Teza 20. Prawo do sakramentów

• kan. 843 - określa nie tylko warunki do ważnego i godnego przyjęcia sakramentów, ale nakłada też na szafarza obowiązek udzielenia ich ty, którzy o to proszą.

• to uszczegółowienie kan. 213 - prawa wiernego w Kościele - prawo do sakramentów i słowa Bożego jako duchowych dóbr Kościoła, prawo do otrzymywania ich w obfitości /J 10,10/

• CIC 1917 - wierny miał prawo do tego tylko co konieczne do zbawienia -niezbędne minimum łaski

• SW II - poszerzył zakres tych duchowych dóbr

• KK 37 - świeccy mają prawo otrzymywać w obfitości /abundantur/ od swoich pasterzy duchowe dobra Kościoła, szczególnie pomoc słowa Bożego i sakramentów, sami zaś przedstawiać im swoje potrzeby i życzenia.

• kan. 213 - określa też podstawowe relacje wierny-szafarz - prawo jednego określa obowiązek drugiego i odwrotnie. Uprawnienie ustaje jeśli:

• nie został dopełniony obowiązek jednej ze stron - grzech, apostazja /musi to być udowodnione/

• jeśli może być naruszone dobro wspólne

• naruszane są prawa innych

• naruszany jest obowiązek wobec innych

• chrzest - każdy ma prawo, płynące z prawa do poszukiwania prawdy o Bogu i Kościele. Wiąże się to później z obowiązkiem trwania przy prawdzie

• bierzmowanie - gdy jest odpowiedni wiek i inne wymogi są spełnione - wierny ma prawo do przyjęcia sakramentu

• pokuta i namaszczenie chorych - gdy wierny jest uprawniony do korzystania ze spowiedzi i posługi kapłana

• ma prawo do wyboru spowiednika

• prawo do zachowania tajemnicy spowiedzi

• prawo do przyjęcia namaszczenia chorych w razie konieczności

• eucharystia - wierny ma prawo do udziału we Mszy św. w niedzielę i święta

• do przyjmowania komunii św. także poza Mszą św.

• kapłaństwo - tu nie ma prawa a może jedynie prosić

• diakon przeznaczony do kapłaństwa ma prawo otrzymać te święcenia

• Obowiązek udzielania sakramentów

• szafarze na mocy święceń maja władzę do sprawowania sakramentów nie dla własnego dobra lecz dla dobra wiernych, którzy potrzebują ich jako środka do zbawienia

• kan. 843-1 - ustawodawca ujmuje obowiązek szafarza jako zakaz odmawiania sakramentów tym, którzy

• odpowiednio o to proszą

• są właściwe przygotowani

• prawo im tego nie zabrania

• przygotowanie do sakramentów nie jest tylko sprawą przyjmujących, ale też duszpasterzy

Teza 21. Wspólne praktyki sakramentalne ochrzczonych

• do SW II - członków innych wyznań chrześcijańskich uważano ich za heretyków i wykluczano z udziału w sakramentach

• CIC 1917 w kan. 731-2 - zakazywał udzielania sakramentów schizmatykom i heretykom, nawet błądzącym w dobrej wierze i proszącym o nie jeśli wcześniej nie wyrzekli się swych błędów i nie pojednali się z Kościołem

• SW II - w Dekrecie o Ekumenizmie /Unitatis redintegratio/ nr 3 - uznał, że ludzi rodzących się w Kościołach odłączonych i żyjących ich wiarą trudno obwiniać o zerwanie więzi z Kościołem katolickim stąd przestano ich nazywać heretykami lecz nazwano "braćmi w Panu"

• w Dekrecie o Kościołach wschodnich katolickich - zezwolono na udzielanie braciom z kościołów wschodnich, odłączonych sakramentów: pokuty, Eucharystii, namaszczenia chorych jeśli:

• pozostaje w dobrej wierze w odłączeniu od Kościoła katolickiego

• dobrowolnie o nie proszą

• mają właściwą dyspozycję

• ten sam Dekret w nr 27 zezwala katolikom na przyjęcie tych sakramentów u braci odłączonych jeśli:

• domaga się tego konieczność lub pożytek duchowy

• dostęp do kapłana katolickiego jest fizycznie lub moralnie niemożliwy

• nie ma szkody dla jedności Kościoła, niebezpieczeństwa przylgnięcia do błędu, zgorszenia, indyferentyzmu

• Dyrektorium Ekumeniczne z 14.05.1967r. podaje nowsze normy

• odnośnie chrześcijan kościołów wschodnich

• potwierdza naukę Soboru

• zaleca by przed wydaniem zezwolenia na współudział w sakramentach uzgodnić to innymi kościołami

• przy udzielaniu zezwoleń kierować się też zawsze wzajemnością

• za konieczność można uważać niemożność fizyczną lub moralną przyjęcie sakramentów przez dłuższy czas we własnym kościele

• odnośnie innych braci odłączonych - utrzymuje zasadniczo zakaz ze względu na brak jedności w wierze co do sakramentów, których sprawowanie oznacza jedność w wierze, kulcie i życiu religijnym. Można to uczynić tylko:

• w niebezpieczeństwie śmierci lub naglącej konieczności /prześladowanie, więzienie/

• dotyczy to pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych

• nie ma on możliwości zwrócenia się do własnego szafarza

• sam prosi o to szafarza katolickiego

• musi on jednak wyznać wiarę w sakramenty zgodną z wiarą katolicką

• być odpowiednio przygotowany

• katolik w niebezpieczeństwie śmierci może poprosić o te sakramenty tylko tego szafarza akatolickiego, który ważnie przyjął święcenia kapłańskie - odnosi się to do kościołów protestanckich

• KPK - przyjął naukę Soboru i ustawodawstwa posoborowego

• kan. 844 - zakaz udzielana sakramentów niekatolikom i zakaz ich przyjmowania od szafarzy niekatolickich

• kan. 844 - dopuszcza możliwość udzielenie i przyjęcie 3 wyżej wymienionych sakramentów

• p.2 - katolikom te sakramenty można przyjąć w tych kościołach, które maja te sakramenty ważne, jeśli

• zachodzi konieczność lub domaga się tego prawdziwy pożytek duchowy

• zwrócenie się do szafarza katolickiego jest fizycznie lub moralnie niemożliwe

• nie ma niebezpieczeństwa błędu lub indyferentyzmu - o tym decydują sami wierni

• p. 3 - szafarze katoliccy mogą niekatolikom udzielić pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych członkom Kościołów wschodnich lub innym kościołom będących w tej samej sytuacji odnośnie sakramentów:

• gdy sami o to proszą i są odpowiednio przygotowani

• o udzieleniu sakramentów decyduje sam szafarz

• szafarze katoliccy mogą członkom innych kościołów udzielić sakramentów jeśli zgodzi się na to St. Ap.

• p.4 - w niebezpieczeństwie śmierci członkom kościołów poza kościołami wschodnimi można udzielić sakramentów:

• nie ma on możliwości zwrócenia się do własnego szafarza

• sam prosi o to szafarza katolickiego

• musi on jednak wyznać wiarę w sakramenty zgodną z wiarą katolicką

• być odpowiednio przygotowany

• Zakazane uczestnictwo w rzeczach świętych winno być właściwe ukarane /kan. 1365/

• Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotyczących ekumenizmu z 25.03.1993

• potwierdziło naukę Soboru w sprawie współudziału w sakramentach z braćmi odłączonymi

• dało możliwość by rodzicem chrzestnym obok katolika był również członek kościoła wschodniego

Teza 22 Jednolitość dyscypliny sakramentalnej

• kan. 841 - sakramenty są te same dla całego Kościoła i należą do depozytu wiary, stąd tylko do najwyższej władzy kościelnej należy zatwierdzanie tego, co wymagane jest do ważności;

• do najwyższej władzy, jak i do innej kompetentnej władzy /Konferencje Ep. i bpi diecezjalni/ należy określenie tego, co konieczne jest do godziwego sprawowania sakramentów, ich przyjmowania i stosowanych obrzędów.

• Władza Kościoła nad sakramentami

• W sakramentach są elementy istotne, ustanowione przez Chrystusa, i w tym zakresie Kościół nie może niczego zmieniać. Co więcej ma obowiązek pilnie ich strzec, by to co pochodzi od Chrystusa było wiernie zachowane.

• elementy drugorzędne, nie dotyczące istoty sakramentów, mogą być regulowane normami Kościelnego prawa, jak również mogą być zmieniane i dostosowywane do potrzeb czasu. Sobór Trydencki określił iż Kościół ma prawo ustanawiać i zmieniać to, co służy pożytkowi przyjmujących i szacunkowi dla sakramentów

• Stolica Apostolska

• kieruje liturgią w całym Kościele i czuwa by wszędzie stosowano odpowiednią dyscyplinę w tym względzie

• wydaje księgi liturgiczne i zatwierdza ich tłumaczenia

• określa wymogi ważnego sprawowania sakramentów /kan. 841/

• ustanawianie i znoszenie sakramentaliów, a także ich autentyczna interpretacja /kan. 1167-1/

• ustalanie i znoszenie dni świątecznych i dni pokutnych /1244-1/

• Konferencja Episkopatu

• ­tylko w tym co prawo zezwala

• tłumaczenie i wydawanie ksiąg liturgicznych w języku narodowym po zatwierdzeniu przez St. Ap.

• może otrzymać dodatkowe uprawnienie w zakresie liturgii

• biskup diecezjalny

• przewodniczy liturgii w diecezji /837-1/

• czuwać by nie było nadużyć i by kult był sprawowany zgodnie z prawem Kościoła

• wydawać normy w sprawach liturgii /838-4/

• udzielanie zezwolenia na wydanie modlitewników do publicznego lub prywatnego użytku

Zasady soborowej odnowy liturgii wg Konstytucji o Liturgii Sacrosanctum Concilium /4.12.1963r.:

• pogłębienie teologiczne pojęcia i roli liturgii w życiu Kościoła - jest ona sprawowaniem kapłańskiego urzędu Chrystusa i dziełem całego Kościoła

• odnowienie tekstów i obrzędów, by jaśniej wyrażały tajemnice, których są znakami /KL21/,

• prawo kierowania liturgią należy tylko do władzy kościelnej - St. Ap., Konferencja Episkopatu, biskup diecezjalny

• na nowo odkryć rolę Pisma św. i obficiej zastawić stół Słowa Bożego dla wiernych /KL24/

• zbadać i poprawić księgi liturgiczne /KL25/

• nie należy sprawować liturgii bez udziału wiernych

• podział funkcji i zadań w sprawowaniu liturgii, a także uaktywnienie wiernych do czynnego udziału w liturgii

• konieczne wychowanie liturgiczne przez katechezy liturgiczne

• wprowadzenie języka ojczystego do liturgii za zgodą kościelnej władzy na danym terytorium

• dostosowanie liturgii do charakteru i tradycji narodu, przy zachowaniu jedności rytu rzymskiego

• Pojęcie sakramentów

Słowo "sakrament" od łac. sacramentum - przysięga składana przez żołnierzy na wierność wodzowi lub pieniądze złożone przez strony sporu w miejscu świętym. Tak strona która przegrywała spór traciła swe pieniądze

KPK kan. 840 - definicja sakramentu za KL

• ustanowione przez Chrystusa znaki są czynnościami Chrystusa i Kościoła

• to znak i środek przez który wyraża się wiara

• przez nie oddawany jest kult Bogu

• przez nie dokonuje się uświęcenie człowieka

Chrystus jako najwyższy Liturg Kościoła - sprawował najdoskonalszy kult.

• kult i sakrament tworzą jedność

• kult ma 2 funkcje

• lautretyczna - kultyczna - uwielbienie Boga. Działanie człowieka skierowane na Boga

• soteriologiczne - uświęcenie i zbawienie człowieka. Działanie Boga skierowane na człowieka

• Historia i liczba sakramentów

• pojęcie znaków uświęcających występuje już w ST, ale nie są to zbawcze środki działające przed Chrystusem, choć powodujące wewnętrzne uświęcenie. Znaki te były raczej pamiątką jakiegoś zbawczego działania Boga wobec Żydów, lub zapowiedź znaków sakramentalnych w NT /np. obrzezanie, konsekracja kapłanów/. Nie miały też działania ex oprere operato,

• ustanowione w NT przez Chrystusa - są kontynuacją jego zbawczego dzieła

• Ewangelie wskazują na pewne fakty z życia Chrystusa, które dały początek sakramentom w sposób:

• bezpośredni, gdy określił bezpośrednio ich formę /chrzest, eucharystia/

• pośredni, gdy formę pozostawił do określenia Apostołom /małżeństwo, kapłaństwo/

• Dzieje Apostolskie i św. Paweł - ukazują życie pierwszych chrześcijan mocno oparte na sakramentach

• pierwszy raz to określenie pojawia się u Tertuliana, ale w innym rozumieniu, jako rzecz tajemnicza i świętą, którą nakłada na człowieka pewne zobowiązanie do wierności Chrystusowi na mocy wyznanej wiary i chrztu

• św. Augustyn - definicja - widzialny znak niewidzialnej łaski. Wskazał też na:

• społeczny charakter sakramentu

• elementy sakramentu - materia /element/ i słowo

• Chrystus obecny w sakramentach, które od niego pochodzą

• św. Piotr Lombard - uporządkowanie sakramentów i ustalił ich liczbę na 7. Połączył też sakramenty z łaską

• sobór Florencki - wyłożył koncepcję 7 sakramentów, połączonych z udzielaniem łaski, a 3 z nich wywierają piętno

• sobór w Konstancji - spowiedź sprawowana tylko przez kapłanów

• małżeństwo jest sakramentem

• sakramenty sprawowane w grzechu ciężkim są ważne

• sobór Trydencki - jako reakcja przeciw reformacji i odrzuceniu sakramentów

• potwierdzono liczbę 7 sakramentów

• określono, że są konieczne do zbawienia

• są różne od sakramentów ST

• CIC 1917 - ustanowione przez Chrystusa jako środki uświęcenia

• należy je sprawować najstaranniej i przyjmować z największym uszanowaniem

• brak jednak nowszego ujęcia - potwierdzenie jedynie nauki soboru Trydenckiego

• Sobór Watykański II

• podkreślił osobowy charakter sakramentów - Chrystus udziela łaski jakiej wierny potrzebuje, łaska ta jest o tyle przyjęta o ile wierny jest odpowiednio usposobiony i chce ją przyjąć

• KL 59 - cele sakramentów:

• uświęcić człowieka

• budują jedność Kościoła - Ciała Chrystusa

• uwielbiają Boga

• zakładają i wyrażają wiarę

• udzielają łaski, a ich właściwe sprawowanie usposabia wiernego do skutecznego ich przyjęcia

• podtrzymują życie chrześcijańskie

• znaki mają być tak sprawowane, by były zrozumiałe

• sakramenty stanowią konstytutywny element Kościoła

Rahner - podkreśla że bezpośredni charakter ustanowienia sakramentów zawiera się i można go wyprowadzić z faktu ustanowienia Kościoła jako powszechnego sakramentu zbawienia /np. apostołowie nie byli chrzczeni/

• Działanie sakramentów

• ex opere operato - obiektywne działanie sakramentu ze względu na ich bezpośrednie pochodzenie od Boga. Oznacza to, że gdy została zachowana forma - łaska sakramentalna jest udzielana bez względu na osobiste zaangażowanie przyjmującego lub udzielającego /szafarza/. Sakrament działa sam z siebie. Potwierdził to sobór Trydencki zaznaczając, że choć sakrament działa sam z siebie to jednak skuteczność łaski w życiu konkretnej osoby zależy od jej dyspozycyjności /czy nie ma przeszkody/. Dzisiaj teologia podkreśla bardziej fakt, że sakramenty działają mocą samego Chrystusa, a nie wskutek zachowania pewnych technik, form /jak w magii/

• ex opere operantis - odnosi się do sakramentaliów - które są ustanowione przez Kościół i swoją moc czerpią ze świętości Kościoła oraz jego zespolenia z Chrystusem. Tu łaska i jej skuteczność zależna jest nie tylko od dyspozycyjności przyjmującego, ale też jego zaangażowania i wiary.

• te dwa działania w przypadku sakramentów się nie wykluczają lecz uzupełniają

• skutki sakramentów

• sakramenty sprawiają uświęcenie człowieka, które dokonuje się w dwojaki sposób:

• człowiek zostaje doprowadzony do zgodności ze zbawczym planem Bożym, zrealizowany w Chrystusie i włączony pełniej w życie Kościoła

• udzielona mu zostaje łaska sakramentalna - która sprawia podwójny skutek:

• zgładzeni winy i grzechów popełnionych - usprawiedliwienie

• udoskonalenie duszy w tym, co się odnosi do kultu Bożego - wzrost posiadanej łaski

• stąd w historii teologii wyróżniano 2 rodzaje łaski:

• łaskę pierwotną - łaska uświęcająca, którą odzyskuje grzesznik jednając się z Bogiem w tzw. sakramenty umarłych /pokuta/

• łaskę wtórną - to powiększenie już posiadanej łaski uświęcającej - sakramenty żywych

Stąd wzięła się też koncepcja sakramentów większych /eucharystia, chrzest/ i mniejszych /pozostałe/.

Z łaską sakramentalną wiąże się tzw. charakter sakramentalny /sfragis/ - oznaczający, że sakrament wyciska duchowe, niezatarte piętno, które już nie może zostać usunięte. Sakramenty - chrzest, bierzmowanie, kapłaństwo wyciskają takie znamię i stąd nie powtarza się ich nigdy.

Niepowtarzalność sakramentów

• chrzest, bierzmowanie, kapłaństwo - żaden z tych sakramentów nie może być powtarzany w odniesieniu do tej samej osoby, gdyż są to sakramenty wyciskające niezatarte znamię, duchowy znak, którego nie można zniszczyć nawet przez wystąpienie z Kościoła katolickiego i wyrzeczenie się wiary

• kan. 845 - 1 - ze względu na ten charakter sakramentów tych się nie powtarza

• czasami może pojawić się wątpliwość co do ważności tych sakramentów, szczególnie udzielonych w kościołach odłączonych. Dotyczy to przede wszystkim chrztu i bierzmowania

• przy uzasadnionej wątpliwości co do ich ważności należy przeprowadzić dochodzenie i udzielić ich warunkowo

• wątpliwość może dotyczyć:

• samego faktu udzielenia sakramentu

• ważności sakramentu - czy szafarz miał właściwą intencje i czy zachował istotne elementy obrzędu

Sprawowanie sakramentów we własnym obrządku

• kan. 846 - szafarz winien sprawować sakramentu wg zatwierdzonych ksiąg liturgicznych i wg własnego obrządku

• obrządek o SW II nazywa się Kościołem partykularnym - jest to wspólnota charakteryzująca się odrębną liturgią, karnością kościelną, spuścizną duchową, ale pozostająca pod zwierzchnictwem papieża

• na wschodzie istnieje 5 obrządków: aleksandryjski /koptyjski/; antiocheński /syryjski lub syryjsko-antiocheński/; ormiański /armeński/; chaldejski /syryjsko-chaldejski/; bizantyjski

Ważne i godne przyjmowanie sakramentów - kan. 843-1

• do ważności innych sakramentów koniecznie jest ważnie przyjęty chrzest

• wierni winni właściwie o nie poprosić

• winni być odpowiednio przygotowani - w należytej dyspozycji

• gdy prawo im nie zabrania przyjęcia sakramentów

Teza 23. Chrzest: szafarz, podmiot, rodzice chrzestni

• wg KPK - kan. 849 - Chrzest jest bramą sakramentów - bez niego nie można ważnie przyjąć innych sakramentów

• jest bramą do Kościoła - włącza we wspólnotę Ludu Bożego /KK14/

• bramą do Królestwa Bożego /Obrzęd Chrztu dzieci nr 37/

• konieczny do zbawienia - wskazał to sam Chrystus. Konieczne jest przyjęcie chrztu, jego pragnienie lub zamiar, nawet jeśli ten zamiar nie został wyraźnie ujawniony. Zbawienie mogą bowiem osiągnąć też nieochrzczeni jeśli bez własnej winy nie znają Ewangelii, ale szczerze szukają Boga i jego woli /KK16/

• Skutki chrztu

• wg KPK - kan. 849:

• uwolnienie od grzechów i odrodzenie człowieka jako dziecka Bożego

• upodobnienie do Chrystusa przez otrzymanie niezniszczalnego charakteru /znamię/

• włączenie do Kościoła i przyjęcie praw i obowiązków stąd płynących

• wg Soboru Watykańskiego II

• człowiek umiera dla grzechu i zostaje poświęcony Bogu /KK44/

• staje się nowym stworzeniem /DWCH2/

• zostaje wszczepiony w paschalne misterium Chrystusa i staje się prawdziwym czcicielem Boga /KL 6/

• staje się uczestnikiem funkcji kapłańskiej, prorockiej i królewskiej Chrystusa /KK31/

• uczestnikiem Boskiej natury /KK40/

• powołany do doskonałości /DK 12/

• łączy wszystkich wierzących /DE 22/

• Elementy sakramentu - kan. 849

• obmycie w prawdziwej wodzie /naturalnej/, pokropienie lub polanie

• z zastosowaniem formuły słownej - ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego

• domyślnie - konieczna jest też właściwa intencja szafarza - by czynić to co czyni Kościół

Obrzędy chrztu

• Formy chrztu

• forma zwyczajna - w zwykłych warunkach i wg przepisów liturgicznych /wobec dzieci i dorosłych/

• forma nadzwyczajna - w pilnej konieczności lub niebezpieczeństwie śmierci, tylko z zachowaniem tego, co konieczne do ważności sakramentu

Ze względu na osobę przyjmującą mamy formę:

• chrzest dzieci

• chrzest dorosłych połączony z udzieleniem sakramentów wtajemniczenia

• Materia chrztu św.

• woda winna być naturalna i czysta /kan. 849/ ze względu na wyraźność znaku. Chrzest jest bowiem obmyciem

• kan. 853 - poza wypadkami konieczności winna być pobłogosławiona /nie jest to konieczne do ważności/. Przepisy liturgiczne stanowią, że w okresie wielkanocnym winno się używać wody pobłogosławionej w Wigilię Paschalną, a poza okresem wielkanocnym winno się ją błogosławić każdorazowo

• w niebezpieczeństwie śmierci można używać wody niepobłogosławionej, czystej i naturalnej

• chrztu dokonuje się bądź przez zanurzenie, bądź przez polanie wodą - wg przepisów Konferencji Ep. /kan. 854/

• Czas chrztu - kan. 856

• ma się odbyć wkrótce po urodzeniu dziecka

• może być w jakimkolwiek dniu, ale KPK zaleca w niedzielę lub w Wigilię Paschalną

• Konferencja Ep. w Instrukcji z 1975r. zaleca wspólny chrzest w wyznaczone niedziele

• dorośli wg tradycji chrzest winni przyjąć w Wigilię Paschalną

• Miejsce chrztu - kan. 857

• poza wypadkiem konieczności w kościele lub kaplicy

• w konieczności w każdym miejscu

• dorosły przyjmuje chrzest we własnym kościele parafialnym, a dziecko w kościele parafialnym swych rodziców /gdy mają tymczasowe lub stałe zamieszkanie/ lub tam gdzie obecnie przebywają /gdy nie mają zamieszkania/. Wynika to z fakty, że chrzest ma włączać człowieka do wspólnoty Kościoła

• w kościele parafialnym winna być chrzcielnica. Za zgodą ordynariusza może być ona też w innych kościołach

• nie należy udzielać chrztu w domach prywatnych, chyba że dla ważnej przyczyny zezwoli na to ordynariusz

• Odnowione obrzędy chrztu św. - z 1969r. - wprowadził nowe normy

• poświęcenie wody każdorazowo poza okresem wielkanocnym a nie tylko raz w roku

• wybór chrześcijańskiego imienia - prawo a nie obowiązek

• prawo do ochrzczenia dziecka w niebezpieczeństwie śmierci także przez rodziców

• pokreślono prawa rodziców

• chrzest dziecka wbrew woli rodziców tylko w niebezpieczeństwie śmierci

• możliwy chrzest z wody i dopełnienie obrzędów przez uroczyste włączenie do Kościoła

• redukcja obrzędów np. "Effata"

• chrzest zalecany w czasie Eucharystii a nie poza nią

Szafarz chrztu św.

• do VII w. biskupi byli uważani za szafarzy zwyczajnych. Później gdy chrztu udzielano poza stolicami biskupimi szafarzami stali się kapłani lub w razie potrzeby diakoni.

• CIC - szafarzem chrztu sprawowanego uroczyście - zwyczajnym jest kapłan, a nadzwyczajnym jest diakon

• obecny KPK stanowi, że:

• zwyczajny - sprawujący urząd w Kościele lub upoważniony /biskup, kapłan, diakon/ kan. 861-1

• ma obowiązek udzielenia chrztu św. tym, którzy mu podlegają

• nie ma obowiązku badać dyspozycji wiernego przyjmującego chrzest

• jeśli jest przekonany o niezdolności do przyjęcia sakramentu - może go odłożyć

• nadzwyczajny - gdy nie ma kapłana lub diakona wówczas inna osoba wyznaczona przez ordynariusza.

• w wypadku konieczności ważnie chrztu udziela każda osoba /nawet nieochrzczona, niewierząca/ mająca właściwą intencję /czynić to co czyni Kościół/, z zachowaniem właściwej formy /kan. 861-2/

• wg Obrzędów - jeśli niebezpieczeństwo śmierci nie jest bezpośrednie, chrztu winien udzielić świecki katolik

• proboszczowie winni zadbać o należyte uświadomienie wiernych w tej materii

• udzielanie chrztu jest funkcją specjalną powierzoną proboszczowi /kan. 530/, którą może on wykonywać lub zlecić innemu kapłanowi na terenie swej parafii. Nie może natomiast on, ani nikt inny bez odpowiedniego zezwolenia udzielać chrztu na obcym terenie, chyba że jest taka konieczność

• biskup winien być powiadomiony o chrzcie dorosłych /ukończony 14 r.ż/, aby jeśli zechce sam udzielić im chrztu

Przyjmujący chrzest

• kan. 864 - zdatnym do przyjęcia chrztu jest każdy człowiek jeszcze nieochrzczony, a więc:

• dzieci - niemowlęta i dzieci, które nie doszły jeszcze do wieku rozeznania i nie mogą wyznać swej wiary. Wg KPK to osoba, która nie ukończyła 7 r.ż. Z nimi jest zrównany ten, kto nie jest świadom swego działania /kan. 852-2/

• dorosły - chrzest jest wówczas połączony z udzieleniem sakramentów wtajemniczenia - bierzmowania i Eucharystii. Za dorosłych uważa się tu wszystkich, którzy ukończyli 7 r.ż.

• CIC - dopuszczał chrzest płodów w łonie matki

• KPK - nie podtrzymał tej praktyki - można chrzcić płody poronione jeszcze żyjące

• ogólna zasada

• każdy ma prawo do wolności sumienia i wyznania, a więc prawo do poszukiwania prawdy, także religijnej. Poznaną zaś prawdę mają obowiązek przyjąć i zachować

• nikogo nie można zmuszać do przyjęcia wiary wbrew jego sumieniu. Wiara winna być bowiem dobrowolna odpowiedzią daną Bogu

• ponieważ wiara i chrzest są konieczne do zbawienia, każdy ma prawo go przyjąć, kto tego chce. Dorośli sami wyrażają wolę przyjęcia chrztu, a przy chrzcie dzieci czynią to w ich imieniu rodzice lub opiekunowie

• chrzest dorosłych

• kan. 865 - w zwykłych warunkach godziwie można mu udzielić chrztu jeśli:

• wyraził wolę przyjęcia chrztu

• został odpowiednio pouczony o prawdach wiary i obowiązkach chrześcijańskich

• przeszedł praktykę życia chrześcijańskiego w katechumenacie

• otrzymał pouczenie o potrzebie żalu za grzechy

• w niebezpieczeństwie śmierci jeśli:

• ujawnił w jakikolwiek sposób chęć przyjęcia chrztu

• ma jakąś znajomość głównych prawd wiary

• przyrzeknie, że będzie zachowywał nakazy chrześcijańskiej wiary

• jeśli nie ma poważnej racji ochrzczony dorosły winien być zaraz bierzmowany i przyjąć Komunię św.

• chrzest dzieci

• kan. 867 - chrzest winien odbyć się w pierwszych tygodniach po urodzeniu dziecka - jest to obowiązek rodziców

• kan. 868 - w normalnych warunkach do godziwości wymagane są:

• zgoda rodziców lub jednego z nich, bądź prawnie opiekunowie

• uzasadniona nadzieja, że dziecko będzie wychowane po katolicku, a gdy jej nie ma chrzest można odłożyć

• w niebezpieczeństwie śmierci godnie ochrzczone jest dziecko:

• nawet bez zgody rodziców

• także dziecko niekatolików, bez ich zgody

• dziecko porzucone można ochrzcić jeśli nie udało się ustalić jego chrztu. Należy zachować zwykłą formę /870/

• Instrukcja Kongregacji Nauki Wiary Pastoralis actio z 20.10.1980r. - uzasadnia praktykę chrztu dzieci. Mówiąc o godziwości chrztu, kładzie nacisk na uzasadnioną nadzieję katolickiego wychowania dzieci. Należy przyjąć zasady:

• chrzest jest konieczny do zbawienia, jest znakiem i narzędziem Bożej miłości, który uwalnia od grzechu pierworodnego i daje udział w swym życiu - stąd nie można do w wypadku dzieci odraczać

• muszą być warunki by ten dar mógł się rozwinąć /katolickie wychowanie/ i by sakrament mógł osiągnąć swą pełnię

• rękojmię tego wychowania mają dać rodzice i chrzestni, a gdy jej nie dają, chrzest może być odłożony lub nie udzielony - szczególnie gdy o niego proszą rodzice słabo lub w ogóle niewierzący, chyba że złożą rękojmię, iż dołożą by dziecko było po katolicku wychowane

• Chrzest warunkowy

• chrzest przy zachowaniu intencji i właściwej formy jest ważny, obojętnie przez kogo i gdzie był udzielany

• gdy jednak istnieją wątpliwości czy ktoś został ochrzczony, lub czy został ważnie ochrzczony, chrztu można udzielić warunkowo, jeśli wcześniej przeprowadzono dokładne badania

• kościół uznaje zasadniczo ważność chrztu w innych wspólnotach chrześcijańskich, szczególnie w kościołach wschodnich. Szczegółowo omawia to Dyrektorium ekumeniczne z 1967r

• wątpliwości mogą powstać odnośnie innych wspólnot protestanckich w związku z:

• materią i formą chrztu

• wiarą i intencją szafarza

• zastosowaniem materii

• jeśli są zastosowane wszystkie elementy, które Kościół przyjmuje do ważności - chrzest należy uznać

• gdy wykryto nieprawidłowości przy zastosowaniu materii i formy, a także odnośnie intencji szafarza i przyjmującej chrzest osoby dorosłej - należy udzielić chrztu warunkowego. Dorosłemu należy wówczas wyjaśnić naukę o chrzcie św., a w wypadku dziecka - rodzicom wyjaśnić powody wątpliwego udzielenia chrztu

Prawa rodziców

• wybór imienia dziecka

• wybór terminu

• przygotowanie do sakramentu - katechezy

• dobór czytań, błogosławieństwa

• komunia pod dwoma postaciami

• prawo do katolickiego wychowania dziecka i pomocy ze strony Kościoła

• kan. 793 - prawo do wsparcia w dziele formacji przez instytucje i organizacje

• prawo do wyboru szkoły z katolickim wychowaniem

• prawo do ubiegania się, by ustawy państwowe zapewniały katolickie wychowanie

• kan. 1125 i 1128 - jest to prawo i najpoważniejszy obowiązek do religijnego wychowania dzieci. Nie można tego prawa scedować na innych

Rodzice chrzestni

Pojawiają się w praktyce kościelnej późno i spełniali 3 funkcje:

• sponsorów - poręczycieli katechumenów przed biskupem

• usługujących przy chrzcie

• przy chrzcie dzieci składali w ich imieniu wyznanie wiary

Początkowo był jeden rodzic, a od XII - XV w. pojawia się praktyka 2 rodziców i więcej przy chrzcie. Sobór Trydencki ograniczył liczbę chrzestnych do 2 osób. Podobnie CIC 1917, który przewidywał nawet pewne ograniczenia

• w dawnym kodeksie istniała przeszkoda między ochrzczonym a chrzestnym i szafarzem, a także między szafarzem a chrzestnymi - przy zawieraniu małżeństwa - tzw. pokrewieństwo duchowe

• istniała przeszkoda katechizmowa - między nauczającym prawd wiary przed chrztem a przyjmującym chrzest

Obecny Kodeks utrzymał tradycję pierwszych wieków Kościoła - dorosły i dziecko winni mieć chrzestnych ze wspólnoty wiernych /kan. 872/. Dopuszcza udział jednego rodzica chrzestnego ale może być także 2 osoby

Wymogi stawiane rodzicom chrzestnym

• wg CIC - do ważności spełnianej funkcji wymagał by chrzestnym:

• był ochrzczony,

• posiadał używanie rozumu,

• wybrany przez rodziców dziecka lub opiekunów. Mógł nim być także szafarz.

• musiał mieć odpowiednią intencję asystując przy chrzcie i dotykał lub trzymał dziecko.

• nie mogli chrzestnymi być rodzice naturalni /także dzisiaj/, współmałżonek chrzestnego, ekskomunikowany, heretyk, duchowny zdegradowany lub wyłączony /suspensowany/

• wg CIC - do godziwości:

• musiał mieć ukończone 13 lat /ale wiek można było obniżyć/,

• mieć znajomość zasad wiary,

• nieobciążony infamią,

• nie mógł chrzestnym być zakonnik, nowicjusz, duchowny z wyższymi święceniami bez zgody przełożonego /dzisiaj nie koniecznie/

• obowiązkiem chrzestnego była duchowa opieka nad ochrzczonym i chrześcijańskie wychowanie

• wg KPK - obowiązki spoczywają przede wszystkim na rodzicach naturalnych. Odnośnie zaś chrzestnych kan. 874 nie wprowadza rozróżnienia na wymogi co do ważności i godziwości. Mówi o warunkach dopuszczenia:

• wyznaczony przez przyjmującego chrzest, jego rodziców lub opiekunów /także przez proboszcza lub szafarza/

• ukończył 16 lat /chyba że biskup bądź szafarz lub proboszcz dla słusznej przyczyny określili wiek niższy/. Wg Instrukcji Episkopatu z 1975. chrzestnym może być osoba, która ukończyła 15 lat

• tylko katolik - wyjątkowo prawosławny - wg Instrukcji Ep. tylko wówczas gdy: prosza o to rodziece dziecka, zapewnione jest katolickie wychowanie dziecka, jednym z chrzestnych jest katolik, prawosławny jest ochrzczony i ukończył 15 lat. Z innego wyznania lub niewierzący może pełnić tylko rolę świadka chrztu

• jest bierzmowanym /CIC nie wymagał tego/ i przyjął sakrament Eucharystii

• prowadzi życie zgodne z wiarą. Instrukcja Ep. zabrania dopuszczać osoby żyjące w związkach niesakramentalnych. oraz młodzieży nie uczęszczającej na katechezę

• wolny od jakiejkolwiek kary wymierzonej lub deklarowanej

• nie jest ojcem lub matką

• chrzestni mają pomagać by ochrzczony prowadził życie chrześcijańskie /rodzice maja dbać o wychowanie religijne/

• przy osobie dorosłej - chrzestny musi być po sakramentach wtajemniczenia chrześcijańskiego, gdyż ma osobie przyjmującej chrzest pomagać wzrastać w wierze. Ma być osobą miejscową a nie przyjezdną - ma być dyspozycyjna dla osoby ochrzczonej.

• w małżeństwie mieszanym - strona katolicka składa rękojmię, że dziecko wychowa po katolicku, a strona niekatolicka podpisuje się, że przyjęła to do wiadomości. Wychowanie areligijne jest obłożone cezurą

świadek chrztu

• świadek chrztu - występuje gdy nie ma rodziców chrzestnych lub wyznaczeni nie spełniają wszystkich wymogów. Musi być on fizycznie obecny przy chrzcie, ma być ochrzczonym ale bez innych wymagań. Wpisuje się go w aktach jako świadka chrztu.

Teza 24. Specyfika sakramentu bierzmowania i jej implikacje prawne

Bierzmowanie w rozwoju historycznym

• obietnica Chrystusa dana Apostołom, że otrzymają Duch Św. jako moc z nieba;

• Apostołowie modlili się o napełnienie Duchem Św. nad tymi, którym udzielano chrztu - oba sakramenty łącznie

• pierwsze rozróżnienia u apologetów np. Hipolit - opis bierzmowania jako dopełnienia chrztu. Podaje kolejność czynności: namaszczenie olejem pochrzcielnym, nałożenie rąk bpa i namaszczenie olejem dziękczynienia.

• do V-VI w. sakramentu bierzmowania udzielano razem z chrztem, ewentualnie jakiś krótki czas po chrzcie

• od IX w. - nastąpiło czasowe rozdzielenie tych sakramentów inicjacji spowodowane m.in. trudnością dotarcia do biskupa. Na Wschodzie biskupi delegują kapłanów do udzielania bierzmowania wraz z chrztem, na Zachodzie ta praktyka się nie przyjęła

• coraz częściej chrzczono dzieci w okresie Wielkanocy, a z czasem chrzest zaczęto udzielać w ciągu całego roku

• na Wschodzie - chryzmacja - obrzęd dopełnienia chrztu przez namaszczenie /oliwa lub myron/

• na Zachodzie - konfirmacja często udzielana w wieku późniejszym u progu używania rozumu

KPK - kan. 879 - istota bierzmowania

• wyciska charakter i prowadzi na drodze chrześcijańskiego wtajemniczenia

• wiernych ubogaca darami Ducha Św.

• doskonalej jednoczy z Kościołem /perfectius Ecclesiae vinculantur/, wiąże dynamicznie z Kościołem

• zobowiązuje do:

• dawania świadectwa Chrystusowi słowem i czynem

• szerzenia i obrony wiary

Materia i forma sakramentu

• kan. 880 - jest udzielany przez namaszczenie olejem na czole, którego dokonuje się przez nałożenie rąk i wypowiedzenie przypisanych słów

• konstytucja - Divinae consortium naturae - Pawła VI z 15.08.1971r - określiła 3 elementy do ważności

• namaszczenie krzyżmem

• nałożenie rąk /nałożenie rąk podczas namaszczenia a nie podczas modlitwy przyzywającej Ducha Św./

• słowa wypowiadane przez biskupa podczas namaszczenia i nałożenia rąk "Przyjmij znamię daru Ducha Św." Materią jest więc olej krzyżma, a formą formułą słowna

Szafarz bierzmowania

• w historii

• w I w. tego sakramentu udzielali apostołowie i ustanowieni starszymi w gminach chrześcijańskich /biskupi/, najczęściej przez nałożenie rąk i modlitwę oraz namaszczenie olejem

• do IV w. - na Wschodzie i Zachodzie szafarzem był biskup - bierzmowanie było dopełnieniem chrztu

• V w. proces oddzielenia sakramentów. W Hiszpanii i Galii dopuszczono prezbiterów. Sakramentarz Gelazjański mówił jeszcze o biskupie jako szafarzu

• XIV w. - papież Klemens V - biskup jest zwyczajnym szafarzem

• XV w. sobór Ferraro-Florencki - szafarzem jest biskup i tylko biskup

• XVI w. sobór Trydencki - biskup jest szafarzem zwyczajnym i jedynie on. Ma on władzę pełną i niezależną

• 1596 r. Klemens VIII - potwierdził naukę Trydentu i dodał obowiązek noszenia szat liturgicznych przy obrzędzie

• 1945 r. Kongregacja upoważniła proboszczów, by w przypadku niebezpieczeństwa śmierci płynącego z choroby mogli udzielić bierzmowania

• 1947 r. podobne upoważnienie dla misjonarzy

• CIC - szafarzem nadzwyczajnym może być prezbiter

• SW II - KL 26 - biskup jest szafarzem orginarius a nie ordinarius

• orginarius - pierwotnym, naturalnym, właściwym - pojęcie teologiczne

• ordinarius - nic ponad to co zwyczajne - określenie prawne

• KPK - o szafarzu

- biskup - zwyczajny szafarz /orginarius - kan. 882/. Może on udzielać bierzmowania swoim diecezjanom, ale też tym, którzy przebywają na jego terytorium, chyba że sprzeciwia się temu ich ordynariusz. Może udzielić uprawnienia do bierzmowania innym kapłanom. Biskup by godnie udzielić tego sakramentu w obcej diecezji potrzebuje rozumnie domniemanego zezwolenia tamtejszego biskupa

- zrównani z biskupem - zwyczajni szafarze /kan. 370-371/ to - opat i prałat terytorialny, wikariusz i prefekt apostolski, administrator apostolski, ordynariusz polowy, administrator diecezji /na mocy indultu St. Ap. z 1983 r. - Variatones/ - mają władzę zwyczajną w granicach swego terytorium.

- prezbiterzy - są nadzwyczajnymi szafarzami

• prezbiter mający władzę na podstawie prawa powszechnego /np. wikariusz generalny/ lub delegacji

• kapłani mający takie uprawnienie od biskupa z ważnej przyczyny mogą dobrać sobie innych prezbiterów /np. dziekanów, proboszczów/, by razem z nimi udzielili tego sakramentu /kan. 844-2/.

• prezbiter - gdy osobie dorosłej udziela chrztu, lub dopuszcza ją do wspólnoty z Kościołem - władzą nadaną przez biskupa

• w niebezpieczeństwie śmierci - proboszcz a nawet każdy prezbiter. Tę władzę posiadają: wikariusz parafialny, administrator parafii, proboszcz in solitum, quasi proboszcz /w parafii tymczasowej/. Proboszcz ma pierwszeństwo, ale prezbiter ma prawo bierzmować w niebezpieczeństwie śmierci nawet jeśli proboszcz jest obecny. Kodeks nie wymaga bowiem by prezbiter szukał najpierw kogoś uprawnionego lub mającego pierwszeństwo - dobro wiernego jest ważniejsze od trzymania się szczegółowych wytycznych. Kodeks nie wymaga też, by był on wolny od kar kościelnych

Przyjmujący bierzmowanie

• do ważności

• człowiek ma być ochrzczony ale jeszcze nie bierzmowany /kan. 889/

• ma mieć wiek w pobliżu wieku rozeznania, chyba że:

• istnieje niebezpieczeństwo śmierci

• inaczej ustali Konferencja Biskupów

• szafarz dla poważnej przyczyny zdecyduje inaczej

• do godziwości

• ma używanie rozumu - poza niebezpieczeństwem śmierci

• kandydat został odpowiednio pouczony

• jest we właściwej dyspozycji /łaska uświęcająca/

• ma możliwość odnowić przyrzeczenia chrzcielne

• gdy o to właściwie prosi a prawo mu nie zakazuje /kan. 843/

Obowiązek przyjęcia bierzmowania

• KPK 83 - kan. 890 - wierni są zobowiązani w odpowiednim czasie przyjąć ten sakrament. Mają o to zadbać rodzice, duszpasterze, proboszczowie. Troska również o należyte przygotowanie do bierzmowania

• kan. 645-1 - kandydat do nowicjatu ma być bierzmowany

• kan. 1033 - bierzmowanie konieczne do godziwego przyjęcia święceń

• kan. 1065-1 - mają go przyjąć nupturienci przed ślubem /nie jest to wymagane do ważności/

• kan. 847 - osoba chcąca być chrzestnym lub świadkiem bierzmowania musi ten sakrament przyjąć

Wiek do bierzmowania

• KL 71 - nakazuje związać bierzmowanie z sakramentami wtajemniczenia chrześcijańskiego. Rada ds. wprowadzania odnowy liturgicznej wskazuje na wiek młodzieńczy

• pierwsze wieki wiązały bierzmowanie z chrztem, a po nich następował pełny udział w Eucharystii

• Sobór Laterański z 1215 r. - nakazywał bierzmować w 7 roku życia a Komunię św. udzielać 12 -13 r. ż.

• XVIII w. - synod w Tuluzie we Francji /1748r./ zmienił kolejność sakramentów /chrzest, Eucharystia, bierzmowanie/ i choć Kongregacja się sprzeciwiała tej praktyce weszła ona na stałe do działań duszpasterskich

• Pius X w 1910 r. wydał dekret o wczesnej Komunii św. czym jeszcze umocnił niewłaściwą praktykę. Dotychczasowy wiek do bierzmowania przyjęto za wiek I Komunii św.

• CIC - kan. 788 - wiek do bierzmowania to 7 r.ż.

• SW II - bierzmowanie nie jest sakramentem dojrzałości chrześcijańskiej jak to się utarło w praktyce od XVIII w. Jest to etap na drodze wtajemniczenia chrześcijańskiego, które kończy się w momencie śmierci

• KKK - nie należy mylić dojrzałości biologicznej z dojrzałością wiary. Łaska chrztu nie potrzebuje bierzmowania by być potwierdzoną. Bierzmowania można udzielać dzieciom, bo ani tradycja ani teologia tego nie odrzuca

• KPK - kan. 891 - bierzmowanie w pobliżu wieku rozeznania - jest to niższy wiek

• I Komunię św. /kan. 913/ - przy posiadaniu wystarczającego używania rozumu - wiek wyższy

• Obrzęd bierzmowania - określa 7 r.ż., chyba że Konferencja Ep. z przyczyn duszpasterskich ustali wyższy wiek.

• Konferencja Biskupów w Polsce w 1975 r. ustaliła wiek do bierzmowania na 14-5 lat /VII-VIII klasa/

• racje duszpasterskie a nie teologiczne wymusiły późniejszy wiek do bierzmowania. Nie ma teologicznych racji by oddzielać bierzmowanie od chrztu

Świadek bierzmowania

• kan. 892 - bierzmowanemu winien towarzyszyć 1 świadek, wspierający go w wypełnianiu obowiązków sakramentu

• warunki stawiane świadkom bierzmowania - wg kan. 874

• jest wyznaczony przez przyjmującego, jego rodziców lub opiekunów /także przez proboszcza lub szafarza/

• ukończył 16 lat /chyba że biskup bądź szafarz lub proboszcz dla słusznej przyczyny określili wiek niższy/

• jest bierzmowanym katolikiem i przyjął sakrament Eucharystii i prowadzi życie zgodne z wiarą

• wolny od jakiejkolwiek kary wymierzonej lub deklarowanej

• nie może być ojcem lub matką bierzmowanego /KPK tego nie dopuszcza ale Rytuał daje tę możliwość w nr 5/

• wypada, aby świadkiem bierzmowanego był któryś z rodziców chrzestnych

Teza 25. Szafarz Eucharystii

szafarz Eucharystii

• w pierwszych wiekach szafarzem Eucharystii dla wspólnoty był biskup, który sprawował ją wraz z prezbiterami i wokół nich zbierał się Kościół. Od II w. biskupi zaczęli zlecać to zadanie prezbiterom,

• KPK - kan. 900-1 - szafarzem Eucharystii jest tylko kapłan ważnie wyświęcony. Było to wielokrotnie potwierdzane /sobór Laterański IV, Trydencki/, który sprawując Eucharystię działa in persoan Christi - w osobie Chrystusa

• kto nie ma ważnych święceń a próbuje sprawować Eucharystię podlega interdyktowi, a duchowny suspensie latae sententiae /kan. 1378-1/

• godnie sprawuje Eucharystię kapłan, gdy prawo nie zabrania /wolny od kar/ i sprawuje wg przepisów liturgicznych

• kan. 901 - kapłan może odprawiać Mszę św. za kogokolwiek z żyjących lub zmarłych, także za niewierzących jeśli nie wywoła to zgorszenia. Nie można jednak imienia zmarłego niekatolika wymieniać z modlitwie Eucharystyczne /Kongregacja Nauki Wiary - Accidit z 11.06.1976/

• kan. 903 - do odprawiania Mszy św. może być dopuszczony kapłan nawet nieznany, jeśli przedstawi stosowne pismo - tzw. celebret - wydany nie wcześniej niż przed rokiem przez jego ordynariusza

Koncelebra

• CIC - zabraniał koncelebrowania Mszy św. poza święceniami prezbiteratu i konsekracji biskupiej.

• S. Watykański II w Konstytucji o Liturgii nawiązał do praktyki pierwotnego Kościoła i zezwolił na koncelebrowanie Mszy św., by podkreślić jedność kapłaństwa /zob. KL57/

• KPK -ogólne zezwolenie na koncelebrowanie Mszy św. jeśli czegoś innego nie domaga się dobro wiernych.

• kapłanom nie wolno koncelebrować z szafarzami nie mającymi pełnej jedności z Kościołem katolickim /kan. 908/

• diakon i wierni świeccy nie mogą wykonywać podczas Mszy św. czynności należącej do kapłana /kan.907/

• kan. 909 - nakazuj należyte przygotowanie duchowe do sprawowania Mszy św. a po zakończeniu - dziękczynienie

Obowiązek odprawiania Mszy św.

• w pierwszych wiekach prezbiterzy wraz z biskupem celebrowali Msze św. tylko w niedziele jako Dzień Pański

• od IV w. odprawiano Msze św. w sobotę, a w niekiedy w inne dni tygodnia /środa i piątek - jako dni pokutne/

• VI - VII w. powstaje zwyczaj odprawiania Mszy św. indywidualnie przez kapłanów i bez wiernych. Powstają boczne ołtarze do celebrowania indywidualnych Mszy św.

• Paschalis I w IX w. - naucza, że Msze św. można sparować codziennie

• w średniowieczu utrwala się praktyka odprawiania tylko w większe święta i zanika koncelebra

• S. Laterański IV - nakłada obowiązek wielkanocnej spowiedzi i Komunii św. ale nie zobowiązuje kapłanów do częstszych Mszy św., wyraża tylko ubolewanie, że nie czyni się tego często i z należytą pobożnością

• Św. Tomasz - ponieważ każdy człowiek ma obowiązek do korzystania z przysługującej mu łaski - kapłani winni celebrować Msze św. często, zwłaszcza w święta, w które wierni zwykli przyjmować Komunię św.

• S. Trydencki - zobowiązywał biskupów, by ich kapłani odprawiali Msze św. przynajmniej we wszystkie niedzielę i święta, a jeśli mają obowiązki duszpasterskie - tak często jak tego potrzeba. Ponadto kapłan ma takie same obowiązki jak każdy wierzący - uczestniczenia w niedzielnej Mszy św. Jeśli więc sam nie odprawia, powinien uczestniczyć we Mszy św. odprawianej przez innego kapłana.

• od Piusa IX /1846-1878/ - przyjął się zwyczaj codziennego odprawiania Mszy św. przez pobożnych kapłanów

• CIC - w kan. 805 - z racji przyjętych święceń kapłan jest zobowiązany do oprawiania Mszy św. wielokrotnie w ciągu roku /a więc nie w każdą niedzielę i święta/. Biskupi zaś mają prawo nakazać odprawiać w niedzielę i święta nakazane. Praktyka było jednak, że większość kapłanów odprawiało Mszę św. codziennie

• KPK - kan. 904 - kapłan powinien odprawiać często /to obowiązek/ a zaleca się usilnie by codziennie nawet jeśli nie uczestniczą w niej wierni /moralna zachęta ale nie obowiązek/, gdyż w Eucharystii dokonuje się ustawicznie dzieło odkupienia. Jest to główne zadanie kapłana.

• do sprawowania Mszy św., kapłan winien się duchowo przygotować

• nie powinno się bez słusznej przyczyny odprawiać Mszy św. bez udziału wiernych - przynajmniej jednego /906/

Ilość Mszy św.

• CIC - kan. 806 - zezwala na odprawienie 1 Mszy św. dziennie. Banicje tylko za zgodą ordynariusza gdy:

• brak kapłanów

• znaczna część wiernych nie weźmie udziału we Mszy św.

• jest to święto nakazane - a więc obowiązek uczestniczenia we Mszy św.

• kan. 824 - zakaz przyjęcia 2 stypendium mszalnego

• binacje bez zezwolenia zagrożone są karą

• 3 Msze św. można odprawić tylko w Boże Narodzenie i w Dzień Zaduszny

• Paweł VI w Pastorale munus z 1963 r. udzielił biskupom rezydencjalnym i zrównanym z nimi w prawie upoważnienie do udzielania zezwolenia na odprawianie 2 lub 3 mszy w ciągu dnia jeśli brakuje kapłanów

• S. Watykański II - zezwolił na binacje w KL 57:

• w Wielki Czwartek - Msza krzyżma i Wieczerzy Pańskiej

• w Wielkanoc - w noc paschalną i w ciągu dnia

• w Boże Narodzenie - 3 Msze św.- w nocy, o świcie i w ciągu dnia

• w Dzień Zaduszny - 3 Msze św.

• podczas synodu, wizytacji duszpasterskich, zjazdu kapłanów - Mszę koncelebrowaną i dla dobra wiernych

KPK - kan. 905 - kapłan może sprawować tylko jedną Mszę w ciągu dnia, ale prawo dopuszcza wyjątki:

• na mocy prawa :

• w Wielki Czwartek - Msza krzyżma i Wieczerzy Pańskiej

• w Wielkanoc - w noc paschalną i w ciągu dnia

• w Boże Narodzenie - można 3 Msze św.- w nocy, o świcie i w ciągu dnia

• w Dzień Zaduszny - można 3 Msze św.

• podczas synodu, wizytacji duszpasterskich, zjazdu kapłanów - Mszę koncelebrowaną i dla dobra wiernych

• na mocy zezwolenia ordynariusza /także dla kapłana spoza diecezji/ gdy:

• brak kapłanów

• słuszna przyczyna - dla dobra społeczności

• przy zezwoleniu na trynację

• brak kapłanów

• musi być święto nakazane

• istnieje konieczność duszpasterska - więcej niż słuszna przyczyna np. znaczna cześć wiernych nie będzie mogła uczestniczyć we Mszy św. i nie dopełni obowiązku

szafarz Komunii św.

• W czasach apostolskich oprócz prezbiterów byli też diakoni

• od II w. pojawiają się też wierni świeccy pełniący posługę szafarzy Komunii św. Wspomina o nich Tertulian.

• do VIII w. świeccy mogli bez przeszkód pełnić tę posługę

• od IX w. szafarzem zwyczajnym Komunii św. staje się kapłan z wykluczeniem innych duchownych

• w średniowieczu - szafarzem zwyczajnym jest kapłan /proboszcz/. Diakon może udzielać komunii tylko w nadzwyczajnych wypadkach i to w obecności kapłana. Zakaz objął także zakonników - mogą za zgodą proboszcza

• Od XIV i XV w. świeckim zakazuje się nawet dotykać Najśw. Sakramentu

• S. Trydencki - potwierdził wcześniejsze przepisy - szafarzem Komunii św. jest tylko kapłan

• CIC -kan. 845 - szafarzem zwyczajnym Komunii św. jest kapłan, a nadzwyczajnym diakon /za zezwoleniem proboszcza/

• SW II - wg KK 29 - diakon to zwyczajny szafarz Komunii św. jeśli zleci mu to kompetentna władza

• Paweł VI - Ministeria quedam z 15.08.1972r. - przyznał takie uprawnienie akolitom. Mogą oni udzielać Komunii:

• gdy nie ma kapłana lub diakona,

• gdy z powodu choroby, podeszłego wieku, obowiązków nie mogą rozdawać Komunii św.

• liczba wiernych jest zbyt duża.

• funkcję akolity mogą spełniać kandydaci do diakonatu i kapłaństwa a także mężczyźni świeccy, którzy pragną ją pełnić, mają określone przez Konferencję Biskupów przymioty i zostali właściwie przygotowani

• Immensae caritatis z 29.01.1973 r. - Kongregacja Sakramentów upoważniła ordynariuszy do imiennego powoływania wiernych świeckich na nadzwyczajnych szafarzy Komunii św. do poszczególnych przypadków /czasowo/ lub na stałe. Mogą oni udzielać Komunii św. sobie, innym i chorym w domach, gdy:

• nie ma kapłana lub diakona,

• z powodu choroby, podeszłego wieku, obowiązków nie mogą rozdawać Komunii św.

• liczba wiernych jest zbyt duża.

• ordynariusze mogą również zezwolić poszczególnym kapłanom na powołanie osób do rozdawania Komunii św. w konkretnych przypadkach dla rzeczywistej konieczności. Zaleca się zachować kolejność przy wyznaczaniu:

• lektor i alumn seminarium duchownego, zakonnik, siostra zakonna, katechista, inni wierni mężczyźni i kobiety

KPK - kan. 910

• szafarzami zwyczajnymi Komunii św. są: biskup, prezbiter, diakon.

• nadzwyczajny szafarz to akolita lub wierny świecki do tego wyznaczony. Może on udzielać Komunii św. gdy:

• szafarz zwyczajny jest nieobecny

• szafarz zwyczajny jest obecny ale nie może rozdzielać Komunii św. /choroba, starość inne obowiązki/

• szafarz zwyczajny jest obecny ale jest zbyt wielu przyjmujących Komunię św.

• Postanowienie Konferencji Ep. z 2.05.1990r. o nadzwyczajnych szafarzach Komunii św. Wymogi:

• mężczyzna 35-65 lat

• braciom zakonnym biskup może ten wiek obniżyć do 30 lat

• nieskazitelne życie moralne, pobożność i uznanie wśród duchownych i świeckich

• wykształcenie przynajmniej średnie

• ma odbyć właściwą formację - Instrukcja z 22.06.1991r.

• zezwolenie otrzymuje na rok czasu i można je przedłużyć po odbyciu 3 dniowych rekolekcji

• nie ma prawa do wynagrodzenia

• posługę spełnia gdy ilość kapłanów wobec przyjmujących Komunię jest zbyt mała

• może za zezwoleniem proboszcza roznosić Komunię św. do chorych

• szafarzem wiatyku - jest proboszcz, wikariusz parafialny, kapelan, przełożony wspólnoty zakonnej /kan. 911-1/a w przypadku konieczności inni szafarze Komunii św. za choćby domyślną zgodą proboszcza

Teza 26. Uczestnictwo w Najświętszej Eucharystii

Obowiązek uczestniczenia w Eucharystii

• wiąże się ze sprawowaniem Eucharystii jako pamiątki zmartwychwstania Chrystusa, stąd niedziela jako dzień szczególny winna być połączona z udziałem we Mszy św. /zob. Dies Domini - Jan Paweł II/

• niedziela jako pierwszy i zarazem ósmy dzień była świętowana już przez apostołów - jako początek nowego okresu. Liczba 8 symbolizuje również nieskończoność. Niedziela zastąpiła z czasem szabat i stała się dniem sprawowania Pamiątki Pana

• początkowo udział w Eucharystii miał charakter moralnego a nie prawnego zobowiązania

• CIC - nie odróżniał niedzieli od dni świątecznych

• KPK 1246 - niedziela jest najstarszym dniem świątecznym choć różnym od innych świąt

• kan. 1247 - obowiązek uczestniczenia /participatio/ fizycznej i duchowej obecności na liturgii

• KL 48 - wierni mają wraz z kapłanem ofiarować hostię - a więc obecni fizycznie i zaangażowani

• Dies Domini - podkreśla osobiste zaangażowanie w liturgię, nie tylko fizyczna obecność

• fizyczna obecność oznacza bezpośrednią łączność z innymi uczestnikami liturgii skupionymi wokół ołtarza

• obecność ma być od początku do końca liturgii. Nie może być tylko liturgia Słowa czy tylko liturgia Eucharystyczna

• jeśli Eucharystia była sprawowana niegodnie przez szafarza to i tak wierny wypełnił swój obowiązek

• kan. 1248-1 - udział ma być we Mszy św. sprawowanej w obrządku katolickim

• czas wypełnienia obowiązku

• w dzień świąteczny - ipsa die

• wieczorem dnia poprzedzającego niedzielę lub święta nakazane - jest to antycypacja obowiązku a nie dnia, gdyż niedziela zaczyna się o północy wg KPK

• Konferencja Episkopatu - dekretem z 1983 r. ustaliła iż mszę będącą antycypacją obowiązku można odprawić najwcześniej o 16.00

• gdyby w kościele nie była odprawiana Msza św. z niedzieli to wierny i tak spełnia obowiązek

• gdyby wierny nie mógł uczestniczyć w niedzielę i święta w liturgii zobowiązany jest do odprawienia liturgii słowa lub poświęcenia odpowiedniego czasu na modlitwę /jest to zalecenie a nie nakaz/

• Konferencja Episkopatu ma prawo ustanawiać, znosić lub przenosić dni świąteczne np. dyspensa z 1965 r. gdy trzeba wykonywać pracę zawodową w niedzielę lub święta, ale należy się powstrzymać od tego co nie konieczne.

Przyjmowanie Komunii św.

• Zasady ogólne

• kan. 912 - do przyjęcia Komunii św. winien być dopuszczony każdy ochrzczony, któremu prawo tego nie zabrania. Warunkiem więc godnego przyjęcia Komunii św. jest:

• przyjęcie chrztu i pozostawanie we wspólnocie Kościoła

• brak grzechu ciężkiego /kan. 916/

• nie pozostawanie w karach kościelnych /kan. 915/

• nie pozostawianie z uporem w jawnym grzechu ciężkim /kan. 915/

• posiadanie wystarczającego rozeznania /por. 913/

• odpowiednie przygotowanie i dyspozycja /por. 913/

• obowiązek przyjmowania Komunii św.

• ten obowiązek został określony na S. Laterańskim IV w 1215r., gdy osłabła pobożność i gorliwość w Kościele. Zobowiązano każdego wiernego by około Wielkanocy wyspowiadał się i przyjął Komunię św. Za niedopełnienie tego obowiązku groziły sankcje karne /zakaz wstępu do Kościoła, odmowa katolickiego pogrzebu/

• CIC określił czas wypełnienia tego obowiązku, dając możliwość ordynariuszom do przedłużenia tego czasu

• KPK - kan. 920 - każdy wierny,. który został dopuszczony do przyjmowania Komunii św. jest zobowiązany do jej przyjęcia przynajmniej raz w roku, w okresie Wielkanocnym, ale dla słusznej przyczyny może być spełniony w innym terminie. W Polsce Konferencja Ep. postanowiła, że czas spełnienia tego obowiązku rozpoczyna się w niedzielę poprzedzająca Środę Popielcową i trwa do Niedzieli Trójcy Św.

• nie ma jednak sankcji karnych, są tylko moralne - grzech ciężki

• Możliwość przyjmowania Komunii św. po raz drugi

• Puis X zalecił wiernym częste przyjmowanie Komunii św., a także dopuścił dzieci do pełnego udziału w Eucharystii

• Pius XII - zachęcał w encyklice Mediator Dei, aby uczestnicząc we Mszy św. przyjmowali Komunię św.

• CIC - kan. 857 - CIC - tylko raz w ciągu dnia, a drugi raz tylko w niebezpieczeństwie śmierci, lub uchronienia Najświętszego Sakramentu przed zniewagą

• Instrukcja Immensae caritatis z 1973 r. - można jeden raz być u Komunii św. w ciągu dnia - to jest zasadą, ale w pewnych warunkach można przystąpić 2 razy:

• Msze obrzędowe związane z udzielaniem sakramentów

• konsekracja kościoła, profesja zakonna

• za zmarłych, msza pogrzebowa, w 1 rocznicę śmierci

• w trakcie kongresu eucharystycznego lub misyjnego

• gdy choremu udziela się wiatyku mogą wówczas Komunię św. przyjąć też domownicy

• Instrukcja Tres ab hic annos z 1974 r. zezwalała przyjąć 2 raz w ciągu dnia Komunię św. tylko w Wielki Czwartek

• Instrukcja Eucharisticum misterium dla wiernych, którzy wieczorem antycypują Mszę niedzielną nawet jeśli rano już byli u Komunii św.

• OWMR - pozwalało kapłanowi na 2 krotną Komunię św. jeśli za 2 razem sprawował Mszę konwentualną

• projekt KPK z 1980 r. - zezwalał na przyjęcie powtórne Komunii jeśli uczestniczyło się we Mszy św.

• KPK - kan. 917 - dopuszcza możliwość przyjęcia powtórnie /iterum/ Komunii św. Powstała wątpliwość co znaczy przyjąć powtórnie - czy drugi raz w ciągu dnia, czy też wiele razy

• Papieska Komisja do Interpretacji Tekstów Prawnych 26.07.1984 r. orzekła iż iterum należy rozumieć jako możliwość przyjęcia tylko 2 razy dziennie Komunii św. pod warunkiem, że za drugim razem uczestniczy się w całej Mszy św. Można przyjąć Najświętszy Sakrament po raz trzeci tylko:

• jako wiatyk

• by uchronić go przed profanacją

• KKK 1388 - podaje błędnie, że wierny może wielokrotnie przyjmować Komunię św. w ciągu dnia

• Komunia poza Mszą św.

• na praktykę Komunii poza Mszą św. natrafiamy już w II w. u Justyna - zanoszoną ją chorym do domu

• S. Trydencki - wierni winni przyjmować Komunię św. na Mszy św. w celu osiągnięcia pełniejszych owoców

• XVIII w. - praktyka udzielania Komunii św. poza Mszą św. rozwija się na wielką skalę

• zabiegi Piusa X odnośnie częstszej Komunii św. zwiększają tylko praktykowanie Komunii św. poza Mszą św.

• jeszcze w poł. XX w. Komunii udzielano przed, podczas i po Mszy św.,

• dopiero odnowa soborowa i Konstytucja o Liturgii /KL 55/ naucza, że Komunia św. jest integralną częścią Eucharystii, a przyjęcie Komunii św. w trakcie Mszy św. to doskonalszy sposób uczestnictwa w Eucharystii

• dokumenty po Soborze wskazują na ścisły związek przyjmowania Komunii św. ze sprawowaną Eucharystią

• KPK - kan. 918 - zaleca się jak najbardziej by wierni przyjmowali Komunię św. podczas Eucharystii, po komunii kapłana. Dodaje, że dla słusznej przyczyny, gdy wierny prosi, Komunii św. można udzielić poza Mszą św. w każdym czasie i o każdej porze wg przepisów liturgicznych

• słuszną przyczyną może być uzasadniona prośba wiernego

• przepisy liturgiczne są zawarte w Obrzędzie Komunii św. i kultu tajemnicy Eucharystycznej poza Mszą św., który przewidują udzielanie Komunii św. w połączeniu z Liturgią Słowa /krótsza lub dłuższą/

• Wiatyk

• od łac. viaticum - w starożytności oznaczało pożywienie, pieniądze zabierane jako pomoc w drodze. W tradycji Kościoła - oznacza Komunię św. udzieloną umierającemu jako przysposobienie na drogę ku wieczności

• powszechnie praktykowany w wiekach I - III w czasie prześladowań. Praktyka przetrwała do VII w., gdy zaczęła słabnąć. Synody w VIII w. powracają do Wiatyku i nakazują kapłanom przechowywanie Najśw. Sakramentu, by móc go udzielić konającym. S. Trydencki potwierdził obowiązek udzielania Wiatyku, ale maja go być pozbawieni niegodni. Paweł V wyliczał - lichwiarzy, konkubinatariuszy, przestępców notorycznych, ekskomunikowanych, chyba że wcześniej się nawrócą i wyspowiadają.

• Wiatyk jest Komunią św. stąd mogą go przyjmować ci, którzy spełniają warunki do przyjmowania Komunii św. /przyjęty chrzest, posiadanie używania rozumu, znajomość choćby podstawowych prawd wiary/

• udziela się go zagrożonemu śmiercią /periculus mortis/. Nie zawsze dobrze rozróżniano ten termin.

• periculus mortis - oznacza sytuację, w której utrata życia jest prawdopodobna, ale przeżycie jest możliwe

• articulus mortis - oznacza agonię, śmierć jest moralnie pewna i bliska

KPK - kan. 921 - wierny w niebezpieczeństwie śmierci /periculus mortis/ winien być umocniony Wiatykiem

• KKK - to Komunia św. dla kończących życie doczesne - zw. ostatnim sakramentem

• trzeba go uzgodnić z sakramentem namaszczenia chorych

• najlepiej podczas Mszy św. by można było udzielić Komunii św. pod dwiema postaciami

• udzielany przy bezpośrednim lub pośrednim niebezpieczeństwie śmierci z jakiegokolwiek powodu,

• przy osobach starszych sam fakt opuszczenia sił upoważnia do udzielenia Wiatyku

• przy chorobie należy osądzić, czy istnieje niebezpieczeństwo śmierci

• gdy niebezpieczeństwo trwa wiele dni można przez te dni udzielać Komunii św. na sposób Wiatyku

• kan. 921-2 - można go przyjąć ponownie jeśli nawet tego dnia osoba była już u Komunii św.

• gdyby niebezpieczeństwo trwało dłużej, można go udzielać przez kolejne dni

• kan. 922 - Wiatyku nie należy odkładać, by chorzy mogli go przyjąć gdy są jeszcze świadomi

• można go udzielić też dzieciom w niebezpieczeństwie śmierci, które nie były u I Komunii św. z zachowaniem kan. 913 - gdy potrafią odróżnić Ciało Chrystusa od zwykłego chleba

• mogą go przyjąć osoby chore nawet jeśli nie było 1 godzinnego postu, a także ich opiekunowie

• Komunia św. dzieci

• w Kościele praktyka udzielania Komunii św. dzieciom pojawiła się już w I w. i przetrwała do XII w.

• na S. Laterańskim IV - uznano zwyczaj odkładania Komunii św. dzieci aż do wieku rozeznania. Te zaś, którym została Komunia św. udzielona zaciągały zobowiązanie, by przynajmniej raz w roku się wyspowiadać i przyjąć Komunię św. w okolicy Wielkanocy

• S. Trydencki potwierdził tę praktykę, nie uściślając jednak wieku rozeznania. Stąd różnie go interpretowano 7-12 lat, lub 14-15lat.

• XVIII i XIX w. przyniósł przesunięcie Komunii św. na późniejsze lata wskutek szerzącego się jansenizmu. Komunię św. zaczęto traktować jako nagrodę za doskonałe życie, nie zaś lekarstwo na ludzką ułomność. Komunię św. zaczęto więc przyjmować bardzo rzadko.

• Kongregacja Soboru w dekrecie Sacra Tridentina Synodus z 20.12.1905r. zaprzeczyła naukom jansenistów i zachęcała do częstej Komunii św. pod warunkiem nie posiadania grzechu ciężkiego i posiadania dobrych intencji. Nikt nie jest wyłączony z tego prawa

• Dekret Piusa X Quam singulari z 8.08.1910r. - O Komunii św. dzieci. Określono warunki dopuszczenia dzieci:

• wiek rozeznania do przyjęcia Spowiedzi i Komunii św. jest wiek 7 lat, gdy dziecko zaczyna rozumować

• gdy dziecko potrafi rozróżnić Chleb Eucharystyczny od chleba zwykłego i z pobożnością Komunię św.

• nie jest też wymagana doskonała znajomość prawd wiary. Pozostałych prawd wiary jeszcze się nauczy

• wystarczy jeśli poznało prawdy wiary potrzebne do zbawienia koniecznością środka

• po przyjęciu Komunii św. proboszcz winien się zatroszczyć, by dzieci przynajmniej raz w roku odbyły spowiedź generalną i przystąpiły do Komunii św.

• Ogólne Dyrektorium Katechetyczne z 11.04.1971 r. ustaliło:

• wiek rozeznania - 7 r.ż.

• obowiązek corocznej spowiedzi i Komunii św.

• nie przesuwać granicy wieku

• dzieciom młodszym można udzielić Komunii św. jako Wiatyku, jeśli potrafią odróżnić Ciało Chrystusa od zwykłego chleba

KPK - przyjęło rozstrzygnięcia tego dekretu i w kan. 913 stanowi, że dzieci można dopuścić do Komunii św. gdy:

• posiadają wystarczające rozeznanie

• są dokładnie przygotowane, tak by na swe możliwości zrozumieć tajemnicę Chrystusa /Jego obecność w Eucharystii/ i z wiarą oraz pobożnością przyjąć Ciało Chrystusa

• dzieciom znajdującym się w niebezpieczeństwie śmierci można udzielić Komunii św. gdy potrafią rozróżnić Ciało Chrystusa od zwykłego chleba i z szacunkiem przyjąć Komunię św.

• gdy w niebezpieczeństwie śmierci jest wątpliwość co do używania rozumu przez dziecko - stosuje się domniemanie prawne i Wiatyku można więc udzielić dzieciom, które ukończyły 7 r.ż. Dzieciom poniżej tego wieku, a także dzieciom chorym psychicznie nie udziela się Wiatyku /traktuje się je jako niemowlęta/

• kan. 914. obowiązek przygotowania dzieci do Spowiedzi i Komunii św. spoczywa na rodzicach i proboszczu. Ma to nastąpić jak najszybciej po dojściu dziecka do używania rozumu. Proboszcz rozstrzyga o tym, czy dane dziecko ma wystarczające używanie rozumu, by przyjąć Komunię św.

• Osoby, którym można odmówić udzielenia Komunii św.

• z prawa Bożego

• jeśli osoba nie jest ochrzczona

• jeśli jest w stanie grzechu ciężkiego

• z prawa kościelnego

• dzieci, które nie osiągnęły używania rozumu /kan. 913/

• chorzy psychicznie - nie mający używania rozumu - upośledzenie głębokie i znaczne - takie osoby są zrównane z dziećmi które nie ukończyły 7 lat. Gdy powróci świadomości wówczas można udzielić Komunii św.

• ci, którzy nie zachowali postu eucharystycznego /kan.919/ - od jedzenia i napojów - 1 godz. przed przyjęciem Komunii św. celem uszanowania Chrystusa w Eucharystii. Wyjątek stanowią leki i woda

• bracia odłączeni

• w karach kościelnych - wymierzonych lub deklarowanych /kan. 915/

• kan. 915. - publiczni grzesznicy trwający z uporem w jawnym grzechu ciężkim. CIC /kan. 855/ wyliczał też publicznie niegodnych i zniesławionych. Jawność oznacza tutaj, że grzech jest pewny, określony i sam w sobie publiczny /znany wspólnocie eucharystycznej/. Musi też być obiektywnie ciężki /ze względu na materię/, ale także musi istnieć subiektywne przeświadczenie o ciężkości grzechu. Wylicza się tutaj:

• po rozwodzie cywilnym przy trwającym małżeństwie sakramentalnym założyli nowe związki cywilne

• żyjący ze sobą homoseksualiści, poligamiści, uprawiający kazirodztwo, sutenerstwo, prostytucję /FC 80 nn/

• żyjący w tzw. wolnych związkach lub związkach na próbę

• żyjący na kontrakcie cywilnym bez ślubu kościelnego pomimo braku przeszkód /FC 82/

• należący do organizacji antykościelnych np. masonerii /wypowiedź Kong. Nauki Wiary z 18.07.1974r./

• należący do partii komunistycznej /od 1949r./

Osoby te uważa Kościół za żyjące w cudzołóstwie i nie dopuszcza do Komunii św.

• rozwiedzeni ale żyjący samotnie - choć sytuacja jest nieprawidłowa - mogą przyjmować komunię św.

• rozwiedzeni i żyjący w powtórnych związkach przy trwającym małżeństwie sakramentalnym jeśli nie mogą się rozejść /np. wychowują dzieci/ złożyli ślub czystości i nie powodują zgorszenia we wspólnocie - mogą przyjmować Komunię św.

• Udział w Eucharystii w stanie grzechu ciężkiego

• KKK 1849 - grzech śmiertelny - to wykroczenie przeciwko miłości i prawdzie Boga i własnego sumienia. W tym grzechu nie można przyjąć Komunii św.

• KDK 13 - odrzucenie Boga - Stwórcy jako ostatecznego celu człowieka

• KKK 1857 - grzech ciężki - elementy

• poważna materia - naruszenie przykazań Bożych

• pełna zgoda - wiedza o grzesznym charakterze czynu i jego sprzeczności z wolą Bożą

• pełna świadomość i dobrowolność - bez przymusu

• jedyną drogą uwolnienia z grzechu ciężkiego jest spowiedź sakramentalna

• Przyjmowanie Komunii w grzechu ciężkim

• 1 Kor 11, 26-29 - niegodnie spożywający jest winien Ciała i Krwi Pańskiej i wyrok sobie spożywa i pije

• Ewangelia mówi jednak o tym, że Jezus podał chleb Judaszowi podczas Ostatniej Wieczerzy, dopuszczając go do Eucharystii w stanie grzechu ciężkiego. To jest biblijne uzasadnienie tej praktyki w Kościele.

• S. Trydencki - nikt, kto jest świadom grzechu ciężkiego nie powinien bez spowiedzi sakramentalnej przystępować do Komunii św. Kapłan nie powinien sprawować Mszy św. w grzechu ciężkim, chyba że nie ma innego kapłan, musi celebrować, wówczas może sprawować, ale nich się następnie jak najszybciej /quam primum/ wyspowiada

• CIC - kan. 807 i 856- kapłan będący w grzechu ciężkim nie może sprawować Mszy św. nawet gdyby sądził, że wzbudził w sobie żal doskonały. Chyba, że nie ma innego kapłana u którego mógłby się wyspowiadać, a istnieje nagląca konieczność /si urgeat necessitas/ i musi odprawić Mszę św. Wówczas może odprawić po wzbudzeniu żalu doskonałego i ma się jak najrychlej wyspowiadać. Wierny w stanie grzechu ciężkiego mógł wyjątkowo przyjąć Komunię św., gdy nie było kapłana by go wyspowiadał a istniała nagląca konieczność /urgente necessitates/ i gdy wzbudził akt żalu doskonałego

• KPK - kan. 916 - kto ma świadomość grzechu ciężkiego nie powinien celebrować Eucharystii ani przyjmować Komunii św., chyba że dla poważnej racji /gravis ratio/ i z postanowieniem szybkiego /quam primum/ wyspowiadania się - tzn. przy pierwszej nadarzającej się okazji. Poważna racja oznacza sytuację mniej poważną niż nagląca konieczność z CIC kan. 807 i 856.

Warunki do przyjęcia lub sprawowania Eucharystii w stanie grzechu ciężkiego:

• istnieje poważna racja przyjęcia lub sprawowania Eucharystii

• nie ma możliwości wyspowiadania się

• należy wzbudzić żal doskonały i postanowienie jak najszybszej spowiedzi

Poważna racja oznacza sytuację:

• dla kapłana

• gdy nie ma kapłana a wierni mają obowiązek uczestniczenia we Mszy św.

• gdy trzeba konsekrować postaci by udzielić wiatyku

• gdy ma odprawić Mszę św. z racji uroczystości

• gdy w przypadku odmowy może być zagrożone jego dobre imię

• dla wiernego

• musi przyjąć Komunię św. na sposób wiatyku

• gdy istnieje groźba zgorszenia lub utraty dobrego imienia we wspólnocie

Niemożność wyspowiadania się oznacza:

• nie ma spowiednika by się wyspowiadać

• jest kapłan ale nie ma upoważnienia do spowiadania, a penitent nie jest w niebezpieczeństwie śmierci

• kapłan nie ma woli spowiadania

• kapłan nie rozumie języka

• gdy penitent jest zależny od kapłana w jakimś względzie /np. ministrant, gospodyni/

• gdy do kapłana jest daleko /ponad godzinę marszu/

• gdy tuż przed Komunią św. przypomniał sobie grzech

• penitent jest wspólnikiem kapłana w grzechu przeciw VI przykazaniu

• Post eucharystyczny

• był przestrzegany od pierwszych wieków

• Hipolit Rzymski domagał się, aby Komunię św. przyjmować w godzinach rannych przed jakimkolwiek posiłkiem

• S. Trydencki - Komunię św. można przyjąć tylko na czczo - wolno nic pić ani jeść od północy dnia poprzedzającego

• CIC - kan. 859 - post trzeba było zachowywać od północy i łamały go nawet leki i woda. Nie obowiązywał tylko w niebezpieczeństwie śmierci, a także gdy trzeba było spożyć Najśw. Sakrament celem ochrony przed profanacją. Chorym bez nadziei wyzdrowienia za zgodą spowiednika 1 lub 2 razy w tygodniu pozwolono przyjmować Komunię św. Dyspensować od tego postu mogła tylko Kongregacja. Kapłanów obowiązywały te same przepisy.

• Paweł VI - 21.11.1964r. - na sesji Soboru - ograniczył post do 1 godz. przed Komunią św.

• Kongregacja Sakramentów Św. w Immensae caritatis z 1973 r. - post 15 minutowy dla:

• chorych nie leżących nawet w łóżku

• osób w podeszłym wieku

• chorych i starszych kapłanów

• osób opiekujących się chorymi i przebywających z nimi w domu

• KPK - kan. 919-1 - post 1 godz. przed przyjęciem Komunii św. z wyjątkiem wody i lekarstw

• kapłani sprawujący 2 -3 Msze św. dziennie przed 2 lub 3 Mszą coś spożyć nawet jeśli nie będzie 1 godz.

• chorzy, starsi i opiekujący się nimi są zwolnieni z tego postu

Teza 27. Ofiary mszalne

• Ofiary mszalne znane są od pierwszych wieków, gdy w związku ze sprawowaniem Mszy św. składano dary w naturze /przeważnie chleb i wino/. Część przekazywano kapłanom, a część ubogim.

• od VIII w. pojawiła się praktyka składania ofiar za Msze św., aby otrzymać obfitsze owoce duchowe

• w XII w. ten rodzaj ofiar przyjął się powszechnie, a dary w naturze zaczęto zastępować pieniędzmi

• w średniowieczu pojawiły się fundacje i beneficja, z których kapłani czerpali dochody i zarazem byli zobowiązani do odprawiania Mszy św. zgonie z wolą fundatora

• CIC - kan. 826 - rozróżniał 3 rodzaje stypendiów:

• manualne - dawane kapłanowi bezpośrednio do ręki przez wiernego

• na wzór manualnych - pochodzące z fundacji, ale dane do odprawienia innym kapłanom, przez tych, których do ich odprawienia zobowiązuje fundacja

• fundowane - oparte na fundacji

• Paweł VI - podkreślał, że ofiary te są znakiem jedności wiernych z Chrystusem i kapłanami pracującymi dla ich duchowego dobra, a słuszność tej praktyki uzasadniał słowami Chrystusa „godzien jest robotnik zapłaty swojej”

• w KPK słowo stipendium /żołd, wynagrodzenie, płaca/ sugerujące, iż ofiara jest jakąś zapłatą za odprawienie Mszy św. - zostało zastąpione słowem stips /składka, dar, jałmużna/ oznaczając dar na cele publiczne albo na chwałę Bożą. W tłumaczeniu na j. polski użyto słowa „ofiary mszalne”

• kan. 946 - wierni składając ofiary nie tylko zobowiązują do odprawienia w ich intencji Mszy św., ale też zaradzają potrzebom Kościoła i szafarzy

• Przyjmowanie ofiar mszalnych

• kan. 945 - każdy kapłan odprawiający Mszę św. może przyjąć taką ofiarę

• zaleca się, żeby nawet bez tych ofiar odprawiać Msze św. za wiernych, zwłaszcza ubogich

• z ofiar tych należy eliminować wszelkie pozory transakcji /kan. 947/, a kto by nieprawnie czerpał z tego zyski ma być ukarany cenzurą /kan. 1385/

• kan. 948 - gdyby została przyjęta ofiara, choćby najmniejsza, istnieje zobowiązanie odprawienia Mszy św. i to osobnej w tej intencji. Nie wolno więc przyjmować dwóch lub więcej ofiara z racji jednej Mszy św., nawet gdyby suma ta została przekazana w całości na cele kościelne. Można jednak zachęcać wiernych by w jednej Mszy św. łączyli wiele intencji - tak jednak by ilość Mszy św. pokrywała się z ilością intencji /np. koncelebra/

• kan. 949 - przyjęte intencje rodzą zobowiązanie ich odprawienia, nawet jeśliby ofiary za nie przepadły bez winy kapłana, lub straciły wartość

• kan. 950 - jeśli złożono pewną sumę na odprawienie Mszy św. bez określenia ich ilości, to ilość należy wyznaczyć w oparciu o przeciętną intencję przyjętą zwyczajowo na danym terenie. Chyba, że wola ofiarodawcy była inna

• kan. 951 - kapłan może zatrzyma dla siebie ofiarę z tylko jednej Mszy św. dziennie, z pozostałych pieniądze ma przekazać na cele wskazane przez ordynariusza. W Boże Narodzenie może przyjąć dla siebie ofiary z 3 Mszy św. Może też zatrzymać intencje z tytułu zewnętrznego - np. konieczność dojazdu, późna pora

• nie można przyjąć ofiary z racji obowiązkowych Mszy św. - np. proboszcz z racji Mszy św. za parafian. Zobowiązani do takich Mszy św. nie mogą tego samego dnia zatrzymać ofiar z innego tytułu, czy Mszy św.

• kan. 952 - synod diecezjalny ma określić dekretem wysokości ofiar i kapłanowi nie wolno domagać się większej. Może jednak przyjąć ofiarę większą dobrowolnie złożoną. Obowiązuje to też członków zakonu na tym terenie

• kan. 953 - nie może też kapłan przyjąć więcej ofiar niż jest w stanie odprawić w ciągu roku. Prawodawca zarazem określił czas 1 roku jako obowiązkowy na odprawienie przyjętych intencji

• Przekazywanie ofiar

• kan. 954 - gdy ilość złożonych ofiar przekracza możliwości odprawienia ich w danym kościele, to wolno te intencje przekazać gdzie indziej wraz z ofiarami, chyba że ofiarodawca życzył sobie inaczej

• należy przekazać całość przyjętej ofiary. Nadwyżkę w stosunku do istniejącej w diecezji wysokości ofiar mszalnych można zatrzymać tylko wówczas, gdy ustali się, że wyższa ofiara została dana ze względu na osobę kapłana

• Czas obowiązkowego odprawienia Mszy św. liczy się od chwili przekazania ich innemu kapłanowi

• intencje mszalne nie dopełnione przez rok winne być przekazane ordynariuszowi

• Zapisywanie ofiar mszalnych

• kan. 955 -4 - należy zapisać Msze św. przyjęte i odprawione, a także przekazane innym kapłanom. Winna być też zapisana wysokość ofiary

• proboszcz i rektor kościoła winni prowadzić księgę intencji,

• kan. 958 - tę księgę każdego roku ma obowiązek sprawdzić ordynariusz

• Msze gregoriańskie

• to Msze św. odprawiane przez kolejnych 30 dni w intencji określonej zmarłej osoby. Praktyka ta wywodzi się od Grzegorza Wielkiego /560-604/

• obowiązuje ciągłość odprawiania tych mszy, chyba że pojawiła się niespodziewana przeszkoda np. choroba, msza pogrzebowa - wówczas ciągłość nie zostaje naruszona, a msze zachowują swe wstawiennicze owoce

• Szczególne uprawnienia odnośnie ofiar mszalnych

• gdy wypełnienie zobowiązań mszalnych jest nierealne, Kościół może je zmniejszyć lub od nich zwolnić

• Paweł VI w Pastoralen munus - przyznał biskupom diecezjalnym i innym wyznaczonym ordynariuszom na stałe prawo do redukcji zobowiązań mszalnych z powodu zmniejszenia się dochodów np. z fundacji

• pozostałe redukcje zarezerwowano Kongregacjom rzymskim

• KPK - daje dzisiaj biskupom diecezjalnym i najwyższym przełożonym zakonnym władzę:

• redukcji z powodu zmniejszenia dochodów /na czas trwania tej przyczyny/ do wysokości ofiary mszalnej ustalonej w diecezji, jeśli nikt nie jest zobowiązany do zwiększenia zapisu na ten cel i nikogo nie można do tego zobowiązać /kan. 1308-3/

• redukcji zobowiązań mszalnych dla seminariów i instytutów kościelnych, jeśli ich dochody zmniejszyły się w takim stopniu iż nie mogą realizować swych celów /kan. 1308-4/

• przeniesienie zobowiązań mszalnych na inne dni lub do innych kościołów lub ołtarzy, niż to zostało zawarte w fundacji

Teza 28. Sprawowanie sakramentu pokuty

Spowiedź jednego penitenta

• w zwykłej sytuacji kan. 960 - zwyczajnym sposobem pojednania grzesznika z Bogiem i Kościołem jest indywidualna i integralna spowiedź oraz indywidualne rozgrzeszenie. Przypomina to Jan Paweł II w Reconcilatio et Paenitentia - jest to jedyny zwyczajny sposób otrzymania pojednania z Bogiem. Każdy więc grzech ciężki musi być wyznany razem z ważnymi okolicznościami w spowiedzi sakramentalnej. Możliwe są dwie formy:

• pojednanie jednego penitenta, a więc każdego osobno

• pojednanie wielu penitentów z indywidualną spowiedzią i rozgrzeszeniem - obejmuje wspólne przygotowanie przez liturgię słowa, homilię, modlitwę

• w nadzwyczajnej sytuacji - od tego indywidualnego i całkowitego wyznania grzechów ciężkich zwalnia jedynie niemożność fizyczna i moralna - można wówczas dokonać pojednania innymi sposobami:

• niemożność fizyczna /nie można tego fizycznie wykonać/ zwalniająca z integralności spowiedzi:

• zagrożenie śmiercią lub agonia

• defekt mowy lub słuchu

• nieznajomość języka, którym posługuje się spowiednik

• ignorancja lub zapomnienie wobec grzechów

Przy niemożności zaś udania się do spowiednika, lub sprowadzenia spowiednika - pozostaje akt żalu doskonałego

• niemożność moralna - istnieje możliwość fizyczna wyznania wszystkich grzechów, ale ich wyznanie może spowodować szkodę materialna lub duchowa penitentowi - wówczas zwalnia ona z integralności spowiedzi. Niemożność ta zachodzi w przypadkach:

• niebezpieczeństwo zagrażające penitentowi lub spowiednikowi, ewentualnie prześladowanie

• niebezpieczeństwo zniesławienia penitenta

• niebezpieczeństwo zgorszenia lub grzechu bądź spowiednika bądź penitenta

• w przypadku skrupulanta - nie musi się troszczyć o integralność spowiedzi

• niewygody lub szkody jakiej obawia się penitent - ale mają być zewnętrzne w stosunku do samego wyznania grzechu /nie tylko wstyd - to nie zwalnia z integralności/ np. spowiedź podwładnego u przełożonego

• wielkiej obawy przed wyznaniem niektórych grzechów ciężkich - wówczas może ogólnie o grzechu

Równoczesne rozgrzeszenie wielu penitentów bez uprzedniej ich spowiedzi indywidualnej

• w Kościele istniał zawsze zwyczaj indywidualnej spowiedzi sekretnej. Natomiast publiczna zazwyczaj była pokuta nałożona na grzesznika i publiczne przyjęcie do wspólnoty Kościoła

• XI - XIII w. - powstaje zwyczaj udzielania zbiorowego rozgrzeszenia rycerzom przed bitwą /np. wojska Bolesława Krzywoustego w 1110r. przed bitwą z Czechami/

• S. Trydencki nie wypowiedział się w sprawie absolucji generalnej - co znaczy, że uznał spowiedź indywidualną za powszechnie obowiązującą

• 6.02.1915r. podczas I wojny światowej Penitencjaria Apostolska zezwala na udzielenie powszechnego rozgrzeszenia żołnierzom na froncie.

• CIC - pomimo znajomości orzeczenia Penitencjarii Apostolskiej z 1915r. nie umieszcza zapisu o absolucji generalnej - znał tylko spowiedź i rozgrzeszenie indywidualne

• Pius XII Aspersi commoti z 8.12.1939r. - zezwala na udzielanie absolucji generalnej całym grupom ludności zagrożonym śmiercią z powodu bombardowań

• Penitencjaria Apostolska 25.03.1944 r. - instrukcja Ut dubia - zezwala na rozgrzeszenie wielu penitentów nawet jeśli nie ma niebezpieczeństwa śmierci, ale zdaniem miejscowego ordynariusza, wierni musieliby pozostawać przez dłuższy czas bez sakramentu pojednania. Nie chodzi tu jednak o fakt zgromadzenia się znacznej liczby wiernych np. na odpuście, czy rekolekcjach. Absolucji takie można więc udzielać także w czasie pokoju.

• 16.06. 1972r. Kongregacja Kultu Bożego - Sacramentum paenitentiaeb - dopuszcza możliwość absolucji generalnej na określonych warunkach z racji licznych nadużyć. Normy te przejął nowy Kodeks

• KPK - kan. 961 - zasada ogólna - nie można udzielić absolucji powszechnej. Są przypadki gdy jest ona dozwolona

• zagraża niebezpieczeństwo śmierci i brak czasu na to, by wyspowiadać poszczególnych penitentów

• istnieje poważna konieczność /gravis necesitas/ - jest zbyt mała liczba spowiedników, przez co większość wiernych będzie musiała przez dłuższy czas pozostawać bez łaski sakramentalnej albo Komunii św. Nie jest poważną koniecznością napływ penitentów z racji jakiś uroczystości

• do biskupa diecezjalnego należy wydanie osądu i zezwolenia na absolucję generalną. W normach z 1972r. dopuszczano, by taką decyzję mógł podjąć kapłan, gdy nie ma możliwości odnieść się do biskupa. KPK to zniósł.

• z absolucji generalnej mogą korzystać ci, co popełnili grzechy ciężkie i lekkie /dla powiększenia łaski/

• do ważnego przyjęcia absolucji generalnej /kan. 962/

• odpowiednia dyspozycja - przygotowanie jak do spowiedzi indywidualnej /żal za grzechy, postanowienie poprawy i zadośćuczynienia/

• postanowienie, że we właściwym czasie tzn. jak najszybciej, przy pierwszej sposobności, wyzna swe grzechy na spowiedzi indywidualnej - bez tego absolucja jest nieważna

• można przyjąć ponownie absolucję generalną, pod warunkiem odbycia spowiedzi indywidualnej, chyba że istnieje słuszna przyczyna, z powodu której nie można odbyć spowiedzi. Istnieje wówczas obowiązek wyznania grzechów przynajmniej raz w roku /kan. 989/, który może jednak ulec zawieszeniu, jeśli zachodzi moralna niemożliwość jego wypełnienia - należy przystąpić do spowiedzi gdy ta przyczyna ustanie

• wiernych należy przygotować do korzystania z absolucji generalnej, pouczając ich o obowiązku odbycia spowiedzi indywidualnej jak najszybciej /quam primum/

• w Polsce Konferencja Ep. orzekła, że nie ma potrzeby korzystać z absolucji generalnej, gdyż dla każdego chętnego istnieje możliwość spowiedzi indywidualnej. Kapłan może udzielić ogólnego rozgrzeszenia po ogólnej spowiedzi tylko wtedy gdy indywidualna spowiedź jest niemożliwa:

• w niebezpieczeństwie śmierci

• penitentom innej narodowości, z którymi nie można się porozumieć z powodu nieznajomości języka

Miejsce spowiedzi

• CIC - kan. 910 - zawierał zakaz spowiadania kobiet poza konfesjonałem, chyba że:

• była chora

• oznaczałoby to, że pozostanie dłuższy czas bez spowiedzi

• mężczyźni mogli być spowiadani także prywatnie

• kan. 964 - miejscem właściwym do przyjmowania spowiedzi jest kościół lub kaplica - jest to bowiem sakrament, czynność liturgiczna, a więc związana z kultem publicznym i należy ją sprawować ze czcią jej należną

• powinien być także konfesjonał, ustawiony w widocznym i łatwo dostępnym miejscu, zaopatrzony w kartę

• spowiedzi nie należy przyjmować poza konfesjonałem, chyba że istnieje uzasadniona przyczyna /rozumna a nie koniecznie poważna/. Taką przyczyną może być sama prośba penitenta. By spowiedź odbyła się poza kościołem lub kaplicą, które są właściwym miejscem sakramentu pokuty musi istnieć poważna nie tylko słuszna przyczyna

• Komisja Interpretacji Kodeksu - orzeczenie z lipca 1988r. - gdy penitent prosi o spowiedź poza konfesjonałem bez słusznej przyczyny, kapłan może odmówić

• ordynariusz może zezwolić na spowiadanie także w tych miejscach, gdzie pozwala odprawiać Mszę św. W koniecznych przypadkach może spowiadać w każdym miejscu

• Kongregacja Sakramentów 25.11.1989r. - orzekła, że niedopuszczalna jest spowiedź przez telefon, gdyż sakrament ten wymaga fizycznej obecności w jednym miejscu szafarza i penitenta. W ekstremalnych warunkach może być dopuszczona np. w bezpośrednim niebezpieczeństwie śmierci /articulus mortis/. Część szczególnie moralistów jest jednak zdania, że nie należy udzielać rozgrzeszenia, a jedynie pomóc wzbudzić żal doskonały

Czas sprawowania spowiedzi

• może się odbywać w każdym dniu i o każdej porze

• jest zachęta, by czynić to poza Mszą św. w ustalonych godzinach /Eucharisticum mysterium 39/

• każdy kościół zwłaszcza parafialny winien mieć wyraźny plan godzin spowiedzi, kan. 989 - obowiązek spowiedzi wielkanocnej

Teza 29. Szafarz i podmiot sakramentu Pokuty

Kapłan jako szafarz sakramentu

• w pierwszych wiekach grzechy wyznawano przed apostołami i ich uczniami

• z biegiem czasu biskupi stali się głównymi szafarzami sakramentu pokuty

• od VI w. w Anglii i w Irlandii a od VII w. też w Europie przyjmuje się zwyczaj spowiedzi przed kapłanami

• S. Trydencki - potwierdził iż ważnie odpuszczają grzechy tylko kapłani wyświęceni, nawet jeśli nie są w stanie łaski uświęcającej

• kan. 965 - szafarzem sakramentu pokuty jest kapłan a więc ten, kto posiada święcenia prezbiteratu

• kapłan wykonuje tę posługę w łączności z biskupem, uczestnicząc w jego władzy i urzędzie

Upoważnienie do spowiadania - facultas

• choć udzielanie rozgrzeszenia sakramentalnego jest wykonywaniem władzy święceń, to jednak same święcenia nie wystarczą do ważnego sprawowania tego sakramentu

• od S. Trydenckiego - Kościół uważa, że konieczna jest jeszcze tzw. władza jurysdykcyjna /zwyczajna lub delegowana/ - odnośnie penitenta

• KPK - potwierdził ten wymóg posiadania specjalnej władzy nazywając ją facultas - upoważnienie, uprawnienie, władza. Nie jest zwana władzą jurysdykcyjną, bo ta oznacza władzę rządzenia w Kościele. Rozgrzeszanie penitentów nie ma nic wspólnego z władzą rządzenia, a jest aktem władzy odnoszącej się do sumienia

• to facultas - upoważnienie jest konieczne do ważnego spowiadania i rozgrzeszania i może być dwojakie:

• habitualne - tzn. złączone z jakimś urzędem lub udzielone przez ordynariusza na stałe i nie ograniczone tylko do jakiś przypadków, lub udzielone na jakiś określony czas z założeniem, że będzie systematycznie przedłużane, jeśli nie będzie przeciwwskazań - daje możliwość spowiadania w całym Kościele

• ad actum - dorywczo i przejściowo, tylko do pewnych przypadków - nie daje możliwości rozgrzeszania poza wyznaczonymi przypadkami

• habitualne upoważnienie kapłan uzyskuje:

• na mocy pełnionego przez siebie urzędu

• przez akt udzielenia jej ze strony kompetentnej władzy

• na mocy samego prawa

• zakres upoważnienia do spowiadania

W całym Kościele takie upoważnienie mają:

• papież i kardynałowie na mocy swego prawa

• biskupi - korzystają z niego godnie wszędzie tam, gdzie nie sprzeciwia się temu biskup diecezjalny

• ci, którzy mają upoważnienie habitualne bądź na mocy swego urzędu, bądź z racji udzielenia go przez swego ordynariusza /miejsca inkardynacji lub zamieszkania/, mogą spowiadać wszędzie, chyba że sprzeciwia się temu ordynariusz miejsca /kan. 976-2/

• upoważnienie z racji urzędu

Na mocy urzędu habitualne upoważnienie do spowiadania na podległym im terytorium posiadają:

• ordynariusz miejsca - tj.:

• biskup rzymski

• biskup diecezjalny

• zrównani z biskupem diecezjalnym - prałat i opat terytorialny, wikariusz i prefekt apost., administrator apost.

• wikariusz generalny i biskupi

• kanonik penitencjarz kościoła katedralnego lub kolegiackiego, jeśli jest tam ustanowiony

• proboszcz /nawet parafii tymczasowej/ oraz ci, którzy go zastępują:

• administrator parafii

• kapłan kierujący parafią wakująca

• kapłan zastępujący proboszcza nieobecnego lub chorego

• przełożeni instytutów kleryckich na prawie papieskim mają upoważnienie do spowiadania swoich podwładnych oraz innych osób przebywających dniem i nocą w domu ich instytutu /kan. 967-3/. Zasadą jest jednak, że przełożeni nie powinni spowiadać swych podwładnych, chyba że ci o to poproszą /630-4/

• upoważnienie udzielone przez kompetentną władzę

• kompetentnym do udzielenia upoważnienia do spowiadania wszystkich wiernych jest ordynariusz miejsca

• może on tego upoważnienia udzielić jakiemukolwiek prezbiterowi, przy czym członkowie zakonu winni korzystać z takiego upoważnienia tylko za zgodą przełożonego

• upoważnienie habitualne ma być udzielone na piśmie /kan. 973/

• ograniczenie terytorialne upoważnienia dotyczy tych kapłanów, którzy otrzymali je od ordynariusza miejsca, gdzie nie są inkardynowani i nie mają stałego zamieszkania, a także ci, którzy ni mają pozwolenia habitualnego /mają tylko do określonych przypadków/

• przełożony instytutu zakonnego może upoważnić innego kapłana do spowiadania jego podwładnych i osób przebywających dniem i nocą w domu instytutu. Z tego upoważnienia może on korzystać w stosunku do wszystkich członków danego instytutu

• upoważnienie winno być udzielone po zbadaniu zdolności prezbitera do pełnienia takiej posługi. Najczęściej odbywa się to w formie egzaminu przy końcu studiów seminaryjnych. Najczęściej takie upoważnienie jest udzielane bezpośrednio po święceniach i co pewien czas przedłużane /kan. 972/

• upoważnienie z mocy samego prawa

• w pewnych wypadkach nawet kapłan nie posiadający upoważnienia może ważnie rozgrzeszać. Dotyczy to osób znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci. Nawet bez upoważnienia prezbiter rozgrzesza je zdejmuje z nich cenzury kościelne w sposób ważny i godziwy, nawet jeśli jest obecny kapłan z upoważnieniem. Podobnie ma się z absolucją generalną.

• gdyby jednak osoba rozgrzeszona przez takiego kapłana bez upoważnienia wyzdrowiała, musi w ciągu miesiąca zwrócić się do kompetentnego przełożonego lub kapłana posiadającego upoważnienie i zastosować się do jego zaleceń. Gdy tego nie uczyni popada na powrót w kary, z których została w niebezpieczeństwie śmierci zwolniona /kan. 1357-3/

Uzupełnienie władzy spowiadania

• kan. 144 i - Eccelsia suplet - W razie błędu powszechnego /faktycznie lub prawnie/ lub wątpliwości pozytywnej /faktycznie lub prawnie/ - Kościół uzupełnia upoważnienie do sprawowania sakramentów: bierzmowania, spowiedzi, asystowania przy małżeństwie

• błąd powszechny - jeśli obejmuje on całą społeczność /znaczna liczba zainteresowanych/

• błąd powszechny faktycznie - jeśli znaczna liczba wiernych jest błędnie przekonana o posiadaniu władzy przez daną osobę

• błąd powszechny prawnie - gdy znaczna liczba osób jest błędnie przekonana o czyjejś władzy i prosi o akt jurysdykcyjny /np. fałszywy ksiądz w konfesjonale/

• wątpliwość /niepewność/ pozytywna - jeśli za posiadaniem władzy przemawiają jakieś poważne racje, rodzące przekonanie, iż władza obiektywnie przysługuje - następuje uzupełnienie warunkowe władzy

• wątpliwość negatywna - jeśli istnieją pewne racje za tym, że osoba nie posiada władzy - nie uzupełnia się władzy

• wątpliwość prawna - jeśli zrodziła się ze względu na prawo /czy dana norma nadal obowiązuje/

• wątpliwość faktyczna - jej podstawą jest zaistniały fakt /czy przestępstwo zostało rzeczywiście popełnione/

• wątpliwość prawdopodobna rodzi się wówczas, gdy więcej jest racji za ważnością władzy

Warunki godziwego korzystania z uzupełnienia uprawnienia do spowiadania

• przy błędzie powszechnym

• penitent ma konieczność wyspowiadania się

• istnieje obawa zgorszenia wiernych gdy szafarz odmówi spowiedzi

• obawa, że penitent odesłany od konfesjonału przez dłuższy czas się nie wyspowiada

• wikariusz może spowiadać, jeśli przypomniał sobie o upływie terminu uprawnienia, a musi pomóc proboszczowi w spowiadaniu

• spowiednik winien dokończy spowiedzi, jeśli w trakcie wyznania grzechów przypomniał sobie o upływie ważności upoważnienia

• przy wątpliwości prawdopodobnej i pozytywnej

• jeśli spowiednik wątpi, czy ma ważne upoważnienie do spowiadania i nie może tej wątpliwości przezwyciężyć, czy też nie może poprosić ordynariusza o udzielenie mu uprawnienia - wówczas może spowiadać,bo dokonuje się uzupełnienie władzy facultas

• Utrata upoważnienia do spowiadania

• odwołanie - może tego dokonać ordynariusz miejsca lub właściwy przełożony zakonny, przy czym upoważnienia habitualnego nie powinien odwoływać bez poważnej przyczyny /kan. 974-1/.

• gdy upoważnienie odwołuje ordynariusz miejsca inkardynacji lub zamieszania kapłana - tym samym traci on to upoważnienie wszędzie /kan. 974-2/.

• jeśli odwołuje to upoważnienie inny ordynariusz - kapłan traci to upoważnienie tylko na terytorium tego ordynariusza, przy czym wówczas odwołujący upoważnienie winien powiadomić ordynariusza danego kapłana o tym fakcie.

• gdy uprawnienie jest odwołane przez wyższego przełożonego zakonnego - prezbiter traci je wszędzie w odniesieniu do członków tego zakonu

• gdy jest odwołane przez innego kompetentnego przełożonego - traci je wobec podwładnych tego przełożonego

• ustanie - może dotyczyć kilku sytuacji

• upoważnienie posiadane z racji urzędu ustaje z chwilą utraty tego urzędu

• udzielone przez ordynariusza miejsca inkardynacji lub stałego zamieszkania kapłana - ustaje z chwilą utraty stałego zamieszkania na danym terenie lub z chwilą ekskardynacji /kan.975/

• ograniczenie upoważnienia

• powoduje grzech przeciw VI przykazaniu popełniony przez kapłana. Nie może on wówczas posiadając nawet upoważnienie habitualne rozgrzeszyć ważnie wspólnika grzechu /chyba, że w niebezpieczeństwie śmierci/. Gdyby próbował zaciąga ekskomunikę latae sententiae zarezerwowaną St. Ap.

• pewne ograniczenie kapłan nawet upoważniony ma również wobec osoby, która oskarżyła niesłusznie kapłana o solicytację. Nie można udzielić jej rozgrzeszenia dopóki nie naprawi wyrządzonej krzywdy

• wygaśnięcie - jeśli upoważnienie było wydane na jakiś czas, po upływie tego czasu kapłan rozgrzesza nieważnie

Wykonywanie posługi spowiednika

• obowiązek spowiadania

• każdy kapłan, któremu zlecono zadanie duszpasterskie ma obowiązek zadbać, by wierni chcący się z uzasadnionych powodów wyspowiadać, mieli taką możliwość

• obowiązek ten dotyczy przede wszystkim proboszczów i wikariuszy parafialnych, kapelanów, rektorów kościołów

• w nagłej potrzebie każdy upoważniony do spowiadania ma obowiązek wyspowiadać wiernych /kan.986-2/

• rola spowiednika

• kan. 978 - każdy spowiednik ma być sędziom i lekarzem dla penitenta - z poszanowaniem godności osoby ludzkiej i pełnym szacunkiem. Nie dopuszczać żadnej formy absolutyzmu czy egoizmu. Ma polegać na duchowym prowadzeniu, ale nie uciskaniu czy rygorze. Ma on być:

• szafarzem Bożej sprawiedliwości i miłosierdzia

• przyczyniać się do chwały Bożej i zbawienia dusz

• winien stosować się do nauki Kościoła i przestrzegać wydanych norm,

• konieczny jest więc stały rozwój duchowy i intelektualny

• kan. 979 - ma być dyskretny i roztropny szczególnie w stawianiu pytań

• maja być one dostosowane do wieku i sytuacji penitenta

• nie wolno stawiać pytań o nazwisko wspólnika grzechu

• rozgrzeszenie sakramentalne

• kan. 980 - jeśli spowiednik nie ma wątpliwości co do intencji penitenta, a ten prosi o rozgrzeszenie - nie można go odmówić ani odłożyć

• ocena intencji, żalu za grzechy i postanowienia poprawy może być trudna, ale zawsze należy interpretować na korzyść penitenta, chyba że spowiedź jest zbyt ogólnikowa i penitent nie chce odpowiadać na pytania spowiednika

w zwykłych warunkach

• niemożliwość - rozgrzeszenia penitentowi w zwykłych warunkach - gdy wyznaje grzechy będące równocześnie przestępstwami obłożonymi karami zarezerwowanymi lub zastrzeżonymi St. Ap.

• użycie siły wobec papieża

• znieważenie konsekrowanych postaci eucharystycznych

• rozgrzeszenie wspólnika grzechu przeciw VI przykazaniu

• naruszenie wprost przez spowiednika tajemnicy spowiedzi

• nagrywanie, podsłuchiwanie, publikowanie prawdziwych lub zmyślonych wyznań grzechów na spowiedzi

• udzielenie lub przyjęcie sakry biskupiej bez upoważnienia St. Ap.

• nie może też rozgrzeszyć z cenzur nie zastrzeżonych St. Ap., od których zwalniać może:

• ordynariusz miejsca

• kanonik penitencjariusz

• inni kapłani, jeśli otrzymali takie uprawnienie od St. Ap. lub ordynariusza

• odłożenie rozgrzeszenia może nastąpić ze względu na:

• na ważność sakramentu - gdy udzielenie doprowadzi do zniesławienia sakramentu

• na dobro penitenta - gdy spowiednik uzna to za słuszne a penitent się na to zgodzi. Można też odmówić ty, którzy znajdują się w bliskiej okazji do grzechu, lub nie starają się zmienić sytuacji grzechu - odmowa może działać terapeutycznie i skłonić ich do żalu i skruchy

• odmowa rozgrzeszenia - gdy penitent nie jest w ogóle zdatny do przyjęcia tego sakramentu

• nieochrzczony

• w karze interdyktu lub ekskomuniki

• żyjący w związkach niesakramentalnych

• należący do partii lub stowarzyszeń antykościelnych - komuniści i masoni

• nie znający podstawowych prawd wiary

• recydywiści nie wykazujących skruchy, a przystępujący do spowiedzi ze względu na zew. okoliczności np. chrzest dziecka

• żyjący w stałym gniewie lub nienawiści i nie chcący się tego wyzbyć

Odmowa musi być tak dokonana by nie zniechęcić penitenta raz na zawsze do spowiedzi, ale dać mu zrozumieć przyczyny odmowy i wskazać, że Bóg jest w stanie odpuścić mu grzechy, gdy będzie we właściwej dyspozycji. Odmowa rozgrzeszenia przez jednego spowiednika nie zobowiązuje innego spowiednika. Musi wówczas zaznaczyć iż nie otrzymał rozgrzeszenia i ponownie wyznać swe grzechy. Konferencja Ep. w instrukcji z 1982r. zaleca nawet przy odmowie rozgrzeszenia udzielić penitentowi błogosławieństwa.

• należy stosować pełna formułę rozgrzeszenia, chyba że istnieje niebezpieczeństwo śmierci wówczas formę skróconą „ja odpuszczam tobie grzechy w imię Ojca ...”

w naglącej potrzebie

• odmiennie niż w CIC - nagląca potrzeba wg KPK nie daje spowiednikowi podstaw do zwolnienia z cenzur kościelnych, zarezerwowanych kompetentnej władzy

• dopuszczone jest jednak zwolnienie penitenta w zakresie wewnętrznym sakramentalnym z cenzur ekskomuniki i interdyktu, wiążących mocą samego prawa, ale jeszcze nie deklarowanych, jeśli penitentowi trudno jest pozostawać w grzechu ciężkim przez czas konieczny do tego, aby zaradził temu kompetentny przełożony

• przy czym kapłan musi zobowiązać penitenta, by w 30 dni odniósł się z tym do kompetentnego przełożonego

• do kompetentnego przełożonego może odnieść się sam spowiednik nie ujawniając nazwiska penitenta i uzyskać stosowne zwolnienie z kar

w niebezpieczeństwie śmierci

• jakikolwiek kapłan /nawet bez upoważnienia/ może ważnie rozgrzeszać i uwalniać od wszelkich grzechów i od wszelkich cenzur tak latae jak i ferendae sententiae, zastrzeżonych i niezastrzeżonych. Istnieje jednak obowiązek nałożenia pokuty i zobowiązania do wynagrodzenia szkód /jeśli jest to możliwe/. Jeśli natomiast kary były wymierzone lub deklarowane, lub kapłan nie miał upoważnienia do spowiadania, a penitent wyzdrowiał - to musi się zwrócić w ciągu 30 dni do właściwego spowiednika lub przełożonego po odpowiednie zalecenia.

• nałożenie zadośćuczynienia

• należy do integralnych elementów sakramentu pokuty

• ma mieć charakter zbawienny - tzn. ma na celu nie tylko przebłaganie za popełnione grzechy, ale też pomóc do lepszego życia. Ma być nie tylko karą ale i lekarstwem.

• ma być też zadośćuczynieniem sprawiedliwości - wynagrodzeniem wyrządzonych krzywd i szkód

• nałożenie tego zadośćuczynienia jest obowiązkiem spowiednika i ma być dostosowane do ciężkości i liczby grzechów oraz sytuacji penitenta i mieć na uwadze jego dobro

• penitent ma to zobowiązanie wypełnić osobiście /kan. 981/

• właściwą pokutą jest modlitwa, a także uczynki miłosierdzia względem bliźniego

• w Reconcilatio et Paenitentia nr 31 - o zadośćuczynieniu

• nie jest to zapłata za grzech i otrzymane rozgrzeszenie, bo nic nie może wyrównać ceny Męki Chrystusa

• jest to wyraz osobistego zaangażowania się wiernego w rozpoczęcie nowego życia

• nie powinno sprowadzać się do samych modlitw lecz objąć akty czci Boga, uczynki miłości i wynagrodzenia

• ma zawierać przekonanie, iż w człowieku tkwi jeszcze zło grzechu z którym trzeba podjąć walkę przez umartwienie i pokutę

Tajemnica spowiedzi

• IV w. pierwsze wiadomości o konieczności zachowania tajemnicy spowiedzi

• od VII w. ustalono kary kościelne za naruszenie tajemnicy spowiedzi - z urzędu, dożywotnie wygnanie. Nie można było zdradzać tajemnicy spowiedzi nawet celem zapobieżenia nieszczęścia lub utraty dobra przez wiernego

• normy powyższe znalazły się w Dekrecie Gracjana

• S. Lateraneński IV - ogłosił iż kapłan jest zobowiązany do tajemnicy spowiedzi, bo jest szafarzem sakramentu, Nie może w żaden sposób ani w czymkolwiek /słowem lub znakiem/ wyjawić grzechów penitenta. Zakaz ten obejmował bezpośrednia i pośrednią zdradę tajemnicy spowiedzi. Karą mogło być - złożenie z urzędu, wygnanie, zamknięcie w klasztorze o surowej regule

• CIC - zachowanie tajemnicy spowiedzi wypływa z 3 źródeł z prawa :

• naturalnego - na zasadzie sekretu powierzonego spowiednikowi, a więc oparte na sprawiedliwości

• Bożego - bo to część sakramentu, a Chrystus ustanawiają go nie chciał szkodzić dobremu imieniu penitenta

• kościelnego - który wydał specjalne normy określające tajemnicę spowiedzi jako nienaruszalną tak przez szafarza, tłumacza jak i osoby postronne, które się o grzechach penitenta dowiedziały przy okazji spowiedzi. Penitent zaś nie jest związany tajemnicą spowiedzi

• CIC - za naruszenie tajemnicy spowiedzi groził karą:

• za umyślne i bezpośrednie - ekskomunika zarezerwowana St. Ap., pozbawienie godności lub beneficjów

• za pośrednie - suspensa od odprawiania Mszy św. i spowiadania

• KPK - 983 - tajemnica spowiedzi jest nienaruszalna i nie wolno jej zdradzić w jakikolwiek sposób

• nawet jeśli nie udzielono rozgrzeszenia

• nawet dla ratowania życia czy swego czy penitenta, czy osób postronnych

• obowiązek trwa nawet po śmierci penitenta

• do zachowania tajemnicy zobowiązany jest także tłumacz i wszelkie inne osoby, które zdobyły wiedzę ze spowiedzi w jakikolwiek sposób

• penitent nie jest zobowiązany do zachowania tajemnicy

Przedmiot tajemnicy spowiedzi

• to o czym kapłan się dowiedział w trakcie spowiedzi - nie tylko grzechy, ale okoliczności czy też inne sytuacje

• to co sam przekazał penitentowi - pokuta, pouczenie, rady

• udzielenie rozgrzeszenia lub odmowa - stąd zalecenie Konferencji Ep. żeby udzielić penitentowi choćby błogosławieństwa

• dyskutowane jest czy ujawnienie samego faktu spowiedzi jest naruszeniem tajemnicy spowiedzi

Sposoby naruszenia

• bezpośrednie - gdy przekazana w jakikolwiek sposób przez spowiednika informacja wskazuje na konkretną osobę i treść sakramentalnego wyznania. Osoba trzecia wcale nie musi wiedzieć, że informacje te pochodzą ze spowiedzi. Nie jest zdradą jeśli mówi się o rzeczach, które spowiednik zna z innego źródła i ze spowiedzi jednocześnie

• pośrednie - przez pewne znaki lub słowa daje możliwość zidentyfikowania penitenta i jego grzechów, ale nie musi to nastąpić. Zdrada może też nastąpić przez np. zaniechanie wydania dobrej opinii o kimś, kto był penitentem

Za przestępstwo uważa się:

• zdradę spowiedzi dokonaną bezpośrednio - w sposób obiektywny i subiektywny narusza się prawo o zachowaniu tajemnicy, działając w sposób świadomy i dobrowolny

• za zdradę bezpośrednią - ekskomunika latae sententiae zarezerwowana St. Ap. /kan. 1388/

• przypadkowi słuchacze dopuszczający się zdrady tajemnicy - mają być ukarani sprawiedliwą karą, nie wyłączając ekskomuniki

Dekret Kongregacji Nauki Wiary z 23.09.1988r. - o ochronie tajemnicy spowiedzi św.

• zakazuje przechwytywania osobiście lub przez kogoś innego treści wyznania penitenta lub treści nauki kapłana

• takich rzeczywistych, czy pozorowanych spowiedzi - stawiania pytań, udzielania rad, zadawania pokuty - zabrania się publikować w środkach masowego przekazu

• kto dopuszcza się choćby jednej z tych czynności podlega ekskomunice latae sententiae. Dotyczy to także penitenta i nawet jeśli spowiedź była pozorowana. Chodzi tu bowiem o:

• ochronę tajemnicy i świętości spowiedzi - by nie zniechęcić osoby do spowiedzi i nie utraciły łask

• bronę prawa szafarza - by jej nie ośmieszać

• bronić praw penitenta - chronić jego tajemnic

Zakaz korzystania z wiadomości zdobytych na spowiedzi

• kan. 984 - spowiednik nie może wykorzystywać informacji zdobytych na spowiedzi ani do własnych ani na użytek innych osób. Nie można bowiem w niczym szkodzić penitentowi. Nie ma tu odpowiedzialności karnej, ale jest moralna. Dyskutowane jest czy zakaz korzystania z wiadomości zdobytych na spowiedzi jest bezwzględny, czy też obowiązuje tylko w przypadku, gdyby miało to wywołać szkodę czy uciążliwość penitenta

• każdy kto posiada władzę w jakiejś instytucji nie może w zewnętrznym zarządzie korzystać z wiadomości o grzechach zdobytych na spowiedzi /np. o nieposłuszeństwie podwładnych/

• przełożeni seminariów, zakonów, nowicjatów nie powinni spowiadać podwładnych, chyba że ci sami o to proszą

Spowiednik nie może więc:

• być świadkiem w sądzie kościelnym - gdyby w czasie zeznań przekazał treści, które zna ze spowiedzi to powoduje nieważność akt

• w sądach cywilnych - może odmówić zeznań powołując się na tajemnicę zawodową

Penitent

Akty penitenta

• z sakramentu może korzystać tylko ochrzczony

• musi być właściwie usposobiony. To właściwe usposobienie obejmuje następujące akty:

• rachunek sumienia - przypomnienie sobie grzechów ciężkich od ostatniej ważnie odbytej spowiedzi. Jest to konfrontacja naszego życia z normami Ewangelii.

• żal za grzechy - ma o tyle znaczenie jeśli jest;

• prawdziwy, czyli wewnętrzny - tzn. wypływa z woli, a nie z uczuć

• powszechny - odnosi się do wszystkich grzechów ciężkich, jeszcze nieodpuszczonych na spowiedzi

• najwyższy co do oceny - taki, że penitent nie będzie chciał więcej popełnić tego grzechu

• musi istnieć przynajmniej w momencie spowiedzi i rozgrzeszenia

• motyw skłaniający penitenta do żalu musi się odnosić do Boga, a nie tylko do lęku przed karą

• mocne postanowienie poprawy - tzn. w chwili otrzymywania rozgrzeszenia penitent musi być tak usposobiony, ze odrzuca możliwość popełnienia grzechu w przyszłości . Ma ono być:

• mocne - zdecydowanie na walkę z grzechem nawet za cenę cierpienia lub utraty dobra doczesnego

• skuteczne - penitent chce wykorzystać wszystkie dostępne środki do walki z grzechem, np. odsunięcia okazji do grzechu

• powszechne - rozciągać się na wszystkie grzechy ciężkie

• wyznanie grzechów - ma być integralne czyli całościowe, kompletne. Kan. 988 - domaga się by penitent wyznał wszystkie grzechy ciężkie, określając je co do liczy i rodzaju, które popełnił po chrzcie św., a które nie zostały jeszcze w sakramencie spowiedzi odpuszczone. Zaleca się też wyznanie grzechów powszednich. Chyba, że zachodzi niemożność fizyczna lub moralna - wówczas materialna integralność spowiedzi nie jest wymagana

• zadośćuczynienie - jest integralną częścią spowiedzi i zarazem naprawienie szkód - jako dopełnienie prawdziwego nawrócenia i poprawy życia

Prawa penitenta

• skorzystać ze spowiedzi, gdy zachodzi taka konieczność

• wybrać sobie spowiednika wg własnego upodobania

• jeśli istnieje konieczność skorzystać z pomocy tłumacza

• jeśli jest właściwie usposobiony i dopełnił warunków spowiedzi - uzyskać rozgrzeszenie

Teza 30. Szafarz i pomiot sakramentu namaszczenia chorych

• Paweł VI - konstytucja apostolska - Sacram unctionem infirmorum z 30.11.1972r. - ukazuje historię tego sakramentu i jego biblijne podstawy

• Ordo unctionis infirmorum - z 1973r.

• List apostolski Jana Pawła II do chorych - Salvifici doloris - z 1.02.1984r.

Pojecie

• List św. Jakuba 5, 13-14 - mowa o namaszczeniu chorych przez kapłana, które to namaszczenie ma być pomocą w cierpieniu i sprowadza odpuszczenie grzechów.

• w pierwotnym Kościele istniała praktyka namaszczania chorych, ale nie każde z nich można traktować jako sakrament. Część z nich stanowiła, to co dzisiaj z a teologia scholastyczną nazywamy sakramentaliami

• do VIII - IX w. - istniała jeszcze możliwość udzielenia sobie samemu namaszczenia

• XII w. - spośród licznych namaszczeń stosowanych w celach leczniczych wyodrębniono sakrament namaszczenia

• S. Florencki w 1439 r. określa, że za sakrament należy uważać tylko to namaszczeni, którego udziela się choremu w niebezpieczeństwie śmierci

• S. Trydencki - niebezpieczeństwo śmierci stanowi ważny, ale nie jedyny warunek udzielenia sakramentu

• CIC - przyjął zawężone rozumienie normy trydenckiej i sakrament ten był nazywany „ostatnim namaszczeniem”.

• KL 73-75 - mówi o odnowie sakramentu namaszczenia chorych i wiąże go z niebezpieczeństwem śmierci, ale również z sytuacją, gdy wiernemu może grozić niebezpieczeństwo śmierci z powodu choroby lub starości. KL - zastrzega, że sam fakt choroby lub starości nie daje uprawnienie do nadużywania tego sakramentu

• LG 11- powraca do biblijnego rozumienia sakramentu namaszczenia - przez namaszczenie chorych, Kościół poleca ich cierpiącemu Panu, aby ich podźwignął i zbawił. Zachęca też chorych, by łączyli się dobrowolnie z męką i śmiercią Chrystusa i w ten sposób przymnażali dóbr Kościołowi

• Ordo unctionis infirmorum - z 1973r. - sakrament ten udziela choremu łaski Ducha św. by

• przyczynić się do zdrowia całego człowieka

• napełnić go ufnością i zwalczyć lęk przed śmiercią

• udzielić sił do przezwyciężenia zła i pokus

• jeśli jest to konieczne udziela też odpuszczenia grzechów i staje się dopełnieniem Pokuty

• Odnowione obrzędy zwracają więc uwagę na 2 aspekty tego sakramentu:

• chrystologiczny - złączenie z męką i śmiercią Chrystusa, dla zbawienia świata

• eklezjalny - w sakramencie tym uczestniczy cały Kościół polecając chorego Chrystusowi

• trzeba pamiętać, że choroba nie stanowi wartości sama w sobie, ale sens jej nadaje wiara w Chrystusa i złączenie z Nim w cierpieniu. Chory przyjmujący namaszczenie jest podobny do wiernego podejmującego pokutę

Kanony wstępne

• kan. 998 - podaje elementy istotne sakramentu chorych /zamiana nazwy i treści/

• materią jest namaszczenie olejem z oliwek, należycie poświęconym, ciała chorego na czole i rękach

• formą - wypowiedzenie przypisanych słów: „Przez to święte namaszczenie....

• ta nowa formuła podkreśla darowanie grzechów i duchowe wsparcie oraz pomoc w powrocie do zdrowia

Sprawowanie sakramentu

• kan. 999 - poświęcenie oleju do namaszczenia chorych

• przysługuje z prawa biskupowi diecezjalnemu - święci go w Wielki Czwartek

• tym, którzy są w prawie z nim zrównani

• w razie konieczności każdemu prezbiterowi, ale tylko w czasie sprawowania sakramentu

• kan. 1000 - należy zachować przepisy ksiąg liturgicznych - na czole i rękach wraz z wypowiedzeniem odpowiedniej formuły. A w nagłych przypadkach można namaścić inna część ciała i wymówić całą formułę

• namaszczenia szafarz ma dokonać własną ręką, chyba że jest poważna racja /np. względy higieniczno-epidemiologiczne/ wówczas może użyć jakiegoś narzędzia /np. takiego jakimi posługują się lekarze/

• kan. 1001 - do duszpasterzy i krewnych należy troska by chory otrzymał w odpowiednim czasie sakrament namaszczenia - to zachęta, by nie traktować go jak ostatniego namaszczenia. Ponadto kanon nie uzależnia udzielenia sakramentu od wyraźniej prośby chorego

• kan. 1002 - wspólne sprawowanie sakramentu namaszczenia chorych jest zalecane i ma się odbywać wg norm ustalonych przez biskupa diecezjalnego - np. dzień chorego w parafiach, połączony z Mszą św. za chorych i namaszczeniem. Prawzorem jest tu praktyka zaczerpnięta z Lourdes

• Ordo unctionis infirmorum w niebezpieczeństwie śmierci należy udzielić 3 sakramentów łącznie: pokuty, namaszczenia chorych i Wiatyku. Jeśli idzie o kolejność:

• należy najpierw dać możliwość wyspowiadania się

• udzielić namaszczenia chorych

• udzielić Wiatyku

• gdy istnieje bliski niebezpieczeństwo śmierci wówczas

• należy najpierw dać możliwość wyspowiadania się

• udzielić Wiatyku

• udzielić namaszczenia chorych

• gdyby chory nie mógł przyjąć Wiatyku należy poprzestać na spowiedzi i namaszczeniu chorych

• gdy istnieje potrzeba udzielenia bierzmowania nie może ono być bezpośrednio złączone z namaszczeniem, by nie zatrzeć wyraźnego charakteru obu sakramentów. W przypadku konieczności udziela się najpierw bierzmowania, a następnie namaszczenia chorych, ale bez nałożenia rąk.

Forma namaszczenia

• indywidualna - jednego chorego, najczęściej poza Mszą św.

• wspólnotowa - wielu chorych najczęściej podczas Mszy św. lub poza nią, ale z udziałem wiernych

Szafarz sakramentu

• kan. 1003 - jest nim kapłan i tylko kapłan, szczególnie ci, którzy mają zlecone zadania duszpasterskie - proboszczowie, kapelani, przełożeni instytutów zakonnych

• w przypadku konieczności może tego sakramentu udzielić inny kapłan nawet za domyślą zgoda uprawnionego

• toczy się dyskusja, czy to rozstrzygnięcie może w przyszłości zostać zmienione i czy uprawnienie tego Kościół nie powinien rozciągnąć na diakonów i wiernych świeckich, przynajmniej na tych, którzy są nadzwyczajnymi szafarzami Komunii św.

• od 1965r. St. Ap. upoważniła ordynariuszy, by ci mogli udzielać zezwoleń na noszenie przez kapłanów olejów świętych ze sobą, aby gdy zaistnieje potrzeba mogli udzielić namaszczenia potrzebującym. Obecnie nie jest wymagane niczyje zezwolenie, gdyż kanon 1003-3 - tym pozwoleniem obejmuje wszystkich kapłanów

Osoby, którym należy udzielić sakramentu

• kan. 1004 - ogólna norma komu można udzielić:

• wierny, a więc ochrzczonym

• mającym używanie rozumu a więc także dzieciom powyżej 7 r.ż.

• będącym w niebezpieczeństwie śmierci na skutek choroby lub starości

• dyskutowane jest co znaczy niebezpieczeństwo śmierci, które nie koniecznie musi oznaczać bezpośrednie zagrożenie życia chorego, ale może oznaczać tych, którzy :

• zaczęli się znajdować w niebezpieczeństwie śmierci /in periculo incipit versari/

• z powodu starości podupadli na siłach - nie jest więc wymagana jakaś ciężka choroba

• znajdujący się przed operacją chirurgiczną, jeśli jej przyczyną jest niebezpieczna choroba

• określenie konieczności udzielenia sakramentu należy i tak do szafarza

• namaszczenie można powtórzyć jeśli:

• chory po wyzdrowieniu zapadł na tę samą lub inną chorobę

• jeśli w czasie trwania choroby niebezpieczeństwo stało się poważniejsze

• kan. 1005 - udzielanie sakramentu przy wątpliwości:

• czy chory ma używanie rozumu - należy udzielić namaszczenia

• czy choroba jest poważna - wystarczy rozsądny osąd szafarza lub uzgodnienie z lekarzem

• czy jeszcze żyje - należy udzielić normalnie namaszczeni nie stosując namaszczenia warunkowego jak w CIC. Obecny KPK nakazuje udzielić namaszczenia bezwarunkowo. Sakrament ten bowiem nie wyciska charakteru /sfragis/ i może być powtarzany. Nie ma więc potrzeby warunkowego jego udzielania. Warunkowo można udzielić tylko wówczas, gdy istnieje wątpliwość czy przyjmujący namaszczenie jest ochrzczony

• kan. 1006 - do udzielenia sakramentu wymagane jest wyrażenie prośby przez chorego. Ciężka jednak choroba może utrudnić lub nawet uniemożliwić wyrażenie takiej zgody. wówczas należy przyjąć, że

• gdy nie ma możliwości sprawdzenia, czy chory posiada taką chęć wystarczy stwierdzenie intencji habitualnej np. chory w życiu jest osobą pobożną, akceptuje prawd wiary i pragnie czynić wszystko, co konieczne do zbawienia

Osoby, którym należy odmówić sakramentu

• kan. 1007 - nie wolno udzielać namaszczenia tym, którzy uporczywie trwają z uporem w jawnym grzechu ciężkim a więc nie wykazują żadnej oznaki skruchy czy żalu. Wylicza się tutaj tych, którzy:

• po rozwodzie cywilnym przy trwającym małżeństwie sakramentalnym założyli nowe związki cywilne

• żyjący ze sobą homoseksualiści, poligamiści, uprawiający kazirodztwo, sutenerstwo, prostytucję /FC 80 nn/

• żyjący w tzw. wolnych związkach lub związkach na próbę

• żyjący na kontrakcie cywilnym bez ślubu kościelnego pomimo braku przeszkód /FC 82/

• należący do organizacji antykościelnych np. masonerii /wypowiedź Kongregacja Nauki Wiary z 18.07.1974r./

• należący do partii komunistycznej /od 1949r./

• będących w karach kościelnych wymierzonych lub deklarowanych

• jawni odstępcy od wiary, głoszący publicznie naukę niezgodną z nauką Kościoła

• bracia odłączeni

• wszyscy, którzy sobie tego nie życzą

Teza 31. Szafarz i podmiot święceń

Szafarz święceń

• kan. 1012 - szafarzem święceń jest biskup konsekrowany - odnosi się to do wszystkich święceń. Te władzę otrzymuje się wraz ze święceniami biskupimi i to odróżnia biskupów od prezbiterów. Ważnie udziela święceń także biskup nie mający jedności z Kolegium Biskupów i z papieżem.

• święcenia biskupie

• pierwotnie należały one do metropolitów i biskupów prowincji kościelnych

• od średniowiecza świecenia biskupie zastrzeżono papieżowi i tylko on mógł udzielić upoważnienia do święceń

• kan. 1013 - żaden biskup nie może konsekrować kogokolwiek na biskupa, jeśli nie upewni się wpierw o papieskim upoważnieniu i zleceniu /mandatum/. Każdy kto naruszył by to prawo i dokonał święceń biskupich podlega ekskomunice latae sententiae - zarezerwowanej St. Ap. Takiej samej karze podlega ten, kto bez papieskiego zezwolenia przyjmuje sakrę biskupią /kan. 1382/

• święcenia biskupie bez papieskiego zlecenia są ważne ale niegodziwe i nie włączają do wspólnoty hierarchicznej Kościoła - do Kolegium Biskupów, które wraz z papieżem jest podmiotem najwyższej władzy w Kościele

• tylko biskup prawnie wyświęcony otrzymuje misję kanoniczna do objęcia urzędu i pasterzowania wiernym /LG 24/

• zgodnie z tradycją konsekracja biskupia jest dokonywana przez kilku biskupów. KPK wymaga by biskup przewodniczący konsekracji dobrał sobie przynajmniej dwóch innych biskupów. Dotyczy to godziwości święceń, ale ważnie może konsekrować nowego biskupa tylko jeden biskup

• kan. 1014 - tylko za dyspensą St. Ap. konsekracji może dokonać godnie jeden biskup. Normalnie m. on sobie dobrać 2 innych biskupów, a wskazane jest, by wszyscy obecni biskupi wzięli udział w obrzędzie konsekracji

• święcenia prezbiteratu i diakonatu

• kan. 1015 - kandydatów do prezbiteratu lub diakonatu może wyświęcić bądź własny biskup, bądź inny biskup, który jednak otrzymał tzw. dymisorie /pisemna upoważnienie/ do dokonania tego aktu

• właściwe jest by biskup własny udzielił tych święceń podwładnym. W przypadku jednak osoby należącej do obrządku wschodniego, godziwie może ją wyświęcić tylko gdy otrzyma indult apostolski. Nawet wyświęcenie kogoś z kościołów wschodnich przez biskupa katolickiego, nie przesądza o przynależności do kościoła łacińskiego

• kan. 1383 - jeśli biskup wyświęciłby obcego podwładnego bez ważnych dymisoriów - podlega karze zakazu udzielania święceń przez 1 rok. Sam wyświęcony podlega suspensie - nie może wykonywać godnie zadań wynikających z przyjętych święceń, a w pewnych wypadkach zadania te pełni nieważnie

• kan. 1015 - kto ma prawo do wystawienia dymisoriów do przyjęcia święceń, ten ma też prawo do udzielenia osobiście święceń /jeśli ma sakrę biskupią/

• kan. 1016 - biskupem własnym dla kandydata do:

• diakonatu jest bp diecezji, w której kandydat ma stale zamieszkanie lub której postanowił się poświecić

• prezbiteratu - biskup do diecezji którego został on inkardynowany przez diakonat

• poza własnym terytorium bp może święcić tylko za zezwoleniem bpa na terenie którego chce święceń udzielić

Dymisorie

• to pisemne upoważnienie do udzielania święceń, niezbędne, by biskup nie będący własnym biskupem kandydata mógł godziwie udzielić mu święceń

• dla kandydatów do kleru diecezjalnego uprawnienie do ich wystawienia są:

• biskup własny kandydata

• do diakonatu - biskup stałego zamieszkania kandydata lub diecezji jakiej chce się on poświęcić

• do prezbiteratu - biskup diecezji do której jako diakon jest już inkardynowany

• zrównani z biskupem diecezjalnym

• administrator apostolski

• administrator diecezji - za zgoda kolegium konsultorów - bez ich zgody są nieważne

• protowikariusz i protoprefekt apostolski za zgoda swej rady

• dla członków instytutów kleryckich na prawie papieskim

• wyższy przełożony odnośnie swych podwładnych

• w innych instytutach życia konsekrowanego - przełożeni wyżsi nie mają prawa do wystawiania dymisoriów, a członków takich instytutów obowiązuje prawo tak jak kandydatów do kleru diecezjalnego

Skierowanie dymisoriów

• można je kierować do każdego biskupa utrzymującego łączność z papieżem

• jeśli zaś uzyska się indult także do biskupa innego obrządku niż kandydat do święceń

• mogą być skierowane do określonego biskupa lub wystawione ogólnie bez adresata, a wówczas święceń może udzielić każdy biskup, do którego zostaną skierowane

• dymisorie skierowane do biskupa nie utrzymującego jedności z Kościołem nie maja mocy prawnej, a otrzymujący od takiego biskupa święcenia podlega suspensie

• wystawione przez przełożonego dymisorie nie tracą ważności nawet przy ustaniu władzy tego, który je wydał

• dymisorie mogą być jednak czymś uwarunkowane /dotyczą miejsca, czasu święceń/ lub odwołane

• kan. 1022 - biskup, który otrzymał dymisorie winien najpierw przekonać się o ich autentyczności zanim przystąpi do święceń

Kandydaci do święceń

• Do ważności święceń

• kan. 1024 - ma być mężczyzna, ochrzczony - z prawa Bożego

• nie może kapłanem zostać kobieta - w tej sprawie Kongregacja Nauki Wiary wydała deklaracje - Inter insigniores z 15.0.1976r. - Kościół nie może dopuścić kobiet do kapłaństwa, ponieważ nie ma takiej władzy. Ponadto:

• tradycja podaje że zawsze mężczyźni pełnili te funkcję w Kościele

• sam Chrystus wybrał sobie mężczyzn na uczniów

• Apostołowie spośród mężczyzn ustanawiali swych następców

• instrukcja nie wyklucza święceń diakonatu - sprawa otwarta

• zdolność dokonywania aktów ludzkich;

• Do godziwości święceń

• uzyskał odpowiednią formacje

• miał niezbędne przymioty - wg oceny własnego biskupa lub przełożonego

• nie był związany żadna nieprawidłowością lub przeszkodą

• spełnił warunki wstępne do święceń

• zebrać odpowiednie dokumenty i przeprowadzić odpowiednie badania

• był wg oceny uprawnionego przełożonego potrzebny dla posługi w Kościele

• biskup udzielający święceń musi być przekonany, że kandydat po święceniach będzie inkardynowany do diecezji

Wymogi stawiane kandydatom do święceń

• wolność od przymusu - tak do przyjęcia święceń jak i wolny od nacisków by ich nie przyjmować. Wolność ta jest wymagana do godziwości święceń. Ale jeśli:

• ktoś nie ma przynajmniej habitualnej /kiedyś wzbudzonej i nie odwołanej/ intencji przyjęcia święceń jest święcony nieważnie

• pozbawiony używania rozumu mógłby być wyświęcony ważnie. Lecz gdyby w okresie świadomości nie miał intencji przyjęcia święceń, będzie święcony nieważnie

• kto przyjmuje święcenia w wielkiej bojaźni - przyjmuje je ważnie, jeśli nie był pozbawiony używania rozumu

• nieważnie udziela się świeceń będącemu w upojeniu lub uśpieniu, jeśli wcześniej nie miał intencji do święceń

• kto został wyświęcony bez należytej wolności może uzyskać zwolnienie ze stanu duchownego i celibatu

• by uniknąć tych przypadków, kandydat musi przedłożyć własnemu przełożonemu lub biskupowi pisemną prośbę o święcenia i zapewnienie, że przymnie je świadomie dobrowolnie

• właściwa formację /wg. kan. 232-264 i Pastores dabo vobis/

• ludzką - winna ona poprzedzać formację chrześcijańską, winna pomagać odkryć i rozwinąć człowiekowi jego godność, rozwinąć człowieczeństwo i wartości z nim związane, szlachetność charakteru, wrażliwość, zdolność do nawiązywania kontaktów międzyosobowych, kultura bycia, altruizm, przyjaźń

• pastoralna - ma służyć nabyciu umiejętności praktycznych w tym co odnosi się do kierowania, uświęcania, nauczania Ludu Bożego. W znaczeniu szerszym to wszelka formacja prowadząca do pracy duszpasterskiej

• intelektualną - teologiczno-filozoficzną

• duchową - ma iść w parze z intelektualną, obejmuje ćwiczenia duchowe prowadzące do zdobycia ducha Ewangelii, ścisłej łączności z Chrystusem i przygotowujące do posługi kapłańskiej.

• powołanie

• jest darem nadprzyrodzonym, ale budowane jest na naturze, stąd gdy brakuje jakiś istotnych przymiotów naturalnych należy powątpiewać o powołaniu

• kan. 1029 - podaje pewne wyznaczniki powołania, po których biskup lub przełożony może rozpoznać powołanie

• nieskażona wiara

• prawdziwa intencja - chęć służby Bogu i ludziom i własne zbawienie

• wymagana wiedza - ukończone studia seminaryjne, odbyte praktyki pastoralne

• dobra opinia - wśród wiernych

• nienaganne obyczaje i wypróbowane cnoty

• odpowiednie przymioty fizyczne i psychiczne

• nie przysługuje prawo do otrzymania diakonatu lecz tylko prośba, którą rozpatruje przełożony lub biskup

• diakonowi przeznaczonemu do kapłaństwa zaś przysługuje prawo do otrzymania święceń prezbiteratu. W razie odmowy przysługuje mu rekurs wg prawa /kan. 1030/

• diakonowi, który odmawia przyjęcia święceń prezbiteratu nie można odmówić wykonywania należnych mu posług, chyba ze istnieje kanoniczna przyczyna. ma on tez możliwość rekursu od decyzji przełożonych

• wiek kanoniczny

• prezbiteratu wolno udzielić tym, którzy ukończyli 25 r.ż. i są wystarczająco dojrzali

• musi być 6 miesięczna przerwa między diakonatem a prezbiteratem

• kandydaci do diakonatu przed kapłaństwem muszą mieć ukończone 23 lata

• kandydaci do diakonatu stałego nieżonaci - ukończone 25 lat, a żonaci 35 lat /za zgodą żony/

• do episkopatu - ukończone 35 lat

• Konferencje Ep. zostały upoważnione, by podwyższyć wiek do prezbiteratu i diakonatu stałego

• można uzyskać dyspensę od wymaganego wieku

• do 1 roku - od ordynariusza

• powyżej 1 roku od St. Ap.

Wstępne wymagania do święceń

• godziwe dopuszczenie do święceń prawodawca uzależnia od:

• przyjęcia bierzmowania

• konieczność liturgicznego dopuszczenia do grona kandydatów do święceń - wprowadzone przez Pawła VI m.p. Ad pascendum z 1972r. Konferencja Ep. Polski w instrukcji z 1982r. postanowiła, że obrzęd ten ma nastąpić na początku 5 roku studiów seminaryjnych po 3 dniowych rekolekcjach

• przyjęta wcześniej posługa lektora i akolity - diakonat można przyjąć w 6 miesięcy po akolitacie. Konferencja Ep. postanowiła, że lektorat ma być udzielany na początku 3 roku, a akolitat na koniec 4 roku seminarium, po 3 dniowych rekolekcjach

• pisemna deklaracja kandydata do święceń - zapewnia o świadomym i dobrowolnym przystępowaniu do święceń i że będzie zawsze spełniał posługę kościelną

• publiczne zobowiązanie do zachowania celibatu - uroczysty ślub złożony publicznie

• rekolekcje - odprawione przed święceniami - przynajmniej 5 dniowe

Nieprawidłowości i przeszkody do święceń

• nieprawidłowości - to przeszkody wiążące na stałe, od których może dyspensować tylko kompetentna władza

• przeszkody z natury nie mają charakteru stałego i ustają z upływem czasu, zmianą lub spełnieniem warunków

• posiadając nieprawidłowości lub przeszkody zwykłe nie można przyjąć święceń /kan. 1040/

• Nieprawidłowości

• amnezja lub choroba psychiczna sprawiająca niezdolność do sprawowania posługi

• przestępstwo apostazji, herezji, schizmy - czyn musi być jawny i podlega wówczas ekskomunice

• usiłowanie zawarcia małżeństwa nawet tylko cywilnego - przez tego, kto był już związany węzłem małżeńskim, przyjął święcenia diakonatu lub kapłaństwa, złożył wieczysty ślub czystości

• zabójstwo lub spędzenie płodu - obciążeni są także ci, którzy pozytywnie współdziałali

• okaleczeni siebie lub innego bądź usiłował odebrać sobie życie

• nieprawne wykonywanie czynności zarezerwowanych osobom mającym święcenia prezbiteratu lub biskupstwa - np. diakon udzielił namaszczenia lub próbował spowiadać

• Przeszkody

• trwający węzeł małżeński, chyba że mężczyzna jest przeznaczony do stałego diakonatu. Przeszkoda ustaje wskutek śmierci żony

• sprawujący urząd zakazany duchownym lub związany z rozliczeniami - dopóki nie złoży urzędu i nie rozliczy się ze wszystkiego

• neofita jeszcze nieutwierdzony w wierze - o tym decyduje ordynariusz

Nieprawidłowości i przeszkody do wykonywania święceń

• Nieprawidłowości

• kto mając nieprawidłowość do święceń bezprawnie je przyjął

• publiczna apostazja, herezja, schizma

• usiłowanie zawarcia małżeństwa nawet tylko cywilnego - przez tego, kto był już związany węzłem małżeńskim, przyjął święcenia diakonatu lub kapłaństwa, złożył wieczysty ślub czystości

• zabójstwo lub spędzenie płodu - obciążeni są także ci, którzy pozytywnie współdziałali

• okaleczeni siebie lub innego bądź usiłował odebrać sobie życie

• nieprawne wykonywanie czynności zarezerwowanych osobom mającym święcenia prezbiteratu lub biskupstwa

Zabraniają one wykonywania czynności, do których wymagane są święcenia

• Przeszkody

• przyjęcie święceń mimo przeszkody - zakaz wykonywania czynności wynikających ze święceń

• amencja lub inna choroba psychiczna - ustaje, gdy ustaje choroba

Nieprawidłowości i przeszkody zwielokrotniają się jeśli powstały z różnych przyczyn. Z tej samej przyczyny zwielokrotniają się tylko te związane z zabójstwem i aborcja.

Ustanie nieprawidłowości i przeszkód

• nieprawidłowości ponieważ są przeszkodami stałymi nie ustają, chyba że na skutek:

• zniesienia prawa, które ich dotyczy

• otrzymania dyspensy od nich

• zwykłe przeszkody są czasowe i wiążą tylko w czasie trwania przyczyny. Można się od nich uwolnić:

• gdy ustanie przyczyna

• na mocy dyspensy

Nieznajomość nieprawidłowości i przeszkód nie zwalnia od nich /kan. 1045/, ale niezawiniona nieznajomość ich sprawia, że przyjęcie lub wykonywanie święceń nie ma znamienia winy

Dyspensy zastrzeżone Stolicy Apostolskiej

• może dyspensować od wszelkich nieprawidłowości i przeszkód

• wyłącznie zaś jej są zastrzeżone

• od nieprawidłowości, jeśli fakt stanowiący ich przyczynę został wprowadzony na forum sądowe

• przy przyjmowaniu święceń

• od nieprawidłowości z przestępstw apostazji, schizmy, herezji - gdy fakt jest publiczny

• od nieprawidłowości z próby zawarcia małżeństwa przez osobę związaną węzłem małżeńskim lub święceń oraz wieczystego ślubu czystości - gdy fakt jest publiczny

• od nieprawidłowości z przestępstwa zabójstwa lub aborcji - publicznego lub tajnego

• od przeszkody węzła małżeńskiego - St. Ap. zasadniczo go nie udziela podczas trwania małżeństwa

• przy wykonywaniu święceń

• od nieprawidłowości usiłowania zawarcia małżeństwa gdy jest to publiczne

• od nieprawidłowości z przestępstwa zabójstwa lub aborcji - tak publicznej jak i tajnej

• Dyspens udziela:

• w zakresie wew. - Penitencjaria Apostolska

• od nieprawidłowości odnośnie schizmy, apostazji, herezji - Kongregacja Nauki Wiary

• od pozostałych nieprawidłowości

• dla świeckich i duchownych diecezjalnych - Kongregacja Kultu Bożego i Sakramentów

• dla członków instytutów zakonnych - Kongregacja Zakonów i Instytutów Świeckich

• Władza ordynariusza

• zwalnia z tych nieprawidłowości i przeszkód, które nie są zarezerwowane St. Ap.

• W wypadkach naglących

• w wypadkach naglących ale tajnych, tzn. gdy nie można zwrócić się do ordynariusza, albo do St. Ap. /np. przy aborcji lub zabójstwie/ i jednocześnie zagraża niebezpieczeństwo poważnej szkody lub zniesławienia - ten, kto jest związany nieprawidłowością wzbraniająca wykonywanie święceń - może te czynności wykonać. Ciąży jednak na nim obowiązek zwrócenia się do ordynariusza lub Penitencjarii Apostolskiej, za pośrednictwem spowiednika /bez podawania nazwiska/

Wymagane badania i dokumenty

• przed dopuszczeniem do święceń wymagane są

• świadectwo ukończenia studiów

• przy dopuszczeniu do prezbiteratu - zaświadczenie o przyjętym diakonacie

• dla kandydatów do diakonatu - świadectwo chrztu i bierzmowania, zaświadczenie o przyjęciu lektoratu i akolitatu, oświadczenie że święcenia przyjmuje świadomi i dobrowolnie

• przy kandydatach do diakonatu stałego - akt zawarcia małżeństwa i zgoda żony

• Badania

• rektor winien uzyskać potwierdzenie:

• nieskażona doktryna

• autentyczna pobożność

• dobre obyczaje

• zdatność do wykonywania posługi

• wyniki badań fizycznych i psychicznych kandydata

• biskup lub wyższy przełożony może:

• posłużyć się innymi środkami jaki uzna za stosowne

Udzielenie święceń

• własnemu podwładnemu biskup może udzielić święceń po stwierdzeniu, że zostały złożone wszystkie dokumenty i że została stwierdzona zdolność kandydata do przyjęcia święceń

• obcemu kandydatowi może udzielić święceń - po zbadaniu autentyczności dymisoriów, czy dymisorie stwierdzają, że zebrano wszystkie potrzebne dokumenty i przeprowadzono wszystkie badania

• jeśli kandydat jest członkiem instytutu zakonnego - dymisorie winne stwierdzać, czy został definitywnie włączony do instytutu

• w razie wątpliwości biskup może odmówić udzielenia święceń

Teza 32. Przeszkody małżeńskie

• pierwszy wykaz przeszkód spotykamy na synodzie rzymskim w 721 /bez podziału na zrywające i wzbraniające/

• Bernard z Pawii a za nim Aleksander III - wyróżniają przeszkody zrywające i wzbraniające

• XIII w.- funkcjonuje lista przeszkód choć brak katalogu autentycznego. Liczba ta wahała się od 2-11.

• prawo kodeksowe określiło dopiero zasadniczy katalog przeszkód

• pojęcie

• w sensie szerokim - to okoliczność, która na mocy prawa Bożego lub ludzkiego nie pozwala na ważne lub godziwe zawarcie małżeństwa /zalicza się tu także brak zgody małżeńskiej czy brak formy kanonicznej/

• w sensie ścisłym - to okoliczność bezpośrednio dotycząca osoby zawierającej małżeństwo, które uniemożliwia ważne jego zawarcie - w KPK jest ich 12;

• CIC - wymieniał też wzbraniające - różnica wyznania, ślub prywatny, pokrewieństwo duchowe;

• KPK - odszedł od podziału na przeszkody wzbraniające i zrywające. Mamy tylko przeszkody zrywające tzw. legis inhabilitans - uniezdalniające osobę do ważnego zawarcia małżeństwa. Natomiast lex irratans - dotyczy wad aktu prawnego np. braku formy - i nie stanowi sensu stricto przeszkody kanonicznej.

• podział przeszkód

• ze względu na skutek - zrywające i wzbraniające /wg CIC/

• ze względu na pochodzenie - z prawa Bożego naturalnego lub pozytywnego

• z prawa ludzkiego - kościelnego lub świeckiego

• ze względu na możliwość udowodnienia - publiczne ze swej natury /np. wiek/ i publiczne faktycznie

• tajne ze swej natury /niemoc płciowa/ i tajne faktycznie

• ze względu na zakres - absolutne - zabraniające małżeństwa z kimkolwiek /święcenia, węzeł małżeński/

• względne - zabraniające małżeństwa z konkretnymi osobami

• ze względu na czas powstania - uprzednie - powstałe przed zawarciem małżeństwa lub w trakcie zawierania

• następcze - po zawarciu małżeństwa /nie powoduje nieważności/

- ze względu na stopień pewności - pewne - tak postać przeszkody jak i fakt jej istnienia

• wątpliwe - istnieje wątpliwość co do jej postaci lub faktu istnienia

• ze względu na możliwość dyspensy - te, od których się nie dyspensuje

• od których dyspensa jest sporadyczne

• od których można uzyskać dyspensę

• władza ustanawiania i interpretacji przeszkód

• tylko najwyższa władza /St. Ap/ może wyjaśniać, kiedy prawo zabrania małżeństwa lub je unieważnia

• ma ona prawo ustanawiać także inne przeszkody dla ochrzczonych lub niektóre znosić

• odrzuca się zwyczaj wprowadzania nowych przeszkód nawet płynących z prawa zwyczajowego

• dyspensowanie tylko przez mających władzę wykonawczą, wg kompetencji, dla słusznej i racjonalnej przyczyny

• zakaz zawierania małżeństwa

• kan. 1058 - małżeństwo mogą zawrzeć wszyscy, którym prawo tego nie zabrania

• kan. 1077 - ordynariusz może ponadto w innych okolicznościach, nie stanowiących przeszkody kanonicznej, zabronić zawierania małżeństwa swym podwładnym lub innym osobom przebywającym obecnie na jego terytorium, lecz tylko czasowo i dla poważnej przyczyny, dopóki ona trwa. W takich przypadkach potrzebne jest zezwolenie ordynariusza. Zakaz ten obowiązuje pod sankcją niegodziwości i dotyczy najczęściej sytuacji:

• małżeństwa tułaczy;

• małżeństw, które nie mogą być uznane lub zawarte wg prawa państwowego;

• małżeństwo osoby, związanej naturalnymi zobowiązaniami wobec innej strony, dzieci;

• małżeństwo osoby, które notorycznie porzuciła wiarę katolicką;

• małżeństwo osoby związanej cenzurą;

• małżeństwo małoletnich, bez wiedzy rodziców lub wobec ich uzasadnionego sprzeciwu;

• małżeństwo zawierane przez pełnomocnika;

• chodzi tu przede wszystkim o oddalenie zgorszenia i uniknięcie poważnych nieporozumień

• wypadek zwykły

• poza St. Ap. dyspensować może ordynariusz miejsca i z nim zrównani: wikariusz generalny i biskupi, swych podwładnych, gdziekolwiek przebywają, oraz aktualnie przebywających na terenie im podległym;

• St. Ap. zarezerwowane jest dyspensowanie od:

• przeszkody święceń;

• przeszkody wieczystego i publicznego ślubu czystości złożonego w instytucie na prawie papieskim;

• od przeszkody występku /małżonkobójstwa/;

• nie udziela się nigdy dyspensy od pokrewieństwa w linii prostej /każdego stopnia/ i w 2 stopniu linii bocznej, a to z racji prawdopodobieństwa pochodzenia przeszkody z prawa naturalnego.

• wypadek naglący - gdy:

• wszystko jest gotowe do ślubu;

• przeszkodę odkryto w ostatnim momencie i nie ma możliwości uzyskania dyspensy od przełożonego;

• zwłoka grozi szkodą duchową /zniesławienie stron/ i materialną /poniesione szkody materialne/;

• dyspensować mogą:

• ordynariusz miejsca - od formy i od wszystkich przeszkód z wyjątkiem węzła święceń i ślubów zakonnych;

• proboszcz - jak ordynariusz od przeszkód faktycznie tajnych /znanych niewielkiej grupie osób, nawet jeśli z natury swej jest ona publiczna/ na forum zew. i wew. Musi istnieć trudność odniesienia się do ordynariusza;

• kapłan lub diakon delegowany - podobnie jak proboszcz

• kapłan lub diakon przy formie nadzwyczajnej - jak proboszcz

• spowiednik - tylko od przeszkód, na forum wew. sakramentalnym lub pozasakramentalnym, od przeszkody faktycznie tajnej, nawet jeśli nie istnieje trudność odniesienia się do ordynariusza;

• jeśli istnieje trudność odniesienia się do St. Ap., każdy ordynariusz może dyspensować od przeszkód jej zarezerwowanych, których St. Ap. zwykła udzielać, poza przeszkodą węzła święceń.

• niebezpieczeństwo śmierci

• gdy istnieje poważna obawa o utratę życia jednego z nupturientów /istnieje większe prawdopodobieństwo życia niż śmierci - np. starszy wiek, wojna, kataklizm, ciężka operacja/

• dyspensować mogą:

• ordynariusz - od formy i od wszystkich przeszkód z wyjątkiem prezbiteratu /może od diakonatu/;

• proboszcz - jak ordynariusz gdy nie ma możliwości się do niego odnieść;

• kapłan lub diakon delegowany - podobnie jak proboszcz

• kapłan lub diakon przy formie nadzwyczajnej - jak proboszcz

• spowiednik - wyłącznie od przeszkód /nie od formy/ nawet od prezbiteratu, w zakresie wew. sakramentalnym lub pozasakramentalnym, gdy przeszkoda jest tajna /choć z natury może być publiczna/;

• ogólne zasady

• proboszcz, kapłan, diakon - udzielając dyspensy ma poinformować ordynariusza i zapisać to w księdze małżeństw;

• reskrypt Penitencjarii zawierający dyspensę w zakresie wew. od przeszkody tajnej, winien być wpisany do księgi w tajnym archiwum kurii i nie jest potrzebna już inna dyspensa w zakresie zew.

• nie wymaga powiadomienia dyspensa udzielona przez spowiednika w zakresie sakramentalnym. A jeśli przeszkoda stała by się następnie publiczna, trzeba się starać o nową dyspensę na forum zew.

• przyczyną udzielania dyspensy musi być słuszna /proporcjonalna do ważności ustawy, od której dyspensuje/
  i rozumna /mająca na względzie dobro duchowe wiernych/;

• w wątpliwości co do słuszności i rozumności przyczyny /wystarczalności/, dyspensa jest wydana godziwie i ważnie

• w wątpliwości co do istnienie przyczyny /poza aktem wydanym przez prawodawcę/, dyspensa jest nieważna

PRZESZKODY

• wieku

• kan. 1083 - nie może zawrzeć ważnie małżeństwa mężczyzna przed ukończeniem 16 r.ż., a kobieta 14 r. ż

• pochodzenie przeszkody z prawa kościelnego, choć za fundament ma prawo naturalne, domagające się należytego uświadomienia. Stąd dyspensowanie może dotyczyć wieku gdy istnieje już rozeznanie oceniające

• Konferencja Ep. może ustalić wiek wyższy,

• na mocy Konkordatu z 1997r. wiek ten ustalono na 18 lat dla mężczyzny i kobiety,

• dyspensowanie: dyspensowanie - w wypadku zwykłym ordynariusz miejsca - osoba ma być zdolna do wyrażenia zgody, a w wypadku naglącym lub niebezpieczeństwie śmierci - kapłan lub diakon asystujący, także gdy nie jest upoważniony do asystowania, a także spowiednik w zakresie wew.

• niemocy płciowej /impotencji/

• kan. 1084 - niezdolność do dokonania stosunku małżeńskiego uprzednia i trwała, absolutna czy względna, czy to u mężczyzny czy kobiety czyni małżeństwo nieważne. Jeśli przeszkoda jest wątpliwa nie należy zabraniać małżeństwa ani orzekać jego nieważności;

• niepłodność nie wzbrania, ani nie powoduje nieważności małżeństwa, chyba że została podstępnie zatajona, a druga strona przywiązuje do tego przymiotu poważne znaczenie, tak że może to poważnie zakłócić wspólnotę

• Warunki niemocy płciowej:

• uprzednia - istniejąca przed małżeństwem;

• trwała - tzn. nieusuwalna dostępnymi sposobami. Gdyby trzeba było użyć środków nadzwyczajnych, ryzykownych, kosztownych dla przeciętnego człowieka - uważa się to z niemoc trwałą

• względna - np. osoba, choć jest zdolna do współżycia z innymi, to nie może uczynić tego ze współmałżonkiem

• jest obojętne czy niemoc ma charakter organiczny czy funkcjonalny

• pochodzenie z prawa naturalnego

• dyspensowanie - niemożliwe

trwający węzeł małżeński

• kan. 1085 - nieważnie usiłuje zawrzeć małżeństwo, kto jest związany węzłem z poprzedniego małżeństwa, nawet niedopełnionego,

• nieważność pierwszego małżeństwa musi być stwierdzona prawnie i w sposób pewny;

• pochodzenie - z prawa Bożego pozytywnego

• dyspensowanie - niemożliwe

• przeszkoda ustaje poprzez:

• śmierć współmałżonka

• dyspensę papieską od małżeństwo niedopełnionego /super rato/;

• prawomocny wyrok sadu kościelnego, że pierwsze małżeństwo było nieważne;

• przywilej Piotrowy lub Pawłowy;

• dekret wdowieństwa - gdyby druga strona żyła, wówczas małżeństwo osoby uznanej za wolną jest nieważne;

• różnica religii /disparitas cultus/

• kan. 1086 - nieważne jest małżeństwo między osobą ochrzczoną w Kościele katolickim, lub do niego włączoną, a która nie wystąpiła z niego formalnym aktem, a osobą nieochrzczoną;

• pochodzenie - z pozytywnego prawa Bożego

• dyspensować można tylko dla słusznej i rozumnej przyczyny po spełnieniu warunków:

• katolik składa oświadczenie, że odsunie od siebie niebezpieczeństwo utraty wiary oraz swe dzieci ochrzci i wychowa w wierze katolickiej.

• druga strona ma to przyjąć do wiadomości i podpisać, gdyby odmówiła podpisania należy zwrócić się do bpa.

• obie strony mają być pouczone o celach i istotnych przymiotach, których nie mogą wykluczać;

• gdyby chrzest strony był wątpliwy, to wg kan. 1060 małżeństwo należy uznawać za ważne, chyba że udowodni iż strona była nieochrzczona.

• szczególne przypadki:

• str. katolika + nieochrzczona - zakaz powodujący nieważność małżeństwa - konieczna dyspensa

• str. katolicka + ochrzczona niekatolicka - zakaz powodujący niegodziwość małżeństwa - konieczne zezwolenie ordynariusza po złożeniu rękojmi

• str. katolicka + "katolik niegodny" - zakaz powodujący niegodziwość - konieczne zezwolenie ordynariusza j.w. po złożeniu rękojmi, że nie będzie on utrudniał praktykowania wiary, chrztu dzieci i ich religijnemu wychowaniu

• węzeł świeceń

• kan. 1087 - nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy przyjęli święcenia

• pochodzi z XIII w., z prawa kościelnego, a korzeniami sięga ewangelicznej rady czystości

• usiłowanie małżeństwa przez duchownego powoduje, że zaciąga ekskomunikę latae sententiae, zostaje pozbawiony urzędu kościelnego, zaciąga suspensę, a gdy trwa upór - wydalenie ze stanu duchownego

• przeszkoda obejmuje 3 stopnie święceń: diakonat, prezbiterat, biskupstwo

• diakon stały, który zostaje wdowcem nie może także ważnie zawrzeć małżeństwa bez dyspensy St. Ap.

• dyspensuje od przeszkody - St. Ap. a konkretnie papież,

• może ustać także na skutek wyroku stwierdzającego nieważność święceń lub przyjęcie pod przymusem

• wieczysty publiczny ślub czystości

• kan. 1088 - osoby związane tym ślubem w instytucie zakonnym nieważnie zawierają małżeństwo

• pochodzenie przeszkody z prawa kościelnego, ale także z prawa naturalnego jako obowiązek wypełnienia podjętego zobowiązania wobec Boga

• elementy ślubu czystości:

• ślub - to obietnica uczyniona Bogu mająca za przedmiot dobro możliwie lepsze;

• wieczysty - zobowiązanie dozgonne /tutaj czystość/

• publiczny - złożony na ręce właściwego przełożonego kościelnego

• zakonny - złożony w instytucie zakonne.

• ślub czasowy nie wywołuje przeszkody, podobnie jak ślub prywatny

• dyspensowanie dla ważnej przyczyny np. wydalenie lub opuszczenie zakonu /indult zawiera zwolnienie z ślubów/:

• w instytutach na prawie papieskim - St. Ap.

• w instytutach na prawie diecezjalnym - ordynariusz

• uprowadzenie

• kan. 1089 - niemożliwe jest małżeństwo między mężczyzną a kobietą uprowadzoną lub choćby przetrzymywaną w celu poślubienia. Chyba, że uwolniona i przebywając w miejscu bezpiecznym dobrowolnie na ślub się decyduje

• pochodzenie z prawa kościelnego

• zatrzymanie może dotyczyć nie tylko przymusu fizycznego, lecz szantażu, presji moralnej. Uprowadzający może działać sam lub przez osoby trzecie.

• nie ma przeszkody gdy kobieta ucieka z mężczyzną wbrew woli rodziców, lub gdy porwano ją w celach lubieżnych

• przeszkoda stoi na straży dobrowolności zgody małżeńskiej

• dyspensowanie niemożliwe

• występek /małżonkobójstwo/

• dwie postaci tej przeszkody:

• kan. 1090 p.1 - zadanie śmierci współmałżonkowi własnemu lub małżonkowi osoby, którą chce się poślubić. Może być dokonane osobiści lub na zlecenie. Ważna jest tu intencja - chęć zawarcia nowego małżeństwa. Przestępstwo musi być świadome i faktyczne a nie tylko usiłowane lub chybione.

• kan. 1090 p.2 - fizyczny lub moralny współudział w spowodowaniu śmieci współmałżonka. Chodzi tu o przypadek, w którym niezależnie od intencji, dwie osoby chcące zawrzeć nowe małżeństwo, przez fizyczny lub moralny współudział spowodowały śmierć współmałżonka jednej ze stron. Zabójstwo musi być skuteczne, nie może być tylko pomocnictwa /ułatwienia dokonania zabójstwa/

• pochodzenie z prawa kościelnego, stąd nie odnosi się do nieochrzczonych, chyba że istnieje w prawie państwowym. Dotyczy ich pośrednio tylko wówczas, gdy w występku uczestniczy osoba ochrzczona.

• dyspensowanie zarezerwowane St. Ap.

• pokrewieństwo

• kan. 1091 - w linii prostej pokrewieństwa nieważne jest małżeństwo między wszystkim zstępnymi i wstępnymi. W linii bocznej nieważne jest małżeństwo do 4 stopnia włącznie. Przeszkoda ta nie zwielokrotnia się. Nie zezwala się na małżeństwo jeśli istnieje wątpliwość, czy osoby nie są ze sobą spokrewnione w linii prostej lub bocznej.

• pokrewieństwo - to bliski związek osób, oparty na wspólnocie krwi, wskutek pochodzenia od siebie /zrodzeń - linia prosta/ lub od wspólnych przodków /linia boczna/. Dotyczy osób zrodzonych w małżeństwie jak i poza nim.

• wspólny przodek - to para ludzka lub jedna osoba, od której krewni pochodzą;

• linia - to szereg osób, pochodzących od wspólnego przodka.

• linia prosta - wstępna /przy ustalaniu wspólnych przodków/ lub zstępna /ustalanie osób pochodzących od przodków/. Tyle jest stopni ile zrodzeń nie licząc przodka

• linia boczna może być równa /gdy osoby dzieli ta sama odległość od przodka, np. rodzeństwo/ lub nierówna, np. stryj i bratanica. Tyle jest stopni ile zrodzeń w obu szeregach, nie licząc przodka.

• w linii bocznej możliwe są wiec warianty:

• II° l. bocznej równej /rodzeństwo/

• III° l. bocznej nierównej /wuj i siostrzenica/

• IV° l. bocznej równej /rodzeństwo cioteczne/

• IV° l. bocznej nierównej /wnuczka i brat jej dziadka/

• dyspensowanie:

• w linii prostej niemożliwe - bo z prawa Bożego naturalnego

• w linii bocznej niemożliwe do II° włącznie /rodzeństwo/ - z prawa naturalnego i nawet St. Ap. nie dyspensuje;

• w linii bocznej dyspensuje się od III i IV stopnia - bo pochodzenie przeszkody z prawa kościelnego

• powinowactwa

• powinowactwo - związek między os. zawierającymi małżeństwo nawet niedopełnione a krewnymi drugiej strony;

• powinowactwo w linii prostej powoduje nieważność małżeństwa we wszystkich stopniach

• powinowactwo w linii bocznej nie stanowi przeszkody

• linie i stopnie pokrewieństwa - oblicza się tak, że krewni męża w tej samej linii i w tym samym stopniu są też w ten sam sposób powinowatymi żony i odwrotnie.

• pochodzenie z prawa kościelnego

• dyspensowanie - bp diecezjalny

• przyzwoitości publicznej

• podobna do powinowactwa forma bliskości osób. Przy czy podstawa powinowactwa jest ważnie zawarte małżeństwo, a przyzwoitości publicznej - nieważne małżeństwo albo notoryczny lub publiczny konkubinat.

• Kan. 1093 - Przeszkoda przyzwoitości publicznej powstaje z nieważnego małżeństwa po rozpoczęciu życia wspólnego albo z notorycznego lub publicznego konkubinatu. Powoduje zaś nieważność małżeństwa w pierwszym stopniu linii prostej między mężczyzną i krewnymi kobiety i odwrotnie

• nie jest konieczne by strony na stale mieszkały razem,

• jest obojętne osoby są wolne czy związane innym małżeństwem

• Przeszkoda powstaje w pierwszym stopniu linii proste. Nie istnieje przeszkoda w linii bocznej.

• pochodzenie z prawa kościelnego

• jeżeli małżeństwo nieważnie zawarte zostaje uważnione, lub konkubinat staje się małżeństwem, powstaje nowa przeszkoda - powinowactwo. Wówczas należy prosić u dyspensę ud dwóch przeszkód: przyzwoitości publicznej i powinowactwa.

• pokrewieństwa prawnego

• jego źródłem jest adopcja i przysposobienie. Adopcja jako akt prawny powoduje takie skutki jak:

• ojcostwo prawne (adoptującego względem osoby adoptowanej),

• braterstwo prawne (osoby adoptującej z dziećmi adoptującego),

• powinowactwo prawne (osoby adoptowanej ze współmałżonkiem adoptującego oraz adoptowanego ze współmałżonkiem osoby adoptowanej).

• nie może ważnie zawrzeć małżeństwa ze sobą ci, którzy są związani pokrewieństwem prawnym powstały z adopcji, w linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej /Kan. 1094/.

• Tak wiec przeszkodą są związani:

• adoptujący i osoba adoptowana - w linii prostej objęty jest także adoptujący i jego wstępni w stosunku do adoptowanego i jego zstępnych.

• osoba adoptowana i dzieci adoptującego.

• przeszkoda powstaje jedynie z ważnie dokonanej adopcji;

• pochodzi z prawa kościelnego - osoba adoptowana wchodzi do rodziny jako jedno z dzieci.

Teza 33. Małżeństwa mieszane

• w pierwszych wiekach Kościół zabraniał wiernym zawierania małżeństw z heretykami.

• Sobór Chalcedoński z 451 r. - wierni powinni zawierać małżeństwa we własnej społeczności kościelnej, ale tolerował małżeństwa mieszane pod warunkiem, że strona katolicka wytrwa w wierze, wychowa po katolicku potomstwo oraz pozyska współmałżonka dla Kościoła. Nie kwestionowano ważności związków mieszanych.

• Nauka prawa kanonicznego odróżniała 2 postaci:

• zw. os. katol. + nieochrzczona = przeszkoda religii /disparitas cultus/ .

• zw. os. katol. + ochrzczona niekatol. = przeszkoda różnego wyznania /mixta religio/

• w okresie reformacji zawierano małżeństwa z protestantami. Sprzeciwiała się temu St. Ap., papieże i synody, choć tolerowano te związki pod 3 warunkami podanymi wyżej.

• w 1748 r. Benedykt XIV w enc. "Magnae Nobis" zaznacza, że dyspensa od przeszkody różnego wyznania ma być udzielona tylko dla ważnych przyczyn i pod warunkiem, że będą złożone rękojmie j.w.

• CIC - rezygnuje z nawracania niekatolików i wymaga rękojmi odsunięcia utraty wiary i katolickiego wych.dzieci;

• Instruk. Kongregacji Nauki Wiary Matrimonii sacramenti z 18.03.1966 - rękojmię składa tylko strona katolicka

• SW II - podkreśla ekumenizm i wolność religijną oraz obowiązek respektowania uprawnień innych religii

• dekret Kongregacji dla Kościoła Wsch. - Crescens matrimoniorum - przy małżeństwach katolików z niekatolikami ochrzczonymi należącymi do obrządków wsch., forma zawarcia małżeństwa obowiązuje do godziwości

• motu proprio Pawła VI "Matrimonia mixta" z 31 III 1970 r. - zezwala na udzielenie dyspensy od formy zawarcia małżeństwa, jeśli jedna ze stron jest akatolicka, (zatem np. ślub może się odbyć i w k-le prawosławnych jeśli druga strona jest prawosławna lub w urzędzie USC jeśli nieochrzczona, itp.).

• KPK z 1983 r. przejął postanowienia trzech dokumentów posoborowych. Zniósł jednak tylko przeszkodę "wzbraniającą": katolik + ochrzczony - tu jest potrzebne tylko zezwolenie ordynariusza.

• pochodzenie przeszkody z prawa kościelnego, a także Bożego /obrona przed utratą swej wiary/

• postaci małżeństw mieszanych

• katolik + nieochrzczony - jest przeszkoda i potrzeba dyspensy do ważności

• katolik + ochrzczony niekatolik - nie ma przeszkody i potrzeba zezwolenia ordynariusza do godziwości

• warunki udzielenie dyspensy

• katolik oświadcza, że odsunie od siebie niebezpieczeństwo utraty wiary i przyrzeknie, że uczyni wszystko, by dzieci były ochrzczone i wychowane po katolicku;

• niekatolik ma być powiadomiony w odpowiednim czasie o treści tej przysięgi i obowiązkach strony katolickiej

• obie strony zostały pouczone o celach i istotnych przymiotach małżeństwa i nie mogą ich wykluczać

• forma rękojmi

• kan. 1126 - do Konferencji Ep. należy określenie jej formy - Instr. Episkopatu Polski z 5.09.1986r. - zaleca złożenie pisemnej rękojmi, z podpisem niekatolika i proboszcza

• gdy niekatolik nie chce podpisać, należy pouczyć go o treści i zaznaczyć to na tekście rękojmi

• gdy niekatolik oświadczył, że będzie utrudniał realizację obietnicy strony katolickiej, proboszcz ma go pouczyć, a w razie uporu sprawę za pośrednictwem ordynariusza przedstawić do Nuncjatury

• rękojmia nie jest wymagana do ważności dyspensy, ale zalecana by dać gwarancję realizacji prawa Bożego

• składa się ją w 3 egz.: do kurii wraz z prośbą o dyspensę, do archiwum parafii, dla strony katolickiej

Forma małżeństw mieszanych

• kanoniczna forma jest wymagana do ważności - wobec urzędowego świadka /proboszcz, delegowany kapłan, diakon/, dwóch świadków zwykłych i przypisanej formy liturgicznej;

• dyspensa od tej formy przy małżeństwach mieszanych jest konieczna do ich ważności;

• gdy katolik zawiera małżeństwo z ochrzczonym obrządku wsch. - forma kanoniczna jest wymagana do godziwości. Do ważności wymaga się obecności świętego szafarza /kapłana katolickiego lub obrządku wsch./. Wymagane jest zachowanie innych elementów formy kanonicznej /2 świadków, obrzędów liturgicznych/ ale do godziwości.

• ślub wobec duchownego obrządku wsch. niekatolickiego - konieczna jest dyspensa od formy kan. do godziwości;

• gdy poważne okoliczności nie pozwalają zachować formy kanonicznej należy uzyskać dyspensę od niej np.:

• odmowa niekatolika zawarcia małżeństwa wg formy kanonicznej;

• strona nieochrzczona nie ma swego kościoła

• ochrzczony niekatolik chce ślub wziąć w swoim kościele

• zabrania się przed lub po kanonicznym zawarciu małżeństwa stosować inne praktyki religijne, by ponowić zgodę.

• nie można dopuścić, by szafarz katolicki i niekatolicki równocześnie stosowali własne obrzędy /konieczne do godziwości, gdyż zgoda i forma raz wyrażone są ważne/

• duchowny innego wyznania może uczestniczyć biernie w obrzędzie - czytać Pismo św., wygłosić przemówienie

• opieka nad małżeństwami mieszanymi

• kan. 1128 - ordynariusz i duszpasterz mają zabiegać o pomoc katolickiemu małżonkowi i jego dzieciom w realizacji obowiązków, a także w utrwalaniu jedności życia rodzinnego i małżeńskiego;

• małżeństwa z dyspensą od różności wiary

• kan. 1129 - normy o małżeństwach mieszanych są stosowane także przy małżeństwach z różnicą wiary

• inne małżeństwa "mieszane" wg Instrukcji z 5.09.1986

• katolik ­+ katolik "niegodny" /niewierzący, niepraktykujący, w karach kościelnych, który jednak nie odstąpił od Kościoła formalnym aktem/,

• konieczne zezwolenie ordynariusza - do godziwości

• konieczne jest złożenie rękojmi, że strona niegodna nie będzie utrudniać wyznawania wiary stronie katolickiej i dzieci zostaną ochrzczone i wychowane po katolicku

Teza 34. Konsens małżeński

• pojęcie

• zgoda jest przyczyną sprawczą umowy małżeńskiej - matrimonium facit consensus

• kan. 1057 - zgoda - to akt woli przez który kobieta i mężczyzna w nieodwołalnym przymierzu wzajemnie się sobie oddają i przyjmują w celu stworzenia małżeństwa.

• jest ona aktem osobowym i nie może jej uzupełnić żadna władza ludzka. Jest bezpośrednim aktem woli, ale uprzednio wspartym przez akt intelektualny /poznanie/ prowadzącym do podjęcia odpowiedniej decyzji.

• przymioty zgody:

• rzeczywista - tzn. zewnętrzna /wyrażona jakimś aktem/ i wewnętrzna /wolna decyzja/. Nie wystarcza zgoda tylko wewnętrzna bez wyrażenia jej na zewnątrz, ani tylko zewnętrzna bez wewnętrznej decyzji

• dobrowolna - w pełni świadoma, z właściwym rozeznaniem co do istotnych przymiotów, praw i obowiązków. Wolna od ignorancji, przymusu, błędu. Zakłada również zdolność osoby do podjęcia obowiązków małżeńskich

• wzajemna - wyrażona przez obie strony;

• równoczesna - przynajmniej moralnie tzn. nie odwołana przez stronę przed wyrażeniem jej przez drugą stronę; przy wyrażaniu zgody musza być fizycznie obecne obie strony, chyba ze działają przez swych pełnomocników;

• domniemywa się, iż zgoda małżeńska poprawnie wyrażona trwa nawet wówczas gdy małżeństwo jest nieważnie zawarte np. z powodu przeszkody.

• ważną zgodę mogą wyrazić tylko osoby do tego zdolne prawnie, moralnie, psychicznie;

• prawodawca nie może nakładać na nupturientów zbyt wysokich wymagań odnośnie uświadomienia czym jest małżeństwo, gdyż na mocy prawa naturalnego istnieje powszechne uprawnienie do zawarcia małżeństwa;

• muszą jednak posiadać przynajmniej podstawową wiedzę o małżeństwie - tzn. że jest to trwała wspólnota mężczyzny i kobiety, skierowana na zrodzenie potomstwa przez współdziałanie seksualne. Nie muszą wiedzieć, że jest nierozerwalne;

• nieważne jest małżeństwo osoby która by sądziła iż jest to związek czysto przyjacielski, lub umowa co do pracy na rzecz rodziny, albo kto by nie wiedział iż dzieci przychodzą na świat przez pożycie seksualne.

• domniemywa się, iż ten kto osiągnął dojrzałość fizyczną ma rozeznanie co do natury małżeństwa. Jeśli jest inaczej trzeba to udowodnić.

Nieważność małżeństwa płynąca z braków po stronie woli

Zgoda małżeńska jest następstwem uprzedniego poznania, dlatego nieważność umowy małżeńskiej ma miejsce wtedy gdy nie tylko brak zgody, ale gdy jest ona ograniczona i niewystarczająca. Czynniki wpływające na wady zgody:

• brak dostatecznego używania rozumu

• brak rozeznania oceniającego co do praw i obowiązków małżeńskich

• psychiczna niezdolność przyjęcia istotnych praw i obowiązków

• błąd co do osoby lub przymiotów małżeństwa

• podstęp

• bojaźń i przymus

• zgoda pozorna - symulacja całkowita lub częściowa

• zgoda warunkowa

brak minimalnej wiedzy o małż.

brak rozeznania oceniającego

niezdolność do podjęcia i wypełnienia obowiązków małż. ze względów psychicznych

co do osoby

co do istotnego przymiotu os.

błąd co do istoty małżeństwa

co do przymiotów małżeństwa

podstęp

symulacja, pozorna zgoda

zgoda warunkowa

przymus i bojaźń

• brak wystarczającego używania rozumu - kan. 1095 n.1

• tytuł nie występował w CIC/17

• wynika z prawa naturalnego, gdyż człowiek bez używania rozumu nie może ważnie podejmować aktu ludzkiego

• chodzi tu o chorobę umysłową lub niedorozwój psychiczny, a także choroby wywołujące zaburzenia w sferze władz poznawczych i wolitywnych;

• na równi z chorobą psychiczną stawiane jest przez Rotę brak świadomości w chwili zawierania małżeństwa wywołany odurzeniem alkoholowym lub narkotycznym, hipnozą, epilepsją, snem, silną gorączką;

• jeśli ktoś zawiera w takim stanie małżeństwo, nie zdając sobie sprawy co się w danej chwili dzieje małżeństwo jest nieważne, choćby osoba ta wcześniej wyraziła chęć zawarcia ważnego małżeństwa.

• domniemywa się, że jeśli choroba psychiczna istniała przed i po zawarciu małżeństwa, to istniała także w czasie jego zawierania;

• jeśli choroba nie występowała przed ślubem, ale objawiła się w pól roku po jego zawarciu, można przypuszczać, że istniała też w chwili jego zawierania;

• przebłyski świadomości - lucida intervalla - małżeństwo zawarte w tym stanie jest także nieważne;

• poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych - kan. 1095, n. 2 - discretionis iudicii

• jest to nowy tytuł w KPK, wywodzący się z prawa naturalnego;

• wiąże się nie tylko z brakiem używania rozumu, ale także z sytuacją, gdy osoba posiada wystarczające używanie rozumu, ale jest pozbawiona owego rozeznania oceniającego, na które składa się:

• zdolność poznania przedmiotu zgody małżeńskiej - czym jest małżeństwo,

• krytycznego osądu - odnośnie jego przymiotów i celów - umiejętność ich rozróżnienia, uznania, motywacji,

• wolnej decyzji i działania - musi istnieć wolność wewnętrzna zw. psychologiczną, zakładająca nieistnienie takich stanów emocjonalnych, które by nie tyle utrudniały, co uniemożliwiały podjęcie decyzji;

• przedmiotem rozeznania oceniającego są istotne prawa i obowiązki małżeńskie - nupturient musi być zdolny do należytej oceny czym one są i jakie jest ich znaczenie dla małżeństwa. Musi mieć zdolnośc poznania i oceny przymiotów i celu małżeństwa.

• przyczyny braku rozeznania:

• brak wystarczającego używania rozumu;

• labilność i chwiejność emocjonalna płynąca ze stanu chorobowego lub uznanych leków;

• znaczna sugestywność;

• psychozy, psychopatie, schizofrenie, paranoje, alkoholizm chroniczny;

• nerwice i histerie;

• niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej - kan. 1095 n.3

• tytuł wynika z prawa naturalnego, iż nikt nie może się zobowiązywać do tego, czego nie jest w stanie wykonać

• podmiot może posiadać wystarczające używanie rozumu i dokonywać rozeznania oceniającego, a jednak wskutek zaburzeń natury psychicznej nie jest w stanie podjąć i wypełnić istotnych obowiązków małżeńskich. Nie może więc dysponować przedmiotem zgody małżeńskiej;

• istotny jest tutaj stan psychiki i kondycja osoby w chwili zawierania małżeństwa, a nie to czy po jego zawarciu natrafi na trudności w realizacji obowiązków małżeńskich;

• niezdolność ma dotyczyć istotnych obowiązków małżeńskich:

• dobro potomstwa - zagrożone przez impotencję, płynąca z zaburzeń psychicznych, niezdolność do współżycia na sposób ludzki /dewiacje, obsesja antykoncepcji/, niezdolność do wychowania potomstwa

• dobro małżonków - zagrożone przez niezdolność do relacji między osobowych /skrajny egoizm, egocentryzm/

• dobro sakramentu

• dobro wiary -

• przyczyna niezdolności ma mieć naturę psychiczną - zaburzenia osobowości, a nie tylko wady czy niedoskonałość charakteru. Można je podzielić na:

• natury psychoseksualnej - np. nimfomania, satyryzm, homoseksualizm, transseksualizm - osoby takie nie są w stanie przekazać drugiej stronie przedmiotu zgody małżeńskiej w sferze seksualnej, gdy chodzi o wyłączność aktów małżeńskich /także sadyzm, ekshibicjonizm, pedofilia/

• spoza sfery psychoseksualnej - zakłócenia osobowości, wprowadzające niezdolność do nawiązywania relacji międzyosobowych np. niedojrzałość uczuciowa, egoizm, postawy aspołeczne, awersja do drugiej płci

• cechy niezdolności psychicznej:

• ciężkość;

• uprzedniość - przed małżeństwem lub w trakcie jego zawierania

• trwałość /kwestia dyskutowana/ - z natury niezdolność taka jest trwała

• absolutność - wynika to z natury tej niezdolności

• brak wystarczającej wiedzy o małżeństwie

• kan. 1096 - do ważności strony muszą wiedzieć przynajmniej, że małżeństwo jest związkiem trwałym /niekoniecznie nierozerwalnym/ między mężczyzną i kobietą, skierowanym na zrodzenie potomstwa przez jakieś seksualne współdziałanie /nie musi być pełna wiedza o nim/. Po osiągnięciu dojrzałości nie domniemywa się takiej ignorancji.

• błąd /error/ co do osoby lub jej przymiotu - kan. 1097

• błąd - to fałszywy osąd rzeczy i przekonanie sprzeczne z rzeczywistością. Przy małżeństwie błąd może dotyczyć osoby i jej przymiotów /wiek, niepłodność/ lub samego małżeństwa i jego przymiotów /nierozerwalność/. Różni się od ignorancji, nieuwagi i wątpliwości.

• błąd co do osoby powoduje nieważność małżeństwa - z prawa naturalnego i łączy się z podstępem

• błąd co do jakiegoś przymiotu osoby, choćby był przyczyną zawarcia małżeństwa nie powoduje nieważności, chyba że przedmiot był bezpośrednio i zasadniczo zamierzony przez stronę:

• przymiot ten musi determinować stronę do zawarcia małżeństwa z osobą, która jak mniema ten przymiot posiada np. chcę poślubić dziewicę, za którą uważam Annę, a nie odwrotnie chcę poślubić Annę, którą uważam za dziewicę. Przedmiot musiał być wprost wymagany i bardzo ważny /religia, majątek, wiek/.

• jeśli strona uznaje błąd i się z nim godzi - małżeństwo jest ważne

• nieważność może spowodować również błąd co do istoty małżeństwa /praw i obowiązków/, a odnośnie przymiotów małżeństwa /trwałość, nierozerwalność/ tylko wówczas gdy determinowałby wolę.

• gdyby strony pod wpływem błędu wykluczyły pozytywnym aktem istotne przymioty małżeństwa - będzie ono nieważne /wykluczyły nierozerwalność, sakramentalność/

• podstęp /dolus/ - kan.1098

• kto zawiera małżeństwo zwiedziony podstępem, dokonanym dla uzyskania zgody małżeńskiej,. a dotyczącym przymiotu drugiej strony , który może poważnie zakłócić wspólnotę życia małżeńskiego, zawiera je nieważnie

• CIC /17 - nie posiadał takiego tytułu. W latach 30-tych w Niemczech podniesiono ten problem a także po SW II

• pochodzenie tytułu nieważności z prawa naturalnego - prawo do poznania prawdy;

• elementy:

• działanie podstępne - postępowanie zmierzające do wprowadzenia w błąd co do stanu faktycznego. Działanie to zakłóca świadomość i celowość decyzji u drugiej strony. Może pochodzić od nupturienta lub osoby trzeciej. Ni ma podstępu jeśli strona ukrywa brak jakiegoś przymiotu, a druga strona wie o nim skądinąd i w jakiś stopniu to akceptuje. Kontrahent nie ulega bowiem wtedy w decydowaniu działaniu podstępu;

• cel - wyłudzenie zgody małżeńskiej, którą przy poznaniu prawdy druga strona by nie podjęła;

• błąd - jako efekt podstępu;

• przymiot - taki, który ze swej natury może zakłócić wspólnotę życia małżeńskiego /np. niepłodność, alkoholizm, nieuleczalna choroba/. Może zakłócić, ale nie musi.

• błąd co do przedmiotu małżeństwa - kan. 1099

• błąd co do jedności, nierozerwalności lub sakramentalnej godności małżeństwa nie powoduje nieważności małżeństwa, chyba że determinuje wolę;

• błąd determinujący - musi przechodzić ze sfery poznawczej do wolitywnej. Sam błąd umysłu nie powoduje nieważności, natomiast wykluczenie pozytywnym aktem woli tych przymiotów, powoduje nieważność małżeństwa, bo strona chce np. małżeństwa niesakramentalnego, lub jest przekonana, że ono takie jest;

• opinia lub wiedza o nieważności małżeństwa - kan. 1100

• znajomość lub opinia o nieważności małżeństwa niekoniecznie wyklucza zgodę małżeńską

• opinia odnosi się do subiektywnego przekonania strony o nieważności swego małżeństwa /np. istnienia przeszkody, która de facto nie istnieje/

• zgoda nie musi być wówczas wykluczona, ale może gdy ktoś zawiera małżeństwo świadomy przeszkody lub niezachowania formy lub symulując zgodę;

• akt zgody może być wyrażony poprawnie, ale stronom może brakować zdolności prawnej do jej ważnego wyrażenia. W takich przypadkach udziela się dyspensy i uważnia zgodę;

• Symulacja - zgoda pozorna - kan. 1101

• domniemywa się że wewnętrzna zgoda odpowiada słowom lub znakom użytym przy zawieraniu małżeństwa;

• jeśli jednak strona lub obie strony pozytywnym aktem woli wykluczają samo małżeństwo lub jego istotny przymiot - nieważnie zawierają małżeństwo

• przy tym domniemaniu prawnym dopuszcza się dowód przeciwny, a więc strona musi dowieść symulacji

• Symulacja - fikcja, zgoda pozorna - to pozorne wyrażenie zgody małżeńskiej, gdy faktycznie się ją wyklucza. Symulant pozytywnym aktem /świadomie/ dokonuje zew. czynności upozorowanej nie chcąc małżeństwa.

• rodzaje symulacji:

• całkowita - gdy strona lub obie strony pozytywnym aktem woli wykluczają samo małżeństwo. Przyczyną może być: awersja do drugiej strony, miłość do innej osoby, przymus lub bojaźń, korzyści materialne. Pozytywny akt woli - to wyraźne zastrzeżenie, że osoba nie chce tego małżeństwa, lub małżeństwa z konkretną osobą.

• częściowa - pozytywnym aktem woli wyklucza się:

• istotny element małżeństwa:

• dobro małżonków /bonum coniugum/ tzn. wzajemna pomoc, relacje interpersonalne

• potomstwa /bonum prolis/ - np. unikanie współżycia, wykluczenie prawa do współżycia, wykluczenie potomstwa, postawa proaborcyjna, wykluczanie wychowania potomstwa

• sakramentalność - małżeństwo nie jest traktowane jako sakrament

• istotny przymiot:

• jedność /bonum fidei/ - wykluczenie wierności małżeńskiej, będącej elementem jedności;

• nierozerwalności - czyli założenie, że gdy nadarzy się stosowność małżeństwo można porzucić;

• dowodzenie symulacji - istotne elementy brane pod uwagę:

• zeznania symulującego - nie mają większej wartości w sądzie, chyba że strona ma dobra opinię u duszpasterza. Większą wartość mają zeznania pozasądowe - gdy symulant jeszcze przed zawarciem małżeństwa lub tuż po zawarciu mówił innym osobom o symulacji. Ważny jest tzw. czas niepodejrzany.

• przyczyna symulacji - motywy dla których miała być dokonana /np. miłość do innej osoby, korzyści majątkowe, przymus/. Należy rozróżnić przyczynę symulacji od przyczyny zawarcia małżeństwa;

• okoliczności małżeństwa: przedślubne, z dnia ślubu i po ślubie

• warunek - zgoda warunkowa - kan. 1102

• to zdarzenie przyszłe i niepewne od której jedna ze stron uzależnia ważność zgody małżeńskiej. Lub /wg Góralskiego/ to akt woli, poprzez który uzależnia się skuteczność zgody od spełnienia się warunku;

• wg CIC/17 - wyróżniało:

• warunki dotyczące przyszłości:

• przeciwny istocie małżeństwa /jedności, nierozerwalności, sakramentalności/ - powodował nieważność

• niegodziwy ale nie przeciwny istocie małżeństwa - uważano za niedodany, małżeństwo było ważne;

• konieczny lub niemożliwy /o ile jutro będzie środa/ - uznawano za nieistniejący;

• godziwy - jeśli odbędziesz pielgrzymkę do Rzymu - trzeba było czekać na spełnienie warunku by stwierdzić ważność małżeństwa

• warunki dotyczące przeszłości:

• czynią małżeństwo ważnym o ile spełnią się w chwili zawierania małżeństwa;

• wg KPK - w kan. 1102 n. 1-3 numerach mówi o:

• nie można zawrzeć małżeństwa pod warunkiem dotyczącym przyszłości;

• małżeństwo zawarte pod warunkiem dotyczącym przeszłości lub teraźniejszości jest ważne lub nie w zależności od istnienia/niestnienia przedmiotu warunku;

• warunek co do przeszłości lub teraźniejszości nie może być godziwie dołączony bez zgody ordynariusza;

• warunek może być:

• zawieszający - /czynność skuteczność swą osiągnie dopiero po zaistnieniu założonych okoliczności/ lub rozwiązujący - /skuteczność czynności ustanie jeśli spełni się dany warunek/

• możliwy lub niemożliwy do spełnienia

• godziwy /nie sprzeciwia się istocie małżeństwa/ lub niegodziwy /okoliczność jest godziwa, ale strona chce ją niegodziwie wykorzystać/

• pod uwagę bierze się tylko warunek rzeczywisty i powzięty wyraźnym aktem woli i nie odwołany przed wyrażeniem zgody małżeńskiej;

• od warunku należy odróżnić:

• zlecenie /modus/ - zobowiązanie dodane do umowy małżeńskiej, które strona ma spełnić po ślubie;

• opisanie /demonstratio/ - życzenia co do pewnych właściwości osoby kontrahenta;

• przyczyna /causa/ - skłaniająca do zawarcia małżeństwa.

• Przymus i bojaźń - kan. 1103

• przy zawieraniu małżeństwa musi istnieć tzw. wolność kwalifikowana - tzn. wolność od wszelkiego zew. lęku, zastraszenia, szantażu, presji moralnej i od przymusu fizycznego;

• nieważne jest małżeństwo zawarte pod przymusem lub wpływem ciężkiej bojaźni z zew. choćby nieumyślnie wywołanej, od której ażeby się uwolnić osoba była zmuszona zawrzeć małżeństwo.

Przymus /vis/ - presja, czyli nacisk zew. lub wew., wywierający wpływ na wolę działającego - to skrępowanie czyjegoś działania. Może być:

• fizyczny - jeśli jest spowodowany przemocą zewnętrzną, której nie można się oprzeć. Przymus fizyczny powoduje nieważność wszystkich aktów prawnych, a więc i małżeństwa. Akt dokonany pod takim przymusem nie jest wolny, a więc ludzki i dlatego nie ma waloru prawnego ani moralnego.

• moralny - jeśli istnieje groźba wyrządzenia jakiegoś zła i tym wpływa się na wolę drugiej strony. Przymus moralny - powodowany jest przez nalegania, groźby, molestowanie, upokarzanie, wywieranie presji, znieważanie. Następstwem takiego przymusu jest bojaźń. Dlatego też wpływ przymusu moralnego na ważność małżeństwa ocenia się wg zasad odnoszących się do bojaźni.

Bojaźń /metus/- zbieżna do przymusu moralnego - to uczucie lęku /wstrząs duchowy/ spowodowane grożącym aktualnie lub w przyszłości niebezpieczeństwem jakiegoś zła. Czynnikami bojaźni są więc: zło i lęk /powodujący wstrząs umysłu ograniczający działanie woli/.

• bojaźń unieważniająca małżeństwo ma być spowodowana przyczyną zewnętrzną - wynikać z działania drugiego człowieka /nie koniecznie zamierzonego/. Bojaźń z przyczyn wew. /np. wyrzuty sumienia, lęk przed odpowiedzialnością/ nie unieważnia małżeństwa.

• bojaźń nie musi być wywołana w celu zawarcia małżeństwa, ale musi być środkiem do uniknięcia zła

• bojaźń ciężka - spowodowana przyczyną zewnętrzną powoduje nieważność małżeństwa /szczególnie gdy małżeństwo ma być środkiem do uniknięcia grożącego zła/:

• ciężka bezwzględnie - obiektywnie grożące zło jest w stanie przerazić każdego człowieka - np. utrata życia, dobrego imienia, majątku;

• względnie ciężka - osobie subiektywnie wydaje się że grożące zło jest wielkie.

• bojaźń lekka - nie przeraża powszechnie ludzi, gdyż zło jest niewielkie lub jest wielkie ale małoprawdopodobne

• tzw. bojaźń z szacunku - rodzi się z lęku przed niezadowoleniem rodziców lub osób, którym się podlega. Rota rzymska wyróżniła 3 rodzaje tej bojaźni:

• zwykła bojaźń z szacunku - gdy rodzice swym dzieciom okazują niezadowolenie w zwykły sposób, nie stanowiący wielkiego zła i nie wywołujący ciężkiej bojaźni

• kwalifikowana bojaźń z szacunku - uporczywe namawianie, narzucanie swej woli, bezwzględny rozkaz, niewielkie groźby - może powodować nieważność małżeństwa

• mieszana bojaźń z szacunku - nie tylko długotrwałe niezadowolenie, ale też inne zło np. wygnanie z domu, wydziedziczenie - powoduje nieważność małżeństwa

• inne rodzaje bojaźni:

• zew. - pochodzi od osoby drugiej /narzeczonego/ lub innej /trzeciej np. rodziców/, działającej w sposób wolny;

• wew. - pochodzi z choroby, wyrzutów sumienia, litości, strachu;

• wywołana umyślnie - gdy ktoś działa na ofiarę przymusu by ją złamać, zastraszyć i zmusić do małżeństwa

• wywołana nieumyślnie - gdy intencje sprawcy były inne niż matrymonialne, a ofiara odebrała to jako szantaż matrymonialny i małżeństwo wydawało się jej jedynym sposobem uniknięcia szantażu;

• małżeństwo jest zatem nieważne jeśli bojaźń i przymus są

• ciężkie /choćby relatywnie/, zewnętrzne, bezpośrednie lub pośrednie, wywołane nawet nieumyślnie;

• jedynym sposobem ich uniknięcia jest zawarcie małżeństwa /choćby tylko w mniemaniu ofiary/;

• muszą istnieć w chwili zawierania małżeństwa;

• nieważność małżeństwa z powodu przymusu płynie z prawa naturalnego, a nieważność z powodu bojaźni - z prawa kościelnego. Odnosi się to także do małżeństwa niekatolików.

• dowodzenie przymusu wg Roty:

• bezpośredni - wskazuje się na szantaż - przesłuchanie świadków, stron

• pośredni - stwierdzenie awersji i niechęci osoby przymuszonej do współmałżonka /brak współżycia/

• sposoby wyrażania zgody małżeńskiej

• Zgoda to akt wewnętrzny wyrażony na zewnątrz. Umowa małżeńska ma charakter prywatny i publiczny zarazem, dlatego musi być wyrażona na zewnątrz, by wywołać skutki prawne.

• równoczesna fizyczna obecność nupturientów lub przez pełnomocnika;

• zgoda ma być wyrażona słowami /do godziwości/, a gdy nie mogą wówczas równoznacznymi znakami /uściśnięcie ręki, wymiana obrączek/. Znaki musza być czytelnymi gestami, nie budzącymi wątpliwości, by świadkowie biorący udział byli przekonani iż zgoda miała miejsce;

• gdy świadek kwalifikowany miałby trudności w porozumieniu się z którąś ze stron można posłużyć się tłumaczem;

• wyrażenie zgody następuje słowami określonymi przez prawo liturgiczne;

• wyrażenie zgody przez pełnomocnika

• pełnomocnik to osoba osobiście wyznaczona i upoważniona przez mocodawcę do działania w jego imieniu

• przy zawieraniu małżeństwa przez pełnomocnika należy wystawić mu specjalne upoważnienie do zawarcia małżeństwa z określoną osobą

• pełnomocnictwo do ważności musi być:

• podpisane zleceniodawcę, proboszcza i ordynariusza miejsca wystawiania pełnomocnictwa,

• lub przez kapłana delegowanego przez jednego z nich,

• albo przynajmniej przez 2 świadków,

• lub sporządzone wg formy autentycznego dokumentu wg przepisów prawa państwowego;

• gdyby zleceniodawca nie mógł się podpisać należy to zaznaczyć na pełnomocnictwie i dodać jeszcze jednego świadka, który się podpisze - do ważności

• traci ważność:

• gdy je wyraźnie mocodawca odwołał

• jeśli mocodawca popadł w chorobę psychiczną

• minął termin zawarcia małżeństwa

• jeśli osoba która miała zawrzeć związek małżeński stała się niezdolna

• pełnomocnikiem może być każdy, kto jest zdolny do podjęcia działania świadomego i odpowiedzialnego /katolik lub nie/, najlepiej gdyby był tej samej płci co mocodawca

• pośrednictwo tłumacza - kan. 1106

• jest możliwe, ale proboszcz wcześniej musi się upewnić o wiarygodności tłumacza

• domniemanie o trwaniu zgody małżeńskiej - kan. 1107

• nawet gdy małżeństwo jest nieważne z racji przeszkody lub braku formy, domniemywa się, że wyrażona zgoda trwa, dopóki nie uzyska się pewności jej odwołania. To zgoda naturalnie wystarczająca, ale prawnie nieskuteczna

• stąd instytucja uzdrowienia w zawiązku - sanatio in radice - gdy np. nie zachowano właściwej formy, nie ponawia się wówczas zgody małżeńskiej, bo ona trwa i nie została odwołana

Teza 35. Kanoniczna forma zawarcia małżeństwa

• forma - to sposób zawarcia małżeństwa wg zbioru norm prawnych i liturgicznych. forma prawna jest do ważności a liturgiczna do godziwości;

• historia:

• ojcowie Kościoła zalecali małżeństwa wobec Kościoła, choć były też tajne /Ignacy, Tertulian, Ambroży/;

• s. Lateraneński IV - próbował wyeliminować małżeństwa tajne

• s. Trydencki w dekrecie Tametsi z 1563r. - wprowadza obowiązująca formę kanoniczną. Nakaz zawierania małżeństwa wobec uprawnionego proboszcza lub ordynariusza i 2 lub 3 świadków - do ważności. Nie mówiono o tym czy kapłan jako świadek urzędowy ma uczestniczyć czynnie /pytać o zgodę/ czy biernie /odbierać tylko zgodę/;

• dekret Kongregacji Synody z 1908 Ne temere /nie lekkomyślnie/ - małżeństwa tajne są nieważne;

• CIC/17 - podtrzymał tę zasadę i sprecyzował formę kanoniczną zwyczajną i nadzwyczajną. Proboszczowi przyznano kompetencję terytorialną /podobnie ordynariusz/, asystencja czynna i 2 świadków zwykłych;

Forma zwyczajna

• jest wkomponowana w formę liturgiczną;

• małżeństwo ma być zawarte wobec asystującego ordynariusza lub proboszcza lub delegowanego kapłana, diakona, a także wobec 2 świadków zwykłych

• świadek kwalifikowany - upoważniony duchowny ma asystencję czynną /fizycznie obecny/ i pytający o zgodę oraz ją przyjmujący w imieniu Kościoła

• świadkowie zwykli - 2 osoby mogące potwierdzić fakt zawarcia małżeństwa /fizycznie obecni na ceremonii/

• wyjątki

• kan. 114 - Ecclesia supplet iurisdictionem - uzupełnienie władzy wykonawczej w przypadku błędu powszechnego i wątpliwości pozytywnej i prawdopodobnej. Np. proboszcz błogosławi małżeństwo poza swą parafią lub diakon bez delegacji - następuje uzupełnienie uprawnienia, jeśli asystujący był w błędzie i miał wątpliwość więcej niż prawdopodobną, że małżeństwo błogosławi ważnie.

• kan. 1112 - gdzie nie ma kapłanów lub diakonów - bp. diecezjalny za zgodą Konf. Ep. i zezwoleniem St. Ap. może delegować osoby świeckie do asystowaniu przy małżeństwach z zachowaniem stosownej formy liturgicznej;

• kan. 1127 - przy małżeństwach mieszanych - ordynariusz może udzielić dyspensy od formy kanonicznej z zachowaniem jakiejś formy publicznej

• świadek kwalifikowany - zw. też urzędowym to osoba upoważniona do asystowania przy zawieraniu małżeństwa bądź to na mocy urzędu bądź na mocy delegacji. Takim świadkiem jest ordynariusz, proboszcz, delegowany przez niego kapłan lub diakon. Jego zadaniem jest:

• obecność fizyczna przy ślubie

• pokierowanie wyrażeniem zgody przez strony - zadawanie pytań

• przyjęcie tej zgody w imieniu Kościoła

• ordynariusz i proboszcz ważnie asystują przy ślubie na mocy swego urzędu ale tylko w na własnym terenie, nie tylko swych podwładnych ale też i osób obcych przebywających na jego terenie, byleby choć jedna ze stron była katolikiem. Nieważnie zaś asystują na obcym terenie nawet przy ślubie swych parafian czy diecezjan. Potrzebna jest wówczas delegacja miejscowego proboszcza lub ordynariusza. Asystują ważnie, gdy nie są w karach kościelnych i jak długo sprawują swój urząd.

• nieważnie asystują jeśli są w karach ekskomuniki, interdyktu, suspensy lub zaciągnęli te kary ipso facto, a popadnięcie to zostało zadeklarowane /kary latae sententiae nie pozbawiają ważnej asystencji/. Sama suspensa jeśli nie dotyczy urzędu również nie pozbawia ważnej asystencji;

• delegacja - swą władzę mogą oni delegować innemu kapłanowi lub diakonowi. Delegacja winna być wyraźna /słowna lub na piśmie, nie wystarczy milcząca zgoda/. Delegacja może być ogólna /wszystkie małżeństwa na terenie parafii/ lub szczegółowa /tylko określone małżeństwo/. Delegacja ogólna zawsze na piśmie z danymi osobistymi delegowanego. Delegowany kapłan lub diakon ma taki sam zakres władzy jak ten który delegacji udzielił. Mogą więc dyspensować w takim samym zakresie.

• osoba świecka może być delegowana do asystowania przy ślubie jeśli brak jest kapłana lub diakona i nie ma możliwości dotarcia do nich. Przed udzieleniem takie delegacji biskup winien wystąpić do Konferencji Episkopatu oraz do St. Apost. o zezwolenie. Świecki świadek kwalifikowany nie może dyspensować od przeszkód.

• nieważna jest delegacja ogólnikowa /np. któregoś z księży/ dla osób nieoznaczonych

• posiadający delegację ogólną może ją subdelegować do poszczególnych małżeństw. Subdelegowany nie może jednak upoważnienie subdelegować, jeśli nie zgodził się na to delegujący.

• warunki godziwej asystencji świadka kwalifikowanego - kan. 1114

• musi być stwierdzony stan wolny stron i brak jakichkolwiek przeszkód

• musi mieć ważną delegację - zgoda proboszcza oznacza, że nic nie stoi na przeszkodzie ważnego i godziwego zawarcia małżeństwa

• małżeństwo ma być zawierane w parafii, gdzie jedna ze stron ma zamieszkanie stałe lub czasowe, albo przynajmniej miesięczny pobyt

• gdy ślub odbywa się w innej parafii konieczna jest licencja

• zwykli świadkowie ślubu

• potrzebni są do ważności ślubu

• może nim zostać każdy, kto jest zdolny stwierdzić i dać wiarygodne świadectwo o zawarciu małżeństwa.

• świadkowie zwykli muszą być fizycznie obecni przy ślubie i mieć możliwość obserwacji tego, co się w czasie ślubu dzieje. Nie może więc świadkiem być osoba chora umysłowo, głucha, niewidoma, nietrzeźwa

• świadkowie muszą znać nowożeńców by mogli potwierdzić ich ślub

• było by czymś niestosownym gdyby świadek nie miał ukończonych 14 lat

• dane świadków musza być w akcie ślubu, który przez nich jest podpisany

• w niebezpieczeństwie śmierci można udzielić ślubu przy 1 świadku lub w ogóle bez świadków zwykłych

• miejsce zawierania małżeństwa

• do ważności - wszędzie, byleby asystował upoważniony duchowny i na podległym mu terytorium

• do godziwości - w parafii gdzie przynajmniej jedno z nupturientów ma:

• zamieszkanie stałe /pobyt z zamiarem pozostania lub trwało 5 lat/ lub tymczasowe /pobyt z zamiarem pozostania przynajmniej 3 miesiące lub faktyczne przebywanie do 3 miesięcy/;

• lub miesięczny pobyt;

• tułacze w parafii gdzie aktualnie przebywają;

• za zezwoleniem własnego ordynariusza lub proboszcza w innej parafii - tzw. licencja /do godziwości/, nie może jej jednak wystawić proboszcz miesięcznego pobytu, lecz tylko miejsca zamieszkania jednego z nupturientów

• parafia właściwa do błogosławienia małżeństwa jest właściwa także do badania przedślubnego nupturientów;

• badanie takie może też za zezwoleniem ordynariusza lub własnego proboszcza odbyć się w innej parafii

Forma nadzwyczajna /kan. 1116/

• Polega na wyrażeniu zgody małżeńskiej w przepisany przez prawo sposób w obecności tylko świadków zwykłych, gdy nie ma świadka kwalifikowanego lub nie istnieje możliwość sprowadzenia go bez wielkiej niedogodności:

• niebezpieczeństwo śmierci z przyczyn zewnętrznych /kara śmierci, nalot wojenny/ lub wew. /choroba/

• brak świadka kwalifikowanego trwający co najmniej miesiąc /nie tylko nieobecność fizyczna ale i moralna - gdy jest obecny ale nie może asystować powodu wielkiej niedogodności - np. grozi mu kara, więzienie, zsyłka/. Okres miesiąca liczy się od chwili przygotowania wszystkiego do ślubu a nie od zamiaru zawarcia małżeństwa.

• gdy nie ma kapłana lub diakona upoważnionego do asystowania przy ślubie, a jest inny duchowny nie mający upoważnienia, to powinien on pouczyć nupturientów o możliwości zawarcia ślubu w formie nadzwyczajnej. Sam zaś występuje jako świadek zwykły

• obecność kapłana lub diakona nieupoważnionego np. kapelana szpitala lub podróżującego - i tak należy stosować formę nadzwyczajną, bez świadka urzędowego, gdyż oni nie mają upoważnienia asystencji. Może on natomiast dyspensować od przeszkód w wypadku naglącym lub niebezpieczeństwie śmierci

• małżeństwo zawarte w formie nadzwyczajnej nie wymaga żadnych uzupełnień ze strony świadka kwalifikowanego, jeśli nawet pojawiłby się przed upływem miesiąca.

• gdy brak 2 świadków zwykłych

• CIC/17 - wystarczył wówczas 1 świadek, a w niebezpieczeństwie śmierci nawet bez niego

• KPK - sprawę przemilcza - należy więc przyjąć /za kan. 6 KPK/ rozwiązanie jak w CIC/17

• ślub bez małżeństwa cywilnego nie upoważnia do formy nadzwyczajnej. Trudność moralna odnosi się bowiem do groźby czy sankcji za asystowanie przy ślubie, a nie groźby czy kary dla osób zawierających małżeństwo;

• osoby zobowiązane do zachowania formy kanonicznej

• nadzwyczajna forma kanoniczna obowiązuje wówczas:

• gdy jedna ze stron jest ochrzczona w Kościele katolickim i nie wystąpiła z niego formalnym aktem

• w wypadku małżeństwa strony katolickiej z niekatolicką obrządku wschodniego - do godziwości, a do ważności wymagana jest obecność tamtejszego świętego szafarza.

• nie są zobowiązani do zachowania tej formy:

• osoby nieochrzczone zawierające małżeństwo z niekatolikami

• ochrzczeni poza kościołem katolickim i nie mający z nim jedności, jeśli zawierają małżeństwo z niekatolikami

• ochrzczeni w kościele katolickim, którzy odstąpili od niego formalnym aktem

• miejsce zawarcia małżeństwa kan. 1118 p.2

• miejscem zwykłym jest kościół lub kaplica należąca do parafii. Na zawarcie w innym miejscu przyzwoitym potrzebna jest zgoda ordynariusza. Proboszcz nie może o tym decydować własną powagą.

• miejsce jest nieodpowiednie jeśli nie można wytworzyć religijnej atmosfery, a zawierany w nim ślub mógłby wywołać zgorszenie lub zdziwienie wiernych

• czas zawarcia małżeństwa

• małżeństwo można zawierać w ciągu całego roku liturgicznego, a w Wielkim Poście i Adwencie należy tylko pouczyć nupturientów o szczególnym charakterze tego czasu

• małżeństwa można błogosławić w niedziele i w soboty. Jeśli ślub odbywa się w sobotę wieczorem, to uczestniczący we mszy zadośćczynią obowiązkowi udziału w niedzielnej mszy św.

• Liturgiczna forma małżeństwa - kan. 1119

• poza niebezpieczeństwem śmierci i wypadkiem konieczności - małżeństwo jako sakrament winno być sprawowane wg norm liturgicznych. Zasadniczo winno się udzielanie ślubu łączyć ze mszą św. zwłaszcza gdy ślub zawierają katolicy. Istnieje specjalny formularz mszalny za nowożeńców. Nie można go używać w niedzielę i uroczystości.

• Poza mszą św. - np. gdy katolik zawiera ślub z osobą nieochrzczoną lub ochrzczoną ale nie katolicką. Wówczas stasuje się specjalna formułę: wprowadzenie, liturgia słowa, liturgia sakramentu ze specjalną formułą, wspólna modlitwa Ojcze nasz, można katolikom udzielić też Komunii św.

• Konferencja Ep. ma obowiązek opracować własny obrzęd sakramentu małżeństwa i zatwierdzić go u St. Ap.; w Polsce obrzęd wydany w Polsce pochodzi z 19.03.1969r.

• forma kanoniczna jest wpisana w liturgiczną - należy zachować jednak pytanie asystującego o zgodę małżeńską

Uważnienie małżeństwa

Małżeństwo może być nieważne z powodu:

• istnienia przeszkody;

• wady zgody małżeńskiej;

• braku formy kanonicznej;

• Pojęcie

Uważnienie - konwalidacja lub sanacja - jest to akt prawny, mocą którego małżeństwo nieważnie zawarte zostaje uprawomocnione i staje się ważnym związkiem małżeńskim.

• uważnienie zwykłe - to usunięcie przeszkody /dyspensa/ i powtórne wyrażenie zgody;

• nadzwyczajne - usunięcie przeszkody /dyspensa/, zwolnienie z powtórnego wyrażenia zgody /gdyż ta pierwotna trwa pomimo nieważności małżeństwa/. Skutki uważnienia sięgają wstecz - do początku wyrażenia zgody

• uważnienie zwykłe

• duszpasterz musi się postarać o usunięcie przeszkody lub dyspensę od niej;

• ma być ponowiona zgoda przynajmniej przez stronę świadomą przeszkody. Ma to być nowy akt woli;

• jeśli przeszkoda była publicznie znana musi nastąpić ponowienie zgody w formie kanonicznej;

• przy małżeństwach mieszanych możliwa jest dyspensa od formy kanonicznej;

• jeśli przeszkoda nie jest publiczna wystarczy prywatne ponowienie zgody przez stronę świadomą przeszkody. Nie ma potrzeby świadków urzędowych, czy zwykłych. Strony same mogą sobie zgodę ponowić;

• jeśli małżeństwo jest nieważne z powodu niewystarczającej zgody, to uważnia się je przez ponowienie zgody strony, która w czasie sakramentu tego nie wyraziła prawidłowo zgody /przy założeniu, że zgoda drugiej strony trwa/. Przy zgodzie wątpliwej winno się ją ponowić przy użyciu formy kanonicznej /nie koniecznie liturgicznej/

• uważnienie małżeństwa nieważnego z braku formy powstaje gdy:

• świadek kwalifikowany nie miał delegacji lub był tylko świadek zwykły;

• uważnienie dokonuje się przez ponowne zawarcie małżeństwa wg formy kanonicznej. Gdyby nieważność była z winy świadka urzędowego, to nie trzeba zawiadamiać stron, a uważnienie dokonuje się w trybie nadzwyczajnym

• uważnienie nadzwyczajne

• wówczas, gdy nie można stosować uważnienia zwykłego. Dokonuje go kompetentna władza. Akt zawiera w sobie:

• dyspensę od przeszkody i formy kanonicznej;

• cofnięcie skutków kanonicznych wstecz;

• uważnienie następuje od daty udzielenia łaski, a skutki sakramentu cofa się wstecz;

• Korzysta się z tej formy gdy:

• strony nie chcą ponowić zgody /wystarczy opór jednej strony/;

• przy globalnym uważnieniu małżeństw na danym terenie;

• gdy wina jest po stronie świadka urzędowego;

• Warunki uważnienia

• pewność, że zgoda trwa nadal - jeśli u którejś ze stron nie trwa nie można stosować tego rodzaju uważnienia;

• pewność, że strony chcą nadal ze sobą żyć;

• przy wątpliwości co do trwania zgody zaleca się by ja odnowić prywatnie i tajnie;

• Uważnienia może dokonać:

• Stolica Apostolska;

• biskup diecezjalny /nie może ordynariusz miejsca/ w poszczególnych wypadkach;

• przy globalnym uważnieniu trzeba zgody St. Apost.;

• nie można uważnić gdy dyspensowanie jest zarezerwowane St. Apost. lub przeszkoda pochodzi z prawa naturalnego lub Bożego.

41

83

wymogi ze strony umysłu

zgoda małżeńska

wymogi ze strony woli

---