PRAWO KARNE I WYKROCZEŃ

dr hab. Ryszard Dębski

Podręczniki: „Prawo karne” Lech Gardocki (ta książka ma przykłady) „Prawo karne, część szczególna: Jacek Giezek, Marek Bojarski, Zofia Sienkiewicz

Prawo karne może być w dwóch znaczeniach: a) węższym - dziedzina prawa, która określa jakie czyny są przestępstwem, jakie kary grożą za te przestępstwa, oraz jakie zasady odpowiedzialności karnej (inaczej prawo karne materialne) b) szerszym - prawo karne to oprócz prawa materialnego także prawo karne procesowe oraz prawo karne wykroczeń.

Prawo karne składa się z: 1) nauka o ustawie karnej - dosyć rozlega dziedzina, mówi o obowiązywaniu ustawy karnej wg czasu, popełnienia miejsca popełnienia i obywatelstwa (działanie ustawy karnej w przestrzeni i na terenie międzynarodowym tzw. prawo karne interterytorialne - odpowiedzialność za granicą obywatela innego kraju) 2) nauka o przestępstwie - najtrudniejsza dziedzina, rozwinęła się dosyć późno, XIX i X wiek 3) nauka o karze i innych środkach penalnych - czyli penologia(to będziemy musieli opracować sami) 4) nauka o przestępstwach w szczególności - część szczególna prawa karnego, nauka o poszczególnych typach przestępstw. Rozdziały: a) przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu b) przestępstwa przeciwko mieniu c) przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu d) przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji 5) nauka - historia doktryn prawno - karnych (do tego będziemy się odwoływać) w tym rozważanie o tym, czy mamy prawo do karania i czemu ono służy (dlaczego karać?)

Szeroko rozumiane prawo karne (czyli zespół obowiązujących przepisów) obejmuje 3 grupy norm: 1) normy określające są rozumiane jakie czyny są przestępstwami lub wykroczeniami 2) normy określające na jakich zasadach oparta jest odpowiedzialność za te czyny 3) normy określające jakie kary i inne środki penalne stosuje się wobec sprawców tych czynów. Te grupy norm tworzą prawo karne szeroko rozumiane

CECHY PRAWA KARNEGO: Prawo pozytywne (obecnie obowiązujące) ma kilka cech, które wyróżniają prawo karne spośród innych gałęzi prawa:

1) prawo karne to wyjątkowość, to prawo granic, to nieprzekraczalne granice. Prawo karne stwarza granice, których nikomu przekroczyć nie wolno. Prawo to nie ma zadań organizatorskich (inne dziedziny prawa to prawa sektorów, bo organizują życie np. prawo pracy reguluje stosunki między pracodawcą a pracownikiem, prawo rodzinne reguluje stosunki dotyczące zawierania małżeństw, oraz prawo spadkowe czy prawo cywilne). Prawo karne nie nadaje się do regulowania życia społecznego. Prawo to stawia granice w różnych dziedzinach np. bariera w prawie rodzinnym: nie wolno mieć drugiej żony jeśli pozostaje w związku małżeńskim, bądź jeśli ktoś nie wypełnia obowiązków alimentacyjnych to barierą jest to, że nie wolno uporczywie nie płacić świadczeń alimentacyjnych, doprowadzając do niemożności zaspakajania potrzeb życia. Prawo karne stawia barierę, nie koniecznie w tym samym miejscu co w prawie cywilnym czy w prawie rodzinnym. Można działać bezprawnie, ale nie jest to jeszcze wtedy przestępstwem.

Art. 288. Kodeksu Karnego § 1. Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 3. Karze określonej w § 1 podlega także ten, kto przerywa lub uszkadza kabel podmorski albo narusza przepisy obowiązujące przy zakładaniu lub naprawie takiego kabla.

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Samo zniszczenia mienia nie jest jeszcze przestępstwem tylko czynem bezprawnym, natomiast przestępstwem jest dopiero umyślne zniszczenie mienia. Prawo karne nie jest do regulowania życia społecznego. Jeśli się czegoś nie karze, to nie znaczy, że się to popiera np. prostytucja nie jest przestępstwem, a przecież jej nie popieramy.

Art. 218. § 1. Kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2. Osoba określona w § 1, odmawiająca ponownego przyjęcia do pracy, o której przywróceniu orzekł właściwy organ,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 3. Osoba określona w § 1, która będąc zobowiązana orzeczeniem sądu do wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy, obowiązku tego nie wykonuje- podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.

I tak, jeśli ktoś złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika to jest przestępstwo, ale natomiast np. jednorazowe niewypłacenie świadczenia pracownikowi to jest bezprawie a nie przestępstwo. Gdy pójdzie do sądu pracy to wynagrodzenie to otrzyma.

2) Prawo karne ma charakter imperatywny tzn. bezwzględnie obowiązujące, dotyczy każdego, kto naruszył normę. Wiele dziedzin prawa ma charakter dyspozytywny, podajemy się bądź nie (np. w prawie cywilnym kwestia wolności umów, możemy korzystać ze wzoru , chyba, że kupujący i sprzedający umówi się inaczej). Prawo karne stosuje się niezależnie od tego czy strony sobie tego życzą.

3) Prawo karne ma charakter wartościujący tzn. normatywny. Każdy czyn, który jest opisany w prawie karnym ma wartość ujemności, co najwyżej jest różny ten stopień ujemności. Każdy czyn opisany w ustawie jest niepożądany społecznie - uznany za społecznie szkodliwy. Prawo karne może zabronić tylko czynów społecznie szkodliwych. Najpierw właśnie trzeba wykazać jaka jest szkodliwość czynu. Nieporządność czynu jest stopniowalna, są czyny mniej lub więcej niepożądane, np. zabicie człowieka jest czynem bardziej niepożądanym niż zniszczenie mienia. Kara powinna odpowiadać wadze czynu. Zawsze wadze szkodliwości społecznej czynu musi odpowiadać kara

4) Prawo ma charakter subsydiarny tzn. pomocniczy. Ta cecha prawa jest cechą sporną wśród specjalistów z prawa karnego. Jedni przedstawiciele, włącznie z naszym panem doktorem uważają , iż prawo karne ma charakter pomocniczy, gdyż jest prawem autonomicznym. Np. „ kto zabija człowieka, podlega karze”. Nawet gdybyśmy tę normę usunęli, nie oznaczałoby to wzrostu zabijania ludzi, gdyż obowiązują nas jeszcze normy kulturowe (moralne) Prawo karne jest ultimaracio - można zastosować wtedy, kiedy żadna inna regulacja nie jest wykorzystana. Natomiast druga strona uważa, iż prawo karne nie jest prawem samodzielnym. Prawo karne jest ostatnim argumentem, kiedy żadna inna regulacja nie jest skuteczna. Służy ono wzmocnieniu normom prawnym np. kto zabija podlega karze tzn. normę moralną uznaje za prawną i wzmacnia ją karą

CELE PRAWA KARNEGO: Zapobieganie popełnianiu przestępstw (najważniejszy cel). Prawo karne patrzy w przyszłość, należy zapobiegać niepożądanym zachowaniom. Wyróżnić możemy dwie drogi zapobiegania naruszania dóbr: a) przez zagrożenie karą opisaną w ustawie, które powoduje wzmocnienie dóbr b) przez stosowanie kar i innych środków penalnych wobec osób, które popełniły czyny zabronione. Jest to element powściągliwy wobec sprawcy.

FUNKCJE PRAWA KARNEGO: 1) ochronna, dzieli się na: a) prewencyjna - polega na tym, że prawo karne oddziałując groźbą stosowania kary zawartej w ustawie informuje o zastosowaniu kar. Prawo karne stwarza pewien powściągliwość psychiczną i kształtuje społeczne oceny co do wartości dóbr. Stanowi kontrargument aby nie zachowywać się w dany sposób. b) represyjno - resocjalizacyjna - polega na ochronie pewnych dóbr przed osobami, które już te dobra naruszyły. Funkcja ta nastawiona jest na sprawcę. Zapobiegamy powrotowi do czynienia przestępstw w następujący sposób: - resocjalizacja - w sprawcę wpaja się wartości przyjęte w społeczeństwie. Resocjalizować można np. poprzez naukę zawodu. - poprawa jurydyczna - sprawca ze względów praktycznych nie popełni przestępstwa, gdyż mu się to nie kalkuluje (np. jeśli będzie duża wykrywalność przestępstw i karalność za nie, wtedy przestępcy nie będzie się opłacało popełniać przestępstwa) - izolacja przestępcy od społeczeństwa i uniemożliwienie mu fizycznie dokonywania nowych przestępstw (pozbawienie wolności) - eliminacja poprzez środki eliminacyjne np. zakaz wykonywania zawodu - lekarz, zakaz prowadzenia pojazdu) - eliminacja przestępcy ze społeczeństwa na zawsze (kara dożywotniego pozbawienia wolności oraz kara śmierci)

2) gwarancyjna - jest to funkcja fundamentalna, funkcja równoprawna z funkcja ochronną. Pojawiła się w czasach oświecenia jako postulat. Chodziło o to, że większą tragedią było to jeśli obywatel bał się państwa niż jeśli obywatel bał się popełnienia przestępstwa. Prawo karne powinno wyrażać określać co jest przestępstwem, wskazać wyraźnie reguły odpowiedzialności za zachowanie, których prawo karne nie uważa za przestępstwo. Funkcja gwarancyjna skierowana jest przeciwko władzy, dlatego nasi politycy nie mówią o tej funkcji. Gwarancje te powinny być spełniane poprzez następujące zasady:

a) Nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez ustawy jest to jedna z najważniejszych zasad prawa karnego, jest istotnym składnikiem idei państwa prawa. W końcu doceniono prawo karne. Uważano, że jeśli będzie właściwie użyte to stworzy możliwości rozwoju społeczeństwa. Obywatel nie może obawiać się państwa. Prawo karne ma chronić jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represją karną przez organy państwowe. Zasada ta została uroczyście sformułowana w art. 5 oraz 8 Deklaracji o Ochronie Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku. Uznana została za zawierającą jedno z podstawowych praw człowieka. W polskim prawie zasada ta została sformułowana w art. 42 Konstytucji RP („Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten kto dopuścił się czynu zabronionego przez ustawę obowiązująca w czasie jego popełnienia). W 1813 roku w Kodeksie Karnym Bawarskim, potem już we wszystkich kodeksach. Wcześniej jednak przed Deklaracją Praw Człowieka zasada ta pojawiła się w Konstytucji Stanów Maryland. Zasada ta oznacza, że nikt nie może być ukarany za przestępstwo, jeżeli ten czyn nie został nie został przez popełnieniem uznany za przestępstwo. Cechą przestępstwa jest określoność czynu w ustawie - jest to warunek konieczny

Zasadę tę możemy rozbić na 5 postulatów (zasad) wynikających z tej zasady

1) nullum crimen siene lege scripts - nie ma przestępstwa bez ustawy pisanej. Zasada ta mówi, że prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie. Są niestety zachowania naganne, które nigdy nie będą spisane i traktowane jako przestępstwo (np. niewierność małżeńska, samobójstwa). Zasada ta skierowana jest do sędziego - nie wolno mu ukarać kogokolwiek za czyn nie spisany w ustawie. Zaprzeczeniem tej zasady jest zakaz prawa zwyczajowego. Zwyczaj może wyłączyć odpowiedzialność karną np. zwyczaj śmingusa dyngusa. Zwyczaj może działać w prawie karnym, może ograniczać karalność np. karcenie małoletnich - jest to prawo zwyczajowe, problem polega jedynie w zakresie tego prawa zwyczajowego, na ile się pozwala. Zwyczaj zmniejsza zakres odpowiedzialności karnej

2) nullum crimen siene lege stricta - nie wolno karać za takie czyny, które nie są zakazane wprost. Prawo polega na zasadach. Przepis ma wyraźnie określać co jest zabronione, musi być wprost napisane. Zasada ta skierowana jest do sędziego. Zaprzeczeniem tej zasady jest zakaz analogii. Analogia z ustawy. W tym przypadku wnioskowanie opiera się na stwierdzeniu podobieństwa między faktem unormowanym i nie unormowanym i na tej podstawie następuje wiązanie takich samych skrótów prawnych z faktem nieunormowanym, jakie są wiązane przez przepisy prawa z faktem unormowanym. Istotne podobieństwo faktów decyduje o zastosowaniu analogii. Cechą wyróżniająca analogii legis (z ustawy) jest to, że jej podstawą zawsze jest konkretny przepis prawny, który musi być wskazany we wnioskowaniu podmiotu przeprowadzającego wnioskowanie. Analogia legis opiera się na założeniu, że ustawodawca poddaje konsekwentnie takiej samej regulacji prawnej tzn. wiąże takie same konsekwencje prawne stanu rzeczy w sposób istotny podobny do siebie. Rozumienie to wyraża zasada: Tam gdzie jest ta sama racja (uzasadnienie), powinno być takie samo uregulowanie prawne. Analogia jest dopuszczalna ale tylko na korzyść sprawcy. Nie wolno tworzyć typów przestępstwa na zasadzie analogii. W przypadku analogii budujemy nową regułę obok istniejącej już Odróżnienie analogii legis od wykładni rozszerzającej: w obu przypadkach mamy do czynienia z rozszerzeniem bądź zakresu zastosowania hipotezy, bądź zakresu normowania dyspozycji danej normy na przypadki wprost w tej normie nieokreślone. Dominuje pogląd, że wykładnia rozszerzająca musi mieścić się w ramach możliwego znaczenia słownikowego danej nazwy, podczas, gdy analogia poza to znaczenie wykracza (nawet poza zakres wykładni rozszerzającej). Wykładnia rozszerzająca ma szerszy zakres, poszerza przepis

analogia wykładnia rozszerzająca

3) nullum crimen siene lege praevia - ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz (lex severior retro non agit). Nie ma przestępstwa bez ustawy wcześniejszej np. sędzia nie może na mocy ustawy z 01.01.1999 roku osądzić przypadku według ustawy z 2009 roku. Zasada ta stosowana jest w różnych dziedzinach prawa np. prawie pracy, prawie cywilnym czy prawie finansowym. W prawie karnym prawo absolutnie nie może działać wstecz. W prawie karnym rządzi zasada winy. Wina polega na tym, że sprawca musi mieć możliwość rozpoznania czynu. W prawie karnym jest subiektywny warunek czynu. Zasada ta skierowana jest do sędziego i do ustawodawcy. Dla ustawodawcy postulat ten oznacza: nie wydawaj ustaw z mocą wsteczną. Jednym z takich ogólnie akceptowanych przykładów zastosowania prawa działającego wstecz mogą być tzw. procesy norymberskie, w których zbrodniarze hitlerowscy byli sądzeni na podstawie prawa specjalnie stworzonego na potrzeby tych procesów - nie na podstawie prawa, które obowiązywało w tym czasie i w tym miejscu, w którym oskarżeni dokonali czynów, za które postawiono ich przed sądem. Uzasadnieniem Trybunału w Norymberdze było to, iż zostały naruszone zasady krajów cywilizowanych. Innym - znacznie bliższym nam historycznie - może być cofnięcie w latach 90-tych w Polsce przedawnienia dla tych przestępstw, które potocznie określa się mianem zbrodni komunistycznych. Cofnięcie przedawnienia dla przestępstw określanych mianem zbrodni komunistycznych uzasadnia się zwykle przy użyciu argumentu, że w okresie PRL, kiedy przestępstwa te zostały popełnione, ściganie tych przestępstw było praktycznie niemożliwe - jako, że ich sprawcami byli głownie funkcjonariusze tych organów, które były odpowiedzialne za wykrywanie i ściganie przestępstw - a zatem do całej sprawy należy podejść tak, jakby do momentu zmiany w Polsce ustroju przedawnienia w tych sprawach biegło. W pierwszych latach rządów komunistycznych w naszym kraju retroaktywność prawa karnego była raczej normą niż absolutnym wyjątkiem. I tak np. kodeks karny wojska polskiego z 23 września 1944 roku obowiązywał z mocą wsteczną od 1 września 1939 roku. Moc wsteczną miały tez dekrety PKWN „O środkach zabezpieczających w stosunku do zdrajców Narodu” z 13 listopada 1944 roku oraz „O wymiarze kary dla faszystowsko - hitlerowskich zbrodniarzy, winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego”. Najbardziej chyba jednak rażącym przykładem złamania zasady działania prawa karnego wstecz był uchwalony 22 stycznia 1946 roku (przez prezydium Krajowej Rady Narodowej na wniosek Rady Ministrów) „Dekret o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego”. Dekret ten nie tylko działał wstecz, ale granice jego retroaktywności nie były w żaden sposób określone

4) nullum crimen siene lege certa - nie ma przestępstwa bez ustawy dokładnej, precyzyjnej. Zasada ta oznacza, że przepisy karne muszą opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny, z precyzyjnością jaka jest możliwa. Postulat ten skierowany jest do ustawodawcy.

5) nullum crimen siene lege propria - nie ma przestępstwa bez ustawy właściwej. To co jest opisane jako przestępstwo w kodeksie karnym, musi być opisane również w ustawie jako przestępstwo. Zasada ta skierowana jest do ustawodawcy.

Kolejne zasady obowiązujące w prawie karnym:

Nullum crimen siene culpa - nie ma przestępstwa bez winy. Jest to młodsza zasada niż nullum crimen siene lege. W prawie karnym przypisuje się odpowiedzialność na winę. Jeśli nie ma winy to nie ma kary, jeżeli czegoś nie można czegoś uniknąć to nie jest to przestępstwem, np. rozbił się samolot w Andach i ludzie aby przetrwać zjadali najsłabszych osobników aby przeżyć - wtedy, ci co przeżyli nie popełnili przestępstwa, więc nie byli winni. Od tej zasady nie ma z reguły wyjątków. Jedynym wyjątkiem są przestępstwa popełniane pod wpływem alkoholu.

Nulla poena siene lege - nie ma kary bez ustawy Organy państwowe działające w systemie prawa stanowionego mogą podjąć działania tylko w zakresie kompetencji, które przyznają im obowiązujące normy prawne. Czyn nie jest karalny, jeśli nie istnieje norma prawna ustanawiająca sankcję za ten czyn. Co więcej, nie dopuszczalne jest wymierzenie sprawcy kary, której za popełniony przez niego czyn ustawa nie przewiduje. Nie zatem czyn musi być określony w ustawie (nullum crimen siene lege), lecz także przewidziana za ten czyn kara.

Nullum crimen siege periculo sociiali - nie ma przestępstwa bez szkodliwości społecznej czynu. Zasada ta oznacza, że ustawodawcy nie wolno zabronić czegokolwiek, nawet pod groźbą kary jeśli nie jest szkodliwie społecznie. Ustawodawca musi uzasadnić, ze dany czyn jest szkodliwy społecznie. Ciężar kary powinien być dobierany, ważony pod względem czynu. Kara powinna odpowiadać wadze czynu.

3) kompensacyjna - jeszcze do XIX prawo karne nie zajmowało się reperowaniem szkód, kompensacją. Dopiero w XX wieku gdy zaczęły się pojawiać dokumenty międzynarodowe, prawo karne musiało zapewnić pewne kompensaty za wyrządzone szkody, np. w 1985 roku Deklaracja ONZ oraz w 1988 roku Europejska Konwencja o Kompensacji. Za taką funkcją przemawiały następujące argumenty: - prawo karne działa z urzędu, w związku z tym naprawiana szkoda będzie z urzędu a co za tym idzie, znacznie szybciej rozstrzygnięta - prawo cywilne działa tylko na żądanie powoda, natomiast prawo karne działa imperatywnie Jednak najważniejszym argumentem jest: - prawo karne osiąga swoje cele karnistycznie lepiej, kiedy przestępca wie jakie szkody wyrządził, gdy szkoda jest rozpoznawana przez sprawcę, a nie anonimowa. Wtedy przestępca zdaje sobie sprawę z wielkości szkody jaką wyrządził

PODZIAŁ PRAWA KARNEGO Prawo karne materialne to zespół norm prawnych, które określają czyny społecznie szkodliwe, zwane przestępstwami, ustanawiają zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary i inne środki karne, zabezpieczające stosowanie wobec swoich sprawców.

Prawo karne sensu largo dzieli się według kryterium przedmiotu regulacji na: 1) prawa karnego materialne, zwane także prawem karnym sensu strikto, będące zespołem przepisów prawnych normujących - czyny będące przestępstwami - zasady odpowiedzialności za te czyny - środki prawne stosowane wobec ich sprawców 2) prawo karne procesowe, określane jako prawo karne formalne, będące zespołem przepisów prawnych normujących postępowanie w sprawach o czyny zabronione przez prawo materialne 3) prawo karne wykonawcze będące zespołem przepisów prawnych normujących wykonywanie: kar, środków karnych i zabezpieczających oraz innych rozstrzygnięć wydawanych w sprawach karnych.

Prawo materialne karne sensu strikto obejmuje: 1) prawo karne powszechne 2) prawo karne wojskowe 3) prawo karne skarbowe

1) Prawo karne powszechne Zasadnicze przepisy prawa karnego powszechnego w Polsce znajdują się w Kodeksie Karnym, natomiast inne przepisy znajdują się również w innych ustawach i nazywane są pozakodeksowym prawem karnym. W chwili obecnej obowiązuje Kodeks Karny z 1997 roku. Miał on jednak swoich poprzedników: - kodeks karny powojenny z 11 lipca 1932 roku tzw. Kodeks Makarewicza. Projekt kodeksu powstał w wyniku prac Komisji Kodyfikacyjnej. Nazwa potoczna pochodzi od nazwiska jednego z jej członków Wprowadzony został rozporządzeniem z mocą ustawy przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Był podawany w Europie jako przykład świetnej kodyfikacji. Był ściśle subiektywny, łagodny, posiadał niskie sankcje za popełnione czyny. Kodeks ten był uzupełniany Małym Kodeksem Karnym w 1946 roku. Zawiesił na czas swojego obowiązywania niektóre przepisy części szczególnej Kodeksu Makarewicza. Kodeks z 1932 roku został uchylony przez ustawę Sejmu PRL III kadencji z dnia 19 kwietnia 1969 roku wprowadzającą kodeks karny Andrejewa Mały Kodeks Karny był przemyślany na rozmiar PRL-u. Był bardzo surowy. Zmiany w prawie karnym, wprowadzone przez komunistyczne władze PRL służyły do walki z przeciwnikami politycznymi nowego ustroju. Mały kodeks karny przewidywał karę śmierci za 13 rodzajów przestępstw, m. In. udział w organizacji lub grupie o charakterze zbrojnym, posiadanie broni i amunicji, sabotaż gospodarczy, „sprzedajność obcym”, szpiegostwo i inne. Przepisy małego kodeksu karnego były bardzo surowe, pole do nadinterpretacji dawał zwłaszcza artykuł dotyczący „rozpowszechniania nieprawdziwych informacji”, na podstawie którego spora grupa osób została osądzonych i skazanych za błahe czyny, jak np. opowiadanie dowcipów o tematyce politycznej. - 1 stycznia 1970 roku wszedł w życie nowy kodeks karny, uchwalony 19 kwietnia 1969 roku. Kara śmierci została w nim określona jako kara o charakterze wyjątkowym. Była przewidziana za najcięższe zbrodnie, zawsze jednak jako kara alternatywna - oprócz kary pozbawienia wolności. Karą śmieci były zagrożone zbrodnie: zdrada ojczyzny, zamach stanu, szpiegostwo, zamach terrorystyczny, dywersja, sabotaż, kierowanie wielką aferą gospodarczą, zabójstwo człowieka, kwalifikowany rozbój oraz nie wykonywanie rozkazu w sytuacji bojowej. - 1 września 1998 roku wszedł w życie zreformowany kodeks karny uchwalony 6 czerwca 1997 roku, który według opinii różnych teoretyków i praktyków prawa karnego został pod wieloma względami źle opracowany. Nie przewiduje on kary śmierci co jedni uważają za sukces, natomiast inni za błąd. Kodeks ten jest łagodniejszy niż ten z 1969 roku. Nie chodziło o liberalizację lecz o racjonalizację. Kodeks ten dawał sędziemu większą możliwość wyboru sankcji, sędzia może ale nie musi surowo karać. Sędzia ma swobodę, mamy zaufanie do niego.

Kodeks karny z 1997 roku składa się z 3 części: - część ogólna (116 artykułów, 15 rozdziałów), gdzie regulowane są zasady odpowiedzialności) - część szczególna (od 117 do 316 artykułu, 22 rozdziały), gdzie znajduje się katalog przestępstw - część wojskowa (od 317 do 363 artykułu, 7 rozdziałów), gdzie reguluje przestępstwa wojskowe. Są to przestępstwa popełnione w związku ze służba wojskową lub dotyczące dyscypliny wojskowej, np. dezercja. Przepisy wojskowe są przepisami szczególnymi w stosunku do przepisów ogólnych.

Oprócz istniejącego kodeksu karnego obowiązują również przepisy pozakodeksowe - ustawy komplementarne (dodatkowe) - które uzupełniają kodeks karny. Wydawane są bardzo rzadko w sytuacjach wyjątkowych, np. ustawa o ochronie pokoju z 1950 roku, ustawa o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego z 1994 roku - przepisy karne w ustawach niekarnych - np. w prawie administracyjnym. Rozdział XV kodeksu karnego - Stosunek do ustaw szczególnych, art. 116 mówi: „Przepisy części ogólnej tego kodeksu stosuje się do innych ustaw przewidujących odpowiedzialność karną, chyba że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie.”

2) Prawo karne wojskowe Kiedyś obowiązywał odrębny kodeks karny Wojkowy. Był to dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 23 września 1944 roku. Jego typową cechą były surowe kary. Obowiązywał od 23 września 1944 roku do 1 stycznia 1970 roku. W 1969 roku nastąpiła integracja prawa wojskowego z prawem karnym powszechnym. Obecnie prawo karne wojskowe usytuowane jest katalogu ustaw jako część ustawy karnej powszechnej. Jest to III część kodeksu karnego pt. część wojskowa. Znajdują się tam przestępstwa przeciwko wojsku, przestępstwa związane ze służbą wojskową (ze szczególną dyscypliną w wojsku, niewypełnieniem polecenia, rozkazu)

3) Prawo karne skarbowe określa przestępstwa skarbowe, czyny które godzą w interesy fiskalne państwa: podatkowe, celne, dewizowe. Prawo karne skarbowe powinno być osobne, gdyż nastawione jest na ochronę interesów fiskalnych państwa. Środki karne skarbowe nie mają funkcji wychowawczej lecz nastawione są na to aby odzyskać z nawiązką to co zostało zabrane. Z uwagi na szczególny przedmiot regulacji jakim zajmuje się prawo karne skarbowe tj. naruszanie przepisów prawa finansowego, zarówno prawo karne skarbowe materialne, procesowe jak i wykonawcze zostało skodyfikowane w jednym akcie prawnym - ustawie z dnia 10 września 1999 rok - Kodeks karny skarbowy. Należy jednak podkreślić, że mimo swej odrębności prawo karne skarbowe wykazuje wiele podobieństw i zbieżności z prawem karnym powszechnym, bardzo często odwołuje się do jego instytucji. Szczególnie zauważalne jest to w części procesowej kodeksu karnego skarbowego, który reguluje jedynie odrębności postępowania w sprawach karnych skarbowych, w pozostałym zakresie nakazując stosować kodeks postępowania karnego.

Z prawem karnym związane jest blisko prawo nieletnich, formułuje zasady postępowania z nieletnimi sprawcami czynów karalnych. Jednak nie należy ono do prawa karnego, ponieważ czyny popełniane przez nieletnich co do zasady nie stanowią przestępstw, a odpowiedzialność za nie, nie ma charakteru odpowiedzialności karnej. Podobnie bliską prawu karnemu, jednak różną od niego gałęzią prawa jest prawo wykroczeń. Niektórzy nazywają tę gałąź prawo karne nieletnich, jednak jest to błędne rozumowanie. Obowiązuje ustawa z 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich. Ogólnie nie chodzi o to aby karać, ale aby wychowywać, aby zapobiegać demoralizacji np. nie chodzenie do szkoły nie jest przestępstwem, a sąd i tak może interweniować.

Prawo karne jako nauka jest zasadniczą wśród nauk penalnych. Nauki penalne to nauki zajmujące się różnymi aspektami przestępczości, przestępstwa, kary oraz stosowania prawa karnego i wykonywania kar kryminalnych. Wymienia się następujące dyscypliny nauk penalnych: 1) kryminologia 2) polityka kryminalna 3) kryminalistyka 4) medycyna sądowa 5) psychiatria sądowa 6) psychologia sądowa

1) Kryminologia zajmuje się osobą sprawcy przestępstwa, przyczynami czynu i warunkami społecznymi, w jakich go dokonał. W XIX wieku rozwijała się biologia kryminalna (antropologia) oraz socjologia kryminalna. Obie te dziedziny połączyły się dając kryminologię. Za twórcę kryminologii uważa się włoskiego lekarza Cesare Lombroso, który stworzył teorię antropologiczną zakładającą istnienie „przestępcy z urodzenia”. Lombroso zawzięcie odwiedzał znane więzienia, by wnikliwie obserwując twarze, sylwetki i dłonie aresztantów, stworzyć wykaz fizycznych cech wspólnych łączących kryminalistów. W wyniku prowadzonych badań doszedł do wniosku, że na podstawie wyglądu można rozpoznać potencjalnego i rzeczywistego przestępcę. Najlepiej kryminologia rozwija się w państwach anglosaskich.

2) Polityka kryminalna jest to wypracowanie sposobu zwalczania przestępczości w oparciu o kryminologię. Mówi nam co należy uczynić aby zwalczyć przestępczość. Niestety polityka kryminalna nie rozwija się zbyt dobrze u nas.

3) Kryminalistyka to nauka, ma dwa działy: a) metody wykrywania przestępstw i ich sprawców - taktyka kryminalistyczna b) metody utrwalania i identyfikacji śladów przestępstwa - technika kryminalistyki Najpierw w XIX wieku zaczęła się rozwijać się taktyka kryminalistyczna związana z prawem, a dopiero w XX wieku technika kryminalistyki, nauka ta wykroczyła daleko poza prawo (biologia, fizyka, chemia). Kryminalistyka posiada 4 podstawowe funkcje: rozpoznawczą, wykrywczą, dowodową oraz zapobiegawczą.

4) Medycyna sądowa to nauka zajmująca się badaniem zmian na ciele człowieka powstałych w wyniku przestępstwa. Jej szczegółowe zainteresowania dzieli się na: - tantalogię (naukę o śmierci) - toksykologię (zajmuje się zatruciami) - traumatologię (nauka o uszkodzeniach ciała) - serohematologię (zajmuje się badaniem materiału biologicznego) Medycyna sądowa jest ściśle związana z kryminalistyką, stanowi jeden z jej elementów. Specjaliści medycyny sądowej zajmują się sekcjami zwłok, oględzinami żywych - poszkodowanych, ustaleniem ojcostwa. Medycy sądowi są pomocni również w dociekaniu prawdy historycznej, są np. obecni przy ekshumacjach zwłok, jak również prowadzą działalność profilaktyczną, zwalczając różnorakie patologie społeczne.

5) Psychiatria sądowa dziedzina psychiatrii łącząca się ściśle z sądownictwem. Zadaniem biegłych sądowych z zakresu psychiatrii jest najczęściej ocena poczytalności, zdolności do odbywania kary, czy do uczestnictwa w postępowaniu sądowym osób podejrzanych, czy oskarżonych. Psychiatria sądowa ocenia też zdolność do kierowania swoim postępowaniem dotyczy to spraw o ubezwłasnowolnienie, a także zdolność do świadomego i swobodnego wyrażania woli - dotyczy to spraw sądowych o unieważnienie testamentu

BUDOWA NORMY PRAWNO KARNEJ Przepis to pewien zespół znaków graficznych, który wyraża pewną normę. Norma to pewna reguła postępowania. Przepis prawa karnego zbudowany jest z 2 elementów: a) dyspozycja b) sankcja Zniknęła hipoteza gdyż przepis prawa karnego dotyczą każdej osoby.

DYSPOZYCJA W dyspozycji zawsze jest podmiot jako „każdy”, „kto”…. oraz krótki opis czynu zabronionego np. kto zabija, tzw. czyn czasownikowy. W dyspozycji mogą być również modalne okoliczności np. czasu, miejsca, sytuacji czy sposobu działania (np. kto zabija człowieka ze szczególnym okrucieństwem, kto znieważa kogoś publicznie…). Po tej dyspozycji od razu jest sankcja. Dyspozycja przepisu karnego może mieć dwojaką postać: a) nazwowa - np. za zabójstwo jest kara…. Dyspozycja nazwowa może mieć charakter odsyłający np. art. 279 kodeksu karnego „ Kto kradnie z włamaniem podlega karze…”, natomiast sama kradzież opisana jest w art. 278 kodeksu „Kto zabiera w celu przewłaszczenia cudzą rzecz ruchomą…”. Dyspozycje nazwowe są syntetyczne. Zyski z tego są takie, iż Kodeks Karny jest zwięzły, krótki, opisuje typ przestępstwa w sposób konkretny. W kodeksie takim, w którym dyspozycje są nazwowe, syntetyczne nie na luk. b) opisowa (np. kto zabija człowieka) W polskim dyspozycja powinna być opisowa. Sama nazwa nie wystarczy. Opis czynu zabronionego musi być w dyspozycji. Czasami stosuje się samą nazwę, ale wyłącznie wtedy gdy dana nazwa odsyła do innego przepisu np. art. 275 kodeksu karnego „Kto posługuje się dokumentem stwierdzającym tożsamość innej osoby albo jej prawa majątkowe lub dokument taki kradnie lub go przywłaszcza…” natomiast sama kradzież opisana jest w art.278 kodeks karnego „Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą …. „

Dyspozycje opisowe dzielimy na: - proste - zbudowane są jako zdanie proste np. „kto zabija człowieka podlega karze…” - złożone - występuje w nich kilka zespołów znamion (co najmniej dwa) dyspozycje złożone mają charakter alternatywny lub kumulatywny. Charakter alternatywny polega na tym że jedno znamiono musi zostać zrealizowane, aby czyn został popełniony np. „kto bierze udział w bójce lub pobiciu..”, „kto podrabia lub przerabia dokument…”. Charakter kumulatywny polega tym, że trzeba wykonać obydwie czynności na raz np. art. 230 kodeksu karnego: „Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej z zamian za pośrednictwo w załatwieniu sprawy w instytucji państwowej …”

Mamy 2 rodzaje dyspozycji opisowych: - dystryktywne (pełna, zupełna) - w sposób kompletny opisuje czyny - niezupełne - opis zabronionego zachowania staje się pełny dopiero po uwzględnieniu elementów leżących poza nią samą. Dyspozycje te nie są kłopotliwe gdy odsyłają do innego przepisu np. art. 275 kodeksu karnego „Kto posługuje się dokumentem stwierdzającym tożsamość innej osoby albo jej prawa majątkowe lub dokument taki kradnie lub go przywłaszcza…” natomiast sama kradzież opisana jest w art.278 kodeks karnego „Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą …. „. Czasami jest wręcz napisane, do którego artykułu należy się odnieść. Problemy zaczynają się dopiero z przepisami blankietowymi. Przepisy blankietowe zawierają ramowy jedynie opis czynu zabronionego, którego wypełnienie, uzupełnienie wymaga odwołania się do przepisów innych niż ustawa karna. Większy problem pojawia się wtedy, gdy przepisy odsyłają do przepisów blankietowych dynamicznych czyli do takich, które jeszcze nie obowiązują. Przepisy blankietowe niewłaściwe odsyłają do innych ustaw. Przepisy blankietowe właściwe odsyłają do aktów niższego rzędu np. do rozporządzenia Ministra finansów tzw. delegowanie ustawodawcy na kogo innego. Jest to niezgodne z zasadą nullum crimen siene lege, gdyż każdy czyn musi być zapisany w ustawie. Najbardziej charakterystyczną ich ilustracje stanowić może aborcja za zgoda kobiety ciężarnej art. 152 par. 1 kodeksu karnego, która staje się czynem zabronionym dopiero wówczas, gdy jest dokonana z naruszeniem przepisów ustawy. O tym co stanowi zabronione zachowanie, dowiadujemy się zatem nie tylko z dyspozycji przepisu karnego, ale przede wszystkim z przepisów ustawy z 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Blankiet właściwy jest dopuszczany tylko wtedy gdy ustawa powie co jest czynem niewłaściwym, a rozporządzenie tylko sprecyzuje granice.

Dyspozycje dzielimy również na: a) kazuistyczne - wielość przepisów na temat jednego przestępstwa. W takim kodeksie grożą luki prawne. Dyspozycje takie są w kodeksie karnym w Rosji oraz Niemcy również dążą do takiego kodeksu karnego. Zaletami takich dyspozycji kazuistycznych jest to, że opis szczegółowy zmusza organy ścigania do zajęcia się daną sprawą. Bardziej nadają się do regulowania nowych dziedzin jak np. ochrona środowiska b) syntetyczne - zwięzłe, lepsza metoda to dyspozycje syntetyczne niż kazuistyczne. Przepis syntetyczny nie może być kauczukowy tzn. za dużo ocen ocennych. Taki przepis w ogóle nie powinien występować. Jest to wtedy błąd ustawodawcy. Organy ścigania wtedy omijają ten przepis wielkim łukiem

Warto zauważyć, że każdą dyspozycję, jaka wynika z dowolnego przepisu karnego, scharakteryzować można z jednoczesnym uwzględnieniem wszystkich podanych wyżej kryteriów . Przykładowo o dyspozycji z art. 148 „Kto zabija człowieka…” można powiedzieć, że jest ona dyspozycją opisową, syntetyczną, prostą oraz zupełną.

SANKCJA Rodzaje sankcji: 1) bezwzględnie nieoznaczone 2) bezwzględnie oznaczone 3) względnie oznaczone

1) sankcje bezwzględnie nieoznaczona - na jedynie znaczenie historyczne, a posłużenie się nim w systemach prawa karnego odpowiadającym współczesnym standardom nie jest już nawet możliwe. W istocie mamy bowiem do czynienia z jednym tylko przykładem sankcji bezwzględnie nieoznaczonej, której podstawową przesłanką byłoby ograniczenie się do stwierdzenia, że sprawca określonego czynu zabronionego „podlega karze”. Metoda stasowania tych sankcji nie jest dobra, gdyż ustawodawca pozbywa się możliwości wskazania, który czyn jest lżejszy, który czyn ma mniejszą szkodliwość społeczną czynu. Gdyby zatem współcześnie ustawodawca chciał taką sankcję zbudować, to musiałby albo uchylić przepisy części ogólnej kodeksu karnego, którego wszak określają rodzaje i granice kar oraz środków karnych (tym samym względnie oznaczając karę kryminalną), albo też uznać, że do jakiegoś przestępstwa obwarowanego tak ujętą sankcja przepisy części ogólnej nic nie znajdują zastosowania.

2) sankcje bezwzględnie oznaczone - jest to sankcja również niespotykana i nieużywana już we współczesnym świecie. Te sankcje są nieodpowiednie, gdyż nie zostawiają miejsca na konkretne zdarzenie. Każdą sankcję należy indywidualnie dobierać do sprawcy i do zdarzenia. Sankcje te nie dają możliwości indywidualizacji kar

3) sankcje względnie oznaczone - rozróżniamy 2 rodzaje tych sankcji: a) sankcje poste (jednorodzajowe) - przewidują one tylko jeden rodzaj kary i zazwyczaj jest to kara pozbawienia wolności (czasami np. jako widełki: kara pozbawienia wolności od 1 do 3 lat, czasami oznacza się tylko dolną granicę np. od lat 5, gdyż górna granica pozbawienia wolności wynosi 15 lat) b) sankcje złożone (wielorodzajowe) - ustawodawca wskazuje co najmniej dwa lub co zdarza się najczęściej - trzy różne rodzaje kary ujmując je alternatywnie, ustawodawca ma prawo wyboru (np. sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku) lub kumulatywne (np. sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat 5 i grzywnie)

OBOWIĄZYWANIE USTAWY POD WZGLĘDEM MEJSCA I CZASU Czas obowiązywania ustawy jest to przedział mieszczący się między zdarzeniami, z których pierwszym jest wejście w życie, drugim zaś uchylenie (derogacja) ustawy oznaczające utratę mocy obowiązującej ustawy. Ustawa nie może wejść w życie wcześniej niż z dniem jej opublikowania, czyli podania do wiadomości publicznej. Gwarantuje to Konstytucja w rat. 88 ustęp 1, który stanowi że warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Dzięki instytucji vacatio legis ustawa może jednak wejść w życie jakiś czas po jego ogłoszeniu. Zazwyczaj to sama ustawa w jej przepisach końcowych określa, kiedy wchodzi w życie, czyniąc to albo poprzez wskazanie konkretnej daty albo poprzez wskazanie okresu vacatio legis, jaki ma upłynąć od dnia jej ogłoszenia do dnia wejścia w życie. W przypadku kodeksu karnego dzień jego wejścia w życie określa natomiast odrębna ustawa z 6 czerwca 1998 roku zawierająca przepisy wprowadzające kodeks karny, której art. 1 stanowi kodeks wchodzi w życie z dniem 1 września 1997 roku. Z kolei derogacja czyli utrata mocy obowiązującej, następuje najczęściej na podstawie przepisu uchylającego, często znajdującego się w akcie prawnym wchodzącym w miejsce uchylanej ustawy, można wyróżnić różne sposoby derogacji norm, które prowadzić mogą do ich całkowitego lub częściowego uchylenia tzw. derogację częściową, stanowi on bowiem, że z dniem wejścia w życie nowego kodeksu karnego tracą moc przepisy dotyczące przedmiotów w tym kodeksie unormowanych, chyba że wprowadzającego przepisy stanowią inaczej. Derogacja może być również „zaprogramowana”, jeżeli z góry założono, że będzie ona obowiązywać przez jakiś z góry oznaczony czas.

Zmiana ustawy, przepisu

czas

punkt wykonania kary chwila orzekania chwila popełnienia przestępstwa

Chwila popełnienia przestępstwa to: 1) gdy przestępstwo wychodzi na jaw poprzez skutek 2) oczywista chwila czynu, popełnienia przestępstwa Chwila orzekania to: to chwila wydania wyroku w I-wszej instancji, gdy czyn został już oceniony, sąd II-iej i III-iej instancji sprawdza czy czyn został dobrze oceniony w I-wszej instancji 111112223434541111fgdghth 1)1

Art.6 par. 1 „Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany”

Wyjątek stanowi art. 101 par. 3 „ W wypadkach przewidzianych w par. 1 lub 2, jeżeli dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia określonego w ustawie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy nastąpił skutek”

Jeśli pomiędzy chwilą popełnienia przestępstwa a chwilą orzekania zmieni się ustawa to: art. 4 par. 1 „Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełniania przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązująca poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy”

Powodem do zmiany ustawy może być miażdżąca krytyka danego przepisu. Zmiana ustawy może polegać na: 1) penalizacja - to uznanie przez ustawodawcę określonego czynu za czyn zabroniony (przestępstwo), wykroczenie. Dla prawa karnego penalizacja czynu jest podstawą odpowiedzialności karnej i zasądzenia przez sąd kary. Przeciwieństwem penalizacji jest depenalizacja 2) depenalizacja - jest to rezygnacja z karalności określonego typu przestępstwa lub wykroczenia. Rozróżniamy depenalizację pełną i częściową. a) depenalizacja pełna polega na całkowitym zniesieniu karalności czynu (zniesienie odpowiedzialności karnej) a tym samym i kary za popełnione przestępstwo lub wykroczenie b) depenalizacja częściowa polega na przekształceniu przestępstwa w wykroczenie (likwidacji typu przestępstwa i wprowadzaniu typu wykroczenia, a zatem likwidacji odpowiedzialności karnej i wprowadzeniu odpowiedzialności za wykroczenie) inaczej kontrawencjonalizacja 3) modyfikacja polega na tym, że obowiązuje taka sama dyspozycja jak wcześniej, ale zmienia się jedynie wysokość sankcji.

Co jeśli czyn nie jest karalny w chwili popełnienia przestępstwa, zmienia się ustawa, czyn jest karalny w chwili orzekania? (penalizacja) Odpowiedź na to pytanie to art. 1 par. 1 Kodeksu Karnego „Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązująca w czasie jego popełnienia”

Co jeśli czyn jest karalny w chwili popełniania przestępstwa, zmienia się ustawa, czyn nie jest karalny w chwili orzekania?(depenalizacja) Odpowiedź na to pytanie to art. 4 par. 1 kodeksu karnego „Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełniania przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązująca poprzednio, jeśli jest względniejsza dla sprawcy” czyli łagodniejszą dla sprawcy

W przypadku modyfikacji przepisu również stosuje się ustawę łagodniejszą dla przestępcy art. 4 par. 1

Względniejsza dla sprawcy - trzeba spojrzeć na całą treść ustawy, gdyż w nowej może nie być zwolnienia warunkowego a w starej jest, itp.

Co w przypadku, jeśli sprawca dostał wyrok 5 lat pozbawienia wolności, siedzi już 2 lata i…..? zmienia się ustawa i teraz za to przestępstwo teraz jest wyrok max. 2 lata 1) penalizacja - wyrok jest prawomocny, to musi sprawca odsiedzieć 5 lat i nie podlega to dyskusji 2) depenalizacja - skoro zmieniono przepis, tzn., że poddano ten przepis krytyce, tzn., że był ten przepis zły - wtedy zmienia się sprawcy wyrok na 2 lata, skoro już siedział 2 lata, to jest koniec już jego wyroku. Kary się nie stosuj e i zaciera się skazanie. Sprawca nie odbywa dalej kary Ustawodawca musi wybrać art. 4 par. 4 „ Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa”

3) modyfikacja: - jeśli sankcja danego czynu karalnego się zaostrza - to wyrok nie ulega zmianie - jeśli sankcja danego czynu karalnego się łagodzi - to art. 4 par. 2 „Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie”

OBOWIĄZYWANIE ZASADY TERYTORIALNOŚCI Zgodnie z przepisami ustawy o ochronie granicy państwowej i ustawy o obszarach morskich i administracji morskiej, terytorium RP obejmuje obszar wydzielony granicami państwowymi, słup powietrzny nad tym obszarem (do końca atmosfery, czyli jakieś 90 km), głąb ziemi pod tym obszarem oraz wody morskie (12 mil od linii brzegowej lub granicy wód wewnętrznych).

Ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzygania: 1) czy stosować polską czy obcą ustawę karną 2) przed jakim sądem ma odpowiadać sprawca (obym czy polskim, sprawa właściwości miejscowej).

ZASADA RÓWNOWAŻNOŚCI MIEJSCA SKUTKU I MIEJSCA CZYNU Zgodnie z art. 6 par. 2 przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu: - gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był prawnie zobowiązany - gdzie nastąpił skutek przestępnego zachowania - gdzie skutek miał zdaniem sprawcy nastąpić

W związku z tym przestępstwo może być popełnione w kilku miejscach i mamy wówczas do czynienia z konkurencją właściwości miejscowej różnych sądów. Mamy wtedy do czynienia z przestępstwem dystansowym tzn. popełnionym na terenie min. 2 państw (np. wysłanie bomby z Warszawy do Krakowa). Istnieją jeszcze przestępstwa tranzytowe gdy jedno przestępstwo może być popełnione na terenie kilku państw (żadne z tych miejsc nie leży na terytorium działania, np. wysłanie bomby z Pragi do Sztokholmu, ale przejeżdża jeszcze przez Polskę - wtedy nas to interesuje)

ZASADA TERYTORIALNOŚCI art. 5 Kodeksu Karnego „ Ustawę karną polską stosuje się dla sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium RP, jak również na statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną, stanowi inaczej” Zasada ta obowiązuje bez względu na obywatelstwo. WYJĄTEK - instytucja przekazania (przejęcia) ścigania - na podstawie umowy międzynarodowej. W 2006 nastąpiła nowelizacja Konstytucji - dotyczyła możliwości wydania obywatela polskiego, który jest ścigany za popełnienie czynu stanowiącego przestępstwo zarówno za granicą, jak i w Polsce (Europejski nakaz aresztowania). 6 listopada 2006 Prezydent RP podpisał nowelę, którą 7 listopada 2006 roku opublikowano w Dzienniku Ustaw. - immunitety dyplomatyczne lub konsularne

Terytorium sztuczne - przedłuża terytorium RP, np. art. 115 pkt. 15 „W rozumieniu tego kodeksu za statek wodny uważa się także stałą platformę umieszczoną na szelfie kontynentalnym”

Aby przestępcę obowiązywała zasada terytorialności, przynajmniej jedno zdarzenie musi mieć miejsce na terytorium RP: - miejsce czynu - miejsce skutku rzeczywistego - miejsce skutku zaplanowanego

Zasadę terytorialności równoważy zasada równoważności miejsca skutku i czynu, obojętne które wystąpi.

ZASADA NARODOWOŚCI PODMIOTOWEJ (zasada podmiotowa, zasada obywatelska) mówi o niej art. 109 „Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą”. Określenie „za granicą” - jest to wszystko to co nie jest na terytorium RP.

ZASADA PODWÓJNEJ PRZESTĘPCZOŚCI CZYNU Aby móc stosować tę zasadę narodowości podmiotowej, musi być spełniony warunek podwójnej przestępczości czynu, art. 111 pkt. 1 „Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia”, np. Polak będąc w innym państwie (Papua Nowa Gwinea) ożeni się z 13-letnią dziewczyną. Następnie wróci do Polski. To w Polsce nie będzie odpowiadał za to, że obcował z małoletnią, gdyż sytuacja taka nie była przestępstwem w tamtym kraju. WYJĄTEK art. 111 pkt. 3 „ Warunek przewidziany w pkt. 1 nie ma zastosowania do polskiego funkcjonariusza publicznego, który pełniąc służbę za granica popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji, ani do osoby, która popełniła przestępstwo w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej”

ZASADA NARODOWOŚCI PRZEDMIOTOWEJ (zasada ochronna względna) mówi o niej ar. 110 pkt. 1 „Ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany przeciwko interesom Rzeczypospolitej Polskiej, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej oraz do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym”.

Ta zasada również ograniczona jest warunkiem podwójnej przestępczości czynu. Cudzoziemiec - to nie obywatel Polski.

ZASADA NARODOWOŚCI PRZEDMIOTOWEJ (zasada ochronna bezwzględna) mówi o niej art. 112 „Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu zabronionego, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia: - przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej - przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym - przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym - przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego - przestępstwa, z którego została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”

Zasada ta jest stosowana niezależnie od zasady podwójnej przestępczości czynu

ZASADA REPRESJI WSZECHŚWIATOWEJ mówi o niej art. 113 „Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa, do którego ścigania Rzeczypospolita Polska jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych”

Jest to zasada represji wszechświatowej konwekcyjnej, przestępstwa ścigane są na mocy umów międzynarodowych, np. uszkodzenie kabla podmorskiego, zakaz handlu dziećmi i kobietami, zakaz piratowania. W skrócie zasada ta brzmi OSĄDZ LUB WYDAJ. Jeśli złapiesz to osądź sam lub wydaj innemu państwu do osądzenia.

ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZASTĘPCZEJ mówi o niej art. 110 pkt. 2 „Ustawę karną polską stosuje się w razie popełnienia przez cudzoziemca za granicą czynu zabronionego innego niż wymieniony w pkt. 1, jeżeli czyn zabroniony jest w ustawie karnej polskiej zagrożony karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności, z sprawca przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i nie postanowiono go wydać” Są to przestępstwa nie wymierzone przeciwko RP, np. cudzoziemiec z Papua Nowa Gwinea zamordował żonę, a do Polski przyjechał na wakacje. Albo go wydamy w celu osądzenia za granicą albo osądzimy go w Polsce, ale tylko wtedy gdy czyn jest zabroniony w ustawie karnej polskiej karą powyżej 2 lat pozbawienia wolności, a sprawca nie został wydany i przebywa na terytorium RP (górna granica 2 lata pozbawienia wolności)

NAUKA O PRZESTEPSTWIE

DEFINICJA PRZESTĘPSTWA Przestępstwo na gruncie prawa karnego jest to czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, przez ustawę karną obowiązującą w czasie jego popełnienia, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomym. Powyższa definicja przestępstwa jest definicją formalno - materialną.

Należy dodać, że możliwa jest także ściśle materialna definicja przestępstwa - przestępstwo jest czynem społecznie szkodliwym (względnie społecznie niebezpiecznym). Definicja taka nie jest możliwa do zaakceptowania na gruncie nowoczesnego prawa karnego, całkowicie bowiem ignoruje konieczność opisania czynu w ustawie, co narusza gwarancyjną funkcję prawa karnego. Jednak w historii istniała definicja materialna przestępstwa, chociażby w Kodeksie Rosyjskim z 1921 roku. Drugim przykładem mogą być Niemcy w czasach hitlerowskich. To właśnie Hitler straszył przestępczością, mówił, że silna władza potrzeba jest dla państwa, że sędziowie są niebezpieczni. Hitler wydał wybory demokratyczne!!!. Przestępstwem było nie tylko to co było napisane w ustawie, ale również co godzi w myśl przewodnią i w zdrowe poczucie narodu. W tym przypadku demokracja obróciła się przeciwko sobie. Otwiera się definicję formalną, ale poprzez alternatywę. Albo czyn jest zabroniony w ustawie albo godzi w poczucie narodowe.

Definicja przestępstwa formalna	Definicja przestępstwa materialna
- czyn człowieka - czyn opisany w ustawie - czyn bezprawny - czyn zawiniony (od XIX wieku)	- czyn człowieka - czyn opisany w ustawie - czyn bezprawny - czyn zawiniony - czyn społecznie szkodliwy

Definicja materialna zawęża wymóg definicji przestępstwa formalnego. Jeżeli dodaje się kolejny wymóg to wtedy zakres się zawęża. W doktrynie prawa karnego przyjmuje się, że na strukturę przestępstwa składa się z kilku elementów, które muszą wystąpić łącznie. Brak choćby jednego z tych elementów oznacza, że czyn nie może zostać uznany za przestępstwo

SZKODLIWA SPOŁECZNOŚC CZYNU W rozumieniu potocznym społeczna szkodliwość czynu oznacza, iż zachowanie sprawcy przynosi stratę, uszczerbek danej społeczności. W rozumieniu prawa karnego jest to jednak pojęcie normatywne - Kodeks Karny expressis Derbis określa kryteria, które należy brać pod uwagę przy ocenianiu społecznej szkodliwości konkretnego czynu. Zostały one ujęte a art. 115 pkt. 2 Kodeksu Karnego. Są to: - rodzaj i charakter naruszonego dobra (kryterium przedmiotowe) - rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody (kryterium przedmiotowe) - sposób i okoliczności popełnienia czynu (kryterium przedmiotowe) - rodzaj naruszonych przez sprawcę obowiązków (kryterium przedmiotowe) - postać zamiaru i motywację sprawcy (kryterium podmiotowe) - rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia (kryterium podmiotowe)

My ważymy sam czyn, a sprawcę zostawiamy na boku.

W każdym procesie karnym jest domniemanie społecznej szkodliwości czynu w stopniu większym niż znikomym i dlatego opisany jest w negatywny sposób, art. 1 par. 2 „Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma” Czyn wypełniający znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary nie jest przestępstwem, jeżeli jego szkodliwość społeczna jest znikoma lub w ogóle jej brak. Wyraża to łacińska premia nullum crimen siene periculo sociali (nie ma przestępstwa bez niebezpieczeństwa dla społeczeństwa - szkodliwości społecznej). Jeżeli szkodliwość czynu jest znikoma, nie wyklucza to pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności za wykroczenie, jeżeli takowy typ wykroczenia istnieje np. wykroczeniem jest kradzież rzeczy do wartości 250 zł)

USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA Koncepcja znamion ustawowych czynu zabronionego została wypracowana przez tzw. kierunek dogmatyczno - normatywny w nauce prawa karnego. Jego głównymi przedstawicielami byli Karl Binding i Ernst Beling. Ten drugi określał przestępstwo jako zgodność konkretnego czynu z ustawowo określonym stanem faktycznym. Obecnie taką zgodność nazywa się właśnie wyczerpaniem ustawowych znamion czynu zabronionego, np. art. 203 określa takie znamiona przestępstw: sprawca a) zabrał b) cudze c) mienie d) ruchome e) w celu przewłaszczenia. Jeśli któreś z tych okoliczności (znamion) nie nastąpiło, wówczas sprawca nie dokonał przestępstwa określonego w art. 203.

Ustawodawca określając typ przestępny, ma na względzie dobro, któremu czyn danego typu wyrządza szkodę albo które naraża na niebezpieczeństwo. Dobro takie nazywamy przedmiotem ochrony karnej. Dobrami chronionymi są np. mienie społeczne i indywidualne, życie i zdrowie ludzie, wolność sumienia i wyznania.

Ustawowe znamiona czynu to: 1) znamiona każdego przestępstwa - cechy przestępstwa aby było przestępstwem 2) znamiona typu przestępstwa - cechy aby czyn był rozbojem, kradzieżą, opis czynu zabronionego

Klasyczna struktura przestępstwa wywodzi się z XIX wieku, to struktura Belingowska, 3-szczeblowa. Cechy aby zdarzenie było przestępstwem: - czyn człowieka stypizowany (opisany w ustawie) - czyn bezprawny - czyn zawioniony

W naszym Kodeksie Karnym jest 5-cio elementowa struktura przestępstwa: 1) czy to w ogóle jest czyn człowieka (nieczyny należy odrzucić) 2) czyn ten musi być opisany w ustawie (czyn ma być znamienny) 3) czyn musi być bezprawny, np. zabicie człowieka jest znamienne, ale zabicie człowieka w obronie koniecznej nie jest bezprawne, kat zabija człowieka, ale zabicie człowieka to jest jego praca, więc czyn ten nie jest bezprawny 4) karygodność (czyn o społecznej szkodliwości czynu art. 1 pkt. 2 5) czyn ma być zawioniony

Call nazwał te elementy jako: czyn człowieka, czyn karalny, czyn bezprawny, czyn karygodny, czyn zawiniony. Nasz Kodeks Karny również oparty jest na strukturze 5-cio elementowej przestępstwa. Ta struktura wiąże się ściśle z ogólną struktura przestępstwa.

Drugi problem jaki się wiąże z ustawowymi znamionami to typy przestępstw. W typie przestępstwa podstawowe znaczenie ma zachowanie się zewnętrzne, często również skutek tego zachowania się oraz niekiedy jego okoliczności. Wyróżniamy czwór podział znamion: 1) określające przedmiot (o jakie dobro chodzi np.: przeciwko życiu, zdrowiu) 2) określające stronę przedmiotową (zewnętrzny opis zdarzenia, np. zabicie, zniszczenie mienia, oszukanie) Znamiona określające przestępstwo pod tym kątem widzenia, nazywamy znamionami strony przedmiotowej. Ustalenie strony przedmiotowej przestępstwa wyjaśnia szereg istotnych elementów nie tylko charakterystycznych dla tego typu przestępstwa, lecz rzucających dalsze światło, na przykład na metody działania sprawcy, stopień brutalności jego zachowania, rodzaj użytych narzędzi. Strona przedmiotowa przestępstwa pełni funkcję przewodnią w oznaczeniu, na czym przestępstwo polega, np. dla zabójstwa charakterystyczne jest tylko umyślne zabicie człowieka. Stroną przedmiotową są wszystkie okoliczności towarzyszące. Ustalając stronę przedmiotową bada się więc: - czas dokonania zabójstwa - miejsce - narzędzia, jakimi zostało dokonane - czy śmierć nastąpiła natychmiast Do strony przedmiotowej należy także ustalenie skutków czynu sprawcy. Z czynem przestępczym mamy do czynienia nie tylko wtedy, gdy nastąpił jakiś obiektywny skutek w świecie zewnętrznym. Powstanie skutku jest charakterystyczne tylko dla tzw. przestępstw skutkowych. Jednak istnieją także przestępstwa, dla których zaistnienia wystarczy jedynie zachowanie sprawcy, bez konieczności nastąpienia jakiegoś skutku, np. płatna protekcja. Centralne miejsce wśród znamion strony przedmiotowej przypada znamieniu czasownikowemu np. zabija, zabiera, oszukuje, niszczy. Niekiedy jednak większą określoność czynu osiąga się przez znamiona sposobu działania np. przemocą, groźbą bezprawną, groźbą zamachu, podstępem albo przez określoność środków działania np. używając druku, posługują się bronią. 3) określające podmiot (kto może być sprawcą, np. kto zabija, matka w okresie połogu, każdy kto) są to znamiona określające warunki, którymi powinien odpowiadać człowiek, aby mógł być uznany za podmiot przestępstwa. Podmiotem przestępstwa może być tylko człowiek. Nie każdy jednak człowiek ponosi odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa. Odpowiedzialność karną ponoszą tylko osoby po ukończeniu 17 roku życia. W szczególnych wypadkach odpowiedzialność karną ponosić mogą również osoby po ukończeniu 15 lat 4) określające stronę podmiotową (przeżycia sprawcy, motywacja) są to znamiona charakteryzujące stosunek psychiczny sprawcy do zachowania się zewnętrznego, skutku i okoliczności. Jedną z podstawowych zasad prawa karnego jest uznanie winy za konieczny element każdego przestępstwa, gdyż przestępstwo nie może istnieć bez winy. Kodeks Karny posługuje się również terminem „czyn zabroniony”, dla przestępstw.

Nasz profesor jest przeciwny temu podziałowi.

RODZAJE PRZESTĘPSTW

Podział I ze względu na wysokość sankcji (stopień społecznej szkodliwości) art. 7 pkt. 1 „Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem” 1) zbrodnie, art. 7 pkt. 2 „zbrodnią jest czyn zabroniony zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na cza nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą”

2) występki, art. 7 pkt. 3 „występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc”

3) wykroczenia to czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu w wymiarze od 5 do 30 dni, ograniczenia wolności w wymiarze 1-go miesiąca, grzywny w wysokości od 20 zł do 5000 zł lub nagany

O podziale tym decyduje dolna granica ustawowego zagrożenia - 3 lata. Najcięższe zabójstwa nazywane są zbrodniami, np. art. 148 pkt. 1 „Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 8 lat, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności”, ale są również zabójstwa, które są występkami, np. art. 150 pkt.1 „Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze, pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat” . Kolejne przykład art. 197 pkt. 1 „Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od 2 lat do 12 lat” - występek pkt. 3 „Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia wspólnie z inną osobą, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat” - zbrodnia pkt. 4 „Jeżeli sprawca czynu określonego w pkt. 1-3, działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 5 lat” - zbrodnia.

Za zbrodnie są surowsze kary. Podział ten, na zbrodnie i występki jest podziałem fundamentalnym.

Art. 8 Kodeksu Karnego „Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi”, ale art. 155 mówi, że „Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5” - występek

Podział II (typy przestępstw) ze względu na skutek 1) przestępstwa formalne (bezskutkowe) opis ustawowy ogranicza się do opisu określonego w ustawie, art. 178a pkt.1 „Kto znajdując się z stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym…” - w tym przypadku nie chodzi o spowodowanie wypadku, chodzi o sam fakt prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości, art. 263 pkt. 2 „Kto bez wymaganego zezwolenia posiada broń palną lub amunicję, podlega karze…” - w tym przypadku nie chodzi o użycie broni, ale o sam fakt jej posiadania. Przy przestępstwie bezskutkowym nie decyduje skutek, lecz samo zachowanie się. Jeżeli jednak skutek zostanie wywołany to wpływa on zaostrzająco na wymiar kary. Skutek ma znaczenie w dalszej części postępowania, a nie przy ustalaniu przestępstwa np. fałszywe zeznanie, rozpijanie małoletniego.

2) przestępstwa materialne (skutkowe) jest to podział według kryterium obejmowania przez znamiona czynu zabronionego jego skutku. Skutek jest znamieniem ustawowym, np. przy zabójstwie skutkiem jest śmierć człowieka, art. 148 pkt. 1 „Kto zabija człowieka… „ Skutkiem nie musi zmiana materialna. Skutkiem jest każda zmiana, może być również zagrożenie niebezpieczeństwa, które wcześniej nie miało miejsca, np. art.160 pkt. 1 „Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu…”. W takim przypadku odpowiedzialność karna przesuwa się w czasie, czyli od niebezpieczeństwa do skutku.

Podział III ze względu na stosunek do dobra prawem chronionego 1) przestępstwa z naruszeniem dobra prawem chronionego 2) przestępstwa z narażeniem na niebezpieczeństwo

TU DO OPISANIA JESZCZE JAK BĘDĘ MIAŁA KSIĄŻKĘ

Podział IV ze względu na sposób działania, realizacji, sposobu zachowania się sprawcy Zachowanie w rozumieniu prawa karnego może przybrać postać działania lub zaniechania 1) przestępstwa z działania są to przestępstwa poprzez działanie, mają charakter powszechny. Są pewną aktywnością człowieka, którą możemy zaobserwować, opisać, np. rozbój art.. 280 pkt. 1 „Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat” albo art.148 pkt. 1 „Kto zabija człowieka …”

2) przestępstwa z zaniechania Zaniechanie jest zawsze normą normatywną. Nie ma zaniechania jeśli nie ma określonego obowiązku działania. Przestępstwa z zaniechania polegają na niepodjęciu przez sprawcę działania, do którego był on zobowiązany (formalne przestępstwa z zaniechania) lub na spowodowaniu określonego skutku przez niepodjęcie takiego działania (materialne przestępstwa z zaniechania). Źródłem obowiązku działania przy przestępstwach formalnych z działania jest sama ustawa karna, np. art. 162 pkt. 1 „Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu…”. Odpowiedzialność karna za brak działania, do którego ktoś jest zobowiązany zależy od tego z jakim zaniechaniem mamy do czynienia i od tego w jaki sposób został określony zespół znamion czynu zabronionego. Biorąc to pod uwagę możemy podzielić wszystkie przestępstwa na takie, które mogą być popełnione: a) tylko z działania b) tylko poprzez zaniechanie c) pośrednio z działania i z zaniechania np. art. 233 pkt. 1 „Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na postawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę… „ - zeznaje nieprawdę - to przestępstwo z działania - zataja prawdę - przestępstwo z zaniechania lub art. 231 pkt. 1 „Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego podlega karze…” - przekroczenie uprawnień - to przestępstwo z działania - nie dopełnieni obowiązków - to przestępstwo z zaniechania d) niewłaściwe z zachowania określone jako zakaz spowodowania skutku, ale zaniechanie nie jest wykluczone, np. art. 155 Kodeksu Karnego „Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze…” Słowo „powoduje” nie mówi nam czy przestępstwo popełnione jest przez działanie czy poprzez zaniechanie. Takim przykładem przestępstwa, przy którym możemy sobie wyobrazić spowodowanie skutku zarówno przez działanie jak i przez zaniechanie jest „przestępstwo zabójstwa” art. 148 pkt. 1 „Kto zabija człowieka, podlega karze…” Ustawodawca mówi „kto zabija człowieka, podlega karze…”. Powstaje pytanie czy można odpowiadać za zabójstwo przez zaniechanie określonego działania, do którego ktoś był zobowiązany? Tutaj problem był na tyle istotny, że ustawodawca postanowił ten problem rozstrzygnąć wprowadzając określoną regulację do Kodeksu Karnego. Regulację tę znajdujemy art. 2 Kodeksu Karnego „Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi” Z artykułu tego wnioskujemy, że w przypadku przestępstw skutkowych nie zawsze można ponosić odpowiedzialność karną za spowodowanie skutku przez zaniechanie. Odpowiedzialność karną za skutek spowodowany przez zaniechanie może ponosić tylko osoba, którą w prawie karnym nazywamy gwarantem. Jest to osoba, która w sposób szczególny zobowiązana jest do niedopuszczenia do tego, aby powstał szkodliwy skutek, np. ktoś nie udziela pomocy tonącemu czego skutkiem jest to, że tonący utopił się. Tutaj pojawia się pytanie, czy za zaniechanie i spowodowanie tym samym określonego skutku może odpowiadać każdy? Art. 2 wprowadza tutaj ograniczenia: jeżeli na osobie nie ciąży szczególny, prawny obowiązek ochrony tego dobra (np. nie jest to ratownik tylko osoba opalająca się na plaży) to popełnia przestępstwo, ale nie spowodowania śmierci, bo żeby można było komuś przypisać spowodowanie skutku to musimy najpierw wskazać, że ta osoba był gwarantem (czy nie była tak jak każdy z nas zobowiązana do udzielania pomocy, tylko była zobowiązana w sposób szczególny do ochrony jakiego dobra przed powstaniem określonego skutku). Odpowiedzialność za skutek może ponosić tylko gwarant. Art. 2 powstał na skutek dyskusji, które toczyły się latami wokół tego co właściwie miałoby być źródłem tego szczególnego obowiązku, czyli z czego ten szczególny obowiązek miałby wynikać, żeby można było komuś zarzucić spowodowanie skutku. Czyli źródłem tego obowiązku musi być prawo (akt normatywny lub np. umowa - coś co wywołuje skutki prawne). Musi to być obowiązek o charakterze prawnym. Gwarant ten musi być umocowany prawnie, tzn. my musimy wskazać z czego wynikał szczególny obowiązek zapobieżenia określonym skutkom i dopiero wtedy będziemy mogli przypisać komuś odpowiedzialność za ten skutek. Dosyć często pozycja gwaranta związana jest z wykonywaniem określonych zawodów i wtedy źródeł szczególnego obowiązku poszukujemy w ustawach, aktach prawnych, które regulują wykonywanie jakiegoś zawodu (np. lekarz na dyżurze). Różnica między zachowaniem człowieka, który nie jest gwarantem i jego ocena prawno - karna a zachowaniem człowieka, który takim gwarantem jest na przykładzie lekarza: jeżeli jakaś osoba widzi, że ktoś umiera i go nie ratuje to ponosi odpowiedzialność za nieudzielenie pomocy i na tym koniec, ponieważ nie jest ona szczególnie zobowiązana do zapobieżenia temu skutkowi, nie jest gwarantem ochrony jego życia i zdrowia. Ale jeśli to samo zrobi lekarz w stosunku do pacjenta znajdującego się pod jego opieką to on będzie odpowiadał za skutek czyli spowodowanie śmierci a nie za nieudzielenie pomocy, bo na nim ciąży szczególny, prawny obowiązek przeciwdziałania temu skutkowi, on jest w tym wypadku gwarantem. Tutaj widać wyraźnie jak została wytyczona granica między odpowiedzialnością za skutek spowodowany zaniechaniem i odpowiedzialnością tylko za zaniechanie. Zazwyczaj w przypadku gwaranta nie mówimy o zabójstwie tylko o nieumyślnym spowodowaniu śmierci.

Podział V ze względu na stopniowanie sankcji 1) przestępstwa typu podstawowego to przestępstwa zawierające określające znamiona

2) przestępstwa typu modyfikowanego Wyróżniamy 2 rodzaje: a) przestępstwo typu kwalifikowanego jest typem przestępstwa, do którego należą znamiona zarówno danego przestępstwa podstawowego, jak i inne. Jest to przestępstwo o surowszej sankcji, `odmiana przestępstwa podstawowego o wyższym stopniu społecznego niebezpieczeństwa” b) przestępstwo typu uprzywilejowanego to typ przestępstwa, do którego oprócz znamion przestępstwa podstawowego należą inne znamiona czyniące je mniej niebezpiecznymi społecznie. Są to więc przestępstwa o łagodniejszej sankcji od przestępstwa podstawowego, np. - typ podstawowo - przestępstwo znęcania się - typ kwalifikowany - przestępstwo znęcania się w związku z czym ofiara targnęła się na własne życie, przestępstwo to objęte jest karą surowszą od przestępstwa podstawowego - typ uprzywilejowany - przestępstwa znęcania się, pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, przestępstwo to podlega karze łagodniejszej.

Kolejny przykład art. 148 pkt. 1 - typ podstawowy „Kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności” pkt. 2 - typ kwalifikowany „Kto zabija człowieka: 1) ze szczególnym okrucieństwem 2) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem…. podlega karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności” pkt. 4 - typ uprzywilejowany „Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10” W typie zmodyfikowanym muszą występować te same znamiona co w typie podstawowym, ale np. art. 177 pkt. 1 i 2 są różne skutki i tu są 2 typy przestępstw pkt. 1 - „Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 pkt. 1, podlega …” pkt. 2 - „Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, sprawca podlega…”

Podział VI ze względu na stronę podmiotową, formę winy 1) umyślne O zasadzie umyślności mówi art. 8 Kodeksu Karnego „Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi” Zasadą jest w prawie karnym, że odpowiedzialność karna związana jest z czynami umyślnymi - za zachowanie umyślne, zamierzone. Wyjątkowo jednak ustawodawca wprowadza odpowiedzialność za czyn nieumyślny, przy czym zawsze wtedy ustawa musi wyraźnie stanowić, że nieumyślny czyn zawsze jest karany. Jeżeli zatem w ustawie w opisie czynu nie ma mowy o tym czy jest to czyn umyślny czy nieumyślny to należy to odczytywać w ten sposób, że karalność związana jest tylko z zachowaniem umyślnym, np. art. 189 pkt. 1 „Kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze…” Nie ma tutaj ani słowa na temat tego czy karze podlega ten kto umyślnie pozbawia wolności czy karze podlega ten kto robi to nieumyślnie. Różnica jest zasadnicza - co innego w sposób zamierzony zamknąc kogoś w komórce, a co innego zamknąć go przez przypadek np. przez nieostrożność, nieuwagę. Jeżeli nie ma ani słowa na temat tego czy to ma być zachowanie umyślne czy nie umyślne (tak jak w tym przypadku) tzn., że chodzi tylko o zachowanie umyślne. Z zasady tej wynika, że zbrodnię i występek może być popełniony umyślnie, ale występek może być popełniony również nieumyślnie - tylko wtedy gdy jest dokładnie napisane w ustawie. Nieumyślność to pewna rzadkość, większość przestępstw popełnianych jest umyślnie

2) nieumyślne ustawa musi stanowić o odpowiedzialności za czyn nieumyślny, bo odpowiedzialność za czyn umyślny jest złożona. Bardzo dużo przykładów nieumyślnych typów przestępstw znajdziemy w rozdziale XIX „Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu” art. 148 do 162 i tam w wielu wypadkach są przewidziane typy nieumyślne. Czyny nieumyślne zawsze mają formę występku i nawet jeśli to samo zachowanie (umyślne i nieumyślne) wyrządza taką samą szkodę, to zawsze czyn nieumyślny jest karany łagodniej, np. zabójstwo i nieumyślne spowodowanie śmierci. Różnica w karze jest zasadnicza, za nieumyślne spowodowanie śmierci kara wynosi od 3 miesięcy do 5 lat, a przy zabójstwie kara zaczyna się od 8 lat. 3) przestępstwa kwalifikowane przez następstwo to trzecia grupa przestępstw w tym podziale. a) mogą być kwalifikowane przez okoliczności statyczne w chwili czynu, np. ktoś działa ze szczególnym okrucieństwem b) mogą występować po czynie jako dalszy skutek (skutek skutku), np. art. 156 pkt. 1 „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci: 1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia…” pkt. 3 „Jeżeli następstwem czyny określonego w pkt. 1 jest śmierć człowieka, sprawa podlega karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat”. Jest tylko kila takich przestępstw np. art. 158 pkt. 3 „Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze …”. W zakresie znamion typu podstawowego sprawca działał umyślnie, ale dalsze wyniki, skutki są nieumyślne, np. umyślny udział w bójce, ale nieumyślne spowodowanie śmierci. O umyślności i nieumyślności mówi nam art. 9 Kodeksu Karnego: pkt. 1 - „Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi” pkt. 2 - „Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć” pkt. 3 - „Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

Podział VII ze względu na podmiot przestępstwa 1) przestępstwa indywidualne podmiotem jest tylko jedna osoba, która w ustawie oznaczona jest rzeczownikiem np. żołnierz, matka. Ten krąg podmiotów może być zawężony w dwojaki sposób - metoda nazwową np. matka, żołnierz, funkcjonariusz publiczny - metodą imiesłowową np. kto będąc żołnierzem, kto będąc matką, kto będąc zobowiązany Przestępstwa indywidualne dzielimy je na: a) indywidualne właściwe - warunkiem odpowiedzialności karnej są indywidualne cechy podmiotu, np. art. 206 Kodeksu Karnego „Kto zawiera małżeństwo pomimo, że pozostaje w związku małżeńskim podlega karze…” To właśnie przykład przestępstwa indywidualnego właściwego. Tutaj zachowaniem karalnym jest zawieranie związku małżeńskiego. Normalnie zachowanie polegające na zawieraniu związku małżeńskiego nie jest zachowaniem karalnym, ale tylko jeśli takiego zachowania dopuszcza się osoba, która nie należy do kręgu wskazanego poprzez podanie tutaj tej cechy „pozostawania w związku małżeńskim” wtedy jest to zachowanie legalne. W przykładzie to zachowanie jest karalne ale tylko dlatego, że dopuszcza się go osoba, która pozostaje już w związku małżeńskim, która przynależy do pewnego kręgu osób charakteryzująca się tym, że pozostaje w ważnym związku małżeńskim. Kolejnym przykładem tego rodzaju przestępstwa może być: wolno oddalić się z Jednostki Wojskowej narzeczonej żołnierza, ale nie wolno bez zgody przełożonego oddalić się z Jednostki Wojskowej żołnierzowi. b) indywidualne niewłaściwe - właściwości podmiotu nie są warunkiem odpowiedzialności karnej, ale wpływają na jej zaostrzenie lub złagodzenie. Przestępstwa indywidualne niewłaściwe to są zawsze przestępstwa typu zmodyfikowanego ze względu na podmiot, szczególną cechę sprawcy. Przestępstwa indywidualne - przestępstwa typu kwalifikowanego

2) przestępstwa ogólno sprawcze (powszechne) może popełnić każdy odpowiedzialny prawnie człowiek (osoba poczytalna i która osiągnęła wiek odpowiedzialności) w ustawie wskazana jako „Kto…” Jeżeli ustawodawca posługuje się na początku zaimkiem „Kto..” to z reguły oznacza to „każdy kto..”, np. art. 160 pkt. 1 „Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3” - typ ogólno sprawczy samo zachowanie polegające na narażeniu na niebezpieczeństwo jest karygodne ale w art. 160 pkt. 2 „Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5” - typ indywidualny W takim przypadku ustawodawca stwierdza, że kara będzie surowsza czyli uważa, że jest bardziej karygodne zachowanie polegające na narażeniu na niebezpieczeństwo kogoś kim mamy się opiekować. Czyli taka przynależność do pewnego kręgu osób nie decyduje o karalności zachowania, które i tak jest karalne tylko wpływa na zwiększenie kary. Przestępstwa ogólno sprawcze - przestępstwa typu podstawowego

Podział VIII ze względu na tryb ścigania Normy prawa mają w większości charakter norm bezwzględnie obowiązujących. Zastosowanie normy sankcjonującej, która jest zawarta w przepisie prawa karnego nie jest właściwie wypadków uzależnione od woli pokrzywdzonego. Zasadą jest to, że stosowanie przepisów prawa karnego nie jest uzależnione od zgody na to pokrzywdzonego. Jest to zupełnie inaczej niż w prawie cywilnym, gdzie dochodzenie swoich praw zawsze zależy od woli osoby, która te prawa posiada Jeżeli ktoś chce dochodzić swoich praw, to ich dochodzi a jeśli nie chce, to nie dochodzi. Stąd właśnie bierze się to określenie „przestępstwa ścigane z urzędu”, tzn. bezwzględnie na to czy pokrzywdzony sobie tego życzy czy nie, czy złoży wniosek czy nie. Jest to obojętne z punktu widzenia obowiązku ścigania i obowiązku prowadzenia postępowania w tej sprawie 1) przestępstwa ścigane z urzędu oznacza, że organy powołane do ścigania mają obowiązek wszcząć postępowanie karne w każdej takiej sytuacji, kiedy istnieje prawdopodobieństwo czy podejrzenie, że doszło do popełnienia przestępstwa. Nie są potrzebne do tego żadne formalne wnioski, ale najczęściej taka informacja powstaje na skutek złożenia zawiadomienia o przestępstwie, jednak nie jest to konieczne. Organ prowadzący postępowanie ma prawo i obowiązek sam to postępowanie założyć. Jeśli w ustawie nie ma ani słowa na temat trybu ścigania to znaczy, że chodzi o ściganie z urzędu, bo to jest zasada. W niektórych przypadkach ustawodawca jednak łamie tę zasadę i wprowadza tzw. wnioskowany tryb ścigania

2) przestępstwa ścigane z urzędu lecz na wniosek oznacza, że postępowanie karne jest prowadzone tak samo jak w przypadku przestępstw ściganych z urzędu. Jest prowadzone przez organy państwowe. Mają one obowiązek prowadzić takie postępowanie i potem oskarżają przed sądem - występuje tzw. oskarżyciel publiczny, który przed sądem prezentuje akt oskarżenia i zajmuje pozycję strony oskarżającej. Warunkiem koniecznym takiego postępowania jest złożenie wniosku przez pokrzywdzonego, czyli całe postępowanie toczy się z urzędu, ale nie może się ono toczyć, zakończyć wydaniem wyroku jeśli pokrzywdzony nie złoży takiego formalnego wniosku. Takich przypadków jest dość dużo. Są bardzo ważne powody, dla których ustawodawca wprowadza ten tryb ścigania - począwszy od takich powodów natury praktyczno - dowodowych a skończywszy na powodach zupełnie innej natury, np. kiedy ustawodawca decyduje się właśnie odstąpić od ogólnej zasady ścigania przestępstwa z urzędu na rzecz wprowadzenia wyjątkowego trybu ze względu np. na to kto jest osoba pokrzywdzoną art. 278 pkt. 1 „Kto zabiera w celu przewłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze…” Generalnie jest to przestępstwo ścigane z urzędu - czyli jak ktoś komuś coś ukradnie to postępowanie toczy się z urzędu. Nie ma tutaj pokrzywdzony żadnego obowiązku składać wniosku, choć najczęściej składa zawiadomienie o przestępstwie, ale art. 278 pkt. 4 „Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego” Może się okazać, że osoba pokrzywdzona nie życzy sobie aby w takiej sytuacji doprowadzać do ukarania i skazania . Tu ustawodawca szanuje tę wole pokrzywdzonego. Inna taką sytuacja (dość częstą w praktyce) jest sytuacja gdy ofiarą wypadku drogowego jest osoba najbliższa. Tutaj ustawodawca ograniczył ten wnioskowy tryb tylko do takiej sytuacji, kiedy nie wchodzi w grę śmierć lub ciężkie uszkodzenie ciała, ale dał też możliwość poszkodowanemu zdecydowania, o tym czy chce aby osoba najbliższa była ścigana za spowodowanie wypadku, w którym ta osoba odniosła średnie obrażenia ciała. Takim przestępstwem, które ma przyjęty tryb wnioskowy jest np. przestępstwo zgwałcenia. Tutaj ustawodawca wprowadza tryb wnioskowy po to, aby osoba która jest pokrzywdzona mogła zdecydować czy życzy sobie aby prowadzono w tej sprawie postępowanie karne, które wymaga jej udziału jako świadka i wobec tego ma prawo do podjęcia decyzji

3) przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego samo ściganie zależy od woli pokrzywdzonego i w dodatku pokrzywdzony musi sobie sam z tym ściganiem poradzić, tzn. tu w ogóle nie występują organy państwa. Pokrzywdzony występuje do sądu o ukaranie sprawcy, sam musi napisać akt oskarżenia, sam musi w sądzie oskarżać. Nikt go w tym nie wyręczy. Oskarżenie prywatne oznacza, że sprawa jest prywatna a nie publiczna i w związku z tym państwo się w to nie miesza. Czasem się zdarza, że oskarżyciel publiczny obejmuje aktem oskarżenia również przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, ale wtedy gdy osoba oskarżona popełniła kilka przestępstw m. In. przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego i prokurator obejmuje wszystko jednym aktem oskarżenia, albo okazuje się, że w trakcie procesu np. że zarzut, który był postawiony dotyczył przestępstwa ściganego z urzędu a tym czasem okazuje się, że dowody starczają tylko na przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Wtedy może prokurator objąć ściganiem, oczywiście jeśli pokrzywdzony będzie sobie tego życzył. Przykładem przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego może być przestępstwo zniesławienia i zniewagi. Jeśli ktoś poczuje się zniesławiony przez kogoś to musi sobie sam napisać akt oskarżenia i go przed sądem popierać i udowadniać, że doszło do popełnienia takiego przestępstwa. Kolejnym przykładem może być art. 217 Kodeksu Karnego pkt. 1 - „Kto uderza w człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega karze…” pkt. 3 - „Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego”

Dobro dyspozytywne - to są nasze dobra, możemy je chronić lub nie, zależy to wyłaz cnie od nas samych

Wina Umyślność i nieumyślność charakteryzują typ czynu zabronionego. Decydują zatem o tym czy zachowanie jest karane i ewentualnie decydują o wymiarze kary. Generalnie w prawie karnym obowiązuje zasada, że karalność jest związana z czynami umyślnymi (tylko). Od tej zasady są wyjątki - może być karane zachowanie nieumyślne, o ile ustawa tak przewiduje. I taka jest właśnie funkcja umyślności, to ona decyduje o tym, czy jakieś zachowanie w ogóle jest czynem zabronionym, np. „Kto pozbawia człowieka wolności podlega karze Nie ma tu ani słowa czy to pozbawienie ma być umyślne czy nie np. przez nieostrożność, a skoro tak tzn. że nieumyślne pozbawienie kogoś wolności nie podlega karze. Czyli to, że ktoś pozbawia człowieka wolności umyślnie i nieumyślnie będzie decydowało o karalności tego zachowania, a nie o winie.

Kodeks karny definiuje umyślność i nieumyślność w art. 9, artykuł ten zaczyna się od słów „czyn zabroniony popełniony jest umyślnie” i „czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie”, chodzi o to, że to nasze nastawienie to jest to nastawienie, które charakteryzuje czyn, zachowanie umyślne lub nieumyślne (a nie wina umyślna czy nieumyślna), art. 9 Kodeksu Karnego pkt. 1 - „Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi” pkt. 2 - „Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć” pkt. 3 - „Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, która ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć”

Umyślność pojęcie to jest tożsame z pojęciem zamiaru (umyślność = zamiar). Umyślność jest wtedy gdy sprawca chce popełnić przestępstwo, ma wolę i świadomość popełnionego czynu zabronionego Kodeks karny wyróżnia 2 postacie zamiaru: 1) zamiar bezpośredni (dolus direktus) zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony, ma wolę popełnienia czynu zabronionego. Przy zamiarze bezpośrednim mamy wskazanie tylko na stronę kwestionalną. Ustaw mówi „sprawca chce” czyli scharakteryzowana jest jego wola. Natomiast o nieświadomości, nie ma tu mowy, bo wiadomo, że żeby czegoś chcieć trzeba mieć świadomość. I - go stopnia - nie jest istotne osiągnięcie celu poprzez skutek. II - go stopnia - sprawca musi przewidywać wystąpienie skutku ubocznego i godzi się z nim, np. ktoś chce zabić polityka i w tym celu podkłada bombę w samolocie, którym będzie leciał. Jednak samolotem tym leci też grupa dzieci na wycieczkę. Tym samym sprawca zabija polityka i tym samym godzi się na zabicie grupy dzieci. 2) zamiar ewentualny zachodzi wtedy, gdy sprawca przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego na to się godzi. Ustawodawca charakteryzuje nam zarówno stan świadomości jak i stan woli. Mówi, że „sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu” tzn., że on nie jest pewny tego czy do popełnienia czynu dojdzie i na to się godzi. Godzić można się tylko na to co jest prawdopodobne. Jeśli cos jest pewne, my podejmujemy działania, które z pewnością doprowadzą do określonego skutku, to my nie to że się godzimy na ten skutek, ale że tego chcemy. Sądy powołują się na zamiar ewentualny, gdy nie mogą udowodnić zamiaru bezpośredniego. Zamiar ten występuje zdecydowanie rzadziej niż zamiar bezpośredni, np. sprawca chce spalić swój dom, który jest strasznie zagrzybiały. Chciał dokonać tego w trakcie burzy, aby dostać odszkodowanie. Na pierwszym piętrze wynajmuje pokój sparaliżowany staruszek. Jeśli powie staruszkowi aby wyszedł z domu w czasie burzy to sprawa się wyda, że chciał podpalić swój dom, więc nie może powiedzieć staruszkowi o swoim planie. Sprawca będzie trzymał kciuk i modlił się, aby staruszkowi udało się uciec z tego domu. Zamiar ewentualny stworzono dla pewnego ułatwienia, przede wszystkim po to, żeby we wszystkich przypadkach, kiedy popełnienie przestępstwa było prawdopodobne, sprawcy nie mogli się powoływać na to, że oni tego nie chcieli. Bo jeżeli ktoś napewno czegoś nie chce, to nie popełnia czynu umyślnie.

Przy zamiarze bezpośrednim II - go stopnia jest nieuchronność wystąpienia skutku Przy zamiarze ewentualnym jest ewentualność wystąpienia skutku

Umyślność art. 9 Kodeksu Karnego pkt. 1 - „Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi” Godzenie się to wola. Powstało mnóstwo teorii godzenia się „na coś”. W Polsce przed wojną dominowała teoria Makarewicza - godzenie się to jest wola, taka sama jak „chcemy”. Jest to zła teoria, ale popularna była, gdyż Makarewicz był wielką, czołową postacią tamtego okresu. Był przecież jednym z twórców Kodeksu Karnego z 1932 roku. Kolejna teorią była teoria Woltera - godzenie się to obojętność wobec skutku. Teoria ta przyjęła się na długie lata w naszym orzecznictwie. Teoria Woszczyńskiego - godzenie się jako chcenie niebezpieczeństwa. Potrzebne jest niebezpieczeństwo skutku

Bardzo ważne jest jaką teorię przyjmiemy, jaką będziemy stosować.

Zamiar (łac. dolus) - w znaczeniu „zły zamiar”, wina umyślna - świadome ukierunkowanie podmiotu na wykonanie stanu rzeczy (celu bądź środka do celu, do którego dąży sprawca), określonego w typie czynu zabronionego. Można wyróżnić stronę intelektualną i woluntatywną zamiaru (teoria woli). Można wyróżnić: 1) zamiar pośredni używano od XIII wieku dla takich zachowań, które powodowały jako następny skutek dalsze szkody, np. ktoś kradnie lekarzowi teczkę, gdy jechał do pacjenta. Niestety z tego powodu pacjent zmarł. Zamiar bezpośredni - ukradnięcie teczki, zamiar pośredni - nieleczony pacjent umiera = nieumyślność. Dziś coś takiego nie istnieje, odrzucono w czasach współczesnych 2) zamiar ogólny (dolus generalis) są to nazwy, które stosuje się w orzecznictwie w prawie karnym, dla określenia szczególnych przypadków zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego, np. zamiar przemyślany (dolus premeditatus) - działanie z premedytacją, zamiar nagły (dolus repentitus) - działanie, gdy sprawca nie miał czasu przemyśleć swojego działania, zamiar alternatywny sprawca nie wie dokładnie co się stanie, np. podczas awantury małżeńskiej, żona rzuca żelazkiem w męża, tym samym zabija go. I co chciała zrobić? Zabić? Poparzyć? Przekonać do swoich racji?

Nieumyślność Nieumyślność pojawiła się dopiero w Kodeksie Karnym z 1997, we wcześniejszych kodeksach nie było o niej mowy. Nieumyślność art. 9 Kodeksu Karnego pkt. 2 - „Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć” Elementem wspólnym dla nieumyślności jest: - brak zamiaru - naruszenie reguł ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, ten element jest obiektywny, trzeba najpierw ustalić jakie są reguły postępowania, a to jest trudne. Te reguły zależą od tego w jakiej sferze się poruszamy, np. reguły postępowania przez prowadzącego samochód - dotyczą kierowców. Musimy sobie tutaj zbudować taki model np. dobrego ojca, dobrego policjanta. To badanie powinno być widoczne przy wszystkich przestępstwach komunikacyjnych, gdzie przesłanką odpowiedzialności karnej za spowodowanie wypadku drogowego jest naruszenie reguł ostrożności. To my najpierw musimy wykazać, że ten uczestnik ruchu naruszył te reguły i dopiero potem możemy się zająć pozostałymi elementami, np. jeżeli kierowca jechał ostrożnie i mimo to stało się coś, to możemy powiedzieć, że doszło do popełnienia czynu zabronionego bo nie została spełniona ta podstawowa przesłanka. Oczywiście tutaj trudność polega na tym, że jak coś się stanie, to zawsze jesteśmy wykazać, że gdzieś tam kierowca był nieostrożny, że np. jechał z prędkością 50 km/h zamiast 40 km/h. Ale to nie temu ma służyć. Ten przepis ma służyć pewnej obiektywizacji reguł ostrożności i faktu.

Nieumyślność ma 2 postaci: „Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia…” - lekkomyślność „Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go” - nieumyślność karana jest dopiero po czynności dokonanej, a przy umyślności karane jest już usiłowanie „Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności - niedbalstwo, nieostrożność

1) nieumyślność świadoma = lekkomyślność mamy z nią do czynienia wówczas, gdy sprawca wprawdzie przewidywał możliwość popełnienia czynu, ale ani nie chciał, ani godził się na jego popełnienie. Dawniej o tej postaci nieumyślności mówiliśmy lekkomyślność, bo to słowo dosyć dobrze oddaje istotę rzeczy. Bo ktoś przewiduje, że podejmuje jakieś działania ryzykowne, ale jest przekonany, że mu się uda, np. kierowca wyprzedza z prędkością 120 km/h i z przeciwka nadjeżdża samochód a on jest przekonany, że jak do tej pory mu się udawało to i tym razem mu się uda. A tym czasem nie udało się. Nie można powiedzieć, że on chciał tego wypadku. Kierowca wiedział, że jest takie ryzyko, takie prawdopodobieństwo, ale z całą pewnością był przekonany (zresztą było to bezpodstawnie odrzucenie), że do popełnienia tego czynu nie dojdzie . W Kodeksie Karnym z 1932 roku oraz 1969 roku był zapis „zła aktualizacja swojej wiedzy” 2) nieumyślność nieświadoma = niedbalstwo tutaj sprawca nie przewiduje w ogóle możliwości popełnienia czynu, chociaż mógł to obiektywnie przewidzieć. Tutaj tzw. dawne niedbalstwo. Opiera się na takich kryteriach poza psychicznych, bo kobieta mówi, że ona wprawdzie nie pamiętała, że zostawiła włączone żelazko, ale mogła przecież przed wyjściem z domu sprawdzić. Istniała obiektywna możliwość rozpoznania tego niebezpieczeństwa i tym samym do jego niedopuszczenia. „Idealna gospodyni domowa” sprawdziłaby każde pomieszczenie przed wyjściem z domu. To są tzw. przestępstwa przez zapomnienie. I tutaj pojawia się pułapka, gdyż w przypadku niedbalstwa to my już zbliżamy się do stawiania sprawcy zarzutu, czyli mówienia „mogłaś zachować się inaczej. Odbiegamy od tej konstrukcji, że to czyn zabroniony jest nieumyślny, a zaczynamy wdawać się trochę w ocenę tego zachowania czyli winę

Art. 9 pkt. 3 - „Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, która ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć” . Artykuł ten lepiej oddaje zawartość kryminalną czynu, np. art. 156 pkt. 1 - „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci 1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia 2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej … podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10” pkt. 2- „Jeżeli sprawca działał nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3” pkt. 3 - „Jeżeli następstwem czynu określonego w pkt. 1 jest śmierć człowieka, sprawca, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12 lat”, ale art. 155 Kodeksu Karnego „Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat”

Błędy w prawie karnym Błąd w prawie karnym to różnica między obiektywną rzeczywistością a odbiciem jej rzeczywistości w świadomości człowieka. Błąd jest zawsze czymś co dotyczy świadomości a nie woli. Błąd może występować w postaci: - urojenia - gdy w obranie świadomości sprawcy pojawiają się pewne elementy, które nie występują w rzeczywistości - nieświadomości - gdy sprawca nie obejmuje swoją świadomością określonych stanów rzeczy, które jednak w rzeczywistości występują. Błąd zawsze wynika z nieadekwatności rozpoznawania zjawisk otaczającej człowieka rzeczywistości, co powoduje, że podejmowane przez niego procesy decyzyjne są wadliwe. Z punktu widzenia konsekwencji prawno - karnych istotne są te wypadki błędu, które dotykają okoliczności, od których zależy odpowiedzialność karna, a wiec znamion czynu zabronionego i jego bezprawności W polskim Kodeksie Karnym z 1997 roku wyróżnia się 3 rodzaje błędu: 1) błąd co do faktów = błąd co do znamion typu czynu zabronionego, art. 28 pkt. 1 - „Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię” pkt. 2 - „Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, ze zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy” Błąd co do okoliczności należącej do znamion czynu zabronionego (terror facti) - błąd co do faktu, powoduje, iż sprawcy nie można przypisać przestępstwa umyślnego objętego tymi znamionami. Błąd ten wyłącza zawsze winę umyślną - braku zamiaru realizacji tych znamion lub znamienia. Analizując daną sytuację należy wszakże postawić pytanie o genezę błędu, a także o to, czy sprawca przestrzegał wymaganych w danej sytuacji reguł ostrożności, czyli jednym słowem, czy błąd był zawiniony, czy też nie. Jeżeli uznamy, że błąd sprawcy był zawoniony, gdyż był wynikiem lekkomyślności lub niedbalstwa, to w grę wchodzi kwestia odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne, np. kłusownik wybierał się na polowanie do lasu, miał oczywiście pozwolenie na broń. Idąc do pociągu kłusownik zobaczył na wśród tłumu ludzi, peronie PKP, idącego na dwóch łapach białego niedźwiedzia. Zabił niedźwiedzia. Po podejściu bliżej okazało się, że był to człowiek przebrany za niedźwiedzia. Wtedy kłusownik będzie odpowiadał za nieumyślne spowodowanie śmierci. Inny przykład” kłusownik miał pozwolenie na odstał 2-óch niedźwiedzi. Pojechał w góry i na opustoszałej łące w górach stały 3 niedźwiedzie. Zabił 2 z nich i okazało się, że jeden z nich to niestety człowiek przebrany za niedźwiedzia. W tej sytuacji jest to przypadek, nie można przypisać ani winy umyślnej ani nieumyślnej. Kłusownik nie mógł przewidzieć, że w górach na łące jeden z tych niedźwiedzi to będzie człowiek przebrany za niedźwiedzia. Jest to błąd wyłączający karalność, wyłączający umyślność. 2) błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność czynu albo winę, art. 29 „Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę, jeżeli błąd sprawcy jest usprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary” Okoliczności uchylające bezprawność czyli sprzeczność z normą prawa karnego, noszą nazwę kontratypów przestępstwa. Wyróżniamy następujące kontratypy: a) kodeksowe (ujęte w Kodeksie Karnym) - obrona konieczna - art. 25 pkt. 1 „Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro prawnie chronione” - stan wyższej konieczności - art. 26 pkt. 1 „Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego” - ryzyko związane z eksperymentem (ale bez eksperymentów medycznych) b) pozakodeksowe - zabiegi lecznicze - przerywanie ciąży w warunkach przewidzianych przez ustawę z 07.01.1993 roku. - karcenie nieletnich - ryzyko sportowe - zgoda pokrzywdzonego (dysponenta dobra) c) ustawowe - określone w ustawie d) pozaustawowe - określone poza ustawą Do ujętych w Kodeksie Karnym kontratypów należą: obrona konieczna, stan wyższej konieczności 3) błąd co do bezprawności czynu, art. 30 „Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności, jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary”

TU DO OPISANIA JESZCZE JAK BĘDĘ MIAŁA KSIĄŻKĘ

Przedmiot przestępstwa przestępstwo jako czyn społecznie szkodliwy godzi w istotne dla społeczeństwa dobra prawne, takie jak życie, własność, bezpieczeństwo, wolność itp. Mówimy, że dobra te są przedmiotem przestępstwa. Przestępstwo stanowi zamach na nie i dlatego patrząc od strony przestępstwa nazywamy je przedmiotem zamachu, a patrząc od strony prawa karnego nazywamy je przedmiotem ochrony. Niektóre przepisy części szczególnej Kodeksu Karnego opisując typ przestępstwa wskazują jednocześnie przedmiot ochrony np. art. 189 Kodeksu Karnego „Kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat” Artykuł ten wymienia wśród znamion wolność jako dobro prawnie chronione. Najczęściej jednak przedmiot przestępstwa nie należy do jego ustawowych znamion. Ustalić co jest dobrem chronionym przez dany przepis karny możemy na podstawie tytułu rozdziału albo przez odtworzenie motywów ustawodawcy.

Strona przedmiotowa przestępstwa do strony przedmiotowej przedmiotowej przestępstwa zaliczamy: - czyn (zachowanie się) podmiotu - skutek czynu - czas i miejsce czynu - sytuację, w jakiej czyn popełniono - sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy czynu Znaczenie poszczególnych z wymienionych tu elementów strony przedmiotowej nie jest jednakowe. Najważniejszym niewątpliwie jest tu zachowanie się sprawcy, które jest niezbędnym elementem każdego przestępstwa, skoro każde przestępstwo musi być czynem (z tego wynika fundamentalna funkcja gwarancyjna - nullum crimen sine lege). Nie sposób pociągnąć kogoś do odpowiedzialności karnej za wygląd czy charakter. Można odpowiadać tylko i wyłącznie za czyn !!! (np. nie wolno kogoś karać, że jest się Żydem w czasie wojny). Pozostałe elementy strony przedmiotowej występują nie we wszystkich opisach ustawowych poszczególnych typów przestępstw. Czyn jest pojęciem interdyscyplinarnym. Pojęciem czynu posługuje się również filozofia oraz socjologia. Czyn występuje w wielu dziedzinach. Również psychologia formułuje wiele „czynów”. Prawo karne od około 250 lat próbuje skonstruować naukową definicję czynu. Jednak definicji jednolitej „czynu” brak. Powstaje problem naukowej definicji czynu. Pojawiły się 2 rodzaje jego definicji: - odwoływała się do nauk przyrodniczych tzw. naturalistyczna definicja czynu - to koncepcja czysto prawna, czynem jest to, co ustawodawca opisał w ustawie jako czyn. Były to równolegle rozwijające się koncepcje. Pierwsze nowoczesne definicje „czynu” pojawiły się dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Pojęcie czynu w prawie karnym: - teoria naturalistyczno kauzalna - czyn jest zjawiskiem ontologicznym, to aktywność woli człowieka, pojęcie ogólne wobec przestępstw umyślnych i nieumyślnych. W ten sposób przesuwano problem psychicznego odniesienia do czynu w sferę winy. Zwolennicy: Liszt, Ernst Beling. Krytyka: wadą tej koncepcji jest to, że traktuje wolę jako czynnik sprawczy, którym nie jest np. zaniechanie może mieć miejsce bez udziału woli - teoria finalistyczna - czyn jest zjawiskiem ontologicznym. Zamiar jest włączony do typu czyny zabronionego. Finalizm treści woli włącza do pojęcia czynu. Celowość (finalizm czynu) wynika z faktu, że człowiek może przewidzieć skutki swego działania i dzięki temu sterować przebiegiem zdarzeń, aby osiągnąć określony cel. Wola determinuje kauzalny przebieg wydarzeń. Zaniechane nie jest czynem. Zwolennicy: Welzel, Hirsch, Władysław Mącior. Krytyka: nie uwzględnia faktu istnienia zachowań, który wynik nie pokrywa się z zamierzonym celem (zamiar ewentualny, przestępstwa nieumyślne) - teoria socjologiczna - czyn to aktywność lub pasywność człowieka, która jest doniosła społecznie, związana z grupą społeczną. Jest to wartościujące ujęcie czynu. Świadomość odgrywa decydującą rolę, pełni funkcję informacyjną. Według tej koncepcji czynem jest tylko zachowanie psychiczne sterowane, którego warunkiem jest odpowiedni stopień aktywacji siatki nerowej umożliwiającej procesy sterowania tj. odbiór informacji, identyfikację, przetworzenie i decyzję. Czyn to zarówno działanie, jak i zaniechanie. Zwolennik: Kazimierz Buchała. Zwolennikiem tej teorii jest również nasz profesor.

III semestr mamy zacząć od omawiania tych teorii 2)

	Strona 9

wykłady

x x

xxx

x

x

x

x x x

x

---