1. 
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   Podstawowe pojęcia logistyki

1. Definicja logistyki

Etymologia słowa logistyka wiąże się z greckim słowem logistikós, które oznacza sztuka liczenia, kalkulowania. Posługiwano się nim w stosunku do ludzi myślących według reguł logicznych. Podobne znaczenie ma również łaciński przymiotnik logisticus, który tłumaczy się przy pomocy słów: zrozumiały, racjonalny, zdolny do logicznego myślenia¹. Współczesna logistyka nawiązuje do francuskiego słowa logistique, które wywodzi się z terminologii wojskowej i oznaczającego „praktyczną sztukę przemieszczania armii, obejmującą także ciągłe jej zaopatrywania, prace inżynierskie i sztabowe”².

Obecnie nie ma powszechnie przyjętej definicji logistyki. Według Marka Ciesielskiego jest ich ponad sto³. Poszczególni autorzy podkreślają różne aspekty tego pojęcia, opierając się na praktykach gospodarczych czy wiedzy ekonomicznej. Przykładowo według H. Ch. Pfohla logistyka to suma wszystkich działań, które kształtują, sterują i kontrolują procesy ruchowe i procesy magazynowe w określonej sieci. Poprzez harmonijne ich wykorzystanie doprowadzamy do efektywnego wykorzystania przestrzeni i czasu⁴. Natomiast autorzy „słownika terminologii logistycznej” uważają, że „logistyka to zarządzanie procesami przemieszczania dóbr i/lub osób oraz działaniami wspomagającymi te procesy w systemach, w których one zachodzą”⁵. S. Niziński przedstawia logistykę jako dziedzinę wiedzy „o racjonalnym, kompleksowym i ekonomicznym, masowo-energetyczno-informacyjnym zabezpieczeniu funkcjonowania systemów działania, przy istniejących zasobach, ograniczeniach i zakłóceniach w zadanych warunkach i czasie”⁶. F. Beier i K. Rutkowski twierdzą, że logistyka jest zarządzaniem działaniami przemieszczania i składowania, których celem jest ułatwienie przepływu produktów z miejsca pochodzenia do miejsca ich finalnej konsumpcji. Z działaniami tymi wiąże się również przepływ informacji w celu zaoferowania klientowi usług na wysokim poziomie za rozsądną cenę⁷. Bez względu na to, który sposób definiowania logistyki się przyjmie, ma ona podstawowy cel: koordynowanie przepływu surowców, materiałów i wyrobów gotowych do konsumentów, i minimalizacja kosztów z tym związanych przez ciągłe usprawnianie zarządzania procesami.

K. Ficoń po przeanalizowaniu definicji krajowych jak i zagranicznych autorów, określił system pojęciowy logistyki przedstawiony na rysunku 1, i wyciągnął z niego wniosek:

Rysunek System pojęciowy logistyki

Źródło: K. Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001, s.35.

1. Wojskowy rodowód logistyki

„Początki logistyki związane są z różnymi sferami aktywności człowieka i różnymi epokami”⁸.

Prawdopodobnie Aleksander macedoński był pierwszym logistykiem, który stworzył efektywny system zaopatrujący wojsko. Polegał on na tym, że do każdego kawalerzysty był przypisany jeden niewolnik na koniu, którego zadaniem było prowadzenie konia transportującego zaopatrzenie. Natomiast każdy piechur posiadał pieszego niewolnika, który zajmował się koniem z zapasami. U Rzymian każdy maszerujący żołnierz musiał sam nieść ekwipunek jaki był wstanie unieść. Taki sposób przemieszczania się zredukował wielkość taboru i zwiększył samowystarczalność jednostki. Nie było to łatwe, ponieważ „oprócz tarczy, zbroi, miecza i innego uzbrojenia, każdy miał nieść dwa pale do budowy swojej części opalisadowanego obozu, w którym spędzał każdą noc, swoją część namiotu ze skóry, który dzielił z dziewięcioma innymi legionistami, skórzany worek z dwutygodniową porcją zboża, butelkę wody, saperkę lub topór oraz wiadro do budowy okopu wokół obozu. Ponadto, każdy legion prowadził tabor złożony z około 520 zwierząt, które ciągnęły pale pod namioty, bagaże oficerów, ciężkie narzędzia i inne wyposażenie oraz zapasy żywności”⁹. Terminu logistyka w znaczeniu podobnym do dzisiejszych definicji użył w 1896 roku generał armii francuskiej, Szwajcar, baron Antoin-Henry de Jomini publikując w Paryżu książkę pod tytułem Zarysy sztuki wojennej. Opisuje on logistykę jako sztukę, której zadaniem jest praktyczne przemieszczanie i zaopatrywanie wojsk, dysponowanie środkami transportu, budowę dróg oraz lokalizację i wyposażenie składów i magazynów wojskowych. Sytuacje tą przedstawia rysunek 2.

Rysunek Logistyka według H. de Jomini

Źródło: K.Ficoń, Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie , Impuls Plus Consulting Gdynia 2001, s.12.

Od czasów publikacji Zarysów sztuki wojennej logistyka w wojsku postrzegana jest jako kierowanie procesami transportu, zakwaterowaniem i rozmieszczeniem wojsk. Jej upowszechnienie nastąpiło podczas II wojny światowej.

1. Cywilny rodowód logistyki

Rozwój cywilnej logistyki rozpoczął się na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Amerykanie jako pierwsi wykorzystali ją w przedsiębiorstwie. Oddziaływała ona na takie obszary jak¹⁰:

• dostarczanie określonych dóbr fizycznych oraz usług dla konkretnych rodzajów działalności,

• optymalizacji przestrzeni i czasu transformacji i dostawy dóbr do finalnych odbiorców.

W literaturze można spotkać różne podziały na okresy rozwoju koncepcji logistycznej ukierunkowanej na działalność gospodarczą. Przykładowo D. Bowersox dzieli rozwój na pięć:

1. okres krystalizacji idei logistyki (1956-1965) - rozwój teorii analizy kosztów całkowitych, podejścia systemowego, tworzenia kanałów dystrybucji i podnoszenia jakości obsługi odbiorców,

2. okres testowania prawidłowości (1965-1970) - sprawdzanie przydatności logistyki do obniżenia kosztów,

3. okres zmiany priorytetów (1970-1980) - powstają modele symulacyjne, które mogą szacować efekty alternatywne i decyzje strategiczne. Powstaje system Just-in-Time oraz zostaje wydzielony pion logistyczny w organizacji przedsiębiorstwa,

4. okres deregulacji transportu i postępu technicznego (1980-1986) - w USA, Kanadzie i Wielkiej Brytanii następuje wzrost konkurencji i jakości na rynku usług transportowo-spedycyjnych. Dzięki rozwojowi technicznemu następuje zwiększenie szybkości przepływu informacji,

5. okres dążenia do zintegrowanej logistyki (1986-2000) - dążenie to oparte jest na strategicznym zarządzaniu czynnościami logistycznymi takimi jak: zaopatrzenie, produkcja czy dystrybucja. Na początku lat 90 rozpoczyna się intensywny rozwój logistyki skomputeryzowanej.

Natomiast M. Fertsch w książce podstawy logistyki opisuje rozwój logistyki jako pięć faz¹¹:

1. faza fizycznej dystrybucji - na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych miał miejsce gwałtowny rozwój sklepów wielko powierzchniowych typu super i hipermarket. Wiązał się z tym rozwój działalności obejmującej transport produktów, ich magazynowanie, pakowanie, zarządzanie zapasami, lokalizację zapasów i magazynów, opracowywanie zamówień oraz obsługę posprzedażową.

2. faza integracji - szybko okazało się, że sama umiejętność obsługi dystrybucji nie wystarczała do zapewnienia dostępności produktów w momencie kiedy były opóźnienia w produkcji czy braki dostaw materiałów, z których były robione produkty. Zaczęto zajmować się przemieszczaniem się dóbr począwszy od zaopatrzenia, skończywszy na dystrybucji. Wiązał się z tym olbrzymi przepływ informacji, nad którym udało się zapanować dzięki wykorzystaniu systemów komputerowych, obecnie nazywanych systemami ERP.

3. faza inżynierii logistycznej lub faza systemów logistycznych - wzrost wymagań konsumentów oraz złożoności produktów doprowadził do skomplikowania systemów logistycznych. Zrozumiano wtedy, że jeśli system ma działać sprawnie, to musi on zostać poprawnie zaprojektowany i zoptymalizowany.

4. faza łańcuchów dostaw - przedsiębiorstwa usługowe, handlowe i produkcyjne zaczynają ze sobą współpracować w rozwoju produktów, korzystać ze wspólnych dostawców, dystrybutorów, serwisów i innych, jednocześnie starając się sprzedać jak najwięcej własnych produktów,

5. faza sieci logistycznych albo faza e-logistyki - zaczęto masowo wykorzystywać komputery oraz sieć Internet, co przyczyniło się do łatwiejszego wyszukiwania informacji o dostawcach, usługodawcach, sprzedawcach i klientach. Dzięki temu łańcuch dostaw zaczął ewoluować w sieci logistyczne składające się z przedsiębiorstw, które jednocześnie współpracują i konkurują między sobą aby poprawić efektywność i sprawność przepływu produktów oraz informacji zgodnie z oczekiwaniami konsumentów.

E. Gołembowska w swojej publikacji przedstawia już tylko trzy okresy rozwoju logistyki tj.¹²:

1. lata „uśpione” - przed 1950,

2. czas rozwoju - 1950 - 1970,

3. tworzenie systemów zintegrowanych - Od 1971 - chwila obecna.

1.4 Systemowe podejście do logistyki

1.4.1 Systemy logistyczne

System logistyczny jest zbiorem podsystemów m.in.: zaopatrzenie, produkcja, transport i magazynowanie, transport i sprzedaż czy finanse, wraz z wszelkimi relacjami pomiędzy nimi. Połączenia te są tak silne, że w momencie zajścia zmiany w jednym podsystemie zachodzą zmiany w pozostałych. Taka budowa wyróżnia się również dużą elastycznością, co zauważyć można po reagowaniu na wpływy otoczenia ekonomicznego i konkurencyjnego (zmiana cen, poziomu inflacji i podatków)¹³.

Logistyczne myślenie systemowe wyszukuje powiązań pomiędzy działaniami zachodzącymi w firmie, które pozornie są niezależne. Związki te tworzą hierarchiczną strukturę¹⁴. Logistyka jest zintegrowanym systemem, którego zadaniem jest planowanie, sterowanie i zarządzanie przepływem materiałów oraz informacji i kapitału z nim połączonych. Odbywa się to na różnych poziomach zorganizowania, dlatego też w ujęciu hierarchicznym logistykę możemy podzielić na trzy sektory działań - patrz rysunek 3¹⁵:

Rysunek Struktura systemowa logistyki

Źródło: E. Michlowicz, Podstawy logistyki przemysłowej, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2002, s.86

• sektor makrologistyczny - dotyczący kształtowania systemów logistycznych (ogólnogospodarczych),

• sektor metalogistyczny - ma charakter międzyorganizacyjny,

• sektor mikrologistyczny - dotyczy poszczególnych przedsiębiorstw.

1.4.2 Logistyka a struktura organizacyjna przedsiębiorstwa

Istnieją dwie metody zarządzania logistyką w przedsiębiorstwie. Pierwsza z nich jest zdecentralizowaną, macierzową strukturą zarządzania przez cele. Rozwiązanie to jest używane jako podstawa konstrukcji zarządzania przedsiębiorstwem. Przykładowy schemat struktury przedsiębiorstwa stosującego zdecentralizowaną metodę zarządzania przedstawia rysunek 4:

Rysunek Schemat zdecentralizowanej logistycznej struktury organizacyjnej

Źródło: M. Topolska, M. Topolski, Struktura organizacyjna i system informatyczny w łańcuchu logistycznym sektora motoryzacyjnego, [w:] Zeszyty naukowe, Logistyka i transport, Międzynarodowa Wyższa Szkoła Logistyki i Transportu we Wrocławiu, Wrocław 2006, s. 76.

W takim układzie każdy pion przedsiębiorstwa posiada własną komórkę z kierownikiem na czele odpowiedzialną za logistykę danego działu.

Drugą metodę zarządzania logistycznego, gdzie logistyka jest wyodrębniona w strukturze firmy przedstawia rysunek 5:

Rysunek Schemat logistycznej struktury organizacyjnej z wyodrębnionym działem logistyki

Źródło: M. Topolska, M. Topolski, Struktura organizacyjna i system informatyczny w łańcuchu logistycznym sektora motoryzacyjnego, [w:] Zeszyty naukowe, Logistyka i transport, Międzynarodowa Wyższa Szkoła Logistyki i Transportu we Wrocławiu, Wrocław 2006, s. 77.

Taki podział przedsiębiorstwa charakteryzuje się posiadaniem wyodrębnionego pionu zajmującego się logistyką całej firmy.

Aktualnie w Polsce najczęściej stosowaną strukturą organizacji przedsiębiorstwa jest z wyodrębnionym działem logistyki.

1.4.3 Zadania systemów logistycznych w przedsiębiorstwie

System logistyczny jest zorganizowany i zintegrowany z przedsiębiorstwem w sposób przemyślany w celu ułatwienia przepływu materiałów i produktów. System logistyczny jest systemem otwartym, ponieważ finalnym efektem działań logistyki jest obsługa klienta, która łączy się z pewnym ryzykiem. Obsługę klienta jest postrzegana jako logistyczne czynności związane z produktem, które przynoszą klientowi gwarancje dostarczenia nieuszkodzonego produktu we właściwie od określonym czasie. Jakość obsługi zależy w głównej mierze od systemu logistycznego, zgodnie z zasadą „marketing generuje popyt, logistyka go zaspokaja"¹⁶. Podczas budowania systemu logistycznego jednym ze strategicznych celów powinno być zadowolenia klienta. Częstym błędem podczas tworzenia takiego systemu jest nastawienie się tylko na redukcję kosztów, bez przeprowadzenia badań wymogów i preferencji klientów ¹⁷.

Mnogość zadań systemów logistycznych stale się zwiększa, ponieważ na rynku rośnie różnorodność produktów i usług, a zasięg współpracy między przedsiębiorstwami osiągnął wielkość planety. Globalizacja ma bardzo duży wpływ na kształtowanie się współczesnej gospodarki i biznesu. Przykładowo z amerykańskich samochodów został złożony z części wyprodukowanych w wielu krajach¹⁸: „30% jego części zostało wyprodukowanych w Korei Południowej, 17,5% w Japonii, 7,5% w Niemczech, 4% na Tajwanie i w Singapurze, 2,5% w Wielkiej Brytanii, zaś 1,5% w Irlandii i na Barbadosie. Tylko 37% końcowej wartości takiego samochodu powstaje w samych Stanach Zjednoczonych”. Podzielenie zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji pomiędzy podmioty usytuowane w wielu częściach świata, nakłada na logistykę wielkie wyzwanie, aby scalić tą strukturę. Ze względu na zakres działania integrującego systemy logistyczne możemy podzielić na dwa rodzaje - rysunek 6:

Rysunek Rodzaje i zadania systemów logistycznych

Źródło: E. Michlowicz, Podstawy logistyki przemysłowej, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2002, s.?

1.4.4 Struktura systemu logistycznego w przedsiębiorstwie

„System logistyczny przedsiębiorstwa to uporządkowana struktura organizacyjna, utworzona przez infrastrukturę techniczną oraz osoby zarządzające daną częścią procesu”¹⁹. Systemy logistyczne cechuje nachodzenie się procesów magazynowania oraz transportu. Z procesami tymi wiążą się koszty, terminy dostaw oraz jakość produktu. Efektem dobrze zaplanowanego systemu jest zadowolenie klienta. Satysfakcja ta objawia się chęcią dalszej współpracy z wytwórcą. Dla producenta natomiast najistotniejsza jest płynność i ciągłość tych procesów.

W ramach sytemu najczęściej dokonywane są procesy transakcji, transferu, zaopatrywania, dystrybucji i produkcji. System ze względu na skale działalności przedsiębiorstwa może być bardziej lub mniej zróżnicowany. Firmy, które posiadają najbardziej złożony system logistyczny działają na rynku produkcyjnym. Jednak bez względu na wielkość działalności zawsze występuje dystrybucja i zaopatrzenie, dzięki którym przedsiębiorstwo ma połączenie z rynkiem²⁰. Natomiast wewnątrz przedsiębiorstwa wskazać możemy procesy transportu wewnątrzzakładowego, przeładunków, magazynowania, a także utrzymywania zapasów. W przedsiębiorstwie produkcyjnym wyróżnia się podsystemy logistyczne takie jak: produkcja, zaopatrzenie, recyrkulacja i dystrybucja. Działają one zgodnie z etapami transferu dóbr fizycznych z rynku zaopatrzenia, przez cykl przetwórczy w przedsiębiorstwie, aż do rynku zbytu - rysunek 7:

Rysunek Struktura systemu logistycznego w przedsiębiorstwie

Źródło: E. Michlowicz, Podstawy logistyki przemysłowej, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2002, s.?

1.4.5 Klasyfikacja struktur systemowych

Proces budowy i modernizacji systemu logistycznego można podzielić na dwie części:

• budowy struktur logistycznych,

• zastosowanie nowoczesnych technologii w procesie dostaw.

Badanie struktur systemowych jest czynnikiem decydującym rozumienia współczesnego przedsiębiorstwa jak i logistyki, ponieważ system procesy, które działają według niezmiennego wzoru automatyzuje. Dlatego można go traktować jako metodę porządkującą powiązania między wejściem i wyjściem a przedsiębiorstwem, które staje się miejscem przekształcania zasobów²¹ .

Według niektórych badaczy funkcjonowanie systemu należy omawiać opierając się na trzech przekrojach: struktury, procesu i przyczynowości²². Najważniejsza z nich jest struktura, ponieważ to ona przesądza co się dzieje wewnątrz systemu. Głównym więc zadaniem podejścia systemowego jest wyszukiwanie najkorzystniejszych rozwiązań w aspekcie struktur systemu. Według E. Michlowicza projektowanie systemów z uwzględnieniem ich struktury to²³:

1. Modelowanie - system nie istnieje, ale musi zostać sformułowany i powinien mieć budowę, która wskazuje z zaakceptowanym prawdopodobieństwem wymagane zachowania,

2. Synteza - system istnieje, zachowanie oraz struktura nie są znane. Główną misją jest określenie zachowania i w jego odniesieniu dopasowanie struktury systemu,

3. Analiza - system istnieje oraz znana jest jego struktura, na odstawie której określane jest prawdopodobne zachowanie,

4. Optymalizacja - system istnieje, znana jest jego struktura oraz zachowanie systemu. Aby zachowanie systemu było jak najbardziej korzystne wyszukiwanie są optymalne parametry wejściowe.

W systemach logistycznych wyróżnia się²⁴:

• strukturę przestrzenną,

• strukturę organizacyjną,

• strukturę informacyjną.

Struktura przestrzenna łańcucha logistycznego związana jest z liczbą i rodzajem instytucji, wchodzących w skład węzłów łańcucha. Biorąc pod uwagę budowę łańcucha można wyszczególnić systemy mikrologistyczne, metalogistyczne, makrologistyczne oraz międzysystemy.

Struktury systemów meta logistycznych²⁵:

• jednostopniowe - bezpośredni przepływ wyrobów,

• wielostopniowe - pośredni przepływ wyrobów,

• kombinowane - możliwe są przepływy bezpośrednie i pośrednie.

Uznając system jako sieć zależności, można dokonać podziału pod względem przestrzennym - rysunek 8. oznaczenia:

Rysunek System logistyczny jako układ węzłów i ścieżek

- węzeł,

- ścieżka,

Źródło: H. Pfohl, systemy logistyczne, Podstawy organizacji i zarządzania, Biblioteka Logistyka, Poznań 2001, s.?

Węzły - są punktami, w których są składowane bądź przetwarzanie materiałów,

Ścieżki - przedstawiają połączenia transportowe pomiędzy węzłami.

Ze względu na ścieżki możemy wyodrębnić trzy rodzaje łańcuchów:

• „wewnętrzny łańcuch dostaw" - ścieżki w ramach jednego podmiotu gospodarczego,

• „rozszerzony łańcuch dostaw" - bezpośredni dostawcy i odbiorcy,

• „pełnym łańcuchem dostaw" - wszyscy dostawcy i odbiorcy

Zaletą systemów jednostopniowych jest brak punktów pośrednich, co umożliwia ominięcie dodatkowych procesów logistycznych. Natomiast atutem systemów wielostopniowych jest zmniejszenie odległości od punktu koncentracji produktów do rynku regionalnego, układ taki pomaga szybciej reagować na potrzeby klientów. Jednak wadą takich systemów są dodatkowe procesy logistyczne w punkcie koncentracji lub rozdziału.

Struktura organizacyjna obejmuje metody organizacji i zarządzania łańcuchem dostaw.

Systemy ze względu na strukturę organizacyjną możemy podzielić na²⁶:

1. sfery działania

• podsystem logistyczny w sferze zaopatrzenia,

• podsystem logistyczny w sferze produkcji,

• podsystem logistyczny w sferze dystrybucji (zbytu),

• podsystem logistyczny w sferze recyklingu,

• zintegrowany podsystem logistyki materiałowej,

2. treści zadań logistycznych

• podsystem transportu,

• podsystem kształtowania zapasów,

• podsystem gospodarki materiałowej,

• podsystem opakowań,

3. treści funkcji zarządzania i szczebla decyzyjnego

• podsystem organizacji logistyki,

• podsystem kontroli logistycznej,

• podsystem zarządzania strategicznego,

• podsystem zarządzania operacyjnego.

Podział logistyki w przedsiębiorstwie wg kryterium sfery działania obrazuje rysunek 9.

Rysunek Funkcjonalny podział logistyki w przedsiębiorstwie według sfer działania

Źródło: H. Pfohl, systemy logistyczne, Podstawy organizacji i zarządzania, Biblioteka Logistyka, Poznań 2001, s.??

Struktura informacyjna - uzupełnia strukturę organizacyjną poprzez przepływ informacji związany z transferem materialnych zasobów i wyrobów. Jest element scalającym strukturę organizacyjną i przestrzenną systemu logistycznego. Pozwala to na zarządzanie całym systemem, bez względu na przepływ, ponieważ odwzorowuje te struktury w postaci odpowiednich systemów - rysunek 10.

Rysunek Struktura informacyjna w systemach logistycznych

Źródło: E. Gołębska, M. Szymczak, Informatyzacja w logistyce przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - Poznań 1997, s.41

Wymogi integracji strumieni informacyjnych w systemie logistycznym to²⁷:

• ujednolicenie dostępu do różnych źródeł informacji,

• możliwość badania całego systemu logistycznego (a nie tylko podsystemu),

• łączenie operacji przetwarzania danych,

• łączenie komórek przetwarzania danych.

Przykładowa struktura informatyczna

Działy logistyczne przedsiębiorstw produkcyjnych i handlowych mają do czynienia z ogromnym wachlarzem danych i informacji. Drugim rodzajem firm, które mają do czynienia z takim dużym przepływem informacji są organizacje zajmujące się świadczeniem usług logistycznych na zewnątrz. Na rysunku 11 przedstawiono strukturę oraz kanały informacyjne przedsiębiorstwa świadczące usługi logistyczne na zewnątrz.

Rysunek Przykład struktury systemu informacji logistycznej dostawcy usług logistycznych

Źródło: Encyklopedia zarządzania, System informacji logistycznej, http://mfiles.pl/pl/index.php/System_informacji_logistycznej (data odczytu 29 sierpnia 2010).

Informacje otrzymane z systemu informacji logistycznej powinny być dostępne nie tylko dla kierownictwa logistyki, ale również kadry niższego szczebla, gdzie podejmowane są decyzje związane z realizacją zadań codziennych. Takie podejście usprawnia zarządzanie całą firmą²⁸.

Cross-docking jest nowoczesną strukturą organizacyjna logistyki, która jest oparta na przeładunku złożonym.

Główne możliwości tego systemu:

• zbieranie w jednym miejscu towarów od różnych dostawców oraz z dużej ilości punktów,

• transport przesyłek z określonego punktu do jednego odbiorcy,

• organizacja dystrybucji do różnych miejsc.

Dzięki Cross-dockingowi, towar nie musi być składowany w magazynie. Wszystkie działania odbywają się w obszarze przyramkowym, dzięki czemu zostaje zredukowany czas potrzebny na magazynowanie oraz koszty z nim związane²⁹. Ale, żeby Cross-docking był efektywny wszystkie procesy związane z przyjmowaniem i wydawaniem towarów muszą być ze sobą zsynchronizowane.

Cross-docking można zastosować na trzech poziomach³⁰:

• Cross-docking pełnych palet - pełne palety jednakowych wyrobów są kierowane bezpośrednio do sklepów. Metoda stosowana tylko w przypadku produktów o dużej objętości.

• Cross-docking z kompletacją w punkcie przeładunkowym - pełne palety tego samego produktu dostarczane są do Centrum Dystrybucji, gdzie są rozdzielane do skompletowania zamówienia konkretnego sklepu. Towar, który zostanie jest wykorzystywany przy następnych zamówieniach (zapas obrotowy). Ten poziom jest najczęściej stosowaną formą cross-dockingu. Przykładowy schemat cross-dockingu z kompetacją w punkcie przeładunkowym przedstawia rysunek 12.

• Cross-docking zamówień sklepów skompletowanych przez dostawcę - jest formą przeładunku kompletacyjnego, która polega na tym, że producent kompletuje i wysła paletę, która jest dostarczana bezpośrednio do sklepu. Efektem takiego działania jest zwiększenie wydatków producenta, ale obniżenie kosztów detalisty.

Rysunek Przykład przeładunku kompletacyjnego z kompletacją w punkcie przeładunkowym.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Przykład przeładunku kompletacyjnego z kompletacją w punkcie przeładunkowym, http://www.logistyka.net.pl/images/articles/609/rys8.htm (data odczytu 29 sierpnia 2010).

1.5 Pojęcie procesu w przedsiębiorstwie

Proces w odniesieniu do przedsiębiorstwa jest zbiorem wzajemnie powiązanych czynników, których zadaniem jest przekształcenie stanu wejściowego w wyjściowy. Procesowe ujęcie przedsiębiorstwa mówi, że logistyka ma być skupiona na przebiegu sprecyzowanych zdarzeń. Natomiast nie ma się zajmować stanowiskami pracy, funkcjami czy komórkami³¹. Takie stanowisko umożliwia optymalizacje przedsiębiorstwa, jako całości. Jest to możliwe dzięki zastąpieniu granic, które znajdują się pomiędzy komórkami, granicami między procesami - rysunek 13.

Rysunek Ilustracja przedsiębiorstwa: a) w ujęciu tradycyjnym, b) procesowym

Źródło: A. Hamrol, Zarządzanie jakością z przykładami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s.??

Źródłem dostarczanych klientowi produktów są wyniki procesów, które przez to stają się kluczowym celem. Aparatem do rozpoznawania ogółu procesów w przedsiębiorstwie są mapy procesów. Narzędziem do identyfikacji ogółu procesów przedsiębiorstwie są tzw. mapy procesów³² - Rysunek 14.

Rysunek Diagram żółwia do analizy czynnikowej procesu

Źródło: A. Hamrol, Zarządzanie jakością z przykładami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s.??

Powyższy przykład jest tak zwanym diagramem „żółwia”, ponieważ składa się on z czterech pytań powiązanych z procesem (nogi), oraz po jednym pytaniu z wejściem i wyjściem procesu (głowa i ogon).

1.5.2. Rodzaje procesów w przedsiębiorstwie

Głównym krokiem przy implementacji logistyki w firmie jest rozpoznanie procesów. Najpowszechniejszy podział procesów na główne i pomocnicze:

• procesy główne (podstawowe) realizacji produktu - wynikiem, których jest wytworzenie produktu w skutek działań towarzyszących technologicznie w procesie produkowania,

• procesy zarządzania - gwarantują nieustające doskonalenie procesów realizacji, wyznaczają cele strategiczne, sposób osiągnięcia celów i zarządzania,

• procesy pomocnicze - pomagają w procesie produkcji. Na przykład dostarczanie surowców,

• procesy utrzymania zasobów - umożliwiają utrzymanie odpowiedniego poziomu jakości zasobów, które są nieodłącznym składnikiem procesów objętych systemem,

• procesy zakupu - dostarczają odpowiednia ilość i jakość surowców, w które zaopatrywane jest przedsiębiorstwo,

• procesy związane z klientami - dają możliwość szybkiego obiegu informacji pomiędzy klientem a firmą i właściwy sposób traktowania klienta,

• procesy logistyczne - pomagają w funkcjonowaniu systemu zarządzania. Dzięki czemu jest on bardziej wydajny. Procesy te prowadzą do przygotowania infrastruktury obejmującej procesy podstawowe oraz zarządzanie, kreowanie systemów informacyjnych, transportu, magazynowania, rachunkowości i finansów, sprawozdawczości i controllingu.

Schemat powyższych procesów w przedsiębiorstwie ilustruje rysunek 15:

Rysunek Struktura procesów w przedsiębiorstwie

Źródło: J. Lichtarski (red.), Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Warszawie, Warszawa 2005, s.??

Celem procesów logistycznych jest rozplanowanie wszystkich działań zachodzących w przedsiębiorstwie. Końcowym efektem koordynacji jest osiągnięcie jednomyślności w realizacji zadania, którego składowymi są te działania. Kluczem do koordynacji jest wgląd w wewnętrzną strukturę wykonawców i określenie ich zadań³³. \

1.5.3. Mapowanie procesów

Najistotniejszą wadą podejścia procesowego, jest kłopot w dostrzeżeniu powiązań zachodzących pomiędzy procesami. Zauważenie, że niektóre działania łączą się w proces, nie jest sprawą łatwą i oczywistą. Jako wykonawca danego działania zauważa się obowiązek uzyskania wyniku, a nie kto jest odbiorcą tego wyniku. Dlatego też stosuje się tzw. mapowanie procesów³⁴, które może wykonać osoba będąca na stanowisku kierowniczym w przedsiębiorstwie, ponieważ posiada wystarczająco dużo informacji, aby muc opisać organizację przy pomocy procesów³⁵. Mapowanie procesów jest to przedstawienie w postaci schematu zaobserwowanych procesów mających miejsce we wszystkich płaszczyznach zarządzania. Charakter i sposób powiązań może być uwarunkowany następstwem konkretnych czynności, które są wynikiem technologii produkcji, ewentualnie może mieć związek z zależnościami pomiędzy procesami gwarantującymi realizację produktu lub spójność systemu. Podsumowując mapa procesów jest graficzną interpretacją architektury procesowej organizacji. Obrazowanie takie umożliwia zorientowanie się jak obecnie działa system i przewidzenie co może się stać z systemem w przyszłości - rysunek 16.

Rysunek Wielopoziomowa mapa procesów

Źródło: I. K. Hejduk, J. Korczak (red.), Gospodarka oparta na wiedzy, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2006, s.??.

Powyższy schemat przedstawia nierozbudowaną mapę procesów. Bardziej rozbudowane mapy mogą zawierać³⁶:

• wykonawców działań - na przykład stanowiska lub komórki organizacyjne,

• mechanizmy realizacji działań - na przykład używane systemy informatyczne,

• informacje potrzebne do wykonania działań - informacje wejściowe,

• informacje będące rezultatem wykonania działań - informacje wyjściowe.

1.5.4. Procesy logistyczne

Zbiór procesów logistycznych składa się z:

• opracowanie zamówienia klienta,

• zarządzanie zapasami i przepływem materiałów,

• transport, magazynowanie,

• zarządzanie opakowaniami,

• komunikacja,

• zarządzanie logistyką.

Pierwszym procesem logistycznym, którego wykonanie rozpoczyna realizację kolejnych procesów jest opracowanie zamówienia klienta, które składa się z takich czynności jak:

• rejestracja zamówienia i pełne wyjaśnienie powiązanych z nim wątpliwości,

• ustalenie ceny i terminu realizacji zamówienia.

W przedsiębiorstwach produkcyjnych, w których oprócz ustalenia terminu i ceny precyzuje się sposób w jaki zostanie ono zrealizowane (jakie maszyny i urządzenia będą potrzebne) są jeszcze dodatkowe czynności:

• potwierdzenie zamówienia - najczęściej jest to podpisanie umowy, w której są zawarte warunki realizacji zamówienia,

• wystawienie faktury - jest dokumentem, na podstawie którego odbiorca reguluje płatności powstałe przez zamówienia z przedsiębiorstwem. Faktura pełni jeszcze jedną funkcje - na jej podstawie firma rozlicza się z urzędem skarbowym.

Kolejnym procesem logistycznym jest zarządzanie zapasami i przepływem mate­riałów. Celem tego procesu jest optymalizacja zarządzania przepływu materiałów, tak aby zminimalizować koszty utrzymania zapasów. Wykorzystuje się do tego komputer. Maszyna dochodzi do wyniku przy pomocy określonych działań matematycznych, natomiast człowiek przy pomocy notesu, długopisu i kalkulatora co jest dużo wolniejszy sposobem niż użycie programu. Aby poprawić efektywność takiego sposobu działania zostały opracowane specjalne procedury przeprowadzania obliczeń.

Transport jest bardzo skomplikowanym procesem logistycznym, który cechuje się dużą różnorodnością rozwiązań stosowanych w praktyce. Podstawowym kryterium podziału procesów transportu jest odległość na jaką ładunek zostanie przewieziony i jaki środek transportu do tego celu zostanie użyty. Z uwagi na to kryterium transport dzielimy na:

• transport daleki - polega na transporcie ładunku pomiędzy lokalizacjami znacznie oddalonymi od siebie. Musi to zostać dokonane w sposób generujący jak najmniejsze koszty, bezpieczny i jak najbardziej ekologiczny. Aby to osiągnąć stosuje się wyspecjalizowane środki transportu,

• transport bliski - polega na tym, by ładunek prze­mieścić pomiędzy dwoma pobliskimi lokalizacjami roboczymi lub miejscami składowania. Ma to na celu przekazanie materiału do dalszego przetworzenia lub poddania go innym działaniom, których zapewnią możliwość przekazania produktu końcowego klientowi. W tego typu transporcie środki transportu są inne niż używane w transporcie dalekim.

Magazynowanie jest procesem logistycznym składającym się z takich czynności jak:

• przyjęcie,

• prze­chowywanie,

• mani­pulacji (w procesie magazynowania tak jest nazywany transport blisi),

• konserwacja,

• kompletowanie,

• prowadzenie ewidencji,

• wydawanie dóbr material­nych.

Wyżej wymienione czynności są przeprowadzane w budynkach nazywanych magazynami.

Zarządzanie opakowaniami to proces logistyczny związany z opakowaniami. Opako­wanie jest pojemnikiem, którego celem jest: zabezpieczyć produkt znajdujący się w nim przed oddziaływaniem zewnętrznym, chronić otoczenia zewnętrznego przed działaniem produktu (np. materiały niebezpieczne dla środowiska czy ludzi), umożliwić przewóz towaru podczas magazynowania, transportu i sprzedaży, informować i zachęcać klienta do kupna zawartości.

Wyróżniamy dwa rodzaje opakowań:

• jednorazowego użytku - które po wykorzystaniu zostają uznane jako odpady, które muszą zostać odpowiednio wykorzystane np. recykling,

• wielokrotnego użytku - po sprawdzeniu, ewentualnych naprawach i oczyszczeniu zostają skierowane do ponownego wykorzystania.

Komunikacja w logistyce to proces przepływu informacji, który ma miejsce podczas przemieszczania materiałów i innych czynności, które są z tym związane. Komunikacja w logistyce wykorzystuje w szerokim zakresie standardowe dokumenty np. list przewozowy czy dokumentację magazynową. Powszechnie używa się kodowania informacji przy pomocy kodów kreskowych czy nowszej generacji kodów -QR code. Dla lepszej efektywności została ujednolicona forma przesyłania informacji (EDI - elektroniczna wymiana danych) oraz wykorzystuje się zdobycze nowych technologii (faksy, telefony, email, Internet).

Zarządzanie logistyką zajmuje się planowaniem i realizacją powyższych procesów na poziomie strategicznym, taktycznym i operacyjnym. Sprawdza również przebieg realizacji tych procesów. Zarządzanie logistyką scala procesy wokół wspólnego celu, który jest zgodny z prowadzoną strategią organizacji.

1 B. Słowiński, Wprowadzenie do logistyki, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2008, s.14.

2 W. Janasza(red.), Zarys strategii rozwoju przemysłu, Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2006, s.229.

3 B. Słowiński, Wprowadzenie … op. cit., s.18.

4 S. Dworecki, Zarządzanie logistyczne, Wyższa Szkoła Humanistyczna, Pułtusk 1999, s. 69.

5 M. Fertsch (red.), Słownik terminologii logistycznej, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2006, s.28

6 S. Niziński; Logistyka w systemach działania, PTDT, Warszawa 1998, s. 229-232.

7 F. Beier, K. Rutkowski; Logistyka, SGH, Warszawa 1993, s. 16.

8 Praca zbiorowa pod red. M. Fertsch: Podstawy logistyki, Biblioteka Logistyka, Poznań 2008, s. 14.

9 B. Kortschak, Co to jest logistyka?, Wydawnictwo Austriackiej Federalnej Izby Gospodarczej , Wiedeń 1992, s. 11

10 A. Czerwińska, M. Grzybowski, Wybrane zagadnienia z organizacji i zarządzania, Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu w Gdyni, Gdynia 1996, s.194

11 Praca zbiorowa pod red. M. Fertsch: Podstawy… op. cit., s. 10.

12 E. Gołembowska, Logistyka jako zarządzanie łańcuchem dostaw, Akademia Ekonomiczna, Poznań 1994, s. 8-13.

13 E. Gołembowska, M. Szymczak, Informatyzacja w logistyce przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 1997, s.9.

14 J. Penc, Strategie zarządzania. Perspektywiczne myślenie. Systemowe działanie, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1994, s. 54

15 E. Michlowicz, Podstawy logistyki przemysłowej, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2002, s.?

16 M. Czaberek (red.), Modelowanie procesów i systemów logistycznych - część I, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2001, s.5.

17 M. Nowicka - Skowron, Efektywność systemów logistycznych, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s.?

18 Logistyczne wyzwania globalnej wioski, http://ceo.cxo.pl/artykuly/51999/Logistyczne.wyzwania.globalnej.wioski.html (data odczytu 26 sierpnia 2010).

19 B. Słowiński, Wprowadzenie do logistyki, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2008, s.32.

20 S. Matulewski, S. Konecka, A. Fajfer, A. Wojciechowski, Systemy logistyczne, Biblioteka Logistyka, Poznań 2008, s.??

21 Cos tam cos tam

22 C. Cempel, Teoria i inżynieria systemów, Instytut Technologii Eksploatacji, Radom 2008, s. ?

23 E. Michlowicz, Podstawy …, op. cit., s.?

24 S. Abt, Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998, s. ?

25 H. Pfohl, systemy logistyczne, Podstawy organizacji i zarządzania, Biblioteka Logistyka, Poznań 2001, s.?

26 S. Matulewski, S. Konecka, A. Fajfer, A. Wojciechowski, Systemy logistyczne, Biblioteka Logistyka, Poznań 2008, s.??

27 E. Gołębska, M. Szymczak, Informatyzacja w logistyce przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - Poznań 1997, s.43

28 J. Kisielnicki, H. Sroka, Systemy informacyjne biznesu. Informatyka dla zarządzania, Agencja Wydawnicza PLACET, Warszawa 1999, s.??

29 D. Kempny, Zapasy w systemie logistycznym Irmy, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 1993, s.??

30 ECR - przedsiębiorstwa przed wielką szansą. Część III, http://www.logistyka.net.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=609&Itemid=40, (data odczytu 29 sierpnia 2010).

31 Cz. Skowronek, Z. Sarjusz-Wolski, Logistyka w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s.??

32 H. Mokrzyszczak, Logistyka, Podstawy procesów logistycznych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania i Finansów w Białymstoku, Białystok 1998, s.??

33 S. Kummer, J. Weber, Logistyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, S.??

34 S. Krawczyk, Logistyka w zarządzaniu marketingiem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Wrocławiu, Wrocław 1998, s.??

35 I. K. Hejduk, J. Korczak (red.), Gospodarka oparta na wiedzy, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2006, s.??.

36 B. Słowiński, Wprowadzenie do logistyki, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej,

Koszalin 2008, s.25

---