału mięśniowego (fala M) po przezskórnej stymulacji pnia nerwu prostokątnym bodźcem ponadmaksymalnym (czas trwania 0,2 ms; natężenie 0-100 mA; częstotliwość 2 Hz). Stosowane elektrody stymulacyjna (na przebiegu nerwu, ksobnie) i odbiorcze (w mięśniu lub na jego powierzchni) mogą być zarówno powierzchniowe jak i igłowe. Elektroda uziemiającą jest w postaci opaski umieszczonej pomiędzy w/w elektrodami. Prędkość przewodzenia w nerwie obwodowym (włókien ruchowych, najszybciej przewodzących) (V [m/s]) wyznaczana jest na podstawie następujących parametrów :

- Latencji (t [ms]) -czas przewodzenia, czas upływający od momentu zadziałania bodźca stymulującego (widocznego w rejestracji jako artefakt) do pojawienia się odpowiedzi -fali M;

- Odległości między elektrodą stymulującą a odbiorczą (d) - mierzonej przy uwzględnieniu anatomicznego przebiegu nerwu.

V=d/t [m/s]

Zależna jest proporcjonalnie min. od:

 temperatury ( 2,4 m/s na 1 C)

 średnicy włókien nerwowych

 liczby włókien zmienilizowanych

Powyższa metoda badania wyznaczania prędkości przewodzenia daje wgląd w procesy zachodzące na poziomie synaps nerwowo-mięśniowych jednostek ruchowych badanego mięśnia. W celu zmniejszenia błędu pomiarowego (eliminacja zwolnienia końcowego odcinka nerwu) oraz przy min. lokalizacji bloku przewodnictwa nerwowego na przebiegu gałęzi nerwowej, stosuje się stymulację w dwóch oddalonych od siebie punktach, obliczając średnia prędkość przewodzenia. Wzór powyżej przyjmuje postać:

V=D/t1-t2 [m/s]

gdzie:

D -odległość między punktami stymulacji [mm]

t1 -latencja dystalna [ms];

t2 -latencja proksymalna [ms]

Odpowiedź wywołana M jest sumą potencjałów czynnościowych wielu jednostek ruchowych. Jej kształt w znacznym stopniu zależy od budowy mięśnia, rodzaju i położenia elektrod odbiorczych. Wartość amplitudy przeważnie wyznacza się od minimalnego do maksymalnego wychylenia załamków ujemnego i dodatniego, rzadziej jedynie wielkość maksymalnego ujemnego wychylenia składowej potencjału. Graniczna wartość amplitudy fali M wynosi 2500 V (dla nerwów kończyn górnych i dolnych), a jej wyraźne obniżenie jest znamienne dla uszkodzenia aksonalnego badanego nerwu.

Metoda oznaczania prędkości przewodzenia włókien czuciowych jest odmienna. Ponieważ włókna czuciowe przewodzą bodźce z obwodu dośrodkowo podstawowa różnica polega na rozmieszczeniu elektrod. Elektrody umieszcza się wzdłuż przebiegu nerwu, stymulującą generującą impulsy prostokątne (1-4 Hz; 0,1-0,3 ms) w najbardziej dystalnym jego odcinku (powierzchniowe lub obrączkowe na palec), elektrody odbiorcze w wyznaczonych miejscach ksobnie (powierzchniowe lub igłowe), natomiast elektrodę uziemiająca pomiędzy nimi. Ze względu na niską amplitudę wywołanej odpowiedzi czuciowej (od kilku do kilkunastu uV) niezbędne staje się stosowanie dużych wzmocnień (np. 10 uV/cm), co jednocześnie pociąga za sobą możliwość powstania wielu artefaktów, eliminowanych dzięki zastosowaniu min. odpowiednich filtrów czy sumowania i uśredniania kilkudziesięciu odpowiedzi (20-30). Analogicznie jak w badaniu przewodnictwa ruchowego na wynik badania składa się: amplituda, latencja (obliczana od momentu zadziałania bodźca do maksymalnego wychylenia ujemnej składowej odpowiedzi), czas trwania potencjału i wyznaczona prędkość przewodzenia.

FALA F, ODRUCH H

Stymulacja elektryczna nerwu pozwala na rejestracje nie tylko wywołanej odpowiedzi ruchowej (fali M), czy czuciowej, ale tzw. fali F i odruchu H.

W momencie zadziałania bodźca przekraczającego próg pobudliwości włókien ruchowych, fala pobudzenia przemieszcza się również antydromowo (C), stymulując komórki alfa rogów przednich rdzenia kręgowego, co wyzwala impuls i odpowiedź mięśnia - falę F inaczej zwana falą z odbicia.

Charakterystyka fali F:

 Powstaje wyłącznie jeśli obecna jest fala M.

 Amplituda przeważnie znacznie niższa, aniżeli amplituda fali M, a jej maksymalną wartość osiąga w momencie maksymalnej odpowiedzi M.

 Amplituda i jej kształt są bardzo zmienne.

 Okres utajenia zmienny, w granicach kilku ms.

Powstanie odruchu H nie jest do końca poznane. Jedna z alternatyw jest następująca:

- Pobudzeniu ulegają czuciowe zakończenia wrzecion mięśniowych (B), które przekazują impuls do komórek ruchowych rdzenia kręgowego (A), automatycznie pobudzając włókna ruchowe nerwu, wyzwalając skurcz mięśnia.

Charakterystyka fali H:

 Okres utajenia ( 30 ms) i kształt odruchu pozostają stałe.

 Ma niższy próg pobudliwości niż fala M.

 Odruch H przy słabym natężeniu bodźca przewyższa amplitudę fali M, a przy jego zwiększaniu amplituda fali H początkowo rośnie, a następnie spada do zera (przy maksymalnej odpowiedzi M).

Elektroneurografia

Badanie to służy do pomiaru szybkości przewodzenia w nerwach ruchowych i czuciowych. Wynik tego pomiaru odzwierciedla czynność najszybciej przewodzących włókien nerwu. Amplituda i czas trwania potencjału sumacyjnego, względnie potencjału czynnościowego nerwu są wskaźnikami liczby przewodzących aksonów i zakresu ich szybkości przewodzenia. Ten ostatni mieści się w granicach 50-70 m/s dla kończyn górnych i 40-60 m/s dla kończyn dolnych. Pomiaru dokonuje się zwykle za pomocą elektrod powierzchniowych: stymulacyjnej i odbiorczej. Do neurografii czuciowej używa się też elektrod igłowych. Szybkość przewodzenia w nerwie oblicza się dzieląc odległość między elektrodami przez latencję, czyli czas utajenia pomiędzy stymulacją, a początkiem potencjału czynnościowego. Pomiar szybkości przewodzenia ruchowego jest dokonywany ortodromowo, zgodnie z kierunkiem fizjologicznego przewodzenia nerwowego. Pomiar szybkości przewodzenia czuciowego może być przeprowadzony zarówno ortodromowo, jak i antydromowo. Ponieważ potencjał czynnościowy nerwu czuciowego jest o wiele niższy niż ruchowy potencjał sumacyjny - kilka ľV w stosunku do kilku mV - potencjały czuciowe muszą być uśredniane.

Fala F. Podczas stymulacji włókien ruchowych nerwu fala pobudzenia przemieszcza się nie tylko ortodromowo do mięśnia, lecz także antydromowo, do komórek ruchowych rogów przednich. Odbija się tam ona jak echo i dociera do mięśnia jako tzw. fala F. Przy pobudzeniu obwodowym fala pobudzenia prze-biega niemal dwukrotnie przez całą długość nerwu. Fala F pojawia się więc później niż prosta odpowiedź sumacyjna i jest od niej niższa. Nie u wszystkich badanych udaje się ją zarejestrować. W przypadku, gdy fala F się pojawia, można ją wykorzystać do określenia szybkości przewodzenia w splotach i korzeniach rdzeniowych, którą trudno ocenić przy zastosowaniu bezpośredniego pobudzania. Analogicznie jak fala F do oceny przewodzenia ruchowego i czuciowego w proksymalnych odcinkach nerwu może być przydatny odruch H, uznawany za wywołany elektrycznie odruch własny z mięśnia.

POTENCJAŁY WYWOŁANE - PW (evoked potentials - EP)

Mechanizm generacji potencjałow wywołanych związany jest ze zjawiskiem powstawania aktywności bioelektrycznej określonego obszaru mózgu, w wyniku działania bodźca na receptory czuciowe, wzrokowe bądź słuchowe.

Cechy, zalety PW:

 nieinwazyjny sposób wykrywania niewielkich zmian w układach: czuciowym, słuchowym, wzrokowym

 niewielka amplituda = koniecznośc uśredniania wielu odpowiedzi wywołanych

 ze względu na latencje dzielimy je na: wczesne (krótkolatencyjne), pośrednie (średniolatencyjne), późne (długolatencyjne)

I. CZUCIOWE POTENCJAŁY WYWOŁANE

(somatosensory evoked potentials - SEP)

II. SŁUCHOWE POTENCJAŁY WYWOŁANE

(auditory evoked potentials - AEP)

III. RUCHOWE POTENCJAŁY WYWOŁANE

(motor evoked potentials - MEP)

Somatosensoryczne potencjały wywołane (SSPW)

są elektrofizjologiczną odpowiedzią układu nerwowego na kontrolowane pobudzenie włókien czuciowych.

Ocena SSPW służy do badania funkcji dróg wstępujących rdzenia kręgowego i może być pomocna w wykrywaniu takich schorzeń kręgosłupa i rdzenia kręgowego jak:

-dyskopatie,

-wąski kanał kręgowy,

-nowotwory kręgosłupa i rdzenia kręgowego,

-jamistość rdzenia,

-anomalie rozwojowe kręgosłupa i rdzenia kręgowego.

-stany po urazach kręgosłupa i rdzenia kręgowego.

Elektromiografia
Pobudliwość elektryczna mięśni i włókien nerwowych umożliwia badanie elektromiograficzne (EMG) i elektroneurograficzne (ENG). Są to metody nieinwazyjne lub małoinwazyjne, służące do diagnostyki chorób nerwowo-mięśniowych. Można wymienić następujące wskazania do tych badań:

• różnicowanie obwodowego uszkodzenia neurogennego z uszkodzeniem miogennym, niedowładem ośrodkowym i psychogennym,

• wykazanie zaburzeń przekaźnictwa nerwowo-mięśniowego w zespołach miastenicznych,

• potwierdzenie miotonii i innych schorzeń z nieprawidłową samoistną aktywnością mięśni,

• różnicowanie między uszkodzeniem komórek rogów przednich a uszkodzeniem korzeni nerwowych, splotów lub pojedynczych czy mnogich nerwów obwodowych,

• potwierdzenie polineuropatii z określeniem jej postaci: aksonalnej lub demielinizacyjnej, rozlanej lub wieloogniskowej,

• określenie stopnia zaburzenia czynnościowego z rozpoznaniem odnerwienia częściowego i całkowitego, odwracalnego bloku przewodzenia (neurapraksji) i reinerwacji,

• obiektywizacja nieprawidłowego przebiegu regeneracji po obwodowym uszkodzeniu nerwów.

Elektromiografia - EMG

Badanie wykonuje się za pomocą elektrod igłowych, w spoczynku i podczas skurczu mięśnia. Mierzone wahania potencjałów widoczne są na monitorze, mogą być również przekształcone na sygnał akustyczny, słyszalny przez głośnik. W stanie spoczynku w mięśniu nie stwierdza się czynności bioelektrycznej (cisza elektryczna). Pojawienie się wówczas spontanicznej aktywności jest patologią. Przy wkłuwaniu elektrody igłowej w rozluźniony mięsień rejestruje się nieliczne dodatnie fale ostre lub fibrylacje. Dłużej utrzymująca się taka aktywność spontaniczna jest także zjawiskiem nieprawidłowym. Wyróżnia się następujące formy aktywności spontanicznej:

• potencjały fibrylacyjne, dodatnie fale ostre,

• fascykulacje,

• powtarzające się wyładowania kompleksów fal.

Aktywność spontaniczna pojawia się 2-3 tygodnie po neurogennym uszkodzeniu obwodowym. Potencjały fibrylacji i dodatnie fale ostre odpowiadają wyładowaniom pojedynczych włókien mięśniowych, fascykulacje odpowiadają spontanicznym wyładowaniom jednostek ruchowych, a powtarzające się wyładowania kompleksów fal są wyrazem wyładowań grup włókien mięśniowych. Potencjały fibrylacji i dodatnie fale ostre nie znajdują odpowiedników w żadnych widocznych ruchach mięśni, przy fascykulacjach i powtarzających się wyładowaniach kompleksów fal widoczne są drgania mięśni i reakcja miotoniczna. Do powtarzających się wyładowań kompleksów fal lub wyładowań miotonicznych i pseudomiotonicznych dochodzi w dystrofii miotonicznej, dosiebnej miopatii miotonicznej, miotonii i paramiotonii wrodzonej, w porażeniu okresowym dyskaliemicznym, czasem w glikogenozie typu II, niedoczynności przytarczyc, zapaleniu wielomięśniowym i przy przewlekłym odnerwieniu. Inne formy spontanicznej aktywności to wyładowania towarzyszące miokimiom, ciągłej aktywności włókien mięśniowych i kurczom. Podczas skurczu mięśnia, zależnie od jego siły, zaangażowana jest mniejsza lub większa liczba jednostek ruchowych. Jednostka ruchowa obejmuje wszystkie włókna mięśniowe unerwiane przez pojedynczą komórkę rogu przedniego. Przy lekkim skurczu mięśnia udaje się rozpoznać pojedyncze potencjały, przy skurczu silniejszym lub maksymalnym pojedyncze potencjały nakładają się na siebie, tworząc wzorzec interferencji. Amplituda i kształt potencjałów pojedynczej jednostki ruchowej zależą przede wszystkim od położenia elektrody igłowej. Prawidłowe wartości amplitudy wynoszą od kilkuset ľV do kilku mV, a liczba faz w warunkach fizjologicznych jest mniejsza od 4. Przedłużenie średniego czasu trwania potencjałów wzrost amplitudy i liczby potencjałów wielofazowych wskazują na proces neurogenny, natomiast do skrócenia średniego czasu trwania potencjałów, niskiej amplitudy i zwiększenia wielofazowości dochodzi w chorobach mięśni. W przebiegu reinerwacji po uszkodzeniu nerwu obwodowego pojawiają się potencjały wielofazowe o niskiej amplitudzie i krótkim czasie trwania, a następnie dochodzi do normalizacji potencjałów. W procesach neurogennych zajęte są przede wszystkim jednostki ruchowe, zapis interferencyjny staje się rzadszy wraz z zwiększaniem się liczby uszkodzonych aksonów; w procesach mięśniowych amplituda spada, ale zapis interferencyjny pozostaje gęsty.

ELEKTROMIOGRAFIA

Do podstawowych badań z zakresu elektrofizjologii, pozwalających zdiagnozować uszkodzenia i choroby układu zarówno mięśniowego jak i nerwowego, zaliczamy elektromiografię (EMG) i elektroneurografię (ENG). Obie metody są nieinwazyjne lub małoinwazyjne. Ocena jakościowa i ilościowa wyniku badania pozwala na różnicowanie miejsca i wielkości uszkodzenia oraz charakteru procesu (ostry, przewlekły) w przebiegu chorób nerwowo-mięśniowych i w przypadku urazów mechanicznych. Objawy chorób nerwowo-mięśniowych zależne są min. od poziomu uszkodzenia jednostki ruchowej (zanik mięśni, grup mięśniowych, niedowład, brak odruchów lub ich osłabienie, wiotkość) i mają swoje odzwierciedlenie w zapisie EMG i ENG.

Bodziec nerwowy pobudzający włókna mięśniowe powoduje powstanie w nich potencjału czynnościowego. Elektromiografia jest rejestracją graficzną wywołanych potencjałów czynnościowych jednostek ruchowych. Badanie EMG w zależności od wielkości uszkodzenia i oczekiwanej dokładności pomiaru możemy przeprowadzić w dwojaki sposób:

- używając elektrod powierzchniowych, pozwalających ocenić ogólna czynność bioelektryczna mięśnia jako całości (tzw. elektromiografia globalna)

- stosując elektrody igłowe, umożliwiające zbadanie charakterystyki pojedynczych potencjałów jednostki ruchowej (tzw. elektromiografia elementarna)

Ocenie podlega elektromiogram otrzymany w momencie spoczynku mięśnia (tzw. czynność spoczynkowa) oraz w trakcie jego maksymalnego skurczu (tzw. czynność wysiłkowa maksymalna). Występująca aktywność spoczynkowa (fibrylacje, fascykulacje, ciągi miotoniczne, dodatnie potencjały odnerwienia) jest zjawiskiem patologicznym, w warunkach fizjologicznych nie obserwuje się czynności bioelektrycznej w mięśniu (cisza elektrczna). W przypadku badania z wykorzystaniem elektrod igłowych wykonuje się kilkanaście wkłuć (pierwsze prostopadle na brzuścu mięśnia) nieznacznie zmieniając położenie elektrody. Rejestrowane na monitorze wyładowania mogą być dodatkowo przetworzone na sygnał akustyczny. Analizowane są następujące parametry potencjału czynnościowego:

1. Amplituda [uV] - różnica między najwyższym a najniższym szczytem potencjału

Zależy od:

a. pozycji elektrody

b. odległości elektrody od źródła potencjału

2. Czas trwania (długość) [ms] - mierzony od pierwszego wychylenia potencjału do miejsca przecięcia linii izoelektrycznej przez fazę końcową (przeważnie przy wzmocnieniu 100 uV/cm i podstawie czasu 10 ms/cm)

Zależy od:

a. badanego mięśnia

b. wieku pacjenta (zwiększa się z wiekiem)

c. rodzaju elektrod odbiorczych

d. temperatury (wydłuża się przy spadku temperatury)

3. Średni czas trwania potencjału [ms] - wyznaczany z co najmniej 20 pojedynczych potencjałów

4. Liczbę faz - ilość odchyleń krzywej potencjału od linii izoelektrycznej (norma: potencjały 2-3 fazowe, 4- fazowe 3-12 %)

5. Procent potencjałów wielofazowych - (powyżej 4 faz)

6. Częstotliwość [Hz]

Z kolei elektromiogram globalny głównie analizowany jest na podstawie dwóch parametrów:

1. Średniej wartości amplitudy - mierzonej w uV

2. Częstotliwości - mierzonej w Hz

Elektromiogram globalny: a) zapis interferencyjny, b) zapis z niepełną interferencją, c) zapis prosty (500 uV/D;50 ms/D)

Dla każdego mięśnia istnieją ogólnie przyjęte wartości amplitudy uznawane za normę. Analogicznie jest w przypadku częstotliwości, gdzie jej wartość przy maksymalnym wysiłku, uznawana za prawidłową, znajduje się w przedziale 60-90 Hz. Zapis patologiczny tzw. prosty to taki, którego częstotliwość nie przekracza 30 Hz.

Elektromiografia ( EMG) jest badaniem czynności bioelektrycznej mięśni szkieletowych.

Badanie ma zastosowanie:

- w odróżnieniu mięśnia zdrowego od zmienionego chorobowo.

• w ramach zmian chorobowych określenia, czy są one charakteru miogennego czy neurogennego

• śledzenia dynamiki procesu chorobowego w czasie

• ustalenia czy proces chorobowy ma charakter lokalny czy uogólniony.

Diagnostyka EMG jest pomocna w rozpoznawaniu takich jednostek chorobowych jak:

Pierwotne choroby mięśni - miopatie w tym dystrofie postępujące.

Choroby styku nerwowo-mięśniowego - miastenie

Neurogenne zaniki mięśni (atrofie spinalne, polineuropatie i inne)

ELEKTROENCEFALOGRAFIA

Elektroencefalografia kliniczna
, wprowadzona została przez Hansa Bergera (1873-1941), niemieckiego psychiatrę w latach trzydziestych. Jest metodą polegającą na wykrywaniu i rejestracji aktywności elektrycznej mózgu za pomocą elektrod rozmieszczonych na powierzchni głowy (system Międzynarodowy tzw. układ 10-20). Prądy czynnościowe mózgu otrzymywane są w postaci sinusoidalnych fal o zmiennej częstotliwości, amplitudzie i kształcie. Rejestrowana czynność bioelektryczna jest rzędu mikrowoltów, wobec czego konieczne jest użycie aparatury wzmacniającej.

Z elektroencefalografii wyodrębnić można dwie odmienne techniki:

- elektrokortykografię (ECoG)- zapis uzyskiwany jest bezpośrednio z kory mózgowej

- stereoelektroencefalografię (SEEG)- metoda przestrzennego badania czynności elektrycznej mózgu poprzez głębinowe multielektrody śródmózgowe

Magnetoencefalografia (MEG) - rejestracja zmian pola magnetycznego wytworzonego przez mózg (bardzo dobra rozdzielczość czasowa)

Badanie EEG wykonuje się w warunkach spoczynkowych (bez dopływu bodźców słuchowych, wzrokowych i dotykowych, czas trwania około 3-10 minut), a także po zastosowaniu bodźca (zapis aktywacyjny).
Do stosowanych aktywacji należą:

 otwarcie i zamknięcie oczu

 hiperwentylacja

 stymulacja błyskiem świetlnym lub światłem stroboskopowym

 sen: fizjologiczny, farmakologiczny

 aktywacje chemiczne

1. Rozmieszczenie elektrod w Systemie 10-20:

 cyfry nieparzyste - lewa półkula; cyfry parzyste - prawa półkula

 symbole elektrod pochodzą od pierwszych liter nazw łacińskich poszczególnych okolic mózgu

 Z - oznacza linię środkową, międzypółkulową

- F_p - przedczołowa (bieguny czołowe)
- F - czołowe
- C - centralne (środkowe)
- T - skroniowe
- T₃ - środkowa
- T₅ - tylnoskroniowa
- P - ciemieniowe
- O - potyliczne
- F_z - czołowa pośrodkowa
- C_z - centralna pośrodkowa
- P_z - ciemieniowa pośrodkowa
- P_g - elektrody nosowo - gardłowe
- A - uszne
- C_b - móżdżkowe

2. W elektroencefalografii używane są odprowadzenia jednobiegunowe (rejestracja zmian napięcia pomiędzy elektrodą aktywna a elektrodą odniesienia np.: elektrody uszne, elektroda podbródkowa, elektroda nad 7 kręgiem szyjnym oraz tzw. uśredniona wspólna elektroda Goldmana) lub dwubiegunowe (zapis różnicy potencjałów z dwóch punktów pomiarowych)

W zapisie EEG wyróżnia się: fale (zasadnicza część składowa EEG, prosta, krótkotrwała zmiana różnicy potencjałów), rytmy (wielokrotne powtórzenie fali).

Nazwa	Amplituda [uV]	Częstość [Hz]	Kształt
Alfa	40 - 100	8 - 13
Beta	5 - 25	14 - 30
Theta	do 30	4 - 8
Delta	około 50	1 - 3
Fala ostra
Zespół iglicy z falą wolną		3

Prawidłowy elektroencefalogram:

rytm alfa

 w stanie czuwania i spokoju (najwyższe amplitudy w odprowadzeniach potylicznych i ciemieniowych)

 może być regularny lub skąpy, nieregularny, o zmiennej amplitudzie

 często układa się we wrzeciona, w których na początku i na końcu ma niższą amplitudę niż w środku zapisu

 znika przy otwarciu oczu (bodziec świetlny), pojawia się ponownie przy zamknięciu oczu (reakcja zatrzymania)

 blokowanie rytmu w odpowiedzi na bodźce dotykowe, akustyczne, smakowe i węchowe ma charakter niestały

 stałe cechy rytmu wykształcają się w wieku 20-22 lat

rytm beta

 ulega przyspieszeniu pod wpływem działania bodźców zewnętrznych, emocji

 bodźcem blokującym rytm beta jest ruch, a nawet zamiar ruchu

 najsilniejszy w przednich częściach mózgu tj. okolicy czołowej i centralnej

 w warunkach prawidłowych nie występuje w okolicach potylicznych (pojawia się w przypadku defektów czaszki lub zaburzeń psychicznych)

rytm theta

 występuje u dzieci

 zanik jest charakterystyczny dla procesu dojrzewania

 może wystąpić lokalnie w wyniku hiperwentylacji (u młodych osób dorosłych) lub w czasie drzemki

rytm delta

 charakterystyczny dla stanu snu

 dominuje w zapisie u dzieci

 występowanie u dorosłych w stanie czuwania uważane jest za objaw patologiczny

rytm mi (mu)

 występuje równocześnie z rytmem beta tylko u części populacji (7-11 Hz)

 przyjmuje kształt zębów piły

rytm lambda

 trójfazowe fale wolne o wyglądzie fal ostrych (2-3 Hz)

 rejestrowane u dzieci i młodych ludzi w okolicach potylicznych

 związany z ruchem gałek ocznych, skupieniem uwagi

---