GOSPODARKA REGIONALNA

Dr Aneta Jarosz Angowska

WSPÓŁCZESNA GOSPODARKA ŚWIATOWA

REGIONALIZACJA GLOBALIZACJA

Wzajemnie sprzężone obiektywne procesy rozwojowe

GLOBALIZACJA => wzrost różnego rodzaju połączeń, powiązań wzajemnych, oddziaływań we wszystkich dziedzinach życia społeczeństw od kultury masowej, poprzez finanse, procesy migracyjne, aż do utrzymania pokoju. Globalizacja oznacza istnienie wysokiego poziomu interakcji między ludźmi pozostającymi w znacząco oddalonych od siebie miejscach

Cechy globalizacji:

• Mechanizm odterytorialnienia niektórych zjawisk i procesów społecznych

• Zjawisko transnarodowej przestrzeni społecznej

• Mechanizm wizji świata jako jednego miejsca

• Wzajemne warunkowanie się tego co lokalne i tego co globalne.

Zakres przedmiotu globalizacji:

• Globalizacja gospodarki

• Globalizacja w sferze obiegu informacji

• Globalizacja w sferze kultury

• Polityczna ścieżka globalizacji

• Globalizacja ekologiczna.

REGIONALIZACJA - 2 szczeble:

1. REGIONALIZACJA MIĘDZYNARODOWA - tworzenie struktur integracyjnych przez poszczególne grupy państw w poszczególnych regionach świata np. UE

2. REGIONALIZACJA LOKALNA - promowanie rozwoju regionów przez poszczególne państwa (krajowa polityka regionalna) lub regionalne struktury integracyjne (polityka regionalna ponadnarodowa).

ROZWÓJ GOSPODARCZY => długotrwały proces przemian dokonujących się w gospodarce. Obejmuje:

• zmiany ilościowe - wzrost produkcji, zatrudnienia, inwestycji, rozmiarów kapitału, dochodów, spożycia;

• zmiany jakościowe:

* postęp techniczny i technologiczny,

* doskonalenie systemu powiązań wewnątrz-gospodarczych i powiązań z gospodarką światową,

* wzrost kwalifikacji siły roboczej,

* zmiany struktury gospodarczej zmierzające do jej unowocześnienia,

* wzrost poziomu efektywności w skali mikro- i makroekonomicznej,

* pojawianie się nowych produktów,

* doskonalenie jakości już produkowanych produktów.

ROZWÓJ SPOŁECZNY => rozwój jednostki społecznej i systemów społecznych.

Ujęcia rozwoju społecznego:

• wieloetapowy, wielofazowy proces tworzenia przemian społecznych, zmierzający w określonym kierunku, dokonujący się w kolejności wynikającej z jego wewnętrznych spraw;

• proces przemian społecznych, którego prawidłowy przebieg powoduje m.in. wzbogacenie i zróżnicowanie struktur organizacyjnych i kulturowych danej społeczności;

• rozszerzenie możliwości.

ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY (TRWAŁY, SUSTENSYWNY) => rezultat długofalowych procesów przemian jakościowych i ilościowych w sferze gospodarczej, społecznej i przyrodniczej.

Definicja pragmatyczna: rezultat pozytywnych zmian w poziomie rozwoju gospodarczego i społecznego, które nie pogarszają ani nie naruszają jakości środowiska.

Raport BrunHand (1987r.): współczesny rozwój powinien zostawić nienaruszony stan zasobów dla przyszłych pokoleń.

ROZWÓJ REGIONALNY => jakościowy wzrost potencjału ekonomicznego regionu oraz trwała poprawa poziomu konkurencyjności i poziomu życia społeczeństwa w szerszym kontekście wpływu na rozwój społeczno-gospodarczy kraju czy ugrupowania integracyjnego.

ROZWÓJ LOKALNY wg R. Brola => „O rozwoju lokalnym mówimy wtedy, gdy zharmonizowane i systematyczne działanie społeczności lokalnej, władzy lokalnej oraz pozostałych podmiotów funkcjonujących w gminie zmierza do kreowania nowych i poprawy istniejących walorów użytkowych gminy, tworzenia korzystnych warunków dla lokalnej gospodarki oraz zapewnienia ładu przestrzennego i ekologicznego (…)”; „Efektem rozwoju lokalnego jest proces tworzenia na szczeblu gminy nowych wartości (nowe miejsca pracy, firmy, nowe dobra i usługi zaspokajające lokalny i ponad-lokalny popyt)”.

REGION EKONOMICZNY => określona organizacja działalności społeczno-ekonomicznej w przestrzeni, na określonym terytorium.

W teorii systemów region to układ:

- zorganizowany celowo;

- strukturalizowany i hierarchiczny;

- wyodrębniony z otoczenia i otwarty w stosunku do otaczającego go środowiska społecznego, ekonomicznego, przyrodniczego;

- dysponujący zasobami czynników egzogenicznych i endogenicznych;

- transformujący czynniki w dobra i usługi;

- zdolny do samodzielnego określania i wyboru oraz modyfikacji celów, do zwiększenia stopnia swojej sprawności i stopnia zorganizowania.

TYPY REGIONÓW EKONOMICZNYCH:

1. REGIONY JEDNORODNE

2. REGIONY WĘZŁOWE

3. REGIONY KOMPLEKSOWE (połączenie jednorodnych i węzłowych)

4. KLASTRY ROZWOJU DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ.

Region jednorodny (homogeniczny, skalarny) - obszar, którego części mają 1 lub więcej cech wspólnych i które różnią się znacznie od terenów otaczających.

Region węzłowy (modalny, funkcjonalny, wektorowy) - Elementy struktury:

1. Ognisko - miasto, aglomeracja przemysłowo-miejska, koncentracja działalności społeczno-gospodarczej, politycznej, kulturalnej, administracyjnej z odpowiednią infrastrukturą.

2. Otaczające je obszar.

Między elementami struktury muszą istnieć powiązania o charakterze wzajemnym, stałym, powszechnym, codziennym.

Granice regionu węzłowego określa zasięg oddziaływania ogniska:

1. Regiony urbanizacyjne

2. Regiony miejskie

3. Regiony zaopatrzenia

4. Regiony ciążeń usługowych.

Klastry (układy gronowe) - definicja Portera: Przestrzenna koncentracja przedsiębiorstw, instytucji, organizacji, jednostek naukowych o ośrodków badawczo-rozwojowych wzajemnie powiązanych rozbudowaną siecią ponadbranżowych relacji o formalnym i nieformalnym charakterze, o wspólnym kierunku rozwoju technologicznego, rynkowego czy innego, wzajemnie silnie kooperujących, jak i konkurujących (np. Dolina Krzemowa w USA).

TEORIE ROZWOJU REGIONALNEGO:

1. NEOKLASYCZNA TEORIA ROZWOJU REGIONALNEGO

Nierównowaga regionalna w zakresie stopy wzrostu PKB per capita wynika ze zróżnicowania przestrzennego:

*stopy postępu technicznego,

*stopy wzrostu kapitału na 1 zatrudnionego.

Do analizy rozwoju regionalnego stosuje się hipotezę konwergencji - oznacza tendencje do osiągania wyższych stóp wzrostu gospodarczego na 1 mieszkańca przez regiony słabiej rozwinięte w stosunku do regionów wyżej rozwiniętych, co powoduje zmniejszenie dystansu rozwojowego między regionami - doganianie.

Stosowane są różne klasyfikacje konwergencji:

1. Zewnętrzna i wewnętrzna

W UE istnieją 2 jednocześnie przeciwstawne tendencje:

*zmniejszanie się różnic między państwami członkowskimi w poziomie dochodów per capita;

*zwiększanie wewnątrzkrajowych zróżnicowań regionalnych i subregionalnych w rozwoju regionalnym.

2. Realna i nominalna

Konwergencja realna - faktyczna wzajemna zbieżność i dostosowanie poziomu rozwoju gospodarczego - wyrównywanie dochodów per capita w ujęciu międzypaństwowym i międzyregionalnym.

Konwergencja nominalna - zbieżność wskaźników makroekonomicznych charakteryzujących gospodarkę kraju czy regionu (dotyczy inflacji, długoterminowej stopy %, deficytu budżetowego, długu publicznego, stabilności kursu walutowego).

3. Absolutna i warunkowa

Konwergencja absolutna - wyrównywanie dochodu per capita między krajami czy regionami.

Konwergencja warunkowa - zbieżność gospodarek pod względem stanu równowagi i kierunków rozwoju, wynikająca z podobieństwa w działaniu zasadniczych czynników wzrostu gospodarczego - zatrudnienia, inwestycji i postępu techniczno-organizacyjnego.

2. TEORIA BIEGUNÓW WZROSTU

Teoria ta posługuje się analogiami do teorii grawitacji. Określone czynniki rozwojowe powodują koncentrację działalności gospodarczej i wzrostu na niektórych obszarach geograficznych. W rezultacie tego powstają bieguny wzrostu jako miejsca szybciej i lepiej rozwijające się od innych miejsc, dające impulsy rozwojowe dla regionu.

Polaryzacja rozwoju gospodarczego w 4 formach:

1. Forma techniczna (inwestycyjna)

2. Forma dochodowa, odnosząca się do przedsiębiorstw

3. Forma psychologiczna - atrakcyjność ekonomiczna, społeczna czy kulturalna bieguna wzrostu

4. Forma geograficzna (pustynia, regiony nadmorskie).

Jednostki napędowe - odgrywają wiodącą rolę w kształtowaniu biegunów wzrostu, np. wielkie przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw z sektorów perspektywicznych, dynamicznie rozwijające się (mikroelektronika, telekomunikacja, informatyka, biotechnologia).

Efekty biegunów wzrostu:

• Wpływ pozytywny na region słabiej rozwinięty - generowanie zwiększonego popytu na wytwarzane towary i usługi, co pociąga inwestowanie przez jednostki napędowe w działalność uzupełniającą, lokalizowaną na zapleczu - tworzenie miejsc pracy.

• Wpływ negatywny - osłabienie pozycji pozostałych części regionu w konkurencji o rynku zbytu; odpływ zasobów kapitałowych i siły roboczej, szczególnie kadry wykwalifikowanej do bieguna wzrostu (drenaż inwestycji i mózgów).

3. KUMULATYWNA TEORIA PRZYCZYNOWA (Gunar Myrdal)

Przyczyną nierównomierności rozwoju społeczno-gospodarczego są występujące w gospodarce sprzężenia zwrotne przyczyn ze skutkami. Powoduje to kumulację przyczyn przez zwielokrotnienie skutków przyczyny pierwotnej. Sprzężenia te uruchamiają kumulatywny proces zmian dwojakiego rodzaju: pozytywnych (powodujących wzrost gospodarczy) i negatywnych.

4. TEORIA BAZY EKONOMICZNEJ

2 funkcje jednostki osadniczej:

1. Funkcje egzogeniczne - oznaczają otwarcie jednostki na otoczenie, na inne jednostki osadnicze (eksport, import).

Rodzaje:

*centralne (funkcja administracyjna stolicy),

*wyspecjalizowane (usługi edukacyjne),

*komplementarne.

2. Funkcje endogeniczne - wiążą się z zaspokajaniem potrzeb własnych ludności osadniczej (obsługa rynku miejscowego) są wyrazem samowystarczalności danej jednostki.

Najważniejsze są funkcje egzogeniczne jednostki, która jest bazą rozwoju dla innych jednostek, gdy funkcje te są dobrze rozwinięte.

5. NOWA TEORIA WZROSTU (Paul M. Roner)

Teoria ta zwana też teorią wzrostu endogenicznego, za główne czynniki długookresowego wzrostu gospodarczego uznaje:

*inwestycje w kapitał ludzki,

*endogeniczne ujmowane wynalazki i innowacje,

*międzynarodowe efekty zewnętrzne, związane z transferem wiedzy, technologii i kapitału,

*procesy typu learning by doing w działalności naukowo-badawczej i produkcyjnej.

ZRÓŻNICOWANIE REGIONALNE GOSPODARKI

NOMENKLATURA JEDNOSTEK TERYTORIALNYCH DLA CELÓW STATYSTYCZNYCH (NUTS) => wspólna klasyfikacja podziału terytorialnego w UE na bazie Rozporządzenia nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003r. NUTS uwzględnia przynajmniej 3 hierarchiczne poziomy, nie mają one w klasyfikacji unijnej nazw własnych, łączy je wspólna nazwa - region.

Kraje członkowskie mogą przyjąć wiek poziomów szczegółowości. W Eurostacie (Urzędzie Statystycznym UE) toczy się dyskusja nad powiększeniem liczby poziomów o dalsze dwa nazywane obecnie lokalnymi jednostkami administracyjnymi (Local Administrativ Unit).

Objęcie odpowiednim poziomem NUTS bazuje na liczbie ludności:

NUTS 1 - od 3 do 7 mln ludności

NUTS 2 - od 800 tys. do 3 mln

NUTS 3 - od 150 tys. do 800 tys. mieszkańców.

Jeżeli w danym kraju członkowskim nie istnieją jednostki administracyjne o właściwym stopniu wielkości - łączy się mniejsze przylegające do siebie. Te połączone dla celów analizy statystycznej jednostki nazywa się jednostkami nieadministracyjnymi. Np. w Polsce na poziomie NTS 3 są połączone powiaty w ramach danego województwa, na poziomie NTS 1 połączone województwa.

W Polsce obecna klasyfikacja obowiązuje od dnia 1 stycznia 2008r. (wspólną klasyfikację wprowadzono w 2001r.). Przyjęto 5 poziomów agregacji jednostek administracyjnych:

3 regionalne:

NTS 1 - 6 makroregionów

NTS 2 - 16 województw

NTS 3 - 66 podregionów grupujących powiaty i miasta na prawach powiatu

2 lokalne:

NTS 4 - 314 powiatów ziemskich i 65 miast na prawach powiatu

NTS 5 - 2478 gmin, w tym 65 gmin miejskich, będących miastami na prawach powiatu.

W skali UE w 11 krajach nie wyróżnia się NUTS 1 i w związku z tym jest on tożsamy z poziomem całego kraju. Najwięcej makroregionów jest w Niemczech (16) i Wielkiej Brytanii (12). W 6 krajach nie wyróżnia się NUTS 2. Najwięcej jest go w Niemczech (39) i Wielkiej Brytanii (37), a także we Francji (28). W dwóch krajach - Cypr i Luksemburg - nie wyróżnia się NTS 3, poziom krajowy jest tam tożsamy z podregionem.

Łącznie w 27 krajach UE wyróżnia się:

97 regionów na poziomie NUTS 1

271 regionów na poziomie NUTS 2

1303 regiony na poziomie NUTS 3

ok. 120 tys. LAU 1 i LAU 2

Podstawowy układ w kształtowaniu i realizowaniu gospodarki regionalnej stanowi w UE poziom NUTS 2.

UE i poszczególne kraje członkowskie cechują się w układzie regionalnym znacznymi dysproporcjami ekonomicznymi i społecznymi. Dane statystyczne mają swoje źródło w;

*Publikacje Głównego Urzędu Statystycznego - www.stat.gov.pl

*Publikacje Eurostatu - www.ec.europa.eu/eurostat

*Ministerstwo Rozwoju Regionalnego - www.mrr.gov.pl

*Światowa Organizacja Zdrowia - www.who.int/en

*Miedzynarodowa Organizacja Pracy - www.ilo.org/global

METODY STATYSTYKI OPISOWEJ STOSOWANE DO ANALIZY ZRÓŻNICOWANIA GOSPODARCZEGO REGIONÓW:

1. Rozpiętość (range) - jest to różnica między najmniejszą i największą wartością cechy; dla oceny merytorycznej ważna jest nie tylko ta różnica, lecz również poziom najwyższych i najniższych wartości.

2. Odchylenie standardowe - pierwiastek kwadratowy średniej ważonej kwadratów odchyleń między poszczególnymi cechami a ich średnią wartością; posiada to samo miano, co cechy i średnia wartość cechy, charakteryzuje cechy In plus i In minus.

3. Współczynnik zmienności - iloraz odchylenia standardowego i średniej pomnożony przez 100. Charakteryzuje względne odchylenie średniej, In plus i In minus, wyrażenie procentowe.

4. Współczynnik podobieństwa (konwergencja) - przyjmuje wartość 100 %, jeżeli porównywane struktury są identyczne; im niższa wartość, tym bardziej różnią się struktury. Przeciwieństwem konwergencji jest dywergencja (rozbieżność), brak podobieństwa.

MIARY ZRÓŻNICOWANIA REGIONALNEGO GOSPODARKI:

1. Powierzchnie i ludność:

• Powierzchnia w km²

• Gęstość zaludnienia - liczba osób / km² - wypadkowa liczby ludności i powierzchni województwa - najgęściej zaludnione woj. śląskie (377 osób/km²),a najmniej w woj. warmińsko-mazurskim (59 osób/ km²), przy średniej krajowej 122 osoby/km²

• Stopa urbanizacji - procentowa relacja liczby ludności miejskiej do ogólnej liczby ludności; średnia krajowa 61,2%, najbardziej zurbanizowane śląskie 78,4%, a najmniej podkarpackie 40,6%, przy współczynniku zmienności 17,1%

Aktywność ekonomiczna ludności:

Na odstawie BAEL (Badań Aktywności Ekonomicznej Ludności) wyróżniamy 3 wskaźniki:

• Współczynnik aktywności zawodowej (Activity rate) - udział ludności pracującej i bezrobotnej w łącznej liczbie ludności powyżej 15 lat. Najwyższa aktywność zawodowa jest w woj. mazowieckim 57,6%, a najniższa w śląskim - 50,6%, przy średniej krajowej 53,7%

• Wskaźnik zatrudnienia (Employment rate) - udział pracujących w łącznej liczbie ludności powyżej 15 lat. Max. 53% - mazowieckie, min. 46,3% - zachodniopomorskie, współczynnik zmienności 4,4%. W skali UE zróżnicowanie współczynnika zatrudnienia mierzone współczynnikiem zmienności jest wyższe niż w PL - 11,1%

• Stopa bezrobocia (Unemployment rate) - obliczana jest jako relacja liczby bezrobotnych do osób aktywnych zawodowo (osoby pracujące i bezrobotne). Stopień regionalnego zróżnicowania: w Polsce jest wysokie - 14,3%, najwyższy w woj. śląskim, najniższy w wielkopolskim

3. Skolaryzacja:

• Współczynnik solaryzacji brutto - relacja liczby osób uczących się na danym poziomie kształcenia niezależnie od wieku do liczby ludności w grupie wieku jako odpowiadająca temu poziomowi nauczania - na poziomie szkolnictwa wyższego w PL współczynnik ten wynosi 51,1%, współczynnik zmienności 29,1%, najwyższy w mazowieckim (79,2%), najniższy w lubuskim (28,5%)

• Współczynnik solaryzacji netto - relacja liczby osób uczących się na danym poziomie kształcenia i odpowiadającej temu poziomowi nauczania do liczby ludności w grupie wieku jako odpowiadająca temu poziomowi

• Udział osób z wyższym wykształceniem mieszkających w danym województwie w PL wynosi 15,5%, przy współczynniku zmienności 17,9%

4. Warunki życia:

• Długość trwania życia mężczyzn i kobiet - światową tendencją jest wydłużanie się życia. Średnia życia mężczyzn w PL wynosi 71 lat, kobiet - 79,7 lat, co oznacza nadumieralność mężczyzn

• Wynagrodzenie brutto - przeciętne miesięczne w 2007r. wynosiło średnio 2866zł, najwyższe - mazowieckie 3670zł, najniższe - podkarpackie 2730zł

• Samochody osobowe przypadające na 1000 mieszkańców - średnio 383 samochody osobowe, najwięcej - mazowieckie 440, najmniej - warmińsko-mazurskie

5. Ubóstwo:

• Minimum egzystencji - szacowane przez Instytut Pracy i Polityki Socjalnej, jako granica ubóstwa skrajnego. Na tym poziomie żyje w PL ok. 6,6% ludzi - 2,5 mln osób. Współczynnik zmienności jest relatywnie wysoki - 31,5%. W świętokrzyskim - 11% żyje poniżej min., lubelskie, warmińsko-mazurskie i podlaskie - ok. 10%. Najniższy odsetek - opolskie 3,7%

• Granica relatywna - 50% średniej sumy wydatków na osobę w gospodarstwie domowym. W skali kraju poniżej tej granicy żyje 19% osób, tj. 7,2 mln osób. Największy odsetek poniżej tego progu w świętokrzyskim i lubelskim (28%), ok. 24% ludności żyje w kujawsko-pomorskim i warmińsko-mazurskim. Następne w kolejności są woj.: podkarpackie i podlaskie

• Granica ustawowa - tj. kwota uprawniająca do ubiegania się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej. W granicach kwoty ustawowej żyje 14,6% osób, tj. 5,5 mln osób, zmienność regionalna wynosi 23,6%. 22% poniżej tej granicy żyje w woj. świętokrzyskim, ok. 20% w lubelskim i warmińsko-mazurskim, ok. 19% - podkarpackie i podlaskie

6. Ochrona zdrowia:

Wg WHO zdrowie to stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby czy niepełnosprawność.

• Ocena subiektywna stanu zdrowia - badanie cykliczne przeprowadzane zgodnie z zaleceniami WHO. Badania takie przeprowadzają urzędy statystyczne we wszystkich krajach. W PL badania realizuje GUS we współpracy z Ministerstwem Zdrowia (po raz pierwszy w 1996r.). stan zdrowia jako dobry lub bardzo dobry oceniło 61% ludności w PL (małe zróżnicowanie regionalne oceny, najwyższe oceny w opolskim, najniższe w łódzkim i lubelskim). W Holandii, Wielkiej Brytanii, Belgii czy Szwecji wskaźnik ten osiąga 75%

• Wskaźnik porad ZOZ - średnio w PL 6,5 takich porad na 1 mieszkańca

• Liczba lekarzy a 10000 mieszkańców - w PL średnio 20,3 przy zmienności 11,6, od 16,2 w woj. warmińsko-mazurskim do 23,8 w łódzkim

7. Infrastruktura techniczna i społeczna:

• Liczba sklepów na 10000 mieszkańców pozwalająca na ocenę sieci detalicznej. W skali kraju 97,4, najlepiej - zachodniopomorskie, najgorzej - opolskie

• Liczba miejsc hotelowych przypadających na 10000 mieszkańców - w kraju 41 miejsc hotelowych przy bardzo wysokim współczynniku zmienności 46,6%. Najlepiej rozwinięta sieć hotelowa jest w woj. warmińsko-mazurskim (74,8) i małopolskim (73), najgorzej w opolskim (15,6) i lubelskim (17,9)

• Wskaźnik długości dróg twardych na 100 km² - w PL średnio wynosi 83 km, współczynnik zmienności 32,6%. Najlepiej wyposażone jest śląskie (164,5 km) i małopolskie (147,7). Najsłabiej warmińsko-mazurskie (50,9), podlaskie (55,7), zachodniopomorskie, lubuskie

• Wskaźnik długości linii kolejowych na 100 km² - w PL wskaźnik wynosi 6,3 km, przy czym współczynnik zmienności jest wysoki - 42%. Najlepiej w linie kolejowe wyposażone jest woj. śląskie - 17,4 km, opolskie i dolnośląskie. Najgorzej podlaskie (3,5), mazowieckie (4,8), lubelskie (4,1)

8. Dochody budżetowe jednostek samorządu terytorialnego (JST):

• Dochody budżetowe powiatów (NTS $) na 1 mieszkańca wynoszą 586 zł. Najwyższe dochody uzyskują powiaty woj. warmińsko-mazurskiego (705zł), najniższe w małopolskim (512zł)

• Dochody budżetowe województw jako jednostek samorządowych na 1 mieszkańca wynosiły 249 zł. Najwyższe dochody osiąga mazowieckie - 411zł, najniższe - łódzkie (167zł)

• Dochody budżetowe gmin - gmina jest podstawowym ogniwem samorządu terytorialnego, dlatego dochody gmin zarówno w skali całego kraju, jak i na 1 mieszkańca są najwyższe spośród wszystkich JST. W przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2006r. wynosiły średnio 2041zł przy małym zróżnicowaniu regionalnym na poziomie województw, zróżnicowanie jest większe na poziomie gmin

9. Produkt Krajowy Brutto (PKB):

• Wartość PKB na 1 mieszkańca - w PL PKB per capita wynosił w 2006r. 25767zł, przy współczynniku zmienności 26,3%. Regionem o najwyższym PKB na 1 mieszkańca jest woj. mazowieckie (40817zł), najniższym zaś woj. lubelskie (17591zł), przed nim podkarpackie i podlaskie. Rozpiętość między max i min to 23226zł, relacja najwyższego do najniższego poziomu PKB per capita wynosi 232%

• PL z regionalnym zróżnicowaniem sytuuje się w środku tabeli krajów UE. Do krajów o najwyższym zróżnicowaniu należą: Słowacja (67,7%) przy wzroście od 1998r. o 11,5 pkt %, Rumunia (43,1%, wzrost o 17,6 pkt %), Czechy (43,5%), Węgry (40,1%),. Do krajów regionalnym zróżnicowaniu należą: Holandia (18,3%), Szwecja (18,7%), Hiszpania, Austria, Finlandia. Zmniejszenie regionalnego zróżnicowania odnotowano w Portugalii, Włoszech

• Produkt Krajowy Brutto (PKB) - Porównanie międzynarodowe:

*W 2006r. do 15 najbogatszych regionów (NUTS 2) pod względem PKB na 1 mieszkańca wg PPS należały 4 regiony niemieckie (m.in. Hamburg), 3 brytyjskie (w tym Londyn), Luksemburg, Belgia (Bruksela), Austria (Wiedeń), Francji, Szwecji (Sztokholm), Irlandii, Niderlandach, Czechach (Praga). Jeżeli przyjmiemy, że średni PKB w UE-27 wynosi 100% to Londyn posiada 303%, North Easten Scotland - 154%

*W najbiedniejszej grupie 15 regionów znajdują się regiony tylko w PL, Rumunii i Bułgarii, w tym 3 polskie: lubelskie, podkarpackie (po 35% poziomu średniej UE) i podlaskie (38% średniej UE). Jeżeli wziąć pod uwagę 20 najbiedniejszych regionów, to dodatkowo dochodzą: opolskie, warmińsko-mazurskie, świętokrzyskie. Najbiedniejszy region w UE to region Nord-East w Rumunii z poziomem 24% średniej UE

*Relacja najwyższego PKB na 1 mieszkańca w układzie regionalnym do najniższego jest w skali UE 13-krotna

10. Społeczna wydajność pracy:

• Współczynnik wydajności pracy to iloraz wartości dodanej brutto i liczby pracujących

• PKB = wartość dodana brutto + podatki - dotacje do produktów

• W PL średnia wydajność społeczna pracy wynosi 66541zł na 1 pracującego

• Współczynnik zmienności wynosi 19,1%, mniejsze jest zróżnicowanie regionalne w porównaniu do PKB per capita

11. Przedsiębiorczość:

• W skali kraju współczynnik przedsiębiorczości wynosi 46,6%, współczynnik zmienności zaś 16,3%

• Najwyższa przedsiębiorczość jest w mazowieckim (58), najniższa w podkarpackim (33,3 firm). Niska jest również w lubelskim, świętokrzyskim i opolskim

12. Struktura zatrudnienia i wytwarzania wartości dodanej:

• Sektor rolnictwa i leśnictwa - występuje tu najwyższe regionalne zróżnicowanie, współczynniki zmienności wynoszą tu 52,8% w zatrudnieniu i 51,5% w wytwarzaniu wartości dodanej brutto. Pracujący w rolnictwie i leśnictwie stanowią 14,8% zatrudnienia w skali kraju i wytwarzają 4,5% wartości dodanej brutto. Najwyższy udział w zatrudnieniu jest w lubelskim (33,7%), najniższy w śląskim (3,3%). Najwyższy udział w wytwarzaniu wartości dodanej brutto jest w podlaskim (11,8%)

• Sektor przemysłu i budownictwa - w skali kraju 30,6% zatrudnionych w przemyśle i budownictwie wytwarza 29,5% wartości dodanej brutto. Najwyższy udział jest w zatrudnieniu i wytwarzaniu wartości dodanej brutto w przemyśle i budownictwie cechuje woj. śląskie.

CZYNNIKI KONKURENCYJNOŚCI REGIONU

KONKUROWANIE => poszukiwanie razem wg Grupy Lizbońskiej

KONKURENCJA => rywalizacja, stanowi podstawowe źródło kreatywności ludzi na arenie politycznej, w życiu kulturowym, wsparcia.

KONKURENCYJNOŚĆ => w kategoriach ekonomicznych - zdolność do sukcesu w rywalizacji gospodarczej.

Z PERSPEKTYWY WŁADZ PUBLICZNYCH:

• Konkurencyjność to zdolność do skutecznego współzawodniczenia między regionami, przewaga nad innymi regionami, będąca wypadkową oferty usługowej kierowanej do obecnych i potencjalnych użytkowników regionu - mieszkańców, firm, inwestorów.

• Źródłem jest nowoczesna infrastruktura materialna, instytucjonalna, intelektualna regionu.

• Zdolność do wytwarzania trwałego wzrostu wartości dodanej i wynikającego stąd trwałego wzrostu regionalnego dobrobytu opartego na:

- efektywnym wykorzystaniu zasobów i sprawnym zarządzaniu procesami gospodarczymi;

- wykorzystaniu odpowiedniej kombinacji czynników wzrostu, np. kształtowanie atrakcyjności regionu dla inwestorów zagranicznych;

- adaptacji do światowych trendów w rozwoju gospodarczym.

• Konkurencyjność jest jedynie środkiem do osiągania celu nadrzędnego, jakim jest uzyskanie stale rosnącego poziomu życia i społecznego dobrobytu. Konkurencyjność nie może być celem samym w sobie.

Z PERSPEKTYWY PRZEDSIĘBIORSTW ZLOKALIZOWANYCH W REGIONIE:

• Konkurencyjność - zdolność przedsiębiorstw, przemysłu, a także ponadnarodowych ugrupowań, zlokalizowanych w regionie wystawionych na międzynarodową konkurencję, do osiągania trwałego i relatywnie wysokiego poziomu dochodu i zatrudnienia.

• Konkurencyjność regionów może być pojmowana jako zdolność do produkowania towarów i usług, odpowiadających potrzebom rynków krajowych i międzynarodowych przy równoczesnym utrzymaniu trwałego i wysokiego poziomu dochodów w celu stworzenia trwałych podstaw zapewniających wyższy standard życia.

KONKUROWANIE POŚREDNIE I BEZPOŚREDNIE:

1. Konkurowanie pośrednie regionu - podejmowanie działań przez władze regionalne na rzecz poprawy warunków funkcjonowania przedsiębiorstw w regionie i wpływają w ten sposób na ich wyniki w gospodarce. Miarą konkurencyjności pośredniej jest zdolność konkurencyjna firm zlokalizowanych w regionie.

2. Konkurowanie bezpośrednie regionu - rywalizowanie upodmiotowanych jednostek terytorialnych, konkurujących o dostęp do korzyści zewnętrznych, np. środków finansowych, krajowych organizacji międzynarodowych, przyciąganie inwestorów zewnętrznych, lokalizacje agend czy instytucji rządowych, organizowanie imprez międzynarodowych itp.

POZYCJA A ZDOLNOŚĆ KONKURENCYJNA:

• Pozycja konkurencyjna (wynikowa) - określa miejsce regionu w rankingu regionów konkurujących w danym momencie - statyczne ujęcie konkurencyjności.

• Zdolność konkurencyjna - ujecie dynamiczne, proces podlegający ciągłym zmianom.

KONKURENCYJNOŚĆ REGIONU => to zbiór cech określonych jako:

• zdolność do generowania wysokiego poziomu zatrudnienia;

• zdolność do wzrostu poziomu wydajności pracy;

• zdolność do trwałego wzrostu poziomu życia społeczności regionu;

• zdolność do osiągania sukcesu w rywalizacji gospodarczej firm i jednostek terytorialnych;

• zdolność przystosowywania się szybkiego do zmieniającego się otoczenia;

• zdolność do bycia innowacyjnym;

• zdolność do generowania i wykorzystywania zasobów strategicznych regionu.

ATRAKCYJNOŚĆ REGIONU - zespół przewag lokalizacyjnych, stanowi element konkurencyjności; można ją rozumieć jako zdolność do przyciągania inwestorów.

Podstawowe czynniki określające atrakcyjność inwestycyjną regionu:

• chłonność rynku lokalnego,

• jakość rynku pracy,

• koszty pracy,

• klimat społeczny (istnienie kapitału społecznego),

• koszty prowadzenia działalności gospodarczej,

• dogodne warunki finansowe (np. ulgi podatkowe),

• stabilne przepisy prawne i stabilizacja polityczna,

• procedury rozpoczęcia i prowadzenia działalności gospodarczej uproszczone,

• wyposażenie w infrastrukturę techniczna i społeczną,

• infrastruktura otoczenia przedsiębiorczości,

• sieciowe powiązanie między podmiotami,

• obecność liderów w branży,

• dostępność komunikacyjna,

• jakość środowiska i możliwości wypoczynkowe,

• aktywność władz lokalnych.

CZYNNIKI KONKURENCYJNOŚCI REGIONU wg Winiarskiego:

1. Warunki konieczne, ale nie wystarczające:

- rozwinięta, zróżnicowana struktura gospodarcza;

- dobre ogólne zagospodarowanie (infrastruktura techniczna, społeczna, dostępność komunikacyjna);

- obecność szkół wyższych, instytucji i ośrodków naukowo-badawczych, zapewniających klimat intelektualny;

- istnienie tzw. otoczenia „okołobiznesowego”;

- dobre warunki i stan środowiska naturalnego;

- rezerwy terenów atrakcyjnych dla lokalizacji inwestycji.

2. Czynniki uzupełniające:

- wizerunek regionu;

- cechy społeczne;

- elementy przeszłości i wizerunek przyszłości regionu.

Region konkurencji wg Raportu Komisji Europejskiej:

Konkurencyjność mierzy się wysokością PKB na 1 mieszkańca. Dodatkowo, aby region został uznany za konkurencyjny musi się cechować jednocześnie wysoką wydajnością pracy oraz wystarczającą ilością miejsc pracy. Określono 4 czynniki wyjaśniające zróżnicowanie poziomu PKB między najbardziej dynamicznymi regionami:

1. Nowoczesna struktura działalności gospodarczej (regiony najbogatsze - zatrudnienie w usługach rynkowych i przemyśle przetwórczym.

2. Innowacyjność.

3. Dostępność regionu.

4. Kwalifikacje siły roboczej.

TRADYCYJNE CZYNNIKI KONKURENCYJNOŚCI REGIONU:

I. KAPITAŁ MATERIALNY - obejmuje dobra materialne o charakterze środków trwałych, stanowią podstawę do prowadzenia działalności gospodarczej.

Kapitał materialny można badać w aspektach:

1. zasobów naturalnych i stanu środowiska przyrodniczego - możliwość lokalizacji działalności charakteryzującej się dużymi wymogami środowiskowymi;

- udział gruntów zdewastowanych i rekultywowanych w powierzchni ogółem;

- udział użytków rolnych w powierzchni ogółem.

2. Infrastruktura techniczna - wpływa na decyzje lokalizacyjne inwestorów, sama tworzy kapitał materialny oraz wpływa na jego powiększanie, zwłaszcza nowoczesne instalacje komunikacji i łączności (telefonia komórkowa, sieci WLAN, Internet).

3. Infrastruktura społeczna - dostęp do obiektów infrastruktury społecznej (obiekty ochrony zdrowia, kultury, rekreacji i wypoczynku) wpływa na warunki życia mieszkańców, może warunkować decyzje lokalizacyjne inwestorów.

4. Kapitał materialny zaangażowany w proces produkcji - wartość środków trwałych przedsiębiorstw.

II. KAPITAŁ FINANSOWY - obejmuje całość wolnych środków finansowych, które mogą być przeznaczone na realizację nowych inwestycji, powiększających kapitał materialny regionu oraz środki przeznaczone przez mieszkańców na konsumpcję, zwiększające popyt.

Kapitał finansowy można badać w aspektach:

1. sytuacja finansowa samorządu terytorialnego - możliwości w zakresie realizacji zadań własnych związanych z podnoszeniem atrakcyjności inwestycyjnej gminy.

2. sytuacja finansowa przedsiębiorstw - możliwości w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy.

3. analiza aktywności podmiotów (JST czy przedsiębiorstw) w zakresie pozyskiwania środków z Funduszy Strukturalnych - możliwości realizacji projektów dotychczas niedostępnych ze względu na wysokie koszty.

4. dochody ludności - wielkość i struktura wydatkowania dochodów ludności kształtuje popyt wewnętrzny, będący podstawą procesu rozwoju.

5. poziom inwestycji - wielkość i kierunki zaangażowania kapitału finansowego (tworzenie kapitału materialnego - inwestycje budowlane lub tworzenie kapitału ludzkiego - organizacja szkoleń).

III. KAPITAŁ LUDZKI - najważniejszy rodzaj kapitału. Tworzy go ta część zasobów ludzi, która aktywnie lub potencjalnie uczestniczy w działalności społeczno-gospodarczej ze względu na posiadane umiejętności, kwalifikacje i wiedzę.

Jednostka ludzka może być wyposażona w:

*Kompetentność - podstawowa wiedza teoretyczna i umiejętność uczenia się.

*Zręczność intelektualna - innowacyjność, zdolność do podejmowania zmian, przedsiębiorczość, umiejętność kreatywnego myślenie, zdolność aktywnego …………………..

Kapitał ludzki można badać w 3 aspektach:

1. stan i struktura kapitału ludzkiego:

- sytuacja ludnościowa,

- ruch naturalny,

- struktura wieku,

- przyrost naturalny.

2. jakość kapitału ludzkiego - w aspekcie poziomu wykształcenia dostęp do oferty edukacyjnej, różne formy kształcenia ustawicznego:

- liczba słuchaczy szkół zawodowych na 10000 ludności,

- liczba słuchaczy szkół wyższych na 10000 ludności,

- liczba słuchaczy szkół dla dorosłych na 10000 ludności,

- udział % ludności z wykształceniem podstawowym i bez wykształcenia w liczbie ludności ogółem.

3. wykorzystanie kapitału ludzkiego - stopień równowagi na rynku pracy:

- struktura bezrobocia rejestrowanego,

- udział procentowy zwolnionych z przyczyn zakładu pracy w liczbie zarejestrowanych bezrobotnych

KAPITAŁ SPOŁECZNY - NOWY CZYNNIK KONKURENCYJNOŚCI REGIONU:

KAPITAŁ SPOŁECZNY - obejmuje normy, wartości, aktywność społeczną, zaufanie zapewniające współpracę wewnętrzną i między grupami społecznymi. Ułatwia kooperację i budowanie wspólnych korzyści, tworzenie sieci i uzyskiwanie efektu synergii. Odnosi się do związków między jednostkami - tworzone są one poprzez istnienie sieci społecznej, wspólnie podzielane normy, wiarygodność społeczną. Kapitał społeczny jest blisko skorelowany z tym, co nazywa się cnotą, moralnością obywatelską.

Wymiary kapitału społecznego:

1. stopień formalizacji (formalne i nieformalne typy zaangażowania społecznego);

2. cel - zorientowanie na cel publiczny lub prywatny;

3. powiązania - więzi zaufania i wzajemności łączące ludzi ponad podziałami społecznymi, etnicznymi, światopoglądowymi;

4. bezpośredniość - zaufanie wypływające z bezpośrednich kontaktów, face to face contaction;

5. intensywność - trwałe, intensywne sieci kontaktów lub jednorazowe kontakty;

6. społeczna lokalizacja - kapitał społeczny może być budowany w oparciu o więzi sąsiedztwa oraz poprzez internetowe grupy dyskusyjne.

Kapitał społeczny można kwalifikować jako:

1. Aktywność społeczną - określona frekwencja w wyborach prezydenckich, parlamentarnych, samorządowych, w referendum akcesyjnym czy wyborach do Parlamentu Europejskiego.

2. Działalność organizacji pozarządowych - świadczy o umiejętności samoorganizowania się mieszkańców do rozwiązywania problemów społecznych.

• Liczba organizacji pozarządowych na 10 000 ludności

• Liczba organizacji pożytku publicznego na 10 000 ludności

• Liczba centrów integracji społecznej na 10 000 ludności

• Liczba banków żywności

3. Wskaźnik przedsiębiorczości - samozatrudnienie oraz tworzenie mikroprzedsiębiorstw zwiększa liczbę miejsc pracy w regionie oraz świadczy o wysokim poziomie umiejętności w zakresie samoorganizacji i prowadzenia działalności gospodarczej.

Znaczenie kapitału społecznego:

- redukcja kosztów transakcyjnych;

- tworzenie struktur poziomych, czego efektem jest podwyższenie efektywności działania, skrócenie czasu działania, wzrost kompetencji pracowników, redukcja kosztów biurokracji;

- redukcja kosztów dzięki działaniu kooperantów, podwykonawców;

- obniżenie ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej;

- redukacja kosztów związanych z ochroną własnych zasobów.

INNOWACJE TECHNOLOGICZNE I ORGANIZACYJNE PODSTAWOWYM CZYNNIKIEM KONKURENCYJNOŚCI REGIONU:

INNOWACJE => nowe rzeczy lub idee, które poprzez naśladownictwo zostają upowszechnione w praktyce. Innowacja jest procesem złożonym, wymagającym współpracy i powiązania między licznymi funkcjami komplementarnymi, tj. badania, rozwój, inwestycje, produkcja, komercjalizacja.

Wg typologii Schumpetera wyróżnia się:

• innowację produktową - wprowadzenie nowego produktu;

• innowację procesową - wprowadzenie nowej metody produkcji;

• innowację rynkową - otwarcie nowego rynku sprzedaży lub zaopatrzenia;

• innowację w sferze zatrudnienia - wprowadzenie nowej struktury działania.

INNOWACJA A PRZEDSIĘBIORCA:

• Twórcą innowacji jest nowator - ktoś, kto w nowy sposób kojarzy środki produkcji. Przez Schumpetera ten nowator określany jest przedsiębiorcą.

• Przedsiębiorca - człowiek obdarzony talentem do innowacji. Innowacja jest narzędziem przedsiębiorczości, pojawia się wtedy, gdy przedsiębiorca nie tylko wykorzystuje obiektywnie pojawiającą się szansę, ale gdy tworzy tę szansę.

• Przedsiębiorczość - umiejętność dostrzegania i wykorzystywania szans i okazji przez innowacyjne kombinowanie czynników produkcji w celu uzyskania dodatkowej korzyści

INNOWACYJNOŚĆ REGIONU => zdolność regionu do zmian, ulepszeń, do wprowadzania reform i nowatorskich rozwiązań w różnych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego w celu poprawy efektywności funkcjonowania mechanizmów wspierających rozwój w regionie. Innowacyjność dotyczy zdolności do generowania i przyswajania szeroko rozumianych innowacji technologicznych i organizacyjnych, co w regionie może odbywać się przez budowanie środowiska innowacyjnego obejmującego:

- ośrodki naukowe,

- agencje transferu technologii

- inkubatory

- parki naukowe i technologiczne.

Mierniki innowacyjności regionu:

*liczba jednostek badawczo-rozwojowych na 10 tys. mieszkańców;

*wielkość nakładów na działalność badawczą i rozwojową w zł na 1 mieszkańca;

*liczba automatyzacji procesów produkcyjnych w przemyśle przypadającym na 10 tys. podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON;

*udział % pracujących w usługach o wysokim stopniu nasycenia wiedzą w ogólnej liczbie pracujących w usługach;

*wskaźniki dotyczące wynalazczości w społeczeństwie - liczba patentów;

*wskaźniki intensywności innowacji - określa relacje na działalność innowacyjną do wartości sprzedaży lub przypadające na 1 zatrudnionego.

Polityka wspierania innowacji powinna mieć 2-torowy charakter:

1. Dbałość o usprawnienie i wspieranie produkcji innowacji w regionie.

2. Budowanie i wdrażanie kanałów transferu i dyfuzji innowacji spoza regionu - przemieszczanie danej wiedzy technicznej lub organizacyjnej i związanego z nią know-how.

Może przybierać postać:

- zakup gotowej wiedzy w postaci patentów

- zakup gotowej technologii

- ……………….

OTOCZENIE INSTYTUCJONALNE - PODSTAWOWY CZYNNIK KONKURENCYJNOŚCI REGIONU:

INFRASTRUKTURA INSTYTUCJONALNA => zbiór instytucji organizacji stanowiących rusztowanie dla funkcjonowania podmiotów gospodarczych.

1. Rozumienie szerokie: reguły gry w danym społeczeństwie, uwarunkowania stworzone przez człowieka, kształtujące interakcje między ludźmi. Zalicza się w tym rozumieniu: uwarunkowania historyczne, tradycje, zwyczaje, obyczaje, normy zachowań ludzi, systemy prawne, edukacyjne, fiskalne.

2. Rozumienie wąskie:

• instytucje publiczne, np. władze publiczne różnych szczebli;

• instytucje publiczno-prawne, np. agencje rozwoju regionalnego;

• instytucje pozarządowe sektora obywatelskiego

• instytucje prywatne

• stowarzyszenia sektora prywatnego

Venture capital - kapitał ryzyka - rodzaj finansowania działalności gospodarczej przeznaczony szczególnie dla małych i średnich przedsiębiorstw, o charakterze udziałowym średnio- i długoterminowym.

Akcje lub udziały przedsiębiorstw nabywane są przez instytucje venture capital z zamiarem ich późniejszej od sprzedaży. Zyskiem dla inwestora jest wzrost wartości przedsiębiorstwa.

Kapitał inwestycyjny może być dostarczany przez:

• inwestorów indywidualnych - tzw. anioły biznesu

• wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, tzw. fundusze venture capital

• przedsiębiorstwa - korporacyjny venture capital

Małe i średnie przedsiębiorstwa i ich znaczenie w rozwoju regionu.

ZNACZENIE SEKTORA MSP

• Unia Europejska: 99,8% przedsiębiorstw (w tym 90% mikro firmy)

Polska: 99, 76% przedsiębiorstw (w tym 95,2 % mikro firmy)

• Unia Europejska: 2/3 wartości dodanej brutto (sektor prywatny)

Polska: 50% wartości dodanej brutto (sektor prywatny)

• Unia Europejska: 66% miejsc pracy w sektorze prywatnym

Polska: 49,4% miejsc pracy w sektorze prywatnym

Japonia: 7-8 na 10 osób pracujących

USA: 5-6 na 10 osób pracujących

PRZYCZYNY WZROSTU ZNACZENIA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W ŻYCIU GOSPODARCZYM REGIONU

• Likwidacja przemysłów tradycyjnych, szkodliwych dla środowiska - degradacja przemysłu, likwidacja starych okręgów przemysłu.

• Zmiana oblicza przemysłu pod wpływem elektronizacji, komputeryzacji, wykorzystania najnowszych technologii - rewolucja technologiczna, umożliwiła efektywną produkcję na małą skalę.

• Zmiana strategii dużych przedsiębiorstw, zmiany w otoczeniu (Np. wzrost cen energii) wymuszają mniej agresywne inwestowanie i konieczność redukcji kosztów, co sprzyja przesuwaniu części produkcji do kooperatorów i podwykonawców (MSP) - rozszerzanie się „serwicyzacji” przemysłu.

• Rozwój sektora usług - przeciętna wielkość firmy usługowej jest mniejsza niż w przemyśle.

• Wyodrębnienie się przemysłów o orientacji na rynek globalny oraz przemysłów pracujących pod kątem lokalnym.

• Spadki światowego popytu (Np. kryzys naftowy lat 70) - notowany jest spadek wzrostu gospodarczego - zwiększa się stopa bezrobocia - osoby bezrobotne skłonne są do zakładania własnych firm.

• Efekt makroekonomiczny - w okresach recesji obserwuje się ekspansję rozwoju MSP.

• Czynnik polityczny - w krajach gdzie ster rządów należy do prawicy, rola państwa jest ograniczona na rzecz liberalizacji, właściciele MSP stanowią elektorat partii prawicowych, skąd pojawiają się przesłanki wspierania MSP.

• Zmiana gustów - zmniejszająca się moda stwarza popyt na coraz bardziej zróżnicowane towary, małe firmy są bardziej elastyczne i szybciej dostosowują się do zmieniających się potrzeb klientów. Możliwe jest też wytwarzanie produktów niszowych i dostosowanych do indywidualnych wymagań.

• Zmiany na rynkach czynników produkcji - zwiększa się dostęp małych firm do rynku pracy, kapitału.

ZALETY MSP - ŹRÓDŁA PRZEWAG NAD DUŻYMI PRZEDSIĘBIORSTWAMI

1. Szybkość i elastyczność działania - zdolność do szybkiego przystosowania się do sytuacji panującej na rynku.

2. Umiejętność ponoszenia ryzyka i wykorzystywania pojawiających się okazji na rynku - zdolność do szybkiego diagnozowania i wkomponowania się w nisze rynkowe.

3. Niebiurokratyzowane struktury zarządzania.

4. Dobry system przepływu informacji wewnątrz firmy, pozwalający szybko adaptować się do zmian zewnętrznych.

5. Mniej ścisły podział zadań wewnątrz przedsiębiorstwa, sprzyjający wzmożonej pracy pracowników w okresie sezonowych wahań popytu.

6. Niskie prawdopodobieństwo wystąpienie zjawiska dysekonomii skali, zjawiska polegającego na zwiększaniu kosztów jednostkowych w miarę wzrostu rozmiarów przedsiębiorstwa i wielkości zatrudnienia.

7. Otwarcie na szybkie wykorzystywanie innowacji, łatwiej weryfikowanych przez potrzeby rynkowe.

8. Duża skłonność do wchodzenia w układy kooperacyjne - szybsze tworzenie nowych miejsc pracy, wykorzystywanie specjalistów o szerszym zakresie wiedzy, outsourcing.

9. Wykorzystywanie lokalnych surowców i pracowników miejscowych, co sprzyja zmniejszaniu bezrobocia w małych ośrodkach.

10. MSP mogą być adresatami wielu programów wsparcia i mogą wykorzystywać uprzywilejowaną pozycję beneficjenta środków pomocowych w formie korzyści finansowych i nie finansowych.

MSP NAPOTYKAJĄ NA NASTĘPUJĄCE BARIERY ROZWOJOWE:

1. Bariery rynkowe i otoczenia, wiążące się z problemami wynikającymi zarówno z ogólnej sytuacji gospodarczej (wahania koniunktury) jak i zmian natężenia konkurencji (20/100 - 5).

2. Problemy zarządzania, wynikające z niewystarczającej wiedzy i umiejętności przedsiębiorców oraz kadry zarządzającej, ograniczony zakres kwalifikacji zawodowych pracowników.

3. Bariery finansowe - najpoważniejsza bariera rozwoju MSP - nie dokapitalizowanie.

4. Problemy wynikające ze skomplikowanych przepisów prawnych.

5. Konkurencja ze strony dużych przedsiębiorstw.

POKONYWANIE BARIER - SPOSOBY WSPIERANIA MSP

1. Finansowe sposoby wspierania MSP

• Kredyty preferencyjne - administracja rządowa może uznać za celowe udzielanie wsparcia małym przedsiębiorstwom oferując instytucjom finansowym środki. Kredyty udzielane są na korzystniejszych warunkach niż warunki obowiązujące na ogólnym rynku kredytowym - oprocentowane wg niższej stopy procentowej lub związane z przedstawieniem zabezpieczenia niższego niż zwykle wymagane.

• Kredyt podatkowy - oznacza udzielenie kredytu na spłatę zobowiązań podatkowych, czyli odsunięcie ich na później. Celem tej formy pomocy jest zwiększenie płynności finansowej firmy na początku jej działania, w momencie nagromadzenia wielu jednorazowych wydatków, gdy przedsiębiorca nie ma szans otrzymania kredytu z innych źródeł i musi je finansować z własnych, często szczupłych zasobów finansowych.

• Gwarancje kredytowe - początkujący przedsiębiorcy mają często kłopoty z uzyskaniem kredytów, ponieważ nie mają wystarczającego majątku mogącego służyć jako zabezpieczenie zaciąganego kredytu, ani też nie mają możliwości przedstawienia wiarygodnej historii. Wówczas administracja państwowa lub działająca we współpracy z nią agencja rozwoju regionalnego, mogą udzielać gwarancji kredytowych, zwłaszcza jeśli jest on zaciągnięty na wydatki o charakterze inwestycyjnym, prowadząc do zwiększenia liczby nowych miejsc pracy.

• Przyspieszona amortyzacja - możliwość dokonywania zwiększonych odpisów amortyzacyjnych stanowi stosowaną nie jednokrotnie przez władze państwowe, formę zabezpieczenia przedsiębiorstwa przed ryzykiem tzw. Moralnego starzenia się maszyn i urządzeń, skłaniającej do częstszej wymiany (unowocześniania) majątku trwałego firmy. Umożliwia ona ważne w początkowym okresie działania firmy zmniejszenie obciążeń podatkowych.

2. Nie finansowe sposoby wspierania MSP

• Szkolenia - administracja państwowa lub samorządowa może zlecać różnym instytucjom szkolenie potencjalnych przedsiębiorców lub specjalistów określonych dziedzin.

• Doradztwo - nie jednokrotnie doradztwo w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa jest przedmiotem działalności wielu małych firm. Udzielane jest równolegle w wielu krajach drobnym przedsiębiorcom.

I. START - UP	II. WZROST	III. DOJRZAŁOŚĆ
Bariery uruchamiania firmy: Bariery psychologiczne przy podejmowaniu decyzji o założeniu firmy. Brak doświadczenia i wiedzy. Brak kapitału. Problemy z formalną rejestracją. Brak lokalu.	Bariery rozpoczęcia działalności: Brak wiedzy i umiejętności poruszania się po rynku. Brak specjalistycznej wiedzy technologicznej i ekonomicznej. Ograniczony dostęp do zasobów technicznych.	Bariery przetrwania i wzrostu: Brak kapitału na inwestycje. Ograniczony dostęp do infrastruktury technicznej. Niska opłacalność działalności. Zmiany rynkowe w obszarze działania firmy.

Wsparcie firm ↓	START -UP	WZROST	DOJRZAŁOŚĆ
Wsparcie finansowe	Pożyczki i grunty na założenie firmy Kapitał na rozruch	Kapitał operacyjny Bodźce inwestycyjne Venture capital	Kredyty bankowe Dostęp do rynku papierów wartościowych MBO/MBI
Doradztwo dla firm	Poradniki Doradztwo z zakresu planowania	Strategie marketingowe Zmiany organizacyjne	Strategie biznesu Rozwój łańcucha dostaw Sieci wiedzy
Szkolenia	Szkolenia z zakresu przedsiębiorczości	Umiejętności menadżerskie Szkolenia personelu	Specjalistyczne szkolenia Szkolenie personelu
Technologie i innowacje	Doradztwo B+R Rozwój produktu	Standardy jakości Transfer technologii Zastosowanie T i K
Infrastruktura fizyczna	Inkubatory przedsiębiorczości

WSPARCIE PRZEDSIĘBIORCÓW PRZEZ JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO JST

1. Instrumenty dochodowe - związane z uszczuplaniem dochodów JST

• Udzielanie zwolnień lub ulg w podatkach i opłatach.

• Obniżanie, odraczanie stawek.

• Umorzenie, rozłożenie na raty zapłaty.

• Zaniechanie poboru podatków, opłat.

2. Instrumenty wydatkowe - wymagają wydatkowania środków budżetowych JST

• Inwestycje JST

• Wsparcie przedsięwzięć i instytucji służących rozwojowi gospodarczemu.

• Instrumenty informacyjno - promocyjne.

WNIOSKI DLA POLITYKI REGIONALNEJ W ZAKRESIE MSP PŁYNĄCE Z GŁÓWNYCH TEORII ROZWOJU REGIONALNEGO

1. TEORIA CENTRUM - PERYFERIE (teoria rozwoju zależnego)

1. Główne założenia tej teorii:

• Zależność rozwoju między obszarami centralnymi, a peryferiami oraz poziomem pośrednim, jakie tworzą semi - peryferie.

• Rozwój peryferii jest powodowany przez rozwój centrum i od niego zależy.

• Następuje wysysanie czynników z peryferii, choć stopa zwrotu z czynników mogłaby być wyższa e peryferiach.

• Peryferia są obszarami niedorozwoju, zależnymi od koniunktury w centrum, a kryzys gospodarczy jeszcze umacnia tę współzależność, gdyż jest przenoszony z centrum do peryferii.

2. Wnioski wynikające z teorii dla MSP

• Równoważenie rozwoju może występować poprzez zatrzymanie przedsiębiorstw na terenach peryferyjnych.

• Władze samorządowe powinny kreować przyjazny klimat dla przedsiębiorczości.

• Rozwój MSP na tych terenach powinien zmniejszyć zależność peryferii od centrum.

2. NEOKLASYCZNA TEORIA WZROSTU REGIONALNEGO

1. Główne założenia tej teorii:

• Wzrost zrównoważony następuje przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji na rynku o doskonałej konkurencji, cechującym się doskonałą mobilnością czynników.

• Różnice w zakresie posiadanych przez rejon czynników rozwoju są likwidowane na skutek ich międzyregionalnego przemieszczania się.

• W warunkach niedorozwoju rynku i instytucji rynkowych wyrównanie dyspozycji rozwojowych między regionami nie nastąpi bez dodatkowego impulsu stymulującego powstawanie przedsiębiorstw.

2. Wnioski wynikające z teorii dla MSP

• Rozwój MSP może przyczyniać się do rozwoju regionalnego, ale w regionach i krajach mniej rozwiniętych, niezbędne jest wsparcie dynamizujące rozwój przedsiębiorstw.

• Rolą władz samorządowych jest wsparcie MSP oraz koordynowanie działań podejmowanych przez różne podmioty w tym zakresie.

• Władze regionalne są dysponentem pomocy ze źródeł UE - ich znaczenie jeszcze bardziej wzrasta.

3. TEORIA POSTKEYNESOWSKA

1. Główne założenia tej teorii

• Najważniejszym czynnikiem wzrostu są inwestycje publiczne, a ich oddziaływanie jest zwiększone przez efekty mnożnikowe.

• Inwestycje w jednej dziedzinie pobudzają inwestycje w dziedzinach komplementarnych.

• Dochodowe dochody z inwestycji są ograniczone przestrzennie.

• Zróżnicowanie poziomu inwestycji w regionach zazwyczaj powoduje pogłębianie się dysproporcji regionalnych o ile mechanizm rynkowy stymulujący nadmierne rozpiętości rozwojowe, nie jest korygowany.

2. Wnioski wynikające z teorii dla MSP

• Wzrost popytu efektywnego wywołany zwiększeniem inwestycji publicznych mogą zagospodarować MSP, które realizując te inwestycje tworzą więcej miejsc pracy niż duże firmy.

• Dla zniwelowania zróżnicowania poziomu rozwoju różnych regionów należy wpierać wykorzystywanie MSP dla realizacji inwestycji publicznych na terenach peryferyjnych i słabiej rozwiniętych.

• Może to nastąpić Np. poprzez odpowiednie określenie warunków w ofertach przetargowych.

4. TEORIA BAZY EKONOMICZNEJ

1. Główne założenia tej teorii:

• Zakłada zależność wzrostu gospodarczego od posiadania bazy produkującej na eksport.

• W gospodarce regionu wyróżnia się dwa sektory - bazowy (pierwotny) pełniący funkcje ponadregionalne oraz nie bazowy (wtórny) - produkcja dóbr i usług na potrzeby wewnętrzne - regionalne.

• Rozwój sektora wtórnego zależy jest od rozwoju sektora pierwotnego.

• Dynamiczny wzrost sektora bazowego poprzez wzrost dochodów regionu z eksportu może pobudzić wzrost sektora nie bazowego - zwiększa się popyt także na produkty sektora nie bazowego.

2. Wnioski wynikające z teorii dla MSP

• Największy efekt prorozwojowy daje wzrost działalności eksportowej.

• Wzrost dochodów regionalnych, który nastąpi w wyniku wzrostu eksportu MSP, pobudzi rozwój przedsiębiorstw produkujących na potrzeby lokalne oraz działających wyłącznie na rynku regionalnym.

• Dlatego władze samorządowe powinny stosować instrumenty promocji eksportu - Np. organizowanie misji gospodarczych, dofinansowanie udziału w targach międzynarodowych itp.

5. KONCEPCJA WZROSTU ENDOGENICZNEGO

1. Główne założenia tej teorii:

• Podstawowym czynnikiem wzrostu jest aktywizacja potencjału wewnętrznego regionu determinowanego przez posiadane zasoby. Aktywizacja następuje poprzez:

• Pokonywanie barier wzrostu poprzez nakłady inwestycyjne na ich likwidację.

• Wykorzystywanie mocnych stron regionu Np. konkurencyjnego rzemiosła.

• Inicjowanie cykli wewnątrz regionalnych dla poszerzenia powiązań kooperacyjnych w regionie z wewnątrz regionalną integracją produkcji i konsumpcji.

2. Wnioski wynikające z teorii dla MSP

• Rozwojowi regionu oraz sektora MSP będzie sprzyjało stymulowanie wzrostu współpracy w ramach sektora MSP oraz między małymi a średnimi i dużymi przedsiębiorstwami Np. poprzez zapewnienie odpowiednich warunków dla tworzenia sieci kooperacyjnych.

6. KONCEPCJA CYKLU ŻYCIA PRODUKTU

1. Główne założenia tej teorii:

• Wzrost tempa rozwoju gospodarki zależy od innowacji generowanych przez przedsiębiorców.

• Teoria ta zwraca uwagę na zmianę preferencji lokalizacyjnych produkcji w zależności od fazy cyklu życia produktu (rozwoju, wdrażania, wzrostu, dojrzałości i opadania).

• Fazy wzrostu a w szczególności dojrzałości i opadania sprzyjają przesunięciom produkcji z centrum do peryferii.

• Rozwój nowego produktu wymaga istnienia potencjału innowacyjnego, możliwości ponoszenia nakładów na badania i rozwój, posiadania wysoko wykwalifikowanych pracowników (ośrodków badawczych, kapitału ryzyka itp.).

2. Wnioski wynikające z teorii dla MSP:

• Najlepsze efekty prorozwojowe daje innowacyjna działalność MSP - by innowacje mogły być generowane, musi istnieć w regionie odpowiednie środowisko nauki i otoczenie biznesu.

• MSP w regionach peryferyjnych powinny upowszechniać innowacje pochodzące z centrów przez ich naśladownictwo.

• Władze regionalne powinny położyć szczególny nacisk na wsparcie inicjatyw proinnowacyjnych oraz na organizowanie współpracy MSP z instytucjami naukowo-badawczymi.

7. KONCEPCJA BIEGUNÓW WZROSTU

1. Główne założenia:

• Główną role w procesie wzrostu regionalnego pełni innowacyjny przedsiębiorca.

• Innowacje za pomocą sprzężeń uruchamiają procesy rozwoju.

• Sektor innowacyjny jest sektorem napędowym, który wzrasta szybciej niż reszta gospodarki.

• Sektoralne bieguny wzrostu przyciągają zasoby z innych branż uzależniając je od siebie i zmniejszając ich możliwości rozwoju - są to tzw. Efekty wypukiwania.

• Po pewnym czasie pojawiają się też efekty rozprzestrzeniania polegające na pobudzaniu wzrostu innych branż przez powiązania podażowe i popytowe.

2. Wnioski wynikające z teorii dla MSP:

• Siłą napędową rozwoju regionu mogą stać się innowacyjne przedsiębiorstwa.

• Pozytywny wpływ na MSP będzie mieć występowanie w regionie innowacyjnych dużych firm, Np. fili korporacji transnarodowych.

• Pobudzenie innowacyjności MSP będzie sprzyjać istnieniu inkubatorów przedsiębiorczości czy parków technologicznych.

• Dany obszar może stać się biegunem wzrostu o ile będzie posiadał innowacyjnych przedsiębiorców.

TEORIA KUMULATYWNEJ OKRĘŻNEJ PRZYCZYNOWOŚCI

Celowe założenia teorii:

• Teoria ta próbuje wyjaśnić przyczyny nierówności rozwoju pewnych rejonów wykorzystując początkowo lepsze wyposażenie w zasoby lub pozytywną intencję państwa (np. transfery środków z innych rejonów), rozpoznaje proces inwestowania i zwiększania zatrudnienia

• Pojawiają się efekty mnożnikowe - wzrost pobudza dalszy wzrost

• Powstają obszary bogate i biedne, obszary biedne mają coraz mniejsze możliwości rozwoju

• Mogą niekiedy pojawić się próby rewitalizacji obszarów biednych, mają coraz mniejsze możliwości rozwoju

Wnioski wynikające z teorii dla MSP:

• Rewitalizacja regionu może nastąpić w wyniku programu interwencyjnego - np. wsparcia określonych dziedzin działalności MSP przez państwo

• Taka interpretacja powinna zostać skierowana do przedsiębiorstw aktywnych w dziedzinach z potencjałem wzrostu, wówczas pojawią się efekty mnożnikowe

• Z drugiej strony pomoc powinna być dozowana w dawkach, które nie doprowadzają do syndromu uzależnienia od niej - wówczas bowiem efekty mogą być niższe niż nakłady.

KONCEPCJA EKOROZWOJU

Główne założenia teorii:

• Ekorozwój jest synonimem bezpiecznego rozwoju społeczno - ekonomicznego polega na takim gospodarowaniu zasobami aby możliwy był rozwój obecnych i przyszłych pokoleń

• Kluczem ekorozwoju są określone rozwiązania technologiczne powodujące poprawę jakości środowiska

• Zapobieganie szkodom środowiskowym wymaga zmian struktury gospodarczej przy wspieraniu postępu technicznego

• Postęp gospodarczy powinien wpływać nie tylko na wzrost gospodarczy, lecz również na poprawę środowiska

Wnioski:

• Rozwój ekologicznie zrównoważony……….

ROZWÓJ OPARTY NA PROCESACH INNOWACYJNYCH

Główne założenia:

• O rozwoju decyduje zdolność regionu do stałego generowania i adaptacji nowych technologii, rozwiązań organizacyjnych i nowej wiedzy

• Rozwój oparty jest na rozwiązaniach nowych i udoskonalonych, gwarantuje wysoką stopę zwrotu nakładów

• Warunkiem niezbędnym dla rozwoju innowacyjnego jest istnienie struktury opartej na MSP, które są bardziej podatne na wpływ czynników zewnętrznych

• Ważnym czynnikiem rozwoju jest zagęszczenie powiązań horyzontalnych między przedsiębiorstwami oraz odpowiednie działania władz na rynku pracy stymulujące kształtowanie się procesu uczenia się w regionie

Wnioski:

• MSP pełnią podstawową rolę w rozwoju innowacyjności

• Efektywna absorpcja innowacji będzie możliwa o ile powstaną lokalne sieci współpracy: przedsiębiorstwa, ośrodki badawczo - naukowe, władze lokalne, regionalne, instytucje otoczenia biznesu

• Dla powstania lokalnych sieci innowacyjnych w ramach………………………

KONCEPCJA TERYTORIALNYCH SYSTEMÓW PRODUKCYJNYCH TSP

• Teoria powstała na bazie obserwacji przemian zachodzących od lat 60-tych w krajach wysokorozwiniętych - zaobserwowano, że część obszarów peryferyjnych przekształciła się w przemysłowe obszary wzrostu dzięki ekspansji małych i średnich przedsiębiorstw

• Wyjaśniane jest to nowym modelem produkcji - tzw. postfordowskim, przejście od produkcji masowej, standardowej do produkcji w niewielkich ilościach, przy jednoczesnym silnym zróżnicowaniu wyrobów

• Teoria zwraca uwagę na zależności między dynamiką organizacji przemysłowej i terytorialnej - cechą charakterystyczną jest występowanie sieci MSP komplementarnych względem siebie, elastycznie reagujących na zmiany koniunktury rynkowej opartych na rodzimej sile roboczej i lokalnych, często reformowalnych więziach, tradycjach i umiejętnościach

• TSP to geograficzne skupisko przedsiębiorstw, jednego lub kilku rodzajów produkcji, które decyduje się na wspólną strategię i koordynację środków na rzecz rozwoju z wszystkimi partnerami lokalnymi

• Partnerstwo rozbudza zainteresowanie dużych firm, w których otoczeniu funkcjonują takie MSP

Wnioski:

• Władze samorządowe powinny podjąć działania na rzecz przyciągania do regionu dużych inwestorów, powinny stworzyć warunki do powstania lokalnej sieci powiązań między przedsiębiorstwami sprzyjającej przepływowi informacji, wymianę doświadczeń i wiedzy, a przez to redukcji kosztów transakcyjnych

• Oparcie TSP na innowacjach technologii (co nie musi być jednoznaczne z wysokimi technologiami) i elastycznej organizacji produkcji sprzyja rozwojowi działalności gospodarczej o dużej wartości dodanej i pozytywnym efektom dla rozwoju społeczno - ekonomicznego

• Działania władz regionalnych w zakresie wspierania TSP mogą dać szczególnie odczuwalne efekty w regionach dotychczas charakteryzujących się monofakturą, przeżywających poważne problemy gospodarczo - społeczne (np. wysokie bezrobocie wynikające z likwidacji głównych zakładów produkcyjnych)

STRATEGIA LIZBOŃSKA

• Plan rozwoju przyjęty do UE przez Radę Europejską na posiedzeniu w Lizbonie w 2000 r.

• Zadaniem planu przyjętego na okres 10 lat było uczynienie z Europy najbardziej dynamicznego i konkurencyjnego regionu gospodarczego na świecie

Cztery obszary (kwestie):

• Innowacyjności (gospodarka oparta na wiedzy)

• Liberalizacja (rynek telekomunikacyjny, transport oraz rynków transportowych)

• Przedsiębiorczości (ułatwienia w zakładaniu i w prowadzeniu działalności gospodarczej)

• Spójność społeczna (kształtowanie nowego modelu państwa)

1. W roku 2004 specjalny zespół na czele z byłym premierem Holandii Wimem Kokiem opracował raport podsumowujący dotychczasowe rezultaty strategii - według słów byłego przewodniczącego Komisji Europejskiej, włoskiego polityka Romano Prodiego konkluzja raportu jest pesymistyczna (UE jeszcze bardziej w tyle od USA)

2. Od końca 2005 mówi się o tzw. ponownym odpaleniu strategii lizbońskiej i tym samym istnieje jeszcze szansa dla tej idei. Istotnym punktem strategicznym jest zwiększenie wydatków krajów członkowskich UE w dziedzinach badań do 3% PKB

3. Patrzenie systemowe, tj. w szerszym kontekście, tzw. Nie mogą być dokonywane zmiany w edukacji bez znajomości potrzeb gospodarczych

Europejska karta Małych i Średnich Przedsiębiorstw

Zatwierdzona przez RUE w dn. 13. 06. 2000 oraz przyjęta przez RE w Feira w dn. 20. 06. 2000.

• Małe przedsiębiorstwa są podstawą gospodarki europejskiej. Stanowią podstawowe źródło miejsc pracy i bazę dla pomysłów związanych z działalnością gospodarczą

• Starania Europy, aby wprowadzić nową gospodarkę przyniosą sukcesy jedynie wtedy, gdy sektor MSP stanie się głównym punktem programu działania

• Małe przedsiębiorstwa są najbardziej wrażliwe na zmiany w środowisku gospodarczym. Jako pierwsze będą odczuwać negatywne skutki obciążenia nadmierną biurokracją i jako pierwsze odczuwają pozytywne skutki

• Małe przedsiębiorstwa należy postrzegać jako główną siłę napędową innowacji? zatrudnienia oraz społecznej i lokalnej integracji w Europie.

KIERUNKI DZIAŁANIA

Podpisując niniejszą kartę zobowiązujemy się postępować zgodnie z następującymi kierunkami działań:

1. Kształcenie i szkolenie z zakresu przedsiębiorczości:

Zadaniem Europy jest pielęgnowanie ducha przedsiębiorczości od najmłodszych lat, wtedy na temat przedsiębiorczości należy przekazywać na wszystkich poziomach kształcenia.

Powinny być moduły dotyczące działalności gospodarczej.

2. Mniejsze koszty i szybsze rozpoczęcie działalności:

Zakłada się, że koszty rozpoczęcia działalności gospodarczej powinny być najbardziej konkurencyjne na świecie.

Powinno się zachęcać kraje, w których opóźnienia związane z założeniem nowej firmy są największe i gdzie procedury są najbardziej uciążliwe, aby dołączyły do krajów najlepszych w tym zakresie. Należy rozszerzyć możliwości rejestracji w trybie on-line.

3. Sprawniejsze ustawodawstwo i lepsze przepisy:

Należy dokonać oceny prawa upadłościowego w poszczególnych państwach członkowskich pod kątem zgodności z najlepszymi wzorami.

Ważne jest dokonywanie przeglądu nowych regulacji dla oceny ich wpływu na małe przedsiębiorstwa i przedsiębiorców.

Ważne jest zwalnianie z niektórych zobowiązań.

4. Dostępność umiejętności:

Chodzi o to, aby szkolenia, to co oferowane jest w ramach szkoleń odpowiadało faktycznym potrzebom małych i średnich przedsiębiorstw (zapewniały odpowiednią podaż umiejętności zawodowych).

Ważne jest doradztwo - dostaje kompetentną poradę.

5. Usprawnienie działania w trybie on-line:

Należy nakłaniać władze publiczne do rozszerzania komunikacji elektronicznej. Ułatwia to działalność małych przedsiębiorstw i wymaga to odpowiednich nakładów, ale sprzyja zmniejszeniu kosztów transakcyjnych.

6. Szersza działalność wychodząca poza jednolity rynek:

Jednolity rynek wewnętrzny jest ważny dla małych i średnich przedsiębiorstw, gdyż ułatwia im funkcjonowanie, nie ma granic wewnętrznych.

Tworzenie tego rynku ma być przyjazne. Rynek w dziedzinie handlu, telekomunikacji, zamówień publicznych.

Znaczącym ułatwieniem jest jeden pieniądz.

Ważne jest stosowanie przepisów dotyczących konkurencji, regulują działalność monopoli, fuzje, sprzyja to swobodzie konkurencji.

Pomoc publiczna musi podlegać nadzorowi Komisji Europejskiej. Polityka konkurencji stoi na straży uczciwej konkurencji.

7. Kwestie opodatkowania i finansowe:

Skomplikowane systemy podatkowe i wysokie podatki są barierą. Ważna jest taka konstrukcja systemu podatkowego, aby nagradzać sukcesy, zachęcać do rozpoczęcia działalności i wspierania ekspansji.

Trzeba usprawnić dostęp małych przedsiębiorstw do usług finansowych poprzez:

• Identyfikować i usuwać bariery w tworzeniu paneuropejskiego rynku kapitałowego

• Poprawić stosunki między systemem bankowym i małymi przedsiębiorstwami przez tworzenie odpowiednich warunków dostępu do kredytów

• Zwiększenie możliwości dostępu do funduszy strukturalnych i zachęcać Europejski Bank Innowacyjny do inicjatyw na rzecz zwiększenia funduszy małych i średnich przedsiębiorstw

8. Zwiększenie możliwości technologicznych małych przedsiębiorstw:

Ważne jest by małe przedsiębiorstwa stosowały nowoczesne technologie i ich popularyzowanie (aby małe przedsiębiorstwa potrafiły je wdrożyć i wiedzieć o nich).

Nacisk jest na współpracę w zakresie technologii, jedno przedsiębiorstwo nie jest w stanie wdrożyć samo jakichś technologii.

Spin off - wdrażanie wyników badań.

Ważne jest zapewnienie współpracy przedsiębiorstw na szczeblu lokalnym.

9. Skuteczne wdrażanie? modelu handlu elektronicznego i najlepsze wsparcie dla małych przedsiębiorstw:

Handel elektroniczny - zamówienia poprzez Internet. Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą korzystać z sieci dystrybucji, jakie daje internet.

10. Rozwijanie silniejszej i skuteczniejszej reprezentacji interesów małych przedsiębiorstw na szczeblu UE i poszczególnych państw.

Instytucja reprezentująca interesy małych przedsiębiorstw - Komitet Ekonomiczno-Społeczny, jej zadaniem opiniowanie nowopowstałych aktów prawnych.

Ważny jest dialog społeczny, ciągła współpraca.

Działania na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw podejmowane w UE:

• Wparciu finansowemu służą pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego. W jego ramach znajdują się inwestycje małych i średnich firm, powinny mieć udostępnione kredyty preferencyjne.

• Europejski Fundusz Inwestycyjny gwarantuje pożyczki dla firm z sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP).

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 10% środków jest przeznaczone na wsparcie sektora MSP.

PROGRAMOWANIE ROZWOJU REGIONALNEGO I LOKALNEGO

Mechanizmy regulowania procesów rozwoju jednostek terytorialnych

1. Mechanizm bazujący na rynkowych regulatorach rozwoju

• RYNEK - podstawowe znaczenie

2. Mechanizm bazujący na interwencyjnym oddziaływaniu państwa

• NIEDOSKONAŁOŚCI RYNKU

• PODSYSTEM NIERYNKOWY - DOBRA PUBLICZNE

Mechanizm interwencyjny

polityka państwa, której ukierunkowanie tłumaczy odpowiedni przymiotnik, np. polityki regionalna, przestrzenna.

Funkcje:

- korygująca - koryguje niedoskonałości rynku,

- uzupełniająca.

Właściwości mechanizmów regulowania procesów rozwoju jednostek terytorialnych

RYNEK A MECHANIZM INTERWENCYJNY

1. Żywiołowość versus celowość

• Rynek - procesy żywiołowe. Jedyne w większym zbiorze zdarzeń dają się zauważyć procesy będące następstwem gry rynkowej.

• Mechanizm interwencyjny - decyzje przemyślane.

2. Niewidzialna ręka rynku versus podmiotowość

• Rynek - mechanizm niepodmiotowy.

• Polityka interwencyjna - mechanizm podmiotowy, decyzje podejmują podmioty publiczne.

3. Nadążanie versus antycypacyjność

• Mechanizm rynkowy - ujawnienie właściwości regulacyjnych po zaistnieniu nierównowagi.

• Polityka interwencyjna - sterowanie, co oznacza, że decyzje antycypują przejawy rozwoju.

Programowanie - podstawowa składowa polityki rozwoju regionalnego.

1. Programowanie jest elementem mechanizmu interwencyjnego.

2. Programowanie jest integralną częścią polityki rozwoju.

3. Jeśli polityka pomija programowanie, mechanizm interwencyjny działa na wzór mechanizmu rynkowego.

4. Programowanie rozwoju odnoszone jest do upodmiotowionych jednostek terytorialnych.

5. Istnienie programowania rozwoju bez dopracowanych elementów polityki regionalnej może podważyć realności formułowanych celów rozwoju jednostek terytorialnych.

Elementy polityki rozwoju

- podmiot,

- cele,

- instrumenty realizacji.

Model programu rozwoju regionalnego

Formy przewidywania i aktywnego traktowania rzeczywistości

Prognozowanie (prognoza) Programowanie (program) Planowanie (plan)

Przewidywanie jest koniecznością bo czynna postawa człowieka domaga się uchwycenia skutków przewidywanych decyzji.

Konieczność przewidywania zjawisk społeczno - gospodarczych warunkowana jest dwoma względami:

• aby umieć się dostosować do tych zjawisk jeśli są nieuniknione,

• aby im przeciwdziałać jeśli jest to możliwe.

PROGNOZOWANIE

Prognoza - oparte na naukowych podstawach przewidywane największe prawdopodobieństwo przebiegu lub stanu zjawisk i procesów rozwoju.

Prognozowanie - opiera się na prostej ekstrapolacji zaobserwowanych (wykrytych) prawidłowości.

Punktem wyjścia do prognozy jest ustalenie prawidłowości kształtowania się danego zjawiska w przeszłości, aby na tej podstawie wnioskować o hipotetycznej jego postaci w przyszłości.

Rezultaty prognozy są punktem odniesienia do konstruowania celów i zakresów interwencji - prognozowanie jest wcześniejszą fazą przewidywania przyszłości, bezwzględnie konieczną do budowy prawidłowego programu.

Czynniki przesądzające o trafności prognozy:

1. Charakter prawidłowości przebiegu prognozowanego zjawiska - większa regularność zwiększa szanse trafnej prognozy

2. Poprawność etapu diagnozy - trafna identyfikacja prawidłowości rozwoju zjawiska

3. Przyjęty horyzont prognozy - im dalszy horyzont prognozy, tym mniejsze prawdopodobieństwo trafności prognozy

4. Cechy podmiotu konstruującego prognozę - wiedza dotycząca zjawiska oraz metodyki badania

5. Zastosowanie metody projekcji - ilościowe i heurystyczne (na podstawie wiedzy podmiotu)

PROGRAMOWANIE - faza aktywnego kształtowania rozwoju jednostki terytorialnej

Programowanie - opracowanie kompleksowych wewnętrznie zgodnych zadać, niezbędnych do osiągnięcia przyszłych celów społeczno - gospodarczych wraz z przyporządkowaniem im metod i środków realizacji.

Cechy programu:

• Program jest bilansowym zestawieniem celów z możliwościami ich realizacji w określonym czasie

• Budowa programu polega na poszukiwaniu wariantowych rozwiązań w zakresie kierunków rozwoju

• Program wymaga zdefiniowania kryteriów koniecznych wyborów

• Program jest bardziej kompleksowy w porównaniu z prognozą - nie dotyczy pojedynczego zjawiska lecz ich splotu

• Program jest formą aktywną w przeciwieństwie do prognozy, która jest formą bierną

„Co należałoby zrobić, aby to, co jest zakładane i pożądane, stało się możliwe do osiągnięcia?”

PLANOWANIE - forma przewidywania przyszłości

Plan - upodmiotowany program. Podmiotem w przypadku planów regionalnych jest samorząd województwa.

Właściwości planu:

• W planie wielowariantowość jest ograniczona (program może być wielowariantowym ujęciem)

• Plan jest dyrektywny - w sensie większym nawiązuje do relacji między organem stanowiącym i wykonawczym władzy samorządowej - plan uchwala sejmik, warunki stwarza marszałek

• Dyrektywność planu w sensie szerszym - plan jest zobowiązaniem władzy samorządowej do aktywnego kształtowania przyszłości względem miejscowej społeczności

• Plan cechuje adresowość - potrzeba konkretnego podziału ról

Rodzaje programów rozwoju jednostek terytorialnych

programy strategiczne programy operacyjne

programy kompleksowe programy problemowe

Strategia oznacza nadawanie większego znaczenia celom aktualnym w dłuższym horyzoncie czasu.

W planowaniu strategicznym ważna jest spójność.

Koncentruje się na regułach określających obszar koniecznych poszukiwań.

Program operacyjny (wykonawczy) formułuje konkretną sekwencję działań, które musi podjąć podmiot, aby zrealizować zadanie.

Program ostateczny polega na operacjonalizacji. Polega ona na:

1. etapowaniu

2. segmentowaniu

Programy kompleksowe - obejmują wszystkie aspekty rozwoju danej jednostki terytorialnej

Programy problemowe (sektorowe) - dotyczą wybranych komponentów rozwoju jednostek terytorialnych.

Funkcje prognozowania rozwoju

1. Funkcje efektywnościowe (pełni wtedy, gdy racjonalne działanie władz samorządowych przyczynia się do rozwoju jednostki)

• funkcja podporządkowująca decyzje bieżące; programowanie znacząco zwiększa sprawność działania podmiotów programu

• funkcja pobudzająca (aktywizująca) układ podmiotowy jednostki terytorialnej; funkcja pełni proces tworzenia programu

• funkcja integrująca; sprawność działania gospodarki zależy od współdziałania różnych jej części; bardzo ważna postawa podmiotów poczucie wspólnoty interesu.

2. Funkcje instrumentalne - akcentuje się rolę programów

• funkcja regulacyjna - program rozwoju jednostek terytorialnych jest instrumentem bezpośredniego oddziaływania na wskazane podmioty

• funkcja kontrolna - funkcja regulacyjna + kontrolna - pozwala podmiotom przyjmującym ustalenia programu oceniać i kontrolować skuteczność działań podmiotów realizujących zadania; pryzmat samokontroli porównanie zamierzonego z osiągniętym i korekta

• funkcja informacyjna - program jest adresowany do autonomicznych podmiotów gospodarczych i instytucji społecznych z intencją wywołania zachowań, które przyczynią się do realizacji celów rozwoju

• funkcja koordynacyjna - syntetyzowanie kierunków rozwoju różnych podmiotów

• funkcja promocyjna - program powinien być tak sprecyzowany, aby skłaniać podmioty do zaangażowania interesów w regionie.

Budowa programu rozwoju - dwa podejścia metodyczna

1. Podejście tradycyjne - powszechnie stosowane:

• ulepszanie rzeczywistości

• opiera się na analizie retrospektywnej

• projektowanie koniecznego, możliwego do przeprowadzenia zakresu interwencji

2. Wzorzec idealny

• punktem wyjścia nie jest analiza systemu istniejącego

• punktem wyjścia jest budowa porządnego obrazu badanej rzeczywistości, które mogły zaistnieć w warunkach idealnych

• w kolejnym etapie następuje uchylenie……………

Zarys struktury programowania

DIAGNOZA

• diagnoza strategiczna

• selekcja w analizie procesów rozwoju

• projekcje ekstrapolacyjne

• analiza SWOT dwa kryteria: story słabe i mocno dotyczą wewnętrznych uwarunkowań oraz szanse i zagrożenia dotyczą otoczenia

CELE

• wizja - misja

• kierunki działania

• priorytety

• spójność celów i obszarów interwencji

• 
  drzewo celów i macierz celów

Mechanizm realizacji strategii i podtrzymywanych procesów programowania rozwoju:

• monitoring i ocena

• podkład instytucjonalno - organizacyjny

• negocjacje

Struktura celów i kierunków działań

Program rozwoju powinien rozstrzygać:

1. Odpowiednio zhierarchizowane i najważniejsze cele

2. Priorytety: wyselekcjonowane kierunki działań

3. Instrumenty ukazujące za pomocą czego (poprzez co) zamierza się osiągnąć cele

4. Podmioty - kto jest odpowiedzialny za podejmowanie działań

Drzewo celów

Macierz celów - polega na ustaleniu rodzajów i siły związków pomiędzy parami celów

3 relacje, w jakich mogą pozostawać pary celów:

- neutralność,

- konfliktowość,

- synergia.

Zasady przy konstruowaniu modelu macierzy celów:

Przyjmuje się wielopunktową skalę związków między celami

+5 - najsilniejsze pozytywne związki

Ocena opiera się na metodzie heurystycznej, np. burzy mózgów.

Mechanizm realizacji programu

1. Podukład monitoringu i oceny

Istotą monitoringu jest proces systematycznego zbierania i analizowania wiarygodnych informacji dotyczących postępów we wdrażaniu projektów przewidywanych w ramach danego programu rozwoju jednostki terytorialnej.

Cel - śledzenie zgodności realizacji programu z wcześniejszymi założeniami.

2. Podkład instytucjonalno - organizacyjny

Sprawne działanie wymaga istnienia podukładu. Odpowiednio zorganizowane zaplecze logistyczne, musi funkcjonować partnerski układ podmiotowy.

3. Podukład negocjacji

4. Instrumentarium

POLITYKA REGIONALNA UE

Podstawy polityki regionalnej

• Podstawowy cel UE - wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej w rozszerzonej UE w celu wsparcia harmonijnego zrównoważonego i trwałego rozwoju Wspólnoty,

• Art. 158 TWE - w celu wzmocnienia spójności gospodarczej i społecznej Wspólnota zmierza do zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych ,w tym obszarów wiejskich,

• Art. 159 TWE - stawia wymóg wspierania tych działań za pośrednictwem funduszy strukturalnych oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) oraz innych instrumentów finansowych.

Trzy obszary spójności:

• Spójność gospodarcza - mierzona przy pomocy PKB na mieszkańca, uwzględnia parytet siły nabywczej;

Wzrost spójności gospodarczej - zmniejszenie zróżnicowań w poziomie rozwoju gospodarczego między regionami bogatymi i biednymi;

• Spójność społeczna - mierzona za pomocą wskaźnika stopy bezrobocia lub stopą partycypacji (jaka część ludności w wieku zawodowym znajduje zatrudnienie). Wzrost spójności społecznej - zmniejszenie zróżnicowań w wykorzystaniu kapitału ludzkiego między regionami;

• Spójność terytorialna - czas przejazdu do danego obszaru komunikacją lotniczą, kolejową i drogową. Wzrost spójności terytorialnej - eliminowanie barier dostępu do regionów peryferyjnych.

Rozszerzenie UE 2004

• Dwukrotne pogłębienie przestrzennych dysproporcji rozwoju i dwukrotny wzrost liczby ludności zamieszkałej w regionach opóźnionych (z 73 do 141 mln)

• W wyniku rozszerzenia PKB Unii wzrosło o 5%, liczba ludności o 20%

• Przeciętny PKB na mieszkańca w UE-25 obniżył się o 12,5% w stosunku do UE-15

• Różnica w poziomie PKB na mieszkańca między regionami najbardziej i najmniej rozwiniętymi wzrosła o ponad 10%

• Pogorszyła się sytuacja w dziedzinie zatrudnienia - osiągnięcie analogicznej stopy zatrudnienia do poziomu UE-15 wymaga stworzenia ponad 3 mln miejsc pracy

• Strategia lizbońska - wymusza reorientację polityki spójności z dotychczasowej redystrybucji zasobów z obszarów bogatych do regionów biednych na rzecz zwiększenia działań na poprawę konkurencyjności regionów.

Podział Funduszy Strukturalnych w latach 2007-2013

wielkość środków UE-27 - 308 041 mln Euro (100%)

Polska 59 698 mln (19,4%)

Hiszpana 31 536 (10,2%)

Irlandia 815 (0,3%)

Grecja 18 217 (5,9%)

Portugalia 19 147 (6,2%)

Hiszpania, Irlandia, Grecja i Portugalia korzystały ze środków w latach 80-tych

Irlandia nie kwalifikuje się do pomocy w celu 1 zwłaszcza

W przeliczeniu na mieszkańca pierwsze miejsce będą zajmować Czechy, Węgry.

Niemcy (7,6%) [największy płatnik, bo wpłaty do budżetu są proporcjonalne do wskaźnika PKB], Włochy (8,3%)

Priorytety wsparcia polityki regionalnej na 2007 - 2013 (cele)

1. Konwergencja (obszary o PKB per capita poniżej 75% średniej UE, obszary przejściowe, obszary kwalifikujące się do wsparcia z Funduszu Spójności, obszary peryferyjne) - 215 162 mln Euro, ponad 81% środków

2. Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie (obejmuje zasięgiem wszystkie regiony poza celem konwergencji) - 49 127 mln Euro, ok. 16% środków

3. Europejska Wspólnota Terytorialna - 7 750 mln Euro, ok. 2,5% środków

Cel 1.: Konwergencja

• Badanie i rozwój technologiczny (BRT) innowacji i przedsiębiorczość

• Tworzenie tzw. społeczeństwa informacyjnego, poprawa dostępności i rozwój usług umożliwiających adaptacyjne i skuteczne wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych

• Środowisko, inwestycje związane z gospodarką odpadami, gospodarką wodną, ochroną powietrza, zapobieganiem katastrofom i żywiołom

• Turystyka w tym ochrona i promocja dziedzictwa kulturowego

• Transport, rozwój sieci transeuropejskich, rozwój transportu miejskiego

• Energia, w tym rozwój odnawialnych źródeł energii oraz transeuropejskich sieci poprawiających bezpieczeństwo dostaw energii

• Inwestycje w edukacji przyczyniające się do wzrostu atrakcyjności

• Edukacja

Cel 2.:

1. Budowanie innowacyjności oraz gospodarki opartej na wiedzy

• Zwiększenie zdolności regionalnych w zakresie BRT i innowacji

• Promowanie transferu technologii

• Stymulowanie innowacji w MSP

• Promowanie sieci współpracy przedstawicieli?? placówek akademickich

• Tworzenie nowych instrumentów finansowych dla wspierania rozwoju innowacyjności podmiotów gospodarczych

2. Budowanie podstaw do rozwoju zrównoważonego poprzez ochronę środowiska i zapobieganie ryzyku - działania z zakresu inwestycji na rzecz rekultywacji skażonych terenów…………………………….

3. Poprawa dostępności komunikacyjnej, usług transportowych oraz technologii informacyjno - komunikacyjnych, których celem jest zniesienie izolacji regionów od sieci transportowych i cyfrowych, poprawa atrakcyjności regionów

Cel 3.:

1. Rozwój trans granicznych działań społeczno - gospodarczych - wspieranie przedsiębiorczości, wspieranie ochrony i wspólnego zarządzania środowiskiem, poprawa dostępu do usług i sieci transportowych, informacyjnych i komunikacyjnych

2. Rozwój współpracy międzynarodowej:

• Zapobieganie ryzykom środowiskowym

• Tworzenie sieci naukowo - technicznych

• Współpraca ośrodków akademickich

• Transfer technologii pomiędzy ośrodkami BRT

• Opracowanie wspólnych mechanizmów finansowych z myślą o wspieraniu BRT w MSP

3. Wzmacnianie skuteczności polityki regionalnej - promowanie współpracy w ramach sieci i wymiany doświadczeń wśród władz regionalnych i lokalnych działań w zakresie prowadzenia badań obserwacji i analizy tendencji rozwojowych

Perspektywy finansowe Wspólnot Europejskich

I Międzyinstytucjonalne Porozumienie	I Perspektywa finansowa - Pakiet Delorsa	1988-1992
II Międzyinstytucjonalne Porozumienie	II Perspektywa fin. - Pakiet Delorsa II	1993-1999
III Międzyinstytucjonalne Porozumienie	III Perspektywa finansowa - Agenda 2000	2000-2006
IV Międzyinstytucjonalne Porozumienie	IV Perspektywa finansowa	2007-2013

Priorytety wsparcia polityki regionalnej 2000 - 2006

1. Promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych (kryterium kwalifikowalności - max 75% średniego PKB UE) oraz słabiej zaludnionych

2. Wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów dotkniętych problemami strukturalnymi (np. obszary podlegające zmianom społeczno - gospodarczym, podupadłe obszary wiejskie, obszary zależne od rybołówstwa)

3. Wspieranie adaptacji i modernizacji polityki systemów kształcenia, szkolenia i zatrudnienia

4. Inicjatywy Wspólnotowe - INTEGRREG III, URBAN I, LEADER + EQUAL

1993 - 1996

1. Rozwój i strukturalne dostosowanie regionów zacofanych - max 75% średniego PKB UE

2. Konwersja regionów dotkniętych upadkiem przemysłu - rozpieranie regionów przygranicznych

3. Zwalczanie długookresowego bezrobocia

4. Umożliwienie pracownikom adaptacji do zmian w systemie produkcji

5. Wspieranie rozwoju obszarów wiejskich

1. Przyspieszenie modernizacji i dostosowań w ramach struktur rolnych, np. szkolenia, zalesianie, wcześniejsze emerytury

2. Ułatwianie rozwoju i dostosowanie strukturalne obszarów wiejskich - obszary nie kwalifikujące się do celu 1. o wysokim udziale rolnictwa w zatrudnieniu, niskim poziomie dochodów w rolnictwie, małej gęstości zaludnienia

6. Przyspieszenia modernizacji…………………………….

Teraz obowiązują 2 fundusze strukturalne + fundusz spójności

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

• Utworzony w 1975 r. na podstawie art. 160 Traktatu Rzymskiego

• Cel główny - przyczynienie się do korygowania podstawowych dysproporcji regionalnych we Wspólnocie

2000 - 2006 cel 1 i 2 ; 2007 - 2013 cel 1, 2 i 3

Zakres pomocy:

- inwestycje produkcyjne

- inwestycje w infrastrukturę

- rozwój potencjału endogenicznego regionu (np., usług dla przedsiębiorstw, tworzenie i rozwój instrumentów finansowania)

- działania pomocy technicznej

Europejski Fundusz Społeczny

• Powołany w 1960 r. na mocy Traktatu Rzymskiego

• Główny instrument ukierunkowany na realizację odnowionej Strategii Lizbońskiej oraz Europejskiej Polityki Zatrudnienia

• Główny nacisk - osiąganie pełnego zatrudnienia, podnoszenie jakości i wydajności pracy, wzmacnianie spójności społecznej i terytorialnej

Zakres działania:

- aktywna polityka na rynku

- przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego

- kształcenie ustawiczne

- zwalczanie wszelkich form dyskryminacji na rynku pracy

- wzmacnianie kapitału ludzkiego

- promocja partnerstwa

2000 - 2008 cel 1, 2 i 3

Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnej - Sekcja Orientacji

Powstał w 1964 na mocy Traktatu Rzymskiego

Zakres zadań:

- wzmacnianie i reorganizacja struktur rolnictwa i leśnictwa

- zapewnienie konwersji kierunków produkcji rolnej i promowanie pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich

- pomocy w osiąganiu akceptowanego społecznie poziomu życia

- ochrona środowiska przyrodniczego i obszarów wiejskich

• Komisja Europejska podjęła decyzje o rozwoju całości finansowania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich do WPR w nowym okresie 2007 - 2013

• Ustanowiono nowy instrument Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich

Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa

Fundusz Spójności a Fundusze Strukturalne

Cel główny - ułatwianie integracji słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę wielkich sieci transportowych, budowę obiektów infrastruktury ochrony środowiska o dużym obszarze oddziaływania.

Raczej duże projekty

Kryterium:

• dochód narodowy brutto na jednego mieszkańca w kraju nie przekracza 90% PKB UE

• uzależnienie pomocy od posiadania przez państwo beneficjenta programu prowadzącego do osiągnięcia kryteriów spójności

Zasady polityki regionalnej:

• komplementarność

• spójność

• koordynacja

• zgodność

• programowanie

• partnerstwo

• terytorialny szczebel realizacji

• interwencja proporcjonalna

• podział zarządzania

• dodatkowość

• równość mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacja

• zrównoważony rozwój

Fundusze przedakcesyjne realizowane w Polsce

• PHARE 1998 - 2002 1 902,676 mln EURO; dostosowania instytucjonalne; PHARE Spójność Społeczna i Gospodarcza (SSG) - trzy komponenty; PHARE Współpraca Przygraniczna (PWP/CBC)

• SAPARD (2000 - 2001) 1 605,377 mln EURO

• ISPA (2000 - 2001) 2 112,195 mln EURO

PHARE SSG

Komponent: Inwestycje Strukturalne stopniowo włączane województwa; duże projekty o min. wartości 2 mln EURO

Komponent: Wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw; chodzi o poprawę otoczenia produkcyjnego i rozwój jego instytucji finansowych

Komponent: Rozwój Zasobów Ludzkich

PHARE PWP/CBC

(Duże projekty) Inwestycje w środowisko terenów przygranicznych.

(Małe projekty) Współpraca kulturalna, sportowa, przełamywanie barier.

ISPA

Robiony na wzór Funduszu Spójności.

Kierunek: transport, ochrona środowiska.

SAPARD

Związany z finansowaniem działalności rolniczej:

- inwestycje w przetwórstwo i marketing artykułów rolnych

- inwestycje w poprawę infrastruktury

- inwestycje w gospodarstwa rolne: sektor mleczarski i mięsny

- różnicowanie działalności na wsi.

REALIZACJA POLITYKI STRUKTURALNEJ W POLSCE

Dokumenty programowe

OKRES 2004 - 2006	OKRES 2007 - 2013
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1260/1999 wprowadzające ogólne przepisy dotyczące FS	Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiające przepisy ogólne dotyczące EFRR, EFS, FS
Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001 - 2006	Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla Spójności
Narodowy Plan Rozwoju 2004 - 2006	Strategia Rozwoju Kraju 2007 - 2013
Podstawy Wsparcia Wspólnoty	Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (Narodowa Strategia Spójności)
Sektorowe Programy Operacyjne	Programy Operacyjne
Uzupełnienia programów	Szczegółowe opisy priorytetów programów

Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla Spójności (SWW) 2007 - 2013

• Jest to dokument strategiczny (przyjęty przez Radę UE po opinii PE 6.10.2006) wskazujący zakres oraz kierunki realizacji polityki spójności w latach 2007 - 2013

• SWW definiują priorytety Wspólnoty służące wspieraniu zrównoważonego harmonijnego i trwałego rozwoju oraz realizacji głównego celu polityki spójności jakim jest wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej na terytorium Wspólnoty

• Zgodnie z SWW polityka spójności powinna opierać się na 3 priorytetach:

1. Zwiększeniu atrakcyjności państw członkowskich, regionów i miast poprzez poprawę dostępności, zapewnienie odpowiedniej jakości i poziomu usług oraz zachowanie stanu środowiska

2. Wspieraniu innowacyjności, przedsiębiorczości oraz rozwoju gospodarki opartej na wiedzy poprzez wykorzystanie możliwości w dziedzinie badań i innowacji, w tym nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych

3. Tworzenie lepszych miejsc pracy oraz większej ich liczby poprzez zainteresowanie większej ilości osób zdobyciem zatrudnienia oraz działalnością gospodarczą, zwiększenie zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw oraz zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki.

Priorytety SWW - wdrożenie założeń odnowionej Strategii Lizbońskiej - koncentracja na wiedzy, badaniach i innowacjach oraz kapitale ludzkim, wzmaganie synergii między wymiarami - gospodarczym, społecznym i środowiskowym

Strategia Rozwoju Kraju 2007 - 2013

• Jest to podstawowy dokument strategiczny, określający cele i priorytety polityki rozwoju, tworzy podstawę do efektywnej absorpcji funduszy rozwoju, zarówno krajowych jak i zagranicznych

• Stanowi ramy dla racjonalnego wykorzystania przyznanych Polsce środków unijnych, nie jest jednak dokumentem wymaganym przez KE, została przekazana jedynie informacyjnie

• Odpowiada na procesy globalizacji i wyzwania odnowionej Strategii Lizbońskiej

• Kładzie nacisk na wykorzystanie takich cech polskiego społeczeństwa i gospodarki, które mogą stanowić źródło przewagi kraju: młode i dobrze wykształcone kadry, wysoka przedsiębiorczość polskiego społeczeństwa, duży rynek wewnętrzny

• Główny cel SRK - podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców kraju

• SRK zawiera wizję Polski do 2015 r.

• W latach 2006 - 2010 gospodarka rozwijać się będzie w tempie 5,1% a w latach 2011 - 2015 w tempie 5,2%

• PKB na mieszkańca ma wzrosnąć z 50% przeciętnej dla UE w 2005 r., do 66% w 2015r.

• Stopa bezrobocia spadnie z 17,6% w 2005 r. do 9,5% w 2015 r.

• Poziom zatrudnienia wzrośnie z 53,7% w 2005 r. do 60% w 2015 r.

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 - 2013 - Narodowa Strategia Spójności (NSRO)

• Dokument przygotowany na podstawie SWW, zgodnie z wymogami rozporządzenia 1083/2006, uwzględniający zapisy SRK - określa kierunki wsparcia ze środków unijnych w ramach EFRR, EFS i FS

• Dokument ten przedstawia analizę sytuacji społeczno - gospodarczej kraju u jego regionów, formułuje najważniejsze wyzwania dla kraju, określa cele zmierzające do osiągnięcia spójności społeczno - gospodarczej i terytorialnej z krajami i regionami Wspólnoty

• W dokumencie znajduje się opis programów operacyjnych, realizujących cele zakładane w NSRO oraz alokacja środków finansowych na poszczególne programy i system ich realizacji

• Polska jako 4 kraj członkowski (po Austrii, Grecji i Łotwie) przesłała projekt NSRO w grudniu 2006 r., ostateczna wersja dokumentu zaakceptowana została w maju 2007 r.

Cele NSRO - NSS

Cel strategiczny:

Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej.

Cele horyzontalne (szczegółowe):

1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa

2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej

3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski

4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług

5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej

6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich

NSRO - programy operacyjne

1. Szesnaście regionalnych programów operacyjnych zarządzanych przez samorządy województw

2. Sześć programów operacyjnych zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego:

• PO Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ)

• PO Innowacyjna Gospodarka (POIG)

• PO Kapitał Ludzki (POKL)

• PO Rozwój Polski Wschodniej (PORPW)

• PO Europejskiej Współpracy Terytorialnej (POEWT)

• PO Pomoc Techniczna (POPT)

Struktura dokumentów związanych z wykorzystaniem środków unijnych

System wdrażania NSRO

• Za realizację celów określonych w NSRO odpowiada Rząd reprezentowany przez Radę Ministrów

• Za sprawność i efektywność systemu zarządzania i kontroli programów operacyjnych odpowiada Minister Rozwoju Regionalnego

• System wdrażania środków unijnych charakteryzuje się trzema poziomami:

1. Poziom I - koordynacja

2. Poziom II - zarządzanie

3. Poziom III - wdrażanie

Schemat instytucjonalny realizacji NSRO

Instytucje wdrażające NSRO

• Instytucja Audytowa - powołanie tej jednostki wiąże się z rosnącym znaczeniem działań kontrolnych. Głównym jej zadaniem jest weryfikacja skutecznego działania systemu zarządzania i kontroli, sporządzane są sprawozdania z audytów i dyskutowane na spotkaniach z Komisją Europejską

• Instytucja Płatnicza - instytucja odpowiedzialna za przygotowanie i składanie wniosków o płatność do Komisji Europejskiej, w obecnej perspektywie finansowej jest to Ministerstwo Finansów

• Komitet Monitorujący - Zadaniem Komitetów jest monitorowanie skuteczności i prawidłowości wdrażania programów operacyjnych, może być jeden Komitet dla kilku PO. Komitet funkcjonuje pod przewodnictwem przedstawiciela administracji publicznej kraju członkowskiego, w skład Komitetu wchodzą przedstawiciele władz regionalnych, lokalnych oraz partnerzy społeczno - gospodarczy (przedstawiciele organizacji pozarządowych, jednostek naukowych)

• Instytucja Zarządzająca - krajowy, regionalny lub lokalny organ władzy publicznej, podmiot publiczny lub prywatny wyznaczony prze państwo członkowskie do zarządzania i wdrażania programu operacyjnego. Instytucja powinna zapewnić wybór projektów zgodny z kryteriami, weryfikację realizacji celów projektu, funkcjonowanie informatycznego systemu monitorowania i kontroli, przestrzeganie wymogów w zakresie informacji i promocji

• Instytucja Certyfikująca - krajowy, regionalny lub lokalny organ władzy publicznej lub podmiot publiczny, wyznaczony przez państwo do poświadczenia deklaracji wydatków i wniosków o płatność prze ich przesłaniem Komisji Europejskiej

• Instytucja Pośrednicząca - może być powołana przez państwo członkowskie dla wykonania całości lub części zadań IP i IC, przy zachowaniu przez IP i IC odpowiedzialności za te zadania

• Instytucja Wdrażająca - to instytucja pośrednicząca II stopnia, może być to podmiot publiczny lub prywatny. Następuje wtedy przekazanie części zadań związanych z realizacją PO na niższy szczebel na podstawie porozumienia.

PROGRAMY OPERACYJNE

PO Infrastruktura i Środowisko

Cel główny:

Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej, przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony i poprawy stanu środowiska naturalnego, zdrowia społeczeństwa, zachowania tożsamości kulturowej i rozwoju spójności terytorialnej

Cele szczegółowe:

1. Budowa infrastruktury zapewniającej rozwój gospodarczy Polski, przy jednoczesnym zachowaniu i poprawie stanu środowiska naturalnego

2. Zwiększanie dostępności głównych ośrodków gospodarczych w Polsce poprzez powiązanie ich siecią autostrad i dróg ekspresowych oraz alternatywnych środków transportu

3. Zapewnienie długookresowego bezpieczeństwa energetycznego Polski poprzez dywersyfikację dostaw, zmniejszenie energochłonności gospodarki i rozwój odnawialnych źródeł energii

4. Zwiększenie atrakcyjności Polski poprzez wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa narodowego

5. Wspieranie utrzymania dobrego poziomu zdrowia pracowników i systemu edukacji

Priorytety:

1. Gospodarka wodno-ściekowa

2. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi

3. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska

4. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska

5. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych

6. Drogowa i lotnicza sieć TEN-T

7. Transport przyjazny środowisku

8. Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe

9. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna

10. Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii

11. Kultura i dziedzictwo kulturowe

12. Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia

13. Infrastruktura szkolnictwa wyższego

14. Pomoc techniczna - EFRR

15. Pomoc techniczna - FS

PO Innowacyjna Gospodarka

Cel główny:

Rozwój gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa

Cele szczegółowe:

1. Zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw

2. Wzrost konkurencyjności polskiej nauki

3. Zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym

4. Zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym

5. Tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy

6. Wzrost wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w gospodarce

Priorytety:

1. Badanie i rozwój nowoczesnych technologii

2. Infrastruktura sfery B+R (badania i rozwój)

3. Kapitał dla innowacji

4. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia

5. Dyfuzja innowacji

6. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym

7. Społeczeństwo informacyjne - budowa elektronicznej administracji

8. Społeczeństwo informacyjne - zwiększenie innowacyjności gospodarki

9. Pomoc techniczna

PO Kapitał Ludzki

Cel główny:

Umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa

Cele szczegółowe:

1. Podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób bezrobotnych i biernych zawodowo

2. Zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego

3. Poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw do zmian zachodzących w gospodarce

4. Upowszechnienie edukacji społeczeństwa na każdym etapie kształcenia przy jednoczesnym zwiększaniu jakości usług edukacyjnych i ich silniejszym powiązaniu z potrzebami gospodarki opartej na wiedzy

5. Zwiększanie potencjału administracji publicznej w zakresie opracowywania polityk i świadczenia usług wysokiej jakości oraz wzmocnienie mechanizmów partnerstwa

6. Wzrost spójności terytorialnej

Priorytety:

1. Zatrudnienie i integracja społeczna

2. Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących

3. Wysoka jakość systemu oświaty

4. Szkolnictwo wyższe i nauka

5. Dobre rządzenie

6. Rynek pracy otwarty dla wszystkich

7. Promocja integracji społecznej

8. Regionalne kadry gospodarki

9. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach

10. Pomoc techniczna

PO Rozwój Polski Wschodniej

Cel głównych:

Tworzenie warunków do dynamicznego rozwoju społeczno - gospodarczego Polski Wschodniej (woj.: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego, warmińsko - mazurskiego). Intencją programu jest zahamowanie tendencji stagnacyjnych, decydujących o marginalizacji i peryferyjności województw Polski Wschodniej oraz pobudzenie wzrostu gospodarczego 5 województw.

Cele szczegółowe:

1. Stymulowanie rozwoju konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy

2. Zwiększenie dostępu do szerokopasmowego Internetu w Polsce Wschodniej

3. Rozwój wybranych funkcji metropolitarnych miast wojewódzkich

4. Zwiększenie roli zrównoważonej turystyki w gospodarczym rozwoju makroregionu

5. Optymalizacja procesu wdrażania PORWP

Priorytety:

1. Nowoczesna gospodarka

2. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego

3. Wojewódzkie ośrodki wzrostu

4. Infrastruktura transportowa

5. Zrównoważony rozwój potencjału turystycznego opartego o warunki naturalne (wytyczenie rowerowych tras turystycznych)

6. Pomoc techniczna

PO Europejska Współpraca Terytorialna

EWT wdrażanie za pomocą trzech typów programów operacyjnych:

1. Współpraca trans graniczna, której celem jest rozwijanie wspólnych inicjatyw lokalnych i regionalnych (INTERREG IIIA) - uczestniczą podregiony, dla których granice stanowią granicę państwową - Polska zarządza 3 programami: Południowy Bałtyk (Polska - Szwecja - Dania - Litwa - Niemcy), Polska (woj. Lubuskie) - Niemcy (Brandenburgia) i Polska - Republika Słowacka

2. Współpraca transnarodowa, ukierunkowana na integrację terytorialną UE poprzez wspieranie dostępności, zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, innowacyjność i ochronę środowiska naturalnego (INTERREG IIIB) - 2 obszary: Region Morza Bałtyckiego z Norwegią, Białorusią i Rosją oraz Europa Środkowa - Polska, Austria, Czechy, Niemcy (wybrane regiony), Słowacja, Słowenia, Węgry, Włochy (wybrane regiony)

3. Współpraca międzyregionalna, umożliwiająca wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk w zakresie m.in. innowacyjności i gospodarki opartej na wiedzy oraz ochrony środowiska (INTERREGO IIIC) całe terytorium UE

PO Pomoc Techniczna

Cel główny:

Zapewnienie sprawnej realizacji NSRO, wsparcie systemu wdrażania funduszy strukturalnych oraz instytucji wchodzących w system realizacji

Cele szczegółowe:

1. Zapewnienie sprawnej realizacji NSRO oraz wsparcie przygotowania przyszłych interwencji

2. Skuteczne rozpowszechnianie informacji i promocja NSRO oraz zapewnieni odpowiedniego przepływu informacji

Priorytety:

1. Wsparcie zasobów ludzkich

2. Wsparcie informatyczne dla NSRO

3. Wsparcie realizacji operacji funduszy strukturalnych

4. Komunikacja i promocja

Regionalne Programy Operacyjne

RPO stworzone zostały odrębnie na poziomie województw i będą zarządzane przez samorządy wojewódzki, zostały przygotowane w drodze konsultacji społecznych, uwzględniają potrzeby lokalne i dostosowane są do indywidualnej specyfiki województw

Dziedziny wsparcia, które powinny być uwzględnione w RPO:

1. Modernizacja i rozbudowa podstawowej infrastruktury transportowej

2. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury telekomunikacyjnej i społeczeństwa informacyjnego

3. Inwestycje energetyczne

4. Infrastruktura ochrony środowiska

5. Wzmocnienie funkcji najważniejszych placówek infrastruktury, edukacji i ochrony zdrowia, obiektów infrastruktury społecznej

6. Inicjatyw lokalnych w zakresie zatrudnienia oraz wsparcia struktur świadczących usługi lokalne w tworzeniu nowych miejsc pracy

7. Wsparcia kultury jako czynnika wzrostu kapitału społecznego i rozwoju gospodarczego

8. Infrastruktury turystycznej jako jednego z podstawowych elementów regionalnego wzrostu gospodarczego

9. Badań i rozwoju technologicznego, innowacji i przedsiębiorczości

10. Zapobiegania i zwalczania zagrożeń przyrodniczych i technologicznych

Alokacja środków

Program operacyjny	Wielkość alokacji w mln EUR	Procentowa wielkość alokacji
RPO	15 985,5	29%
PORPW	2 161,6	4%
POEWT	575	1%
POIiŚ	21 275,2	38%
POKL	8 125,9	15%
POIG	7004,9	13%
POPT	216,7	>1%

ODNOWIONA STRATEGIA LIZBOŃSKA

Wzrost zatrudnienia

Wzrost gospodarczy

Rozwój wiedzy i innowacyjności

Rozwój atrakcyjności UE jako miejsca do inwestowania i pracy

Rozwój „mechanizmów” umożliwiających przedsiębiorcom tworzenie nowych miejsc pracy

Innowacje

Przedsiębiorczość

Badania i rozwój

Rozwój infrastruktury transportowej, energetycznej, telekomunikacyjnej

Energooszczędność

Technologie pro środowiskowe „ekoinnowacje”

Infrastruktura i technologie środowiskowe transportowe……..

Pobudzenie kompetencji pracowników

Systemy kształcenia i edukacji

Instytucje i instrumenty rynku pracy

Podmioty

(samorząd terytorialny)

Instrumenty

Obszar interwencji

Efekty

=

cele

Rozwój jednostki

terytorialnej

Rynkowe mechanizmy

oddziaływania

Uwarunkowania zewnętrzne

Cele

Parytety w strukturze celów

Kierunki działań

Parytety w strukturze działań

Działania

Struktura celów

Struktura w obszarach interwencji

-

-

n

2k

2,3

2,2

2

2,1

1

Cele operacyjne

Cele strategiczne

wizja

(misja)

Strategiczne Wytyczne Wspólnoty

Strategia Rozwoju Kraju

na lata 2007-2015

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia

(Narodowa Strategia Spójności)

Programy Operacyjne

16 Regionalnych

Programów Operacyjnych

Projekt (Wniosek)

Projekt (Wniosek)

Instytucja Audytowa

Instytucja Płatnicza

Programy Operacyjne

REG PROG OPER

Komitety Monitorujące

Instytucja Certyfikująca

Instytucja Zarządzająca

(Minister Rozwoju Regionalnego)

Instytucja Zarządzająca

(Zarząd Województwa)

Instytucja Pośrednicząca

Instytucja Pośrednicząca

Instytucja Wdrażająca

Instytucja Wdrażająca

Beneficjent

(realizuje projekt)

Beneficjent

(realizuje projekt)

koordynacja

zarządzanie

wdrażanie

Fazy cyklu życia firmy

BARIERY

Fazy wzrostu firmy

---