ZWIĄZKI WYZNANIOWE, Prawo- I rok


ZWIĄZKI WYZNANIOWE

1. Historyczny rozwój współczesnych religii

Religia - to oparty na tradycji zespół przekonań (wierzeń) dotyczących świata (w tym także człowieka i ludzkości) oraz sił nimi rządzących, w których to przekonaniach odzwierciedla się stosunek człowieka do - różnie pojmowanego sacrum, uzewnętrzniający się w doktrynie religijnej, kulcie religijnym i organizacji religijnej.

1. Nowe religie synkretyczne (synkretyzm - łączenie w jedną całość różnych, często sprzecznych poglądów religijnych; zespolenie; scalanie)

2. Judaizm - powstał w XIX wieku p.n.e. (Abraham)

a) Chrześcijaństwo - powstało w 4 roku p.n.e. (Jezus Chrystus)

- Prawosławni - powstało w 1054 roku (schizma wschodnia)

- Katolicy

b) Islam - (Mahomet 570 - 632)

3. Sikhowie (Nanak Dev 1469 - 1538)

4. Wedyzm (święte Księgi Wed, po 1800 roku p.n.e.)

a) hinduizm

- dżinizm (Mahawira, VI wiek p.n.e.)

- buddyzm (Budda, 560 - 480 p.n.e.)

5. konfucjanizm (Konfucjusz 551 - 479 p.n.e.)

6. Taoizm

7. Shinto (Laozi VI - V wiek p.n.e.)

8. Zaratusztrianizm (Zaratruszta 628 - 551 p.n.e.)

a) parsowie

9. religie pierwotne - animizm / politeizm

2. Liczebność poszczególnych wyznań na świecie

1. Nowe religie synkretyczne - 108 mln

2. Judaizm - 18 mln

a) Chrześcijaństwo - 1 511 mln

- Prawosławni - 174 mln

- Katolicy - 890 mln

b) Islam - 840 mln

3. Sikhowie - 16 mln

4. Wedyzm - chyba już nie istnieje

a) hinduizm - 661 mln

- dżinizm - 3 mln

- buddyzm - 300 mln

5. konfucjanizm - 151 mln

6. Taoizm - 20 mln

7. Shinto - 112 mln

8. Zaratusztrianizm - 120 tys.

a) parsowie - oni wywodzą się z zaratusztrianizmu - 120 tys.

9. religie pierwotne - animizm / politeizm - 161 mln

Razem - 3 miliardy 901 milionów 120 tysięcy

3. Symbolika religijna - jej przejawy i znaczenie w życiu społeczeństwa

Do pewnych symboli zgłaszają swoje roszczenia różne grupy religijne. Klasycznym przykładem jest tu Jerozolima:

a) Islam - meczet Al-Ahsa, meczet Omara (tam Mahomet wędrował do nieba)

b) Żydzi - Ściana Płaczu

c) Katolicyzm - Bazylika św. Grobu,

Często symbole religijne są elementami ubioru (medalik, chusta, turban, krzyż, obrazy świętych).

Polska południowo - wschodnia ma bardzo wysoką skalę religijną. Można tam zaobserwować większą liczbę obrazków Matki Boskiej, niż Jezusa Chrystusa. Być może dlatego, że jest tam duży kult maryjny.

We Francji wprowadzono zakaz ostentacyjnego noszenia symboli religijnych w szkołach publicznych. Ta ustawa dawała to, że nie wolno było nosić symboli nadnaturalnych rozmiarów. Można było nosić np. małe krzyżyki, gwiazdy Dawida, czy dłoń Fatimy (natchnionej córki proroka).

Często szarganie symboli religijnych jest wykorzystywane nie tylko do prowokacji, ale także do celów marketingowych:

a) Firma Beneton, która w końcu zrezygnowała z tego typu praktyk

b) Tygodnik Wprost - na okładce zdjęcie Czarnej Madonny z dzieciątkiem

c) Doniesienia do prokuratury w przypadku ukazywania się filmów (Ksiądz), czy książek (Szatańskie Wersety).

d) Pokazywanie Beckhama z żoną jako Józef i Maryja

e) Zamachowcy samobójcy, fanatycy wysadzający się w powietrze wśród społeczności żydowskiej. Żydzi chcieli umieszczać wieprzowinę w miejscach zagrożonych zamachami, bo muzułmanie wierzą, że jak się z nią zetkną przed śmiercią, to nieczyści pójdą do piekła.

4. Charakterystyka ksiąg znaczących dla poszczególnych współczesnych religii

religia

Święta księga

Judaizm

Biblia hebrajska i Talmud

Chrześcijaństwo

Biblia chrześcijańska (Stary i Nowy Testament). Poszczególne odłamy chrześcijaństwa uznają różną liczbę ksiąg w Biblii - katolicy - 72, a protestanci - 66

Islam

Koran, Stary i Nowy Testament, Psalmy Dawidowe

Hinduizm

Cztery sanhity (zbiory tekstów): Rigweda (wiedza hymnów), Samaweda (wiedza melodii), Jadżurweda (wiedza formuł ofiarnych), Atharwaweda (wiedza zaklęć); Traktaty wedyjskie: brahmany i upaniszady

Buddyzm

„Kosz dyscypliny” (Winajapitaka) i „kosz kazań” (Suttapitaka)

Sikhizm

Adi Granth

Shito

Kojiki, Rokkokushi, Shoku Nihongi, Nihon Shoki, Jinno Shotoki

5. Miejsca znaczące dla religii - charakterystyka wybranych przykładów

wyznanie

miejsce

Znaczenie miejsca

Chrześcijaństwo

(ogółem)

Betlejem (Izrael)

Miejsce narodzin Chrystusa

Nazaret (Izrael)

Miejsce związane z nauczaniem i życiem Chrystusa

Jerozolima (Izrael)

Miejsce związane z początkami Kościoła

katolicyzm

Watykan

Stolica Apostolska

Prawosławie

Konstantynopol

(Stambuł w Turcji)

Siedziba Ekumenicznego Patriarchy Konstantynopola

Góra Athos

(Gracja)

Półwysep i góra z zespołem 20 monasterów różnych narodowości. Duchowe centrum prawosławia

Anglikanizm

Canterbury (Wielka Brytania)

Siedziba arcybiskupa

Mormoni

Salt Lake City (USA)

Główna siedziba Kościoła

Islam

Mekka (Arabia Saudyjska)

Miejsce związane z życiem Mahometa

Medyna (Arabia Saudyjska)

Miejsce związane z życiem Mahometa

Jerozolima (Izrael)

Judaizm

Jerozolima (Izrael)

Święte miasto, miejsce po historycznej świątyni

Hinduizm

Waransi (Indie)

Buddyzm

Kapilawastu

Rodzinna miejscowość Buddy

Radżagryha

Miejsce, gdzie znajdował się figowiec, pod którym Guatama doznał oświecenia i stał się Buddą

Benares

Miejsce, w pobliżu którego Budda wygłosił swoje pierwsze kazanie

Kusinagara

Miasto, w pobliżu którego Budda osiągnął nirwanę

Dżinizm

Palitana (Indie)

Miejsce 838 świątyń na górze

Sikhizm

Amritsar (Pendżab - Indie)

Miejsce Złotej Świątyni

Baha'i

Hajfa (Izrael)

Światowa siedziba władz

6. Klasyfikacje religii

1. Kryterium historyczne

a) Religie wymarłe (nie mająca dziś wyznawców, np. religia starożytnych Sumerów, Greków, Rzymian)

b) Religie żywe (współczesne)

2. Kryterium geograficzne

a) Religie Bliskiego Wschodu

b) Religie Dalekiego Wschodu

c) Religie Ameryk

d) Religie Australii i Oceanii

e) Religie Afryki

f) Religie Europy

3. Kryterium terytorialno - etniczne

a) Religie plemienne (funkcjonujące w granicach jednego plemienia, ściśle związane z jego życiem, wyrażające plemienną tradycję i obyczajowość)

b) Religie narodowe (obejmujące większe terytorium, wywodzące się z religii plemiennych. Doktryna religii narodowych zawiera elementy mitologicznych przekazów o genezie narodu oraz określa cele jego istnienia. Przykłady: judaizm, hinduizm, japoński sintoizm)

c) Religie światowe (uniwersalistyczne, np. buddyzm, chrześcijaństwo, islam).

4. Kryterium genetyczne:

a) Religie naturalne - ukształtowane pod wpływem bodźców naturalnych (przyrodniczych oraz społecznych) oddziałujących na człowieka, przekazywane z pokolenia na pokolenie (np. fetyszyzm - kult przedmiotów uważanych za wcielenie bóstwa lub rzekomo obdarzonych nadnaturalnymi właściwościami; totemizm, animizm)

b) Religie objawowe - wiążące swoje powstanie z boskim objawieniem udzielonym wybranemu człowiekowi, np. judaizm, chrześcijaństwo, islam.

5. Kryterium liczby Bogów:

a) Religie politeistyczne - zakładają wielobóstwo

b) Religie monoteistyczne - zakładają kult jednego Boga. Szczególnymi formy monoteizmu:

- Teizm - uznanie Boga osobowego nieustannie interweniującego w świecie, nawet wbrew panującym w nim prawom

- Panteizm - system zakładający tożsamość Boga i przyrody. Bóg jest uznawany za „czynną zasadę świata”

- Deizm - Bóg jako stwórca, ale nie ingerujący w świat.

7. Typologia organizacji religijnych według Libiszowskiej - Żółtkowskiej

Kościół

Denominacja

Sekta

Kult

Sposób zarządzania

Autokracja, hierarchiczność

Demokracja, czasami hierarchia, lecz mniej rozbudowana, niż w kościele

Zwykle demokracja, rzadziej autokracja, mała hierarchiczność

Charyzmatyczność

Wielkość, rozmiar, zasięg oddziaływania

Bardzo rozległa

Znaczna, ale mniejsza, niż Kościół

Mała, ograniczona

Ograniczona

Zawartość grupy, koherencja (spójność, spoistość grupy)

Mała

Średnia

Silna

Bardzo silna

Zasady rekrutacji, charakter uczestnictwa

Mimowolnie, obiektywnie, przez urodzenie w grupie

Dobrowolnie, drugie pokolenie, urodzenie w grupie

Subiektywny wybór, doświadczenie konwersji (zmiana wyznania w obrębie wyznań chrześcijańskich)

Dobrowolnie, konwersja

Kościół

Denominacja

Sekta

Kult

Duchowieństwo

Istotna różnica między duchowieństwem a laikatem, specjalizacja zawodowa, duchowieństwo nieodzowne w osiągnięciu zbawienia

Specjalizacja zawodowa, rola duchownego jest pośrednia między kościołem a sektą

Różnica między duchowieństwem a laikatem niewielka, czasami wręcz nie występuje; duchowieństwo nieprofesjonalne, dorywczo

Trudno określić, na ogół brak specjalizacji zawodowej

Stosunek wobec świata

Pełne przystosowanie za wyjątkiem, gdy kościół jest atakowany

Uznanie kultowej i społecznej przewagi świata świeckiego, dostateczne przystosowanie

W stanie wojny ze światem określanym jako zło, nietolerancja

Trudno określić

Misyjność

aktywna

Zależnie od grupy

aktywna

Aktywna

Stosunek do innych grup religijnych

Na ogół nietolerancja

Tolerancja, akceptacja innych denominacji, chęć współpracy

Nietolerancyjny stosunek, przeświadczenie, że jedynie sekta zna prawdę

Stosunek nietolerancyjny

8. Charakterystyka terminu związek wyznaniowy

Związek wyznaniowy - stanowi specyficzny typ zorganizowanej społeczności ludzkiej, posiadający określony ustrój wewnętrzny, zdolny do wytworzenia organów władzy, spełniających funkcje wewnętrzne i reprezentujących związek na zewnątrz oraz uprawnionych do określania praw i obowiązków swoich członków.

Podstawowym kryterium wyodrębniającym związek wyznaniowy od innych organizacji społecznych jest cel, który polega na zapewnieniu wyznawcom możliwości zaspokajania ich potrzeb religijnych. Związki wyznaniowe różnią się między sobą odrębnością dogmatów wiary, obrzędów oraz praktyk religijnych. Do realizacji swych celów związek wyznaniowy dysponuje zwykle odpowiednimi środkami materialnymi. Pochodzą one z różnych źródeł, głównie z ofiar i składek wyznawców. W ramach związków wyznaniowych, jako ich części składowe, istnieją specyficzne grupy lub społeczności posiadające odrębne struktury organizacyjne (zakony, kongregacje, bractwa, stowarzyszenia religijno - społeczne).

Doktryna religijna (teoria podstaw i przekonań religijnych) - zawiera poglądy dotyczące natury i cech nadprzyrodzonych, a także dotyczące świata i człowieka. W jej obrębie są 3 części: teoria Boga, czyli teologia; teoria świata, czyli kosmologia; teoria człowieka, czyli antropologia.

Kult religijny - zewnętrzny przejaw życia religijnego, traktowany jako zespół praktyk będących wyrazem czci wobec sił nadprzyrodzonych.

Organizacja religijna - jej celem jest ujednolicenie zróżnicowanych praktyk i wierzeń w jedną całość oraz pozyskiwanie nowych zwolenników i propagowanie własnej doktryny.

Formy organizacyjne religii: konstytucja marcowa 1921 (sformułowanie związek religijny, najszersze, w art. 113); konstytucja 1952 (Kościół i inne związki wyznaniowe; art. 82 - oddzielenie kościoła od państwa); konstytucja 1997 (bez błędów, bo jest „Kościół i związki wyznaniowe”).

Sekta (łac. - sequor, secutussum, czyli podążać, postępować za kimś) - drobna opozycja kultowa bądź przekonaniowa w stosunku do społeczności, na terenie której działa. Powstaje w wyniku drugorzędnych podziałów wewnątrz wspólnot religijnych (większe podziały nazywane są odłamami - w chrześcijaństwie to katolicyzm, prawosławie, protestantyzm).

9. Charakterystyka terminu polityka wyznaniowa

Polityka wyznaniowa wynika z dwóch przesłanek:

Prywatny wymiar religii (konieczność ochrony prawa do wolności sumienia, przekonań i uczuć religijnych, które stanowi jedno z praw człowieka)

Publiczny wymiar religii (konieczność respektowania roli, jaką religia oraz Kościoły i związki wyznaniowe odgrywały i odgrywają rolę w życiu społecznym, kulturalnym i politycznym).

Polityka wyznaniowa - obejmuje idee i działania określające miejsce jednostki ze względu na jej wyznanie oraz regulujące stosunki między państwem a związkami wyznaniowymi. Istotny wpływ na koncepcję polityki wyznaniowej mają założenia ideologiczno - ustrojowe państwa, struktura wyznaniowa ludności oraz tradycje historyczne. Często nie bez znaczenia jest także rodowód polityczny i wyznaniowy elit politycznych sprawujących aktualnie władzę.

10. Systemy relacji między państwem a związkiem wyznaniowym (kościołem)

Cezaropapizm - system panowania państwa nad Kościołem. Władca świecki uważany był za głowę Kościoła. Aparat państwowy decydował nie tylko w sprawach organizacyjnych związku wyznaniowego, ale i doktrynalnych. Klasycznym przykładem było cesarstwo bizantyjskie. Zmodyfikowana odmiana w monarchii Karolingów, gdzie władcy karolińscy otrzymywali godność cesarską z rąk papieża, ale jednocześnie byli jego zwierzchnikami, jako władcy świeckiego państwa kościelnego, utworzonego w 754 roku.

Hierokratyzm (teokratyzm, papocezaryzm) - system panowania Kościoła nad państwem, w którym monarchowie mają władzę jedynie dzięki namaszczeniu ich przez duchownych. System ten ukształtował się w średniowieczu (XI - XIII wiek) pod wpływem sporów między papieżami i władcami niemieckimi o zwierzchnictwo (spór o inwestyturę). Zakładał, iż wszelka władza wywodzi się od Boga. Papież jako namiestnik Chrystusa był tu pośrednikiem. Stąd wniosek, że władza świecka powinna być podporządkowana władzy duchownej. Papież Grzegorz VII w Dictatus Papae z 1075 roku głosił, że papież ma nie tylko pełnię władzy kościelnej, ale także władcy świeccy winni mu posłuszeństwo w sprawach świeckich. W roku 1302 papież Bonifacy VIII wydał bullę Unam sanctam, w której stawiał urząd papieża ponad wszelką władzę świecką, ponieważ podporządkowanie się papieżowi jest warunkiem wiecznego zbawienia.

System supremacji państwa nad Kościołem - zmodyfikowana wersja cezaropapizmu, z odrzuceniem założeń hierokratyzmu. Wpływa na powstanie tego systemu miała reformacja i wzmocnienie pozycji władców świeckich. Uznawano tu Kościół za organizację narodową, będącą na terytorium państwa, podległą suwerennej władzy świeckiej. Wystąpił w państwach protestanckich (Anglia, Szkocja, Szwecja, Dania, Niderlandy, Prusy, Szwajcaria), prawosławnych (Rosja), katolickich (Francja, z nazwą gallikanizm; Austria - józefinizm).

System zwierzchnictwa państwa nad związkami wyznaniowymi - wykształcił się w oświeceniu i rewolucji francuskiej z 1789 roku. Był odzwierciedleniem demokratyzacji, liberalizacji i laicyzacji państwa. Cechuje się przewagą państwa nad związkami wyznaniowymi. Działalność organizacji religijnych nie mogła być sprzeczna z obowiązującym prawem państwowym. Występowała religia państwowa lub oficjalna, której zapewniano uprzywilejowaną sytuację prawną. Mniejszości religijne były dyskryminowane.

Inna typologia wyróżnia:

a) Państwa wyznaniowe - oficjalnie uznają jedną religię jako państwową. Mogą to czynić w wersji:

b) Państwa świeckie - oparte na zasadzie separacji, czyli oddzielenia kościoła od państwa, zasadzie równości kościołów wobec prawa. Występują trzy modele:

11. Ewolucja znaczenia terminu tolerancja religijna

Słowo tolerancja wywodzi się z łaciny i oznacza wyrozumiałość, pobłażanie. Tolerancja religijna rozumiana będzie jako prawo do przyjmowania lub odrzucania wierzeń religijnych. Problem tolerancji bywał różnie rozumiany w różnych czasach i kulturach. Zauważono wyższą tolerancję w kulturach traktujących religię jako proces poszukiwania prawdy, niższą zaś w kulturach przedstawiających gotowy zestaw absolutnych dogmatów.

Postulaty tolerancji religijnej ukształtowały się w okresie reformacji jako przeciwieństwo fanatyzmu i prześladowań innowierców. Pokój augsburski z 1555 roku, kończący wojny religijne między protestantami i katolikami w Niemczech, wyznaczał zasadę czyje państwo, taka religia (cuius regio, eius religio) - książęta mogli według własnego uznania wybierać religię. Gdy dochodziło do podpisywania traktatów sesyjnych, znajdywały się w nich zapisy gwarantujące dla ludności mającej inną religię niż władca terytorium przejmujący dany obszar. Prowadziło to do wykrystalizowania się pojęcia mniejszości religijnej (wyznaniowej).

Ochronę wolności religijnej mniejszości wyznaniowych zapoczątkował w 1648 roku traktat westfalski, kończący wojnę 30-letnią ograniczający mocno zasadę „czyje państwo, tego religia”

XVI wiek:

W kontekście podziałów religijnych pojęcie „tolerancja religijna” oznaczała dopuszczenie innych wyznań religijnych i pogodzenia się z ich obecnością.

W XVI i XVII w. tolerancja religijna staje się pojęciem prawnym. Rządy wydają akty o tolerancji, które nakazują urzędnikom i prawowiernej ludności tolerancyjne zachowania wobec mniejszości religijnych - luteranów, hugenotów, papistów. Poprzez taki akt prawny władza zwierzchnia domaga się od społeczności zazwyczaj przeważającej liczebnie tolerancyjnego zachowania wobec członków innej, do tej pory uciskanej lub prześladowanej wspólnoty religijnej.

Religijna tolerancja wobec innowierców została później uogólniona do najszerzej pojmowanej tolerancji politycznej wobec inaczej myślących. W obu tych przypadkach istotna jest jednak obecność "elementu sprzeciwu".

XVII i XVIII wiek - uzasadnienia religijnej tolerancji utorowały drogę do sekularyzacji państwa i przeorientowania podstaw jego legitymizacji w kierunku laickim. Walka o tolerancję religijną staje się wzorem właściwie rozumianej wielokulturowości i równoprawnej koegzystencji różnych kulturowych form życia w obrębie tej samej wspólnoty politycznej w obu wymienionych aspektach.

Wolność religijna stała się modelem dla wprowadzenia innych praw kulturowych. Także i one - podobnie jak wolność praktykowania religii - służą zapewnieniu obywatelom równego dostępu do form komunikacji, przekazu oraz praktyk wspólnoty, które każdy uważa za konieczne dla wytworzenia i utrzymania osobistej tożsamości.

12. Tolerancja religijna według Jurgena Habermasa

Habermas - to wielka osoba, która wyznacza pewne poziomy myślenia we współczesnej myśli społecznej; jest filozofem.

Jego poglądy:

Moja tolerancja przekazywana jest społeczeństwu. Społeczeństwo to z kolei daje tolerancję dla mnie.

Inaczej - jeśli ja jestem tolerancyjny, taką samą tolerancją zostanę obdarzony.

Habermas, śladem Maxa Webera wskazuje na wyodrębnienie się trzech głównych nastawień do świata: obiektywnej wiedzy, moralno-praktycznej oceny i estetycznego sądzenia, którym odpowiadają nauka, moralność i sztuka

13. Ochrona mniejszości wyznaniowych w tzw. wczesnym okresie (do 1945 roku)

1555 rok, pokój augsburski - kończył wojny religijne między protestantami a katolikami w Niemczech, wyznaczała zasadę „czyje księstwo, tego religia”. Zasada wolności religijnej polegała na prawie wyboru religii przez panującego. W praktyce została ona zmieniona przy odstępowaniu terytoriów (w tekstach traktatów sesyjnych znalazły się gwarancje dla ludności mającej inną religię niż władca terytorium przejmujący dany obszar). Prowadziło to do wykrystalizowania się pojęcia mniejszości religijnej (wyznaniowej).

1648 rok, traktat westfalski - kończył wojnę 30-letnią. Pokój ten ograniczył zasadę „czyje państwo, tego religia”.

Rozwój traktatowej ochrony mniejszości wyznaniowych przebiegał w dwóch płaszczyznach:

Między państwami chrześcijańskimi

1660 rok, Oliwa - zapewniał wolność religijną mieszkańcom Pomorza Pruskiego i polskiej Liflandii, które zostały odstąpione Szwedom;

1678 rok, Nymwegen - dotyczył katolików w Maastricht, które przyłączono do Holandii;

1697 rok, Ryswick - na korzyść Holendrów, którzy w czasie okupacji francuskiej przeszli na katolicyzm;

1742 rok, Wrocław - na korzyść katolików mieszkających na Śląsku odstąpionym Prusom przez Austrię;

1773 rok, Warszawa - na korzyść grekokatolików, których w pierwszym rozbiorze Polski otrzymywała Austria oraz na korzyść katolików zamieszkujących obszary zabrane przez Prusy i Rosję;

1815, kongres wiedeński - przyniósł ochronę mniejszości wyznaniowych (katolicy belgijscy w protestanckiej Holandii, katolicy Sabaudii przyłączeni do Republiki Genewskiej).

Między państwami chrześcijańskimi i niechrześcijańskimi:

1699 rok, traktat karłowicki - układ kapitulacyjny zawarty między Austrią, Polską i Wenecją a Portą Otomańską, a dotyczący ochrony chrześcijan w Turcji;

XIX wiek - traktaty zawierane z Chinami prze prawie wszystkie państwa i USA, a dające ochronę chrześcijańskim obywatelom chińskim;

1774 rok, Kuczuk - Kajnardżi i 1829 rok w Adrianopolu - traktaty rosyjsko - tureckie zapewniające ochronę prawosławnych w imperium otomańskim;

1878 rok, kongres berliński - stawiający zasadę wolności religijnej i równouprawnienia wyznaniowego dla niemuzułmańskich poddanych imperium otomańskiego

1830 rok, konferencja londyńska - dotyczyła uznania nowo powstałych państw (Grecja);

1878 rok, kongres berliński - dotyczyła uznania nowo powstałych państw (Bułgaria, Czarnogóra, Serbia i Rumunia).

1919 rok, traktat wersalski - kończył I wojnę światową. A wraz z nim uchwalono tzw. Mały traktat wersalski. Zobowiązywał on Polskę, Rumunię, Jugosławię, Czechosłowację i Grecję, by chroniły mniejszości narodowe zamieszkujące ich terytoria.

14. Wolność religijna i jej współczesne standardy polityczno - prawne

Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 roku:

Proklamowała zasadę poszanowania praw i wolności człowieka, w tym wolności sumienia i wyznania.

Deklaracja Praw Człowieka zx1948 roku (ONZ-owska):

Wprowadziła zasadę niedyskryminacji oraz w art. 18 prawo do wolności myśli, sumienia i religii: każda osoba ma prawo do wolności, sumienia i religii; prawo to obejmuje wolność zmiany swej religii lub przekonań, jak również wolność manifestowania swej religii lub przekonań, indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, poprzez nauczanie, praktyki religijne, sprawowanie kultu i rytuałów.

Pakt Praw Cywilnych i Politycznych z 1966 roku (dokument Narodów Zjednoczonych):

W art. 18 zakładano, iż każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii.

Deklaracja w sprawie eliminacji wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji mających jako przesłankę religię lub przekonania z 21 listopada 1981 roku.

Uchwaliło ją Zgromadzenie Ogólne ONZ. Deklaracja zawiera najpełniejsze określenie prawa do wolności religii i przekonań. Deklaracja przyjmuje, że swoboda myśli, religii i wyznania obejmuje wolność: kultu i zebrań związanych z daną religią oraz tworzenia i utrzymania miejsc przeznaczonych do tego celu; tworzenia i utrzymania instytucji charytatywnych i humanitarnych związanych z organizacjami religijnymi; tworzenia, nabywania i używania w stosowny sposób przedmiotów kultowych; pisania, publikowania i rozpowszechniania publikacji religijnych; nauczania religii w stosownych do tego miejscach; zwracania się o pomoc finansową i otrzymywania jej oraz dobrowolnych świadczeń zarówno od osób prywatnych, jak i instytucji; szkolenia i wybierania przywódców, zgodnie z wymogami i regułami każdej religii; zachowania dni odpoczynku i obchodzenia świąt oraz celebrowania kultu; nawiązywania i podtrzymywania komunikacji religijnej zarówno z pojedynczymi osobami, jak i wspólnotami na szczeblu krajowym lub międzynarodowym.

Deklaracja w sprawie osób należących do mniejszości narodowych lub etnicznych, religijnych i językowych z 1992 roku - w niej problemy ochrony mniejszości religijnych także znalazły swe odzwierciedlenie.

Rada Europy i OBWE - w działaniach tych instytucji także odnaleźć można zagadnienia związane z ochroną mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych.

Europejska Konwencja Ochrony Praw Człowieka z 1950 roku:

W art. 9 zakładała, iż każda osoba ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii.

Zalecenia Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy:

1998 rok - zalecenie to dotyczyło zagwarantowania wolności religii, sumienia i wyznania.

1993 rok - uchwalono zalecenie dotyczące tolerancji religijnej w społeczeństwie demokratycznym. Zwracano w nim uwagę na potrzebę edukacji dla dialogu, mającej się objawiać m. in. w upowszechnianiu informacji o religiach.

Akt Końcowy KBWE z 1975 roku:

Sygnatariusze zobowiązali się szanować wolność myśli, sumienia, religii lub przekonań każdego człowieka oraz wolność wyznania i praktykowania, indywidualnie lub zbiorowo, religii lub przekonań.

Dokument Końcowy Spotkania Wiedeńskiego z 1989 roku:

Państwa zobowiązały się do:

a) zapewnienia każdej osobie wolności wyznania lub praktykowania religii czy przekonań, przez zapobieganie dyskryminacji osób lub wspólnot z powodu religijnych lub przekonań;

b) pełnego równouprawnienie wierzących i niewierzących we wszystkich dziedzinach życia obywatelskiego, politycznego i ekonomicznego, społecznego i kulturalnego;

c) stworzenia klimatu wzajemnej tolerancji między różnymi wspólnotami religijnymi oraz między wierzącymi i niewierzącymi;

d) poszanowania prawa wspólnot do swobodnego wykonywania funkcji religijnych.

15. Główne determinanty polityki wyznaniowej II RP

a) Pogląd o trwałych związkach narodu polskiego z Kościołem rzymskokatolickim - po 1918 roku władzę zdobyły i zachowały ugrupowania polityczne powiązane z tym kościołem (początkowo ideologicznie endeccy zastąpieni po 1926 roku pragmatycznymi przedstawicielami sanacji). Widziały one w ścisłym związku z katolicyzmem podstawę istnienia i rozwoju państwowości polskiej (kościół rzymskokatolicki starał się uznać to wyznanie za panujące).

b) Innym celem polskich władz było żądanie skierowane do związków wyznaniowych, aby te uniezależniły się od central poza granicami Polski

16. Charakterystyka ustawodawstwa wyznaniowego w II RP

Konstytucja z 17 marca 1921 roku:

Jej przepisy są wynikiem kompromisu zawartego pomiędzy prawicowcami, którzy chcieli Kościołowi rzymskokatolickiemu nadać charakter kościoła panującego, a państwu dać charakter wyznaniowy i postulatami, by budować państwo świeckie z równouprawnionymi wyznaniami (ugrupowania lewicowe).

Konstytucja rozpoczynała się religijną preambułą „W imię Boga wszechmogącego! My Naród Polski, dziękując Opatrzności za wyzwolenie nas z półtorawiecznej niewoli…”. Wątki religijne pojawiają się także w prezydenckiej przysiędze: „Przysięgam Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Jedynemu i ślubuję Tobie, Narodzie Polski…”, a kończącej się sformułowaniem: „Tak mi dopomóż Bóg i Święta Syna Jego Męka. Amen”.

Art. 95 konstytucji zapewniał zupełną ochronę życia, wolności i mienia wszystkim bez różnicy pochodzenia, narodowości, języka, rasy lub religii, co potwierdzał

Art. 110 gwarantował mniejszościom posiadanie własnych szkół, w których mogą wykonywać przepisy swojej religii.

Art. 111 konstytucji: wszystkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i wyznania, nikt nie może być z powodu swego wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach przysługujących innym obywatelom. Wszyscy mogą wyznawać wiarę publicznie i prywatnie, ale musi się to dziać z poszanowaniem porządku publicznego i obyczajowości.

Art. 112 - wolności wyznania nie wolno używać w sposób przeciwny ustawom. Nikt nie może uchylać się od spełnienia obowiązków publicznych z powodu swych wierzeń religijnych, nikt nie może być zmuszany do udziału w czynnościach religijnych, o ile nie podlega władzy rodzicielskiej lub opiekuńczej.

Art. 113 zakładał, że każdy związek religijny uznany przez państwo ma prawo urządzać zbiorowe i publiczne nabożeństwa, może posiadać majątek i dowolnie nim zarządzać.

Art. 114 sankcjonował szczególną pozycję Kościoła rzymskokatolickiego - wyznani to, będące religią przeważającej większości narodu zajmuje w państwie naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań., a stosunki z państwem określi konkordat.

Art. 115 stwierdzał, że prawnie uznane kościoły mniejszości religijnych i związki religijne rządzą się same własnymi ustawami, zaś stosunek państwa do tych kościołów i wyznań będzie ustalony w drodze ustawy po porozumieniu się z ich prawnymi reprezentacjami.

Art. 116 - uznanie prawne nowego związku nie może być odmówione związkom, których urządzenia, nauka i ustrój nie są przeciwne porządkowi publicznemu ani obyczajowości.

W 1932 roku Sejm uchwalił ustawę o podatku kościelnym znoszącą ustawodawstwo państw zaborczych i ustalającą nowe zasady wymiaru podatku kościelnego. Do ustawy tej jednak nie wydano rozporządzenia wykonawczego, czyli w praktyce przymusowego podatku kościelnego w Polsce nie było.

Konstytucja z 23 kwietnia 1935 roku:

Znajduje się tutaj niewielka ilość sformułowań dotyczących kwestii religijnych. Pojawiają się one w następujących artykułach:

Art. 2 - prezydent za losy państwa odpowiada przed Bogiem i historią.

Art. 5 i 7 - zapewniają wolność sumienia i niedyskryminację.

Rota przysięgi prezydenckiej - świadom odpowiedzialności wobec Boga i historii za losy państwa, przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Świętej Jedynemu…”, a kończącym się sformułowaniem „Tak mi dopomóż Bóg i Święta Syna Jego Męka. Amen”..

W 1934 roku papież wyjął spod jurysdykcji greckokatolickiego biskupa przemyskiego obszar zamieszkały przez Łemków, tworząc dla nich odrębną administrację apostolską z siedzibą w Sanoku (wcześniej w Romanowie). Obrządek ormiański składał się z jednej archidiecezji lwowskiej.

17. Charakterystyka konkordatu z 1925 roku

10 lutego 1925 roku w Watykanie podpisano konkordat. Ze strony polskiej pełnomocnik rządu - Stanisław Grabski i ambasador Władysław Skrzyński; ze Stolicy Apostolskiej zaś sekretarz stanu kardynał Pietro Gasparii.

Konkordat wszedł w życie 2 sierpnia 1925 roku.

Kościół wysuwał żądania wobec konkordatu, który nie spełnił tylko trzech: nie uznał religii katolickiej za religię państwową, nie wprowadził szkoły wyznaniowej, nie uznał za obowiązującą zasady prawa kanonicznego o nierozerwalności małżeństwa.

Założenia konkordatu:

Art. 1 - Kościół katolicki korzysta z pełnej wolności, może wykonywać swoją władzę duchowną, zarządzać swoimi sprawami i majątkiem „zgodnie z prawami Bożymi i prawem kanonicznym” (tym samym rząd polski uznał pierwszeństwo praw bożych i kanonicznych przed prawem polskim).

Art. 2 - biskupi, duchowieństwo i wierni mogą się swobodnie kontaktować ze Stolicą Apostolską, biskupi zaś mogą się niezależnie porozumiewać z podległym im duchowieństwem i wiernymi, ogłaszać swoje nakazy i listy pasterskie.

Art. 3 - uprawienia nuncjusza apostolskiego w Polsce rozciągają się na Wolne Miasto Gdańsk

Art. 4 - władze cywilne będą udzielać pomocy przy wykonywaniu postanowień kościelnych w razie złożenia duchownego z urzędu pozbawienia go beneficjum kościelnego lub zakazu noszenia sukni duchownej oraz w zakresie poboru opłat i świadczeń przeznaczonych na cele kościelne, a przewidzianych przez prawo państwowe.

Art. 5 - duchowni nie mają obowiązku odbywania służby wojskowej z wyjątkiem powołań pospolitego ruszenia.

Art. 9 - żadna część Polski nie może zależeć od biskupa, którego siedziba znajduje się poza granicami kraju. Kościół obrządku łacińskiego podzielony być na pięć prowincji metropolitalnych: gnieźnieńsko - poznańską, warszawską, lwowską, wileńską, krakowską. Obrządek greckokatolicki składał się z prowizji lwowskiej (z archidiecezją lwowską) oraz diecezji przemyskiej i stanisławowskiej

Art. 11 - wyboru arcybiskupów i biskupów dokonuje papież, który przed ich mianowaniem upewnia się, czy prezydent RP nie ma przeciwko danej osobie zastrzeżeń politycznych.

Art. 12 - arcybiskupi i biskupi składają przysięgę lojalności wobec rządu ustanowionego przez konstytucję.

Art. 13 - nauka religii jest obowiązkowa (oprócz szkół wyższych). Udzielają jej młodzieży katolickiej osoby upoważnione przez ordynariusza diecezji, który ma prawo nadzorować treści nauczania religii oraz moralność nauczyciela.

Art. 19 i 20 - przed mianowaniem proboszcza biskup musi się upewnić, że władze nie wysuwają wobec niego zastrzeżeń politycznych. W razie różnicy zdań w tej sprawie między biskupem i ministrem WRiOP, zostanie ona rozstrzygnięta przez komisję złożoną z dwóch przedstawicieli Watykanu i dwóch delegatów prezydenta RP.

Art. 22 - duchowni podlegają aresztowi w pomieszczeniach oddzielonych od pomieszczeń osób świeckich. W razie sądowego skazania na więzienie karę odbywają w klasztorach.

18. Problem dwóch prymasów w II RP

Tytuł Prymasa funkcjonuje w Polsce od XV wieku, przysługujący arcybiskupom gnieźnieńskim. Do swej śmierci w 1926 roku godność tę piastował Edmund Dalbor.

Z drugiej strony od chwili utworzenia metropolii warszawskiej w 1818 roku jej włodarzom przysługiwał tytuł prymasa Królestwa Polskiego, z którego jednak przestali korzystać od 1837 roku.

W roku 1919 nuncjusz apostolski Achilles Ratti (późniejszy papież Pius XI) skłonił arcybiskupa warszawskiego Aleksandra Kakowskiego do przywrócenia tego tytułu. Przez cały czas Watykan dawał pierwszeństwo Kakowskiemu przed Dalborem pod pretekstem, że Kakowski został kardynałem wcześniej niż Dalbor (o jeden dzień).

Przyczyny tego stanu rzeczy:

1. Prymas Polski jako „urodzony legat” (legatu natus) miał pewne uprawienia, które gdzie indziej przysługiwały nuncjuszom papieskim.

2. Kakowski postrzegany był przez Rattiego (wielbiciela Piłsudskiego) jako osoba propiłsudczykowska i opowiadająca się za porozumieniem z Niemcami (Dalbor był bliski narodowym demokratom, niechętny Piłsudskiemu i koncepcji współpracy z Niemcami).

Pozycja prymasa Polski wzmocniona została po śmierci Dalbora w 1926 roku i objęciu tego stanowiska przez Augusta Hlonda. W 1938 roku Kakowski umarł. Podczas wojny metropolia warszawska wakowała.

Problem podwójnego prymasostwa rozwiązano dopiero po wojnie.

W 1946 roku metropolię gnieźnieńską i warszawską połączono w jednym ręku.

Pierwszym arcybiskupem gnieźnieńsko - warszawskim został August Blond.

19. Mapa wyznaniowa II RP wg statusu prawnego związków wyznaniowych

Wyróżnia się 4 rodzaje stanów prawnych, w jakich znajdowały się związki wyznaniowe:

1. Związki wyznaniowe uznane de jure (było ich 7):

a) Kościół rzymskokatolicki,

b) Żydowski Związek Religijny,

c) Wschodni Kościół Staroobrzędowcy nie posiadający hierarchii duchownej,

d) Muzułmański Związek Religijny,

e) Karaimski Związek Religijny,

f) Kościół Ewangelicko - Augsburski,

g) Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny.

2. Związki wyznaniowe nie uznane (działające na podstawie przepisów byłych państw zaborczych) - było ich 28:

a) Kościół Ewangelicko - Reformowany z konsystorzem w Warszawie (Jednota Warszawska),

b) Wileński Kościół Ewangelicko - Reformowany z konsystorzem w Wilnie (Jednota Wileńska),

c) Kościół Ewangelicko - Unijny,

d) Kościół Ewangelicko - Unijny na Polskim Górnym Śląsku,

e) Kościół Ewangelicko - Luterski (staroluterski) w Polsce Zachodniej,

f) Kościół Ewangelicki Augsburskiego i Helweckiego Wyznania w byłym zaborze Austriackim,

g) Hernhuci (Bracia Morawscy),

h) Kościół Starokatolicki,

i) Starokatolicki kościół mariawitów (Kościół mariawicki),

j) Mennonici,

k) Wschodni kościół Staroobrzędowcy posiadający hierarchię duchowną (tzw. Popowcy),

l) Związek Słowiańskich Zborów Baptystów w Polsce,

ł) Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Baptystów,

m) Zielonoświątkowcy,

n) Związek Słowiańskich Zborów Ewangelicznych Chrześcijan w Polsce,

o) Ewangeliczni Chrześcijanie Języka niemieckiego,

p) Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Ewangelicznych chrześcijan,

r) Wolni Ewangeliczni Chrześcijanie,

s) Społeczność Adwentystów Dnia siódmego,

t) Ewangeliczni chrześcijanie Dnia siódmego,

u) Reformowany Zbór Adwentystów Dnia Siódmego,

w) Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego,

x) Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego „Epifania”,

y) Zjednoczenie Badaczy Pisma Świętego (Wolni Badacze Pisma Świętego),

z) Polskie Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego,

ź) Kościół anglikański,

ż) Chrześcijanie w Duchu (Malewańcy).

3. Związki wyznaniowe nie uznane de iure (tolerowane na podstawie art. 111 i 112 konstytucji marcowej) - jest ich 14:

a) Wolny Kościół Luterański,

b) Stowarzyszenie Nauki Chrześcijańskiej (Chrystian Science),

c) Związek Kościołów Chrystusowych (grupa K. Jaroszewicza),

d) Wolnoreligijny Zbór Miłości „Agape”,

e) Stowarzyszenie Żydów - Chrześcijan w Polsce,

f) Wolnomyśliciele Religijny (grupa K. Grycza - Śmiłowskiego),

g) Niemieccy Katolicy,

h) Bracia Apostolscy (irwiniganie),

i) Wolne Gminy Religijne,

j) Stefanowcy (grupa Stefana Bochoniuka),

k) Karpowcy,

l) Darbyści,

ł) Mariawici (grupa biskupa M. Kowalskiego),

m) Muraszkowcy.

4. Związki wyznaniowe uznane de facto - było ich 3:

a) Polski Narodowy Kościół Katolicki,

b) Kościół metodystyczny,

c) Liberalny Kościół Katolicki

20. Bilans zysków i strat polityki wyznaniowej w II RP

Zaobserwowano znikomą liczbę akcji unifikacyjnych. Spośród 42 związków wyznaniowych tylko 7 wyznań otrzymało przepisy regulujące na nowych zasadach ich położenie prawne. W tej grupie znalazły się małe organizacje wyznaniowe staroobrzędowców, muzułmanów i karaimów, które nie miały większego znaczenia dla stosunków wyznaniowych.

Nie zdołano ujednolicić ustawodawstwa w dziedzinie międzywyznaniowej, prawa małżeńskiego, akt stanu cywilnego oraz sytuacji prawnej wyznań nie uznanych de iure. Przez całe 20-lecie międzywojenne nie udało się zastąpić wielu przepisów pozaborczych, obowiązujących nieraz ponad 100 lat.

Brak unifikacji wpływał niekorzystnie na integrację państwa. Utrzymywanie w mocy ustawodawstwa byłych państw zaborczych prowadziło do chaosu prawnego, stawiając liczne bariery dla działalności wyznań, szczególnie prawnych nie uznanych, ograniczając lub wręcz wypaczając konstytucyjną zasadę równości prawa i wolności wyznania.

Co było plusem:

Trudno, z bezstronnego punktu widzenia, mówić o plusach okresu międzywojennego.

Dla rzymskich katolików plusem na pewno było uchwalenie konkordatu, powołanie KUL.

Plusem jest uniezależnienie Kościołów od ich zagranicznych central.

21. Główne determinanty polityki wyznaniowej Polski lat 1944 - 1989

Powojenną politykę wyznaniową Polski wyznaczały dwie główne przesłanki:

a) Oficjalnie głoszona i formalnie akceptowana ideologia marksizmu - leninizmu.

b) Zmieniające się uwarunkowania polityczne, decydujące zarówno o rozwiązaniach prawnych, jak i praktyce organów państwowych.

Doktryna marksizmu - leninizmu, której częścią składową była filozofia materialistyczna, zajmowała wrogie stanowisko wobec religii. Wynikało ono z materialistycznej koncepcji świata i życia ludzkiego przeciwstawnej koncepcji idealistycznej, głoszonej przez religie.

Religię uznawano za czynnik wspierający władzę burżuazji i osłabiający wolę proletariatu o wyzwolenie społeczne, za „opium dla ludu”. Głoszono pogląd, że wraz z likwidacją ustroju kapitalistycznego znikną przesłanki rodzące potrzeby religijne człowieka, nastąpi obumieranie religii, która zostanie wyparta przez światopogląd materialistyczny.

Partia powinna prowadzić walkę z religią środkami propagandowymi; państwo powinno zapewnić wolność sumienia i wyznania, a swój stosunek do Kościołów i związków wyznaniowych opierać na zasadzie rozdziału Kościoła od państwa.

Polityka wyznaniowa miała znaczny współudział w zakładaniu fundamentów upowszechnienia i ugruntowania w społeczeństwie światopoglądu naukowego, marksistowskiego. Miała znaczny udział w okiełznaniu najbardziej konserwatywnych i żywotnych ośrodków reakcji kościelnej.

Dla całego okresu powojennego wyróżnia się 3 pryncypia:

a) Eksponowanie w doktrynie prawno - politycznej „suwerenności wewnętrznej” państwa - nadrzędności państwa nad wszystkimi organizacjami (także wyznaniowymi). Było to ideologiczne uzasadnienie nadzoru nad działalnością Kościołów i związków religijnych.

b) Tworzenie z mniejszości religijnych przeciwwagi dla Kościoła rzymskokatolickiego przy wykorzystaniu wszelkich zaszłości historycznych, podziałów i konfliktów;

c) Kształtowanie wśród zwierzchności kościelnych, duchowieństwa i wiernych postawy „lojalności wobec państwa” i realizowanej polityki społeczno - gospodarczej.

Polityka wyznaniowa w Polsce komunistycznej ulegała ewolucji.

Etap pierwszy, lata 1944 - 1948: charakteryzowały się nawiązaniem do doby międzywojennej. Władza nazywała swoje posunięcia demokratyzacją stosunków wyznaniowych (zwłaszcza równouprawnienia wyznań), przykładowo legalizując niektóre wspólnoty, bądź porządkując ich stan prawny.

Początkowo utrzymywano poprawne stosunki z Kościołem rzymskokatolickim, m. in. wyłączono kościelne majątki ziemskie (tzw. dobra martwej ręki - dobra nieruchome należące do związków wyznaniowych, w Polsce głównie do Kościoła katolickiego, uzyskane przez nadania, darowizny, które wobec ograniczeń w ich zbywaniu, miały być zawsze własnością kościelną - w 1950 roku dobra te przejęło państwo) z reformy rolnej 1994 roku, dokonywano zwrotu zagrabionego przez Niemców majątku kościelnego, wyrażono zgodę na nauczanie religii i reaktywowanie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Kwestia Ziem Zachodnich i Północnych - osiągnięto kompromis z Watykanem w postaci zorganizowania tymczasowej administracji Kościoła polskiego z pięcioma administratorami apostolskimi z prawami biskupów rezydencjalnych.

Wypowiedziano konkordat z 1925 roku (Stolica Apostolska złamała jego postanowienia, powierzając Niemcom pod zarząd 3 diecezje).

Rozdział państwa od Kościoła - wprowadzono świeckie prawo małżeńskie, powołując urzędy stanu cywilnego; usunięto z dokumentów meldunkowych rubrykę o wyznaniu petenta, uznając to za prywatną sprawę obywateli.

Nawiązano współpracę z grupami katolików, chcących działać z władzami. Chodziło zwłaszcza o środowisko Bolesława Piaseckiego, umożliwiając im budowę struktur organizacyjnych i ekonomicznych (Instytut PAX),

Etap drugi: od 1948 roku zaczęto zaostrzać kurs wobec Kościołów i związków wyznaniowych:

Jednym z powodów był list papieża Piusa XII z marca 1948 roku do biskupów niemieckich z wezwaniem narodów świata do wybaczenia Niemcom i przyjścia im z pomocą, a zwłaszcza w związku z zawartym w liście potępieniem aktu przesiedlenia ludności niemieckiej. Dopełnieniem była ekskomunika nałożona przez papieża na członków partii komunistycznej w kwietniu 1949 roku. Władze stworzyły tzw. ruch księży patriotów, jako formę buntu oddolnego przeciwko episkopatowi. Usunięto religie ze szkół, upaństwowiono Caritas, osłabiając w ten sposób społeczną działalność Kościoła.

1950 rok - uchwalenie ustawy o upaństwowieniu dóbr martwej ręki (ze 180 tys. ha ziemi upaństwowiono 150 tys.).

Etap trzeci: 14 kwietnia 1950 - porozumienie władz z Kościołem rzymskokatolickim: na jego mocy kler będzie uczył wiernych poszanowania władzy państwowej, nawoływał do odbudowy kraju, przeciwstawianie się wrogiej Polsce ludowej działalności zarówno w kraju, jak i na forum międzynarodowym. Władze zobowiązały się do honorowania nauki religii w szkołach, zachowania szkół katolickich, swobody kultu, prawa Kościoła do prowadzenia działalności charytatywnej. Władze nie respektowały postanowienia.

W 1950 roku powstał Urząd do spraw Wyznań, który miał objąć totalnym nadzorem działalności religijnej i pozareligijnej wspólnot wyznaniowych.

Etap czwarty: 1953 rok - uwięzienie prymasa Stefana Wyszyńskiego.

Etap piąty: 1956 rok - po wyborze Władysława Gomułki na I sekretarza PZPR, władze postawiły na normalizację stosunków z Kościołami i wspólnotami wyznaniowymi. Symbolem zmian było umożliwienie powrotu z Komańczy do Warszawy kardynałowi Wyszyńskiemu (28 października 1956 roku).

Pozwolono nauczać religii w szkołach, umożliwiono kontakty z pokrewnymi organizacjami za granicą.

Etap szósty: Jednak już w 1961 roku usunięto nauczanie religii ze szkół.

Lata 60-te to konfrontacja Kościoła z państwem - związane to było z obchodami 1000-lecia chrztu Polski, do którego Kościół przygotowywał się realizując plan Wielkiej Nowenny (1957 - 1966), na którą składały się pielgrzymki, wędrówka kopii obrazu Czarnej Madonny. Chciano zaprosić papieża, ale władze nie zezwoliły na to. Apogeum konfrontacyjnego kursu ujawniło się za sprawą listu biskupów polskich do biskupów niemieckich, gdzie polscy przypomnieli tragiczną historię obustronnych kontaktów naznaczonych piętnem wojny. Stwierdzili, że przebaczają swoim niemieckim braciom i proszą o przebaczenie własnych przewinień.

Władze polskie zamieniły obchody 1000-lecia chrztu Polski na obchody 1000-lecia państwa polskiego (świeckie).

Etap siódmy: polepszeniu stosunków sprzyja kwestia regulacji stanu własności kościelnej na Ziemiach Zachodnich i północnych.

Stolica Apostolska utworzyła na tych ziemiach stałą administrację apostolską. 28 czerwca 1972 roku papież Paweł VI powołał 6 polskich biskupów rezydencjalnych i odpowiednich 6 diecezji: wrocławską, opolską, gorzowską, szczecińsko - kamieńską, koszalińsko - kołobrzeską i warmińską.

W 1976 roku Edward Gierek rzuca hasło o współdziałaniu „socjalistycznego państwa z Kościołem”, który w czasach narastającego kryzysu stał się dla władz cenionym partnerem i pośrednikiem w kontaktach ze społeczeństwem.

Etap ósmy: wybór Karola Wojtyły w 1978 roku, dotychczasowego metropolity krakowskiego, na papieża. Jego pielgrzymki do ojczyzny łagodziły napięcia i konflikty w kraju.

Pielgrzymki papieskie: 1979, 1983, 1987, 1991, 1997, 1999 (pewnie były jeszcze inne, ale w książce o tym nie ma).

22. Charakterystyka ustawodawstwa wyznaniowego w Polsce komunistycznej

Mała Konstytucja z 19 lutego 1947 roku nie zawierała ani jednego słowa na temat kwestii wyznaniowych.

Deklaracja Sejmu Ustawodawczego z 22 lutego 1947 roku zobowiązywała się m. in. do realizacji równości wobec prawa bez względu na narodowość, rasę, religię, płeć, pochodzenia, stanowisko lub wykształcenie, wolność sumienia i wyznania.

Dopiero konstytucja PRL z 22 lipca 1952 roku traktowała o kwestiach wyznaniowych:

Art. 67 - obywatele mają równe prawa bez względu na wyznanie.

Art. 81 - obywatele PRL niezależnie od wyznania mają równe prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Szczerzenie nienawiści lub pogardy, wywołujące waśni albo poniżanie człowieka ze względna różnice narodowości, rasy czy wyznania są zakazane.

Art. 82 - PRL zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nie wolno też nikogo zmuszać do udziału w takich czynnościach. Kościół jest oddzielony od państwa.

W latach 1952 - 1989 nie zostały wypracowane jednolite koncepcje polityki i ustawodawstwa wyznaniowego (wynikało to z przewagi do końca lat 70-tych opcji dogmatycznej, kierujących się wskazaniami marksizmu i dążeniem do stworzenia społeczeństwa wyznającego pogląd ateistyczny).

Dla tej opcji charakterystyczne było: ograniczenie swobody wykonywania funkcji religijnych przez Kościoły i związki wyznaniowe do wąsko pojmowanych spraw kultu i katechezy, odrzucanie zasad neutralności światopoglądowej państwa wraz z intensywną indoktrynacją ateistyczną, pozbywanie Kościołów i związków wyznaniowych samodzielności organizacyjnej i funkcjonalnej, rozbudowany system nadzoru nad ich działalnością.

Do 1989 roku zarejestrowanych jako stowarzyszenia były raptem 22 Kościoły i związki wyznaniowe (jako stowarzyszenia zwykłe zarejestrowanych było 6 Kościołów i zw. wy.).

17 maja 1989 roku - ustawy wyznaniowe:

a) Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego

b) Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - (państwo ma charakter świecki, neutralny w sprawach religijnych, a Kościoły i związki wyznaniowe są niezależne od państwa przy wykonywaniu swych funkcji religijnych i organizacyjnych). Uchylone zostały przepisy ograniczające ich autonomię i samorząd. Ustawa potwierdzała zasadę równouprawnienia wszystkich Kościołów i związków wyznaniowych, niezależnie od formy uregulowania ich sytuacji prawnej. Przewidziane zostały także liberalne zasady rejestracji powstających Kościołów i związków wyznaniowych.

c) Ustawa o ubezpieczeniu społecznym duchownych - objęła ona obowiązkiem ubezpieczenia na korzystnych warunkach finansowych wszystkie istniejące związki wyznaniowe.

23. Mapa wyznaniowa Polski lat 1944 - 1989

Nazwa grupy

Okres

Wielkość

Ludność Polski ogółem

1954

1973

1991

27 012 000

33 500 000

38 245 000

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

1954

1973

1991

250 000

460 000

570 600

Kościół Ewangelicko - Augsburski

1954

1973

1991

152 400

75 300

100 000

Kościół Polskokatolicki

1954

1973

1991

27 000

25 200

52 400

Starokatolicki Kościół Mariawitów

1954

1973

1991

19 700

24 100

24 800

Kościół Metodystyczny

1954

1973

1991

13 200

3 800

3 000

Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego

1954

1973

1991

9 000

1 300

1 600

Zjednoczony Kościół Ewangeliczny

1954

1973

1991

5 100

8 300

18 000

Kościół Ewangelicko - Reformowany

1954

1973

1991

4 700

4 100

4 000

Polski Kościół Chrześcijan Baptystów

1954

1973

1991

4 200

2 300

5 000

Katolicki Kościół Mariawitów

1954

1973

1991

4 000

3 600

3 000

24. Bilans zysków i strat polityki wyznaniowej w Polsce lat 1944 - 1989

Nie wszystkie związki miały regulacje prawne - to był minus.

Zysk - laickość państwa (oddzielenie państwa od kościoła) - każdy wobec prawa jest równy.

25. Główne determinanty polityki wyznaniowej III RP

Polityka wyznaniowa po 1989 roku naznaczona została przez szereg przesłanek:

a) Czynnik religijny stał się czynnikiem politycznym, wykorzystywanym w walce między ugrupowaniami politycznymi;

b) Toczyła się ogólnospołeczna dyskusja o miejscu i roli religii w życiu społeczeństwa;

c) Trwał proces odnajdywania przez wspólnoty wyznaniowe swego miejsca w nowej rzeczywistości polityczno - ustrojowej.

26. Charakterystyka ustawodawstwa wyznaniowego III RP

Przywrócenie nauczania religii w szkołach. Formalnie odbyło się to z naruszeniem prawa, gdyż obowiązywała wówczas ustawa z 1961 roku o świeckości szkoły. Trybunał Konstytucyjny, do którego sprawa trafiła, uznał wprowadzenia religii do szkół za zgodną z obowiązującym prawem w świetle prawa naturalnego.

Zakaz aborcji - pod wpływem kościoła rzymskokatolickiego wprowadzono ten przepis.

17 maj 1989 rok - wtedy to, jeszcze przed transformacją, obowiązywały ustawy wyznaniowe.

28 lipca 1993 roku - podpisano konkordat, który budził wiele kontrowersji. Ale w sumie jedną z nowości w stosunku do ustaw wyznaniowych z 1989 roku, było postanowienie dotyczące zawierania małżeństw (małżeństwo zawarte w formie religijnej miało mieć takie same skutki cywilne z tym zastrzeżeniem, że w ciągu pięciu dni zawiadomienie o zawarciu małżeństwa miało być przesłane do właściwego urzędu stanu cywilnego celem jego rejestracji w aktach stanu cywilnego).

Kością niezgody był art. 1, który mówił, iż Rzeczpospolita Polska i Stolica Apostolska potwierdzają, że Państwo i Kościół katolicki są - każde w swojej dziedzinie - niezależne i autonomiczne oraz zobowiązują się do pełnego poszanowania tej zasady we wzajemnych stosunkach i we współdziałaniu dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego.

Pojawiły się obawy, czy niewierzący nie będą dyskryminowani przy pochówkach na cmentarzach, czy aby nie dojdzie do zakazu rozwodów i wprowadzenia państwa wyznaniowego. Dlatego też zaczęto blokować konkordat. Powołano kościelno - państwową grupę ekspertów, mającą opracować deklaracje wyjaśniające wątpliwości.

3 sierpnia 1996 roku Sejm przyjął uchwałę, zgodnie z którą ratyfikacja konkordatu miała być odłożona do czasu uchwalenia nowej konstytucji i zatwierdzenia jej w referendum.

27 czerwca 1997 roku - Sejm uchwalił 4 ustawy okołokonkordatowe, nad którymi ciągle pracowano (pomimo zawieszenia ratyfikowania konkordatu):

a) O finansowaniu Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie z budżetu państwa;

b) O zmianach ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych;

c) O zmianach ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania;

d) O zmianach ustaw: kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, prawa o aktach stanu cywilnego.

Senat przyjął tylko pierwszą, nie chcąc wyprzedać postanowień konkordatu.

8 stycznia 1998 roku podpisano ustawę ratyfikacyjną.

25 marca 1998 roku nastąpiła uroczysta wymiana dokumentów ratyfikacyjnych w Rzymie.

Konkordat wszedł w życie miesiąc później.

Lipiec 1998 - do postanowień konkordatu dostosowano ustawodawstwo szczegółowe - kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks postępowania cywilnego, prawo o aktach stanu cywilnego.

W Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku:

Preambuła - kompromis (obywatele Polski wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra, piękna, jak i niepodzielający tej wiary).

Art. 25 - Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione. Władze zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych. Stosunki między państwem a Kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie. Stosunki RP z Kościołem katolickim określają konkordat i ustawy. Stosunki między RP a innymi kościołami i związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.

Art. 35 - zapewnia mniejszościom narodowym prawo do tworzenia własnych instytucji służących ochronie tożsamości religijnej.

Art. 48 - gwarantuje prawo rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z ich przekonaniami.

Art. 53 - każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Obejmuje wolność wyznania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób. Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i wtedy tylko, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenie w praktykach religijnych. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

27. Procedura rejestracji związku wyznaniowego w polskim prawie

Art. 31 ustawy z 17 maja 1989 roku z późniejszymi zmianami mówi, że prawo wniesienia wniosku do wpisu do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych, dokonywanego przez ministra spaw wewnętrznych i administracji, przysługuje co najmniej 100 obywatelom polskim posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych.

Wnioskodawcy składają listę zawierającą ich notarialnie poświadczone podpisy potwierdzające treść wniosku i deklaracji o utworzenia kościoła lub innego związku wyznaniowego, imię i nazwisko, datę urodzenia, miejsce zamieszkania oraz rodzaj, serię i numer dokumentu tożsamości oraz numer PESEL. Wnioskodawcy mogą wybrać spośród siebie co najmniej pięcioosobowy komitet założycielski reprezentujący ich w postępowaniu w sprawie wpisu do rejestru.

Wniosek musi zawierać listę co najmniej 100 osób, informację o dotychczasowych formach życia religijnego i metodach działania kościoła lub innego związku wyznaniowego na terytorium RP, informację o podstawowych celach, źródłach i zasadach doktrynalnych, obrzędach religijnych, adres siedziby kościoła lub innego związku wyznaniowego oraz dane osób wchodzących do kierowniczych organów wykonawczych: imiona i nazwisko, datę urodzenia, adres zamieszkania, nazwę, serię i numer dokumentu tożsamości, nr PESEL, statut. W przypadku wybrania komitetu założycielskiego wniosek powinien zawierać także podpisany przez wnioskodawców protokół z wyboru tego komitetu określający datę i miejsce wyboru oraz wszystkie dane (jak wyżej) osób wchodzących w jego skład.

Statut musi zawierać:

a) Nazwę Kościoła lub innego związku wyznaniowego różną od nazw innych organizacji

b) Teren działania i siedzibę władz

c) Cele działalności oraz formy i zasady ich realizacji

d) Organy, sposób ich powoływania i odwoływania, zakres kompetencji oraz tryb podejmowania decyzji

e) Źródła finansowania

f) Tryb dokonywania zmian w statucie

g) Sposób reprezentowania na zewnątrz oraz zaciągania zobowiązań majątkowych

h) Sposób nabywania i utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków

i) Sposób powoływania, odwoływania oraz kompetencje osób duchownych

j) Sposób rozwiązywania kościoła lub innego związku wyznaniowego i przeznaczenie pozostawionego majątku.

k) Organ rejestrujący może żądać wyjaśnień treści wniosku oraz sprawdzać jego dane.

Wniosek można odrzucić, gdy: zapisy w statucie są sprzeczne z ustawami chroniącymi prawo, porządek publiczny, zdrowie, moralność publiczną, władzę rodzicielską, prawa i wolności innych osób - decyzje w tej sprawie muszą zapaść do 3 miesięcy od daty wszczęcia postępowania wpisu do rejestru.

28. Systemy finansowania związków wyznaniowych

Występują dwa systemy finansowania kościoła:

a) przez państwo (Belgia, Grecja, Luksemburg, Czechy)

b) przez wiernych

- ofiary na tacę i datki (Irlandia, Wielka Brytania, Holandia, Francja, Portugalia)

- opłaty kościelne (Austria - 1% dochodu netto podatników)

- podatki na kościół (Niemcy, Szwajcaria, kraje skandynawskie)

Niemcy - 8-10% od podatku dochodowego

Włochy - można tu przeznaczyć 0,8% z podatku

0,5% - Hiszpania, z podatku dochodowego

1% - Węgry, od podatku dochodowego. Tu są też dotacje od państwa uzależnione od liczby wiernych.

Część państw stosuje system mieszany (podatki plus taca).

Są subwencje na służbę kościelną w szpitalach, więzieniach, na remonty.

W Polsce - fundacje, sponsorzy, państwo (jak wyżej).

Ewangelicko-Augsburski - 90% wpływów pochodzi od wiernych, którzy 1% uzyskiwanych dochodów muszą dawać na kościół. Dofinansowanie państwa stanowi niewielką część.

Fundusz Kościelny w Polsce (powstał w 1950 roku). Zabrano wtedy dobra martwej ręki (150 tys. ha z 180 tys. ha) - w zamian za utrzymywanie kościoła.

po 1989 roku Fundusz został utrzymany - pomimo, że kościół otrzymał w części zwrot zagrabionego majątku.

Budżet Funduszu - pokrywa ubezpieczenie społeczne i zdrowotne - korzysta z tego 20 tys. duchownych.

W 2003 roku budżet funduszu wynosił 78 mln, z czego 66 mln to składki na ubezpieczenie, a 11 mln na inne cele statutowe.

W 2004 roku były próby likwidacji Funduszu Kościelnego, ale to się nie udało.

29. Dostęp do mass mediów związków wyznaniowych

Po 1989 roku i po zniesieniu cenzury prewencyjnej i zniesieniu systemu koncesyjnego na wydawanie czasopism, książek i prowadzenie wydawnictw wydatnie wzrosła liczba czasopism wyznaniowych i ich nakład oraz liczba wydawnictw, głównie katolickich.

Kościoły i związki wyznaniowe mają prawo emitowania w radiu i telewizji programów religijno-moralnych, społecznych i kulturalnych. Porozumienie między Episkopatem Polski a Komitetem ds. Radia i Telewizji zapewnia kościołowi 7 godzin tygodniowo audycji dla katolików.

Kościół katolicki uzyskał uprawnienie do zakładania stacji radiowych i telewizyjnych w ustawie o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego. Nie otrzymały tego inne związki wyznaniowe, co jest pogwałceniem zasady równouprawnienia wyznań.

30. Posługa religijna w wojsku i miejscach odosobnienia

TUTAJ ZAPEWNE CHODZI O PODANIE PRZYKŁADÓW Z ĆWICZEŃ - ŻE RÓŻNE WYZNANIA ŚWIADCZĄ TAKIE USŁUGI, ŻE GDZIENIEGDZIE PAŃSTWO DO NICH DOPŁACA, ITP.

31. Związki wyznaniowe a oświata w Polsce

Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego uznawały prawo kościołów i związków wyznaniowych do nauczania religii. Nauczanie religii odbywało się w punktach katechetycznych znajdujących się w kościołach, domach itp.

3 sierpnia 1990 roku MEN wydał instrukcję wprowadzającą naukę religii jako przedmiot dobrowolny.

Ustawa z 7 września 1991 roku o systemie oświaty nałożyła na szkoły państwowe obowiązek organizowania nauki religii.

Wydane 14 kwietnia 1992 roku rozporządzenie wykonawcze MEN wprowadziło obok lekcji religii naukę etyki, jako przedmiot alternatywny.

Nauczycielem religii może być osoba, która otrzymała skierowanie od właściwego terytorialnie biskupa katolickiego lub biskupów bądź zwierzchników innych wyznań.

Nauczyciele religii są zatrudnieni zgodnie z Kartą Nauczyciela. Wchodzą oni w skład rady pedagogicznej szkoły. Nauka religii odbywa się w wymiarze 2 godzin lekcyjnych tygodniowo. Wymiar godzin etyki ustal dyrektor szkoły. Ocena z religii lub etyki umieszczana jest na świadectwie szkolnym, nie ma jednak wpływu na promowanie ucznia do następnej klasy. W salach lekcyjnych mogą być wieszane krzyże i może być odmawiana modlitwa.

32. Charakterystyka konkordatu z 1993 roku

Art. 1 - państwo i Kościół są niezależne od siebie i autonomiczne. Zawiera ponadto zobowiązanie do pełnego poszanowania tej zasady we wzajemnych stosunkach.

Art. 2 - reguluje kwestię przedstawicieli dyplomatycznych - nuncjusza apostolskiego w Warszawie i ambasadora RP w Watykanie.

Art. 3 - Rzeczpospolita zapewnia Kościołowi oraz jego osobom prawnym i fizycznym swobodę utrzymania stosunków i komunikowania się ze Stolicą Apostolską, z konferencjami episkopatów i Kościołami partykularnymi. Państwo uznaje osobowość prawną Kościoła, a także instytucji kościelnych, które uzyskały taką osobowość na podstawie prawa kanonicznego.

Art. 5 - zapewnia wolność religijną bez względu na obrządek.

Art. 6 - uznaje prawo tworzenia struktur kościelnych (np. erygowania, zmieniania lub znoszenia prowincji kościelnych), ale „żadna część terytorium polskiego nie będzie włączona do diecezji lub prowincji kościelnej mającej swą stolicę poza granicami RP” i „żadna diecezja mająca swoją stolicę w RP nie będzie się rozciągała poza granice RP”. Biskup należący do Konferencji Episkopatu Polski nie będzie należał do krajowej Konferencji Episkopatu w innym państwie.

Biskupa mianuje Stolica Apostolska, ale przedtem podaje jego nazwisko do poufnej wiadomości rządu RP. Konkordat wprowadził instytucję małżeństwa kanonicznego.

Biskupem, członkiem Konferencji Episkopatu Polski, może być tylko obywatel polski.

Art. 8 - wolność sprawowania kultu.

Art. 9 - dni wolne na określone święta kościelne.

Art. 10 - małżeństwo kanoniczne ma takie same skutki jak małżeństwo cywilne. Oświadczenie woli ma być przekazane w ciągu 5 dni przez stronę kościelną do urzędu stanu cywilnego. W przygotowaniu nupturientów do związku ma być pouczenie o nierozerwalności małżeństwa kanonicznego. Wspomina się o woli współdziałania na rzecz obrony i poszanowania instytucji małżeństwa i rodziny traktowanych jako fundament społeczeństwa.

Art. 12 - uznaje prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci oraz zasadę tolerancji. Państwo gwarantuje, iż w placówkach oświatowych prowadzonych prze organy administracji państwowej i samorządowej będzie się organizować zgodnie z wolą zainteresowanych naukę religii w ramach planu zajęć szkolnych i przedszkolnych. Program nauczania religii opracowuje władza kościelna. Nauczyciel religii ma mieć upoważnienie od biskupa diecezjalnego (jeśli je straci, nie może uczyć religii). Nie precyzuje się jego wykształcenia. Jest możliwość wykonywania praktyk religijnych na koloniach i obozach.

Art. 14 - prawo do zakładania przez Kościół placówek oświatowych i wychowawczych. Ich program powinien zawierać minimum programowe przedmiotów obowiązkowych.

Art. 15 - Kościół może zakładać i prowadzić szkoły wyższe. KUL i PAT są dotowane przez państwo.

Art. 16 - Opieką duszpasterską w wojsku zajmować się będzie Ordynariat Polowy. Żołnierze mogą uczestniczyć we mszy świętej, o ile nie koliduje to z ważnymi obowiązkami służbowymi. Kapłani i diakoni skierowani są do rezerwy, alumni zaś mają odroczoną służbę wojskową.

Art. 17 - wykonywanie praktyk religijnych w więzieniu jest dopuszczalne.

Art. 18 - biskupi diecezjalni decydują o organizowaniu posługi pasterskiej w języku mniejszości narodowych.

Art. 20 - Kościół ma prawo do swobodnego drukowania, wydawania i rozpowszechniania wszelkich publikacji zawianych z jego posłaniem religijnym. Kościół ma prawo posiadać i używać środków społecznego przekazu i emitować programy w publicznym radio i telewizji.

33. Mapa wyznaniowa III RP według statusu prawnego związków wyznaniowych

Rok nadania ustawy

Wyznanie

1928

staroobrzędowcy

1936

muzułmanie

Kościół karaimski

1951

prawosławni

1993

rzymskokatolicki

1994

Luteranie

Kalwini

Ewangelicko - Augsburski

Ewangelicko - Reformowany

1995

Metodystyczny

Baptyści

Adwentystów Dnia Siódmego

Polskokatolicki

1997

Mariawitów

Starokatolicki Mariawitów

Żydzi

Zielonoświątkowcy

Powody, dla których nadawano ustawy:

  1. wielkość wyznania

  2. zakorzenienie w polskie tradycji

W latach (1993-1998) rejestracji odmówiono 40 związkom wyznaniowym.

34. Struktura wyznaniowa Polski

Liczba wyznań w Polsce w 2000 roku

ludność Polski

36,653,559

100%

katolicy

34,764,334

89,94%

prawosławni

562,351

1,46%

protestanci

162,880

0,42%

pozostałe wyznania

147,297

0,38%

bez wyznania

3,016,697

7,8%

35. Charakterystyka wybranego związku wyznaniowego w III RP

Każdy to powinien mieć przygotowane na zaliczenie ćwiczeń

36. Problemy rewindykacji mienia kościelnego w III RP

Powstała Komisja Majątkowa Kościoła Katolickiego.

było 1250 ugod o przywrócenie własności

888 - tyle własności przywrócono

491 - odrzucenie wniosków

Komisja Rewindykacyjna Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego:

1,2 tys. wniosków wpłynęło

rozpatrzono około 536, z czego 250 odrzucono

Kościół Prawosławny - 120 wpłynęło.

Grupy Wyznaniowe Żydowskie

659 wpłynęło, 615 wszczęto. 91 przypadków do ugoda, 55 przywróconych własności, 4 odszkodowania, 20 wniosków oddalono.

Ustawa o stosunku państwa do kościoła katolickiego reguluje sporną sprawę nieruchomości kościelnych, będących w posiadaniu kościelnych osób prawnych, których prawo własności było dotąd kwestionowane przez władze państwowe. Ustawa rozstrzyga również o sposobie przywrócenia części upaństwowionych nieruchomości kościelnych, których przejęcie nastąpiło z pogwałceniem przepisów obowiązujących ustaw.

Ustawa przewiduje, że nieruchomości lub ich części, pozostające w dniu wejścia ustawy w życie we władaniu kościelnych osób prawnych, stają się z mocy prawa ich własnością.

Osoby prawne kościoła katolickiego uzyskały prawo starania się o przywrócenie im własności upaństwowionych nieruchomości lub ich części.

Efektem końcowym może być przywrócenie kościelnym osobom prawnym własności nieruchomości, przyznanie odpowiedniej nieruchomości zmiennej lub przyznanie odszkodowania.

Wadą przyjętego sposobu rozstrzygania spornych spraw majątkowych jest brak kontroli sądowej nad orzeczeniami zespołów orzekających. Istniej realna możliwość podejmowania niesłusznych decyzji, które nie mogą być naprawione.

37. Charakterystyka struktur administracyjnych odpowiedzialnych za politykę wyznaniową w Polsce (II RP, PRL, III RP)

II RP

Odpowiednie organy nadzorcze miały uprawnienia nadzoru nad działalnością związków wyznaniowych. Powołane zostały do tego organy ogólne i wyspecjalizowane. Do grupy organów zaliczano Prezydenta RP, Radę Ministrów, poszczególnych ministrów.

Organem wyspecjalizowanej administracji wyznaniowej był minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego.

W Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego istniał Departament Wyznań, który w 1922 roku dzielił się na 3 wydziały:

a) międzynarodowy

b) wyznań chrześcijańskich

c) wyznań niechrześcijańskich

Niektóre kwestie wyznaniowe należały do kompetencji ministra spraw zagranicznych (stosunki dyplomatyczne ze Stolicą Apostolską)

Nadzór nad działalnością związków wyznaniowych był zróżnicowany. W najbardziej liberalnych formach realizowany był wobec kościoła katolickiego.

PRL

Podział na organy wyspecjalizowane:

Wyspecjalizowany centralny organ administracji wyznaniowej stanowił minister administracji publicznej, a od 1950 roku Urząd ds. Wyznań.

Urząd ds. Wyznań podlegał Prezesowi Rady Ministrów. Do zakresu działań urzędu należały sprawy stosunku państwa do związków wyznaniowych.

Funkcje terytorialnych organów administracji wyznaniowej pełniły organy administracji wojewódzkiej, a od 1956 roku także referaty wyznaniowe w powiatach. Ściśle określone uprawnienia nadzorcze przysługiwały Radzie Ministrów.

Istotne uprawnienia posiadał minister spraw wewnętrznych.

Specjalne uprawnienia realizował Departament ds. Wyznań w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (Bezpieczeństwa publicznego). Jego uprawnienia prawnie nie określone i pozostające tajemnicą dla opinii publicznej, polegały na inwigilacji duchownych.

Rada Ministrów poza uprawnieniami do nadawania kierunku pracy Urzędowi ds. Wyznań organizowała i obsadzała stanowiska kościelne.

Uprawnienia nadzorcze organów administracji wyznaniowej określane były w sposób ogólny, mało precyzyjny, stwarzający szeroki zakres dowolności przy realizowaniu funkcji nadzorczych.

III RP

Wyspecjalizowanym centralnym organem administracji wyznaniowej jest obecnie Urząd Rady Ministrów, który przejął uprawnienia Urzędu ds. Wyznań. Funkcje terytorialnych organów administracji wyznaniowej wykonują wojewodowie.

Funkcję zlikwidowanego w 1989 roku Urzędu ds. Wyznań przejął Urząd Rady Ministrów. Przyznane mu zostały uprawnienia związane z realizacją zadań w dziedzinie stosunków Państwa z Kościołem Katolickim, innymi kościołami i związkami wyznaniowymi. Swe zadania wykonuje Minister-Szef Urzędu Rady Ministrów za pomocą Biura ds. Wyznań. Reprezentuje on biuro na zewnątrz, utrzymuje kontakty z kościołami i związkami wyznaniowymi.

Urząd ds. Wyznań Departament Wyznaniowy Urzędu RM Departament Wyznaniowy MSWiA Międzyresortowy Zespół ds. Mniejszości Religijnych

Departament Wyznań i Mniejszości Narodowych ma następujący zakres działania:

a) stosunki państwo - kościół

b) ZUS

c) fundusz kościelny

d) rejestr

e) mniejszości narodowe

f) współpraca z zagranicznymi jednostkami

W 1997 roku powstał w MSWiA Międzyresortowy Zespół ds. Mniejszości Religijnych.

Tam w 2000 roku opracowano raport o sektach, który nie był obiektywny.

Zespół zastąpił Międzyresortowy Zespół ds. grup psychomanipulacyjnych

38. Religijność Polaków w świetle badań opinii publicznej

Badanie przeprowadzone pod koniec lat 90-tych XX wieku (chyba 1997 rok, CBOS):

95% - Polacy uważają się za wierzących.

61% - wierzy w Boga i nie ma żadnych wątpliwości, że istnieje.

58% - bierze udział w praktykach religijnych raz w tygodniu lub częściej.

33% - tyle nie wierzy w piekło.

29% - tyle nie wierzy w cuda.

24% - tyle nie wierzy w zmartwychwstanie.

21% - nie wierzyło w życie pozagrobowe, w niebo, w istnienie grzechu pierworodnego.

7% - w ogóle nie uczestniczyło w praktykach religijnych.

39. Podstawowe zasady dogmatyczne Kościoła Rzymskokatolickiego

Katolicyzm wywodzi się z chrześcijaństwa. W 313 roku cesarz Konstantyn Wielki wydał edykt mediolański zapewniający chrześcijanom tolerancję, a w 380 roku Teodozjusz Wielki sprawił, że chrześcijaństwo stało się religią państwową.

Zgodnie z postanowieniami soboru nicejskiego (325 rok) Kościół jest jeden, tzn. stworzony przez Chrystusa, święty, gdyż jego założycielem jest Bóg, katolicki, tzn. powszechny i apostolski, gdyż władzę przejął od apostołów.

W 1054 roku doszło do schizmy wschodniej (powstaje prawosławie). I drugi rozłam w XVI wieku, spowodowany reformacją.

Połączenie słów rzymski i katolicki nastąpiło w XII wieku.

Podstawowe zasady dogmatyczne Kościoła rzymskokatolickiego zawarte są w:

a) Piśmie Świętym (46 Ksiąg Starego Testamentu i 27 Nowego = 73 Księgi)

b) Świętej Tradycji

c) Pismach Ojców Kościoła

d) Dokumentach Nauczycielskich Kościoła, tj. dogmatach ogłaszanych przez papieży i w postanowieniach 21 soborów powszechnych.

e) Kościół rzymskokatolicki uznaje wszystkie sobory, prawosławny 7 pierwszych, a anglikanie, podobnie jak niektórzy protestanci, tylko 4 pierwsze).

W doktrynie wyróżnia się także Kościół widzialny (na ziemi) i niewidzialny (duchowy).

Katolicy uznają 7 sakramentów.

Obowiązuje tu jednolite wyznanie wiary prezentowane w Symbolu Nicejsko - Konstantynopolitańskim (Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem oraz że jest „współistotny” Ojcu, że jest „zrodzony”, a nie „stworzony”, ustalenie tekstu wspólnego wyznania wiary oraz Chrystus ma pełną naturę ludzką, trzy Osoby Trójcy Świętej są wieczne i mają tę samą naturę Bożą) i jednolite zasady dogmatyczne.

40. Charakterystyka ewolucji myśli dogmatycznej soborów powszechnych w Kościele rzymskokatolickim

Lp.

Miejsce

Data

Zatwierdzone prawdy i podjęte decyzje

1

Nicea

325

Chrystus jest prawdziwym Bogiem. Chrystus jest współistotny Ojcu, jest zrodzony, a nie stworzony, ustalenie tekstu wspólnego wyznania wiary (Symbol Nicejski)

2

Konstantynopol

381

Symbol Konstantynopolitański: Chrystus ma pełną naturę ludzką, trzy osoby Trójcy Świętej są wieczne i mają tę samą naturę Bożą

3

Efez

431

Jezus jest Bogiem, narodzonym z Maryi, która jest Matką Boga

4

Chalcedon

451

Jezus jest w pełni Bogiem i w pełni człowiekiem

5

Konstantynopol

(II sobór)

553

6

Konstantynopol

(III sobór)

680-681

7

Nicea (II sobór)

787

Zaaprobowanie kultu obrazów, ale potępienie obrazoburstwa (widzenie w obrazach bożyszcz)

8

Konstantynopol

(IV sobór)

869-870

27 kanonów i kanony dogmatyczne (kanon 11 odrzucił naukę jakoby człowiek miał 2 dusze)

9

Lateran (I sobór)

1123

22 kanony w sprawach dyscyplinarnych i moralnych (potwierdzenie celibatu, potępienie symonii)

10

Lateran (II sobór)

1139

30 kanonów, likwidacja schizmy związanej z podwójnym wyborem papieża

11

Lateran

(III sobór)

1179

12

Lateran (IV sobór)

1215

70 kanonów; nauka o sakramentach (transsubstancja celem opisania tajemnicy przeistoczenia chleba i wina w ciało i krew Chrystusa podczas Eucharystii; spowiedź wielkanocna i przyjęcie Eucharystii w tym czasie

13

Lyon (I sobór)

1245

14

Lyon (II sobór)

1274

Duch Święty pochodzi zarazem od Ojca i Syna

15

Vienne

1311-1312

16

Konstancja

1414-1418

Komunia pod jedną postacią, potępienie Husa

17

Bazylea, Ferrara,

Florencja

1431-1445

Szczegółowe przedstawienie nauki o Chrystusie

18

Lateran (V sobór)

1512-1517

Do zbawienia potrzebne jest poddanie się wszystkich wiernych papieżowi

19

Trydent

1545-1563

Pełniejsze zdefiniowanie nauki chrześcijańskiej (Pismo Święte i Tradycja, grzech, usprawiedliwienie, sakramenty, msza święta, czyścić, odpusty

20

Watykan (I sobór)

1869-1870

Konstytucja dogmatyczna „Dei Filius” o wierze katolickiej: definicja nauki o Bogu Stwórcy, który objawia siebie, mimo że jego istnienie można poznać za pomocą rozumu; prawdziwa interpretacja Pisma Świętego jest dziełem Kościoła.

21

Watykan (II sobór)

1962-1965

Reforma liturgii: języki narodowe, powołanie Synodu Biskupów, ogłoszenie 4 konstytucji: dogmatycznej o Kościele, o Objawieniu Bożym, o liturgii świętej, duszpasterskiej w Kościele współczesnym. Było także 9 dekretów i 3 deklaracje

41. System normatywny Kościoła rzymskokatolickiego

Wyodrębnia się prawo naturalne (część prawa wiecznego), prawo objawione, którego głównymi źródłami są księgi Starego i Nowego Testamentu oraz prawo pozytywne, zwane przez kanonistów „ludzkim źródłem powszechnego prawa kościelnego”.

W systemie kościelnego prawa pozytywnego można wyróżnić:

Prawo papieskie (konstytucje, encykliki, listy apostolskie), czyli akty papieskie wprowadzające nowe rozwiązania lub dające wykładnię stosowania zasad ustalonych wcześniej.

Prawo kościelne - jako normy stanowione przez właściwe organy władzy i administracji Kościoła (w postaci dekretów lub orzeczeń).

Prawo soborowe - wykładnia doktryny Kościoła nauczającego. Postanowienia soborowe noszą nazwy: konstytucji (dla spraw dogmatycznych), dekretów (dla spraw wewnętrznych) lub deklaracji (jeżeli są adresowane do niekatolików).

Prawo kanoniczne - skodyfikowany zbiór norm prawnych wyrażonych w kodeksie prawa kanonicznego. Kodeks prawa kanonicznego został opracowany w 1982 roku, wszedł w życie w 1983 roku. Odzwierciedla zmiany, jakie zaistniały po II soborze watykańskim (m. in. zmiana miejsca i roli świeckich w Kościele, podniesienie rangi Kolegium Biskupiego w zarządzaniu Kościołem).

Prawo zakonne (częściowo skodyfikowane w kodeksie postępowania karnego).

Prawo partykularne (statuty i uchwały konferencji episkopatów, normy synodalne, dekrety i przepisy ordynariusza).

42 Struktura Kościoła rzymskokatolickiego

Wszystkie sprawy organizacyjne regulowane są przez kodeks prawa kanonicznego. W myśl jego postanowień podstawową jednostką Kościoła jest diecezja (mogą się łączyć w metropolie - prowincje), która z kolei dzieli się na parafie, a te łączą się w dekanaty.

Najwyższą władzą w Kościele jest biskup rzymski (papież), jako głowa kolegium biskupów, zastępca Chrystusa i pasterz całego Kościoła na ziemi. Stąd ma on najwyższą, pełną, bezpośrednią i powszechną władzę zwyczajną zarówno nad całym Kościołem, jak i wszystkimi Kościołami partykularnymi.

W historii Kościoła było 265 papieży, pierwszym był św. Piotr. Jest on władcą państwa watykańskiego. W jego rękach skupia się władza:

Ustawodawcza - tylko papież może wydać przepis wiążący wszystkich katolików, duchownych i świeckich.

Wykonawcza - jest szefem administracji kościelnej, przełożonym wszystkich biskupów ordynariuszy, którzy składają mu osobiście okresowe sprawozdania ze swojej działalności (wizyty Ad limina Apostolorum).

Sądownicza - papieżowi podlegają kongregacje wykonujące władzę sądowniczą i trybunały kurii rzymskiej.

Władza papieża jest dożywotnia. Wybierany jest w czasie konklawe przez kardynałów, którzy nie ukończyli 80. roku życia.

Kardynałowie są po papieżu najważniejszymi dostojnikami w hierarchii. Tworzą oni Senat Biskupa Rzymskiego i są jego doradcami w zarządzaniu Kościołem. Razem tworzą Kolegium Kardynalskie. Kardynałów ustanawia papież spośród duchownych całego świata i ogłasza na konsystorzu (zebranie kardynałów pod przewodnictwem papieża).

1. Biskupi - będący następcami apostołów, są mianowani przez papieża.

a) Ordynariusz - to biskup zarządzający diecezją,

b) Biskup pomocniczy (sufragan) - to biskup, który pomaga ordynariuszowi

c) Biskup tytularny - to biskup bez konkretnej diecezji.

d) Metropolita - to biskup zarządzający prowincją kościelną (zwaną też archidiecezją lub metropolią).

W hierarchii Kościoła istotne miejsce zajmują organy kolegialne. Najważniejsze z nich:

Sobór powszechny - ogólne zebranie biskupów, zwoływane tylko przez papieża, który także ustala przedmiot i porządek obrad. Postanowienia soboru, po ich uchwaleniu w obecności papieża, promulgowaniu i ogłoszeniu przez niego, stają się prawem obowiązującym.

Synod biskupi - posoborowy organ, utworzony w 1965 roku, zwoływany doraźnie dla zasięgnięcia opinii.

Synod plenarny i prowincjonalny - zwołuje go dla wszystkich kościołów partykularnych konferencja danego episkopatu, obejmująca ten teren swoją działalnością. Jego uchwały mogą być promulgowane dopiero po akceptacji Stolicy Apostolskiej.

Synod diecezjalny - zebranie przedstawicieli kleru i wiernych jednej diecezji. Zwołuje go ordynariusz. Jest to zebranie doradcze biskupa. Tylko ordynariusz podpisuje i wprowadza w życie deklaracje i dekrety synodalne.

Konferencja Episkopatu (istotny element w strukturze Kościoła lokalnego) - jego członkami są wszyscy biskupi (w Polsce pierwszy raz zebrali się w 1906 roku), konferencja podejmuje decyzje wiążące - wynika to z faktu, że jego członkami są ordynariusze, którym przysługuje wyłączne prawo działalności normatywnej, stąd podjęta przez ordynariuszy uchwała staje się prawem obowiązującym, a dekrety ogólne, uchwalone większością 2/3 głosów, wchodzą w życie „po przejrzeniu ich przez Stolicę Apostolską”. Przewodniczącym Konferencji Episkopatu Polski zwyczajowo był prymas, ordynariusz gnieźnieński. Współcześnie wprowadzono zasadę kadencyjności nie wiążącą tych dwóch funkcji.

43. Organizacja Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce

Kościół posiada hierarchiczny ustrój kościelny.

Kardynałowie - przysługuje im prawo wyboru biskupa rzymskiego. Papież zwołuje ich dla rozważenia poważnych spraw i powierza im różne kierownicze urzędy w strukturze Kościoła. Kolegium kardynałów składa się z 120 osób, dzieli się na trzy stopnie: biskupów, prezbiterów diakonów

Papież - wykonuj swe obowiązki kapłańskie, nauczycielskie i pasterskie. Posługuje się w tym celu Kurią Rzymską (ogólna nazwa dla organów i instytucji).

W jej skład wchodzi:

Sekretariat senatu, 9 kongregacji, 3 trybunały, 12 rad, 3 urzędy

Sekretariat stanu - dzieli się na dwie sekcje, pierwsza realizuje sprawy wewnątrzkościelne, druga odpowiedzialna jest za pertraktacje z rządami i stosunki dyplomatyczne

Kongregacje - coś w rodzaju ministerstw resortowych, są to głównie organy administracyjne jednak przysługują im funkcje prawodawcze i sadownicze. Liczba i nazwa kongregacji zmienia się w zależności od potrzeb.

Trybunały - penitencjaria apostolska - kompetentna w dziedzinie odpustów

Najwyższy trybunał sygnatury apostolskiej - sąd kasacyjny

Trybunał roty rzymskiej - najwyższy sąd apelacyjny w sprawach cywilnych i karnych

Stolica Apostolska - suwerenny podmiot prawa międzynarodowego, który w sposób równoprawny zawiera międzynarodowe układy o wzajemnych stosunkach miedzy kościołem Rzymskokatolickim a poszczególnymi państwami. Istnieje niezależnie od egzystencji Państwa Watykańskiego utworzonego na mocy porozumienia z Włochami w 1929 roku.

Synod biskupów - składa się z ok.200 przedstawicieli episkopatu światowego. Zbiera się co dwa lata. Zadaniem synodu jest rozpatrywanie przestawianych mu spraw i wysuwanie wniosków, nie zaś ich rozstrzyganie i wydawanie dekretów… Dotychczasowe synody zajmował się ważnymi kwestiami ogólnokościelnymi, jak ewangelizacja i katechizacja świata

Biskup - urząd ten powierza u papież, członek kolegium biskupów, uczestniczy w sprawowaniu najwyższej władzy w Kościele

Biskupstwo (diecezja) - bullą Totus tubus Poloniae Populus papież ustanowił 13 nowych diecezji w Polsce, jedna diecezja powinna łączyć nie więcej niż 1 milion wiernych. Kościół dzieli się obecnie na 14 metropolii, 39 diecezji rzymskokatolickich, 2 bizantyjsko-ukraińskie (greckokatolickie) i ordynariat polowy.

Prowincja kościelna - większa jednostka, obejmująca kilka diecezji. Na jej czele stoi arcybiskup-metropolita, który czuwa nad właściwym zachowywaniem wiary oraz dyscypliny kościelnej

Konferencja Episkopatu Polski - naczelny organ, który wraz z papieżem kieruje Kościołem rzymskokatolickim w Polsce. Tworzą ja wszyscy arcybiskupi- metropolici, biskupi diecezjalni oraz ich biskupi pomocniczy. Razem wszystkich czynnych biskupów w Polsce jest ok. 100

Kapłan - prezbiter; pilny współpracownik urzędu biskupa, jego pomocnik. Powierza się im stała opiekę nad jakąś wspólnotą.

Diakonat - był przedostatnim szczeblem do święceń kapłańskich . Powoływany na obszarach gdzie występują duże braki kapłanów. W Polsce takiej potrzeby nie ma, toteż Episkopat stwierdził, że nie zachodzi potrzeba ustanowienia stałego diakonatu

W ramach struktur państwowych istnieją kościoły lokalne, składające się z metropolii.

Na poziomie diecezji struktury organizacyjne to synod diecezjalny, kuria diecezjalna i kolegium konsulatorów, kapituły kanoników, rada duszpasterska i parafie łączone w dekanaty.

Archidiecezje i diecezje podzielone są na parafie, w których pod opieką biskupa diecezjalnego władzę sprawuje proboszcz.

Diecezja łódzka bezpośrednio podlega Stolicy Apostolskiej.

44. Charakterystyka świąt w katolicyzmie

Po II Soborze Watykańskim zmodyfikowano kalendarz liturgiczny (1969). Wyeksponowano w nim niedzielę, która jest „podstawą i rdzeniem całego roku liturgicznego”.

Kalendarz liturgiczny rozróżnia 3 stopnie obchodów: uroczystość, święto, wspomnienie.

W roku kościelnym wyróżnia się:

a) Okresy świąteczne:

- Boże Narodzenie

- Wielkanoc (Triduum Paschalne trwające od Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek do nieszporów niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego).

b) Okres zwykły - składa się na niego 33 lub 34 tygodnie. Dzieli się na 2 części:

- Od Chrztu Pańskiego do Środy Popielcowej - są dwa święta Pańskie: Święto Ofiarowania Pana Jezusa (2 luty) i Święto Zwiastowania Pańskiego (25 marca)

- Od Zielonych Świąt do adwentu - zawiera kilka obchodów ruchomych (świąt dogmatycznych lub ideowych) i święta stałe:

uroczystość Trójcy Przenajświętszej - w pierwszą niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego (zatwierdzona w 1334 roku)

uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej (Boże Ciało) - obchodzona w czwartek po uroczystości Trójcy Przenajświętszej, wprowadzona w kościele zachodnim w 1317 roku.

Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa - obchodzona w piątek po drugiej niedzieli, licząc od Zielonych Świątek, wprowadzona do liturgii w 1856 roku.

Święto Przymierza Pańskiego - 6 sierpnia

Święto Podwyższenia Krzyża Świętego - 14 września

Uroczystość Chrystusa Króla Wszechświata - obchodzona w ostatnią niedzielę roku kościelnego, wprowadzona w 1925 roku.

Ponadto w kalendarzu liturgicznym jest 13 obchodów ku czci Matki Bożej, uroczystości związane z postaciami świętych oraz uroczystość Wszystkich Świętych (1 listopada) oraz Dzień Zaduszny (wspomnienie wszystkich zmarłych, 2 listopada).

45. Charakterystyka wystroju kościoła (jako budowli) w katolicyzmie

Ołtarz - najważniejszy element (od VI - VII wieku pojawiły się ołtarze boczne). Prawie do końca pierwszego tysiąclecia kapłan stał za mensą (blatem) ołtarza i odprawiał mszę twarzą do wiernych.

Świeczniki i krucyfiksy - od XIII wieku zaczęto je umieszczać na ołtarzu.

Tabernakulum - tu przechowuje się konsekrowane elementy komunijne. Od średniowiecza jest to szafka wmurowana w ścianę obok lub za ołtarzem (współcześnie powinno być umieszczane w prezbiterium, w centralnym miejscu świątyni, tak, aby było widoczne dla wszystkich.

Ambona - odgrywa bardzo istotną rolę, z której wykonuje się czytania, psalm responsoryjny, wygłasza orędzia wielkanocne, wygłaszać można homilie i prowadzić modlitwy.

Chrzcielnica - ona jest także w kościele.

Paschał - czyli świeca paschalna, która przez 50-cio dniowy okres Wielkanocy stoi przy ambonie i jest zapalana przy wszystkich obrzędach liturgicznych. Później zaś umieszcza się ją przy chrzcielnicy i zapala podczas chrztu, pogrzebu, w Dzień Zaduszny.

Obrazy i posągi - jest to uzupełnienie wystroju kościoła, mają związek z kultem świętych.

Organy piszczałkowe - od VIII wieku instaluje się je w kościołach.

46. Charakterystyka obrządków wschodnich w Kościele rzymskokatolickim (kwestia unitów)

W Kościele rzymskokatolickim w Polsce funkcjonują dwa obrządki wschodnie:

a) Greckokatolicki (bizantyjsko - ukraiński) - swoim rodowodem sięga czasów Unii Brzeskiej z 1569 roku, kiedy to część wyznawców prawosławia uznała zwierzchność papieża i przeszła na katolicyzm. Obrządek greckokatolicki różni się od rzymskokatolickiego m. in. długością nabożeństw (są dłuższe), liturgia opiera się na tekstach patrystycznych. Układ nabożeństwa jest zbliżony, choć liturgia jest bardziej rozbudowana.

Grekokatolicy używają kalendarza juliańskiego, wystrój kościoła pozostał taki, jak przed Unią (nowością są ławki dla wiernych).

Duchowni, podobnie jak prawosławni, mogą być żonaci.

Przed II wojną światową we Lwowie znajdowały się siedziby metropolity greckokatolickiego i ormiańskiego. Po wojnie obrządek ten nie uległ likwidacji wymuszonej przez władze komunistyczne (tak, jak na Ukrainie - synod lwowski w 1946 roku), a jedynie zawieszeniu. Pierwsze nabożeństwa formalne można było odprawiać od 1956 roku.

W roku 1989 papież mianował Jana Martynika biskupem pomocniczym prymasa Polski, który pełnił funkcję ordynariusza dla wiernych obrządków wschodnich w Polsce. W 1991 roku reaktywowano diecezję przemyską. W 1996 roku utworzono metropolię przemysko - warszawską i wrocławsko - gdańską.

b) Ormiański - wywodzi się z unii zawartej w XVII wieku. Wierni mają parafię personalną w Gliwicach obejmującą całą Polskę. Msze święte odprawiane są także w Gdańsku i Krakowie.

Katolickie kościoły wschodnie powstały w wyniku dążenia Rzymu do przywrócenia zerwanej więzi z Kościołami prawosławnymi oraz orientalnymi Kościołami narodowymi. Kościoły unickie zachowały swój język kościelny, życie kulturowe, ustrój kościelny, duchowość o specyfikę kościelno-prawną. Jednocześnie uznały papieża za zwierzchnika Kościoła powszechnego oraz odrzuciły to wszystko, co nie da się pogodzić z zasadami wiary katolickiej. Zwierzchnicy kościołów unickich (przeważnie w randze patriarchów, a Ukraińców - arcybiskup większy) wybierani są w zgodzie z dawną tradycją kościelną i zatwierdzeni przez Stolicę Apostolską.

47. Podstawowe różnice dogmatyczne i polityczne między katolicyzmem a prawosławiem

Oba Kościoły dzielą niewielkie różnice doktrynalne.

Prawosławie uznaje Biblię (Stary i Nowy Testament) jako świętą tradycję kościoła prawosławnego; jej uzupełnieniem są decyzje doktrynalne pierwszych siedmiu soborów powszechnych.

- wg. Świętej Tradycji prawosławia, zgodnie z decyzjami Soboru Chalcedońskiego (451r.), Duch Święty pochodzi tylko od Ojca. Nie uznaje się formuły i Syna przyjętej przez doktrynę rzymską;

- prawosławie nie uznaje prymatu i jurysdykcji papieża nad całym kościołem chrześcijańskim ani dogmatu o jego nieomylności w sprawach wiary

- prawosławie nie uznaje dogmatu o niepokalanym poczęciu i wniebowzięciu Matki Boskiej;

- sakramencie Eucharystii używany jest chleb kwaśny, a nie przaśny; Komunii udziela się pod dwiema postaciami;

- prawosławie odrzuca doktrynę o czyśćcu, ponieważ decyzje o losie zmarłych zapadną dopiero w dniu sądu ostatecznego

- chrzest odbywa się przez trzykrotne zanurzenie;

- w miejscach kultu dopuszcza się obecność obrazów, ale nie posągów;

- znak krzyża czyni się z prawa na lewo na pamiątkę tego, że Chrystusowi najpierw przybito do krzyża prawą rękę;

- duchownych nie obowiązuje celibat; biskupi i patriarcha, wybierani na ogół spośród mnichów, zachowują celibat.

48. Główne zasady doktrynalne Kościoła prawosławnego

Prawosławie jest starocerkiewnym tłumaczeniem greckiego terminu orthodoxia oznaczającego prawowierność, prawdziwą wiarę oraz kult.

Chrześcijański wschód głosi zwycięstwo Chrystusa nad grzechami i przemijaniem (w przeciwieństwie do Zachodu, który, kierując się myślą Augustyna, podkreśla grzeszność i zepsucie człowieka, a czyn zbawczy Chrystusa interpretuje jako usprawiedliwienie).

Prawosławni podkreślają skłonność każdego człowieka do dobrego działania. Grzech pierworodny nie przechodzi z pokolenia na pokolenie, zdegradował ludzką naturę, ale ludzkość nie ponosi odpowiedzialności za czyn Adama i Ewy. Bóg przebaczy wszystkim - nawet szatanowi, bo jest Bogiem Wszechmiłosiernym (teoria apokastazy).

Prawosławna doktryna dogmatyczna opiera się na Piśmie Świętym i Tradycji. Prawosławie wierne jest dogmatom Kościoła sformułowanym na 7 soborach powszechnych (do czasu rozłamu), dlatego też odrzuca dogmaty wprowadzone po tym okresie w Kościele rzymskokatolickim. Nicejsko - konstantynopolitańskie wyznanie wiary (bez dodatku filioque) jest wyznacznikiem tradycji apostolskiej.

Centralną pozycję w prawosławiu zajmują liturgia i rytuał.

Prawosławie posiada rozbudowany kult świętych (szczególnie Jana Chrzciciela, Piotra i Pawła, Mikołaja, Jerzego).

W prawosławiu:

a) Podstawą jest biblia i tradycja Ojców Kościoła w zakresie postanowień 7 soborów;

b) Uznaje się niepokalane poczęcie najświętszej Maryi Panny i jej wniebowzięcie, ale nie jako dogmaty;

c) Eucharystia przyjmowana jest w postaci chleba (musi być na zaczynie) i wina;

d) Dzieci przyjmują komunię od chwili chrztu

e) Bierzmowanie następuje bezpośrednio po chrzcie

f) Liturgia jest śpiewana

g) Biskupi pozostają w stanie bezżennym, diakoni i kapłani nie muszą zachowywać celibatu, lecz muszą wstąpić w związek małżeński przed święceniami

h) Możliwe jest, pod pewnymi warunkami, zakończenie małżeństwa rozwodem

i) Żegna się nie całą dłonią, a 3 palcami, co symbolizuje Boga Trójjedynego; dwa ostatnie palce, przyciśnięte do dłoni, symbolizują dwie natury Chrystusa - boską i ludzką (znak krzyża czyni się z prawej na lewo).

49. Charakterystyka instytucji autokefalii

Autokefalia to podstawowa forma organizacyjna Kościoła prawosławnego. Przejawia się ona w odrębnym ustroju wewnętrznym, w niezależności hierarchii kościoła w danym państwie do hierarchii kościoła znajdującego się w innym państwie, w istnieniu odrębnego prawodawstwa oraz w zachowaniu lokalnych zwyczajów i obrzędów kościelnych.

Kościół autokefaliczny nie zrywa jednak związków dogmatycznych i kanonicznych z innymi kościołami prawosławnymi, które razem tworzą powszechny kościół prawosławny oraz uznają pierwszeństwo honorowe konstantynopolitańskiego patriarchy ekumenicznego. Można więc powiedzieć, że kościół prawosławny stanowi zrzeszenie kościołów autokefalicznych.

We współczesnym świecie istnieje 15 wspólnot autokefalicznych: Patriarchat Ekumeniczny Konstantynopola, Patriarchat Aleksandrii, Patriarchat Antiochii, Patriarchat Jerozolimy, Patriarchat Moskwy, Patriarchat Gruzji, Patriarchat Serbii, Patriarchat Rumunii, Patriarchat Bułgarii, Kościół Prawosławny Cypru, Kościół Prawosławny Grecji, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Kościół Prawosławny w Albanii, Kościół Prawosławny Czech i Słowacji. Kościół Prawosławny Finlandii.

Dyskusyjne są kwestie samodzielności Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego, Macedońskiego Kościoła Prawosławnego i Kościoła Prawosławnego w Ameryce.

Autokefalia w dużym stopniu dotyczy państwa. Hierarchiczna zależność jednego kościoła od drugiego pociąga za sobą w konsekwencji wpływ zewnętrznych czynników na administrację kościelną, a co za tym idzie, na układ stosunków między państwem a kościołem. Powoduje też często ingerencję obcych sił politycznych w sprawy wewnętrzne państwa.

Do ogłoszenia autokefalii potrzebne są:

a) Zmiana państwowego podziału terytorium

b) Odpowiednia liczba biskupów (minimum 3)

c) Zgoda kościoła matki oraz uznanie autokefalii przez wszystkie kościoły autokefaliczne.

50. Struktura kościoła prawosławnego w świecie

50. Struktura Kościoła prawosławnego w świecie

Ogólną liczbę prawosławnych szacuje się na ok. 150 mln

Przegląd kościołów prawosławnych, ułożonych wg. rangi, jaka przysługuje im w łonie tradycji kościelnej:

Patriarchat Ekumeniczny Konstantynopola - zajmuje naczelne miejsce pośród kościołów autokefalicznych. Sobór w Chalcedonie przyznał mu te same prawa, jakie posiadał Rzym

Patriarchat Aleksandrii - w II-V wieku był teologicznym ośrodkiem chrześcijańskiego wschodu. Dziś patriarcha Aleksandrii sprawuje jurysdykcję nad całą Afryką

Patriarchat Antiochii

Patriarchat Jerozolimy - jest najmniejszy spośród patriarchatów, przysługuje mu jednak szczególne znaczenie ze względu na znajdujące się na jego terenie miejsca święte

Patriarchat Moskiewski

Patriarchat Serbii

Patriarchat Rumunii

Patriarchat Bułgarii

Patriarchat Gruzji

Kościół Prawosławny Cypru

Kościół Prawosławny Grecji

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Kościół Prawosławny w Albanii

Kościół Prawosławny ziem Czeskich i Słowacji

Kościół Prawosławny Finlandii

Estoński Apostolski Kościół Prawosławny

Rosyjski Kościół Prawosławny Poza Granicami Rosji

51. Organizacja kościoła prawosławnego w Polsce

Prawosławie jest najliczniejszym, po rzymskokatolickim, wyznaniem w Polsce. Prawosławi stanowią 60% wiernych należących do kościołów innych niż rzymskokatolicki.

Pod koniec XX wieku liczbę wiernych Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego określano na 561 400 osób, z 261 duchownymi i 229 świątyniami. Najwięcej wiernych jest w województwie podlaskim (355 300 osób).

Struktura tego kościoła obejmuje 6 diecezji i Ordynat Polowy WP. W latach 1988 - 1991 do PAKP przyłączyły się diecezje zagraniczne: włoska (dziś zredukowana do dekanatu) oraz 5 portugalskich (w tym jedna misyjna w Brazylii). Diecezje te pozostają w jurysdykcji polskiego Kościoła. Portugalscy biskupi są członkami polskiego soboru, ale z ograniczonymi prawami - nie mają np. wpływu na wybór metropolity i biskupów.

Władzę zwierzchnią sprawuje Arcybiskup Metropolita Warszawski i całej Polski, który zwołuje i przewodniczy Soborowi, Synodowi Biskupów, Radzie Metropolitalnej i Metropolitalnemu Zjazdowi Dziekanów.

Obok PAKP mamy w Polsce Wschodni Kościół Staroobrzędowcy, wyrosły z tradycji prawosławia (951 osób). Jego geneza sięga raskołu (rozłamu), jaki się dokonał w cerkwi w Rosji w XVII wieku. Doszło wtedy do reformy liturgii przeprowadzanej przez patriarchę Nikona (dokonano rewizji przekładów Pisma Świętego, podjęto próbę unifikacji obrządku - m. In. zabroniono żegnać się dwoma palcami i nakazano trzema, chrzcić można było tylko poprzez pokropienie, a nie jak do tej pory poprzez 3-krotne zanurzenie w wodzie, pokłony do ziemi zamieniono do pasa, wyeliminowano 8-ramienny krzyż na rzecz krzyży 4 i 6-ramiennych.

Reforma spotkała się z niezadowoleniem wiernych. W 1667 roku oficjalnie potępiono niezadowolonych z nowinek i musieli uciekać na krańce imperium (tak znaleźli się na ziemiach Rzeczypospolitej). Staroobrzędowcy podzielili się na popowców i bezpopowców. Popowcy pozyskali część duchowieństwa oficjalnej Cerkwi i stworzyli własną hierarchię duchowną, zachowali system organizacyjny i dogmaty.

Bezpopowcy uznali, że Bóg odebrał ludziom sakramenty i jedynym przewodnikiem duchowym może być bezpośrednio Chrystus.

52. Charakterystyka świąt w prawosławiu

W Kościele prawosławnym święta obchodzi się według kalendarza juliańskiego. Jest 12 głównych świąt (9 stałych, obchodzonych zawsze tego samego dnia oraz 3 ruchome, związane z cyklem paschalnym).

Data juliańska/gregoriańska

Wielkie nieruchome święta na cześć Chrystusa:

a) Boże Narodzenie (25 grudnia / 7 stycznia)

b) Objawienie Pańskie / chrzest Chrystusa, Epifania, Teofania, popularnie zwana Świętem Jordanu (6 / 19 stycznia)

c) Spotkanie Pańskie / Ofiarowanie Jezusa Świątyni (2 / 15 luty)

d) Przemienienie Pańskie (6 / 19 sierpnia)

e) Podwyższenie Krzyża Świętego (14 / 27 września)

Wielkie nieruchome święta na cześć Matki Boskiej:

a) Narodzenie Najświętszej Marii Panny (8 / 21 września)

b) Wprowadzenie Marii do świątyni (21 listopada / 4 grudnia)

c) Zwiastowanie (25 marca / 7 kwietnia)

d) Zaśnięcie Matki Boskiej (15 sierpnia / 28 sierpnia)

Święta ruchome na cześć Chrystusa:

a) Wjazd Chrystusa do Jerozolimy

b) Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego, Wielkanoc - w Kościele prawosławnym obchodzona jest zgodnie z postanowieniami I Soboru Powszechnego w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca, ale nie przed żydowską Paschą i nie razem z nią. Data Wielkanocy wyznacza daty świąt ruchomych.

c) Wniebowstąpienie Pańskie - 50 dni po Wielkanocy, popularne Zielone Świątki

d) Niedziela Zesłania Ducha Świętego - poniedziałek po Pięćdziesiątnicy

e) Niedziela Wszystkich Świętych - pierwsza niedziela po Pięćdziesiątnicy.

Inne święta: Obrzezanie Pańskie (1 / 14 stycznia), Narodzenie św. Jana Chrzciciela (24 czerwca/ 7 lipca), Święto apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca / 12 lipca), Święto Matki Boskiej Opiekuńczej (1 / 14 października), Święto Matki Boskiej Kazańskiej (22 października / 4 listopada), Święto Matki Boskiej Pocieszycielki Strapionych (24 listopada / 6 grudnia), Święto Mikołaja Cudotwórcy (6 / 19 grudnia), Przeniesienie relikwii św. Mikołaja (9 / 22 maja).

53. Rola ikony w prawosławiu

Odgrywają one rolę zarówno w kulcie, jak i sztuce sakralnej.

Ikona to miejsce obecności Chrystusa, Matki Boskiej, świętych w czasie modlitwy skierowanej ku nim, medium między ziemskim a bożym światem.

Istota ikony została ustalona na II Soborze Nicejskim w 787 roku, sankcjonującym obecność ikony w cerkwi i poddającym ścisłym rygorom sposób jej sporządzania.

Ikona nie miała odzwierciedlać realiów świata, stąd jej schematyczny i symboliczny sposób prezentowania tematów.

Jednym z wymogów kanonu ikonograficznego było opatrzenie ikony napisem, będącym najczęściej skróconym zapisem imion postaci lub nazwy przedstawionego wydarzenia.

54. Charakterystyka wystroju kościoła (jako budowli) w prawosławiu

Świątynie prawosławne (cerkwie) zwieńczone są zazwyczaj kopułą z krzyżem na cześć głowy kościoła - Jezusa Chrystusa, umęczonego na krzyżu. Oprócz głównej kopuły na cerkwi znajdują się jeszcze inne, wznoszone ku czci Trójcy Świętej, Matki Bożej, czterech ewangelistów. Świątynie budowane są zawsze w kierunku wschodnim.

Wnętrze cerkwi dzieli się na 3 części:

a) Przedsionek (pritwor) - w pierwszych wiekach chrześcijaństwa przebywali tu katechumeni i pokutujący

b) Część środkową - przeznaczona dla wiernych, a w jej centralnym miejscu znajduje się archijeriejski amwon (rodzaj podwyższenia dla archijereja, czyli arcybiskupa lub biskupa).

c) Prezbiterium (altar) - główna część świątyni, w której kapłan odprawia nabożeństwo. Mogą tam wchodzić tylko kapłan i osoby mu usługujące podczas nabożeństwa. Prezbiterium oddzielone jest od części środkowej ikonostasem, tj. ścianą ikon.

W ikonostasie znajduje się troje drzwi. Środkowe nazywają się carskie wrota (królewskie wrota), na nich zwykle umieszcza się obrazy zwiastowania Marii i ewangelistów. Po prawej stronie carskich wrót umieszczony jest obraz Zbawiciela, po lewej - Matki Bożej, a nad nimi znajduje się zwykle obraz Ostatniej Wieczerzy. Ponadto w ikonostasie znajdują się obrazy świąt liturgicznych, apostołów, proroków i świętych.

Najważniejszą częścią prezbiterium i całej świątyni jest ołtarz - czworokątny stół nakryty szatą, na którym się znajdują:

a) Antymins (antimension), czyli płócienna lub jedwabna chusta z odbitym obrazem złożenia ciała Chrystusa do grobu, w której zaszyte są relikwie. Bez niej nie wolno odprawiać liturgii.

b) Ewangelia

c) Darochranitielnica (tabernakulum) - przechowuje się w niej święte dary dla udzielenia komunii świętej chorym

d) Krzyż

e) Daronosica - naczynie, w którym kapłan przenosi do chorego święte dary.

Na lewo od ołtarza znajduje się mniejszy stół (stół ofiarny), również okryty szatą, na którym kapłan przygotowuje chleb i wino do sakramentu świętej komunii.

55. Charakterystyka podstawowych nurtów protestantyzmu

Luteranizm (kościół Ewangelicko-Luterański) - w Polsce Kościół Ewangelicko-Augsburski, ma ok. 80 tys. wiernych.

Podstawą doktryny luterańskiej jest Konfesja augsburska z 1530 roku oraz Mały Katechizm doktora Marcina Lutra.

Luter chciał przywrócić chrześcijaństwu wierność słowu objawionemu w Biblii, dlatego za jedyne źródło objawienia uznał Biblię.

- w religii istotne są nie zewnętrzne formy i instytucje tylko, lecz wew. akt wiary pojętej jako akceptacja przez człowieka boskiego działania zbawczego.

- sakramenty, zwłaszcza te, które można nabyć za pieniądze nie są środkiem do zbawienia, lecz są znakami i świadectwami woli bożej wobec nas aby pokrzepiały i utwierdzały wiarę tych, co przystępują do sakramentów

- z siedmiu katolickich sakramentów luteranie uznają tylko dwa: chrzest i eucharystię, gdyż tylko one mają swe źródło w Biblii

- eucharystia pojmowana jest jako współistnienie postaci eucharystycznych z fizycznym ciałem Chrystus (teoria konsubstancji; w katolicyzmie przeistoczenie, teoria transsubstancji)

- odpuszczenie grzechów dokonuje się nie w drodze spowiedzi indywidualnej i pokuty, lecz przez wiarę

- zakaz procesji z najświętszym sakramentem

- zakaz używania języka narodowego zamiast łaciny

- zniesienie celibatu księży i ślubów zakonnych

- rola duchownego - pastora polega przewodniczeniu i organizowaniu, a nie na istotnym sprawowaniu liturgicznych obrzędów

Klwinizm (kościół Ewangelicko-Reformowany) - ogólne zasady wiary i działania oparte są na ustaleniach II Konferencji Helweckiej oraz na Katechizmie Heidelberskim z 1563 roku.

Kościół opiera się na nauce głoszonej przez Jana Kalwina. Zgodnie z reformacyjnymi zasadami Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu jest podstawą wiary i życia chrześcijanina.

Ewangelicy uznają tylko księgi kanoniczne.

Punktem centralnym doktryny kalwińskiej jest nauka o predestynacji (przeznaczeniu). Bóg, którego suwerenność Kalwin z naciskiem podkreśla, przeznaczył jednych ludzi do zbawienia, drugich na potępienie. Niewybrany, choćby wierzył i pokutował i tak nie osiągnie zbawienia. Człowiek nie może się przeciwstawiać postanowieniom Boga, dobre uczynki są dowodem, że zbawienie zostało osiągnięte.

Sferę kultu charakteryzuje prostota: bez obrazów, ozdób, uproszczona oprawa muzyczna. Prostota kultu wnika ze starotestamentowego zakazu sporządzania obrazów

- kalwinizm uznaje tylko dwa sakramenty: chrzest i wieczerzę pańską. Chrzest może odbyć się tylko w obecności zgromadzonej wspólnoty podczas nabożeństwa

- kalwinizm przyjmuje pełny biblijny tekst Dekalogu (okrojony w kościele katolickim)

- odrzuca tezę o nieomylności Kościoła widzialnego

- nie oddaje czci miejscom świętym, przedmiotom kultu, relikwiom, obrazom czy figurom

- wierni nie otaczają kultem budynków kościelnych gdyż modlić się można wszędzie

Kościół Anglikański- o jego powstaniu przesądził spór króla Anglii Henryka VIII (XVw.) z papieżem. Nie mogąc uzyskać od papieża unieważnienia swojego związku małżeńskiego ogłosił niezależność kościoła w Anglii. Doktryna opiera się na opracowanej przez Thomasa Cranmera Księdze wspólnej modlitwy, do ostatecznego utrwalenia doktryny przyczyniły się ogłoszone przez Elżbietę I (córkę Henryka VIII) artykułów wiary

- Anglikanizm odrzuca wiarę w czyściec oraz kult świętych,

- uznaje symboliczną obecność Chrystusa w Eucharystii

- sakralny charakter kapłaństwa bez konieczności celibatu

Kościół Ewangelicko-Metodystyczny - współczesny metodyzm stanowi zlepek różnych tendencji protestanckich. Nauczanie kościoła obejmuje: 44 Kazania Jana Wesleya, Noty wyjaśniające do Nowego Testamentu, Artykuły Wiary, Wyznania Wiary Społeczności Ewangelickiej. Pismo Święte uznawane jest za podstawę doktryny.

Występują 4 stopnie wiodące do zbawienia:

*usprawiedliwienie

*odrodzenie

*łaska Ducha

*uświęcenie

Bóg dział na człowieka gdy ten modli się, pości, studiuje Pismo Święte.

- Chrztu udziela się osobom nie ochrzczonym w żadnym innym kościele;

- Przywiązują duża wagę do bogatej oprawy kultu, która ma za zadanie wzbudzić uczucia religijne i pogłębić wewnętrzną świadomość zjednoczenia z Chrystusem;

- Nie uznają nauki o czyśćcu, odpustach, odrzucają kult i adorowanie obrazów, relikwii oraz wzywanie świętych.

Baptyści - akcentują całkowitą niezależność zborów od jakiejkolwiek władzy kościelnej;

Przywiązanie do biblijnej doktryny zbawienia w wydaniu kalwińskim, tzn. nieutracalności zbawienia przez wierzącego człowieka, jednak dobre czyny nie stanowią gwarancji zbawienia.

Wierzą w:

- jednego Boga, działającego w trzech osobach jako Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty;

- nieomylność i jedyny autorytet Biblii;

- boskość Jezusa Chrystusa i jego dziewicze narodzenie, powtórne przyjście w celu ustanowienia tysiącletniego królestwa;

- wieczne zbawienie wierzących i wieczne potężnie niewierzących;

- powszechne kapłaństwo wszystkich wierzących

Adwentyści - przywiązują dużą wagę do nauki o odkupieniu, w tym także sanktuariologii, czyli nauki o świątyni niebieskiej, oraz pełnieniu w niej przez Chrystusa, jako arcykapłana, orędowniczej służby.

Praktykują obrzędy: ordynacji duchowej, ślubu małżeńskiego i chrześcijańskiego pogrzebu.

- spowiedź ma charakter indywidualnej rozmowy pokutnej;

- dniem kultu religijnego jest sobota;

- opowiadają się za biblijno-monistyczną koncepcją człowieka, traktują więc ciało ludzkie jako świątynię ducha;

- duszy ludzkiej nie przypisują nieśmiertelności

- duchownych nie obowiązuje strój liturgiczny ani celibat

Zielonoświątkowcy - ruch jest przejawem entuzjastycznego chrześcijaństwa;

- koncentruje się na osobistych przeżyciach religijnych,

- zagadnienia organizacyjne traktuje jako sprawę drugorzędną,

- podkreśla się zasadę kongregacjonalizmu, czyli fundamentalne znaczenie wspólnoty lokalnej kierowanej przez starszych i kaznodziejów,

- pełnię egzystencji chrześcijańskiej osiąga się dopiero po doznanym przeżyciu chrztu,

- zachowują rezerwę w kwestii dążeń ekumenicznych

Nurt badacki - założony w USA pod koniec XIX w. , aktywna działalność wydawnicza, kolporterska i misyjna sprawiły, ze rozprzestrzenił się on po całym świecie.

Podstawą wiary jest Biblia.

Wierzą w:

- jednego Boga, stworzyciela wszechrzeczy dobrych, któremu na imię Jehowa;

- Jezusa Chrystusa

- moc ducha Świętego jako niewidzialną siłę konieczną do uzyskania oświecenia;

- w wybrany Kościół w liczbie 144 tys. osób powołanych i wypróbowanych na ziemi;

- ustanowienie królestwa bożego i restytucję całej ludzkości do życia wiecznego na ziemi;

Nie mają zwierzchniej władzy ustawodawczej i hierarchii duchownych

Nurt nowoapostolski - nowoapostolski oznacza, że pierwotnie istniejący kościół apostolski został na nowo wskrzeszony i ustanowiony. Podstawę Wery stanowi Stary i Nowy Testament.

Duchowni nie muszą mieć teologicznego wykształcenia, a ich służba jest nieodpłatna

- nie pobiera się opłat za udzielanie sakramentów, błogosławieństw, odprawianie uroczystości pogrzebowych;

- czekają na ponowne przyjście Chrystusa i przygotowują się do wzięcia udziału w Pierwszym Zmartwychwstaniu;

56. Charakterystyka podstaw doktrynalnych poszczególnych nurtów protestantyzmu

Podstawą protestantyzmu jest uznanie biblii za jedyne źródło wiary (odrzucenie Tradycji). Akcentuje się wolność działania ducha Bożego, odpuszczenie grzechów tylko z łaski Boga i usprawiedliwienie przez wiarę oraz kapłaństwo wiernych.

Protestanci przyjmują 2 sakramenty - chrzest i wieczerzę Pańską.

Luteranizm - uważa się za część jednego, świętego, powszechnego i apostolskiego kościoła, o którym mówi Niceo - konstantynopolitańskie wyznanie wiary. Przyjmuje on sformułowania pierwszych czterech soborów ekumenicznych. Uznaje się, że Bóg usprawiedliwia człowieka bez uczynków zakonu ze względu na Chrystusa (solus Christus), z łaski (sola gratia); dzieje się to jedynie przez wiarę (sola fide). Jedyną i miarodajną nauką kościelnej jest Pismo Święte (sola scriptura). Kościoły luterańskie przywiązują dużą wagę do manifestowania wspólnej wiary. Temu celowi służą księgi wyznaniowe. Powszechnym uznaniem w luteranizmie cieszą się Konfesja Augsburska i Mały Katechizm Lutra.

Kościół Ewangelicko - Reformowany - cechą charakterystyczną jest nauka o podwójnej predestynacji, według której Bóg przeznaczył jednych ku zbawieniu, drugich zaś na potępienie. Od czasów oświecenia nauka o predestynacji straciła centralne miejsce w doktrynie reformowanej. Powstało tu ponad 60 ksiąg wyznaniowych, a większość z nich miała charakter lokalny. Panuje zasada, że księga jest drogowskazem prowadzącym do Pisma Świętego.

Metodyści - podkreślenie wiary w wyprzedzającą łaskę Bożą, która uprzedzając wszystkie świadome impulsy człowieka pozwala mu odpowiednio wcześnie poznać wolę Bożą i uświadomić sobie grzech popełniony wobec Boga. Najważniejsze nauki metodyzmu to pokuta, wiara i uświęcenie.

Baptyści - istnieje ciągły związek między wiarą a chrztem (dorosłych). Istotnym elementem jest misja i ewangelizacja w myśl hasła „każdy baptysta misjonarzem”.

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego - wyróżnia się tutaj nauka o świątyni. Uznaje ona, że w 1844 roku rozpoczęła się w niebie, zgodnie z prorocką rachubą 2300 wieczorów i poranków, liturgia oczyszczenia niebieskiej świątyni, zwana nowotestamentalną godziną sądu Bożego.

Zielonoświątkowe ruchy (zwane pentekostalnymi) - są to ruchy charyzmatyczne, stanowiące przejaw entuzjastycznego chrześcijaństwa. Zwolennicy tego nurtu akcentują działanie trzeciej osoby Trójcy Świętej - Ducha Świętego. Uważają, że pełnię egzystencji chrześcijańskiej osiąga się dopiero po doznanym przeżyciu chrztu Duchem Świętym, czego całkowitym potwierdzeniem są znaki chrztu w Duchu Świętym (dary Ducha). Takie jak proroctwo, glosolalia (mówienie językami), czy też uzdrawianie chorych przez modlitwę wiary.

Nurt badacki - z niego wywodzą się Świadkowie Jehowy. Zaliczani są do nurtu marginalnego protestantyzmu lub są wręcz traktowani jako sekta pseudochrześcijańska. Doktryna Jeżowych uznaje tylko Boga jednoosobowego - Jezus i Duch Święty nie mają przymiotu boskości. Ewangeliczna zasada „nie zabijaj” zobowiązuje do bezwzględnego pacyfizmu, odmowy służby wojskowej i noszenia broni. Głównym zadaniem wyznawców jest dosłowna i drobiazgowa analiza wersetów biblii oraz akcja misyjna.

57. Główne różnice pomiędzy katolicyzmem a związkami protestanckimi

Doktryna katolicyzmu:

a) Pismo Święte (46 Ksiąg Starego Testamentu i 27 Nowego = 73 Księgi)

b) Święta Tradycja

c) Pisma Ojców Kościoła

d) Dokumenty Nauczycielskie Kościoła, tj. dogmaty ogłaszane przez papieży i w postanowieniach 21 soborów powszechnych.

e) Kościół rzymskokatolicki uznaje wszystkie sobory, a anglikanie, podobnie jak niektórzy protestanci, tylko 4 pierwsze.

W doktrynie wyróżnia się także Kościół widzialny (na ziemi) i niewidzialny (duchowy).

Katolicy uznają 7 sakramentów.

Doktryna protestancka:

Podstawą protestantyzmu jest uznanie biblii za jedyne źródło wiary (odrzucenie Tradycji). Akcentuje się wolność działania ducha Bożego, odpuszczenie grzechów tylko z łaski Boga i usprawiedliwienie przez wiarę oraz kapłaństwo wiernych.

Protestanci przyjmują 2 sakramenty - chrzest i wieczerzę Pańską.

58. Mapa związków protestanckich w Polsce współczesnej

Strażnica - Towarzystwo Biblijne i Traktatowe. Zarejestrowany Związek Wyznania Świadków Jehowy (123 052 wiernych).

Kościół Ewangelicko - Augsburski (87 300 wiernych, 6 diecezji i 130 zbory).

Kościół Zielonoświątkowy (19 410 wiernych skupionych w 6 okręgach i 180 parafiach).

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego (9 303 wiernych skupionych w 141 parafiach).

Nowoapostolski Kościół w Polsce, czyli irwiniganie (5 433 wiernych, 4 okręgi i 52 parafie).

Chrześcijański Kościół Głosicieli Dobrej Nowiny (5 000 wiernych w 37 zborach).

Kościół Ewangelicko - Metodystyczny (4 359 wiernych w 2 okręgach i 44 parafiach).

Kościół Chrześcijan Baptystów (4 238 wiernych skupionych w 92 parafiach).

Kościół Zborów Chrystusowych (3 943 wiernych skupionych w 25 parafiach).

Kościół Ewangelicko - Reformowany (3 610 wiernych skupionych w 10 zborach).

Kościół Chrystusowy (3 342 wiernych skupionych w 10 zborach).

59. Charakterystyka struktur związków protestanckich w Polsce

Protestantyzm nie ma zhierarchizowanych struktur, tak jak ma to miejsce w kościele rzymskokatolickim.

Występują liczne ustroje wewnętrzne:

Synodalny (Kościół Ewangelicko - Augsburski) - najwyższą władzą kościoła jest synod skupiający świeckich i duchownych, z wybieralnym kadencyjne biskupem jako zwierzchnikiem kościoła.

Synodalno - prezbiterialny (Kościół Ewangelicko - Reformowany) - synod (zgromadzenie wybieralne świeckich i duchownych przedstawicieli wszystkich zborów) jest władzą ustawodawczą i rozstrzygającą, a władzę wykonawczą i administracyjną stanowi konsystorz (rada prezbiterów, czyli starszych) wybierany kadencyjnie przez synod.

Konferencyjny (Kościół Ewangelicko - Metodystyczny) - konferencyjność na wszystkich szczeblach organizacyjnych.

Pokongregacjonalny (Kościół Chrześcijan Baptystów) - każdy zbór jest samodzielną, autonomiczną jednostką.

60. Charakterystyka świąt w protestantyzmie

Luteranizm - przejął bez zmian rok kościelny z jego podziałem na cykl świąt związanych z Narodzeniem Pańskim, Wielkanocną i Zesłaniem Ducha Świętego. Jednocześnie zniesiono święta poświęcone męczennikom, bowiem ośrodkiem świąt może być tylko Chrystus. Ze świąt maryjnych zachowano tylko te, które mają związek z Chrystusem: Święto Ofiarowania Pana Jezusa (Oczyszczenia Marii Panny) - 2 luty; Zwiastowanie Pannie - 25 marzec; Nawiedzenie Marii Panny - 2 lipiec.

W luteranizmie obserwujemy koncentrację teologii wokół krzyża, stąd szczególna pozycja Wielkiego Piątku - dnia rozpamiętywania cierpienia i śmierci Jezusa. Dla upamiętnienia przybicia 95 tez przez Lutra w 1517 roku, 31 października obchodzi się Dzień Reformacji. Charakterystyczny jest też Dzień Pokuty i Modlitwy, obchodzony w środę przed ostatnią niedzielą roku kościelnego.

Kościół Reformowany - nie przywiązuje większej wagi do roku kościelnego. Obchodzenie wszystkich świąt, poza niedzielą, ma jedynie charakter zwyczaju i jest rozmaicie praktykowane przez reformowanych, w zależności od kraju i jego specyfiki historyczno - kulturowej. Oprócz świąt kościelnych sensu stricto, Kościół Ewangelicko - Reformowany upamiętnia również 2 ważne wydarzenia historyczne: spalenie na stosie podczas soboru w Konstancji (6 lipiec 1414 roku) czeskiego reformatora Jana Husa i wystąpienie Marcina Lutra 31 października 1517 roku w Wittemberdze. Obchody rocznic tych wydarzeń nie mają jednak charakteru świąt religijnych. Ponieważ kult Marii i świętych jest obcy teologii ewangelickiej, ewangelicy reformowani nie obchodzą żadnych świąt ustanowionych ku czci Marii oraz świętych.

61. Charakterystyka wystroju kościoła (jako budowli) w protestantyzmie

Wnętrze kościoła nie ma charakteru sakralnego, nabiera go jedynie w momencie, gdy rozbrzmiewa w nim Słowo Boże. W przeciwieństwie do katolicyzmu i prawosławia, kościół nie jest więc „mieszkaniem” Boga, a stał się pomieszczeniem, w którym wierni słuchają kazań i się modlą.

Centralne miejsce przypada zatem ambonie, bo z niej kaznodzieja głosi biblię, która z reguły leży na ołtarzu.

Chrzcielnica - znajduje się w pobliżu ambony i ołtarza.

Organy - odgrywają ważną rolę w kościele protestanckim.

Obrazy - nie występują (jedynie w luteranizmie sceny biblijne pełnią funkcję pomocniczą).

62. Symbolika judaizmu

a) Menora - siedmioramienny świecznik, który ma upamiętniać siedem dni tworzenia przez Boga.

b) Gwiazda Dawida (sześcioramienna) - symbolizuje obraz wszechświata. Oficjalnym symbolem stała się w XVII wieku. Magen Dawid (tarcza Dawida, zwana też pieczęcią Salomona).

63. Podstawowe zasady doktrynalne judaizmu

Judaizm jest religią monoteistyczną. Z jego pnia wyrosły chrześcijaństwo i islam. Jest to religia objawiona. Jej istotną jest wiara w jednego i jedynego Boga Jahwe, stwórcę świata z niczego, które objawił swoje nauczanie narodowi żydowskiemu. Istotną cechą religii jest jej narodowy charakter. Wyznawcą judaizmu może być ten, kto urodził się z matki Żydówki. Konwersje są dopuszczane, ale rzadko i pod szczególnymi rygorami.

a) Bóg

Jest od dla Żydów tym, który stworzył świat, wybrał ojców, uwolnił ich z niewoli i dał im obietnicę wiecznego przymierza. Bóg jest bardzo bliski, można odnaleźć jego obecność w historii; reakcją wierzącego na tę obecność i opiekę ma być pełne zaufanie. Streszcza to przykazanie: będziesz miłował Pana Boga swego z całego serca swego, z całej duszy swojej, ze wszystkich sił swoich, a bliźniego swego jak siebie samego.

b) Człowiek (zasady etyczne)

Nie jest to religia zamknięta dla samych Żydów, bo można przyjąć judaizm przez przyjęcie Tory (pięcioksiąg, Prawo, Nauka), jej zasad prawnych oraz przez uznanie dziejów Izraela za swoje - tak się staje duchowym bratem Abrahama. Podstawę przepisów moralno - etycznych stanowi Dekalog. Bliźnim dla Żyda jest także „obcy”

64. Charakterystyka Tanachu

Tanach (biblia) składa się z następujących części:

a) Tora (Prawo, Pięcioksiąg Mojżeszowy), zawierający objawienie Boże przekazane Żydom. Tora jest rdzeniem Biblii, bo została podyktowana Mojżeszowi bezpośrednio przez Boga. Składa się z:

- Księga rodzaju (początków) - opisuje stworzenie świata, potop, historie Abrahama, Izaaka i Jakuba, aż do śmierci tego ostatniego w Egipcie.

- Księga wyjścia - opisuje wyzwolenie się narodu żydowskiego pod wodzą Mojżesza (tu, w dwudziestym rozdziale znajduje się dekalog - najważniejszy tekst Tory).

- Księga kapłańska - zbiór praw i przepisów kultowych danych przez Boga Mojżeszowi.

- Księga liczb - kreśli historię dwunastu izraelickich plemion na pustyni przed ich wejściem do Ziemi Świętej.

- Księga powtórzonego prawa - przypomnienie prawa i wezwanie do jego przestrzegania.

b) Pisma Proroków (Newiim) - zawiera księgi: Jouzego, Sędziów, dwie Samuela, dwie Królów, Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, Dwunastu Proroków.

c) Pisma (Ketuwim) - zawiera księgi: Psalmów, Przypowieści, Hioba, Pieśń nad Pieśniami, Rut, Lamentacje, Kohelet, Ester, Daniela, Ezdrasza, Nehemiasza, dwie Kronik

65. Główne nurty judaizmu

a) Judaizm ortodoksyjny - zakłada całkowite przestrzeganie Prawa. Głosi konieczność zupełnego podporządkowania się zasadom zawartym w Biblii i Talmudzie. Żydzi mają obowiązek studiowania Tory (chłopcy od piątego roku życia), wypełniania obrzędów powtórzonego prawa, przestrzegania szabatu i reguł odżywiania.

b) Chasydyzm - skrajnie ortodoksyjna odmiana judaizmu. Wspólnoty chasydów powstały wewnątrz gmin żydowskich. Ich celem były wspólne modlitwy i studiowanie nauk. Dużą wagę przywiązuje się do tańca i śpiewu jako formy kultu. Szczególną postacią w chasydyzmie jest cadyk (sprawiedliwy), przywódca religijny. Uwagę zwraca strój chasydów - czarne, długie chałaty, futrzane czapki lub kapelusze z dużym rondem.

c)Judaizm liberalny - zakłada, że objawienie jest ciągłe i nie ma końca jako proces. Judaizm jest tu traktowany raczej nie jako religia, a zbiór tradycji narodowych, umożliwiających Żydom zachowanie odrębności narodowej. Zwolennicy judaizmu liberalnego podchodzą do religii w sposób mocno zindywidualizowany. To właśnie z tego kręgu od lat 70-tych zaczęto wyświęcać kobiety na rabinów.

d) Judaizm reformowany - był odpowiedzią na hasła oświecenia. Ma swoje korzenie w Niemczech, ale rozwinął się w USA. Judaizm ten rozwinął się pod wpływem tendencji oświeceniowych i emancypacyjnych. Jego zwolennicy głosili, że judaizm jest jedynie religią. Sami Żydzi natomiast nie są narodem. Wprowadzono ulgi w zakresie prawa obrzędowego i kultu. Odrzucono reguły odżywiania się. W synagogach skrócono nabożeństwa, urządzono je raczej w niedzielę niż w szabat (sobotę), wprowadzono organy i chóry oraz wspólne modlitwy obu płci.

e) Judaizm konserwatywny - wywodzi się z judaizmu reformowanego. Stanowi pewnego rodzaju troskę o zachowanie narodu żydowskiego. Konserwatyści podkreślają konieczność zachowania więzi z tradycją oraz odrębności narodowej Żydów. Judaizm ten opowiadał się za powołaniem odrębnego państwa żydowskiego oraz uznaniem języka hebrajskiego za ogólnożydowski. Wśród jego zwolenników widoczne było poparcie dla idei syjonistycznych.

f) Rekonstrukcjonizm - pojmuje judaizm przede wszystkim jako kulturę. Stanowi on ewoluującą cywilizację religijną. Początkowo rozwijał się w ramach nurtu konserwatywnego, potem emanował na pozostałe nurty.

66. Struktury wyznawców judaizmu w Polsce

Główną organizacją skupiającą religijnych Żydów jest Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich. Zrzesza on 1229 osób. Jego struktura obejmuje 8 gmin (Bielsko - Biała, Katowice, Kraków, Legnica, Łódź, Szczecin, Warszawa, Wrocław) oraz dwie filie w Poznaniu i Gdańsku. Gminy mają własną autonomię w obrębie związku. Ponadto obok struktur ZGWŻ istnieją niezależne gminy w Gdańsku i Poznaniu.

67. Charakterystyka świąt żydowskich

a) Szabat - cotygodniowy dzień wolny zaczynający się w piątek po zmierzchu i trwający do sobotniego zmroku. Upamiętnia on siódmy dzień stworzenia, w którym Bóg odpoczywał. W szabat religijny Żyd musi bezwzględnie naśladować Boga przez powstrzymanie się od wszelkiej pracy.

b) Nowy Rok (Rosz Ha Szana) - wiąże się ze stworzeniem świata, według tradycji żydowskiej miało to miejsce 7 października 3761 r p.n.e. Żydzi używają w swej religii kalendarza księżycowego liczącego 12 miesięcy, gdzie 7 razy na 19 lat wprowadza się dodatkowy miesiąc. Rosz Ha Szana przypada mniej więcej w drugiej połowie września (przykładowo 27 września 2003, czyli 1 tiszri 5764). Traktowane jest to jako dzień Sądu Bożego i pokuty.

c) Dzień Pojednania, Jom Kippur, Sądny Dzień - największe święto żydowskie, dzień pokuty, postów i modłów

d) Święto Szałasów, Sukkot, Święto Kuczek. Rozpoczyna się 5 dni przez Jom Kippur Kippur trwa tydzień. Jest świętem radosnym, związanym ze żniwami. Wyznawcy judaizmu wyrażają w nim swą wdzięczność za opiekę podczas 40-letniej wędrówki z Egiptu do Ziemi Obiecanej.

e) Radość Tory - podziękowanie za Pięcioksiąg. W synagogach odczytuje się całe Prawo zawarte w Torze. Zwoje Tory obnoszone są wokół synagogi.

f) Święto Świateł, Chanuka - trwa 8 dni i upamiętnia zwycięstwo Judy Machabeusza nad Syryjczykami w 164 roku p. n. e. jego symbolem jest 8-ramienny świecznik.

g) Purim - upamiętnia ocalenie Żydów od edyktu Hamana, który zamierzał ich zgładzić. Święto to stanowi rodzaj żydowskiego karnawału.

h) Pascha (Święto Przaśników - macy) - święto wiosenne. Upamiętnia wyjście Żydów z niewoli egipskiej. Nie można jeść wtedy nic zakwaszonego.

i) Zielone świątki, Szawout, Święto Tygodni - upamiętnia przygotowanie Żydów do przyjęcia 10 przykazań.

j) Dzień Opłakiwania - podczas modlitw w synagodze musi się zebrać minimum 10 Żydów powyżej 13. roku życia (takich, którzy przeszli bar micwę - święto inicjacji). Żydzi przestrzegają koszerności produktów żywnościowych, nie jedzą wieprzowiny, a pozostałe zwierzęta zabijają rytualnie.

68. Charakterystyka wystroju domu modlitwy w judaizmie

Najważniejsze miejsce zajmuje Aron Ha Kodesz, czyli Skrzynia na Arkę znajdująca się na ścianie zwróconej w stronę Jerozolimy. W Skrzyni za zasłoną przechowywane są zwoje Tory. Zazwyczaj w centrum pomieszczenia jest bima (podwyższenie, z którego odczytuje się Torę). W synagogach ortodoksyjnych jest jeszcze galeria dla kobiet.

69. Symbolika islamu

a) Półksiężyc, zwykle połączony z gwiazdą. Do powszechnego użytku wprowadzili go Turcy osmańscy w XVI wieku.

b) Łuk mauretański

c) Wersety Koranu

d) Dłoń Fatimy (amulet nawiązujący do kształtu dłoni córki proroka Mahometa - Fatimy)

70. Podstawowe zasady doktrynalne islamu

Podstawowymi źródłami doktryny są Koran i sunna (tradycja).

Koran jest świętą księgą islamu, zawierającą w 114 surach objawienie przekazane Mahometowi przez archanioła Gabriela. Zawiera główne prawdy wiary, podstawowe obowiązki religijne, główne zasady moralne oraz przepisy prawne.

Cechy Koranu:

a) Niezrównany

b) Wieczny (istniał zawsze, ale dopiero w VII wieku został ogłoszony)

c) W języku arabskim (arabska wersja jest słowem prosto od Boga, stąd przekłady na inne języki nie nadają się do modlitwy).

Sunnę tworzą hadisy - opowieści o postępowaniu proroka, jego wypowiedziach i opiniach. Sunna stanowi wzór postępowania dla wszystkich muzułmanów.

Główne dogmaty wiary zawierają:

a) Wiarę w Boga, jednego i jedynego (tauchid)

b) Wiarę w proroków (żydowskich, w tym Jezusa; Mahomet jest ostatnim z proroków - „pieczęć proroków)

c) Wiara w księgi objawione (Koran, Stary i Nowy Testament, oddzielnie Psalmy Dawidowe)

d) Wiara w aniołów (dobrych i złych)

e) Wiara w Sąd Ostateczny

Główne cechy islamu przedstawione w filarach:

a) wyznanie wiary (szarada). Credo - Jeden jest Bóg Allach a Mahomet jego prorokiem

b) modlitwa rytualna (salat) odmawiana 5 razy w ciągu dnia

c) jałmużna (zakat)

d) post w miesiącu ramadan (saum)

e) pielgrzymka do Mekki (hadżdż) i Medyny (święte miejsca islamu)

71. Różnice między sunnitami a szyitami

Sunnici - stanowią dominujący prąd islamu, powołują się nie tylko na Koran, ale i na tradycję spisaną ostatecznie w IX wieku.

Szyici - początkowo skupiali grupę popierającą pozostawienie godności kalifa w rękach rodziny Mahometa (Alego - zięcia i stryjecznego brata Mahometa) i akcentujących wagę i świętość osób pełniących funkcję imama. Charakterystyczne dla szyitów jest oczekiwanie na powrót ostatniego z imamów pod postacią mahdiego - zbawiciela całej ludzkości. Różnie między sunnitami i szyitami mają głównie naturę polityczną, mniej zaś religijną.

72. Główne grupy w szyizmie

Imamici - główny i najbardziej zachowawczy nurt szyizmu uznający pierwszych 12 imamów.

Lista imamów:

  1. Ali ibn Abi Talib (600 - 661)

  2. Hasan ibn Ali (625 - 669)

  3. Husajn ibn Ali (626 - 680)

  4. Ali ibn Husajn (Zainul Abideen) (658 - 713)

  5. Muhammad al Bakir (676 - 743)

  6. Dżafar as Sadik (703 - 765)

  7. Musa al Kazim (745 - 799)

  8. Ali ar Rida (765 - 818)

  9. Muhammad at Taqi (810 - 835)

  10. Ali al Hadi (827 - 868)

  11. Hasan al Askari (846 - 874)

  12. Muhammad al Mahdi (868 - do dziś żyje w ukryciu)

Ismailizm to ugrupowanie religijne i polityczne w islamie szyickim. Jego początki sięgają VIII wieku; wyodrębnił się podczas konfliktów o władzę po śmierci szóstego imama - Dżafara as-Sadika. Dżafar as-Sadik na następcę wyznaczył własnego syna, Isma'ila, który jednak zmarł jeszcze za życia ojca (ok. 760 roku). Większość szyitów wobec tego uznała za siódmego imama drugiego syna Dżafar as-Sadika - Musę. Za Isma'ilem opowiedziały się dwie odrębne grupy isma'ilickie. Pierwsza uważała, że Ismai'il odziedziczył funkcję imama, więcej nawet - nie umarł wcale i jest mahdim. Grupa ta nie przetrwała zbyt długo. Drugie ugrupowanie opowiedziało się za synem Isma'ila - Muhammadem ibn Isma'ilem.

Isma'ilici uznają tylko siedmiu imamów. Wskutek konfliktów o władzę jak również sporów doktrynalnych o osobę mahdiego (mesjasza, którego przyjścia oczekiwali), następowały dalsze podziały w obrębie tego odłamu i powstawały nowe sekty. W X wieku isma'ilici stworzyli w Egipcie i Afryce Północnej dynastię kalifów fatymidzkich - pierwszy konkurencyjny dla Abbasydów kalifat szyicki. W XI wieku spośród isma'ilitów wyłonili się Druzowie. W XII -XIII wieku znaczne wpływy uzyskał w Iranie ruch nizarytów (asasynów), od których wywodzą się aga khanowie w Indiach.


Niegdyś ugrupowanie liczne i bardzo wpływowe. Obecnie jest ich ok. 20-22 mln., głównie w Indiach, Tadżykistanie i USA.

Współcześni ismailici dzielą się na 2 grupy:

Zajdyci - najmniejsza i najbardziej zbliżona do sunnizmu (i mutazylitów) grupa szyitów. Powstali w VIII wieku jako zwolennicy imamatu Zajda ibn Alego ibn Husajna, brata Muhammada al Bakira - uznawanego za imama przez imamitów i ismailitów. Uznają pierwszych 5-ciu imamów (wliczając Alego), którzy jednak nie są postaciami nadprzyrodzonymi, a głównie przywódcami i zarządcami. Jako jedyni szyici tolerowali częściowo władzę pierwszych kalifów. Występowali w Jemenie i Persji. W latach 864/865 - 928 rządzili w Tabarestanie. Duchowni zajdyccy sprawowali władzę w Jemenie Północnym w latach 897 (893) - 1962 (z licznymi przerwami), urzywając często tutułu kalifa. Ostatni raz stracili władzę, kiedy to tydzień po śmierci imama Ahmada jego syn i następca Muhammad został obalony przez lewicujących wojskowych.

Obecnie ok. 8,5 mln., wyłącznie w Jemenie. Zanikają w wyniku presji wahabitów.

73. Podobieństwa i różnice pomiędzy Koranem a Biblią

podobieństwa

różnice

Nieodzowność wiary

Islam nie uznaje koncepcji wstawiennictwa u Boga, modlitwy tylko do Boga

Wynagrodzenie za dobre uczynki i kara za złe w Dzień Sądu Ostatecznego

Według Islamu Chrystus nie został ukrzyżowany, na krzyżu zawisła osoba podobna do niego. Bóg nie mógł pozwolić, aby to się przytrafiło jednemu z proroków

Koncepcja nieba (raju) i piekła

Islam nie akceptuje dogmatu o zmartwychwstaniu i boskości Jezusa

Istnienie aniołów utrzymujących kontakt między człowiekiem a Bogiem

Islam odrzuca chrześcijańską koncepcję Świętej Trójcy

Istnienie szatana

Istnienie proroków

Zakaz spożywania wieprzowiny oraz mięsa zwierząt nie zabitych w rytualny sposób (koszerność w Starym Testamencie)

Głoszenie, że Jezus narodził się z dziewicy Marii (Miriam)

Głoszenie, że Jezus czynił cuda - uzdrawiał chorych i wskrzeszał zmarłych

74. Instytucja szariatu w islamie - zasady i podstawowe szkoły

Prawo muzułmańskie; zbiór zasad i przepisów porządkujących wierzenia, podstawy moralne, przekonania i działania wyznawców islamu. Sz. Dosłownie ścieżka prowadząca do wodopoju.

W swojej klasycznej formule szariat różni się od zachodnich systemów prawa w dwóch zasadniczych punktach:

- jego zakres jest znacznie szerszy, ponieważ reguluje stosunek człowieka, nie tylko do państwa i sąsiadów, ale także do Boga i własnego sumienia

- muzułmańska koncepcja prawa jest wyrazem boskiej woli, została więc narzucona społeczeństwu z góry i od śmierci Mahometa ustało przekazywanie tej woli, a więc zasady objawione są odtąd stałe niezmienne

Z wczesnych szkół prawniczych dwie najważniejsze reprezentowali malikici z Medyny i hanafici z Al-Kufy. W szkołach tych zrodził się konflikt dotyczący zasad prawa, miedzy tymi, którzy twierdzili, że poza przepisami Koranu uczeni mogą się swobodnie odwoływać do własnego rozumu, by prawo funkcjonowało, a tymi, którzy podkreślali że jedyne źródło prawa poza Koranem znaleźć można w precedensach ustanowionych przez Proroka.

Szkoła szaficka

Prawnik Asz-Szafi'i wprowadził większą jednolitość w prawie. Podstawowa teza brzmiała, że w szyizmie wiedzę czerpać można jedynie z objawienia boskiego obecnego w Koranie lub z inspirowanej przez Boga tradycji (sunnie), potwierdzonej w autentycznych doniesieniach. Odwoływanie się w prawie do rozumu człowieka powinno być ograniczone.

Zwolennicy Ahmada ibn Hanbala stworzyli szkołę hanbalicką.

Najbardziej rygorystyczna; charakteryzuje się dużą surowością kar. Przez nietolerancję traciła wielu zwolenników. Założona przez Ahmada Ibn Hanbala (780-855), ucznia Asz Szafiego.

Źródłem prawa jest przede wszystkim Koran oraz tylko te fragmenty sunny, które Koran objaśniają. Kijas i idżma zostały odrzucone już przez Ibn Hanbala - starał się przywrócić pierwotną czystość religii i prawa. Szkoła hanbalicka obowiązuje współcześnie w Arabii Saudyjskiej, Libanie, Syrii, Katarze i Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

Zasady szariatu:

- prawo karne- za wykroczenia od morderstwa po napad obowiązuje odpłata; przestępca podlega takiemu samemu traktowaniu jak ofiara;

- prawo transakcji- w zasadzie jest to zakaz lichwy, w rzeczywistości pojęcie to zostało rozszerzone na zakaz pobierania procentu z kapitału, zakaz hazardu, zakaz spekulacyjnych transakcji, których zyski nie mogą być precyzyjnie określone;

- prawo rodzinne- zasada patriarchatu; ojcowie mają obowiązek zawrzeć przymusowy kontrakt małżeński w imieniu swoich córek. Mężowie są upoważnieniu do poligamii i mogą mieć jednocześnie cztery żony. Jeśli żona chce się rozwieść musi wypłacić mężowi jakąś kwotę za uzyskanie wolności.

Według prawa nie ma formalnego związku między ojcem a dzieckiem poczętym z nieprawego łoża, natomiast we wszystkich sprawach istnieje powiązanie między kobietą a jej dzieckiem z nieprawego łoża;

- prawo spadkowe- zdolność jednostki do wydawania testamentowych rozporządzeń jest ograniczona do 1/3 majątku, 2/3 przechodzą na rzecz prawnych dziedziców zmarłego.

75. Struktury życia organizacyjnego wyznawców islamu w Polsce

W islamie nie ma podziału na sferę świecką i duchowną. Nie ma także instytucji kościoła.

Polscy muzułmanie skupieni są w kilku organizacjach.

Największą z nich jest Muzułmański Związek Religijny, odwołujący się do tradycji sunnitów (w 6 gminach zrzesza 5123 osoby).

Na czele Związku stoi Najwyższe Kolegium Muzułmańskie będące organem wykonawczym.

Natomiast organem ustawodawczym jest Wszechpolski Kongres Muzułmański.

Ponadto istnieją 3 stowarzyszenia muzułmańskie:

a) Stowarzyszenie Jedności Muzułmańskiej (55 osób) o orientacji szyickiej

b) Stowarzyszenie Braci muzułmańskich (51 osób) będące organizacją fundamentalistów islamskich

c) Stowarzyszenie Muzułmańskie „Ahmadiyya” (30 osób), wywodzące się z ruchu założonego w XIX wieku w Indiach przez Harzat Mirzę Ghulama Ahmada uważającego się za mesjasza.

76. Święta w islamie

Szczególnym dniem jest piątek, gdy odprawiana jest wspólna uroczysta modlitwa, której przewodzi imam. W modlitwie powinno uczestniczyć przynajmniej 40 osób. Najważniejszą częścią piątkowych uroczystości jest chutba (kazanie). W tym dniu praca zamiera tylko w czasie popołudniowej modlitwy (w przeciwieństwie do żydowskiego szabatu czy chrześcijańskiej niedzieli).

Święta:

a) Ramadan Bajram - kończy okres postu ramadan, kiedy wierni okazują wdzięczność Bogu za to, że pozwolił im dotrzymać warunków postu

b) Kurban Bajram - święto Ofiarowania, obchodzone na pamiątkę ofiary Abrahama. Podczas tego święta składane są ofiary ze zwierząt

c) Aszura Bajram, Dzień Aszura - upamiętnia pomieszanie przez Fatimę, córkę Mahometa, potrwa przygotowanych na przyjęcie 2 synów - dokonała tego w rozpaczy na wieść o ich śmierci.

d) Mewuld Bajram - dzień urodzin i śmierci Mahometa.

77. Wystrój domu modlitwy w islamie

Świątynia to meczet, dla którego pierwotnym wzorem był dom Mahometa w Medynie. W każdym meczecie oprócz sali modlitw znajduje się mihrab (nisza) wyznaczająca kierunek odprawiania modłów (w stronę Mekki). Jest to najświętsze miejsce, dlatego nie można go przenosić ani przebudowywać. Ponadto w meczecie znajdują się minbar (kazalnica), z której wygłasza się piątkowe chutby (modlitwy), oraz studnia, przy której dokonuje się rytualnych ablucji. Stałym elementem jest także minaret (wieża), z którego wzywa się wiernych do modlitwy.

W Polsce istnieją 3 meczety: w Bohonikach i Kruszynianach na Podlasiu, pochodzące jeszcze z czasów osadnictwa tatarskiego za Jana III Sobieskiego i w Gdańsku - wybudowany w latach 80-tych XX wieku oraz sale do modlitw (Białystok i Warszawa).


Wyszukiwarka