1. Proceduralna koncepcja demokracji Schumpetera oraz jej krytyka.

Schumpeter odrzuca możliwość sprawowania władzy przez „lud' jako realną, społeczną zbiorowość oraz przez „większość” narzucająca mniejszości swoją wolę. Demokracja jest wg niego metodą dochodzenia do decyzji politycznych, które podejmują elity z upoważnienia wyborców. Demokratyzm oznacza, że obywatele mogą zaakceptować lub odrzucić rządzących poprzez cykliczne elekcje. Demokracja to więc nie rządy ludu, ale rządy mające aprobatę ludu. Jest to ”takie rozwiązanie instytucjonalne dochodzenia do decyzji politycznych, w którym jednostki uzyskują moc decydowania poprzez walkę konkurencyjną o glosy wyborców”. To system rządów przedstawicielskich, sprawowanych przez obieralnych liderów i urzędników. Szczególną rolę pełnią tu wybory: a) czynnik legitymizujący władzę b) instrument egzekwowania jej odpowiedzialności przez elektoratem. Demokratyzm jest zapewniony przez rywalizację co najmniej 2 partii i platform programowych- koncentracja władzy w rękach wąskiej grupy zawodowych polityków. Polemika z „partycypacyjną szkołą demokracji”(zakładała rozszerzenie partycypacji obywateli w decydowaniu)- wyborcy nie interesują się polityką, są podatni na manipulacje. Niezależnie od tego, czy decyzja wyraża wole ludu, będzie legitymowana przez opowiedzenie się za nią większości elity politycznej. Ten, kto potrafi uzyskać władzę, może ją dowolnie sprawować, ale pamiętając o kolejnych wyborach. Mniejszość może mieć nadzieję, że kiedyś stanie się większością.

Krytyka:

1)równość między uczestnictwem w wyborach a legitymacją systemu- legitymacja może być niska mimo przejawów lojalności, wynikających z braku alternatywy.

2)nieuchronność koncentracji władzy w rękach wąskiej elity- model bardziej oligopolistyczny niż konkurencyjny;

3)demokracja nie może ograniczać się do relacji wyborcy- rządzący; pomiędzy są pośrednicy

4)teoria niczym nieograniczonej władzy większości grozi unicestwieniem demokracji- większość będzie zawsze dążyła do podporządkowania sobie mniejszości

5)to nie rządy większości, ale szacunek dla praw mniejszości jest warunkiem demokracji.

2. Demokracje skonsolidowane(zaawansowane):

W latach 80. i 90. wszystkie państwa europy Zach., USA, Kanada, Australia, N. Zelandia, Japonia, Izrael. Nieskrępowana rywalizacja polityczna nie doprowadziła w nich co najmniej od ćwierćwiecza do groźby narodzin lub powrotu autorytaryzmu. Funkcjonują w podobnym otoczeniu ekonomicznym, społecznym i kulturowym:1) wysoki poziom rozwoju ekonomicznego(sprawna gospodarka rynkowa) 2) wolny rynek 3) wysoki poziom konkurencyjności na rynku międzynarodowym 4) daleko idące przekształcenia struktury społecznej- utrata znaczenia tradycyjnego konfliktu klasowego 5) spadek zatrudnienia w przemyśle i rolnictwie 6) wzrost poziomu wykształcenia 7)nowoczesne, dynamiczne społeczeństwo pluralistyczne i postindustrialne 8)zmiana potrzeb i postaw politycznych-„milcząca rewolucja” 9)reprezentują ten sam obszar religijny i cywilizacyjny 10)równe i powszechne prawo udziału w rywalizacyjnych wyborach 11)skuteczne zasady demokracji(wyłączność ustawodawcza parlamentu, ograniczenia wł. wykonawczej, niezawisłość sądownictwa-rządy prawa, kontrola konstytucyjności ustaw) 12)samorządność lokalna 13)niezależne środki masowego przekazu(kontrola nad poczynaniami rządzących) 14)władza należy do wybieralnych i odpowiedzialnych tylko przed elektoratem funkcjonariuszy publicznych 15)mniejszości mają prawo do zachowania odrębności 16)brak wewnętrznych konfliktów militarnych 17)ochrona praw obywatelskich 18)izolacja skrajnych partii 19)brak obszarów życia publicznego pod kontrolą instytucji nie pochodzących z wyboru Są systemami: 1)dojrzałymi - mechanizmy demokratyczne pojawiły się w nich stosunkowo dawno i przetrwały. Głównie chodzi tu o powszechne prawo wyborcze, które otworzyło drogę do prawdziwej partycypacji politycznej; 2)ustabilizowanymi mimo zakłóceń i kryzysu gospodarczego przed II wojną światową: 3)wysoko zinstytucjonalizowanymi- trwałość norm politycznych i powtarzalność opartych na nich zachowań, działalność polityczna wykonywana w ramach powszechnie akceptowanych standardów: 4)wysoko zintegrowanymi- zapewniają niezbędny poziom spójności między wartościami, strukturami i zachowaniami politycznymi. Konsoldacja dokonuje się na 3 płaszczyznach: konstytucyjnej, behawioralnej i intelektualnej. Normy konstytucyjne znajdują odzwierciedlenie w zachowaniach elit i mas. Manifestacja sprzeciwu wobec postaw naruszających te normy; 5)elastycznymi- zdolnymi do demokratycznej reprodukcji, tj. przezwyciężenie sytuacji kryzysowych w sposób zwiększający zaufanie do systemu. Są zdolne do transformacji reżimu(np. z parlamentarnego na prezydencki i odwrotnie); 6)liberalnymi- żadnej grupie społ. nie odmawia się możliwości ekspresji jej interesów politycznych, uczestnictwa wyborach itd.

3.Demokracje nieskonsolidowane(młodsze, niedojrzałe, noedemokracje, demokracje wyborcze):

Państwa, w których przyjęcie reguł rywalizacyjnych wyborów dokonało się stosunkowo niedawno, a wartości liberalizmu nie zdążyły przeniknąć praktyki politycznej i się utrwalić. Cechy: 1) podział władz, rządy prawa i ochrona praw obywatelskich w mniejszym stopniu niż w d. skonsolidowanych 2)większość z nich to reżimy prezydenckie 3)nie ma wśród nich monarchii 4)rywalizacja polityczna w ramach nieustabilizowanych systemów wielopartyjnych 5)wśród instytucji publicznych są nie pochodzące z wyborów(np. wojsko, związki zawodowe, kościoły) 6)wzorce rywalizacji zmieniają się radykalnie z elekcji na elekcję.

Wyróżniamy 3 typy państw:

a)wykazujące większość cech demokracji skonsolidowanych(Polska, Czechy, Węgry, Słowenia): 1)zbyt krótki czas demokracji 2)podział władz i demokracja przedstawicielska 3)armia objęta kontrolą cywilną 4)ochrona praw obywatelskich 5)parlamentaryzm 6)proporcjonalne prawo wyborcze 7)marginalizacja partii ekstremalnych 8)alteracja władzy nie wywołuje napięć społ. 9)jedyny problem to nierozwiązana kwestia stosunku do przeszłości(ustawy ograniczające równość dostępu do stanowisk publicznych- np. ustawa o dekomunizacji w Czechach, lustracyjna w Polsce)

b)kraje o niższym poziomie demokr. przemian: 1) nierozwiązane konflikty etniczne i ruchy nacjonalistyczne(Słowacja, Rumunia, Bułgaria) 2)używanie siły w rozstrzyganiu konfliktów wew. (Serbia, Rosja) 3)długotrwały immobilizm polityczny- niezdolność do alteracji władzy(Rumunia, Chorwacja, Rosja, Serbia) 4)otwarty konflikt elit rządzących(Słowacja); dodatkowo dzielimy je na :*semidemokracje- alteracja władzy poważnie utrudniona, ale możliwa(Słowacja, Macedonia, Rumunia)*pseudodemokracje- mimo istnienia legalnej opozycji nie ma ona możliwości przejęcia rządów inaczej niż drogą przewrotu(Filipiny, Tajwan).

c)państwa z ugruntowanymi demokr. rządami i rywalizacyjnymi systemami wielopartyjnymi, ale z kontrolą życia politycznego sprawowaną przez siły nie pochodzące z wyboru(Turcja, Indie, Chile, Peru, Argentyna, Kolumbia):1)problemy ekonomiczne 2)konflikty i wojny domowe 3)przeludnienie 4)podziały religijne, etniczne 5)działalność partii antysystemowych 6)tendencje do koncentracji władzy w rękach jednostki

4. Model poliarchii Dahla.

Demokracja to stan idealny, który nie został nigdy osiągnięty. Reżimy ewoluują w kierunku stanu idealnego, idealnego najbliżej niego jest poliarchii, wyrastająca z krytyki: a)koncepcji rządów większości uosabiającej wole powszechną- może istnieć tylko w małych państwach o homogenicznych społ. b)teorii elit- trudność w zapewnieniu zgodności między poglądami reprezentantów a większości obywateli i w poszanowaniu praw mniejszości. Cechy poliarchii: 1)alternatywne źródła informacji nie kontrolowane przez jedną elitę 2)swoboda zrzeszania się 3)wybory oparte na zasadzie uczciwości, równości szans i wolności(1 wyborca=1 głos) 4)wolność słowa 5)rywalizacja liderów o glosy wyborców 6)możność ubiegania się o urzędy publiczne przez wyborców 7)swobodne zakładanie organizacji i partii 8)zgodność działań instytucji wybieralnych z preferencjami wyborców 9)istnienie opozycji 10)wysoka liczba uprawnionych do glosowania(90%) 11) się swoboda ekspresji poglądów i ocen politycznych 12) powszechne prawo wyborcze

Wyróżniamy następujące rodzaje poliarchii:

a)pełne(obecność wszystkich 4 wyróżnionych czynników)

b)ograniczone(nieobecność 1 czynnika)

c)quasi- poliarchii(nieobecność 2- 3 czynników)

d)dojrzałe(zdolne do spełnienia 4 czynników co najmniej od 1950 r.)

e)nowsze(pozostałe)

Czynniki stabilizacji poliarchii:

a)niewykorzystywanie elementów przemocy celem zdobycia lub utrzymania władzy

b)nowoczesne, dynamiczne, pluralistyczne społeczeństwo

c)ograniczona możliwość konfliktu wynikłego z pluralizmu subkulturowego

d)kultura polityczna korzystna dla idei demokracji

e)sprzyjający lub co najmniej pozbawiony znaczenia wpływ środowiska międzynarodowego

5. Demokracje „negocjacyjne”. Charakter oraz rodzaje

DN to takie,w których występuje silny lub umiarkowany korporatywizm,jest to model polityki artykulacji oraz sposób reprezentacji interesów grupowych.Charakterystyczny jest ten typ prowadzenia polityki,przede wszystkim dla demokr.konsensualnych.

• Korporatywizm SILNY (trójstronność)wyst.w:Szwajcari,Szwecji,Austrii,Norwegii. Są to negocjacje pomiędzy dwiema grupami interesu,oraz pomiedzy nimi a państwem. Negocjatorzy musza być zaakceptowani przez panstwo.W panstwie gdzie pojawil się korporatywizm,musial istnieć wcześniej kryzys ekonom.lub socjalny. Powstał w celu zagwarantowania bytu ludzi. Gr.interesu muszą być zinstytucjonalizowane. Miedzy gr.musi być zastosowana wymiana zasobów: pracodawcy- przez 5lat nie zwalniają, a pracownicy-przez 5 lat niestrajkóją.

• UMIARKOWANY korpor.wyst.w:Holandii, Belgii,Danii,Niemczech. Decyzje podejmuje rząd,a zw.zawodowe są tylko organem doradczym. Państwo stara się nie ingerować w sprawy płac, ubezpieczeń, ochrony pracy. Decyzje te jednak są konsultowane ze zw.zawodowymi. konsultowane są określone kwestie Polit.industrialnej.

6. Modele demokracji- charakterystyka modelu większościowego(westminsterskiego)

1)koncentracja władzy wykonawczej w rękach 1-partyjnego partyjnego czysto większościowego gabinetu, złożonego wyłącznie z członków zwycięskiej partii; czasem są tworzone tez koalicje rządowe; pozbawienie opozycji możliwości działania na arenie rządowej 2) fuzja władzy- dominacja gabinetu nad parlamentem; przełamana zasada podziału władzy w sensie jej separacji i względnej równowagi legislatywy i egzekutywy; w praktyce parlament kontrolowany przez rząd 3) asymetryczny bikameralizm- skupienie niemal całej władzy ustawodawczej w rękach izby niższej parlamentu; izba wyższa może tylko hamować lub opóźniać prace legislacyjne; parlament działa podobnie jak 2-izbowy 4)system dwupartyjny- zdecydowana większość głosów wyborczych zawłaszczają dwie wielkie partie; nawet jeśli są inne partie, to nie mają szans na zapewnienie sobie zwycięstwa i działanie na arenie rządowej 5) jednowymiarowość systemu partyjnego- między partiami rywalizującymi o zwycięstwo występuje tylko jedna płaszczyzna niezgody- polityka gospodarcza i socjalna; czynnikiem decydującym o zachowaniach wyborczych jest przynależność klasowa lub pozycja materialna 6)większościowy system wyborczy- wybrany zostaje kandydat, który uzyskał więcej głosów niż jego rywale 7)unitarna i scentralizowana forma rządu- odstępstwo od separacji i równowagi władz w relacji centrum- jednostki regionalne(lokalne); ograniczenie autonomii lokalnej 8)niepisana konstytucja i nieograniczona suwerenność parlamentu- parlament może regulować w formie ustaw dowolna materię; brak szczegółowych wymogów proceduralnych norm dotyczących systemu politycznego; konstytucje giętkie(osobne akty prawne-Islandia, Szwecja lub ustawy, zwyczaje i precedensy- Wlk. Brytania, N. Zelandia) 9)ograniczenie stosowania demokracji bezpośredniej(referenda, inicjatywa ludowa, veto ludowe); demokracja ma charakter przedstawicielski(pośredni) 10)charakterystyczny dla społ. homogenicznych

7. Modele demokracji- charakterystyka modelu konsensualnego.

1)szeroki udział partii we władzy wykonawczej przez tworzenie tzw. wielkich koalicji- obejmują one większą liczbę partii niż ta, która wynika z bezwzględnej większości uzyskanych mandatów; 2)separacja władzy, prowadząca do równowagi parlamentu i rządu(Szwajcaria) lub do osłabienia pozycji egzekutywy wobec parlamentu(Belgia); parlament ma prawo obalenia rządu przez votum nieufności (Belgia) lub nie(Szwajcaria); 3)zrównoważony(symetryczny, silny) bikameralizm połączony z reprezentacja mniejszości- tworzy się wyższe izby parlamentu o kompetencjach równych izbom niższym oraz wyłanianych na innej podstawie niż wybory rywalizacyjne- mają one zabezpieczać interesy mniejszości 4)wielopartyjność- istnieje wiele partii i żadna nie ma statusu partii większości i nie może samodzielnie sprawować rządów 5)wielowymiarowość systemy partyjnego- kilka płaszczyzna niezgody między rywalizującymi partiami(np. konflikty etniczne i religijne) 6)proporcjonalny system wyborczy- rozdział mandatów w parlamencie w sposób najbardziej odzwierciedlający preferencje wyborcze, w tym także poparcie dla partii małych; redukcja zjawiska nadreprezentacji wielkich partii(uzyskujących więcej mandatów niż to wynika z procentu poparcia elektoratu) 7)terytorialny federalizm- podział władzy między rząd centralny i rządy regionalne(stanowe, krajowe, kantonalne) 8)nieterytorialny federalizm- tworzenie instytucji służących rozwiązywaniu problemów mniejszości wyróżnianych na zasadzie innej niż miejsce zamieszkania(np. Rady Kultury w Belgii) 9)decentralizacja uprawnień 10)pisana konstytucja i veto mniejszości- tryb uchwalania konstytucji, który nie doprowadza do dominacji wąskiej większości; konstytucje to specjalne akty prawne, wymuszające kompromis między grupami społecznymi i ich reprezentantami poprzez instytucje takie jak kwalifikowana większość, konieczność aprobaty rządów regionalnych itd. 11)charakterystyczny dla społeczeństw pluralistycznych(zwł. z grupami kulturowymi, wzajemnie się izolującymi)

10. Cztery typy tranzycji wg Schmittera:

Bierze on pod uwagę dwa kryteria:

1. aktora lub aktorów inicjujących zmiany(władza lub masy społeczne);

2. charakter przejścia(pokojowy lub z użyciem siły)

Na ich podstawie wyróżnia 4 kategorie:

1. pakt- dominujący udział elit, które jednak zawierają kompromis (mogły to być elity opozycyjne);

2. reforma- pokojowy charakter wymuszony naciskiem mas;

3. przewrót, pucz- zmiany zaproponowane przez część władzy i wprowadzone za pomocą siły;

4. rewolucja- zmiany związane z występowaniem mas, użyciem siły i stratami

11. Rodzaje tranzycji w Europie Środkowej i Wschodniej wg Agha:

Odnosi typy przejścia do reżimów parlamentarnych Europy Środkowo- Wschodniej i wyróżnia następujące typy zmian:

1. negocjowane przejście: polega na zawartym kompromisie, porozumieniu między elitami a opozycją; instytucja "okrągłego stołu"- wykształcenie się opozycji i elit opozycyjnych, które mogą stać się partnerami w rozmowach z władzą; przewaga strategii konsensualnej po obu stronach konfliktu(dogadanie się);strona konfliktu nie jest w stanie samoistnie przeprowadzić pełnych zmian(obie strony potrzebują się nawzajem);np. Polska

2. implozja: przekazanie władzy przez komunistów innemu państwu lub opozycji; zakłada się słabość dotychczasowych rządów(może być wynikiem masowych protestów);

3. reforma: zmian dokonują same elity rządzące lub reformatorzy; mogą być wymuszone(presja środowiska);brak lub słabość sił opozycyjnych

4. przewrót/ pucz: obalenie dyktatora przez jego własne zaplecze(próbujące zmienić system);brak/ słabość opozycji; przemiany o burzliwym, gwałtownym charakterze;

5. demontaż systemu: dotyczy krajów, gdzie doszło do rozpadu federacyjnych struktur państwowych(np. ZSRR, Jugosławia);przemiany mają dwojaki charakter: 1) demontaż(pokojowe) 2)tranzycja w wyniku wojny(powstają nowe państwa)

13. Typy hybrydalne demokracji Agha.

1. demokracje formalistyczne: brakuje kontr elity dla elit rządzących(działają samoistnie);niski poziom rywalizacji; są elementy mobilizujące, ale demokracja jest utrzymywana przez pewne rytuały

2. demokracje elitystyczne: występuje rywalizacja elit; niski udział partycypacji obywateli w życiu politycznym

3. partytokracje: główna rola partii politycznych; próba wykluczenia innych, którzy chcą zdobyć władzę(partyjne oligarchie)

4. tyranizująca większość: władza nie respektuje innych celów i programów niż własne; narzucanie kierunków rozwoju państwa

14.znaczenie podziału socjopolit dla stabilizacji partii Polit.i syst.partyjnego.

Do podziałów socjopolit.,związanych z syst.partyjnymnawiązuje podział socjoekonom.(klasyczny). Podział ten najlepiej był zauważalny poIIw.św.,kiedy państwo miało chartka.p.opiekuńczego. wtedy prym wiodły partie lewicowe, gdyż w swoim programie stawiały na pomoc socjalną, gdyż tego wymagalo społ. *obecnie,choć w mniejszym stopniu w podz.socjoekonom.jest zauważalna rywalizacja i konflikt pomiędzy blokami lewicy(p.socjaldemokrat) oraz prawicy(p.chadeckie,liberalne,konserwatywne). *widoczny problem zmniejsza się a to z powodu,że zacierają się różnice pomiędzy klasą robotniczą a średnią, czyli następuje uburżuazyjnienie(efekt jakościowy)czyli zmiany jakościowe oraz efekt ilościowy,który objawia się tym,że więcej ludzi stawia na wykształcenie i powiększ się tym klasa średnia.*ludzie przestają kierować się przynależnością do danej gr.społecznej

15. Kategoria podziału socjopolitycznego i jego rodzaje.

Podział socjopolityczny znajduje się pomiędzy podziałem polit. i społ.: 1)uznaje fakt, że stratyfikacja społ. nie wpływa na instytucje i zachowania polit. 2)uznaje, że inst.. i zachowania polit. są do pewnego stopnia autonomiczne i oddziałują na strukturę społ.. i zmiany społ. Podział ten kształtuje się w ramach społeczeństwa, a punktem jego odniesienia są poszczególne grupy społeczne wyodrębniane na podstawie cech socjodemograficznych jak klasa, rasa, pleć, religia, wykształcenie itd. Przedmiotem zainteresowania podziałów jest struktura danego społ. i dynamika zachodzących w nim zmian: 1)ilościowych(np. rozwój określonej grupy społ. lub jej kurczenie się 2)jakościowych(np. zmiana kultury polit. i katalogu wartości). Zmiany te musza wywoływać konsekwencje na płaszczyźnie politycznej i zmieniać układ rywalizacji politycznej. Chodzi więc o zmiany społeczne, przenoszące się na arenę polit. i mające określoną doniosłość polityczną. Za doniosły politycznie, czyli taki, który definiuje przestrzeń rywalizacji politycznej i wpływa na programowe oblicze polityki gabinetu.

Można wyróżnić 4 podziały stanowiące główne osie konfliktów politycznych w krajach: a)p. socjoekonomiczny (klasowy)- jego wyrazem jest rywalizacja między partiami lewicy (reprezentowanej przez partie socjaldemokratyczne głównie) i prawicy (partie chadeckie i narodowe). Jest on oparty na przeciwstawianiu interesów pracodawców i pracowników, który powstał w wyniku tzw. rewolucji industrialnej b)religijny-przedmiotem rywalizacji stają się kwestie moralne oraz rola kościoła i religii  w życiu publicznym. Jego znaczenie obecnie słabnie. Holandia, Szwajcaria, Niemcy, Austria. c)etniczny-jego wyrazem jest udział w rywalizacji pol. partii reprezentujących mniejszości narodowe d)centrum- peryferie- jest to konflikt o charakterze terytorialnym, jednak bardzo mocno uzewnętrzniają się w nim aspekty funkcjonalne, czyli interesy ekonomiczne terytorialnie zorganizowane.

16. Trzy poziomy podziału socjopolitycznego wg Bartoliniego i Maira.

Podział socjopolit. to ogniwo łączące strukturę społeczną z układem politycznym.

1)Poziom empiryczny- określa społeczny(grupowy)punkt odniesienia podziału; chodzi o podział społeczny, który dzieli ludzi ze względu na posiadane przez nich cechy socjodemograficzne(zawód, wiek, płeć, religijność, wykształcenie, przynależność do grupy etnicznej). Sama grupa nie konstytuuje jeszcze podziału- musi formułować konkretne i odrębne interesy, które są podstawą specyficznej grupowej tożsamości. wyklucza się tutaj konflikty wyłącznie na poziomie polityki, nie mające wsparcia w strukturze społecznej(np. dotyczące zagadnienia ładu, porządku, rozbrojenia).

2)Poziom normatywny- określona grupa, by stać się stroną podziału, musi być świadoma posiadania odrębnej tożsamości kolektywnej oraz gotowa do jej obrony, skonsolidowania i promowania. Tożsamość grupowa to układ wartości, przekonań, postaw, zachowań czy uprzedzeń dominujący w świadomości zbiorowej członków grupy i decydująca o wykształceniu się poczucia odrębności i wyjątkowości. Tworzeniu tożsamości towarzyszy formułowanie konkretnych interesów, których realizacja jest zasadniczym celem grupy. Jeśli interesy nabierają charakteru politycznego(ich realizacja wiąże się z uzyskaniem przez grupę kontroli nad ośrodkami władzy publicznej), to grupa wchodzi w sferę wpływów polit. Musza istnieć 2 strony konfliktu- grupa nie może być monopolistą na rynku polit. Pewne grupy nie są zainteresowane polityzacja swych interesów(np. w Wlk. Brytanii nie miesza się religii z polit.)

3)Poziom organizacyjny- tworzenie podziału socjopolit. jest uwarunkowane pojawieniem się struktury organizacyjnej. Następuje uświadomienie przez elity grup, że realizacja interesów może nastąpić tylko przez przechwycenie kontroli nad sceną parlam.- gabinetową.

17. Proces kształtowania się podziałów socjopolit. Rewolucja narodowa i industrialna.

Lipset i Rokkan traktują pojawienie się podziałów socjopolitycznych jako konsekwencję dwóch „rewolucji” (przełomów społecznych), które wyznaczyły tempo demokratyzacji Europy Zach.: rewolucji narodowej i rewolucji industrialnej

1.Narodowa rewolucja (partie narodowe i chadeckie) przyczyniła się do ujawnienia i pogłębienia: a)konfliktu terytorialnego między narodową kulturą reprezentowaną przez elity i ich biurokrację a mniejszościami etnicznymi, językowymi czy wyznaniowymi. Konf. terytorialny niejednokrotnie decydował o charakterze procesów narodowotwórczych. W ekstremalnych warunkach przybierał on formę wojny, secesji czy przesiedlenia ludności. Łagodzenie tego typu konf. przyczyniało się do konsolidacji narodowej i terytorialnej. Niejednokrotnie ten typ konfliktów był przyczyną rozpadu struktury terytorialnej (np. mobilizacji farmerów i chłopów w Szwecji i Norwegii uniemożliwiła dalsze istnienie unii tych państw po 1905 r); b)konfliktu między państwem a kościołem-dotyczył on przede wszystkim problemu kontroli nad systemem edukacji

2.Rewolucja industrialna (partie chłopskie i robotnicze)również stworzyła dwa podziały, które można określić mianem funkcjonalnych: a)konfliktu między miastem a farmerami i właścicielami ziemskimi (zmusił on do zajęcia stanowiska w konflikcie dotyczącym wartości oraz zdefiniowania własnej kulturowej tożsamości). Konflikt ten miał znacznie łagodniejszy przebieg w Wlk. Bryt. niż w Europie kontynętalnej. W Wlk. Bryt. znalazł on początkowo odbicie w sporze między Partią Konserwatywną, popierającą interesy agrarne, a Partią liberalną, akcentującą dążenia radykałów miejskich. Obie strony szybko jednak zdołały osiągnąć kompromis i nastąpiła konsolidacja elity narodowej b)konflikt między interesami biznesu i interesami pracobiorców (pracowników i pracodawców)-we wczesnej fazie industrialnej w krajach Europy Zach. zaczęły się pojawiać partie i ruchy reprezentujące interesy klasy robotniczej. Centralnym miejscem walki stał się rynek pracy a dominującym właśnie omawiany konflikt. W efekcie represyjnych działań państwa partie robotnicze i zw. zaw. nie były zainteresowane integracją swych członków w ramy istniejącego systemy pol.-przybierały postawę antysystemową. Tworzyły one swój własny podsystem społeczny. Po II w.ś. obserwowaliśmy zanikanie tego typu opozycji (komunizmu) a ideologiczne napięcia słabły. Złożyło się na to wiele przyczyn: bogacenie się ludności, pojawienie się nowej klasy średniej. Decydującym jednak stał się fakt udziału partii robotniczych w procesie rządzenia, zarówno na szczeblu lokalnym jak i centralnym-stało się to przyczyną wygaśnięcia (zminimalizowania) tego typu konfliktów.

Rewolucja narodowa przyczyniła się do ujawnienia:  * konfliktu terytorialnego - między tworzącą się narodowo zorientowaną kulturą reprezentowaną przez elity i ich biurokrację a mniejszościami regionalnymi, które czuły się zagrożone w obliczu tych centralistycznych i racjonalizujących tendencji. Konflikt terytorialny niejednokrotnie decydował o charakterze procesów narodowotwórczych. W ekstremalnych sytuacjach przybierał formę wojny, secesji czy przesiedlenia ludności.  *konfliktu miedzy państwem a kościołem- dotyczył przede wszystkim problemu kontroli nad systemem edukacji. Wprowadzenie przymusowego systemu edukacji, pozostającego pod kontrolą państwa, wywołało kontrofensywę kościoła w postaci np. pojawienia się "partii protestu społecznego" Ruchy prokościelne dążyły do odizolowania swych zwolenników od wpływu zewnętrznego poprzez zorganizowanie odrębnych struktur czy agencji. Pojawiły się więc sponsorowane przez kościół partie, związki zawodowe, wydawnictwa itp. Proces ten określa się mianem instytucjonalnej segmentacji (Holandia, Belgia).

Rewolucja industrialna stworzyła dwa podziały, które można określić mianem funkcjonalnych:* konflikt między miastem a farmerami i właścicielami ziemskimi- miał znacznie łagodniejszy przebieg w Wielkiej Brytanii niż na kontynencie. W Wielkiej Brytanii znalazł odbicie w sporze między Partią Konserwatywną, popierającą interesy agrarne, a Partia Liberalną, akcentującą dążenia radykałów miejskich. W Skandynawii oprócz wyraźnych cech konfliktu o wymiarze terytorialnym pojawiły się elementy opozycji ekonomicznej. Farmerzy, stając się częścią rynku ekonomicznego, czuli się zagrożeni ze strony dynamicznie rozwijających się struktur przemysłowych. Pojawiło się wiele agrarnych grup interesu oraz rozwinęły się odrębne partie chłopskie. * konflikt między interesami biznesu a interesami pracobiorców- problem ten może być analizowany w kategorii integracji politycznej. Jest to gotowość zaoferowania i zaakceptowania bez zastrzeżeń politycznego partnerstwa wszystkich obywateli. W Wielkiej Brytanii i państwach skandynawskich postawa elit wobec ruchu robotniczego była zawsze otwarta i bardzo pragmatyczna. W Niemczech, Austrii, Francji, Włoszech konflikt ten był powodem głębokich podziałów politycznych. W konsekwencji partie ruchu robotniczego z konieczności przybierały postawę antysystemową.  

18. Typologia podziałów socjopolit.(patrz 15)

19. Podział klasowy.Podział socjoekonomiczny oparty jest na przeciwstawieniu interesów pracodawców i pracowników. Powstał w wyniku tzw. rewolucji industrialnej. Jest obecny we wszystkich demokratycznych systemach politycznych, najpełniej znajduje odbicie w strukturze systemów partyjnych. Jego wyrazem jest rywalizacja między partiami ( blokami) lewicy reprezentowanej głównie przez partie z rodziny socjaldemokratycznej i prawicy, której trzon stanowią ugrupowania konserwatywne. Oraz chadeckie. Osłabienie znaczenia tego konfliktu może być rezultatem kryzysu samej klasy robotniczej, jako bazy poparcia dla partii lewicowych. Pierwszy typ argumentów opiera się na fakcie stopniowego demograficznego kurczenia się wielkoprzemysłowej klasy robotniczej. Drugi typ argumentów wskazuje na słabnące  znaczenie klasy jako politycznie istotnej grupy społecznej. Chodzi zmiany jakościowe, o zacieraniu się społecznych granic między klasami. Konsekwencją np. podniesienia się poziomu życia, przejmowania przez klasę robotniczą stylu życia klasy średniej, zwiększenia szans awansu społecznego robotników jest zacieranie się różnic między klasą robotniczą  a nową klasą średnią. Ideał syndromu lewicowości charakteryzuje  takie kwestie jak państwowa kontrola gospodarki rynku ekonomicznego , rozszerzanie roli państwa  w planowaniu ekonomicznym, rozbudowa sektora publicznego, oparta na procesie nacjonalizacji podstawowych gałęzi przemysłu, popieranie redystrybucji dochodu narodowego i dążenie do wyrównania dochodów obywateli, forsowanie rozbudowanych programów socjalnych, protekcjonizm  gospodarczy, akceptacja szczególnej roli  związków zawodowych w procesie przetargów industrialnych. Opcja prawicowa  ( konserwatywna ) wiąże się z : akcentowaniem wolnej przedsiębiorczości opartej na istnieniu silnego przedsiębiorstwa, jako jedynie skutecznej formy gospodarowania, ograniczeniem roli państwa w ekonomii  wyłącznie do stwarzania bodźców do podejmowania aktywności gospodarczej, ortodoksją rynkową hołdującą wierze „w niewidzialną rękę rynku `', postulatem obniżenia podatków , odrzuceniem protekcjonizmu, negatywnym stosunkiem do programów socjalnych, ograniczeniem roli związków zawodowych w przetargach industrialnych. Ten typ rywalizacji lewica- prawica , oparty przede wszystkim na eksponowaniu kwestii socjoekonomicznych, jest aktualnie obecny we wszystkich krajach Europy Zachodniej.

20. Podział wyznaniowy.

Podział religijny- znaczenie jego obecnie słabnie, choć w wielu krajach religijny motyw głosowania wciąż odgrywa dużą rolę na arenie wyborczej.  Podział ten jest doniosły w Holandii, Szwajcarii, Niemczech, Austrii, a więc w krajach, w których istnieją silne partie chadeckie. Organizacyjnym wyrazem tego podziału jest rywalizacja partii reprezentująca subkulturę religijną ( głównie partii wyznaniowych) z partiami reprezentującymi  strukturę świecką. Północna część Europy jest protestancka a   południowa - katolicka. Główna linia podziału przebiega pomiędzy Rotterdamem na północy a Wenecją na południu. Na południe od tej linii rozciągają się kraje katolickie (np. Francja, Hiszpania, Belgia, Włochy, Austria), a na północ i wschód - kraje protestanckie ( np. kraje skandynawskie, północna Holandia, północne Niemcy czy  Wlk. Brytania). W tej drugiej grupie wyjątek stanowi katolicka Irlandia. Region położony między obu strefami charakteryzuje heterogeniczna ( mieszana ) struktura religijna ( Holandia, Niemcy i Szwajcaria). Przy ocenie doniosłości politycznej podziałów religijnych wielu politologów wykorzystuje dwa mierniki : tzw. indeks fragmentaryzacji religijnej oraz poziom świadomości religijnej.

21.Podział kulturowo- etniczny. Podział kulturowo- etniczny- jego wyrazem jest udział w rywalizacji politycznej partii reprezentujących mniejszości (subkultury) narodowe. Występuje w społeczeństwach sfragmentaryzowanych, w których kwestia etniczności stała się problemem politycznym. W dobie współczesnej ujawnił się w Europie Zachodniej w formie tradycyjnego etnonacjonalizmu, głęboko osadzony w realiach ekonomicznych danego kraju (np. Belgii, Hiszpanii, a w znacznie mniejszym stopniu w Szwajcarii. 

22. Podział centrum- peryferie.Podziały kulturowo-etniczne można by zaliczyć do kategorii konfliktów o charakterze terytorialnym. Nie każdy jednak typu centrum-peryferie, przynajmniej we współczesnej Europie Zachodniej, rodzi się na tle zróżnicowania etnicznego. Jednak i w tym przypadku (podobnie, jeżeli chodzi o mechanizm odradzania konfliktów etnicznych) kwestie ekonomiczne występują w roli swoistego katalizatora. Jest to więc konflikt o charakterze terytorialnym, jednak bardzo mocno uzewnętrzniają się w nim aspekty funkcjonalne, czyli interesy ekonomiczne terytorialnie zorganizowane. Konflikt ten nie odgrywa istotnego znaczenia jako wyznacznik charakteru rywalizacji politycznej. Symptomy świadczące o możliwości pojawienia się tego typu konfliktu widoczne były na przełomie lat 80-tych i 90-tych we Włoszech (powstanie Ligi Północy). Liga Północy stała się rzecznikiem wprowadzenia federalnej formy państwa i zerwania z modelem unitarnym. Celem liderów tej partii „ federacji ugrupowań” stała się walka o uzyskanie przez uprzemysłowioną północ znacznego poziomu autonomii wobec centrum, które utrzymywało partyjno- klientelistyczne  powiązania z biedniejszym południem. Również w Niemczech od dłuższego czasu jest widoczny na arenie politycznej konflikt typu terytorialnego ( landów wschodnich z  zachodnimi, nakładający się na wcześniejszy- pomiędzy bogatym południem a biedną północą).

23. Doniosłość podziałów socjopolit. socjopolit Europie a liczba wymiarów rywalizacji przestrzeni politycznej.Jeżeli partia aktywnie uczestniczy w przetargach gabinetowych , ma wpływ na treść polityki państwa i w dodatku występuje jako organizacyjny wyraz konkretnego podziału socjopolitycznego, to można uznać ten podział za doniosły politycznie, czyli taki, który definiuje przestrzeń rywalizacji politycznej i wpływa na programowe oblicze polityki gabinetu. Na zakończenie przedstawimy zestawienie podziałów socjopolitycznych w 16 krajach Europy Zachodniej, dokonując jednocześnie oceny ich doniosłości politycznej w procesie wyznaczania przestrzeni rywalizacji. Przyjmujemy trójstopniową skalę doniosłości: podziały doniosłe politycznie (D), podziały o umiar-. m (U) oraz małym (M) znaczeniu Dodatkowo przedstawimy liczbę wymiarów rywalizacji politycznej konstytuujących przestrzeń polityczną, stosując taki oto schemat: podział doniosły = l, podział umiarkowany = 0,5, podział o małym znaczeniu = 0,25.

W krajach Europy Centralnej i Wschodniej podziały socjopolityczne jeszcze nie ukształtowały się. Wielu politologów formułuje hipotezę o braku zakorzenienia społecznego partii politycznych a w konsekwencji systemu partyjnego. Wydaje się, że zwłaszcza dwa czynniki są odpowiedzialne za ten stan rzeczy. Po pierwsze reżim komunistyczny, którego efektem było powstanie monocentrycznego i "nierynkowego" społeczeństwa, w którym podziały społeczne były stopniowo likwidowane w imię ideologii. Po drugie w grę wchodzi czynnik czasu. Upłynął zbyt krótki okres, by proces pluralizacji rynku politycznego i ekonomicznego nabrał własnej dynamiki. Uzasadniona wydaje się więc teza, że proces rozwoju systemów partyjnych w tzw. krajach postkomunistycznych nie postępuje zgodnie ze scenariuszem zachodnim, a raczej rządzi się własnymi regułami. W krajach Europy 
Centralnej i Wschodniej mamy do czynienia ze społeczeństwami zsegmentowanymi, a nie pluralistycznymi. W ramach tego pierwszego istnieje wiele "obiektywnych" linii podziału, które z różnych względów nie zostały zinstytucjonalizowane. Zjawisko segmentacji może jednak przekształcać się w zjawisko pluralizacji społeczeństwa. 

Charakter podziałów socjopolitycznych: G. Schópflin jako jeden z pierwszych stwierdził, że w państwach postkomunistycznych ukształtował się szczególny typ podziału socjopolitycznego, określanego mianem aksjologicznego. Sugeruje on, że reżimy komunistyczne przyczyniły się do zachowania wielu tradycyjnych wartości oraz przekonań, które ujawniły się w powstałej próżni normatywnej. Te wartości i przekonania pozostają w sprzeczności z realiami transformacji demokratycznej i rynkowej. Skoro polityczne zachowania są determinowane przez wartości a nie przez specyficzne materialne interesy (grupowe), to powstaje środowisko, w którym możliwość osiągnięcia konsensusu staje się wątpliwa. Składają się na to trzy problemy:* doświadczenia Europy Zachodniej wskazują, iż wartości odegrały, i wciąż odgrywają, znaczącą rolę w społeczeństwie, wywierając wpływ na kreowanie określonych podziałów socjopolitycznych. Problemem sanie tyle wartości jako takie, ale sposób ich traktowania zarówno przez obywateli jak i elity polityczne* nie można wykluczyć, że konflikty o charakterze materialnym sprawiają olbrzymie trudności jeżeli chodzi o ich rozwiązanie przy użyciu mechanizmów negocjacyjnych * należy pamiętać, że w krajach tego regionu został zapoczątkowany w 1989 r. proces zmian o charakterze systemowym

Struktura podziałów socjopolitycznych:

1) wymiar lewica-prawica- różnice lewicy od prawicy, traktowanych jako kategorie syntetyczne i porządkujące, z reguły opiera się na uwzględnieniu łącznie trzech płaszczyzn:- politycznej, co dotyczy takich wyznaczników jak m.in. stosunek partii do reżimu politycznego, wyznawany ideał demokracji, sposób postrzegania roli prawa i jego funkcji społecznej, preferowane wzorce koalicyjnych rozstrzygnięć - ekonomicznej, zawierającej informacje dotyczące stosunku partii do ustroju gospodarczego oraz charakteryzującej strategie społeczno-gospodarcze- kulturowej (aksjologicznej), na którą składa się między innymi stosunek partii do tradycyjnych wartości, sposób postrzegania relacji kościół-państwo, traktowanie kategorii praw i wolności obywatelskich, interpretowanie fenomenu społeczeństwa obywatelskiego, stosunek do procesów integracyjnych w ramach wspólnoty międzynarodowej

2) wielowymiarowa przestrzeń rywalizacji- W omawianym regionie proces strukturyzacji rywalizacji politycznej został zdominowany przez dwa wzajemnie przecinające, a czasem pokrywające się typy konfliktów politycznych: - ekonomiczny, którego punktem odniesienia stała się kwestia ustroju gospodarczego państwa z wszelkiego rodzaju towarzyszącymi jej reperkusjami politycznymi - aksjologiczny, rysujący się miedzy zwolennikami tradycyjnego systemu wartości zorientowanymi na zachowanie narodowej tradycji i odrębności a zwolennikami procesu zbliżania się do Europy i przejmowania liberalnych kanonów światopoglądowych 

24. Struktura etniczna państw EŚW.

a)państwa jednorodne(Polska, Węgry, Czechy, Słowenia, Albania);

b)państwa ze znaczącymi mniejszościami(Bułgaria, Litwa, Rumunia, Słowacja, Ukraina);

c)państwa wielonarodowe(Estonia, Łotwa, Bośnia i Hercegowina)

25. Struktura wyznaniowa państw ESW.

Wpływ religii:

a)silny(Polska, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina);

b)średni(Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja, Słowenia);

c)słaby(Czechy, Bułgaria, Macedonia, Rumunia, Żołdowa, Ukraina, Węgry);

d)żaden(Albania, Serbia, Czarnogóra, Rosja).

26. Gospodarka państw ESW. Stan i perspektywy.

4 grupy krajów wg poziomu rozwoju gospodarczego:

a)wysoki rozwój (Czechy, Słowenia)

b)średni rozwój (Węgry, Chorwacja, Serbia, Słowacja, Polska, Estonia, Litwa, Łotwa)

c)niski rozwój(Czarnogóra, Bułgaria, Bośnia, Hercegowina, Macedonia, Rumunia, Ukraina)

d)bardzo niski rozwój(Albania, Mołdowa)

Przeobrażenia gospodarcze:

1. Zmiana oparcia środków produkcji z państwowych na prywatne.

2. Trzeba było rozprawić się z prymatem celów politycznych nad ekonomicznymi.

3. zlikwidowano rynek gospodarczy, bo kontrolowano system cen i płac w sposób odgórny(centralny).

1. Wprowadzono zasadę prywatyzacji- zwiększono samodzielność przedstawicieli państwowych.

2. Wprowadzono zasadę tworzenia i swobody działania prywatnych przedsiębiorstw.

3. Uwolniono ceny i ograniczono subwencje i dotacje państwowe.

4. Wprowadzono restryktywną politykę pieniężną, dotyczącą zwiększenia wydatków budżetowych państwa.

5. zniesienie monopolu państwa w obrocie towarowym(liberalizacja gospodarki).

6. Tworzenie ram prawnych do działania na rynkach ekonomicznych(np. utworzenie giełdy, prywatnego sektora bankowego, kodeksu handlowego, ujednolicenie prawa, zasada konkurencyjności i równości szans).

Indeks wolności gospodarczej pokazuje rozdzielenie gospodarki od polityki.

Bank Światowy podzielił kraje na 5 grup wg tempa reform:

a) przodujący reformatorzy(Czechy, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry)

b) zaawansowani reformatorzy(Albania, Estonia, Litwa)

c) średnio zaawansowani reformatorzy( Mołdowa)

d) powolni reformatorzy( Ukraina)

e) kraje dotknięte konfliktami regionalnymi, gdzie wstrzymano całkowicie działania reformatorskie( Bośnia, Hercegowina, Macedonia, Chorwacja, Serbia, Czarnogóra)

28. Pojęcie partii politycznej i poziomy jej aspiracji.

Najczęściej spotykane w literaturze przedmiotu definicje można zaliczyć do tzw. "definicji wyborczych":

G. SjöbIom; „ organizacje, które wysuwaj ą kandydatów w wyborach powszechnych do ciał parlamentarnych oraz na inne stanowiska polityczne" Sartori: „partia, to taka grupa polityczna, która jest obecna w procesie wyborczym i wysuwa poprzez wybory kandydatów na stanowiska publiczne" K. Janda: „ organizacje, które dążą do obsadzenia stanowisk politycznych swymi legitymowanymi reprezentantami" Antoszewski, Herbut: „ dobrowolna organizacja, aktywna w sferze władzy politycznej, która uczestniczy w procesie wyborczym, czyli bezpośrednio w selekcji kandydatów zasiadających w ciałach legislacyjnych, a również pośrednio kandydatów zajmujących stanowiska w ciałach wykonawczych, i w ten sposób daje wyraz dążeniu do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej. Partie polityczne są swego rodzaju "klamrą" spinającą dwie sfery aktywności wspólnoty politycznej - państwową (instytucjonalną) oraz społeczną. Mają one służyć elitom politycznym nie tylko jako narzędzia np. kolonizacji aparatu państwowego, ale również jako instrument służący penetracji różnych grup społecznych i ich mobilizacji ich wokół programów wyborczych" 

Partie polityczne można i należy traktować jako swoistego rodzaju ciała pośredniczące między grupami społecznymi a procesem decyzyjnym przebiegającym w ramach struktury władzy państwowej. Służą one jako ogniwa łączące społeczeństwo z elitami politycznymi i jednocześnie mają szczególne znaczenie dla zachowania statusu otwartości samego społeczeństwa. Ta otwartość z kolei może sprzyjać uczynieniu demokracji bardziej stabilną. Partie polityczne są do pewnego stopnia gwarancją zarówno realizacji tych partycypacyjnych oczekiwań obywateli, jak i zapewnienia elitom stabilnej i lojalnej bazy poparcia, co w efekcie stanowi warunek niezbędny do udziału w procesie sprawowania władzy państwowej. Stanowią więc istotny element w procesie komunikowania się społeczeństwa z państwem, spełniając dwie zasadnicze i komplementarne role: * siły społeczno-mobilizacyjnej osadzonej w strukturze społeczeństwa, co decyduje o ich stabilności i efektywności jako uczestnika „koalcji wyborczych" * siły polityczno-instytucjonalnej dominującej w procesie podejmowania decyzji państwowych, która przesądza o charakterze programowym polityki państwa oraz o kierunkach jej ewolucji

Wg K. Lawson "Partia polityczna jest organizacją, która traktuje jako rację swego istnienia tworzenia całego układu ogniw łączących łańcucha powiązań, które biegną od wyborców poprzez kandydatów i proces wyborczy do urzędników państwowych". Partia może więc występować jako: * ogniwo partycypacyjne, za którego pośrednictwem obywatele mogą uczestniczyć w procesie tworzenia polityk * ogniwo wyborcze - w tym przypadku partia staje się nie tyle rzecznikiem postulatu tworzenia "demokracji partycypacyjnej" ile gwarantuje stabilizację demokracji wyborczej * ogniwo klientelistyczne- partia w naturalny sposób dąży do wyodrębnienia części społeczeństwa i uczynienia z niej stabilnej klienteli, niepodatnej na zbyt drastyczną fluktuację nastrojów i orientacji wyborczych. Kształtuje się układ powiązań, który można określić mianem klientelizmu wyborczego. 

29. Powstawanie partii politycznych i czynniki dodatkowe wpływające na różnicowanie struktur organizacyjnych partii. M.Duverger zajmując się procesem formowania pierwszych partii polit. Wprowadził wyróżnienie pomiędzy wewnętrznie i zewnętrznie tworzonymi, tj. partie tworzone przez elity parlamentarne i partie tworzone przez grupy społeczne, stowarzyszenia, nie posiadające statusu politycznego. Partie tworzone zewnętrznie- pojawiły się w ramach parlamentów, a po wprowadzeniu prawa wyborczego zostały zmuszone do wyjścia poza ich strukturę, tworząc organizacje terytorialne jako sposób zdobywania nowych wyborców. Te drugie- tworzone wewn. (głównie chadeckie, wyznaniowe) stały się najpierw formą politycznej organizacji grupy społecznej np. klasy robotniczej .unikając areny parlamentarnej. Miały one początkowo charakter antysytemowy, dążąc do podważenia porządku politycznego. Z czasem jednak zaakceptowały liberalne zasady porządku politycznego, traktując arenę polityczną jako jedyne właściwe miejsce konfrontowania grupowych interesów politycznych i stały się równoprawnymi partnerami.  W obydwu strukturach (wewn. i zewn.) można wyróżnić 3 czynniki wpływające na zróżnicowanie struktur organizacyjnych powstających partii: a) organizacyjny rozwój partii może charakteryzować się terytorialną penetracją lub rozproszeniem - terytorialna penetracja ma miejsce gdy „centrum" kontroluje lub kieruje rozwojem peryferii (lokalnych stowarzyszeń) - terytorialne rozproszenie oznacza, że lokalne elity tworzą względnie autonomiczne stowarzyszenia b) istnienie lub brak zewnętrznej instytucji sponsorującej- chodzi tu o organizacje społ. (instytucje), które stanowiły pierwotną formę mobilizacji określonej grupy społecznej i niejednokrotnie były inicjatorem stworzenia partii polit. 
W przypadku pojawienia się sponsora:  -lojalność partyjna ma charakter pośredni, czyli związana jest przede wszystkim z instytucją „zewnętrzną" a dopiero wtórnie z partią - instytucja ta jest źródłem rekrutacji oraz legitymacji elity kierowniczej i w konsekwencji może mieć wpływ na układ sił wewnątrz partii Rola charyzmy (charyzmatycznych liderów)- te charyzmatyczne organizacje istnieją w cieniu swych liderów. Niektóre partie mogą powstawać tylko dzięki aktywności konkretnego lidera(np. NSDAP w Niemczech) 

Duverger 1954 roku podjął się próby wyjaśnienia i zinterpretowania procesu kształtowania się pierwszych partii politycznych w Europie na przełomie XIX i XX wieku.
W jego koncepcji pojawiło się rozróżnienie pomiędzy partiami wewnętrznie tworzonymi przez ustabilizowane elity polityczne, a więc ukształtowanymi na forum istniejących wówczas parlamentów, w warunkach nie istnienia powszechnego prawa wyborczego (uwagę tę można odnieść do brytyjskich Wigów i Torysów) a partiami zewnętrznie tworzonymi, będącymi pierwotnie formą organizacji grup społecznych, pozbawionych praw politycznych
i plasujących się z konieczności poza głównym nurtem rywalizacji politycznej - jak rodzące się partie liberalne czy lewicowe. Z chwilą pojawienia się powszechnego prawa wyborczego partie wew. tworzone zostały zmuszone do wyjścia z parlamentu i kreacji terenowych struktur partyjnych, które w Anglii pozwoliły na utworzenie Partii Konserwatywnej (Torysi) i Partii Pracy (Wigowie). Partie wew. tworzone i partie zewn. tworzone to typy idealne. W praktyce oba rodzaje instytucjonalizacji przeplatały się. Dodatkowo Duvergere swoje stanowisko uzupełnia kilkoma zastrzeżeniami dot. procesu instytucjonalizacji partii politycznych. Mówi, że określając rodzaj instytucjonalizacji partii należy wziąć pod uwagę poziom terytorialnej penetracji oraz terytorialnego rozproszenia. Jeżeli terytorialna penetracja jt wyższa to mamy do czynienia z przewagą formuły partii wew. tworzonej, gdyż to struktura centralna (obecna w parlamencie) kontroluje postępującą kreację struktur terenowych. W wariancie terytorialnego rozproszenia mamy do czynienia z sytuacją, w której ogniwa lokalne powstają spontanicznie i niezależnie od siebie, często nawet nie komunikując się między sobą.
W określonym momencie ich rozwój doprowadza do zjednoczeniowego porozumienia pomiędzy nimi i powołania ogniwa ogólnokrajowego. Ważne jt też istnienie lub brak „zewnętrznej” instytucji sponsorującej. Niektóre partie powstały z inicjatywy organizacji „zewnętrznych” i miały być przede wszystkim gwarantem na arenie politycznej określonych interesów sektoralnych. Kościół traktował wyznaniowe partie jako polityczną formę organizacji i „odizolowania” określonej części elektoratu od reszty społeczeństwa (Holandia, Belgia). Podobnego charakteru nabrały relacje pomiędzy partiami socjaldemokratycznymi
a związkami zawodowymi (Wielka Brytania, Norwegia). „Sponsoring” powoduje,
że lojalność partyjna ma pośredni charakter - członek partii identyfikuje się przede wszystkim ze „sponsorem”, „sponsor” ma duży wpływ na przebieg procesu decyzyjnego
i niejednokrotnie decyduje o obsadzie najważniejszych stanowisk, wreszcie przy „sponsorze” powstaje tzw. otwarty model partii i nie wiadomo, gdzie się ona zaczyna a gdzie kończy jako organizacje. Równie ważnym czynnikiem jest także sposób finansowania partii. Organizacje oparte na istnieniu zewnętrznego „sponsora” traktowały go również jako główne źródło finansowania kampanii wyborczej, co czyniło je jeszcze bardziej zależnymi politycznie.
Z kolei organizacje typu zamkniętego, ograniczające do minimum wpływ struktur zewnętrznych i gwarantujące dominującą pozycję z reguły grupom parlamentarnym, korzystały z różnych źródeł finansowania. To z kolei powodowało dalsze ograniczanie wpływów zewnętrznych. Po 1945 roku utrwaliła się w krajach Europy Zachodniej tendencja do finansowania kampanii wyborczej przez państwo, co uniezależniło je w dużym stopniu
od grup interesu i osłabiło znaczenie członków partii (wpływy ze składek członkowskich mają drugorzędne znaczenie).

30. Modele partii politycznej od partii kadrowej do partii kartelowej.

- Duverger wprowadził do literatury 2 kategorie partii tworzonych wewnętrznie i zewnętrznie. Traktował ten drugi typ jako dominującą formę organizacji wspólnoty politycznej, były to właśnie partie masowe, które stały się potem prototypem dla tzw. partii typu wyborczego - Współczesna demokracja została zdominowana przez zorganizowane partie masowej mobilizacji - Upowszechnienie prawa wyborczego spowodowało zastąpienie dotychczasowego modelu partii kadrowej typem partii masowej, zorganizowanej na podstawie rozbudowanej struktury terytorialnej - Efektem organizacyjnych zdolności partii nowego typu był postępujący proces stabilizacji masowego elektoratu - Pewne jego segmenty zostały wyodrębnione zyskując trwałą tożsamość polityczną  - Partie stały się narzędziem ustrukturyzowania zachowań wyborczych - Nastąpiła więc transformacja partii kadrowej w masową- organizacji opartej na luźnych powiązaniach istniejących między konkretnymi politykami reprezentującymi zbliżony sposób myślenia w organizację dysponującą rozbudowaną strukturą wewnętrzną i finansową ze składek członkowskich - Partie masowe mając poparcie wielkich grup społecznych zdominowały rynek wyborczy stabilizując narodowe systemy partyjne.

Cechy modelu partii masowej : a) dążenie do politycznego zaangażowania dużych grup społecznych b) wypełniały przede wszystkim funkcje ekspresywną-rola kanału umożliwiającego szeroką partycypację polityczną obywateli c) źródłem lojalności politycznej był schemat identyfikacji społeczno-strukturalnej d) partie opierały się na formule masowego członkostwa e) centralną rolę miał aparat biurokratyczny Lata świetności to okres od 1880 do 1960 roku. Partie te były zorientowane na absorbowanie elektoratu masowego, a ich szybki rozwój związany był z rozpowszechnieniem praw wyborczych, o które same zresztą walczyły. Partie masowe spełniały funkcję ekspresywną - integracyjną i masowej mobilizacji - ich zasadniczym celem było dążenie do zdobycia kontroli nad rynkiem wyborczym. Centralną rolę w tych partiach odgrywał aparat partyjny - zbiurokratyzowany, hierarchiczny, rozbudowany, spersonalizowany. Drogi awansu w partiach masowych przypominały drogi awansu w biurokracji poprzez forsowanie poszczególnych szczebli organizacyjnych przez działaczy partyjnych. Partie te rozwinęły wyspecjalizowane komórki. Taki rozwój był niezbędny choćby z tego powodu, że te partie posiadały masowych członków, którzy odprowadzali składki będące źródłem utrzymania partii. Partie te inicjowały w rozwój przybudówek młodzieżowych i kobiecych, starając się zagospodarować w pełni swój elektorat. Partie masowe określamy czasem mianem „partii wyznawców”. Apelowały one do elektoratu odwołując się do doktryn, które to doktryny aspirowały do całościowej interpretacji świata, przybierającej postać ideologii.

- Lata 60te: pojawienie się nowego typu partii wyborczej ( catch-all) - Cechy partii wyborczej: a) punktem odniesienia apelu wyborczego staje się „elektorat narodowy" a nie konkretna grupa społeczna(apel do szerszego kręgu społeczeństwa); b) partie te w mniejszym stopniu są zainteresowane realizacją funkcji ekspresywnej; c) współcześnie utraciły zdolność strukturyzowania elektoratu (adresatem apelu wyborczego jest dobrze poinformowany, wykształcony wyborca), partie utraciły zdolność efektywnego oddziaływania w głąb społeczeństwa i kontrolowania określonych grup społecznych; d) w partii wyborczej coraz mniejsze znaczenie odgrywa masowe członkostwo ( składki przestały być zasadniczym źródłem finansowania, znaczenie mają fundusze publiczne i dotacje zewnętrznych grup interesu) Tzw. catch-all parties. Powstały w wyniku transformacji modelu partii masowej w latach 60. XX wieku. Osłabły orientacje klasowe. Najważniejszym celem stało się pozyskanie głosu, nie absorbowanie wyborcy rzeczami skrajnymi, drażniącymi. Partie otworzyły swój elektorat. Centralną rolę odgrywają elity partyjne - „odchudzanie” biurokracji, wsparte działaniami profesjonalistów, pomagających przeprowadzić skuteczne akcje wyborcze, oraz ekspertów, których wiedza jt wykorzystywana do badania poszczególnych nisz elektoratu i na podstawie otrzymanych wyników do pozycjonowania elektoratu. Partie te zorientowane są na elektorat opinii - nie są zainteresowane zwróceniem uwagi elektoratu klasowego - bo tak zaczyna znikać - ale są zorientowane na zwrócenie uwagi opinii publicznej. Partia musi być widoczna. Partie te zaczęły być również ściślej kontrolowane przez administrację państwową, zwłaszcza ich finansowanie oraz ideologia jaką głosiły. Zaczęły rozwijać się po wojnie, gdy
w większości europejskich krajów zakazano nawoływania do nienawiści o podłożu rasowym, klasowym i etnicznym. Jednocześnie partie zaczęły być subsydiowane z zasobów państwa.

- W partiach obserwujemy zwrot w kierunku modelu partii kadrowej -oznacza to, iż główną rolę odgrywają w nich wyspecjalizowane grupy polityków i profesjonalnych biurokratów, czyli ekspertów dysponujących wiedzą. 

31. funkcje partii Polit.

1).F.SPOŁECZNA. stabilizacja elektoratu(wyznaczanie pewnych czynności- głos.wyb.). mobilizacja elektoratu(mobili.do pewnych zachowań). Ekspresja wartości i idei Polit.. integracja wyborców. Artykulacja i agregacja interesów(kumulowanie i reprezentacja interesów zbiorowych)

2).F PAŃSTWOWO-PUBLICZNA.rekrutacja kandydatów na stanowiska publiczne. Podejmowanie decyzji Polit.(dążenie do rządzenia)

3).F.ORGANIZACYJNA.budowanie i utrwalanie ładu instytucjonalnego. Funkcjonowanie partii na 3arenach(wyb.parlament.gabinetowej).

4).F.SYSTEMOTWÓRCZA.uczestnictwo i utrwalanie wzorców współpracy i rywalizacji Polit.w kierunku kształtowania się syst.partyjnego. dążą do upodmiotowienia

34. Kontekst społeczny, polit, i organizacyjny powstawania partii w Europie Śr.- Wsch.

1. 1.kontekst społeczny- związany z faktem, że partie nie reprezentują naturalnych podziałów socjopolitycznych(w przeciwieństwie do Europy Zachodniej) w komunizmie te podziały były niwelowane (jeden naród, likwidacja religii, jedna słuszna i niepowtarzalna religia); nie rozwinęły się naturalne klasy społeczne(np. klasa średnia)

2. kontekst polityczny- nie było wolnych wyborów, co „zabiło” dążenie partii do restrukturyzacji(brak konkurencyjności, reform wewnętrznych i przeobrażeń partii); partie były stabilne i miały niezmienny charakter; apel wyborczy był odwołaniem do wartości ideologicznych, ideologicznych nie programowych; nie było tzw. partii wyborczych

3. kontekst organizacyjny- wyróżniamy 4 typy partii wschodnioeuropejskich po przeobrażeniach postkomunistycznych:

1. wywodzące się ze starego reżimu(o charakterze postkomunistycznym, agrarne);

2. partie reaktywowane- nawiązujące do okresu przed komunizmem(np. socjaldemokracja);

3. partie wywodzące się z szerokiego frontu antykomunistycznego;

4. partie tworzone całkowicie od nowa9nie mające korzeni w reżimie ani we froncie antykomunistycznym)

35. Socjalistyczna i liberalna rodzina partii w EŚW.

1)Rodzina partii socjalistycznej: a)zreformowane partie komunistyczne- ciągłość historyczna(dziedziczy strukturę, majątek i bazę członkowską po poprzedniczkach- partiach komunistycznych) chcą pozyskać elektorat, który czuje się przegrany po upadku komunizmu(nacisk na ochronę pokrzywdzonych);ewolucja programowa(staja się zwolenniczkami NATO i UE)duże wskaźniki poparcia w latach 1990-2004. Określana jako partie kontynuatorskie(succesor parties); b)lewica niekomunistyczna(odrodzona socjaldemokracja reaktywowana po wojnie ,np. Czeska Partia Socjaldemokr.); c)partie o orientacji socjalistycznej lub socjaldemokratycznej nie odwołujące się do żadnych poprzedniczek: *wywiedzione z ruchów społecznych *są elementem dezintegracji partii komunistycznych *są tworzone jako samodzielne struktury

2)Rodzina partii liberalnej: a)ugrupowania socjalliberalne- opowiadają się za tworzeniem warunków swobodnego materialnego i duchowego rozwoju człowieka, dopuszczając przy tym pomoc państwa; są przeciwne partiom nacjonalistycznym i wyznaniowym i dopuszczają współpracę z lewicą(np. Chorwacka Partia Socjalliberalne, estońska Partia Reform) b) centrowe partie liberalne- akcentują element ekonomiczny(liberalna ortodoksja rynkowa), współpracują z prawica umiarkowaną, a odrzucają lewicę9np. Estońska Partia Koalicyjna, chorwacka Partia Ludowa) c)partie konserwatywno- liberalne- zrównują wartość wspólnot z wartością jednostek; odwołują się do tradycji i interesów narodu; ich sojusznicy to p. konserwatywne(również nacjonalistyczne) i chrześcijańsko-demokr.(np. czeska US-DEU, Łotewska Droga, Platforma Obywatelska)

36. Konserwatywno- chrześcijańsko- demokratyczna i radykalna rodzina partii w EŚW.

1)Rodzina konserwatywno- chadecka: a)państwa, gdzie konserwatyzm wcześnie przybrał formę jednej partii lub stałej koalicji(np. Litwa, Ukraina) b)dekoncentracja ruchu konserwatywno- istnieje więcej niż 1 tego typu ugrupowanie(Łotwa, Polska, Czechy, Węgry, Albania) c)państwa, gdzie p. konserwatywne nie są jednoznacznie identyfikowane(Bułgaria, Słowacja, Rumunia, Rosja) lub nie odgrywają dużej roli(Ukraina)

2)Rodzina radykalna: przeciwstawiają się reformom po 1989 i żądają ich zaprzestania a)partie radykalnej kontynuacji(byłe komunistyczne)- domagają się przywrócenia komunizmu; chce nacjonalizacji b)partie radykalnego powrotu(ruch antykomunistyczny)-chcą powrotu do przedkomunistycznej przeszłości; domagają się prymatu Narodu i dopuszczają podział na obywateli pierwszej i drugiej kategorii, chronią mniejszości(np. Konfederacja Polski Niepodległej, chorwacka Partia Ludowa, słoweńska LDS); przeciwne zbyt liberalnym zmianom ekonomicznym i politycznym; niechętne wobec gospodarki rynkowej; są partiami radykalnego zerwania z reformami postkomunizmu; rozczarowane efektami zmian; obiecują postawienie przed sądem reformatorów; ich cecha to populizm- głoszą rozliczenie bogatych i uporanie się z obcymi jako warunek poprawy sytuacji; preferują walkę pozaparlamentarną i partycypację niekonwencjonalną; mają komunitarną wizję, oparta na prymacie praw wspólnoty ; wyróżniamy 4 sytuacje: *obecność znaczących ugrupowań obu nurtów(Czechy, Polska, Rosja, Rumunia) *obecność tylko ekstremalnej prawicy(Chorwacja, Słowenia) *obecność tylko ekstremalnej lewicy(Łotwa, Ukraina) *absencja znaczących ugrupowań ekstremalnych(Albania, Bułgaria, Litwa, Estonia)

37. Pojęcie i elementy systemu wyborczego.

system wyborczy to zespól reguł rządzących: 1)procesem artykulacji preferencji wyborczych wyrażonych w postaci głosów; 2)procesem transformacji proporcji głosów oddanych na poszczególne partie w proporcję uzyskanych przez nie mandatów. Reguły te obejmują rozwiązania organizacyjne, które wpływają na wynik wyborów, zwłaszcza na stopień dysproporcji między rozkładem głosów uzyskanych przez partie a rozdziałem pomiędzy nie mandatów. Każdy system wyborczy jest konstruowany tak, by zapewnić: 1)uformowanie legislatywy odzwierciedlającej główne tendencje opinii występujących wśród wyborców 2)stworzenie rządu, który odpowiada życzeniom wyborców odczytanym na podstawie rozkładu głosów 3)stabilność i trwałość rządu 4)dobór takich ludzi, których osobiste możliwości i zdolności kwalifikują do realizacji zadań stawianych przed legislatywą i egzekutywą

Elementy systemu wyborczego to: 1)kształt i rozmiar okręgu wyborczego 2)przeciętny koszt uzyskania jednego miejsca w parlamencie 30uprawnienia wyborcy w akcie głosowania 4)formuła wyborcza 5)klauzula zaporowa 6)wyrównawcza dystrybucja mandatów.

38. Typologie systemów wyborczych(patrz 39, 40, 41).

39. Typologia systemów wyborczych wg Bogdanora:

Kryterium to formuła wyborcza:

1)pluralistyczne: premiują partie zdolne pokonania konkurentów w dużej liczbie okręgów. dostosowany jest do rywalizacji 2 silnych partii ogólnokrajowych, natomiast eliminuje partie małe:

a)wariant klasyczny- głosowanie w okręgach 1-mandatowych; kandydaci zgłaszani przez partie; do uzyskania mandatu potrzebna względna większość głosów; Wlk. Brytania, USA, Kanada, N. zelandia

b)drugi wariant- glosowanie w okręgach wielomandatowych; wyborca ma tyle głosów, ile mandatów jest do obsadzenia w okręgu; wybierani kandydaci, którzy kolejno uzyskali najwięcej głosów, np. Turcja, Polska w wyborach do senatu

2)system większości absolutnej- majoraty system: wybory w okręgach 1-mandatowych, kandydat musi zdobyć ponad 50 % głosów w danym okręgu; gdy o mandat walczy kilku kandydatów i żaden nie dostanie wymaganej większości głosów, jest to system najbardziej deformujący wynik wyborów w stosunku do preferencji głosujących, ale deformacja jest większa w warunkach dwupartyjności niż wielopartyjności. Wzmacnia partie centrowe, eliminuje radykalne(prawicowe i lewicowe); wyróżnia się dwie odmiany:

a)system powtórnego glosowania(run-off ballor)- druga tura glosowania; o mandat walczą dwaj kandydaci, którzy dostali najwięcej głosów w pierwszej turze(w wyborach parlamentarnych- kandydaci z ponad 12,5% głosów),np. Francja w wyborach do Zgrom. Nar.

b)system alternatywnego głosowania (alternative vote)- nie jest konieczna druga tura; jeśli w danym okręgu jest kilku kandydatów, wyborca musi wskazać, którego z nich preferuje w kolejności pierwszej, drugiej itd.; w każdej rundzie eliminacja kandydata z najmniejszą ilością głosów

3)SNTV(semiproporcjonalne)- wyborca dysponuje 1 głosem; glosowanie w okręgach wielomandatowych; mandaty dostają kandydaci, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów; zmusza partie do ostrożnego nominowania kandydatów, w liczbie mniejszej niż liczba mandatów w okręgu

4)PR(proporcjonalne):

a)system list partyjnych- partie pełnią kontrolę nad uszeregowaniem preferencji dla zamieszczonych na liście kandydatów; występują w różnych wariantach ze względu na:

*poziom, na którym dokonuje się repartycja mandatów między listy

-cały obszar państwa to 1 okręg wyborczy; partie zgłaszają listy krajowe, podział mandatów na szczeblu ogólnokrajowym(Holandia, Izrael)

-listy regionalne lub lokalne na poziomie okręgu wyborczego, ale podział mandatów na szczeblu ogólnokrajowym

-listy regionalne lub lokalne, podział mandatów na szczeblu okręgu wyborczego

-podział mandatów zasadniczo na szczeblu okręgu wyborczego, ale jest tzw. wyrównawcza dystrybucja mandatów na poziomie ogólnokrajowym

*zakres wyboru, jakiego może dokonać obywatel w ramach listy:

-wybór w ramach listy jest wykluczony; wyborca może tylko wskazać listę, na która glosuje(wybory do Bundestagu w RFN)

-wyborca ma prawo do wskazywania preferowanych kandydatów w ramach jednej listy(wybory do Izby deputowanych we Włoszech 1993)

-wyborca ma prawo glosować na kandydatów z różnych list partii, a więc układać własną listę kandydatów(wybory do rady Narodowej w Szwajcarii)

b)system STV- okręgi wielomandatowe, ale stosunkowo małe(około 5 mandatów); wyborca szereguje kandydatów od najbardziej do najmniej preferowanego, a potem oblicza się iloraz wyborczy dla każdego okręgu: (liczba oddanych głosów/liczba mandatów + 1) + 1; jeśli żaden kandydat nie przekroczy ilorazu, eliminuje się kandydata z najmniejsza liczbą głosów; jeśli kandydat przekroczy iloraz, uzyskuje mandat, a nadwyżkę głosów rozdziela się miedzy pozostałych wg liczby uzyskanych drugich miejsc; jest to system najwierniej odwzorowujący preferencje wyborców; daje wyborcy dużą swobodę, ale może osłabiać spójność partii.

40. Typologia systemów wyborczych wg Lakemana.

1)systemy większościowe:

A)większości względnej:

a)1-mandatowe okręgi wyborcze(Wlk. Brytania, USA, N. Zelandia)

b)wielomandatowe okręgi wyborcze(Turcja, Argentyna)

B)większości absolutnej:

a)1-mandatowe okręgi wyborcze:

*drugie glosowanie(Francja)

*alternatywne głosowanie(Australia)

b)wielomandatowe okręgi wyborcze:

*drugie glosowanie

*alternatywne głosowanie

2)systemy semiproporcjonalne:

A)ograniczone glosowanie

B)SNTV

C)komunikacyjne glosowanie

3)systemy proporcjonalne:

A)listy partyjne:

a)żadnego wyboru miedzy kandydatami

b)wybór jednego kandydata w ramach listy

c)wybór więcej niż jednego kandydata w ramach listy

d)wybór kandydatów nie ograniczony jedną listą

B)systemy mieszane

C)STV

41. typologia systemu wyborczego wg.A.Blaisa i L.Massicotte

1) pluralistyczny: a) z 1-mandatowymi okręgami wyborczymi, b) wielomandatowymi, c) 2-mandatowymi, d) kombinacja a) z b); 2) większościowy: a) większościowo- pluralistyczny, b) większość (wariant powtórnego głosowania), c) większość (wariant alternatywnego głosowania);3) system mieszany: a) pluralistyczno-proporcjonalny z mechanizmem kompensacyjnym; 4)proporcjonalny: a)STV, b) system list partyjnych.

42. Elementy(zmienne)systemu wyborczego. Kształt i rozmiar ok.ręgu wyborczego. Koszt uzyskania jednego miejsca w parlamencie. Klauzula zaporowa. Formuła wyborcza. Uprawnienia wyborcy w akcie glosowania. Wyrównawcza dystrybucja mandatów

43. Funkcja kreacyjna wyborów.

Polega ona na wyłonieniu reprezentacji parlamentarnej, odwzorowującej w możliwie wierny sposób polityczne i personalne preferencje wyborców oraz zdolnej do efektywnego działania politycznego, które obejmuje: a)możliwość uformowania rządu dysponującego niezbędnym poparciem parlamentarnym b)sprawność w postępowaniu legislacyjnym.

44. Funkcja legitymizacyjna wyborów.

Wyborcy legitymują swoim glosowaniem zwycięska partię. W przeciwieństwie do referendum ,uczestnictwo polityczne obywateli polega tu nie na stworzeniu dodatkowego źródła prawomocności danego rozstrzygnięcia, lecz na ogólnym legitymowaniu wszystkich decyzji podejmowanych przez wybranych reprezentantów.

45. Kształt i rozmiar okręgu wyborczego.

Okręg wyborczy jest tu rozumiany jako ogół wyborców (najczęściej zamieszkujący dane terytorium) uprawniony do glosowania na tych samych kandydatów(te same listy partyjne). mówiąc o kształcie, akcentujemy takie kwestie jak to, czy jest on słabo czy gęsto zaludniony, czy wyborcy to ludność wiejska czy miejska itd. Możliwość manipulowania granicami okręgów (tzw. geografia wyborcza) może wywołać efekt nadreprezentacji lub niedoreprezentacji określonych grup społecznych- z reguły na niekorzyść mieszkańców gęsto zaludnionych miast. Z kolei rozmiar okręgu to liczba mandatów, które rozdziela ta sama grupa wyborców. Waha się ona od 1(okręgi jednomandatowe) do wartości równej liczbie miejsc w parlamencie- wówczas okręgiem wyborczym jest cały kraj(Holandia, Izrael). Okręgi nie musza być równe. Przeciętny rozmiar okręgu wyznaczamy dzieląc liczbę miejsc w parlamencie przez liczbę okręgów wyborczych.

46. Koszt uzyskania jednego miejsca w parlamencie.

Jest on mierzony liczba głosów potrzebną do jego zdobycia i oblicza się go wg wzoru:

Liczba oddanych w okręgu głosów -1

Liczba miejsc w okręgu + liczba partii -1

47.uprawnienia wyborcy

Wg D.Rae wyróżnia dwa typy głosowania:

1)kategoryczne-wyborca posiada jeden głos, który oddaje na jednego kandydata. Gł.kategoryczne pozwala na podjęcie jedynie decyzji, którą z rywalizacyjnych partii preferuje. Regułą jest oparcie się na głosow.kategorycznym i towarzysząca mu praktyka mini.wpływu wyborców na nominacyjne decyzje partii Polit.w odniesieniu do kandydatów(w USA osłabionainstytucja,prawyborców)

2)porządkujące-gdy na kumulacji większej liczby głosów w stosunku do jednego kandydata, bądź zestawienia kandydatów z różnych list partyjnych. Gł.to pozwala wyborcom na wyrażanie bardziej złożonych i mniej jednoznacznych preferencji. Skrajny przyk.gł.jest syst.szwajcarski- możliwość kumulacji głosu(oddanie kilku głosów na jednego kandydata)

48. Klauzula zaporowa i Formuła wyborcza.

KZ Oznacza ona sztuczny próg poparcia, którego przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale mandatów. Jest ona stosowana a krajach takich jak RFN(5%), Szwecja, Norwegia, Austria, Włochy(4%), Hiszpania(3%), Dania(2%), Grecja(1%). Instytucja ta jest niekorzystna la partii małych, chociaż może je mobilizować do zmiany strategii koalicyjnych.

FW Oznacza regułę (zespól reguł) rozstrzygająca o tym, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu i w jaki sposób następuje przetworzenie liczb uzyskanych przez dana partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów. Występuje ona w kilku wariantach często utożsamiana jest z typem systemu wyborczego. Stanowi główne źródło deformacji wyniku wyborczego- niezgodności podziału mandatów z faktycznymi preferencjami wyborców wyrażonymi w glosowaniu. Poza metoda przeliczania głosów na mandaty w skład formuły mogą wejść także: a)klauzula zaporowa i b)wyrównawcza dystrybucja mandatów- możliwość dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie krajowym w celu zmniejszenia strat partii, które zostały poszkodowane na poziomie okręgów wyborczych. Jest korzystna dla partii małych i znalazła zastosowanie w Danii, RFN, Islandii, Norwegii i Szwecji, gdzie w ten sposób przydzielany jest określony procent mandatów(od 50% w RFN do 5% w Norwegii). z kolei w Austrii, Belgii, Grecji i Włoszech dystrybucja taka może być przeprowadzana także ad hoc, w zależności od rozmiaru deformacji wyniku wyborów.

49. Istota systemy wyborczego pluralistycznego i konsekwencje polityczne.

Istota systemu większości względnej sprowadza się do tego, że premiuje on partie polityczne zdolne do pokonania swych konkurentów w możliwie znacznej liczbie okręgów, niezależnie od procentu głosów uzyskanych w skali kraju. W wersji klasycznej zwycięzca wyborów musi uzyskać minimum jeden głos więcej niż którykolwiek z rywali w ponad połowie okręgów. Wyłącza to praktycznie z rywalizacji te ugrupowania, które koncentrują się w jednym lub kilku regionach. Jest to system dostosowany do sytuacji, w której rywalizują ze sobą dwie silne, ogólnokrajowe partie polityczne, jak w Wielkiej Brytanii czy USA. Wówczas najpełniej ujawniają się jego zalety, z których główne sprowadzają się do stabilizacji sceny politycznej poprzez eliminację partii słabych oraz do wzmocnienia więzi między wyborcą a deputowanym. Ten pierwszy oddaje bowiem swój głos nie na abstrakcyjny program bądź ideologię, ale na konkretną osobę. W innych warunkach, gdy w rywalizacji uczestniczy więcej ugrupowań, system większości względnej wykazuje poważne wady, spośród których na plan pierwszy wysuwa się to, że większość wyborców z danego okręgu może nie być reprezentowana, oddając swój głos na kandydatów, którzy przegrali (choćby minimalnie).

50.. Istota systemu wyborczego większości absolutnej i konsekwencje polityczne

System powtórnego głosowania obowiązuje na przykład we Francji w wyborach do Zgromadzenia Narodowego oraz w wyborach prezydenckich. Gdy żaden z kandydatów nie uzyska absolutnej większości, przeprowadza się drugą turę głosowania. O mandat mogą ubiegać się tylko dwaj kandydaci. którzy danym okręgu uzyskali największą liczbę głosów w pierwszej turze (w wyborach prezydenckich jest to dwóch pierwszych kandydatów, w wyborach parlamentarnych — ci, którzy uzyskali ponad 12,5% głosów). W przypadku zastosowania systemu głosowania alternatywnego nie jest konieczne przeprowadzanie drugiej tury natomiast wyborca musi dokonać wyboru w specyficzny sposób. Jeżeli w danym okręgu zgłoszono kilku kandydatów, głosujący powinien wskazać, którego z nich preferuje w kolejna -. pierwszej, drugiej, trzeciej i lak dalej tzn. komu przyznaje „pierwsze:" „drugie" czy dalsze „miejsca".  Systemy większości bezwzględnej są uznawane za najbardziej deformujące wynik wyborów w stosunku do preferencji wyrażonych akcie głosowania.

51. Istota systemu wyborczego semiproporcjonalnego i proporcjonalnej reprezentacji oraz konsekwencje polityczne.

System semiproporcjonalny, zwany też czasami systemem SNTV, polega na tym, że każdy wyborca dysponuje jednym głosem, głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych. mandaty otrzymują kandydaci, którzy uzyskali kolejno najwyższą ilość głosów.  System ten, ze względu na możliwość rozproszenia głosów, zmusza le polityczne do ostrożnego nominowania kandydatów, z reguły w liczbie mniejszej niż wynosi liczba mandatów w okręgu. System proporcjonalnej reprezentacji może być stosowany tylko w okręgach wielomandatowych (do 5 mandatów jednak tylko). Wyborca w trakcie głosowania musi uszeregować poszczególnych kandydatów od najbardziej preferowanego do najmniej. System ten uważany jest za stosunkowo najwierniej odwzorowujący preferencje wyborcze. Do jego zalet zalicza się znaczny zakres swobody wyborcy, a do wad możliwość osłabienia spójności partii politycznych.

52. Polityczne konsekwencje systemów wyborczych(indeks proporcjonalności).

Gdy mówimy o nadreprezentacji bądź podreprezentacji partii politycznych jako politycznej konsekwencji prawa wyborczego, powstaje zagadnienie pomiaru proporcjonalności (dysproporcjonalności). W tym celu są stosowane różne metody .Metoda indeksu proporcjonalności:

I_p=100-(V₁-S₁)+(V₂-S₂)+...+(V_n-S_n)/2

gdzie Ip oznacza indeks proporcjonalności (między O a 100), V — procent uzyskanych głosów, S — procent uzyskanych mandatów, (V - S) — różnica pomiędzy procentem uzyskanym głosów a procentem przypadających danej partii mandatów. Analizując zagadnienie proporcjonalności osiąganej w ramach określonych systemów wyborczych należy zwrócić uwagę na następujące prawidłowości: a)Deformacja wyniku wyborczego jest silniejsza w systemach opartych na formule większościowej, słabsza natomiast w systemach proporcjonalnych. b)Indeks proporcjonalności wzrasta wraz z zwiększeniem rozmiaru okręgu. c) Indeks proporcjonalności wzrasta wraz ze stabilizacją systemu partyjnego i redukcją efektywnej liczby partii. d)stosowanie klauzuli zaporowej nie wpływa na  zmniejszenie proporcjonalności systemu wyborczego.

53. Polityczne konsekwencje systemów wyborczych(punkt przełomu i klauzula zaporowa).

Uzupełnieniem indeksu proporcjonalności danego systemu wyborczego może być wyliczenie tzw. punktu przełomu, oznaczającego próg poparcia, poniżej którego pojawia się zjawisko podreprezentacji. Im jest on wyższy tym niższa jest proporcjonalność systemu i tym mniejsza szansa dla partii słabszych .

Zmniejszenie bądź zwiększenie indeksu proporcjonalności wiąże się z kolejną konsekwencją prawa wyborczego, jaką jest redukcja efektywnej liczby partii. Niezależnie od przyjętego s. wyborczego ,efektywna liczba partii uczestniczących w wyborach jest zawsze wyższa niż analogiczny wskaźnik odniesiony do partii reprezentowanych w parlamencie. Zjawisko redukcji jest niekorzystne dla partii małych, wzmacnia zaś najsilniejsze. 

54. Proporcjonalność/ dysproporcjonalnośc systemu wyborczego.

R. Gunther stworzył metodę pomiaru proporcjonalności/ dysproporcjonalności wg wzoru:

Ip = 100-[(V1-S1)+(V2-S2)+…+(Vn-Sn):2]

Ip- indeks proporcjonalności(między 0 a 100); V- procent uzyskanych głosów; S- procent uzyskanych mandatów; mandatów; V-S- różnica między procentem głosów i procentem przypadających danej partii mandatów. Należy zwrócić uwagę na następujące prawidłowości: 1)………(sorki, ale jeszcze nie dokończyłam opracowywać)

55. Podreprezentacji/ nadreprezentacji systemu wyborczego.

Wszystkie systemy powodują deformację wyniku wyborów, polegająca na tym, że jedne partie są nadreprezentowane(uzyskują większy procent mandatów niż oddanych na nie głosów) lub podreprezentowane(uzyskują mniejszy procent mandatów niż oddanych na nie głosów). Prawidłowość te sformułował M. Duverger, wyróżniając: 1)mechaniczny efekt prawa wyborczego, polegający na tym, że wszystkie uczestniczące w wyborach partie z wyjątkiem dwóch najsilniejszych, są permanentnie podreprezentowane 2)psychologiczny efekt prawa wyborczego, sprowadzający się do tego, że wyborcy są skłonni glosować na partie silniejsze, w obawie przed obniżeniem znaczenia swojego głosu. Teza Duverger, sformułowana w warunkach zamrożenia systemów partyjnych, nie znajduje jednak potwierdzenia latach 70. i 80. nie uwzględnia bowiem przechwytywania głosów wyborczych przez partie nowe. Nie bierze w niej pod uwagę też aspektu polityki koalicyjnej, która oznacza, że nawet głosowanie na partię słabą i podreprezentowane może owocować uczestnictwem w gabinecie.

62. Zachowania wyborcze na poziomie zagregowanym.

Zachowania wyborcze możemy badać na poziomie: — indywidualnym, żeby uzyskać wiedzę o motywach, jakimi kierował się pojedynczy wyborca w akcie głosowania; --zagregowanym, aby zbadać więzi społeczne powstające na poziomie wyborczym. W zachowaniach wyborczych na poziomie zagregowanym może występować element stałości (ciągłości) lub zmiany. O tym, który z nich występuje w konkretnym .narodowym systemie partyjnym decydują zachowania wyborców ciągu kilku (kilkunastu) elekcji. Naturalnie, możliwe są zmiany zachodzące w dwóch kolejnych elekcjach (tzw. zmiany krytyczne —zob. dalsza cześć rozdziału), ale te jednak występują sporadycznie.

Na zachowania wyborcze wpływają podziały socjopolityczne (zanikanie starych lub pojawienie się nowych) oraz zdolność partii politycznych do szybkiego reagowania. Jeśli partia polityczna potrafi szybko „odpowiedzieć' na nową kwestię poprzez np. zmianę czy modyfikację swojego programu to może liczyć na zachowanie dotychczasowego elektoratu. Jeśli jednak nie szuka sposobu rozstrzygnięcia danej kwestii, która znajdzie uznanie wśród głosujących, wówczas może utracić dotychczasową bazę wyborczą, która przeniesie swoje głosy na inne ugrupowanie. Ogólnie wyróżnia się trzy typy dominujących zachowań wyborczych:— stabilną lojalność partyjną (wyborczą),— zmianę lojalności wyborczej (przeniesienie preferencji wyborczej), — zanik lojalności partyjnej.

63.Typy  zachowań wyborczych-stabilne, zmiana lojalności wyborczej oraz zanik lojalności wyborczej.

Stabilne zachowania wyborcze-stabilne zachowania wyborcze oznaczają, iż wyborca regularnie głosuje na tę samą partię, przez co potwierdza silne przywiązanie do danego ugrupowania. Powstającą w ten sposób lojalność wyborczą można wyjaśnić stosując dwa paradygmaty: identyfikacji partyjnej oraz społeczno-strukturalny. Paradygmat społeczno-kulturalny oparty jest na założeniu, iż głównym motywem głosowania jest poczucie przynależności do określonej grupy społecznej, czyli że wyborca identyfikuje się z konkretną grupą. Paradygmat identyfikacji partyjnej oznacza z kolei iż sposób głosowania zależy od lojalności wobec konkretnej partii politycznej, a nie od przynależności do konkretnej grupy społecznej, stąd dość często jest  on określany mianem identyfikacji psychologicznej.

Zmiana lojalności wyborczej-może być efektem przekształceń w społecznej bazie poparcia, tradycyjnie związaną z konkretną partią polit. W konsekwencji obserwujemy zmianę dystrybucji głosów między rywalizujące w wyborach partie pol. Przekształcenia bazy poparcia partyjnego mogą doprowadzić do zmiany kierunku polityki partii oraz jej programu. Rodzaje zmian lojalności wyborczych: a)krytyczne; b)stopniowe- sektoralne i środowiskowe.

Zanik lojalności wyborczej-proces ten charakteryzuje się tym , iż słabnie tradycyjne powiązanie pomiędzy grupą społ., a konkretną partią, która była jej pol. reprezentacją.

64. KLASOWY MODEL GŁOSOWANIA: INDEKS Alforda to sposób mierzenia klasowej orientacji wyborców. Pozwala nam ocenić zależność występującą między przynależnością do określonej klasy społecznej a sposobem głosowania. Zostaje skalkulowany przez porównanie procentu głosów klasy robotniczej a procentem głosów „lewicowych” wśród klasy średniej. Głosy lewicowe to te oddane na jedną z partii socjalistycznych(sojaldemokr)oraz partii usytuowanych od niej na lewo. Skala indeksu rozciąga się od -100(brak klasowej orientacji w decyzjach wyborczych) do 100 (doskonały klasowy sposób głosowania)

65. Teoria zmian społecznych a zmiana zachowań wyborczych.

W Europie powojennej zaproponowano kilka teorii wyjaśniających procesy zmian zachowań wyborczych na poziomie zagregowanym w społeczeństwach postindustrialnych

A.. Teoria wygasania konfliktu klasowego (zacierania różnic klasowych)

B. Teoria mobilności społecznej. Próbuje wytłumaczyć załamanie się klasowych wzorów głosowania bardziej jako wynik wzrostu społecznej i zawodowej mobilności, a mniej jako efekt bogacenia się społeczeństwa.

C. Teoria masowego społeczeństwa-kładzie nacisk na zjawisko rozdrobnienia społeczeństwa, towarzyszące procesom rozwoju postindustrialnego.

D. Teoria mobilizacji kognitywnej. Wyjaśnia jakościowe zmiany w ramach społeczeństwa masowego. Poziom edukacji wzrasta i pojawia się wiele nowych źródeł informacji, co może się przyczynić do zmiany zachowań pol. dużej części populacji.

E. Teoria starzenia się systemu partyjnego- Tradycyjna baza poparcia dla systemów partyjnych w krajach Europy Zachodniej ustabilizowała się w latach trzydziestych XX wieku. Z upływem czasu systemy partyjne zaczęły się jednak „starzeć". Nowe generacje wyborców w coraz mniejszym stopniu były zainteresowane w tradycyjnym apelu partyjnym, który niegdyś decydował o kształtowaniu bazy poparcia partyjnego.

F. Zmiana systemu wartości. Zwolennicy tej teorii zwracają uwagę na oczywisty fakt zmiany systemu wartości generacji powojennych, które mają inne zainteresowania, zwracając się w kierunku wartości tzw. postmaterialnych.  Można to traktować jako efekt rosnącego dobrobytu ekonomicznego i osobistego bezpieczeństwa obywatela. 

66. Zachowania wyborcze na poziomie indywidualnym.

Zachowania wyborcze możemy badać na poziomie:— indywidualnym, żeby uzyskać wiedzę o motywach, jakimi kierował się pojedynczy wyborca w akcie głosowania; — zagregowanym, aby zbadać więzi społeczne powstające na poziomie wyborczym. Ogólnie panuje dość powszechne przekonanie, iż mamy obecnie do czynienia z bardzo samodzielnym i przygotowanym politycznie elektoratem. Charakteryzuje go wysoki poziom wykształcenia i ma on bardzo szeroki dostęp do różnych, alternatywnych źródeł informacji Powoduje to, iż wyborca jest bardziej  skłonny do indywidualnej oceny gromadzonych informacji niż kierowania się przesłankami wynikającymi z "przynależności do określonej grupy społecznej. W takiej sytuacji mówi się o pojawieniu się tzw„głosu opinii" a odsunięciu na dalszy plan tzw. „głosu przynależności". Wyróżniamy 3 typy głosów wyborczych : głos opinii, głos przynależności oraz głos wymiany

67. Rodzaje głosów wyborczych: glos opinii, przynależności, wymiany.

Głos opinii- Ten rodzaj głosu jest wyrazem decyzji wyborcy, podjętej na podstawie wielu propozycji i rozwiązań programowych przedstawianych przez partie (merytoryczna ocena programów). „Głos opinii" jest preferowany przez wyborców wywodzących się z nowej klasy. średniej i częściowo z pewnych grup wielkoprzemysłowej klasy robotniczej. Pojawienie się tego typu głosu jest związane z powstaniem' struktur komunikacyjnych i organizacyjnych, które łączą wyborcę z wybieranym. Istotną rolę w tym układzie spełniają dwa czynniki. Pierwszy to masmedia, które, będąc kanałem informacji politycznej, określają zakres danych umożliwiających podjęcie ostatecznej decyzji. Drugim czynnikiem jest wzrost poziomu edukacji. Dzięki tym czynnikom następuje ukształtowanie orientacji stanowiącej bazę głosu. Konsekwencjami takiego sposobu formowania ocen wyborczych są: a)wysoki stopień niepewności co do wyniku wyborów — ten typ głosu czyni rywalizację wyborczą bardzo szeroką i otwartą, b) duża podatność partii na zmiany w opinii publicznej, c)niestabilność i zmienność zachowań wyborczych.

Głos przynależności- O ile „głos opinii" wyjaśnia proces zmian, o tyle głos przynależności" kładzie akcent na proces ciągłości czyli silne osadzenie zachowania wyborczego w                  realiach struktury społecznej. Oddanie takiego głosu jest potwierdzeniem subiektywnej identyfikacji wyborcy z siłą polityczną, postrzeganą jako ta, która ma organiczny związek z grupą społeczną, do której należy wyborca Wyrażenie tego rodzaju głosu, w ujęciu modelowy łączy się z wykluczeniem jakiejkolwiek oceny programu partii...Głos przynależności jest związany z partyjną orientacją wyborcy, natomiast w bardzo wąskim zakres uwzględnia: - zmiany w środowisku politycznym (wydarzenia na arenie politycznej), -wyniki ewentualnych konsultacji wyborczych.

Głos wymiany- Zakłada istnienie związku między wyborcą a wybieranym. W tym wypadku jednak przedmiotem wyboru jest zawsze konkretna jednostka, gdyż tylko taki aktor może bezpośrednio zareagować na oczekiwania wyborcy i zaoferować mu wymierne, indywidualne korzyści. „Głos wymiany" jest czymś w rodzaju przetargu nastawionego na zaspokojenie określonych potrzeb albo wzmocnienie pewnych interesów wyborcy.

68.przesłanki społ.-kulturowe wpływające na proces zmianyzach.wyb.

Zmiana zach.wyb.oznacza, iż wyborcy przestali głosować na partie z którymi identyfikowali się przez dłuższy czas i zaczęli przenosić swoje preferencje na inne ugrupowania Polit.

A.. Teoria wygasania konfliktu klasowego (zacierania różnic klasowych) bogacenie się społ.powodujezmiane stylu Polit.klasa robocza w wyniku bogacenia się przyjmuje wartości stylu zycia klasy średniej.

B. Teoria mobilności społecznej. Próbuje wytłumaczyć załamanie się klasowych wzorów głosowania bardziej jako wynik wzrostu społecznej i zawodowej mobilności, a mniej jako efekt bogacenia się społeczeństwa.

C. Teoria masowego społeczeństwa-kładzie nacisk na zjawisko rozdrobnienia społeczeństwa, towarzyszące procesom rozwoju postindustrialnego.

D. Teoria mobilizacji kognitywnej. Wyjaśnia jakościowe zmiany w ramach społeczeństwa masowego. Poziom edukacji wzrasta i pojawia się wiele nowych źródeł informacji, co może się przyczynić do zmiany zachowań pol. dużej części populacji.

E. Teoria starzenia się systemu partyjnego- Tradycyjna baza poparcia dla systemów partyjnych w krajach Europy Zachodniej ustabilizowała się w latach trzydziestych XX wieku. Z upływem czasu systemy partyjne zaczęły się jednak „starzeć". Nowe generacje wyborców w coraz mniejszym stopniu były zainteresowane w tradycyjnym apelu partyjnym, który niegdyś decydował o kształtowaniu bazy poparcia partyjnego.

F. Zmiana systemu wartości. Zwolennicy tej teorii zwracają uwagę na oczywisty fakt zmiany systemu wartości generacji powojennych, które mają inne zainteresowania, zwracając się w kierunku wartości tzw. postmaterialnych.  Można to traktować jako efekt rosnącego dobrobytu ekonomicznego i osobistego bezpieczeństwa obywatela.

69. Pojęcie partycypacji politycznej.

Partycypacja polityczną — w najszerszym tego słowa znaczeniu — można określić jako dobrowolne zaangażowanie na rzecz osiągnięcia określonych rezultatów politycznych, takich jak wybór (odwołanie) rządzących oraz podjęcie/niepodjęcie wiążącej decyzji Innymi słowy, partycypacja jest formą wpływu politycznego obywateli na to, kto i w jaki sposób rządzi. Obejmuje uzyskiwanie wiedzy o zjawiskach politycznych, świadomość własnych interesów i ich związków z polityką oraz zaangażowanie w działalność publiczną. 

70.instytucja votum zaufania/ konstruktywne votum nieufności

VZ- Jest to instytucja stosowana przez gabinet jako swoistego rodzaju ”test poparcia” jakim cieszy się on w parlamencie. Wniosek o VZ stawia premier, a parlament przeprowadza nad nim głosowanie. Instytucja ta zakłada, że o VZ wnioskuje premier. Efektem tego jest dymisja-czyli przyjecie wniosku o V.nieufnosci

KVN- zgłaszane przez partie opozycyjne wniosek o VN dla premiera musi jednoczesnie zawierac klauzurę określającą nazwisko nowego kandydata na to stanowisko. Głosowanie w parlam.dot. zarówno decyzji o odwołaniu dotychczasowego premiera jak i powołanie drugiego. W efekcie gł.państwa przyjmuje dymisje premiera i rządu tylko wówczas gdy kandydat zgłoszony przez opozycje uzyska poparcie większości parlamentu.

71. Referendum- charakter i polityczne znaczenie.

Referendum (głosowanie powszechne) jest klasyczną instytucją gdzie ogół wyborców zyskuje możliwość wypowiedzenia się za lub przeciw skierowanej do nich konkretnej decyzji. Do sfery demokracji bezpośredniej zalicza się :a)wybór szefa egzekutywy w głosowaniu powszechnym; b)tzw. prawybory. Na ogół jednak demokr. bezpośrednia utożsamiana jest z referendum i inicjatywą ludową.

Polityczne skutki referendum i jego funkcje: -jest ono narzędziem w rękach mniejszości polit.; -jest ono mechanizmem mediacji polegającym na przezwyciężenie podziałów wewnątrzpartyjnych; -pozwala na legitymowanie opinii establishmentu polit. przez sceptyczny elektorat; -może być wyrazem niemożności rozwiązania konfliktu przez elity pol. I przerzuceniem ciężaru odpowiedzialności za rozstrzygnięcie na ogół elektoratu; -efektem może być destabilizacja pol., prowadząca do rozłamów partyjnych, mobilizacji przeciwników podjętej decyzji, protestów społ.; -powstają nowe bloki i siły pol.

Przedmiot referendum: -zmiany konstytucji; -kwestie silnie polaryzujące opinię publiczną i wywołujące znaczne emocje (przynależność do organizacji międzynarodowych, tzw. Nowa Polityka-budowa elektrowni atomowych, zmiana systemu wyborczego.

72. Rodzaje referendum

1.Ze względu na podstawę prawną rozróżniamy : obligatoryjne, charakteryzujące się tym, że w określonej prawnie sytuacji organ państwowy ma obowiązek poddania danej kwestii pod głosowanie; fakultatywne oznacza, że decyzja jest taka przedmiotem jego swobodnego uznania.

2. ze względu na czas przeprowadzenie referendum rozróżnia się: ratyfikacyjne - przeprowadzane po podjęciu stosownej decyzji przez parlament; konsultacyjne - przeprowadzane jest przed podjęciem decyzji przez parlament.

3. Ze względu na stronę inicjującą referendum rozróżniamy : kontrolowane - inicjowane przez siły rządzące ( parlament, prezydenta, rząd); nie kontrolowane - inicjowane przez mniejszość opozycyjna.

4. Ze względu na rezultat referendum dla układu politycznego wyróżniamy: prohegemoniczne oznaczające utrzymanie lub umocnienie pozycji przez sprawujących władzę; antyhegemoniczne sprowadza się do przyjęcia władzy przez opozycje lub zablokowania decyzji grupy rządzącej.

73. społeczeństwo obywatelskie założenia metodologiczne

Problem subsydialności- dwa procesy pozwalają na otwarcie społeczeństwa

1) proces modernizacji zw.z industrializacją i urbanizacją, mamy do czynienia z rozwojem społ.przemysłowym- rozpad tradycyjnych form społ., więzi rodzinne się rozluźniają- bieg za pieniądzem i brak pieniądza

A. odchodzenie od autorytarnego zorganizowanego obywatelstwa(zcentralizowanego), wolność i równość-wprowadzono do społ.

B. zmiana struktur społ.- duże dysproporcje miedzy społ.(zwycięzcy i przegrani) przewartościowanie swojej pozycji w społ.

C. mętalność (przyzwyczajenia, wynaturzenie) lekceważąco podchodzono do prywatności

D. polityka była Polit.regulującą życia społ.dla niewielkiej liczby ludzi, reszta społ.miała wykonywać tą polityke.

2)społ.obywatelskie. płaszczyzny społ.i instytucjonalne.

*P.instytucjonalna- zbiór instyt.do których należy władza i państwo, które to reprezentują rządy prawa. Społ.ob. to syst.instyt.społ i stowarzyszenia o autonomicznym charakterze, które dyskutują ze sobą i z państwem na temat spraw pub.i angażują się w pub.zadania.

*P.społeczna dobrowolne, społ.działanie w sferze pub.,które pozostaje poza zasięgiem bezpośredniej kontroli państwa.

Program „indeks zrównoważonego rozwoju organiz.pozarządowych”,skala indeksu 1-7,

1- najwyższy stopień stabilności i przetrwania społ.obyw.

7-najgorszy wynik- brak perspektywy na budowe społ.obywat.

7 zmiennych w funkcjonowaniu społ.obywat.

1) środ.prawne, w którym wyst.org.pozarządowe(działają)

2)zdolność do działania org.pozarządowe(statutowe)

3)opłatność finansowa

4). Rzecznictwo(reprezentowanie gr.docelowych)

5)wizerunek pub.org.pozarządowych

6)świadczenie usług(rodz.usług.wyk.przez te org.)

7)infrastruktura(ile jest org.w ramach danego kraju, jakie to org.,zasięg

74. Podstawy kreacji społeczeństwa obywatelskiego w EŚW.

Bardzo mocno zorientowany rozwój(industrializacja i urbanizacja)- społeczeństwo masowe; rozpad istniejących struktur, osłabienie więzi rodzinnych, gospodarka kapitalistyczna(wolnorynkowa). wszystkie te czynniki prowadzą do rozwoju społeczeństwa, ale także do zatrzymania rozwoju aktywności pozazawodowej( brak czasu i energii). Rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Europie Środkowo-Wschodniej jest na znacznie niższym poziomie niż w Europie Zachodniej. Odnotowane głębokie zmiany struktur społeczeństwa(rozpad socjalizmu, przewartościowanie społeczne- wolność, równość wobec prawa, zachowania utylitarne i indywidualistyczne, sprawiedliwość, działanie zgodnie z prawem i moralnością- kwestia korupcji i przejrzystości działań, większa partycypacja w życiu politycznym, kreatywność i rozumienie, czym jest społeczeństwo obywatelskie).Pojawiły się regulacje pozwalające na aktywność społeczeństwa.

Społeczeństwo obywatelskie to zbiór społeczno-politycznych instytucji, do których należy także ograniczona władza lub państwo respektujące rządy prawa.

to system instytucji społecznych i stowarzyszenia tworzone dobrowolnie, a także sfera publiczna, gdzie dochodzi do konkretnej dyskusji społeczeństwa i państwa(społeczeństwo debatujące, uczestniczące, tworzące organizacje).

1990- podpisano ustawę o stowarzyszeniach

7 zmiennych mających wpływ na rozwój społeczeństwa obywatelskiego:

1. środowisko prawne, w którym działają organizacje pozarządowe;

2. zdolności organizacyjne organizacji pozarządowych(zdolność do działania);

3. opłacalność finansowa;

4. rzecznictwo;

5. wizerunek publiczny organizacji pozarządowych;

6. świadczenie usług;

7. infrastruktura.

1- najwyższy stopień stabilności i zdolności przetrwania społeczeństwa obywatelskiego;

7- najniższy stopień stabilności i zdolności przetrwania społeczeństwa obywatelskiego.

 75. Stopień rozwoju sektora pozarządowego w EŚW.

Liczba organizacji zależy od:

1. sytuacji gospodarczej społeczeństwa;

2. liczby osób tzw "wykluczenia społecznego"

76. Federalizm i państwo federacyjne.

Federalizm przeciwieństwo unitaryzmu, tj. dążności do utworzenia hegemonialnego państwa, i centralizmu, tj. dążności do podporządkowania jednemu ośrodkowi władzy. Zakłada on, że władza, i procesy decyzyjne są podejmowane na tyle blisko danych społeczności, na ile jest to możliwe. Centralizacji ulegają tylko te dziedziny życia społecznego, gdzie jest to konieczne. Są to przede wszystkim: polityka zewnętrzna, obronna oraz polityka gospodarcza. Zadania, które nie muszą być kompetencją rządu centralnego, są przekazywane regionom. Federalizm polega na rozdziale suwerenności między federację oraz jej części składowe, noszące różne nazwy w zależności od kraju. Są to stany (w dawnej polszczyźnie: „państwa") w USA, Australii i federacjach latynoamerykańskich (Argentyna, Brazylia, Meksyk, Wenezuela), prowincje w Kanadzie, kantony w Szwajcarii, kraje związkowe w RFN i Austrii. Stolice są często wyjęte spod ustroju federalnego i stanowią dystrykt federalny podległy bezpośrednio władzy centralnej.

Typem państwa złożonego jest federacja. Federalizm ( z łac. foedus, „przymierze”) jest strukturą polityczną jednoczącą oddzielone państwa lub inne byty ustrojowe w ramach większego systemu politycznego, tak aby każde z nich zachowało własną niezależność polityczną w podstawowych sprawach. Systemy federacyjne charakteryzują trzy cechy wspólne: 1)stosunki federacyjne, ustanowienie lub potwierdzone przez trwałe porozumienie o związku, zawarte zazwyczaj w konstytucji;; 2)ustrój polityczny odzwierciedlający w konstytucji faktyczne rozproszenie władzy (decentralizacja); 3)demokracja terytorialna.

Państwo federacyjne( związkowe) składa się z wielu państw, które ograniczyły swoją suwerenność na rzecz powołanego przez siebie państwa. Do najistotniejszych czynników wpływających na powstawanie i kształtowanie się federacyjnej formy państwa zaliczamy czynniki: narodowościowe, etniczne, historyczne, geograficzne, językowe, kulturowe, religijne, polityczne i pragmatyczne Ustrój państwa związkowego (federacji) polega na podziale instytucji władzy państwowej między całość związku i poszczególne jego części składowe (landy, stany, republiki), które w określonym zakresie regulują swoje sprawy samodzielnie przez własne organy władzy- w sposób odrębny, a często również odmienny od pozostałych części państwa. Do ogólnych uprawnień państwa federalnego należy:

- ustalanie i prowadzenie polityki zagranicznej i obronnej;

- zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, kierowanie armia;

- przyjmowanie państw w poczet nowych członków federacji;

- zagwarantowanie jednolitości ustawodawstwa;

- bicie monety;

- ustalanie podatków i opłat;

- czuwanie nad zgodnością konstytucji federalnej z konstytucją części składowych;

- nadawanie obywatelstwa.

O zakresie samodzielności poszczególnych części składowych w państwie federacyjnym decyduje tzw. węzeł federacyjny, czyli innymi słowy umowa o zawarciu federacji. Na jej podstawie podzielone zostają kompetencje pomiędzy organy federacyjne a organ związkowy( zawarty z konstytucji). Stanowione przez federacje akty prawne posiadają najwyższą moc w państwie. Ewentualne spory kompetencyjne pomiędzy federacją a jej częściami składowymi rozpatruje sąd konstytucyjny. Jeśli zaś chodzi o reprezentację interesów podmiotów tworzących federację, to ma ona zazwyczaj miejsce w wyższej Izbie parlamentu federacyjnego.

Federacyjny charakter państwa jest wyrażany często w nazwie państwa, jak np. Republika Federalna Niemiec, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej czy też Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. W państwie związkowym owe części składowe mają nawet nazwy wskazujące na pewną ich samodzielność i podmiotowość a niekiedy zachowują pewne kompetencje ustawodawcze w stosunku do całości państwa związkowego, jak landy- kraje w Niemczech, states (stany) w USA czy tez republiki w byłym Związku Radzieckim. Zawsze jednak są one częściami danego państwa i dopiero razem tworzą określona kategorię społeczności politycznej.

Profesor Konstanty Wojtaszczyk wyróżnił następujące cechy federacji: 1. Terytorium państwa federacyjnego, pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością; składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły nie mających prawa secesji. 2. Podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji, akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji. 3. Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy. 4. Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku i odpowiedniej części składowej federacji (tak jest np. w Austrii, RFN, Szwajcarii, USA). 5. Parlament związkowy jest dwuizbowy; interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej: zasada równego przedstawicielstwa (np. w USA - po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, a w Szwajcarii - po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu trzech kantonów w Radzie Kantonów) oraz zasada zróżnicowanego przedstawicielstwa - w zależności od liczby ludności (np. w Australii, Kanadzie, RFN). 6. Istnieje podział kompetencji między federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa różnych krajów federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie. Są to: - dualistyczny federalizm (np. w USA, Szwajcarii, Meksyku, Brazylii, Australii), gdzie konstytucja państwa związkowego ustanawia sferę wyłącznej kompetencji związku poprzez wskazanie problemów co do których tylko władze federalne mogą wydawać akty normatywne; wszystkie pozostałe kwestie, nie zastrzeżone przez konstytucje, należą do kompetencji podmiotów federacji; - zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tzw. konkurencyjnych kompetencji (np. w Austrii, RFN); - trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku oraz wspólnych kompetencji władz centralnych i władz podmiotu federacji (np. w Indiach). Państwami federacyjnymi są np. Niemcy, Szwajcaria, Austria, Belgia, Rosja, Brazylia, Pakistan, Indie, Australia, Kanada, Stany Zjednoczone Ameryki, Meksyk. Państwa federacyjne należą w świecie do mniejszości - jak podaje Wojtaszczyk - z ponad 160-ciu państw członkowskich ONZ tylko około 30 to różne formy państw złożonych.

77. Państwo regionalne.

Państwo regionalne to państwo, których którym istnieje podział na regiony uzasadniony często historia (Włochy, Francja). Regiony posiadają często odrębny-lokalny system władzy wykonawczej. Obecnie w Europejskiej wspólnocie istnieją regiony, które wykraczają poza granice państwowe, są to tzw. Euroregiony. Państwo regionalne jest jakby formą przejściową między państwem federalnym a unitarnym. Oznacza to przyznanie autonomii jednostkom terytorialnym poprzez samodzielność ustawodawczą. Przykładem państwa regionalnego są dzisiaj np. Włochy , które posiadają najsilniej zaawansowany regionalizm. Status poszczególnych regionów jest tam zróżnicowany, czyli każdy region ma odrębne uprawnienia. Drugim przykładem p. regionalnego jest Hiszpania, z tym, że proces regionalizacji założony został na lata- jest również dość zaawansowany. Poszczególne regiony są mniej lub bardziej samodzielne, mają zróżnicowany zakres autonomii. Rozróżnia się 3 rodzaje regionów: 1)o charakterze czysto administracyjnym 2)samorządowe 3)funkcjonalne. Polska na dzień dzisiejszy nie jest p. regionalnym. W Polsce województwa nie mogą mieć kompetencji ustawodawczej- mogą stanowić akty prawa miejscowego, ale nie ustawy. 

78. Państwo unitarne.

Państwo unitarne to forma państwa najbardziej powszechna we współczesnym świecie, charakteryzująca się wewnętrzną jednolitością. Wszystkie jednostki administracyjne wchodzące w skład państwa są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym. Państwa unitarne możemy podzielić na państwa scentralizowane i zdecentralizowane. 1)Ustrój scentralizowany charakteryzuje się wyznaczaniem lokalnych urzędników przez rząd centralny, który sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi. 2)Ustrój zdecentralizowany ma miejsce, gdy organy regionalne są formowane niezależnie od rządu i istnieje dobrze rozwinięty samorząd terytorialny o znacznych kompetencjach, a władza centralna zastrzega sobie prawo do podejmowania tylko najważniejszych decyzji.

Państwo unitarne- państwo, w którym nie istnieje podział na samodzielne człony-jedynie zwykły podział administracyjny, istnieje jedynie centralna władza wykonawcza; to takie państwo, gdzie struktura władzy publicznej  jest jednolita. Oznacza to, że władze lokalna nie są skonstruowane na zasadzie i opozycji, czy rywalizacji wobec władzy centralnej. Państwo unitarne (jednolite) charakteryzuje się: 1)jednolitym obywatelstwem (jednym) 2)jednolitym systemem prawnym 3)jednolitym zasadami aparatu państwowego

Państwo unitarne(jednolite) to takie państwo, w którym władza suwerenna dotyczy całego obszaru w takim samym zakresie. Państwo unitarne charakteryzuje jedność struktury organizacyjnej i brak podziałów na części składowe, które miałyby cechy „państwowości”, jednolitym system organów naczelnych( głowa państwa, rząd, premier), jedna obowiązująca konstytucja, jednolite obywatelstwo, jeden system prawny, jeden system sadowy( jednolite prawo materialne i procesowe), jednostki terytorialne nie mają samodzielności politycznej. W tego typu państwach niższe struktury władzy zawsze podlegają władzom centralnym.

W ramach państw unitarnych można wyodrębnić państwa o różnej wewnętrznej budowie terytorialnej, opartej np. na zasadach centralizacji i decentralizacji. Mogą więc być one mniej lub bardziej scentralizowane. Przytoczona centralizacja wiąże się ze skoncentrowaniem nadrzędnego ośrodka decyzyjnego i stworzeniem zawartej struktury organizacyjno- wykonawczej.

Państwa unitarne dzielą się na pewne jednostki terytorialne, różniące się miedzy sobą wielkością, zakresem kompetencji, charakterem ustrojowym, nazwą i ważnością. Podział ten jest dokonywany w celu lepszego wydatkowania funduszy, sprawniejszego zarządzania państwem, a przede wszystkim ułatwienia obywatelom dostępu do odpowiednich urzędów i instytucji państwowych. Jednakże doktryna państwa unitarnego głosi, iż najpraktyczniejsza jest płaska struktura organizacyjna, w której liczba szczebli jest niewielka. W tego typu strukturach obieg informacji jest szybki a proces podejmowania decyzji sprawniejszy. Jednak utrudnia ona nieco dostęp do ważnych dla obywatela instytucji i urzędów. Jednocześnie, gdy liczba szczebli jest zbyt duża, wówczas system biurokratyczny państwa ulega dezorganizacji. Poza tym koszty utrzymywania całego aparatu lokalnych urzędów są niewspółmiernie duże do korzyści, jakie może on ewentualnie przynosić. We Francji departamenty i komuny są tworzone przez rząd centralny i służą po prostu jako cześć aparatu administracyjnego do efektywniejszego zarządzania sprawami państwowymi. Podobnie w Polsce po reformie administracyjnej w 1998 roku. Podzielono państwa na 16 województw państwowo- samorządowych.

Niezwykle ważnym elementem struktury i funkcjonowania wielu współczesnych, unitarnych państw jest samorząd terytorialny. Realizuje on głownie zadana z zakresu administracji publicznej i zaspokaja potrzeby wspólnot lokalnych. Spośród wszystkich instytucji o charakterze lokalnym jest on niejako najbliżej obywateli. Elementami wzmacniającymi pozycję samorządu terytorialnego są: prawnie gwarantowana samodzielność, chroniąca jego działalność przed ingerencją organów państwowych ( zwłaszcza administracją rządową) oraz osobowość prawna.

Samorząd terytorialny wykonuje zadania własne i zlecone mu przez administrację rządową. Należy dodać, iż niektórych państwach, jak np. w Wielkiej Brytanii, działalność samorządu ograniczona jest doktryną ultra aires, która oznacza, że nie może on wykonywać żadnych zadań, które nie zostały mu zlecone przez ustawodawcę. Innymi słowy- cele i sposoby działania organów administracji lokalnej muszą mieścić się w zakresach uprawnień nadanych im przez prawo.

Reasumując, należy wskazać, iż każde państwo unitarne winno posiadać samorząd terytorialny, gdyż sama centralizacja prowadzi w prostej linii nie tylko do upadku autorytetu państwa, ale zniechęca obywateli do aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym państwa.

79. Pojęcie i typy reżimów politycznych.

Reżim polityczny to zespół reguł, wartości, zachowań charakteryzujących życie polityczne. Z jednej strony ma on wymiar normatywny(prawniczy)-np. ustawy, ale wynika też z nieformalnych norm kulturowych(kontekst pragmatyczny, praktyczny- np. kultura polityczna). Reżim to także układ wzajemnych relacji między legislatywą(parlamentem) a egzekutywą(rządem), które obejmują np. sposób ich powoływania, wzajemne kompetencje i odpowiedzialność.

a)w państwach demokratycznych reżim to katalog struktur i procedur zabezpieczających przed podejmowaniem arbitralnych decyzji. W jego skład wchodzą takie zasady ustrojowe jak wolność, równość, podział władzy, także pewne procedury polityczne: powszechne prawo wyborcze dla dorosłych, tajność głosowania, regularnie odbywane elekcje, rywalizacja między partiami, swoboda zakładania i dostępu do stowarzyszeń, odpowiedzialność egzekutywy, rywalizacja i kooperacja na poziomie artykulacji interesów, podejmowania wykonywania decyzji, procedura kreacji władzy(powszechne, wolne, równe wybory), relacje występujące pomiędzy konstytucyjnymi ośrodkami władzy państwowej(wzajemna odpowiedzialność polityczna), sposób pozyskiwania większości na arenie parlamentarnej i rządowej(decyzje 1- osobowe lub kolegialne, większość względna lub kwalifikowana), inicjatywy ustawodawcze posłów, odpowiedzialność karna polityków przed sądami trybunałami stanu. W państwie demokratycznym obywatele mają istotny wpływ na funkcjonowanie państwa, mają prawo brać udział i faktycznie biorą udział w podejmowaniu decyzji państwowych, wpływają na ich realizację i kontrolują je. Reżim demokratyczny opiera się na aktywnym udziale obywateli w życiu państwa, czy to przez zastosowanie demokracji bezpośredniej, czy to przez ożywione życie partyjne i procedury umożliwiające kontakt społeczeństwa ze sprawującymi władzę, oraz na praktykowaniu zasady, że państwo jest służebne wobec potrzeb obywateli, którzy w tym celu je utrzymują. W takim reżimie obywatele są podmiotem, a nie przedmiotem decyzji państwowych, bo organy państwa nie działają bez ich przyzwolenia i wbrew ich woli. Metodą działania stosowaną wobec obywateli w takim państwie jest osiąganie kompromisu lub rozstrzyganie sporów między władzą a obywatelem według odpowiedniej procedury. Reżim demokratyczny wymaga jednak istnienia w społeczeństwie konsensusu (czyli zgody) co do podstawowych spraw państwa. Demokratyczny reżim oddziela cele od środków, poprzez co jednakowo dba o jednostki jak i o zbiorowości. Państwo demokratyczne utrwala takie kardynalne wartości jak: wolność, równość, sprawiedliwość i porządek.

b)reżimy niedemokratyczne- wybory nie są niezbędną instytucją, nie stanowią mechanizmu uzyskiwania władzy ani egzekwowania odpowiedzialności politycznej rządzących, rządzących jedynie instrument formalnego legitymizowania rządzących; możliwość uzyskania mandatu jest limitowana przez władze państwowe; opozycja nie jest traktowana jako równoprawny uczestnik wyborów, a siła rządząca korzysta w nich z przywilejów; władza wykonawcza nie podlega ograniczeniom ani kontroli innych instytucji(parlamentu, partii itd.); nie ma swobody zrzeszania się dla celów politycznych, działalność partii może być zakazana lub limitowana; brak swobody głoszenia poglądów politycznych oraz krytyki rządu, która pociąga za sobą represje; istotnym elementem władzy jest cenzura prewencyjna, zapewniająca kontrolę nad procesem komunikowania politycznego; duża rola aparatu represji, za pomocą którego dokonuje się kontrola, inwigilacja i eliminacja opozycji; decyzje zapadają arbitralnie

80. Reżim parlamentarny.

Władza egzekutywy(gabinetu) pochodzi od parlamentu i ponosi przed nim odpowiedzialność. Egzystencja gabinetu nie zależy od 1- osobowej głowy państwa(monarchy lub prezydenta), ale od poparcia parlamentarnej większości(od konfiguracji sił polit., będącej rezultatem wyborów i przetargów międzypartyjnych). Gabinet może doprowadzić do rozwiązania parlamentu(lub 1 jego izby, gdy jest dwuizbowy) przed upływem kadencji i do rozpisania przedterminowych wyborów. Parlament może wyrazić rządowi wotum nieufności, co wiąże się z ustąpieniem premiera lub całego gabinetu. Parlament pochodzi z powszechnych, rywalizacyjnych wyborów(a przynajmniej jego niższa izba). Brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej- między legislatywą a egzekutywą występuje system powiązań funkcjonalnych, personalnych i organizacyjnych(ministrowie mogą być jednocześnie deputowanymi). Głowa państwa nie kreuje polityki wewn. ani zagranicznej- pełni funkcje reprezentacyjne i ceremonialne oraz wykonawcze wobec woli większości parlamentarnej(np. powoływanie premiera, zarządzanie przedterminowych wyborów). Występuje np. w: Austrii, Belgii, Danii, Holandii, Szwecji, Wlk. Brytanii, Kanadzie, Australii, N. Zelandii. Dominacji gabinetu nad parlam. sprzyjają mechanizmy utrudniające dostęp do parlam. partiom małym i komplikujące procedurę odwołania rządu takie jak: a)konstruktywne wotum nieufności(odwołanie rządu jest możliwe pod warunkiem uzyskania bezwzględnej większości parlam. dla kandydatury nowego premiera) b)klauzula zaporowa(próg poparcia wyborczego, którego uzyskanie jest konieczne dla możliwości zaistnienia na arenie parlamentarnej) (zwłaszcza tam, gdzie występowały kiedyś rządy autorytarne lub totalitarne dyktatorskie- np. Austria, Niemcy)-jest to tzw. racjonalizacja parlamentaryzmu. 3 elementy różnicujące parlamentaryzmu:

1. system partyjny - im bardziej system partyjny odbiega od 2 i 2,5 partyjnego tym słabsza jest pozycja rządu wobec parlamentu

2. system wyborczy - systemy większościowe sprzyjają silnej pozycji rządu wobec gabinetu

3. występowanie bądź nie mechanizmów racjonalizujących parlamentaryzm:
   (1) klauzula zaporowa - progi wyborcze (najczęściej 5%, koalicja - 8%
   (2) sposób przeliczania głosów na mandaty
   (3) konstruktywne wotum nieufności; ~zakłada, że nie można odwołać rządu, jeśli nie ma na jego miejsce nowego

Parlamentaryzm gabinetowy - silna pozycja rządu wobec parlamentu (np. Anglia)

Parlamentaryzm komitetowy - słaba pozycja rządu, główną rolę odgrywają komisje parlamentarne (np. Włochy).

81. Reżim prezydencki.

Głowa państwa jest wybierana w wyborach powszechnych, powszechnych jej władza jest umocniona konstytucyjnie na określony czas- kadencja nie może ulec skróceniu np. przez parlament. Egzekutywa jednoosobowa oraz separacja władzy ustawodawczej i wykonawczej, przejawiająca się na płaszczyźnie: a)organizacyjnej- odrębnymi wyborami parlamentu i prezydenta, zakazem łączenia funkcji deputowanego i członka gabinetu, niemożnością przedterminowego rozwiązania parlamentu) b)funkcjonalnej- autonomia parlamentu w dziedzinie tworzenia prawa oraz prezydenta w zakresie wykonywania jego funkcji, brakiem instytucji kontroli parlamentu nad prezydentem oraz brakiem odpowiedzialności politycznej egzekutywy przed parlamentem; np. USA.(IMPEACHMENT - można odwołać prezydenta; VETO KIESZONKOWE - prezydent ma 10 dni na podpisanie ustawy; gdy daje znać Kongresowi, że chce zawetować, jego członkowie nanoszą poprawki; Prezydent jest zwierzchnikiem sił zbrojnych)

82. Reżim semiprezydencki.

System mieszany(koegzystencja parlamentaryzmu i prezydencjalizmu). Dualizm władzy wykonawczej(prezydent oraz gabinet z premierem na czele). Głowa państwa jest powoływana w wyborach bezpośrednich lub przez specjalnie wybrane w tym celu kolegium elektorów. Czas sprawowania kadencji prezydenta jest określony konstytucyjnie i niezależny od zmiany układu sił politycznych w parlamencie. Prezydent dysponuje kompetencjami umożliwiającymi mu podejmowanie decyzji politycznych w polityce wewn. i zagranicznej. Ma tez kompetencje wobec rządu(powoływanie i odwoływanie premiera oraz ministrów) ministrów parlamentu(może go przedterminowo rozwiązać). Prezydent ma szeroką możliwość manewru w wyborze kandydata na premiera, który swą władze czerpie nie z rąk elektoratu czy parlamentu, ale z decyzji głowy państwa, będącej wynikiem mediacji z liderami partii parlamentarnych. Prezydent nie odpowiada politycznie przed parlam., ale ponosi odpowiedzialność prawną za naruszenie konstytucji oraz odpowiedzialność polityczna przed wyborcami. Może rozwiązać parlam. przedterminowo z inicjatywy rządu, którego egzystencja jest uzależniona od poparcia iż zaufania parlam. w polit. zagranicznej premier jest pomocnikiem prezydenta i wykonawca jego polityki- nie ma pozycji niezależnego lidera. W polit. wewn. prezydent ma prawo informacji o najważniejszych problemach w tzw. materii rządowej, prawo inicjowania działań rządu oraz ich powstrzymywania poprzez weto ustawodawcze. Ze względu na hierarchiczny dualizm władzy wykonawczej premier nie ma pozycji lidera polit.; np. Finlandia, V Republika Francuska( KOHABITACJA- w polityce współistnienie dwóch elementów władzy wykonawczej (rządu i prezydenta), pochodzących z przeciwnych obozów politycznych. Sytuacja taka może mieć miejsce, kiedy prezydent ma dłuższą kadencję niż rząd (np. z powodu rozwiązania parlamentu).

83. Prezydencjalizmu a semiprezydencjalizm. Analiza porównawcza. (patrz 81, 82)

84. Parlamenty- ujęcie strukturalne:

Struktura- omawiając właściwości strukturalne współczesnych parlamentów, musimy zwrócić uwagę na takie zagadnienia, jak:— organizacja wewnętrzna (unikameralizm versus bikameralizm),— wielkość (liczba mandatów),— sposób kreacji izby wyższej,— długość kadencji.

Najbardziej rozpowszechniona  klasyfikacja parlamentów to, oparta na kryterium organizacji wewnętrznej, dzieli je na: parlamenty jednoizbowe i dwuizbowe. Wyróżniamy również parlamenty aktywne, reaktywne, wrażliwe, marginalne oraz wysoce transformatywne, umiarkowanie transformatywne, umiarkowane areny i pełne areny.

85. Funkcje parlamentu wg Packenhama.

1)legitymizacyjna: a)ukryta legitymizacja- odbywanie regularnie i nieprzerwanie debat nad zasadniczymi kwestiami politycznymi b)jawna legitymizacja- udzielanie formalnej aprobaty dla działań innych podmiotów polityki, zwłaszcza rządu c)podfunkcja zaworu bezpieczeństwa- stwarzanie ujścia dla napięć polit. między podmiotami polit. 2)rekrutacyjno- socjalizacyjna: a) rekrutacja polit.- wyłanianie elit i liderów politycznych b)socjalizacja- upowszechnianie wzorów zachowań polit. charakterystycznych dla reżimów demokr. c) trening polit.- nabywanie umiejętności działania politycznego, pokonywania rywali i pozyskiwania sojuszników, nabywanie kwalifikacji potrzebnych do pełnienia funkcji publicznych 3)podejmowania decyzji i wywierania wpływu: a) stanowienie praw- legislacja, głównie w postaci ustaw: *prawo nieograniczonej legislacji- każda kwestia może stać się przedmiotem ustawy(Wlk. Brytania)*ograniczona materia ustawowa- konstytucja wylicza dziedziny życia, które mogą być przedmiotem ustawy, pozostałe kwestie to materia ustawodawcza rządu(Francja) b)podfunkcja wyjścia- rozwiązywanie impasów w polityce(powstałych np. na skutek zmiany rządu) c) rozwiązywanie konfliktów międzygrupowych d)artykulacja interesów- ujawnianie potrzeb, opinii i roszczeń poszczególnych środowisk i grup e) nadzór nad administracją pod kątem jej efektywności w załatwianiu spraw wyborców.

86. Struktura parlamentów ESW.

Proces przekształcania parlamentów obejmował przede wszystkim zmianę sposobu ich powoływania, bo w warunkach po upadku komunizmu standardem stały się wolne, rywalizacyjne wybory. Kolejnym problemem był wybór między modelem bikameralnym i unikameralnym, wzajemne relacje między izbami , ich wielkość i długość kadencji. Obecnie parlamenty 2- izbowe funkcjonują w Bośni i Hercegowinie, Czechach, Polsce, Rosji, Rumunii i Słowenii. Za przyczynę wybory modelu bikameralnego uznaje się: 1)tradycję polityczna, reprezentowaną np. przez akty konstytucyjne, obowiązujące w okresie, kiedy dane państwo było suwerenne 2)nawiązanie do doświadczeń polit. państwa socjalistycznego w tym jego wymiarze, który może być uznany za pozytywny 3)kształtowany na nowo federalny charakter państwa, w ramach którego druga izba parlamentu miała reprezentować interesy jednostek terytorialnych tworzących nowa federację 4)charakter ustaleń, jakie zapadły w trakcie negocjacji między komunistycznymi władzami a demokratyczna opozycją i które rozpoczęły proces tranzycji- druga izba miała być gwarancją procesu demokratyzacji 5) strategie aktorów politycznych tworzących konstytucję i chcących przez tworzenie drugiej izby zapewnić sobie większe pole manewru i wpływy w konstytucyjnych organach władzy państwowej

87. 3 modele bikameralizmu w ESW.

1)silnie asymetryczny w Słowenii- Rada Państwa(izba wyższa) jest tylko ciałem konsultacyjnym Zgromadzenia Narodowego(izby niższej); jest wybierana na zasadzie delegacji, a nie w powszechnych wyborach 2)umiarkowanie asymetryczny- w Polsce, Czechach i Rosji. Izby wyższe mają słabsza pozycję niż niższe, ale są stosunkowo aktywnymi uczestnikami procesu decyzyjnego 3)symetryczny- w Rumunii, kompetencje Izby Deputowanych i Senatu w procesie ustawodawczym są tożsame i rząd musi uzyskać poparcie obu izb.

88. Gabinet-pozycja ustrojowa, struktura i funkcje oraz pozycja premiera.

Operując terminem rząd, mamy na ogół na myśli kolegialny organ państwowy złożony z premiera i ministrów, ponoszący za swą działalność odpowiedzialność przed parlamentem. Jednakże, dla tego właśnie grona rezerwuje się często pojęcie gabinetu. Z formalnego punktu widzenia, gabinet tworzą tylko premier, wicepremierzy i ministrowie, którzy muszą ustąpić w razie utraty zaufania parlamentu. W hierarchicznej strukturze rządu należy wyróżnić trzy poziomy; polityczny —obejmujący zarówno gabinet, jak i zespół sekretarzy stanu, podsekretarzy stanu oraz sekretarzy generalnych, pośredni —który tworzy grupa dyrektorów generalnych (szefów departamentów) oraz administracyjno--techniczny —złożony z urzędników ministerialnych. Na czele rządu (ą zarazem gabinetu) stoi premier, formalnie jego władza jest obwarowana licznymi ograniczeniami, wynikającymi z faktu ,że odpowiada on przed parlamentem.

Możliwości występowania roli premiera: a)władza jest skoncentrowana w gabinecie, który ma charakter jednopartyjny. Premier może wówczas pełnić funkcję lidera w gabinecie (Wielka Bryt.), b) władza jest rozproszona pomiędzy różne ciała rządowe, a rząd jest jednopartyjny. Konieczność czynienia wielu uzgodnień z różnymi instytucji zwłaszcza w systemie federalnym, osłabia w pewnym stopniu władzę premiera który spełnia rolę uczestnika przetargów). Kanada c) władza jest skoncentrowana w gabinecie, a rząd ma charakter koalicyjny. Premier spełnia funkcję żonglera, działającego pod presją uczestników koalicji dysponujących możliwością zrealizowania groźby odejścia, co może prowadź do rozpadu koalicji(Dania, Holandia); d) władza jest rozproszona, a rząd ma charakter koalicyjny. Oznacza to ukształtowanie takiego mechanizmu decyzyjnego, w którym premier działa jedynie jako symbol. Przykładem może być tu Szwajcaria, w której, przypomnijmy, istnieją nader mocno rozbudowane mechanizmy konsensualne oraz korporatywistyczne.

89. Teorie koalicji gabinetowych.

Wyróżniamy tutaj dwa zasadnicze nurty:

a)rozpowszechniony w USA nawiązuje do teorii gier i podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie jakie warunki powinna spełniać koalicja, by móc uformować trwały gabinet. Do tej grupy zaliczymy następujące koncepcje: *minimalnie zwycięska koalicja- zakłada, że trwałość koalicji jest najbardziej prawdopodobna, gdy obejmuje ona minimalną liczbę partii, potrzebną do uzyskania bezwzględnej większości mandatów *koalicja minimalnego rozmiaru-Opiera się na założeniach podobnych do pierwszej. Dodatkowym wymogiem jest tu dążenie do tego, by bezwzględna większość mandatów była najmniejsza z możliwych *koalicja oparta na przetargu-Jest wariantem minimalnie zwycięskiej koalicji Opiera się na założeniu, że im mniej partii uczestniczy w formowaniu rządu oraz w jego działaniach, tym łatwiejsze są negocjacje i tym bardziej prawdopodobna jest jego trwałość. *koalicja minimalnego zasięgu-oznacza sojusz partii, które dzieli najmniejszy dystans ideologiczny *minimalnie zbieżna, zwycięska koalicja-obejmuje najmniejszą ilość partii które dysponują łącznie większością i równocześnie na osi lewica-prawica zajmują pozycje styczne.

b)empiryczne teorie-opierają się na analizie składu faktycznie funkcjonujących koalicji gabinetowych  Zasadnicze założenia i podejścia przedstawiają się następująco): * rząd koalicyjny jest traktowany jako „jeden z komponentów procesu politycznego", * badania koalicji muszą być oparte na analizie porównawczej, obejmującej możliwie dużą liczbę krajów i możliwie długi okres; * członkowie koalicji — partie polityczne — nie są traktowani jako „zunifikowani", jednolici aktorzy. * badania koalicji powinny uwzględniać wpływ wielu czynników warunkujących proces ich tworzenia i utrzymania (np. władza prezydenta w reżimu prezydenckim, istnienie „elit niepolitycznych itp.); *rządy mniejszościowe, nie dysponujące poparciem bezwzględnej większości parlamentarnej, nie mogą być traktowane jako przypadki dewiacyjne — przeciwnie, należy dążyć do wyjaśnienia ich fenomenu w kategoriach racjonalnego wyboru;

90. Rodzaje koalicji gabinetowych: mniejszościowe, większościowe, nadwyżkowe i zbieżne.

Zbieżna koalicja-tą koalicję tworzą partie, które posiadają łącznie większość głosów w parlamencie, a równocześnie na osi lewica-prawica zajmują pozycje styczne. Ten ostatni wymóg jest decydujący. Konieczność uwzględnienia wyłącznie sąsiadujących ze sobą partii może spowodować, że ich liczba będzie wyższa niż ta, która jest niezbędna dla stworzenia koalicji minimalnie zwycięskiej. w koalicjach zbieżnych partie członkowskie mają podobną ideologię i programy.

91. Definicja koalicji gabinetowej.

Przez pojęcie polityki koalicyjnej będziemy rozumieć ogół działań podejmowanych przez partie polityczne w celu utworzenia i utrzymania gabinetu. W większości zachodnioeuropejskich demokracji podział tek ministerialnych jest przedmiotem negocjacji i przetargów prowadzonych przez elity partyjne Stąd też problematyka kolacji gabinetowych pozostaje od lat jednym z najbardziej eksploatowanych pól badawczych nauki ' polityce, w tym zwłaszcza politologii komparatystycznej. Koalicja to porozumienie partii w celu utworzenia i utrzymania rządu, poprzedzone z reguły uzyskaniem większości parlamentarnej.

92. Czynniki warunkujące stabilność gabinetów koalicyjnych:

a) charakter parlamentarnego systemu partyjnego (zwłaszcza zaś stopień jego fragmentaryzacji oraz głębokość dystansu ideologicznego); b) warunki przetargu parlamentarnego, oznaczające wolę partii politycznych do zawierania sojuszy pomiędzy sobą oraz rzetelność wymienianych przez nie informacji; c) status koalicyjny gabinetu, określający charakter tworzącej go koalicji (minimalnie zwycięska, „nadwyżkowa" — obejmująca partie „zbyteczne", mniejszościowa). d)liczba i rozmiar partii występujących na arenie parlamentarnej, obecność partii antysystemowych e)stopień ideologicznej polaryzacji f)zasięg wpływu i instytucjonalne możliwości efektywnego działania opozycji g)istnienie lub brak wymogu uzyskania przez gabinet formalnego votum zaufania.

93. Praktyka polityki rządowej- gabinety koalicyjne w Europie.

Analiza koalicji gabinetowych funkcjonujących w Europie Zachodniej w latach 1945-1994 pozwala na uczynienie kilku spostrzeżeń. Po pierwsze, częściowe potwierdzenie znajduje teza, że gabinety koalicyjne są regułą w krajach, w których systemy partyjne charakteryzują się wysokim poziomem fragmentaryzacji i, co za tym idzie, wysoką efektywną liczbą partii. Do krajów tych należą przede wszystkim: Szwajcaria (efektywna liczba partii wynosi 5,7), Belgia (5,4), Finlandia (5,0), Dania (4,7) oraz Holandia (4,5). Najwyższy procent gabinetów koalicyjnych napotykamy w Szwajcarii (100), Holandii (100), Finlandii (90,5) oraz w Belgii (85,3).

Po drugie, prawdopodobieństwo utworzenia gabinetu koalicyjnego nie jest uzależnione od rozmiaru poparcia dla najsilniejszych partii. W krajach, w których partia zwycięska osiąga poparcie przekraczające 40%, są formowane gabinety zarówno koalicyjne, jak i jednopartyjne. Jeśli porównamy RFN, Austrię, Szwecję, Hiszpanię, Grecję oraz Wielką Brytanię, to okaże się, że przy podobnym poziomie poparcia dla najsilniejszego ugrupowania możliwe są różne warianty: wyłączność lub przewaga gabinetów koalicyjnych (RFN i Austria) oraz wyłączność lub przewaga gabinetów jednopartyjnych (Wielka Brytania, Hiszpania, Grecja i Szwecja)

Po trzecie, gabinety koalicyjne występują w państwach, w których jedni partia otrzymuje wyraźnie wyższe poparcie niż inne. Dotyczy to zwłaszcza Norwegii, Danii, Szwecji oraz, do końca lat osiemdziesiątych, Irlandii, gdzie partie dominujące niechętnie zawierają koalicje gabinetowe, preferując tworzenie jednopartyjnych gabinetów mniejszościowych

Po czwarte, przewaga gabinetów koalicyjnych w danym kraju nie musi oznaczać ich mniejszej trwałości (tab. 3). Tezę tę potwierdzają tak naprawdę tylko przykłady Francji i Portugalii

94. Głowa państwa- podmiot władzy wykonawczej.

Monarchia - na czele państwa stoi dożywotnio jedna osoba (król, cesarz, wielki książę, sułtan). Obecnie najczęściej spotykaną formą jest monarchia konstytucyjna, w której uprawnienia głowy państwa są bardzo ograniczone ( sprowadzają się do roli reprezentacyjnych i stanowi symbol jedności kraju ). W niektórych tylko państwach w reżimach parlamentarno-gabinetowych zachowali oni formalne prawo mianowania premiera

Republika - głową państwa jest prezydent. W reżimach prezydenckich i semiprezydenckich (USA; Francja; Finlandia) -pozycja prezydenta jest bardzo silna. Podejmuje decyzje w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej, posiada kompetencje w stosunku do rządu i parlamentu (w USA prezydent jest też szefem rządu). 
W reżimach parlamentarno-gabinetowych (Niemcy, Grecja, Izrael, Włochy) pozycja głowy państwa jest konstytucyjnie znacznie słabsza w porównaniu z reżimami prezydenckimi lub semiprezydenckimi. 

Instytucja głowy państwa powstała w późno feudalnym systemie politycznym. Jest to organ jednoosobowy: w monarchiach - monarcha; w republikach - prezydent.

Ale znane są również kolegialne (wieloosobowe) głowy państwa np. Rada Państwa w NRD i PRL oraz Rada Najwyższa w ZSRR. Głowa państwa ma za zadanie być arbitrem pomiędzy władzą ustawodawczą a sądowniczą i wykonawcza. Powinna być ponad podziałem, apolityczna.

MONARCHA - z prawnego punktu widzenia władza monarchy jest autonomiczna i samorodna; Monarcha jest w zasadzie nieusuwalny, jego władza jest najczęściej dożywotnia i dziedziczna; W wysoko rozwiniętych cywilizacyjnie krajach demokratycznych monarcha umacnia społeczny prestiż władzy, jest symbolem jedności narodu oraz potencjalnym arbitrem w poważnych konfliktach społecznych. Trzy funkcje ustrojowe współczesnych monarchów: Ceremonialno - reprezentacyjna: umacnianie społecznego prestiżu władzy. Spotkanie z monarchą nobilituje - atmosfera charyzmy i szacunku. Ułatwia kontakty polityczne i gospodarcze; Integracyjna: monarcha jest symbolem jedności państwa, jednakowo tratuje obywateli; Potencjalnej rezerwy politycznej: w momentach szczególnych, kryzysowych uruchamia się prerogatywy królewskie czyli nieczynne uprawnienia monarchy z konstytucji. Może to być wykonywane tylko wówczas, gdy monarcha i jego dwór są apolityczne.

PREZYDENT - w odróżnieniu od monarchy, jest wybierany na określoną kadencję. Konstytucyjnymi sposobami elekcji prezydenta są: wybory bezpośrednie, dokonywane przez społeczeństwo; wybory pośrednie, w których prezydent jest wyłaniany przez kolegium elektorów, wybrane przez społeczeństwo (np. USA, Argentyna); wybory pośrednie, w których prezydenta wybiera parlament (np. Liban, Szwajcaria, Turcja) lub kolegium elektorskie, złożone z parlamentarzystów i przedstawicieli organów samorządu lokalnego (np. Włochy) czy delegatów parlamentów krajowych (RFN). Poza konstytucyjne sposoby wyłaniania prezydenta są charakterystyczne dla systemów autorytarnych i totalitarnych i bardzo często są następstwem wojskowych zamachów stanu (państwa afrykańskie i latynoamerykańskie).W państwach demokratycznych pozycja prezydenta jest zróżnicowana:

w systemie prezydenckim prezydent jest głową państwa, szefem rządu, najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych i przywódcą swojej partii (USA); w systemie parlamentarno-gabinetowym jest tylko głową państwa, szefem rządu zaś jest premier, a dowództwo wojskowe w rzeczywistości należy do ministra obrony i sztabu generalnego (Austria, Irlandia, RFN, Włochy).W państwach realnego socjalizmu prezydent najczęściej łączył swój urząd z przywództwem partii komunistycznej (Wietnam, Rumunia, ZSRR), co oznaczało w praktyce jego dominującą pozycję w systemie politycznym

Sposoby wyboru prezydenta: wybory bezpośrednie; wybory pośrednie bez udziału parlamentu (USA, Argentyna, Finlandia) - kolegium elektorskie wybierane przez wyborców a nie parlament; wybory pośrednie z udziałem parlamentarzystów - prezydent wybierany przez parlament - tylko; wybór prezydenta przez kolegium elektorskie złożone z członków parlamentu i przedstawicieli samorządów lokalnych - Włochy; wybór prezydenta przez członków parlamentów federacyjnych i delegatów parlamentów krajowych.

Warunki ubiegania się o urząd: prezydentem państwa może zostać osoba, która posiada określony w ustawie zasadniczej wiek ( w Polsce może to być osoba która najpóźniej w dniu wyborów ukończyła 35 lat), posiada obywatelskie państwa, którego prezydentem chce zostać, posiada świadectwo pochodzenia, nie jest osobą karaną, ani jej wybór nie jest ograniczony ustawą.

Długość kadencji: najczęściej 4 lub 5 lat, jednakże bywają i kadencje siedmioletnie np. we Francji.

95. premierowski model rządu

Ostatnim decydentem jest premer, to on będzie decydował o tym, jaką politykę będzie prowadził rząd. Model ten wywodzi się z wielkiej Brytanii,narodził się na potrzeby tego kraju. Model premierowski pojawia się tam, gdzie mamy do czynienia z kilkoma partiami. Nie wchodzi w grę gdy jest koalicja partii. Modelwyborczy, programowy-np. M.Tacher zastrzegła sobie prawo do decydowania bardzo ważnych kwestiach gospod., na Polit.duży wpływ ma charakter polityków. W demokr.konsensualnych model prem.jest wykluczony. Model kanclerski wyst. W Niemczech.

96.ministerialny model rządów

Wyst.tylko w Holandii i Austrii. Wyst.konsensus polegający na tym, ze partie tworzące gabinet traktują swoje ministerstwo jako łupy. Gabinet w którym decyzje staja się prawne, poprzez decyzje ministrów. Tu nie państwo płaci na biednych tylko kościół i organizacje dobroczynne i charytatywne, przez to Holandia jest państwem dobrobytu. W Holandii wyst.2modele: A.ministerialny, B. gabinetowy

97. typologia ról premiera wg.R.Rose

1. władza jest skoncentrowana w gabinecie, który jest jednopartyjny - premier pełni role lidera w gabinecie;np.wlk.brytania

2. władza jest rozproszona między różnymi ciałami rządowymi a rząd jest jednopartyjny - premier uczestnikiem przetargów, osłabiona władza premiera; premier jako negocjator.np.kanada, australia

3. władza skoncentrowana w gabinecie a rząd ma charakter koalicyjny - premier skoncentrowany jest przede wszystkim na takim prowadzeniu polityki, aby utrzymać koalicje- żongler; np. Holandia, dania, polska

4. władza rozproszona a rząd ma charakter koalicyjny - premier działa jedynie jako symbol. Np.szwajcaria

100. Grupy interesu- założenia i klasyfikacja.

Grupa interesu- organizacja posiadająca formalną strukturę  oraz wspólne cele , która dąży  do wywierania wpływu na proces  formułowania i wprowadzania w życie polityki państwa. Traktowanej jako układ decyzji władczych podejmowanych przez organy przedstawicielskie ( centralny oraz lokalne),wykonawcze oraz sądownicze. Grupy interesu dążą więc do stworzenia mniej lub bardziej sformalizowanych powiązań  z podmiotami odpowiedzialnymi za przebieg  państwowego procesu podejmowania decyzji.

Klasyfikacje „grup interesu”  - biorąc pod uwagę  sposób zorganizowania można wyodrębnić dwa zasadnicze typy : * instytucjonalne  ( np. kościół, armia, administracja publiczna-mogą  jednak one wykorzystywać swoją organizację  dla wywierania wpływu na treść decyzji państwa ) * stowarzyszenia - to organizacje interesu ,których zasadniczym celem jest organizowanie i reprezentowanie interesów określonych segmentów społeczeństwa (np. związki zawodowe, organizacje kombatantów, organizacje  tzw.” wolnych” zawodów ).

Uwzględniając kryterium motywacji można wyróżnić: * promocyjne - grupy reprezentujące interesy nieekonomiczne, promujące określoną zasadę czy wartość. * sekcjonalne - reprezentujące i realizujące  interesy  pewnego społeczeństwa.. Do kategorii tej można zaliczyć ekonomiczne grupy interesu, ale również kościoły i związki religijne. 

101. Pojęcie i typologia korporatywizmu.

Korporatywizm - jest to odpowiednik konsensualizmu politycznego w sferze stosunków ekonom. i socjalnych. Czasem to miernik poziomu konsensualizacji życia politycznego. Ma charakter stosunków industrialnych może wpływać wiele czynników narodowych: kultura polityczna, poziom zaawansowania gosp., sposób postrzegania roli państwa.

Typologia korporatywizmu: -opcja pluralistyczna(Francja, Włochy, Wlk. Brytania i Hiszpania); -opcja korporacyjna: a)silna (Austria, Szwecja, Norwegia, Szwajcaria) b)umiarkowana (Belgia, Dania, Finlandia, Niemcy, Holandia, Irlandia)

102. Charakterystyka silnego korporatywizmu na przykładzie Austrii i Szwecji:

1)Austria: - występuje układ tzw. Partnerstwa socjalnego, który mocno akcentuje konsensualne i kooperacyjne aspekty polityki przetargów industrialnych; - współpraca zw. zawodowych i biznesu nabrała formalnego charakteru w 1957r. gdy rząd z porozumieniu z Federacją Związków Zawodowych (OGB) powołał do życia Komisję Parytetową ds. cen i płac. Reprezentuje się w niej  na zasadzie parytetu interesy zw. zawodowych i biznesu. W jej skład wchodzą: OGB, Centralne Stowarzyszenie Izb Pracy, Federalna Izba Gospodarcza oraz Konfederacja Prezydentów Izb Rolnych. Jest to najwyższa reprezentacja tzw. 12B. Są to publiczne korporacje, a przynależność do nich jest obowiązkowa. System izb obejmuje wszystkie grupy społeczeństwa: *OGB zrzesza 15 autonomicznych organizacji branżowych; *C.S.I.P reprezentuje 9 izb krajowych (pracobiorcy); *F.I.G. reprezentuje izby handlowe; *K.P.I.R. reprezentuje izby rolne;   

Te 4 scentralizowane organizacje maja prawo głosowania w Komisji Parytetowej, a 5 podmiot - gabinet - nie; Reprezentant rządu przewodniczy obradom komisji, ale nie może bezpośrednio uczestniczyć w procesie decyzyjnym. Wszystkie uchwały zapadają jednomyślnie, a każda z grup ma prawo weta. Obowiązuje zasada obowiązkowego członkostwa w Izbach będących korporacjami prawa publicznego, sama jednak komisja Parytetowa nie ma statusu korporacji. Komisja Parytetowa decyduje o wszystkich kwestiach związanych z gospodarką . 

W Austrii nie istnieje polityka dochodowa, cały proces przetargów industrialnych G.Lechmbrul określa mianem „nieokreśloności” - dominują w nim swobodne kolektywne przetargi a decyzja jest efektem nieskrępowanych ustaleń. B.Marin mówi o systemie austriackim jako „piramidzie instytucjonalności” - występują izby wraz ze stowarzyszeniami (infrastruktura instytucjonalna), popierająca działania elit funkcjonalnych, które prowadzą negocjacje w współpracują ze sobą bez określonych umów Cechą austriackiego systemu korporacyjnego jest symetryczność jego struktury. Z jednej strony znajduje ona wyraz w powiązaniu między SPO a OGB; Centralne Stowarzyszenie Izb Pracy, z drugiej zaś między OVP a Federacyjną. Izbą Gospodarczą. Oba te układy są ze sobą ściśle powiązane

2)Szwecja:- istnieje tu długa tradycja tworzenia konsensualnej polityki dochodowej - proces ten zdominowany jest przez Federację Związków Zawodowych (LO) oraz Szwedzkie Stowarzyszenie Pracodawców (SAF) -kooperacja rozpoczęła się w 1938r. tam Układem Saltsjobaden aż do początku lat 70-tych państwo nie interweniowało bezpośrednio proces przetargów industrialnych: *zasada powołania Komisji Do Spraw Rynku Pracy jako centralne forum przetargów i negocjacji między LO i SAF; *intencje porozumienia były pluralistyczne gdyż motywem działania było powstrzymanie państwa od ingerencji funkcjonowanie rynku pracy, ale efekt stał się korporacyjny - organizacje interesów zostały włączone w publiczny proces decyzyjny (szczególnie polityka dochodowa państwa; -nieformalne układy z rządem określano mianem „harpund demokratie”: *obowiązywał więc w Szwecji układ „domniemanych” porozumień między kolejnymi gabinetami a scentralizowanymi interesami, ale w latach 60-tych zaczęły się pojawiać inne rodzaje konfliktów. W latach 1962 powstała Rada ds. Planowania Ekonomicznego w której zasiadali członkowie gabinetu, urzędnicy ministerialni, ekonomiści oraz reprezentanci scentralizowanych grup interesu. Jest to organ o charakterze doradczym.- formułowanie oraz koordynacja polityki dochodowej Szwecji to układ nieformalnych kontaktów między rządem a liderami zw. zawodowych i stowarzyszeń pracodawców.

Czynniki wpływające na zjawisko powstrzymywania się państwa od ingerencji w proces przetargów industrialnych w szwedzkim i norweskim korporatywizmie.1) częsty udział partii socjaldemokratycznych w rządzie powstaje podział pracy między partią a zw. zawodowymi Partia skupia się na działaniach o charakterze politycznym, zostawiając wolną rękę związkom w sferze akcji industrialnym, z kolei organizacje biznesu nalegają na powstrzymanie się państwa, kierowanego przez partię socjaldemokratyczną od ingerencji, w obawie, iż będzie ono faworyzowało stronę związkową.2) centralizacja przetargów industrialnych biorą w nich udział elity polityczne jedynie dwóch organizacji, dysponujące monopolem reprezentacji. W tej sytuacji państwo powstrzymuje się od negocjacji, gdy z nie chce zniechęcić jednej ze stron do kontynuacji rozmów3) niski poziom aktywności strajkowej jeżeli istnieje spokój, to państwo nie będzie go chciało zakłócić w Szwecji ukształtowały się określone instytucjonalne formy partycypacji zw. zawodowych i organizacji pracodawców w państwowym procesie podejmowania decyzji: *system komisji rządowych:- występuje w Szwecji silna tradycja tworzenia komisji problemowych;- komisje są niezależne od ministerstw;- ich zadaniem jest przygotowanie projektów reform dotyczących zasadniczych kwestii polityki państwa;- w skład wchodzą urzędnicy publiczni i przedstawiciele organizacji interesu. *udział w procesie konsultowania projektów przedstawionych przez komisje rządowe:- obowiązuje zasada zasięgania opinii organizacji interesu na temat przygotowanych projektów rozstrzygnięć pewnych* udział w racach agencji państwa:- ich zadaniem jest wprowadzenie w życie polityki państwa cechą w Szwecji jest także BARDZO BLISKA WSPÓŁPRACA między LO a Partią Socjaldemokratyczną SAP. *prezydent LO jest członkiem parlamentu z ramienia Stowarzyszenia; *występuje kumulacja stanowisk w centralnych organach władzy obu organizacji;* natomiast stowarzyszenia biznesu nie miały tak bliskich kontaktów z partiami politycznymi jak powoduje to w konsekwencji słabsze powiązania organizacji biznesu z układami korporacyjnymi.

103. Umiarkowany Korporatywizm na przykładzie Holandii i Belgii:

1) Holandia: - występuje schemat trójstronnej korporacji (ukształtował się na przełomie lat 40-50) w centrum tego systemu występuje Rada Socjalna i Ekonomiczna (1950r.)*w jej skład wchodzą na zasadzie parytetu (po 15) przedstawiciele zw. zawodowych., organizacji pracodawców oraz rządu; *gabinet został zobowiązany do konsultowania wszystkich propozycji dotyczących polityki socjalnej, oraz ekonomicznej z radą, która może samo formułować opinie odnośnie aktywności państwa (rada jest ciałem konsultacyjnym)- istnieje II forum przetargów korporacyjnych tzw. Fundacja Pracy (1945)*są w niej reprezentowane, na zasadzie parytetu tylko dwie grupy zawodowe; *jej zasadniczym przedmiotem zainteresowania jest węższy aspekt polityki ekonomicznej dotyczący polityki płac i kwestii związanych z ochroną pracy;- w latach 1946-67 obowiązywał system Imperatywnej Polityki Dochodowej; *państwo określało zasady dotyczące polityki płac, stając się aktywnym partycypantem w przetargach industrialnych, występowały jednak konsultacje i nieformalne układy zw. zawod. i stowarzyszeniami pracodawców; *dominował system porozumień senatoralnych (charakterystyczny dla typu pluralistycznego) jednak w latach 80-tych zasada interwencji państwa przetargi przybrała charakter bardziej konsensualny - formę przymusowego arbitrażu. Państwo ingeruje w porozumienia między ekonomicznymi grupami interesu, plasując się jako arbiter z prawem podejmowania decyzji wiążących.

2)Belgia: - w 1944r. został zawarty polit- społeczne Porozumienie o Solidarności Socjalnej *wprowadziło ono praktyki konsensualne na poziomie elity politycznej *została powołana Centralna Komisja do Spraw Ekonomii:  ma ona jedynie doradcze uprawnienia wobec rządu a jej ustalenia są efektem kompromisu osiągniętego przez reprezentantów zw. zawodowych oraz organizacji pracodawców (zasada parytetu);

Cechy korporatywizmu belgijskiego: 1) istnieje odmienny poziom koncentracji przetargów w sferze socjalnej i ekonomicznej *w sferze socjalnej koncentracja jest silna a Narodowa Rada Do Spraw Pracy decyduje o charakterze stosunków industrialnych; *w sferze ekonomicznej i finansowej koncentracja jest niska a ustalenia zw. zawodowych mają jedynie doradczy charakter; 2) przetargi odbywają się na dwóch poziomach. Najpierw funkcjonalne grupy interesu starają się, wypracować konsens, a potem, tworząc kartel interesów, wchodząc w przetargi z państwem; 3) państwo stara się nie ingerować w sferę przetargów nieekonomicznych (np. płace, ubezpieczenia) czyni to zwykle w sposób pośredni posługując się np. podatkami jako sposobem przeciw działania wzrostowi cen (wyjątkiem były ustawy z lat 80-tych za pomocą których stabilizowano płacę).

104. Słaby korporatywizm na przykładzie Wlk. Brytanii i Francji.

1) Wlk. Brytania: - w latach 1974-75 istniały silne tendencje korporacyjne w rozstrzyganiu konfliktów industrialnych *władzę przejęła wtedy Partia Pracy, która miła bliski kontakt z Kongresem Zw. Zawod. (TUC) - najwyższa reprezentacja pracobiorców; - w 1972 powstała Komisja ds. Łączności pomiędzy Partią Pracy a TUC; - od 1979r. TUC został pozbawiony jednak możliwości uczestniczenia w procesie decyzyjnym a nowy rząd oświadczył, że konsultowane będą z robotnikami tylko te kwestie, które dotyczą ich interesów bezpośrednich;

Cechy pluralizmu brytyjskiego: 1) opiera się na istnieniu rynku politycznego *w jego ramach funkcjonują automatyczne grupy interesu, starające się o zdobycie wpływu i dostępu do państwowego procesu decyzyjnego; *grupy interesu rywalizują ze sobą na otwartym rynku politycznym, a okresy kooperacji są bardzo rzadkie; *stosują w celu rozstrzygnięcia konfliktu metody konfrontacyjne; 2) nie nastąpiła ingerencja funkcjonalnych grup interesu w ramy procesu decentralizacyjnego: *nie przyniosła ona postaci instytucjonalizowanych układów opartych na regularnych konsultacjach elit politycznych; 3) istnieje silne przekonanie wśród elit o efektywności myślenia ekonomicznego: *wyklucza to możliwość stosowania formy negocjacji trójstronnych;

b) Francja: -nigdy nie istniała tu tradycja prowadzenia trójstronnych przetargów industrialnych.

Cechy mające wpływ na proces pluralizacji: a)bardzo niski poziom unionizacji- mały odsetek ludzi aktywnych zawodowo zdecydował się na wstąpienie do zw. zawodowych b)fragmentaryzacja ruchu robotniczego oparta na podziałach polit. i partyjnych c)relatywnie słabe partie lewicowe. Nigdy we Francji nie powstał silny blok organizujący interesy pracobiorców, zdolny do wywierania wpływu na państwo i organizacje pracodawców.

105. Polityka przetargów industrialnych na przykładzie państw Europy

Czynniki o charakterze politycznym, które miały wpływ na poziom korporatywizacji wzajemnych stosunków między państwem a funkcjonalnymi grupami interesu: a)ustabilizowanie się po II wojnie światowej konsensu socjaldemokratycznego; W krajach, w których wpływy partii socjaldemokratycznych rosną obserwujemy silną tendencję do tworzenia zinstytucjonalizowanych form przetargów grupowych i do stosowania strategii korporacyjnych. Partie te promują interesy pracobiorców, w tym i klasy robotniczej, w środowisku dominacji rynkowych strategii ekonomicznych, co wydaje się podstawową przesłanką tworzenia przynajmniej słabszych form korporatywizmu b)istnienie w wielu krajach konsensualnego modelu demokracji jako sposób politycznej reakcji na występowanie sfragmentaryzowanej struktury społeczeństwa. Jak wspomnieliśmy w rozdziale l, konsensualizm stał się typem negocjowania interesów politycznych (grupowych) opartym na kooperacji oraz akomodacji wszystkich interesów przedstawianych przez poszczególne subkultury w ramach procesu decyzyjnego.

Odpowiednikiem konsensualizmu politycznego w sferze stosunków ekonomicznych i socjalnych staje się właśnie korporatywizm. Na charakter stosunków industrialnych może wpływać wiele czynników narodowych: kultura pol., poziom zaawansowania gosp., sposób postrzegania roli państwa.  W przypadku Austrii, Belgii, Holandii czy Szwajcarii występują podziały socjopolityczne o charakterze etnicznym, językowym czy religijnym, na które „nałożył" się w pewnym momencie rozwoju społecznego podział o charakterze socjoekonomicznym. W państwach skandynawskich segmentacja społeczeństwa miała charakter odmienny, a dominującym podziałem stał się jedynie socjoekonomiczny. 

110. Reformy instytucjonalne UE od lat 90.

Na przełomie 1991/1992 podjęto próby organizacji konferencji integracyjnej(nie tylko ekonomicznej, ale i politycznej). W grudniu 1991 podjęto decyzję o utworzeniu UE, ale pojawiły się problemy:

główne kierunki rozwoju Europy- różne stanowiska wobec dystrybucji władzy między krajami członkowskimi;

starcie koncepcji federalistycznej(decentralistycznej) i unitarnej(centralizacyjnej- jednolity system polityczny o ponadnarodowym charakterze).

Acquis communitare- UE miała strzec rozwiązań, które zostały wypracowane w państwach członkowskich.

Koncepcja trzech filarów wywodzi się z Maastricht. Inne założenia traktatu to: *utworzenie UE *ustalenie harmonogramu prac i ekonomiczna oraz monetarna integracja *kreacja filarowej struktury UE *II i III filar starały się uwzględniać filar I(wypracowane instytucje) *utworzenie UE na bazie Wspólnot Europejskich, poprzez uzupełnienie o dodatkowe filary *ustanowienie obywatelstwa UE(prawa i obowiązki obywateli)- jest tylko symboliczne, bo liczy się obywatelstwo krajowe *ochrona konsumenta i środowiska *polityka wizowa i społeczna *zasada równości społecznej *zwiększenie roli Parlamentu Europejskiego(współdecydowanie z Radą Europejską)- funkcja współ legislacyjna *Parlament dostał prawo do akceptacji składu Komisji Europejskiej *Parlament dostał obowiązek zgody na porozumienia międzynarodowe UE o konsekwencjach finansowych lub traktatowych *zasada subsydiarności-decyzje podejmowane z jak najszerszym udziałem obywateli

1996/1997- kolejna konferencja międzyrządowa(rozważania o reformie administracji publicznej)

Instytucje UE zaczęły rozwijać się samoistnie i oddalać od ludzi- żyły na własny użytek, a nie dla społeczeństwa i były zbyt rozbudowane administracyjnie.

2.10.1997- Traktat Amsterdamski ( dołączono do niego protokół Amsterdamski sprawie perspektywicznych zmian, który odsuwał niemożliwe do rozwiązania problemy do następnej konferencji; był to np. problem rozszerzenia UE o kraje Europy Środkowej- 10 państw, w tym także Polska); Postanowienie traktatu: *wzmocniono stanowisko Przewodniczącego Komisji Europejskiej *wzmocniono stanowisko Parlamentu(deputowanych z krajów członkowskich) członkowskich procedurze współdecydowania *wskazano, że trzeba zmienić strukturę filarową (włączono filar III traktatu z Maastricht do filaru I)- przeniesiono politykę wewnętrzną i sądowniczą do filaru I, a filar III rozbudowano o współpracę policyjną i sądową;

1999- przygotowania do następnej konferencji w celu pełniejszej reformy administracji

14.02.2000- konferencja w Nicei(główny cel to dostosowanie Unii do nowego układu liczebnego członków)

26.02.2001- traktat nicejski: *konkretne zmiany w składach Komisji, Rady i innych instytucji *wzmocniono współpracę między członkami *zmieniono sposób ważenia głosów w Radzie *problemy: 1)zwiększenie zrozumiałości procedur unijnych 2)klarowność kompetencji miedzy UE a państwami członkowskimi 3)określenie roli parlamentów narodowych w strukturze UE.

Zagadnienia powyższe rozpatrywał od 28.02.2002 Konwent UE, który przedłożył projekt konstytucji dla Europy.

4.10.2003- kolejna konferencja- dyskusja nad projektem Konstytucji UE(nie przeszła, ale prace ciągle trwają): skoncentrowana na składzie Komisji i zmianach w procedurze podejmowania decyzji w Radzie *postanowiono wstępnie zamknąć pakiet politycznych zmian *konstytucja miała przejść procedurę akceptacji w krajach członkowskich(referendum)

Projektowane kierunki zmian: *likwidacja struktury filarowej *ujednolicenie systemu instytucjonalnego *klarowny system decyzyjny *wzmocnienie roli Parlamentu *ściślejsza współpraca Parlamentu z parlamentami narodowymi (szczególnie w obszarze kształtowania ustaw) *zmiany funkcjonowania Rady UE(zaproponowano prezydencję grupową- do tej pory była prezydencja indywidualna jednego z krajów, który przewodził przez okres pól roku; po zmianach miał być kraj główny i dwa kraje wspomagające- dodatkowe) *Komisja bardziej zależna od Parlamentu(zasada odpowiedzialności) i od Rady UE(zasada mianowania członków Komisji przez Radę) *powołanie 350 członków Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów- na 5 lat na wniosek państw członkowskich *nowy 1-osobowy organ UE: Minister Spraw Zagranicznych Unii(nadanie UE osobowości prawno międzynarodowej) *propozycje te mają być zmodernizowane i opracowane na nowo

Dwie tendencje integracji:

1. integracja przez unifikację( tendencja dośrodkowa- centralizacyjna)

1. integracja przez akceptację(tendencja federalistyczna- odśrodkowa)

111.Postanowienia traktatowe a struktura filarowa UE

1. Struktura UE wg traktatu z Maastricht(Traktat o Unii Europejskiej) z 7.02.1992 r. :

2. Struktura UE wg traktatu z Amsterdamu :

112. Instytucje Unii Europejskiej uczestniczące w procesie decyzyjnym

Rada Unii Europejskiej

Rada jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot, powiązanym personalnie z państwami członkowskimi. Dzięki Radzie państwa członkowskie mają zapewnio­ną reprezentację w strukturach wspólnotowych, a od wejścia w życie Traktatu o Unii Europejskiej również w polityce zagranicznej i wspólnego bezpieczeństwa oraz we współpracy policyjnej i sądowej. Jej skład umożliwia państwom członkow­skim wywieranie wpływu na decyzje podejmowane przez Radę, która posiada zasa­dnicze kompetencje decyzyjne w Unii. Rada jest daleka od możliwości traktowania jej jako rządu zintegrowanej Europy.

Skład. Rada jest organem kolegialnym złożonym z przedstawicieli rządów państw członkowskich. W skład Rady wchodzi przedstawiciel każdego państwa członkowskiego szczebla ministerialnego, upoważniony do zaciągania zobowią­zań w imieniu rządu tego państwa.

Od l stycznia 1995 r. Rada składa się z piętnastu przedstawicieli. Przewo­dnictwo w Radzie opiera się na zasadzie rotacji. Funkcjonowanie. Rada jest związana postanowieniami regulaminu i nie może odstępować od regulaminu bez jego formalnej zmiany. Kompetencje

Rada UE realizuje zadania legislatury i egzekutywy, pełniąc funkcje: .

• prawotwórcze,

• wykonawcze.

Zgodnie z Traktatem, Rada koordynuje ogólną politykę gospodarczą państw członkowskich oraz uchwala przepisy prawne, które służą zapewnieniu realiza­cji celów określonych w Traktacie.

Jako nadrzędny organ ustawodawczy Wspólnot Rada podejmuje uchwały o zróżnicowanej randze prawnej. Przysługuje jej prawo wydawania dyrektyw i rozporządzeń, podejmowania decyzji, wydawania zaleceń oraz wyrażania opi­nii. Poza tym Rada decyduje o budżecie Unii wraz z Parlamentem Europejskim, choć ostateczna decyzja należy wyłącznie do Rady. W dziedzinie polityki zagra­nicznej Rada zezwala na otwarcie negocjacji, udziela Komisji swojego mandatu do negocjowania w imieniu Wspólnot oraz zawiera umowy międzynarodowe. Podejmowanie uchwał z zakresu wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeń­stwa oraz współpracy policyjnej i sądowej należy wyłącznie do Rady.

Ponadto Rada wypełnia zadania przypominające działalność rządu. Ma ona kompetencje do wykonywania ustanowionych przez siebie przepisów prawnych. W szczególnych przypadkach Rada może zastrzec sobie prawo samodzielnego sprawowania kompetencji wykonawczych. Do Rady należą również szczegóło­we kompetencje władzy wykonawczej w sprawach wspólnej polityki zagranicz­nej i bezpieczeństwa oraz w kwestiach współpracy policyjnej i sądowej. Rada gromadzi wnioski o przyjęcie do Unii Europejskiej oraz wypowiada się w tej kwestii po skonsultowaniu Komisji i po uzyskaniu pozytywnej opinii Parlamen­tu Europejskiego. Jeśli chodzi o budżet Unii, Rada uchwala jego projekt, a na­stępnie uczestniczy w procedurze jego ostatecznego przyjęcia. Wreszcie Rada bierze udział w kontroli wykonania budżetu przez Komisję.

Pozostałe kompetencje Rady dotyczą jej wpływu na inne organy Wspólnot.

Parlament Europejski

Można powiedzieć, że Parlament Europejski jest inny niż wszystkie parla­menty. Ta specyfika odnosi się głównie do roli, jaką odgrywa PE w unijnym prawodawstwie. Jakkolwiek można mówić o progresywnym wzroście prawodaw­czych funkcji Parlamentu, pamiętać należy, że stosowne jego uprawnienia mają charakter opiniodawczy i konsultacyjny. Dużo silniejszą pozycję (z prawem weta włącznie) spełnia PE w zakresie współdecydowania i współpracy (z Radą Unii Europejskiej). Parlament może też "inicjować inicjatywę" Komisji Euro­pejskiej. Wyszczególnienia wymagają ponadto funkcja doradcza oraz kontrolna PE. Ta ostatnia polega głównie na kontroli politycznej nad Komisją Europejską (z możliwością odwołania KE włącznie). Nie można też pominąć funkcji "kadro­wej" PE, tzn. mianowania (np. Rzecznika Praw Obywatelskich), zatwierdzania (KE i jej przewodniczącego) i udziału w powoływaniu (kierownictwa Euro­pejskiego Banku Centralnego czy członków Trybunału Obrachunkowego).

Obecny skład Parlamentu Europejskiego obejmuje 626 deputowanych, wy­branych raz na 5 lat, przez obywateli Unii Europejskiej (powszechność i bezpo­średniość). Liczba mandatów przypadająca na poszczególne państwa zależy od liczby ludności i potencjału ekonomicznego tych państw oraz postanowień za­wartych we właściwym traktacie akcesyjnym. Deputowani korzystają z trwałych przywilejów i immunitetów, ale podlegają też ograniczeniom funkcyjnym (nie mogą uczestniczyć w rządach krajowych ani w instytucjach UE).

Parlamentarzyści pogrupowani są nie według obywatelstwa, ale wedle przy­należności do frakcji politycznych (struktury zbliżone koncepcyjnie do partii politycznych, ale mniej zorganizowane i bardziej doraźne).

Siedzibą Parlamentu jest Strasburg, jego sekretariat mieści się w Luksem­burgu, a komisje obradują w Brukseli.

Tryb pracy Parlamentu Europejskiego przebiega w cyklu sesyjnym. Pięcio­dniowe sesje odbywają się raz w miesiącu, a w sprawach nadzwyczajnych ­stosownie do żądania większości deputowanych, Komisji Europejskiej lub Rady Unii Europejskiej. W głosowaniach dominuje bezwzględna większość, co naj­mniej jednej trzeciej deputowanych, zapadła przez podniesienie ręki (jawne) lub drogą elektroniczną (tajne).

Komisja Europejska

Komisja Europejska nazywana bywa "europejskim rządem". W istocie jest organem zarządzająco-wykonawczo-koordynacyjnym. Jej funkcje traktatowe to rola: "strażnika traktatów" (wszczynanie postępowania przed ETS wobec naru­szycieli), wyłącznego inicjatora unijnego prawodawstwa, twórcy wykonawczego prawa wtórnego, zarządcy unijnych funduszy oraz niezawodnego unijnego "peł­nomocnika" zarówno w przeróżnych negocjacjach, jak też w postępowaniu przed ETS. Jeśli do funkcji traktatowych doda się regułę, zgodnie z którą: ,jeśli nie wiadomo, kto ma coś zrobić w ramach UE - z pewnością chodzi o Komisję", ta ostatnia słusznie jawi się jako najaktywniejszy element systemu instytucjo­nalnego UE.

Komisja Europejska składa się z 20 członków (obywatele państw członkow­skich), z których połowa pochodzi z piątki największych państw Unii Euro­pejskiej (po dwóch z Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch i Hiszpanii), co czyni pozycję tych państw uprzywilejowaną wobec pozostałej dziesiątki, której przypada po jednym stanowisku komisarza. Kadencja wynosi 5 lat, o ile nie dojdzie do przedwczesnego zakończenia kadencji (np. Komisja J. Santera zagro­żona wotum nieufności PE ustąpiła przed upływem kadencji). Na czele Komisji stoi przewodniczący.

Komisarzom podlegają dyrekcje generalne, stanowiące odpowiedniki krajo­wych ministerstw. Obok dyrekcji generalnych w Komisji Europejskiej wyodręb­nione są inne struktury, np. służby tłumaczeń, obsługi prawnej, statystyki, publi­kacji wspólnotowych.

Posiedzenia plenarne Komisji Europejskiej odbywają się raz w tygodniu, w środę w siedzibie Komisji w Brukseli (w czasie sesji PE - wyjątkowo w Strasburgu). Wówczas zapada jedynie część uchwał. Ogrom spraw wymusił inne tryby - obiegowy (głosowanie na piśmie, z możliwością żądania prze­sunięcia głosowanej obiegowo sprawy na obrady plenarne) oraz - delegowany (upoważnienie jednego lub grupy komisarzy do działania w imieniu KB, z reguły w sprawach "wąsko specjalistycznych").

113. Proces decyzyjny w UE.

W procesach decyzyjnych na poziomie Unii Europejskiej uczestniczą różne instytucje UE, w szczególności:: 1)Komisja Europejska, 2)Parlament Europejski, 3)Rada Unii Europejskiej.

Zasadniczo to Komisja występuje z wnioskami dotyczącymi nowych aktów prawnych, natomiast Parlament i Rada przyjmują te akty. Również inne instytucje odgrywają w tym procesie swoją rolę.

Traktaty ustanawiają zasady i procedury obowiązujące przy podejmowaniu decyzji w skali Unii. Każdy wniosek dotyczący nowego aktu prawnego musi opierać się na konkretnym artykule w Traktacie, zwanym jego „podstawą prawną". Podstawa prawna danego aktu określa właściwą procedurę legislacyjną do jego przyjęcia. Trzy podstawowe procedury decyzyjne w Unii: „konsultacja”, „zgoda” i „współdecyzja”.

W ramach procedury konsultacji Rada zasięga w sprawie danego aktu prawnego opinii Parlamentu, konsultując się też z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym (EKES) oraz Komitetem Regionów (KR).

Parlament ma możliwość: 1)przyjąć wniosek Komisji, 2)odrzucić go, 3)poprosić o wprowadzenie do niego poprawek. Jeśli Parlament żąda wprowadzenia poprawek, Komisja jest zobowiązania do rozważenia wszystkich proponowanych zmian. Jeśli Komisja przyjmie którąkolwiek z nich, wysyła do Rady zmieniony wniosek legislacyjny.

Rada analizuje zmieniony wniosek i przyjmuje go lub wprowadza do niego dalsze poprawki. W tej procedurze, podobnie jak we wszystkich innych, zmiana wniosku Komisji przez Radę wymaga jednomyślności jej członków. Procedura ta wymaga od Rady uzyskania zgody Parlamentu Europejskiego przed podjęciem określonych, szczególnie ważnych decyzji.

Procedura przebiega podobnie jak w przypadku konsultacji, jednak Parlament nie ma w niej prawa do wprowadzania poprawek do wniosku - musi go przyjąć albo odrzucić w całości. Akceptacja, czyli „zgoda" Parlamentu wymaga bezwzględnej większości oddanych głosów.

Jest to obecnie najbardziej powszechna z procedur legislacyjnych Unii. W procedurze tej rola Parlamentu nie ogranicza się jedynie do wydania opinii: Parlament pełni w tym przypadku funkcję prawodawczą na równi z Radą. Jeśli Rada i Parlament nie mogą porozumieć się w sprawie konkretnego wniosku legislacyjnego, wniosek ten jest kierowany do komitetu pojednawczego, składającego się z jednakowej liczby przedstawicieli Parlamentu i Rady. Gdy komitet osiągnie porozumienie, uzgodniony tekst trafia ponownie do obu instytucji w celu ostatecznego przyjęcia.

Proces decyzyjny we Wspólnotach Europejskich obejmuje 3 etapy - inicjatywę, opinię i decyzję. Biorą w nim udział instytucje UE: Komisja Europejska jako organ inicjujący, Parlament Europejski w wyznaczonych przez Traktat z Maastricht granicach i Rada Unii Europejskiej, która podejmuje ostateczną decyzję jako organ prawodawczy. 4 główne procedury procesu: konsultacja, zgoda, współpraca i współdecydowanie.

Od chwili Jednolitego Aktu Europejskiego (1987) i po modyfikacjach wprowadzonych przez Traktat z Maastricht zaczął obowiązywać następujący mechanizm: Komisja wysuwa projekt z własnej inicjatywy, na wniosek Parlamentu lub Rady UE, która jednak nie może podjąć decyzji bez formalnego wniosku Komisji; wnioski trafiają do Rady UE, potem do doradczych komitetów oraz Parlamentu. Opinie Parlamentu oraz Komitetu Ekonomiczno-Społecznego są przekazywane Komisji, która może je uwzględnić. Projekty wracają do drugiego czytania do Rady UE i parlamentu, następnie trafiają do Rady, która podejmuje decyzje. Parlament może odrzucić projekt legislacyjny w zakresie: swobody przenoszenia się pracowników, wzajemnego uznawania dyplomów, ochrony środowiska, harmonizacji prawa niezbędnej do funkcjonowania wspólnego rynku sieci transeuropejskiej, edukacji, kultury i zdrowia publicznego. Jeśli Rada nie godzi się z decyzją Parlamentu, może jedynie doprowadzić do zwołania Komitetu Pojednawczego, ale w przypadku braku kompromisu - projekt upada.

Osobną rolę pełni Rada Europejska, jako inspirator procesów integracyjnych, na podstawie jej dyrektyw Rada UE ma podejmować decyzje w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Dalsze modyfikacje procesu decyzyjnego były rozważane w trakcie Konferencji Międzyrządowej, zakończonej podpisaniem Traktatu w Amsterdamie (1997). Jednak nie zdobyto się na przeprowadzenie zapowiadanych reform instytucjonalnych. Spór toczy się m.in. o całkowite lub bardzo szerokie odstąpienie od zasady jednomyślności na rzecz głosowania większościowego (biorąc pod uwagę liczbę ludności w krajach).

W celu stosowania zapisów traktatowych instytucje wspólnotowe uchwalają stosowne akty prawne, wśród których wyróżnia się rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Proces uchwalania najważniejszych aktów prawnych obejmuje cztery procedury: konsultacji, współpracy, współdecyzji, zgody. Biorą w nim udział przede wszystkim: Komisja Europejska - jako organ inicjujący, oraz Parlament Europejski - zależnie od wyznaczonego traktatami stopnia jego zaangażowania w proces decyzyjny oraz Rada Unii Europejskiej jako organ prawodawczy.

Procedura konsultacji: Najstarsza i najprostsza procedura podejmowania decyzji. Przy jej stosowaniu Rada UE obowiązana jest do zasięgnięcia opinii Parlamentu co do projektu wniesionego do niej przez Komisję. Parlament Europejski rozpatruje akt w ramach jednego czytania i przekazuje Radzie opinię dotyczącą aktu (nie jest ona dla Rady wiążąca). Zaniechanie konsultacji z Parlamentem skutkuje nieważnością aktu podjętego w takim trybie. Obowiązuje ona w tak istotnych obszarach jak: swoboda świadczenia usług, polityka transportowa , polityka konkurencji , podatki, polityka pieniężna, polityka zatrudnienia, polityka przemysłowa, polityka spójności ekonomicznej i społecznej, badania i rozwój technologiczny oraz ochrona środowiska.

Procedura współpracy: Została wprowadzona przez Jednolity Akt Europejski. Zobowiązuje Radę do rozpatrzenia stanowiska Parlamentu, zgłoszonego w formie poprawek przyjętych bezwzględną większością głosów. Pozwala na stosowanie przez Parlament weta wobec projektu Rady, które może być przez nią odrzucone tylko w drodze jednomyślnej decyzji. W praktyce zakres stosowania procedury współpracy ulega marginalizacji ze względu na coraz szersze stosowanie procedury współdecydowania. Procedura ta dotyczy Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, badań naukowych, ochrony środowiska.

Procedura współdecydowania. Procedurę współdecydowania wprowadził w życie traktat z Maastricht, a zakres jej stosowania rozszerzył Traktat Amsterdamski. Jeśli sformułowany przez Radę UE projekt nie satysfakcjonuje Parlamentu może on doprowadzić do jego odrzucenia. W takiej sytuacji Rada UE nie może uchwalić projektu. Dla uniknięcia takiej sytuacji powołuje się komitet pojednawczy. W jego skład wchodzą członkowie Parlamentu, Rady i Komisji. Jego zadaniem jest osiągnięcie porozumienia przed III czytaniem. W momencie, gdy taki kompromis nie zostanie osiągnięty wówczas Parlament może taki projekt definitywnie odrzucić. Procedura stosowana jest w dziedzinie rynku wewnętrznego, ochrony konsumentów, ochrony zdrowia, swobody poruszania się, polityki wizowej i azylowej, społecznej, ochrony środowiska, kultury, edukacji.

Procedura zgody: Procedura zgody została wprowadzona przez Traktat z Maastricht. Przed ostatecznym uchwaleniem projekt aktu musi uzyskać akceptację Parlamentu Europejskiego (bezwzględna większość głosów). W przeciwnym wypadku zostaje on odrzucony i odesłany Radzie Unii Europejskiej w celu powtórnego zbadania. Zakres jej stosowania jest ograniczony głównie do: dziedziny funduszy strukturalnych , decyzji o przyjęciu nowych państw, niektórych umów zawieranych z państwami trzecimi, zmian niektórych artykułów statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz do sprawowania nadzoru przez Europejski Bank Centralny nad instytucjami kredytowymi i finansowymi. Obejmuje również ustalenia dotyczące systemu własnych środków w budżecie UE.

114. Polityka grup interesu w Unii Europejskiej

Podział:

1.Ze względu na kryterium podmiotowe

-pracownicze, pracodawców

2.Ze względu na kryterium przedmiotowe

-produkcyjne, usługowe

3.Ze względu na zasięg działania

-terytorialne, regionalne, narodowe, ponadnarodowe

Na poziomie UE zaczyna się kształtować układ powiązań narodowych (krajowych) grup interesu.

Modele grup interesu:

1)Model koewolucyjny - koncepcja Kirchmana - grupy interesu w UE powstają i wynikają z presji aktorów politycznych i ekonomicznych, które prowokują do wspólnego działania.

2)Model Sidańskiego - EWG wyzwala reakcję wobecdo tej pory nieświadomych interesów europejskich.

117.Partie polityczne w Parlamencie Europejskim

Tworzenie frakcji wielonarodowych stanowi zachętę do przechodzenia od solidarności narodowej do solidarności wspólnotowej na forum PE. Obecnie trzy frakcje stanowią federację partii narodowych: Frakcja Socjalistów Europejskich, Europejska Partia Ludowa oraz Grupa Europej­skich Partii Liberalnych, Demokratycznych i Reformatorskich. Stanowią one zaczątek prawdziwych europejskich partii politycznych, które zgodnie z Traktatem o WE stanowią istotny element integracji europejskiej oraz przyczyniają się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli politycznej obywateli Unii.

FSE - Frakcja Socjalistów Europejskich

EPL - Europejska Partia Ludowa

GEPLDiR- Grupa Europejskich Partii Liberalnych, Demokratycznych i Reformatorskich Europejskiej

GKZLE - Grupa Konfederatów Zjednoczonej Lewicy

GUE- Grupa Unii dla Europy

FZ- Frakcja Zielonych

GRPE - Grupa Radykalna Przymierze Europejskie

GNREN - Grupa Niezależnych na Rzecz Europy Narodów

GPN - Grupa Posłów Niezrzeszonych

118. Rola i funkcje Parlamentu Europejskiego.

Posłowie z wyborów powszechnych bezpośrednich(proporcjonalny system wyborczy); eurodeputowani są niezależni- nie traktuje się ich jako przedstawicieli państw; zasiadają zgodnie z przynależnością do partii; obraduje w trybie sesyjnym(sesja zaczyna się w drugi wtorek marca i trwa tydzień)deputowani dysponują immunitetem; jego działalnością kieruje prezydium: 1 przewodniczący + 14 vice przewodniczących(2,5- letnia kadencja); są tez kwestorzy, którzy pełnią funkcję doradczą(sprawy administracyjne i finansowe deputowanych); obecnie jest szósta kadencja Parlamentu; komisje stałe oraz tymczasowe(nadzwyczajne, o doraźnym charakterze, wypełniają określone zadania); wyróżnia się dwie podstawowe grupy komisji stałych: 1) w ramach polityki wewnętrznej(17 komisji) 2) w ramach polityki zewnętrznej (3 komisje); jest jedna komisja nadzwyczajna: Komisja Tymczasowa ds. Wyzwań Politycznych i Środków Budżetowych w Rozszerzonej Unii w latach 2007-2013

Komisje w ramach polityki wewnętrznej:

1. budżetowa

1. kontroli budżetowej

1. gospodarcza i monetarna

1. zatrudnienia i spraw socjalnych

1. ochrony środowiska naturalnego, zdrowia publicznego i bezpieczeństwa żywności

1. przemysłu, badań naukowych i energii

1. rynku wewnętrznego i ochrony konsumentów

1. transportu i turystyki

1. rozwoju regionalnego

1. rolnictwa

1. rybołówstwa

1. kultury i edukacji

1. prawna

1. wolności obywatelskich, sprawiedliwości i spraw wewnętrznych

1. spraw konstytucyjnych

1. praw kobiet i równouprawnienia

1. petycji

Komisje w ramach polityki zewnętrznej:

1. komisja spraw zagranicznych

1. podkomisja praw człowieka

1. podkomisja bezpieczeństwa i ochrony

2. komisja rozwoju

2. komisja handlu zagranicznego

Parlament posiada trzy rodzaje uprawnień

1. legislacyjne- uczestniczy w 4 procedurach branych pod uwagę, gdy tworzy się prawo UE:1)konsultacji; 2)wyrażania zgody; 3)współpracy; 4)współdecydowania

2. budżetowe- wynikają z procedury uchwalania budżetu UE; Parlament ma aktywna rolę i pozycję już na poziomie współpracy z Radą UE(jest zobowiązana do przedstawiania Parlamentowi projektu budżetu); Parlament ma prawo do wniesienia zmian wydatków obligatoryjnych(wynikających z traktatów i zobowiązań finansowych) finansowych fakultatywnych

2. kontrolne- odnoszą się do Komisji i do Rady UE; Parlament ma prawo wystąpienia o wotum nieufności wobec Komisji

Parlament przestał być instytucją fasadową, zaczął brać aktywny udział w życiu UE.

119. Charakterystyka systemów wyborczych wykorzystywanych do wyłonienia deputowanych Parlamentu Europejskiego.

Pierwsze wybory bezpośrednie do Parlamentu Europejskiego odbyły się w czerwcu 1979 r. Do tego czasu, PE składał się z delegatów parlamentów narodowych. Od 1979 roku Parlament Europejski jest wybierany w wyborach bezpośrednich co 5 lat. W Traktacie Amsterdamskim (Art. 138, ust. 3) wprowadzono zapis o konieczności wypracowania Europejskiej Ordynacji Wyborczej: "Parlament Europejski opracowuje projekt mający na celu umożliwienie przeprowadzenia powszechnych wyborów bezpośrednich zgodnie z jednolitą procedurą we wszystkich Państwach Członkowskich lub zgodnie z zasadami wspólnymi dla wszystkich Państw Członkowskich." Do dnia dzisiejszego nie udało się tego osiągnąć.

20 września 1976 r. Rada Unii Europejskiej ustanowiła Akt dotyczący wyboru przedstawicieli do Zgromadzenia w powszechnych wyborach bezpośrednich. Zgodnie z Aktem z 1976 r.: "Do czasu wejścia w życie jednolitej procedury wyborczej, procedura wyborcza w każdym Państwie Członkowskim podlega przepisom krajowym", co oznacza, ze wybory są przeprowadzane na podstawie ordynacji wyborczych poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej.

We wszystkich krajach członkowskich wybory mają charakter proporcjonalny. W Belgii wybory odbyły się w czterech okręgach wyborczych i w trzech tzw. kolegiach wyborczych. W Czechach nie było okręgów wyborczych - cały kraj potraktowano jako jeden okręg. Podobnie - bez okręgów - jest np. w Danii, Portugalii, Finlandii, Szwecji, na Węgrzech, na Słowacji, na Litwie i na Malcie i na Cyprze. W Wielkiej Brytanii będzie 11 regionów - okręgów wyborczych. W Niemczech partie przedstawiają listy federalne (np. SPD) albo listy na poziomie krajów związkowych (CDU i CSU). W Polsce najpierw liczone są głosy w skali całego kraju; następnie wyłania się listy, na które oddano powyżej 5 proc. głosów, by potem rozdzielić mandaty między okręgi wyborcze. We Francji istnieje 8 regionów wyborczych. W wielu krajach próg wyborczy określono na poziomie 5 proc., choć w Austrii i Szwecji jest to 4 proc, a w niektórych - np.. w Holandii - w ogóle nie ma progu wyborczego.

W Belgii udział w wyborach jest obowiązkowy. Głosować mogą obywatele Belgii i pozostałych państw członkowskich UE, którzy ukończyli 18 lat. Dozwolone jest głosowanie z upoważnienia. Bierne prawo wyborcze mają obywatele, którzy ukończyli 21 lat. W Czechach czynne prawo wyborcze mają wszyscy obywatele UE, którzy ukończyli 18 lat (wiek ten powinni osiągnąć najpóźniej drugiego dnia wyborów). Aby wziąć udział w głosowaniu, obywatele innego państwa członkowskiego muszą być zarejestrowani na liście stałych mieszkańców od co najmniej 45 dni. Bierne prawo wyborcze mają wszyscy obywatele UE w wieku od 21 lat (wymagany również 45-dniowy okres rejestracji). Czynne prawo wyborcze w Danii - od 18 lat. Można głosować za pośrednictwem poczty. Bierne prawo wyborcze posiadają wszyscy obywatele UE, którzy ukończyli 18 lat. W Niemczech głosować do PE mogą obywatele tego państwa oraz pozostałych państw członkowskich UE w wieku od 18 lat. Dopuszcza się głosowanie za pośrednictwem poczty. Bierne prawo wyborcze - zamieszkali w Niemczech obywatele UE w wieku od 18 lat. Estonia: wiekowy próg wyborczy - 18 lat. Czynne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom UE zarejestrowanym jako zamieszkujący na terenie tego państwa. Bierne prawo wyborcze - obywatele UE w wieku od 21 lat. W Polsce czynne prawo wyborcze mają obywatele Polski i innych państw członkowskich UE, stale zamieszkujący na terenie Polski, którzy ukończyli 18 lat. Minimalny wiek pozwalający na kandydowanie do PE wynosi 21 lat. Kandydaci muszą mieć obywatelstwo polskie lub innego państwa członkowskiego UE i stale zamieszkiwać na terenie UE przez okres co najmniej 5 lat. Czynne prawo wyborcze w Hiszpanii - obywatele UE, którzy ukończyli 18 lat. Obywatele Hiszpanii przebywający za granicą maja prawo głosować za pośrednictwem poczty. Bierne prawo wyborcze - obywatele UE, którzy ukończyli 21 lat. We Francji prawo do głosowania mają wszyscy obywatele UE, którzy ukończyli 18 lat. Bierne prawo wyborcze - obywatele UE w wieku od 23 lat. Irlandia: wiekowy próg wyborczy - 18 lat. Bierne prawo wyborcze posiadają wszyscy obywatele UE w wieku od 21 lat. Na Cyprze wiekowy próg wyborczy dla kandydatów na deputowanych wynosi 25 lat, a dla głosujących - 18 lat. Głosowanie na Cyprze jest obowiązkowe. Na Łotwie progi wiekowe wynoszą odpowiednio - 18 i 21 lat. Za pośrednictwem poczty głosować mogą tylko Łotysze mieszkający za granicą. Obywatele pragnący wziąć udział w wyborach do PE na Litwie muszą zarejestrować się w spisie wyborców najpóźniej na 65 dni przed dniem wyborów. Można głosować za pośrednictwem poczty. Wiekowy cenzus wyborczy w tym kraju wynosi 18 i 21 lat. Również w Luksemburgu dopuszczalne jest głosowanie za pośrednictwem poczty. W tym państwie udział w wyborach jest obowiązkowy, a próg wiekowy jest ten sam w przypadku obu typów prawa wyborczego - 18 lat. Próg wiekowy czynnego i biernego prawa wyborczego jest ten sam na Malcie, w Holandii (można głosować z upoważnienia i pocztą), Portugalii, Słowenii, Finlandii i w Szwecji (możliwe głosowanie za pośrednictwem poczty i poczty elektronicznej) - 18 lat. W Austrii cenzus wiekowy w odniesieniu do biernego prawa wyborczego ustalono na 19 lat (głosować można od 18 lat). Na Słowacji i w Wielkiej Brytanii obowiązują progi wiekowe takie same jak w Polsce, tj. odpowiednio - 18 i 21 lat. W Wielkiej Brytanii w czterech hrabstwach wybory odbywają się wyłącznie za pośrednictwem poczty.

120. Rola, funkcje i struktura Rady UE i Rady Europejskiej.

Rada uczestniczy w procesie decyzyjnym; jest koordynatorem państw członkowskich; spotykają się tu wszyscy ministrowie; jest to element legislacyjny; jej zadaniem jest legislacja; posiada inicjatywę, ma prawo tworzyć projekty; rezydencję sprawuje każde państwo przez 6 miesięcy; występuje droga jedno myślenia; państwo posiadające rezydencję reprezentuje UE; Rada obraduje raz w miesiącu w gronie ministrów spraw zagranicznych, traktowanych jako główni przedstawiciele UE; bywa traktowana jako arena spraw politycznych; działalność Rady jest wspierana przez COREPER, dzielący się na dwie części: 1)COREPER I- skupia zastępców stałych przedstawicieli przy UE, zajmuje się przygotowaniem obrad Rady; 2) COREPER II- uczestniczą stali przedstawiciele, lecz w randze ambasadorów; Członkowie COREPERA działają na podstawie instrukcji oraz dostarczają swojemu państwu informacji jak przebiegają prace; w praktyce są to osoby o doświadczeniu i odpowiednich kwalifikacjach. w Radzie występują trzy procedury glosowania: 1) zwykła; 2)kwalifikowana; 3) jednomyślności.

Konfiguracja Rady:

Rady Europejskiej.Jest złożona z przedstawicieli państw członkowskich(głowy państw i szefowie rządów).oraz przewodniczącego Komisji Europejskiej. Członkowie są wspomagani przez ministrów spraw zagranicznych i jednego członka Komisji. Rada Zajmuje centralną pozycję w polityce UE- dostarcza jej impulsów do rozwoju i określa ogólne polityczne kierunki działań, nie pełni natomiast funkcji ustawodawczej. Jest to forum dyskusji na wysokim szczeblu, a jej znaczenie odnosi się głównie do II filaru UE. Podejmuje decyzje o wdrażaniu wspólnych decyzji politycznych i ma niesprecyzowany zakres zadań(jest nadinstytucją, zespołem ludzi). Decyzje podejmowane są w niej w postaci zgody na działanie, a nie aktu wiążącego. Zajmuje się działaniem w trakcie sporu, rozwiązywaniem konfliktów politycznych, których nie udało się rozwiązać na niższym szczeblu. Co najmniej 2 razy w roku przedstawia sprawozdania i corocznie sporządza pisemną informację o rozwoju UE i przedstawia je na posiedzeniu Parlamentu. Jest ciałem kreatywnym co do ogólnego kształtu UE.

121. Rola, funkcje i struktura Komisji Europejskiej.

Dyrekcje Generalne w liczbie 26 obecnie otrzymały nazwy stosownie do podejmowanej tematyki spraw- przedtem były jedynie oznaczone numerami; dzielą się one na 3 główne kategorie:

I. Dyrekcje generalne odpowiedzialne za poszczególne polityki wspólnotowe:

1. badania naukowe, rynek wewnętrzny, edukacja i kultura, społeczeństwo informacyjne, energia i transport, sprawy ekonomiczne i finansowe, konkurencja, środowisko, podatki i unia celna wspólne centrum badawcze, polityka regionalna , wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne, przedsiębiorstwa, zatrudnienie i sprawy socjalne, rolnictwo, zdrowie i ochrona konsumenta, rybołówstwo

II. Dyrekcje generalne ds. współpracy z zagranicą:

1.handel

2.rozszerzenie

3.rozwój

4.wspólna służba ds. stosunków zagranicznych

III. Dyrekcje generalne wewnętrzne Komisji Europejskiej:

1. budżet

2. personel i administracja

3. tłumaczenia pisemne

4. tłumaczenia ustne i obsługa konferencji

5. technologie informatyczne

Komisja ma 3 główne uprawnienia: kontrolne, inicjatywa, wykonawcze. Jej zadania: formułuje zadania w dziedzinach objętych traktatem; podejmuje decyzje i współdziała z innymi instytucjami Rady UE i PR; ma uprawnienia w zakresie inicjatywy ustawodawczej; interesy państw zostały od niej odłączone; niezawisłość członków Komisji Komisja zbiera się raz w tygodniu(środa rano); jest to największa instytucja, a 1/5 zajmuje się tłumaczeniami. Na czele stoi przewodniczący i 5 vice przewodniczących. Dyrektor generalne posiada status najwyższego szczebla urzędnika służb cywilnych. Komisarze mają po 6 sekretarzy oraz swój gabinet.

122. Rola, funkcje i struktura ETS i Trybunału Obrachunkowego.

Trybunał Sprawiedliwości:

Zapewnia przestrzeganie prawa w zakresie interpretacji traktatów. Składa się z 25 sędziów i 8 rzeczników generalnych(analizują sporne sprawy i przygotowują uzasadnione końcowe wnioski dla Trybunału- I preelekcja- i decydują, które sprawy trzeba rozpatrzyć). Rzecznicy nie stanowią składu orzekającego. Członkowie powoływani przez rządy państw na 6 lat, przy czym obowiązuje zasada rotacji co 3 lata(13 sędziów przez pierwsze 3 lata i 12 sędziów przez następne 3). Na 3 lata wybierany jest spośród sędziów także przewodniczący trybunału( stoi na staży kontroli stosowania prawa wspólnot, zajmuje się wykładnia prawa wspólnotowego oraz rozwojem prawa przez określanie zmian i uzupełnień).

TS kontroluje przestrzeganie przez państwa i organy administracyjne prawa wspólnotowego. Orzeka w sprawie relacji prawa narodowego państwa członkowskich wobec prawa wspólnotowego oraz wskazuje na status urzędnika UE(chroni go lub karci). Orzeka w składzie nieparzystym- 3 lub 5 sędziów, decyzje podejmowane zwykłą większością głosów.

Trybunał Obrachunkowy:

Jest głównym organem administracyjnym i statutowym Wspólnot. Ocenia racjonalność w dysponowaniu środkami finansowymi. Składa się z 25 członków wybieranych na 6 lat(spośród nich na 3 lata wybierany jest przewodniczący z możliwością powtórnej elekcji) Wyróżnia się w nim 4 grupy kontrolne:

1. ds. polityki rolnej

2. ds. polityki strukturalnej i wewnętrznej

3. ds. działań zewnętrznych

4. ds. środków własnych

Poza tym istnieje tez grupa kontrolna zajmująca się koordynacją i oceną wiarygodności i rozwoju. Jest ona podzielona na 2 sektory:

1. sektor metodologia kontroli i szkoleń

1. sektor koordynacja prac związanych z potwierdzeniem wiarygodności

Obowiązki Trybunału: przedstawia Radzie i Parlamentowi oświadczenie o tym, czy pieniądze są wydawane zgodnie z przepisami; informuje o ewentualnych nieprawidłowościach; kontroluje osoby prawne i fizyczne w porozumieniu z właściwymi dla danego kraju kontrolerami(instytucjami i organami administracji); prowadzi rewizję księgowości; po zamknięciu roku budżetowego opracowuje roczne sprawozdanie finansowe; może przygotować raporty specjalne w dowolnym czasie; może zajmować stanowisko w różnych sprawach na wniosek organów Unii.

123. Rola, funkcje i struktura Komitetu Ekonom.- Społ. i Komitetu Regionów.

Komitet Ekonomiczno- Społeczny:

Gdy występują problemy, powstają pod komitety. Komitet jest silnie powiązany z Radą, Komisją i Parlamentem. Posiada on czysto doradcze kompetencje oraz przyzwolenie z kraju członkowskiego. Istota jego działalności jest funkcja konsultacyjna, gdyż każde społeczeństwo posiada reprezentantów, którzy są czasem proszeni o zabranie głosu w jakiejś sprawie. Komitet nie ma funkcji wiążącej, jest traktowany jako ciało konsultacyjne. Liczy 317 członków w proporcjach odpowiadających liczbie ludności kraju członkowskiego. Członkowie mianowani są na 4 lata przez Rade UE i nie mogą być mianowani ponownie. Mianowanie pochodzi z krajów członkowskich- dane państwo przedstawia listę narodową, która musi opierać się na sferach gospodarczych lub społecznych danego kraju. Członkowie są zobowiązani do realizowania swych zadań, ale nie są związani lojalnością wobec państwa. Mają działać nie tylko na rzecz swojego kraju, ale przede wszystkim na rzecz Wspólnot. Komitet wybiera przewodniczącego i prezydium na 2 lata. Wszyscy wchodzą w skład sześciu grup branżowych: w zakresie rolnictwa, ochrony środowiska i przemysłu. Komitet zakłada możliwość tworzenia ad hoc, czyli „komitetu na gorąco” w ramach większego komitetu, gdy pojawia się trudny problem. Poza tym pełni ważną rolę opiniotwórczą, gdyż Rada i Komisja są zobowiązane do konsultacji z nim. Może to być konsultacja fakultatywna (gdy instytucje te same uznają, że należy zapytać Komitet o dana kwestię).

Komitet Regionów:

Liczba członków z poszczególnych krajów jest taka sama jak w Komitecie Ekonomiczno-Społecznym; jest instytucją doradczą, złożoną z przedstawicieli wspólnot regionalnych i lokalnych(317 członków); są oni delegowani przez swój kraj; wymóg niezawisłości poszczególnych członków(nie mogą być związani instrukcjami swoich państw); działacze samorządowi; stanowi forum reprezentowania interesów obywateli UE; wspiera podstawowe instytucje Unii i jest filtrem społecznym dla ich decyzji; jest włączony w proces decyzyjny poprzez konsultacje: 1) obligatoryjne, 2) fakultatywne.

---