20. I. 2004 r mgr M. Grygiel

METALOWE OKUCIA KOŃCA PASA W OWR

Najliczniej okucia w Barbaricum występują w fazie B2 i C1a - zostały one zebrane i podzielone przez Klausa Raddatza (na podstawie materiałów z Torsberg) na 2 grupy:

• O - okucia trzoneczkowate

• J - płaskie okucia końca pasa

Grupa O (trzoneczkowate)

• Wąskie, zakończone kulką lub serią profilowanych zgrubień

• Charakterystyczne dla faz B2 i C1 (pojedyncze egzemplarze przechodzą do fazy C2, a najstarsze pojawiają się już w fazie B1)

Grupa J (płaskie)

• J I - zakończenie w postaci kolistej tarczki

• J II - zakończenie w kształcie kolistej tarczki z otworem

• Późniejsze egzemplarze posiadają dodatkowe elementy

w postaci mniejszych, kolistych tarczek lub profilowanych

guzków na zakończeniu całego okucia

• 
  Najmłodsza seria - śmigłowate (składają się z

dwóch trapezowatych elementów - płytki do

nitów i kolistej tarczki z otworem)

• Najczęściej masywne - do 10 cm

• Generalnie występują w fazie C1 (najstarsze z fazy B2b, najmłodsze - śmigłowate - jeszcze w fazie C2)

• Prawie wyłącznie teren kr. nadłabskiego i Skandynawii

• 
  J III - z miseczkowatym zakończeniem

• Schyłek fazy B2, faza C1-C2

• Dla fazy C2 charakterystyczne

są masywne egzemplarze z wachlarzowato

rozszerzoną płytką do nitów

• J IV - kształt zbliżony do prostokąta (dłuższe boki wklęsłe) lub rombu

• 
  
  Brak kolistej tarczki na zakończeniu

• Schyłek fazy B2 - najwięcej w fazie C1

• Bardzo masywne - do 10 cm

• J V - lancetowate

• 
  Dolna partia silnie zwęża się ku dołowi

• Bardzo rzadko spotykane

• Faza B2 (B2b)

METALOWE OKUCIA PASA

Faza B1

Najmniej zróżnicowane formalnie pasy:

• proste formy okuć końca pasa grupy O

• sprzączki grupy A - czasem wraz z okuciami końca pasa grupy O

• 
  pojedyncze boczne okucia pasa, zwłaszcza okucia kabłąkowe z dwiema płytkami do nitów - najwięcej jest ich w fazie B2 i początkach fazy C1 (zawieszanie krzesiw, szczypczyków, brzytew)

Złącza pierścieniowate:

• schyłek MOP i faza B1

• od kilku do kilkunastu złączy pas segmentowy

• jeszcze u schyłku rozwoju k. oksywskiej, w k. wielbarskiej i kr. nadłabskim

Oprócz form rodzimych - importowane pasy norycko-panońskie:

• 
  I w. n.e., strój kobiecy

• Okucia tylko z brązu

• Głównym elementem jest klamra:

• czworokątna rama z zaklęśnięciem

• 2 guzki w przedniej części ramy -

do zapinania pasa

• skuwka w formie płytki zdobionej

ażurem - z drugiej strony masywna

płytka nawiązująca do niej

• duże bogactwo okuć obwodu pasa:

• wrzecionowate - brązowe, z tyłu

• łódkowate - kilka na obwodzie pasa

• okrągłe, brązowe, półkoliste ćwieki na całym obwodzie

• luźno zwisające rzemienie - na nich okucia o profilowanych trzonkach, często połączone kolejną ażurową płytką

Pod wpływem importowanych pasów w k. wielbarskiej i gr. gustowskiej pojawia się brązowy pas TYPU LEKOWO:

• składa się z dwóch charakterystycznych części:

• klamry podobnej do tych z pasów norycko-panońskich, ale w przedniej części znajduje się jeden guzek, często w formie zoomorficznej (ptak) oraz skuwki nabijanej nitami o kolistych główkach

• tylnego okucia obwodu pasa - składa się z dwóch prostokątnych płytek zdobionych kolistymi nitami połączonych zawiaskiem

• 
  

Faza B2 i C1a

Brązowe pasy sambijskie:

• k. Dollkeim-Kovrovo

• sprzączka (najczęściej grupy C)

posiada charakterystyczną prostokątną,

ażurową płytkę

• 
  okucia obwodu pasa podobne do łódkowatych

• stylistyka ta ma przedłużenie w pasach

z pełnymi skuwkami (wybijane półksiężyce)

Dominacja sprzączek grupy G i D.

Największa ilość metalowych okuć pasa - k. wielbarska (schyłek fazy lubowidzkiej) - w k. przeworskiej o wiele prostszy pas - mniej okuć, głównie groby męskie.

K. przeworska (zestaw):

• sprzączka grupy G

• pojedyncze okucia końca pasa grupy J (J I lub J III)

• dość często towarzyszą im boczne okucia

• kabłąkowe

• rzadziej w postaci prostokątnych płytek z dwoma nitami

• czasem okucia w kształcie płytki i uszka (na przedmioty toaletowe)

• schyłek fazy B2 (B2b/C1a) - bardzo często sprzączki grupy G z podwójnym kolcem, którym towarzyszą bardzo masywne (do 10 cm) okucia końca pasa J I, II i IV

K. wielbarska (zestaw)

• dominują sprzączki grupy G, liczne egzemplarze grupy D

• bardzo często okucia końca pasa grupy O - rzadziej grupy J

Faza C1

• W k. wielbarskiej i przeworskiej dominują dwudzielne sprzączki grupy D i omegakształtne (zwłaszcza w k. przeworskiej)

• Schyłek fazy C1 - stopniowe zubożenie - zmniejszenie ilości okuć tylko sprzączka + pojedyncze okucia końca pasa (bardzo rzadko okucia boczne)

• Płaskie okucia końca pasa J II

• Mało okuć końca pasa

Zmiany nie dotyczą obszarów kr. zachodniobałtyjskiego:

• w fazie C1 i C2 występują tam bardzo bogato zdobione pasy z licznymi bocznymi okuciami - najczęściej z brązu, np. Szwajcaria (bogate pochówki podkurhanowe), Osowa

• okucia rombowate, prostokątne i wklęsłe

• zoomorficzne koliste tarczki bogato zdobione granulacją (Szwajcaria)

• prostokątne płytki z nitami (Żywa Woda)

Faza C2

Ogólna tendencja do zubożenia okuć pasa od fazy C1b - od fazy C2 znów występują coraz bardziej efektowne formy (groby książęce).

Wrocław-Zakrzów:

• D-kształtne sprzączki wykonane z brązu, pozłacane lub posrebrzane - skuwki pokryte wytłaczaną blachą, inkrustowane szlifowanymi kamieniami półszlachetnymi

• Masywne okucia szerokiego pasa paradnego wykonane ze złotej blachy

WFOWL

• 
  
  Dwa rodzaje okuć końca pasa (płaskich, wykonanych z brązu lub metali szlachetnych - zależy od tego czy garnitur był paradny, czy zwykły) występujących ze sprzączkami grupy H

• Dziobowate

• Języczkowate

• 
  Sprzączki TYPU STRZEGOCICE występują wraz z bardzo bogato zdobionymi ornamentyką rytą lub stemplekową (czasem motywy Sösdala wybijane puncem) sercowatymi okuciami

---