1. Pojęcie stosunków międzynarodowych, ich geneza i typy.

I Pojęcie stosunków międzynarodowych jako dziedziny stosunków społecznych.

Pojecie stosunków międzynarodowych. Stosunki międzynarodowe zajmują się wzajemnymi oddziaływaniami systemów społecznych, jak oddziaływają na nasz system. Tak więc są to; transgraniczne interakcje podmiotów polityki w środowisku poliarchicznym (zdecentralizowanym przy założeniu równości występujących podmiotów). Inna definicja mówi, że s. m. To wypadkowa polityk zagranicznych państw lub też są to relacje pomiędzy państwami, narodami, organizacjami czy ruchami międzynarodowymi. Trzy elementy ; --podmiotem są suwerenne państwa i uczestnicy niesuwerenni,--przedmiotem są działania wykraczające poza granice jednego państwa,--środowisko poliarchiczne jest zdecentralizowane.

Geneza stosunków międzynarodowych. Kiedy zaczęły się naprawdę stosunki międzynarodowe jest rzeczą umowną. Naukowcy mają na tę kwestię różne spojrzenia (Bieżanek, prof. Kukułka, prof. Kużniar). Jedna z hipotez: Powstają państwa, pomiędzy nimi zachodzą interakcje gospodarcze, polityczne, kulturalne. Następnie zaczyna współpracować ze sobą więcej niż dwa podmioty. Pomiędzy 500 r.p.n.e. - 200 n.e. powstał krąg państwa współpracujących ze sobą (Euro - Azjatyckie stosunki). Prof. Kukułka uważa, ze zaczęły się w średniowieczu (feudalizm). Bieżanek dołącza myśl starożytną. Wyróżnia typy: grecki, rzymski, rodziny chrześcijańskiej, klasyczny, współczesny. Dowody: typ grecki - nie byłoby Europy gdyby nie Grecja . Wszystko zaczęło się od Grecji - dyplomacja instytucja poselstwa , listy uwierzytelniające (tabliczki z wyrytym nazwiskiem). Później posłem zostawał kapłan, którego nie można było zabić (bali się zemsty Bogów), umowy międzynarodowe, instytucje sojuszy milit- pokojowych np. wojna peloponeska, równowaga sił. Przeciwnicy - wszyscy mieszańcy państwa - miasta byli Grekami, język grecki, traktowali się jako wspólnota, bili się z barbarzyńcami, a normy prawne stosowano tylko w stosunku do Greków. Jednak zostawili wiele wzorów zachowań. typ rzymski . Ludzie nie wiedzieli jak duży jest świat. Krąg Grecko - Azjatycki był obcy i wrogi. Imperium (Maroko, Tunezja, Grecja, Izrael, Francja, Belgia, do granic Szkocji). Rzym - hegemon. Imperium miało kontakty z Egiptem, Indiami. Jedwabny szlak wielkie interesy, bogactwo. Przewaga ekonomiczna i militarna Imperium. To był tylko Rzym i plemiona, stosunki nie były równoprawne. Umieli jednak Rzymianie podpisywać umowy międzynarodowe np. z Germanami (kupowali oddziały germańskie - najemnicy). Okres rodziny chrześcijańskiej to już okres bezdyskusyjny. Są to prawdziwe stosunki międzynarodowe bo podmiotami są nie plemiona, ale prawdziwe państwa - p. narodowe. Powstają narody o dużym poczuciu wspólnoty i odrębności. (Imperium Karola Wielkiego się rozpadło na 3 jednostki, które jednak do dziś funkcjonują). Wspólnoty łączy wartość chrześcijańska. Stosunki mają miejsce tylko pomiędzy nimi, reszta to barbarzyńcy. Aby być podmiotem stosunków międz. Należy przyjąć chrześcijaństwo i płacić świętopietrze. Wojny cywilizowane oparte na kodeksie rycerskim i regułach aby nie wyniszczyć się nawzajem (potrzebni byli ludzie do płacenia świętopietrza i zagrażał islam). Mechanizm władzy opierał się na Papieżu i Cesarzu. Poszczególne państwa nie miały suwerenności (po koronę władcy jechali do Rzymu). Sytuacje mocno zmieniła wojna 30 letnia. Zniszczyła pozycję papieża i cesarza. Pokój westfalski (1648) utrwala prawnie nowy system państw - zalążek obecnego światowego systemu stosunków międzynarodowych. Nowe państwa z własnymi Kościołami. (Jaka religia, takie państwo).Zaczyna liczyć się interes państwa, a nie rodziny chrześcijańskiej. Rośnie ilość państw. Okres wielkich odkryć geograficznych - okres zachodnioeuropejskiej dominacji - tzw. „Kolumbowa era”. Po 1500 r. cztery wieki dominacji europejskiej. Morskie mocarstwa Zachodu kontrolować oceaniczne szlaki handlowe. Religia zaczyna coraz mniej znaczyć. XVII w. uczestnikami stosunków międzynarodowych są państwa świeckie. Europejska ekspansja, handel, kolonialna rywalizacja, rozwój nauki i technologii. Zasada zdobywania bogactw przez wojnę i podbój. Wojna wymyka się spod racjonalnej kontroli. Zdolność prowadzenia wojny w XVII zależy od zysków czerpanych poza Europą. Naród może osiągnąć bogactwo rujnując rywali - handel rodzi bogactwo, które można przeznaczyć na flotę i armię i zwiększyć siłę państwa. Wojny - Francja Rosja, Prusy, Austria Rosja. W nowożytnym systemie międzynarodowym 5 razy zmienia się równowaga. XVI - najbogatsza jest Portugalia, obecna na 4 kontynentach. Konsolidacja Francji za Ludwika XIV. Rozwój Anglii za czasów Cromwella. Walki o przywództwo między Anglią i Francją (1688-1713). Wychodzi zwycięsko Anglia - panowanie na morzach, utrzymanie równowagi sil w Europie, polityka kolonialna i merkantyliczny handel. Mocarstwa to też Szwecja, w XVIII w. wkracza w roli mocarstwa na scenę polityczną Rosja (reformy wewnętrzne i zagraniczne Piotra I) Anglia odzyskuje mocną pozycje po Rewolucji Francuskiej i wojnach napoleońskich. Kongres wiedeński 1815. Po nim Święte Przymierze. Rozwijają się organizacje międzynarodowe. Nie wystarczą już porozumienia dwustronne. XVIII-XIX rozwój dyplomacji, zwłaszcza tajnej (stąd po I wojnie jawność informacji). Koniec XIX w. nowe centra siły tez gospodarczej USA, Japonia. Na kontynencie europejskim gwałtowny rozwój Niemiec zakłócił tradycyjną równowagę sił. Wojna 1914 -nowy typ stosunków międzyn. - duża ilość uczestników, duża liczba państw (1918 r. 38 państw, 39 r. - 69 i 75 dominiów, dziś 190 państw), proces dekolonizacji, zróżnicowanie uczestników (państwa, organizacje, narody, przedsiębiorstwa transnarodowe, ruchy o znaczeniu światowym, np. narodowo-wyzwoleńcze, rywalizacja ekonomiczna, kulturowa, centra cywilizacyjne, wojny przekształciły się w konflikty zbrojne (zakaz używania siły w stosunkach międzynarodowych), problemy globalne, broń masowego rażenia, spadek znaczenia siły militarnej na rzecz siły ekonomicznej, globalizacja - wytwór postępu technicznego, zmiana pojmowania bezpieczeństwa (dobrobyt ważniejszy niż suwerenność i potencjał militarny).

2. Cechy szczególne środowiska Międzynarodowego

Poliarchizm- czyli rządy wielu podmiotów. Nie jest to układ scentralizowany, wielość podmiotów równorzędnych (niezależnych względem siebie). Może występować otwarty układ sterowania (brak sprzężenia zwrotnego między władzą a społeczeństwem-państwo autorytarne), zamkniety (np.: demokratyczne). Decyzje wewnętrzne są funkcją podsystemu sterującego systemem hierarchicznym. Decyzje narodowe są produktem jednego suwerennego ośrodka podejmowania decyzji politycznych. Pluralizm - (różnorodność) wynika z różnic kulturowych, cywilizacyjnych i ideologicznych. Różnice te są podstawą narodowej tożsamości suwerennych państw. Stosunki międzynarodowe są złożone - wynika to z istnienia znacznej liczby uczestników o zróżnicowanym statusie ilości zachodzących mniędzy nimi interakcji. Żywiołowość - ze względu na swą złożoność, stos. Międzynarodowe są nietrwałe, przypadkowe, nieformalne, co utrudnia przewidywanie ich ewolucji

3. Formy stosunków m.

dyplomatyczne misje specjalne - doraźne i krótkotrwałe. Ich funkcje to prowadzenie rokowań w sprawach najważniejszych dla państwa (misje prezydentów, premierów), -stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne - poselstwa i ambasady. Ich celem jest ogólna i stała reprezentacja państwa wysyłającego w państwie pobytu, systematyczna obserwacja wydarzeń w tym państwie oraz prowadzenie rutynowych rokowań, koordynowanie wszelkich poczynań państwa wysyłającego w państwie przyjmującym. -konferencje międzynarodowe - są wykorzystywane w stosunkach wielostronnych do regulowania problemów na płaszczyźnie multilateralnej. Celem jest stwarzanie płaszczyzny, na której mogą się toczyć wielostronne rokowania międzynarodowe. -organizacje międzynarodowe - instytucje trwale rozpatrujące i regulujące stosunki międzynarodowe. Zapewniają możliwość stałych i wielostronnych konsultacji politycznych na ogół bez możliwości podejmowania wiążących decyzji

Typy i rodzaj stosunków międzynarodowych. Podstawową płaszczyznę działalności międzynarodowej jest aktywność dyplomatyczna korzystająca z czterech form stosunków międzynarodowych:, -dyplomatyczne misje specjalne - doraźne , krótkotrwałe, -stałeprzedstawicielstwa dyplomatyczne- poselstwa , ambasady, -konferencje międzynarodowe - są wykorzystywane w stosunkach wielostronnych , do regulowania problemów na płaszczyźnie multilateralnej, -organizacje międzynarodowe - instytucje trwale rozpatrujące i regulujące stosunki międzynarodowe. FUNKCJE : misji specjalnych - prowadzenie rokowań w sprawach najważniejszych dla państwa ( misje prezydentów, premierów ) oraz w kwestiach wymagających bardzo specjalistycznej wiedzy , której nie mają członkowie ambasady, stałych przedstawicielstw dyplomatycznych - ogólna i stała reprezentacja państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, systematyczna obserwacja wydarzeń w tym państwie oraz prowadzenie rutynowych rokowań , koordynowanie wszelkich poczynań państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, konferencje międzynarodowe - stwarzanie płaszczyzny , na której mogą się toczyć wielostronne rokowania międzynarodowe, organizacje międzynarodowe - zapewniają możliwość stałych i wielostronnych konsultacji politycznych , na ogół bez możliwości podejmowania wiążących decyzji. Umowa międzynarodowa jest zawsze rezultatem wzajemnych ustępstw i kompromisów stron prowadzących rokowania. Cechy szczególne środowiska

4. Powstanie, rozwój i przedmiot nauki o stosunkach

Nauka o stosunkach międzynarodowych wyodrębniła się w 1919r. z nauk politycznych , ponieważ jej przedmiotem badawczym są zdecentralizowane stosunki polityczne, w przeciwieństwie do politologii zajmującej się funkcjonowaniem systemów scentralizowanych. Za podstawowy cel nauki o stosunkach międzynarodowych należy uznać badanie poznanej rzeczywistości. Kategorie nauki o stosunkach międzynarodowych : dla idealistów podstawowa kategoria to : ład międzynarodowy, moralność, prawo, wolność i demokracja, dla realistów - państwo, jego siła międzynarodowa, interesy narodowe, sprzeczności lub równowaga sił, dla behawiorystów - „zachowania międzynarodowe” , adopcyjność, równowaga wewnętrzna, sprzężenie zwrotne ze środowiskiem, dla postbehawiorystów. 3Fazy nauki o stosunkach międzynarodowych. 1 - elektyzmu teoriopolitycznego badana rzeczywistość jest po prostu rejestrowana .2 -heterogenizmu - powstają zalążki ogólnej teorii, a wiele nauk szczegółowych zaczyna integrować się wokół niej.3- autogenizmu teoriopolitycznego -powstaje własna, ogólna, jednolita i dojrzała teoria.

5. Funkcje nauki o stosunkach i metody badawcze internacjologii

Funkcje nauki o stos. międzynar.:- Funkcja deskryptywna jest wstępem i niezbędnym etapem działalności naukowej, nie ma jednak charakteru teoretycznego. opisowa -jak jest ? dokonuje opisu rzeczywistości międzynarodowej- Funkcja eksplanacyjna dlaczego tak jest ? ma wyjaśnić, dlaczego zaistniały opisane fakty, zjawiska i procesy międzynar. wymaga to określenia czynników , których skutkiem jest badana rzeczywistość.- Funkcja predyktywna lub prognostyczna wymaga udzielenia odpowiedzi na pytania: jak będzie się rozwijała badana rzeczywistość? Rezultatem badawczym będzie tu hipoteza.- Funkcja instrumentalna, ma dostarczać politykom odpowiedzi na pytanie: jak mamy działać skoro wiemy jak jest i jak będzie? Rezultatem badawczym będzie tu rekomendacja.- Funkcja aksjologiczna, która ma określać wartości, do których realizacji powinno dążyć państwo. Rezultatem badawczym będzie tu rekomendacja. Promują oni konkretne wartości takie jak pokój, równość.

Metody badawcze internacjologii.- Metoda systemowa polega na konstruowaniu specyficznego modelu pojęciowego badanych zjawisk międzynarodowych, to znaczy modelu systemowego. System międzynarodowy jest zespołem zintegrowanych elementów. Między nimi oraz między systemem i środowiskiem występuje sprzężenie zwrotne. taki system składa się z elementów na przykład z państw powiązanych w strukturę i oddzielonych granicą od środowiska.- Metoda behawioralna polega na analizowaniu stosunków międzynarodowych poprzez analizę zachowań ich uczestników. Zachowania te są kwantyfikowane, co ma zobiektywizować wyniki badań. -Metoda czynnikowa polega na identyfikacji, klasyfikacji i hierarchizacji czynników kształtujących daną klasę zjawisk międzynarodowych. Stosowane są dwa podejścia: czynniki mogą być definiowane w sposób dedukcyjny lub indukcyjnie, przez wyszukiwanie ilościowych wskaźników, które mogą wpływać na dane zjawiska. -Metoda analizy polega na zbieraniu i klasyfikowaniu informacji pochodzącej z wymiany komunikatów między uczestnikami stosunków międzynarodowych. -Metoda decyzyjna polega na dynamicznym wyjaśnieniu zjawisk międzynarodowych, które rozpoczyna się od analizy decyzji międzynarodowej, stanowiącej źródło istniejącego stanu rzeczywistości a jej cel stanowi określenie istoty i powodów przyjęcia decyzji. -Metoda stymulacyjna polega na tworzeniu rozwiniętych modeli rzeczywistości międzynarodowej, nasyceniu ich danymi faktycznymi oraz przetwarzaniu za pomocą komputerów. W rezultacie stymulacja komputerowa staje się laboratorium badacza stosunków międzynarodowych.

6. Uczestnicy stosunków m., kwestia podmiotowości polityczno i prawnomiędzynarodowej

Podmiotowość polityczno - międzynarodowa. Oznacza zdolność do świadomego działania miedzyn., którego celem jest zaspokojenie własnych potrzeb podmiotu, zdolność podmiotu do prowadzenia stałych działań kształtujących stosunki międzyn. Racjonalnie i niezaleznie. Uczestnikami s.m. dzięki stale prowadzonym działaniom transgranicznym, jest działająca świadomie zorganizowana grupa społeczna, zdolna do wywierania wpływu na stosunki międzyn. Istnieją 4 rodzaje stron stosunków m.d.:1 podmioty potencjalne, czyli wielkie grupy np. naród polski,2 podmioty efektywne, czyli organizacje wielkich grup społecznych (Rzeczpospolita Polska), 3uczestnicy pośredni, czyli organizacje wielkich grup społecznych (rząd RP, Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP),4 uczestnicy bezpośredni, czyli reprezentanci organów organizacji wielkich grup społecznych (Premier Rządu RP, ambasador RP). Podmiotowość prawno-międzynarodowa. Oznacza iż każdy podmiot prawa md. jest uczestnikiem stosunków międzynarodowych i równocześnie, że niektórzy uczestnicy tych stosunków nie chcą i nie muszą być podmiotem tego prawa. Ta podmiotowość odnosi się zazwyczaj do państw i składa się ze zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych. Zdolność prawna polega na możliwości bycia podmiotem praw i obowiązków międzynarodowych. Zdolność do działania to zdolność do wywoływania skutków prawnych przez własne działanie, a więc zdolność do samodzielnego nabywania praw i zaciągania obowiązków. Pojęcie to obejmuje możliwość podejmowania wszystkich czynności prawnych, utrzymywanie stosunków dyplomatycznych, zawieranie umów, bycia stroną w postępowaniach oraz ponoszenia odpowiedzialności.

Uczestnicy stosunków międzynarodowych - państwowi i niepaństwowi. Uczestnicy stosunków międzynarodowych to wszyscy nosiciele jakiejś aktywności, która wpływa na stosunki międzynarodowe w sensie pozytywnym lub negatywnym. Działalność ta powinna być wolnym, ciągłym, świadomym i zamierzonym działaniem, wywierającym skutki wykraczające poza granice jednego kraju. Państwo - jest podstawowym uczestnikiem stosunków międzynarodowych, jest najwyżej zorganizowaną grupą społeczną, najbardziej wpływowym i dynamicznym uczestnikiem stosunków. Państwo to: terytorium, ludność, władza. Państwem jest każda suwerenna jednostka geopolityczna, zgodnie z prawem międzynarodowym. Najważniejszy warunek podmiotowości państwa stanowi suwerenność. Niepaństwowi uczestnicy to wielkie grupy społeczne i ich organizacje: narody - grup ludzi związanych wspólną historią, kulturą językiem, terytorium i życiem ekonomicznym. Gdy naród nie ma własnego suwerennego państwa tworzą się fronty narodowe albo organizacje narodowowyzwoleńcze, małe grupy społeczne i ich organizacje - podmioty te uczestniczą w stosunkach międzynarodowych w sposób pośredni, rząd reprezentuje ich interesy na zewnątrz, po zorganizowaniu się, samodzielnie walczą o swoje cele na forum międzynarodowym, przedsiębiorstwa międzynarodowe - korporacje wielonarodowe lub transnarodowe, osoby prawne zarejestrowane w jednym państwie, ale prowadzące działalność gospodarczą i wywierające wpływ na politykę wewnętrzną i zagraniczną wielu państw, a także bezpośrednio kształtujące stosunki międzynarodowe: przedsiębiorstwa naftowe, elektroniczne, zbrojeniowe, organizacje międzynarodowe - z jednej strony są funkcją interesów i działań swoich , z drugiej w sposób bardzo twórczy i samodzielny kształtują stosunki międzyn, a nawet politykę zagraniczną państw.

7. Nauka o stosunkach w krajach Zachodu

Francja:

historia, prawo (Sorbona - kształcenie wyższych urzędników adm. pod opieką rządu), politologia;

od 1962 r. nauka o s.m. we Francji staje się dyscypliną bardziej niezależną, następuje instytucjonalizacja dyscypliny - powstają instytuty specjalizujące się w s.m.;

Ośrodek Polityki Zagr. - jednostka samodzielna od 1965 r.;

od 1962 r. - wykładano s.m. przy wydziałach humanist. - na prawie, historii, a także na ekonomii;

od lat 70-tych - studia o s.m.:

1972 r. - przy franc. resorcie obrony - Fundacja Studiów Obrony Narodowej;

od 1992 r. Fundacja Studiów Obrony Narodowej w Instytucie Wyższych Studiów Obrony Narodowej;

1973 r. - powstaje w Resorcie Spraw Zagr. - Centrum Analiz i Przewidywania;

1979 r. - Ośrodek Polityki Zagr. - sprywatyzowany - Francuski Instytut Stos. Międzynar.

s.m. we Francji wykształcają się w odrębną dziedzinę w latach 70-tych;

1945 r. - polemologia - nauka o wojnie;

Raymond Aron, Jean - Baptist Duroselle;

RFN:

po II w.ś. wolniejszy rozwój nauki o s.m. niż po I w.ś.

I nurt

Badania Wschodu - najstarszy nurt, koncepcje niem. rozszerzenia wpływów na Wschód, ale by móc to zrobić trzeba było znać Wschód;

Instytuty badawcze badające wszystko na wsch. od Niemiec;

II nurt

Nauki Polit. - lata 60-te, badania: Berlin, Monachium, Frankfurt nad Menem; (w ich ramach nauka o s.m.);

III nurt

Badania nad Pokojem i Konfliktami - po 1970 r.;

1966 r. - Związkowy Instytut Naukowy Studiów Wschodnich i Międzynarodowych w Kolonii;

1980 r. - krąg studiowania s.m. - instytucja grupująca badaczy s.m. w Niemczech, jednoczył środowisko zajmujące się s.m.;

1986 r. - Urząd Badań Pokojowych w Bonn;

NRD - Instytut Stos. Międzyn. w Lipsku;

Niemcy wyzwolili się spod wpływu kurateli anglo-saskiej w badaniach nad s.m. w latach 70-tych., potem już mieli własną szkołę;

Inne kraje - przeszłość historyczna, zainteresowania indywidualnych badaczy;

kraje skandynawskie

Szwecja - polityka niezaangażowania, neutralności, inny punkt widzenia, zajmują się pewnymi wycinkami, elementami s.m. - badania nad pokojem i konfliktami;

Międzynar. Instytut Badań nad Pokojem i Konfliktami - Sztokholm (SIPRI);

Oslo - Instytut Pokoju;

1933 r. - pierwsza ameryk. publikacja o teorii s.m.;

w Polsce - 1978 r.;

8. Nauka nad stosunkami w Polsce

Polska - tradycja, potrzeby, racja stanu, specjaliści od kwestii powstańców w prawie międzynarodowym i od kwestii społeczeństw tworzących państwa;

pod zaborami ośrodki we Lwowie i w Krakowie - politologia i w jej ramach badania nad stosunkami międzynarodowymi; od 1915 r. badania także w Warszawie;

po 1918 r. - były badania, szczególnie w ośrodku wileńskim, tam od 1930 r. Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej - Wilno (Wysłouch, Świaniewicz);

Lwów 3 letnie Studium Dyplomatyczne przy Wydziale Prawa, kształciło przyszłych funkcjonariuszy służby dyplomatyczno - konsularnej;

Szkoła Nauk Politycznych w Warszawie;

po II w.ś. pierwsze instytuty zajmujące się stosunkami międzynarodowymi;

1945 r. - Poznań - Instytut Zachodni;

1947 r. - Polski Instytut Spraw Międzynarodowych w Warszawie przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych, instytut ten był naukowym zapleczem Ministerstwa Spraw Zagranicznych;

Instytut Śląski w Opolu problematyka niemiecka

Śląski Instytut Naukowy w Katowicach

Instytut Bałtycki w Gdańsku - lata 70-te;

Lublin - Międzyuczelniany Zakład

Ośrodek Studiów Wschodnich - 1990 r.

9. Społeczność międzynarodowa i jej rozwój

Ewolucja uczestników stosunków międzynarodowych. Państwa należą do najważniejszych uczestników stosunków międzynarodowych. Podstawa ich funkcjonowania sa systemy polityczne, w obrębie których funkcjonują oraz normy prawa międzynarodowego. Mają zasadniczy wpływ na dynamikę i rozwój stosunków międzynarodowych. Kreują, determinują i regulują całość stosunków w systemach międzynarodowych. Państwa aby być skuteczne muszą stosować różne polistrategie, pojedynczo lub zbiorowo. Wybór strategii państwa lub grupy państw zależy od wyboru typu, rodzaju i formy stosunków (współpracy, współzawodnictwa, walki). Kształt obecnych stosunków międzynarodowych determinuje konieczność wypracowania przez państwa polistrategii zbiorowych i zintegrowanych. Muszą przewidywać , uwzględniać zjawiska i sytuacje hipotetyczne, np. wybuch wojny jądrowej. Obecnie również dużą rolę odgrywają uczestnicy niepaństwowi, jako elementy systemu stosunków międzynarodowych. Jeszcze sto lat temu taki problem nie istniał, ani w sensie podmiotowym, ani funkcjonalnym. Obecnie istnieje kilkadziesiąt tysięcy niepaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych, organizacji międzynarodowych, przedsiębiorstw międzynarodowych, partii czy ruchów politycznych

Społeczność międzynarodowa, faza kształtowania się i struktura -Społeczność to zrzeszenie skupiające uczestników stosunków md. Długi proces rozwoju i złożony. Samo pojęcie stosowane przez filozofów starożytnych, zwłaszcza stoików a później teologów chrześcijańskich. Ale klasyczny typ stosunków md. powstał dopiero w XV/XVI w. Trzy fazy rozwojowe społeczności md. SREDNIOWIECZNA- pod tym pojęciem rozumiano rodzinę europejskich narodów chrześcijańskich. Stefan ze Skarbimierza mówił, że to cała ludzkość a więc i pogańskie państwa. KLUBU PANSTW CYWILIZOWANYCH - nowożytna społeczność md. powstała po Kongresie Westfalskim 1698 i obejmowała Niemcy, Francję, Szwecję, Wenecję. W XVII w. przyjęto kilka następnych państw w tym Polskę. W XVIII Rosję i USA. Punktem zwrotnym było przyjęcie Turcji do społeczności md. - to 1-szy niechrześcijański członek. Dzięki podbojom kolonialnym społeczność md. stała się naprawdę międzynarodową, narzucając swe reguły na całym globie. Doprowadziła do upadku społeczność konfucjańska, chińska, indyjska oraz islamska. Faza- w wyniku dekolonizacji społeczność md. przekształciła się w społeczność pluralistyczną i wielokulturową. Doprowadziło to do decentralizacji stosunków md. i naruszającego zachowania samej społeczności. Zakres współczesnej sytuacji md. 3 opinie: 1.społeczność md. to społeczność państwa - ogół państw utrzymujących ze sobą stosunki md. regulowane przez prawo md.. 2.-zakres szeroki i wąski. W węższym znaczeniu ogół państw suwerennych, a w szerszym to podmioty niesuwerenne- wszyscy uczestnicy stosunków md. mający zdolność do działania na płaszczyźnie md. Społeczność md. obejmuje także podmioty transnarodowe prawo międzynarodowe, publiczne nie definiuje społeczności międzynarodowej. W doktrynie tego prawa jest to ogół państw, utrzymujących ze sobą stosunki na stopie równości. Inna definicja - to ogół państw utrzymujących ze sobą stosunki regulowane prawem międzynarodowym. Społeczność międzynarodowa obejmuje wszystkie współzależności i więzi, występujące pomiędzy państwami. S.m.stanowią dziś suwerenne państwa dążące do zacieśniania wzajemnej koordynacji i współpracy. Te więzi i współzależności wykraczają już poza ramy polityczne i dotyczą obecnie również problemów integracji gospodarczej, ale i problemów demograficznych, żywnościowych, ochrony środowiska i zdrowia ludzi. Szczególną rolę w kształtowaniu formy s.m. pełnią państwa mocarstwa, których stanowisko decyduje o bezpieczeństwie i pokoju na świecie. Struktura: 1 mocarstwa uniwersalne - zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków wewnętrznych, np. USA, 2 mocarstwa sektorowe, zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie, np. gospodarczej - Japonia, 3 mocarstwa regionalne, zdolne do efektywnego oddziaływania w regionie, np. Francja, państwa zdolne do efektywnego oddziaływania w skali lokalnej, n

IV Czynniki wpływające na stosunki międzynarodowe

10. Czynniki wpływające na stosunki - systematyka i rozwój

Systematyki czynników. Przebieg, zakres i intensywność stosunków międzyn. są uwarunkowane różnymi czynnikami. Podział wg: kryterium czasowego - czynniki stosunków międzyn. dzielimy na: historyczne, aktualne i potencjalne. Odzwierciedlają one reakcje między teraźniejszością a przeszłością i przyszłością. kryterium przestrzennego - czynniki s. m. dzielą się na: narodowe (lub państwowe) i miedzynarodowe (lub pozanarodowe). Czynniki międzyn. można podzielić na podstawie ich zasięgu na: lokalne, regionalne, kontynentalne i globalne. kryterium strukturalnego: czynniki obiektywne (materialne, rzeczywiste), obejmują one czynniki naturalne (człowiek, obszar, klimat, środowisko, zasoby naturalne) oraz czynniki stworzone przez człowieka (gospodarka, technika, systemy i partie polit) subiektywne (moralne, świadomościowe), obejmują one idee, poglądy, koncepcje, doktryny, programy polit., religie. kryterium dynamiki i intensywności oddziaływań: czynniki warunkujące procesy oddziaływań międzyn. (mają wpływ pośredni, bo tworzą przesłanki i warunkują procesy działań i oddziaływań podmiotów stosunków międzyn. Do czynników warunkujących procesy oddziaływań międzyn. zaliczamy uwarunkowania: Geograficzne, demograficzne, narodowe, ideologiczne, religijne. czynniki realizujące te procesy ( mają wpływ bezpośredni, bo inicjują i organizują te procesy oraz kontrolują je). Do grupy elementów realizujących procesy oddziaływań międzyn. zaliczamy czynniki: ekonomiczno-techniczne ,militarne, organizacyjno-społeczne, osobowościowe.

11. Rola uwarunkowań geograficznych w stosunkach

Rozumiemy przez nie położenie i ukształtowanie geograficzne terytorium państwowego i linii brzegowej (jeśli takową posiada), klimat, rodzaje gleby i surowce. Cechy położenia geograficznego tak silnie rzutowały na postępowanie państw, iż ukształtował się podział na: państwa morskie - dysponowały ograniczonym przez opływające wody terytorium lądowym, chronionym przez naturalne przeszkody. Realizowały one ekspansję przez handel i kolonizację. kontynentalne - dążyły do maksymalizacji rozległości swojego terytorium. Na obszarach słabo rozwiniętych decydujące znaczenie dla bezpieczeństwa państwa ma rozległość i niedostępność terytorium. Tam gdzie państwa dysponują zaawansowaną techniką wojenną, położenie geogr. Ma mniejsze znaczenie. Charles L. De Montesquieu uważał, że czynniki geogr. mają wpływ na bieg wydarzeń polit. Uważał, że ludy klimatów gorących były bardziej tchórzliwe i łatwiej popadały w niewolę niż te w klimatach chłodnych - odważne i wolne. Teorie determinizmu geogr. znajdowały swe uzasadnienie głównie w XIX w. w związku z intensywną ekspansją gospodarczą i polit. na lądzie i morzu.

CZYNNIKI GEOGRAFICZNY (z wykładu)

najwcześniej zauważony, najbardziej doceniany, zaliczany do grupy czynników obiektywnych i warunkujących;

• obszar terytorialny;

• położenie geogr.;

• ukształtowanie terenu;

• dostęp do morza;

• klimat;

• zasoby surowców;

• rodzaje gleby;

• nasycenie wodą;

• kształt linii brzegowej;

W przeszłości b. duży wpływ czynnika geogr.; cywilizacje i państwa powstawały tam, gdzie sprzyjający klimat, gleby (Egipt, Chiny, Babilon, Indie);

Warunki geogr. wpływały też na politykę państw (np. Anglia, Francja, Włochy, Hiszpania, Portugalia - łatwy dostęp do morza; Panama - kanał, Japonia - odległość od innych, ksenofobia); Wlk. Bryt. - flota; Rosja - imperium terytorialne - ochrona tego co zdobyte przez kolejne podboje; Chiny - Wielki Mur, fortyfikacje - izolacja;

12. Czynnik demograficzny

Czynnik demograficzny w stosunkach międzynarodowych (zaludnienie, przyrost naturalny, przekrój wiekowy ludności, migracje). Współcześnie wyraźnie maleje wpływ uwarunkowań demograficznych na stosunki międzyn. W przeszłości liczba ludności pełniła rolę decydującą w określaniu potęgi państwa. Od XIX do początku XX w. widziano jedno ze źródeł militarnej siły państwa w wysokim przyroście naturalnym. Jednak postęp technologiczny wpłynął na spadek znaczenia tego kryterium. Podstawą siły państwa stał się nie potencjał ludnościowy, lecz globalny dochód narodowy i poziom rozwoju gospodarczego. Obecnie uważa się że stabilizacja ludności nastąpi na poziomie 8,2 mld. Szacuje się , że średnio co 1 sekundę rodzi się troję dzieci na świecie. W świecie zaznacza się wyraźny podział na północ i południe. Linia ta odzwierciedla dysproporcje ludnościowe i cywilizacyjno-techniczne. Państwa rozwijające się dysponują 70 - cioma procentami ludności świata w stosunku do państw rozwiniętych. Państwa rozwijające się nadają ton tym drugim, ale szacuje się, że może tu jednak nastąpić zmiana w polityce, gdyż ta dysproporcja ludnościowa jest ogromna. Także rozmieszczenie ludności jest nierównomierne. Obok obszarów rzadko zaludnionych występują megamiasta (powyżej 4 mln ludności). Tak więc mamy wielkie skupiska i puste przestrzenie. Widzimy coraz większy przyrost rasy czarnej i żółtej. Miejscami najbardziej zaludnionymi jest Azja Pd.-Wschodnia, Wschodnie wybrzeże USA, Europa Zachodnia, Dolina Gangesu. Tu widzimy przeludnienie tych obszarów. W wyniku procesów urbanizacyjnych powstają wspomniane już megamiasta i wielkie aglomeracje miejskie. Odnośnie megamiast warto powiedzieć, że wywołują one kryminogenność, narkomanię, przestępczość a z drugiej strony są bardzo tolerancyjne. Jeśli chodzi o strukturę wieku, to możemy stwierdzić, że Europa jest stara a Afryka młoda. Europa więc się starzeje, czego przyczyną jest mniej więcej propagowany model rodziny na tym kontynencie (2+2). Ważnym problemem są również migracje (przemieszczanie się ludności), co może naruszyć struktury społeczne czy polityczne w wielu państwach.

W wyniku szybkiego tempa wzrostu ludnościowego w krajach III- go świata można zauważyć, że zmieniają się kierunki działań najważniejszych organizacji międzynarodowych, także zaczęto uzmysławiać sobie powagę sytuacji sfer kryzysogennych na tych obszarach. Coraz częściej widać, że interes mniejszości ustępuje interesowi większości.

13. Czynnik ekonomiczny w stosunkach

Czynnik ekonomiczny, czyli potencjał gospodarczy państw zawsze warunkował ich pozycję międzyn. W starożytności i średniowieczu składały się na niego zasoby naturalne, żywności wyroby rzemiosła. W epoce wielkich odkryć geogr. Pojawiło się nowe zjawisko, którego znaczenie ostatnio wzrasta - uzależnienie gospodarek poszczególnych państw od stanu i tendencji gospodarki światowej lub regionalnej. Wśród bogactw naturalnych decydujące znaczenie zyskiwały kolejno: żelazo, węgiel, stal. Metale kolorowe, ropa i uran. Epoka przemysłowa spowodowała wzrost znaczenia potencjału gospodarczego w ocenie pozycji i bezpieczeństwa państwa na arenie międzyn. oraz stale pogłębianie się zróżnicowania państw spowodowane nierównością w poziomie i tempie rozwoju ekonomicznego. Potencjał gosp. Stanowi podstawę potęgi, ale tylko wtedy, gdy jest świadomie wykorzystywany jako narzędzie polityki zagranicznej. Współcześnie aktywny udział w handlu i gospodarce światowej daje zarówno możliwości wpływania na inne państwa i odpieranie ich nieprzyjaznych działań, jak i rodzi niebezpieczeństwo nadmiernej zależności np. od obcych źródeł energii.

Czynnik ekonomiczny stymulowany jest przez postep w nauce i technice. Kapitał ekonomiczny stanowi dobry środek w procesie przeforsowania własnych interesów. Bezpieczeństwo ekonomiczne i rozwój jest teraz ważniejszy niż podboje. Śą mocarstwa które nie mają broni a oddziaływuja na politykę międzynarodową. Zamiast sankcji militarnych stosuje się sankcje gospodarcze. Wpływom ulegaja państwa słabe ekonomicznie. Pojawia się nowy uczestnik stosunków, zrodzony z czynnika ekonomicznego - korporacje trans narodowe. Czynnik ekonomiczny rodzi globalizację.

14. Czynnik Militarny w stosunkach

Wojnę przedstawiano jako ostateczną instancję rozstrzygania sporów md. Zanim system zbiorowego bezpieczeństwa zacznie skutecznie funkcjonować - to dysponowanie potencjałem wojskowym stanowi nadal ważny element obronności i czynnik w znaczeniu politycznym, np. posiadanie broni nuklearnej stanowi oznakę statusu mocarstwowego danego państwa.Przemysł wojskowy, wyszkolenie, sprzęt, bazy wojskowe.Państwom potrzebna jest siła militarna (około 200 konfliktów po II wojnie). Mimo zatem używania siły jako formy odstraszania, wojny dają ludziom zatrudnienie w przemyśle zbrojeniowym. Potencjał wojskowy to siły lądowe, morskie, powietrzne ale i składniki gospodarki narodowej mające związek z możliwością uzbrojenia armii na wypadek wojny.Czynnik militarny - pełni funkcje polityczne jako instrument polityki zagranicznej państw , a także ekonomiczne i naukowo - techniczne, ponieważ potrzeby wojska są bardzo ważnym stymulatorem postępu naukowo- technicznego

CZYNNIK MILITARNY (z wykładu)

duże znaczenie, w praktyce nie wyeliminowany z życia międzynar.; siła - stały element s.m.; w ramach siły - szczególna rola siły militarnej państwa, potencjał wojskowy - różny charakter: lądowe, morskie, powietrzne; siła militarna - ważny instrument polityki zagr. (zwłaszcza mocarstw); państwa małe i średnie podnoszą swój prestiż siłą militarną; po I w. ś. około 200 konfliktów zbrojnych nie licząc interwencji zbrojnych;

czynnik militarny - wywołał w swych skutkach nowe, długotrwałe negatywne zjawisko - wyścig zbrojeń, doprowadził do militaryzacji polityki; wzrost zainteresowania problemami rozbrojeniowymi; doktryny polit. przekształcają się w doktryny polit.-strategiczne; broń masowa - zmiana charakteru wojen; siła - element utrzymywania reżimów niedemokratycznych; siła militarna - używana w różnych formach: przez istnienie, demonstrację, groźbę użycia, samo użycie;

pomimo zakazu użycia czy nawet groźby użycia siły (art. 2 pkt. 4 Karty NZ) - siła jest stosowana, liczba aktów jej użycia nie maleje;

przeciwnicy jej użycia zwracają uwagę, że:

1. siła nie jest w stanie rozwiązać żadnego problemu globalnego;

2. niesie groźbę zniszczenia cywilizacji;

3. posiadanie broni jądrowej nie gwarantuje osiągnięcia celów polit.;

4. koszta zbrojeń destruktywnie wpływają na gospodarkę;

5. użycie siły destabilizuje państwo, które jej używa;

6. jej stosowanie obniża prestiż państwa;

7. konflikty zbrojne odwracają uwagę od prawdziwych problemów społ.;

8. agresja jest zakazana, dozwolona tylko wojna obronna;

9. aneksja jest zakazana;

15. Czynnik religijny

W przeszłości więź religijna odgrywała znaczącą rolę w polityce i była przyczyną naturalnej solidarności, jak i konfliktów. Więź religijna jest istotnym czynnikiem w formułowaniu się narodów oraz utrzymywaniu świadomości narodowej przez mniejszości narodowe. Obecnie czynnik religijny silniej wpływa na polit. państw słabiej rozwiniętych, zwłaszcza islamskich i niektórych postkomunistycznych.

W świecie dominują 4 wielkie religie: Islam, Chrześcijaństwo, buddyzm i hinduizm. Islam i Chrześcijaństwo pozyskują największą liczbę wiernych i dokonują systematycznej ekspansji na inne kontynenty.

Za słabnącą rolą religii przemawia:

słabnięcie przywiązania do religii

coraz mniejszy wpływ na politykę

powstawanie nowych doktryn i ideologii

świeckość państwa i laicyzacja społeczeństwa

procesy globalizacyjne

wzrost czynnika ekonomicznego

zmiana systemu wartość społeczeństw

nie jest już głuwnym stymulatorem konfliktu

zmniejszona rola pomocy społecznej

wzrost tolerancji

czynnik naukowo-techniczny osłabia dogmaty religijne

brak odpowiedzi religii na najnowsze problemy

Za rosnącą rolą religii przemawia:

religia wiąże społeczeństwa

pomaga ludziom w czasie konfliktów

niesłabnące autorytety religijne - Papież, Dalej Lama, itp.

Mniejszości narodowe opierają swą tożsamość na religii

Konflikty o podłożu religijnym

Powstanie partii religijnych

Niemożność obrażania grup religijnych

Napięcia między wielkimi religiami

Podpisywanie konkordatów

działanie religijnych struktur terrorystycznych

działanie religii w problemach globalnych

religia przechowuje spuścizną kulturową

aktywne stereotypy religijne

prowadzenie akcji humanitarnych

kręgi cywilizacyjne oparte o religię

16. Państwo jako uczestnik stosunków

Powstanie i upadek państwa w świetle prawa i stosunków międzynarodowych. Fakt powstania państwa kwalifikowany jest najczęściej jest jako historyczny, polityczny, socjologiczny czy pozaprawny. Państwo powstaje w wyniku ewolucji często w procesie walki o niepodległość. Prawo międzynarodowe ustala warunki przy spełnieniu których państwo jest dopuszczone do społeczności międzynarodowej- staje się pełnoprawnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych. Nowe państwa pojawiają się bądź w wyniku wojny, bądź w wyniku procesu pokojowego. Za podstawę klasyfikacji służyć może również inicjatywa czy wola, która doprowadza do powstania nowego tworu terytorialnego. Akty proklamujące nowe państwa mogą mieć charakter bądź aktów wewnętrznych- konstytucyjnych, bądź zawierać się mogą w umowach międzynarodowych lub decyzjach organów międzynarodowych.

państwo (pojęcie którego używamy w s.m.) jest przejęte z prawa międzynarodowego publicznego; państwo - organizacja terytorialna, zamieszkała przez określoną ludność, posiadającą władzę najwyższą; terytorium, ludność, rząd;

*na siódmej konferencji panamerykańskiej w 1933 r. w Montevideo dodano 4 cechę: państwo to organizacja terytorialna, zamieszkała przez określoną ludność, posiadającą władzę najwyższą + organizacja zdolna do obrotu międzynarodowego;

*inne definicje podkreślały trzeci element - władzę najwyższą - że jest suwerenna;

*państwo - najważniejszy, najbardziej wpływowy, najbardziej dynamiczny uczestnik s.m.;

to państwa podejmują zasadnicze decyzje na arenie międzynarodowej (podpisują umowy, powołują organizacje, nie mają nad sobą żadnej innej władzy);

*Suwerenność:

-echa przynależna tylko państwu;

-cechą suwerenności jest pierwotność tzn. że rodzi się sama z siebie, jest tworzona od dołu, -nikt jej nie nadaje;

-jest cechą władzy najwyższej;

-oznacza niezależność od żadnej innej władzy;

-władza suwerenna najwyższa = całowładność i samowładność

#całowładność - tzn., że władza suwerenna obejmuje całe terytorium oznaczone granicami, realizowana jest w ramach całego terytorium, obejmuje całą ludność; granicą tej władzy jest granica państwa;

*granica państwa - płaszczyzna prostopadła do linii granicznej, oddzielająca terytorium państwa od innych państw lub obszarów posiadających odmienny status międzynarodowy; granice: lądowe, morskie, powietrzne (do 90-100 km dalej przestrzeń kosmiczna - tam prawo kosmiczne)

#samowładność - władza suwerenna najwyższa niezależna od żadnej innej władzy; granicą suwerenności jednego państwa jest suwerenność (granica suwerenności) drugiego;

*kiedyś 3 podstawowe prawa państwa:

„ius legationis” - prawo do wysyłania i przyjmowania poselstw;

„ius tractatuum” - prawo do zawierania umów międzynarodowych;

„ius ad bellum” - prawo do wojny;

dziś zostały dwa: w 1928 r. pakt Brianda-Kellogga - odebrano państwu prawo do wojny;

* Prawa Zasadnicze - związane z państwem od momentu jego powstania:

prawo do istnienia;

prawo do niezawisłości;

prawo do równości;

prawo do obrotu;

prawo do czci;

ad. 1) ma je każde państwo, co raz powstało powinno istnieć;

ad. 2) każda powstała jednostka terytorialna ma prawo do samodzielnego decydowania o:

1. ustroju polit. państwa;

2. systemie gosp.;

3. języku państwowym;

4. relacjach państwo - grupy wyznaniowe;

5. kulturze;

ad. 3) z punktu widzenia prawa międzynarodowego publicznego wszystkie państwa są równe;

ad. 4) nikt nie może ograniczać państwa w jego działalności zew. jeżeli jest ona zgodna z prawem;

ad. 5) każde państwo wymaga szacunku, dlatego ma prawo do decydowania np. o nazwie (jest ona wtedy zastrzeżona);

*Państwa powstają przez oderwanie się czy wyodrębnienie z istniejących podmiotów, rozpad takich podmiotów, ich połączenie lub też powstawać mogą na terytorium stanowiącym res nullius. Współcześnie państwa powstają przede wszystkim w wyniku prawa narodów do samostanowienia- do tworzenia własnej organizacji państwowej. Występuje również proces łączenia i separacji. Duża liczba podmiotów powstała w wyniku dekolonizacji. Proces ten przybrał na sile po II wojnie światowej. od 1984 r. do 1994 r. powstało 28 nowych państw (ruchy separatystyczne, rozpad państw istniejących); były ZSRR dziś z tego 15 nowych państw;

Uznanie państwa i rządu jako zagadnienie prawa i stosunków międzynarodowych Uznanie form państwa, de facto, de iure. - Uznanie międzynarodowe może odnosić się do różnych zagadnień, najczęściej jednak wiąże się ono z podmiotowością prawnomiędzynarodową oraz zdolnością do działania w stosunkach międzynarodowych. W tym zakresie przedmiotem uznania może być nowo powstałe państwo, rząd, który doszedł do władzy w sposób niekonstytucyjny, np. w wyniku przemian rewolucyjnych, naród walczący o swoją niepodległość, powstańcy i strona wojująca. Uznanie międzynarodowe może dotyczyć także innych zagadnień, np. zmian terytorialnych, norm prawa międzynarodowego.Praktyka uznawania powinna być prowadzona zgodnie z ogólnymi i powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, a w szczególności zgodni z prawem narodów do samostanowienia i Kartą NZ. Jednakże nie wynika z tego, że państwo można zmusić do uznania innego państwa lub rządu. Uznanie ma raczej charakter deklaratywny, ustalający i rejestrujący fakt powstania nowego państwa, nie zaś konstytutywny, gdyż państwo zawdzięcza swe powstanie głębszym, obiektywnym przyczynom socjologiczno - historycznym i państwo, zdolne do życia, może istnieć i działać niezależnie od tego czy zostało uznane. Chociaż ostatnio istnieje wiele kontrowersji jeśli chodzi o charakter uznania. Istnieją dwie formy prawne uznania, mianowicie: uznanie de facto, które jest niepełne, nie ostateczne (gdy istnieją np. wątpliwości co do trwałości państwa czy rządu), przeważnie nie połączone z nawiązaniem stosunków dyplomatycznych uznanie de iure, które ma charakter oficjalny, ostateczny i pociąga za sobą ustanowienie wzajemnych normalnych stosunków dyplomatycznych oraz uznanie mocy prawnej aktów prawnych uznanego państwa. Jeśli chodzi o sposób (formę) w jaki uznanie jest udzielane, to odróżnia się: uznanie wyraźne - państwo oświadcza, że uznaje nowe państwo, nowy rząd. uznanie milczące (domniemane) - określone postępowanie państwa wskazuje na domniemanie, ze państwo to uznało taką lub inną organizację (np. nawiązanie stosunków dyplomatycznych) Nieuznanie państwa nie oznacza jednak, że w sferze stosunków międzynarodowych można nie liczyć się z jego prawami. Przyjęcie państwa do ONZ lub innej organizacji o charakterze uniwersalnym nie oznacza automatycznego uznania przez członków organizacji, które tego dotąd nie uczyniły

17. Podział państw ze względu na pozycję

Podział państw ze względu na pozycję w stosunkach międzynarodowych Państwa jednolite - występują na zewnątrz jako jeden podmiot, jednostki administracyjne nie mają żadnej zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnej Państwa złożone- tu podział suwerenności pomiędzy całość i części składowe. Dzielą się na państwa związkowe (całość jest podmiotem prawa, a części składowe mogą mieć zdolność ograniczoną) i z :wiązki państw (podmiotem prawa są części składowe, a całość ma ograniczoną zdolność odpowiednim aktem prawnym leżącym u podstaw połączenia, lub nie ma jej wcale). W przeszłości była to unia realna i personalna Federacje- posiadają organy centralne, występują w stosunkach m. jako jeden podmiot. Części składowe nie mają w ogóle lub ograniczoną zdolność do czynności prawnych (Brazylia, Szwajcaria, Meksyk, USA). Konfederacje- luźny związek państw związanych umową międzynarodową dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i obronnej. Z reguły brak władzy centralnej. Z czasem przeszła w federację. Rodzaje państw ze względu na ograniczoną zdolność do czynności prawnych lub całkowicie zależne. Charakteryzuje je całkowita zależność prawnomiędzynarodowa lub przejęcie reprezentacji zewnętrzne. Są to : protektoraty międzynarodowe Protektorat kolonialny Państwa wasalne Minipaństwa Państwa trwale neutralne Mocarstwa uniwersalne - zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków wewnętrznych, np. USA, mocarstwa sektorowe, zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie, np. gospodarczej - Japonia, mocarstwa regionalne, zdolne do efektywnego oddziaływania w regionie, np. Francja, państwa zdolne do efektywnego oddziaływania w skali lokalnej, np. Polska, protektoraty międzynar - opierają się na umowie międzynarodowej zawartej przez suwerenne pomioty, na mocy której protegowany zrzeka się części lub całości działań zewnętrznych

Ogólnie wyróżniamy:

Supermocarstwa, mocarstwa, mocarstwa średnie, mocarstwa sektorowe, mocarstwa regionalne, państwa średnie, państwa małe (rozwinięte i rozwijające), państwa karłowate, Państwa-miasta.

18. Państwa trwale neutralne i niezaangażowane

Państwa trwale neutralne W zamian za uzyskane w umowie międzynarodowej gwarancje niepodległości i integralności terytorialnej zobowiązują się do nie używania siły zbrojnej przeciwko innemu państwu, ani nie przystępować do toczących się już działań wojennych z wyjątkiem samoobrony. Nie mogą przystępować do sojuszy i organizacji wojskowych, uczestniczyć w systemie bezpieczeństwa zbiorowego, udostępniać swego terytorium na bazy wojskowe. Mają jednak prawo i obowiązek do obrony swojego terytorium i mogą mieć swoją armię. Status trwałej neutralności musi być zaakceptowany i zagwarantowany przez inne państwa. Najstarsze takie państwo to Szwajcaria, od pokoju westfalskiego w 1648 r, zagwarantowane na Kongresie Wiedeńskim. Ponowne potwierdzenie przez Traktat Wersalski, dlatego sporne było wejście Szwajcarii do Ligi Narodów. Przystąpiła, ale została zwolniona z sojuszy wojskowych. Nie przystąpiła do ONZ. Austria od 1955 r. Potwierdzone przez USA, ZSRR, Francję i W. Brytanię. Przystąpiła do ONZ. Faktyczny status neutralności trwałej ma również państwo - miasto Watykan , co zostało potwierdzone w traktacie laterańskim zawartym między Watykanem, a Włochami w 1929 r. Neutralność i nietykalność Watykanu potwierdza konwencja haska z 1954 o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego. W 1954 r. po wojnie indochińskiej 1946-1954 państwa te deklarowały neutralność. Układy genewskie zakazywały im udziału w sojuszach i utrzymywania baz wojskowych. Miało to wprowadzić Wietnam. Laos i Kambodżę na drogę neutralności lub niezaangażowania. Stanęła na przeszkodzie kolejna wojna w Indochinach - Wietnam 1965-1973. W 1995 r. Rada Ludowa Turkmenistanu przyjęła ustawę o neutralności. Państwa niezaangażowane, nieformalne ugrupowanie polityczne skupiające niektóre państwa neutralne oraz państwa tzw. Trzeciego Świata, powołane na konferencji w Bandungu w maju 1955. Przyjęto wówczas deklarację w sprawie zapewnienia pokoju i współpracy, poszanowania Karty ONZ, suwerenności wszystkich narodów, równości wszelkich ras, zasadę nieinterwencji, poszanowania granic i zobowiązań międzynarodowych, nieagresji, rozwiązywania spraw środkami pokojowymi, pokojowej współpracy.Czołowi przywódcy państw niezaangażowanych to: G.A. Naser, J. Nehru, J. Broz Tito, Sukarno, F. Castro, I. Gandhi. Szczyt wpływów ugrupowanie uzyskało u schyłku lat 70. (75 państw). W związku ze zmianą sytuacji międzynarodowej w ostatnich latach (po 1989), ugrupowanie skupia się na kwestiach gospodarczych (konflikt Północ-Południe).

19. Stolica Apostolska jako uczestnik stosunków

Stolica Apostolska jako uczestnik stosunków międzynarodowych. Jest specyficznym podmiotem prawa międzynarodowego. Stanowi głowę Kościoła katolickiego (papież) wraz z podległym mu zespołem urzędników kurialnych. Zdolność papieża do występowania w stosunkach międzynarodowych była już uznawana w średniowieczu. Istotnym faktem dla znaczenia prawnomiędzynarodowego było podpisanie 11 II 1929 r. układów laterańskich. S.A. uzyskała oparcie terytorialne (państwo-miasto Watykan). Tym samym doszło do nietypowej dwoistości podmiotowości, czyli zmiennego występowania w stosunkach międzynarodowych S.A. i Watykanu. W sprawach większej wagi i zazwyczaj dotyczących wiary występuje jako Stolica Apostolska (konkordaty, konwencja genewska o ochronie ofiar wojny z 1949 r. it.p. Natomiast w sprawach techniczno - administracyjnych występuje jako Watykan np. Międz. Związek Telekomunikacyjny i Powszechny Związek Pocztowy. Watykan jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych. Nie jest członkiem ONZ, tylko obserwatorem. Jest członkiem Międzynarodowej Agencji Atomowej i Światowej Organizacji Turystyki. Politykę zagraniczną S.A. prowadzi papież lub upoważniony przez niego Sekretarz Rady do Spraw Publicznych Kościoła. Do wyłącznych uprawnień papież należy składanie wizyt państwowych, przyjmowanie szefów państw i rządów, mianowane przedstawicieli dyplomatycznych, ratyfikowanie umów międzynarodowych czy tez zawieranie konkordatu. Na czele Stolicy Apostolskiej i Państwa - Miasta Watykanu stoi papież, który nierozerwalnie łączy te dwa podmioty; ważniejsza jest Stolica Apostolska, bo Państwo - Miasto Watykan służy jako podstawa terytorialna dla realizacji swoich celów (dla funkcjonowania) Stolicy Apostolskiej; jest to terytorium niezbędne by Stolica Apostolska mogła wykonywać swoje zadania; Watykan nie ma celów politycznych, a Stolica Apostolska je ma; Stolica Apostolska (Watykan?) posiada ius contrahendi - prawo do zawierania traktatów, umów międzynarodowych;

dwoistość w stosunkach międzynarodowych - jako strona może wystąpić Stolica Apostolska i Państwo - Miasto Watykan;

Stolica Apostolska ma ius legacionis - prawo do wysyłania i przyjmowania poselstw - Watykan tego prawa nie posiada;

20. Pojęcie polityki zagranicznej

Polityka zagraniczna - w gestii polityki zagranicznej każdego państwa leży ochrona jego niepodległości i bezpieczeństwa oraz ochrona interesów ekonomicznych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na interesy grup najbardziej wpływowych na ogólną kondycję danego państwa. Są to wszelkie działania służące zapobieżeniu jakiejkolwiek szkodliwej aktywności obcym podmiotom polityki. Polityka zagraniczna państwa ściśle powiązana jest z bezpieczeństwem i ochroną wartości narodowościowych, strzeżeniem wszelkiego rodzaju tajemnic, a także rozpowszechnianiem i kreowaniem wizerunku danego państwa na forum międzynarodowym. Jest prowadzona przez państwa za pośrednictwem upoważnionych do tego organów, osób. Prowadzona jest w interesie państwa, formułowanym przez warstwy rządzące, oficjalnie utożsamianym z interesem narodowym lub ogólnospołecznym. Jest prowadzona w stosunku do innych państw, z innymi państwami lub wreszcie przeciwko innym państwom. Celem polityki zagr. Jest bezpieczeństwo, prestiż, rozwój i pozycja.

21. Wyznaczniki polityki zagranicznej

Wyznaczniki polityki zagranicznej. Proces formułowania celów polityki zagranicznej jest bardzo złożony, państwo podejmuje w nim określone działania, pozostając pod wpływem wielu różnorodnych czynników. Określa się je siłami sprawczymi (stymulatorami) polityki zagranicznej, tworzącymi bodźce i impulsy do działań lub zaniechań na arenie międzynarodowej. Można je podzielić na grupę wyznaczników o charakterze wewnątrzpaństwowym oraz międzynarodowym. Do wyznaczników wewnętrznych zalicza się: środowisko geograficzne państwa, wielkość państwa, potencjał i strukturę ludności, system polityczny, mechanizmy i zasady współpracy wewnątrz struktur decyzyjnych Wyznaczniki zewnętrzne mieszczą się w sferze środowiska międzynarodowego i obejmują wszystkie te czynniki, które nie są obojętne dla procesu formułowania i realizacji polityki zagranicznej każdego państwa. Wyznaczniki można też podzielić na obiektywne i subiektywne. Do grupy obiektywnych wyznaczników zewnętrznych należą : trendy ewolucji środowiska międzynarodowego, pozycja państwa w systemie międzynarodowym jakość reżimów międzynarodowych struktura i zasięg powiązań międzynarodowych Grupę wyznaczników subiektywnych tworzą: koncepcje polityki zagranicznej innych państw percepcja środowiska międzynarodowego przez elity i społeczeństwo jakość służby dyplomatycznej innych państw

22. Interesy narodowe i międzynarodowe - racja stanu a egoizm w polityce zagr.

Interesy narodowe i międzynarodowe Interes wspólnoty narodowej to stan rzeczy stanowiący konieczne ogniwo procesów zjawisk prowadzących do zaspokojenia jej potrzeb. Z punktu widzenia obiektywnego In stanowi zawsze konieczny i logiczny element systemu wartości narodowej, trwały żywotny dla zaspokojenia egzystencjalnych potrzeb narodu. Interes subiektywny jest to zmienny element polityki zagranicznej, zależy od okoliczności wewn i zewn, które wpływają na zmianę systemu wartości i motywacji. Trzy zespoły interesów: egzystencjalne, koegzystencjalne, funkcjonalne. Interesy są realizacyjną funkcją potrzeb uświadomionych przez podmioty sm.. wyróżnia się interesy: najważniejsze- realizowane w sposób bezwzględny, niekiedy sprzeczny normami prawa międzynar.; ważne - będące czasami przedmiotem negocjacji z innymi uczestnikami sm; dalszoplanowe - traktowane przez państwo w sposób elastyczny, w stosunku do których możliwy jest kompromis.

Racja stanu. Definicje racji stanu można podzielić na trzy grupy, określające rację stanu jako: 1bezwzględną wyższość 2 interesu państwa nad innymi interesami i normami 3 względną wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami 4 autonomię interesu państwa w stosunku do innych interesów i norm. W definicjach encyklopedycznych przedstawia się rację stanu w kilku aspektach: wzgląd na dobro państwa, reguły postępowania politycznego kryterium oceny działań politycznych priorytet dla interesu państwowego prymat interesu zbiorowego moralne podstawy podejmowania przez państwo określonych działań priorytet nad normami moralnymi i prawnymi argument dla określonego działania politycznego. Różne podejścia do problemu racji stanu pociągają za sobą istnienie zróżnicowanego interpretowania tego zjawiska. Racja stanu to reguła moralnego usprawiedliwiania zarówno zamiarów, jak i działań politycznych państwa. Racja stanu to także: kierowanie się w polityce wyłącznie względami na realny interes państwa, choćby wbrew moralności, czy nawet prawu dokonywanie przez państwo wyboru działań w największym stopniu stwarzających możliwość umocnienia jego potęgi, z prawem użycia w tym celu przemocy podejmowanie przez państwo działań pozaprawnych i pozamoralnych dla zachowania jego istnienia. Racja stanu będąc wartością polityczną spełnia istotne funkcje wobec innych wartości politycznych. Są to: rozszerzanie lub zawężanie katalogu wartości politycznych hierarchizacja wartości interpretacja poszczególnych wartości, integracja wartości relatywizacja poszczególnych wartości w odniesieniu do sytuacji historycznej.

VII. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych.

23. organy wewnętrzne państwa w polityce zagranicznej.

Organy wewnętrzne państwa w stosunkach międzynarodowych. Organy państwowe występujące w stosunkach międzynarodowych dzieli się na organy wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze mają swoją siedzibę na terytorium państwa, zaś drugie - poza jego granicami. Do organów wewnętrznych występujących w stosunkach międzynarodowych należą: głowa państwa, parlament, rząd i szef rządu, minister spraw zagranicznych i minister współpracy gospodarczej z zagranicą. Są one nazywane konstytucyjnymi, gdyż obok nich mogą występować także organy wewnętrzne powołane do życia w rezultacie umów międzynarodowych i ustaw, nazywane wówczas odpowiednio organami konwencyjnymi specjalnymi. Do organów zewnętrznych należą przedstawicielstwa dyplomatyczne stałe i doraźne, przedstawicielstwa handlowe, przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, misje wojskowe oraz urzędy konsularne. PREZYDENT Najważniejszym organem władzy państwowej mającym szczególną pozycję i znaczenie w stosunkach międzynarodowych jest głowa państwa. O tym, kto jest głową państwa decyduje konstytucja. W okresie feudalnym monarcha absolutny był suwerenem, nie tylko reprezentował państwo, ale określał i prowadził jego politykę zagraniczną, był podmiotem prawa międzynarodowego. Współcześnie uprawnienia głowy państwa sprowadzają się z reguły do wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych, zawierania umów międzynarodowych bez potrzeby wykazywania się pełnomocnictwami oraz ogłaszania stanu wojny i pokoju. A także podpisywania listów uwierzytelniających i odwołujących, pełnomocnictw do zawarcia umowy, dokumentów ratyfikacyjnych. Przywileje i immunitety, z których korzysta głowa państwa, przysługują jej nie jako osobie, lecz jako najwyższemu przedstawicielowi państwa. Przywileje i immunitety mają umożliwić mu nieskrępowane reprezentowanie i funkcjonowanie w charakterze organu państwa Po drugiej wojnie światowej zasada odpowiedzialności szefów państw za zbrodnie i przestępstwa międzynarodowe nie budzi wątpliwoś PARLAMENT - ORGAN PAŃSTWA Parlament jest wewnętrznym organem państwa występującym w sferze stosunków międzynarodowych. Jego rola w kształtowaniu polityki zewnętrznej państwa jest różna i zależy od ustroju społeczno - ekonomicznego i systemu rządów. Jest ona większa w systemie rządów parlamentarno - gabinetowych niż w systemie rządów prezydenckich, gdzie parlament funkcjonuje przede wszystkim w sferze ustawodawczej. Sejm uchwala ustawy, podejmuje uchwały określające podstawowe kierunki działalności państwa oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej. Tak więc nie tylko na bieżąco kontroluje on sposób prowadzenia polityki zagranicznej, ale jest istotnym czynnikiem w jej stanowieniu i określaniu jej kierunków. W większości konstytucji parlament decyduje bezpośrednio lub pośrednio - poprzez swoją zgodę - o ogłoszeniu stanu wojny. PŁYW RZĄDU NA POLITYKĘ ZAGRANICZNĄ. Naczelnym organem administracji państwowej jest rząd, zwany również Radą Ministrów lub gabinetem. O tym jakie są kompetencje oraz wzajemny układ stosunków między rządem i głową państwa z jednej, a parlamentem z drugiej strony decyduje konstytucja. Wzrastające znaczenie rządu w sferze reprezentacji i wyrażania na zewnątrz woli państwa znajduje swój formalny wyraz w obrocie międzynarodowym, w coraz częstszym traktowaniu rządu jako synonimu państwa. Na przykład wiele umów międzynarodowych jest zawieranych w imieniu i przez przedstawicieli rządu i w konsekwencji- nazywanych międzyrządowymi. Umowy międzynarodowe nie zawierające klauzuli ratyfikacyjnej wymagają zatwierdzenia przez rząd. Nie są więc ratyfikowane przez głowę państwa, który musiałby uzyskać zgodę parlamentu, lecz w trybie znacznie prostszym, z pominięciem parlamentu, są akceptowane przez rząd. Pracami rządu kieruje szef rządu - premier, nazywany również prezesem czy przewodniczącym rady ministrów, w niektórych krajach kanclerzem, a w systemie rządów prezydenckich jest nim sam prezydent. Uprawnienia i kompetencje premiera w sferze stosunków międzynarodowych są rozległe. Przysługuje mu prawo zawierania umów międzynarodowych, prowadzenie rokowań oraz Oświadczenia woli państwa bez specjalnych pełnomocnictw. Jego oświadczenia wiążą państwo. Premier przyjmuje obcych przedstawicieli dyplomatycznych. MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH.Minister spraw zagranicznych reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych. Może prowadzić rokowania dwustronne i wielostronne oraz podpisywać umowy bez okazywania specjalnych pełnomocnictw. Jego oświadczenia pisemne i ustne są wiążące dla państwa. Utrzymuje on stały kontakt z obcymi przedstawicielstwami dyplomatycznymi, bierze udział w składaniu listów uwierzytelniających, uczestniczy w przyjmowaniu delegacji rządowych i państwowych, towarzyszy głowie państwa i premierowi w czasie wizyt oficjalnych składanych za granicą. Powołuje własnych i przyjmuje obcych charges d'affaires. Nadzoruje pracę całego personelu dyplomatycznego. Minister spraw zagranicznych korzysta z takich samych przywilejów i immunitetów jakie przysługują przedstawicielom dyplomatycznym.

24. Cele środki i metody polityki zagranicznej

Cele środki i metody polityki zagranicznej. W międzynarodowym systemie suwerennych, często rywalizujących ze sobą państw, cele polityki zagranicznej są najczęściej zorientowane na osiąganie własnych, jako państwa korzyści. Kiedy kraje wybierają taki właśnie rodzaj polityki zagranicznej, określa się je jako realizujące swój narodowy interes. Główne elementy tej linii politycznej to: -zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju -zapewnienie ekonomicznego rozwoju kraju m.in. poprzez wspomaganie odpowiednich resortów gospodarki, równowagę rynkową, stabilność finansową -wykreowanie sprzyjających dla kraju i w kraju tzw. środowiska politycznego; oznacza to możliwość swobodnego wyboru przez obywateli danego państwa formy sprawowania rządów, sposobność wyartykułowania swoich opinii w tematach znaczących dla państwa i wpływu na nie -zapewnienie spójności narodowej, co oznacza unikanie posunięć mogących prowadzić do nieodwracalnych wewnętrznych podziałów, wszelkiego rodzaju sprzeczności i konfliktów mogących w rezultacie rozbić jedność narodową

Celem polityki zagranicznej państwa jest niewątpliwie optymalna realizacja interesów grup najbardziej wpływowych w państwie. W społeczeństwach demokratycznych celem polityki zagranicznej jest zatem realizacja interesów całego społeczeństwa, bądź też jego zdecydowanej większości. Środki i metody. Są to instrumenty, dzięki którym państwa mogą próbować osiągać wyznaczane cele polityki zagranicznej. Środki militarne - polegają na wyraźnym lub dorozumianym zagrożeniu użycia siły lub faktycznym użyciu siły Penetracja i interwencja - zakładają próby manipulowania, wpływu danego państwa na wewnętrzną sytuację polityczną i zachodzące procesy w innym państwie. Mogą być one wypełniane przy użyciu takich metod, jak: Propaganda, militarne poparcie dla ośrodków decyzyjnych, sabotaż terroryzm Środek ekonomiczny: rozszerzanie dogodnych taryf celnych, udzielanie niskoprocentowych kredytów udzielanie różnego rodzaju pomocy krajom potrzebującym, sankcje ekonomiczne nakładane przez jedno państwo na drugie, ograniczenia handlowe wycofanie bądź zaprzestanie udzielania pomocy blokowanie inwestycji (metody) Drogi dyplomatyczne - środek ten polega na nawiązywaniu i utrzymywaniu stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Metodami tu są: -bezpośrednie rozmowy i negocjacje na szczeblu międzyrządowym oraz prezentowanie swoich stanowisk w zakresie polityki zagranicznej na forach międzynarodowych za pośrednictwem organizacji międzynarodowych -sygnalizowanie stanowiska przez dane państwo przez wypowiedzi na forum publicznym bezpośrednio przez zainteresowanych, albo upoważnienie kogoś do zaprezentowania owego stanowiska, które z kolei ma zostać zinterpretowane, jako wiadomość, przesłanie dla innego rządu -dyplomacja publiczna - są to wysiłki mające na celu kreowanie wizerunku państwa w środowisku międzynar, a przy tym podkreślenie jego możliwości wpływania na stan globalnej rzeczywistości

25. Dyplomacja -geneza, cele, metody i formy

Dyplomacja - geneza, cele, metody, formy i funkcje. Dyplomacja; oficjalna działalność organów państwa realizujących politykę zagraniczną państwa oraz zapewniających ochronę praw i interesów państwa i jego obywateli. W tym znaczeniu jest ona jednym z instrumentów polityki zagranicznej państwa. Jest to sztuka właściwego prowadzenia i utrzymywania stosunków międzynarodowych. Słowo dyplomacja wywodzi się od grec. diploma oznaczającego podwójne tabliczki wręczane w starożytnej Grecji posłańcom jako dwóch ich pełnomocnictw. Od XVIII w Europie Zach. Pojęcie dyplomacja stało się synonimem działalności zewnętrznej państw oraz ogółu organów i osób prowadzących tę działalność. Cele działań dyplomatycznych: 1. pierwotny, jakim było i pozostaje nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzynar., odnawianie kontaktów zerwanych i zacieśnianie kontaktów rozluźnionych; 2. odpowiednie reprezentowanie kraju i interesów własnego państwa oraz społeczeństwa; 3. prawidłowe obserwowanie polityki zagranicznej innych państw oraz całej rzeczywistości międzynarodowej i informowanie tych rządów o wnioskach płynących z tej obserwacji; 4. negocjowanie uzgodnień i porozumień, zarówno dwu jak i wielostronnych. Metody dyplomacji: 1. przyjacielskie: utrzymywanie przyjaznych stosunków, prowadzenie bezpośrednich rozmów i negocjacji, dobre usługi, mediacje i arbitraż; 2. nieprzyjacielskie: stosowanie retorsji, represaliów, presji psychologicznej, nacisków politycznych, bluffu, gróźb; 3. neutralne: obejmują rutynowe działania dyplomatyczne, które mogą być stosowane równocześnie z metodami przyjacielskimi lub nieprzyjacielskimi. Funkcje dyplomacji: 1 określająca- polega na określeniu zadań polityki zagranicznej własnego państwa; 2. oceniająca- dotyczy działalności innych państw i rządów, polega na ocenieniu celów i zadań ich polityki zagranicznej, również w odniesieniu do własnego kraju; 3. selekcjonująca - polega na eliminowaniu zagadnień, które tworzą strefę niezgodności między własną a obcymi politykami zagranicznymi i wybraniu tych, które tworzą strefę zgodności celów i zagadnień; 3. proskrypcyjna - oznacza wskazywanie przez dyplomację najbardziej odpowiednich metod osiągania przez politykę zagraniczną jej celów i zadań oraz doboru środków do celów w każdym etapie fazy realizacyjnej tej polityki.

Organy Zewnętrzne Do organów zewnętrznych, występujących w stosunkach międzynarodowych, należą przedstawicielstwa dyplomatyczne stale i doraźne, przedstawicielstwa handlowe, przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, misje wojskowe oraz urzędy konsularne. Od wieków głównym instrumentem realizacji stosunków dwustronnych są stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne. Są to urzędy jednoosobowe , akredytowane przy głowie państwa pobytu, mają charakter przedstawicielski, korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, stale przebywają w państwie pobytu. Misje specjalne - różnego rodzaju doraźne delegacje i przedstawicielstwa w celu załatwienia określonych spraw. Cele misji mogą być: polityczne, ceremonialne, techniczne. Przedstawicielstwa handlowe - obok reprezentacji interesów państwa w dziedzinie handlu zagranicznego, zajmują się one także badaniem sytuacji ekonomicznej kraju pobytu, uczestniczą w przygotowaniu umów z zakresu międzynarodowych stosunków ekonomicznych, udzielają pomocy przedsiębiorstwom handlu zagranicznego. Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych - ustanowienie przedstawicielstwa czy organizacji pozwala państwu na utrzymanie stałego kontaktu z sekretarzem organizacji, zapewnia szybkie otrzymywanie dokumentacji i informacji, pozwala utrzymywać stosunki i uzgadniać stanowisko z innymi państwami członkowskimi także w okresie między posiedzeniami i sesjami organów.

Urzędy konsularne - do zadań urzędów konsularnych należy obecnie nie tylko ochrona interesów obywateli, lecz także ochrona interesów państwa oraz popieranie przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a przyjmującym. Misje wojskowe - Obok misji wojskowych doraźnych, wysyłanych dla załatwienia określonej sprawy, złożenia wizyty czy rewizyty, po drugiej wojnie światowej upowszechniają się stałe misje wojskowe w wyniku umów międzynarodowych i przebywające stale na terytorium innego państwa. Rozróżniamy misje wojskowe mające uprawnienia do ogólnej reprezentacji państwa oraz wysyłane na podstawie umów o pomocy i współpracy wojskowej.

Misje specjalne Trzy klasy szefów misji dyplomatycznych. Szefowie misji dyplomatycznych mogą należeć do jednej z trzech klas: a) ambasadorów i nuncjuszy b) posłów nadzwyczajnych i ministrów pełnomocnych oraz internuncjuszów c) charges d'affaires. Precedencja - pierwszeństwo między szefami placówek. Regulamin wiedeński z uwagi na to , że nie udało się uzgodnić kolejności państw , rozstrzygnął problem, pragmatycznie stanowiąc, że w każdej klasie funkcjonariusze dyplomatyczni zajmują między sobą miejsce według daty urzędowej notyfikacji ich przybycia. Konwencja wiedeńska w 1961r. potwierdziła tę normę. Prawo Legacji Wszystkie państwa suwerenne mają prawo legacji, czyli prawo wysyłania własnych i przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych. Prawo wysyłania nazywane jest czynnym prawem legacji, a przyjmowania - biernym. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych Porozumienie o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych jest pierwszym krokiem do ustanowienia stałych misji. Kolejnym jest znalezienie odpowiedniego kandydata na szefa misji. Kandydat musi spełniać warunki państwa wysyłającego i równocześnie zostałby zaakceptowany przez państwo przyjmujące. AGREMENT Zgoda przez państwo przyjmujące na proponowaną osobę nazywa się agrement. W przypadku odmowy nie ma obowiązku podawania państwu wysyłającemu jej przyczyn. W stosunkach dyplomatycznych odrzucenie proponowanego szefa placówki nie jest czymś wyjątkowym. Odmowa może mieć charakter generalny, lub przyczyną odmowy jest działalność czy postawa proponowanej osoby, krytyczna lub wroga wobec państwa przyjmującego. LISTY UWIERZYTELNIAJĄCE Po uzyskaniu agrement szef państwa w przypadku ambasadora czy posła i minister spraw zagranicznych w odniesieniu do charge d'affaires wystawiają listy uwierzytelniające, które są składane głowie państwa lub ministrowi spraw zagranicznych specjalnie uroczystej oprawie protokolarnej. Po złożeniu listu uwierzytelniającego ambasador jest przyjmowany przez głowę państwa na audiencji prywatnej, w której uczestniczy z reguły minister spraw zagranicznych. Główne funkcje misji dyplomatycznej polegają na: a) reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym b) ochronie interesów państwa wysyłającego i jego obywateli c) ustalaniu za pomocą wszelkich środków dozwolonych przez prawo warunków rozwoju w państwie przyjmującym oraz składanie o tym sprawozdań swemu rządowi d) prowadzeniu rokowań z państwem pobytu e)popieraniu przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym i rozwijaniu stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych. Szef misji dyplomatycznej jest ogólnie politycznym reprezentantem państwa wysyłającego i z tego tytułu podporządkowana jest mu i koordynowana przez niego działalność wszystkich placówek, biur czy przedstawicielstw państwa wysyłającego w państwie pobytu. korpus dyplomatyczny W węższym znaczeniu obejmuje wszystkich szefów placówek dyplomatycznych akredytowanych w danej stolicy. W szerszym zaś odnosi się do wszystkich osób zaliczanych do personelu dyplomatycznego i korzystających z przywilejów dyplomatycznych, którzy są wpisani na specjalną listę prowadzoną przez protokół dyplomatyczny miejscowego MSZ. Świadectwem przynależności do korpusu jest posiadanie legitymacji czy zaświadczenia dyplomatycznego wydanego przez MSZ. Na czele korpusu dyplomatycznego stoi dziekan. Z reguły jest nim najstarszy rangą przedstawiciel dyplomatyczny, a więc ambasador najdłużej przebywający w danym kraju. W krajach katolickich jest to najczęściej nuncjusz Stolicy Apostolskiej. Obowiązki jego ograniczają się do sfery protokolarnej i reprezentacyjnej. Korpus dyplomatyczny nie jest ani organizacją polityczną, ani prawną nie posiada osobowości prawnej. Odgrywa on niemal wyłącznie rolę ceremonialną. RZYWILEJE I IMMUNITETY- Przywileje i immunitety misji dyplomatycznych: *nietykalność *ochrona pomieszczeń misji prawo porozumiewania się nietykalność kurierów oraz korespondencji Przywileje i immunitety osobowe przedstawicieli dyplomatycznych: *nietykalność przedstawiciela dyplomatycznego *wyłączenie spod jurysdykcji karnej, cywilnej i administracyjnej państwa przyjmującego *zwolnienie z opłat i podatków. TEORIE IMMUNITETÓW Wyłączenia, ulgi, prawa i szczególna ochrona, z jakiej korzystają przedstawiciele dyplomatyczni poza granicami swego kraju, określane są łącznie jako przywileje i immunitety dyplomatyczne. Podstawy przywilejów i immunitetów dyplomatycznych:Teoria eksterytorialności - wychodzi z fikcyjnego założenia, że misja dyplomatyczna powinna być traktowana tak, jak gdyby ambasada czy poselstwo, znajdujące się poza krajem pobytu, było cząstką państwa wysyłającego.Teoria reprezentacji - wychodzi z założenia przedstawiciel dyplomatyczny reprezentuje naród i państwo, a skoro wszystkie państwa są równe, to organy jednego państwa nie powinny podlegać organom drugiego. Teoria funkcjonalna - wychodzi z założenia, że warunkiem wykonywania przez personel misji powierzonych mu zadań jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów. Gdyby dyplomaci podlegali jurysdykcji państwa przyjmującego, nie mogliby funkcjonować niezależnie. KONIEC MISJI DYPOLMATYCZNYCH Stosownie do art. 43 Konwencji wiedeńskiej zakończenie misji dyplomatycznej może nastąpić na skutek notyfikacji przez państwo wysyłające państwu przyjmującemu o zakończeniu misji i odwrotnie, że odmawia uznawania przedstawiciela dyplomatycznego za członka misji. Odmowa dalszego uznawania przedstawiciela za członka misji przez państwo przyjmujące związana jest ze stwierdzeniem, że jest on persona non grata. Zakończenie misji dyplomatycznej na skutek wypadków losowych są to m.in. śmierć szefa placówki, zmiana stanowiska głowy państwa. Szef placówki może także złożyć dymisję. Zerwanie stosunków dyplomatycznych - np. ogłoszenie stanu wojny, rewolucji w państwie wysyłającym lub przyjmującym, a także w przypadku utraty podmiotowości przez państwo wysyłające lub przyjmujące..

26. Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne

Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne. Wśród organów zewnętrznych państwa występujących za granicą w celu reprezentacji i ochrony jego interesów szczególna rola przypada stałym przed­stawicielstwom (misjom) dyplomatycznym, które od kilku wieków są głównym instrumentem realizacji stosunków dwustronnych Istota stałych misji dyplomatycznych. Istotą stałych misji dyplomatycznych jest to, że są to urzędy jednoosobowe, akredytowane przy głowie państwa pobytu, mają charakter przedstawicielski, korzystają z przywilejów i immunitetów dyp­lomatycznych, stale przebywają w państwie pobytu. Sposoby ustanowienia i za­kończenia misji dyplomatycznej, funkcje, przywileje oraz obowiązki są regulowa­ne przez prawo dyplomatyczne składające się z norm zwyczajowych i konwencyj­nych, a zwłaszcza przez ratyfikowaną przez Polskę Konwencję wiedeńską o sto­sunkach dyplomatycznych z roku 1961. Rodzaje misji specjalnych. Państwa celem załatwienia określonych spraw wysyłają rożnego rodzaju doraźne delegacje i przedstawicieli. Tego rodzaju misje czy wizyty określane są jako misje specjalne lub misje ad hoc. Jest to najstarsza znana forma dyplomacji, znacznie wyprzedzająca ustanowienie stałych misji. Cele misji specjalnych. Cele misji mogą być: polityczne — prowadzenie rokowań i załatwianie spraw spornych, omawianie stanu i perspektyw rozwoju stosunków dwustronnych, negocjowanie i podpisywanie deklaracji i umów mię­dzynarodowych; ceremonialne — udział w koronacjach, uroczystościach związa­nych z objęciem stanowiska prezydenta, pogrzebach i innych uroczystościach o charakterze urzędowym, i wreszcie techniczne — mające na celu rozwiązanie lub uzgodnienie różnorakich problemów specjalistycznych. Osobną grupę stanowią misje specjalne wysyłane na konferencje międzynarodowe.Wysyłanie misji specjalnej jest czasem jedyną formą bezpośrednich kontaktów między państwami nie mającymi stałych stosunków dyplomatycznych. Daje ono również możliwość spotkań i kontaktów na najwyższym szczeblu. Wysyłanie misji specjalnej występuje w wyniku uzgodnienia między zaintere­sowanymi państwami. Reprezentuje ona państwo wysyłające wobec przyjmujące­go, przy czym sprawa, której zatwierdzeniu czy przedstawieniu służyć ma misja, jest zwykle wcześniej znana drugiej stronie. Zadania przedstawicielstw handlowych. Obok reprezentacji interesów pań­stwa w dziedzinie handlu zagranicznego i działania na rzecz rozwijania stosunków gospodarczych zajmują się one m.in. badaniem sytuacji ekonomicznej kraju pobytu, odnotowują ruch cen i zmiany kursów, uczestniczą w przygotowaniu umów z zakresu międzynarodowych stosunków ekonomicznych, udzielają pomocy przedsiębior­stwom handlu zagranicznego w ich działalności oraz dokonują oceny tej działalności. Cele stałych przedstawicielstw. Ustanowienie przedstawicielstwa czy organi­zacji pozwala państwu na utrzymywanie stałego kontaktu z sekretarzem organiza­cji, zapewnia szybkie otrzymywanie dokumentacji i informacji, pozwala utrzymy­wać stosunki i uzgadniać stanowisko z innymi państwami członkowskimi także w okresach między posiedzeniami i sesjami organów. Posiadanie więc przedstawi­cielstwa jest istotnym czynnikiem pozwalającym na prezentowanie własnego stanowiska i na ochronę interesów państwa w danej organizacji. Charakter przedstawicielski urzędów konsularnych. Kwestia, czy konsul jest przedstawicielem państwa, jest przedmiotem długotrwałego sporu w nauce. Część doktryny zajmuje stanowisko, że konsul jest po prostu urzędnikiem państwa wysyłającego o ściśle określonych funkcjach, korzystającym tylko w ograniczo­nym stopniu z przywilejów i immunitetów, i w konsekwencji nie jest przed­stawicielem. Zadania urzędów konsularnych. Do zadań urzędów konsularnych należy obecnie nie tylko ochrona interesów obywateli, lecz także ochrona interesów państwa oraz popieranie przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a przyjmującym. Widoczne jest to zwłaszcza w przypadku konsulatów hand­lowych, funkcjonujących w powiązaniu z ministerstwem gospodarki. Można więc przyjąć, że jeśli przedstawiciel dyplomatyczny reprezentuje ogólne interesy pań­stwa i jego obywateli, to konsul reprezentuje skonkretyzowane interesy państwa i obywateli we wszystkich dziedzinach, które wymagają jego działania, opieki i ochrony. Istota misji wojskowych. Pojęcie „misje wojskowe" używane jest w nauce i praktyce międzynarodowej w celu określenia szeregu różniących się między sobą przypadków działania jednostek wojskowych, żołnierzy i oficerów w charakterze organu zewnętrznego państwa Rodzaje misji wojskowych. Obok misji wojskowych doraźnych, wysyłanych dla załatwiania określonej sprawy, złożenia wizyty czy rewizyty, po drugiej wojnie światowej upowszechniają się stałe misje wojskowe w wyniku umów między­narodowych i przebywające stale na terytorium innego państwa. Wśród nich da się wyróżnić dwa rodzaje. Misje wojskowe, mające uprawnienia do ogólnej reprezen­tacji państwa, funkcjonujące niejako zamiast przedstawicielstw dyplomatycznych, oraz misje wojskowe wysyłane na podstawie umów o pomocy i współpracy wojskowej, których zadania są ograniczone, przynajmniej formalnie, do współ­pracy i reprezentacji państwa w sferze militarnej.

27. Służba konsularna

Służba konsularna. Charakter norm regulujących stosunki konsularne. Stosunki konsularne, podobnie jak dyplomatyczne, określane są przez zespół norm prawnych umownych i zwyczajowych składających się na międzynarodowe prawo konsularne oraz przez normy prawa wewnętrznego. W przeciwieństwie jednak do prawa dyplomatycz­nego, w prawie konsularnym znacznie większą rolę odgrywają dwustronne normy umowne. Postanowienia dotyczące nawiązania stosunków konsularnych, funkcji czy przywilejów i immunitetów konsularnych znajdują się zarówno w specjalnych konwencjach konsularnych, jak i porozumieniach oraz traktatach handlowych, żeglugowych czy nawet politycznych. Ustanowienie stosunków konsularnych. Następuje ono na podstawie wzajem­nego porozumienia. Zgoda na nawiązanie stosunków dyplomatycznych z reguły obejmuje też zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych. Wykonywanie funkcji konsularnych przez misje dyplomatyczne. Funkcje konsularne są wykonywane nie tylko za pośrednictwem specjalnych placówek konsularnych, ale są również pełnione przez misje dyplomatyczne, które mają zazwyczaj specjalne wydziały konsularne. Polska posiada 37 wydziałów konsular­nych w ambasadach RP.

Przedstawicielstwa konsularne - składają się z: urzędów konsularnych i szefów placówek konsularnych - konsulów. Ogół szefów placówek konsularnych w określonym mieście stanowi korpus konsularny. W szerszym znaczeniu korpus konsularny obejmuje wszystkie osoby zatrudnione w obcych konsulatach (sekretarze, attaché) i ich rodziny, którym państwo przyjmujące przyznaje określone przywileje. Dziekanem korpusu konsularnego jest najstarszy rangą konsul, który w danym okręgu najwcześniej otrzymał zgodę do wykonywania swych czynności. Funkcje konsularne - Zadania służby konsularnej różnią się od zadań służby dyplomatycznej. Stąd też różnica w ich sytuacji prawnej. W odróżnieniu od przedstawicieli dyplomatycznych, będących reprezentantami politycznymi swoich rządów, są konsulowie funkcjonariuszami swego państwa, stale przebywającymi w określonym miejscu na terytorium drugiego państwa, za jego zgodą, w celu wykonywania na jego terytorium w określonym okręgu pewnych funkcji administracyjnych związanych z ochroną interesów swego państwa i jego obywateli. Nieraz jednak w praktyce obie gałęzie służby zagranicznej państwa: dyplomatyczna i konsularna ulegają stopnieniu i są wykonywane przez te same organy lub osoby. Do tego jest jednak wymagana zgoda państwa przyjmującego. Obecnie ukształtowała się powszechna praktyka, że w stolicach państw funkcje konsularne są przeważnie wykonywane przez wydziały konsularne ambasad w miejsce odrębnych placówek konsularnych. Funkcje konsulów określane są przez odnośne dwustronne konwencje bądź przez ustawodawstwo wewnętrzne poszczególnych państw. Działa to również międzynarodowe prawo zwyczajowe oraz Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963r. Funkcje te obejmują: ochronę interesów państwa wysyłającego, jego obywateli i interesów osób prawnych w państwie pobytu, popieranie rozwoju stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych między oboma państwami, rozwijanie pomiędzy nimi wszelkimi innymi sposobami przyjaznych stosunków, zapoznawanie się wszelkimi prawnie dozwolonymi środkami z warunkami i rozwojem życia gospodarczego, kulturalnego i naukowego w państwie pobytu, przesyłanie w tych sprawach sprawozdań swemu rządowi i udzielanie informacji osobom zainteresowanym, wydawanie paszportów konsularnych własnym obywatelom zamieszkałym za granicą oraz wiz wjazdowych i tranzytowych cudzoziemcom, udzielanie pomocy i opieki swym obywatelom, występowanie w charakterze notariusza i urzędnika stanu cywilnego (uwierzytelnianie podpisów i przekładów, udzielanie ślubów, rejestracja urodzeń własnych obywateli itp.), ochronę interesów własnych obywateli odnośnie spadków na terytorium państwa pobytu, ochronę interesów małoletnich i ubezwłasnowolnionych, zwłaszcza gdy zachodzi konieczność ustanowienia opieki lub kontroli, reprezentowanie w ramach obowiązującego w państwie pobytu ustawodawstwa przed jego sądami i władzami administracyjnymi nieobecnych obywateli własnego państwa w celu zabezpieczenia ich praw i interesów, doręczanie pism sądowych i pozasądowych oraz wykonywanie rekwizycji sądowej zgodnie z obowiązującymi porozumieniami międzynarodowymi, wykonywanie prawa kontroli i inspekcji w odniesieniu do statków i samolotów swego państwa oraz ich załóg, udzielanie im pomocy, badanie i wizowanie ich dokumentów pokładowych oraz, przy zachowaniu uprawnień państwa przyjmującego, przeprowadzanie dochodzeń dotyczących wypadków, które miały miejsce w czasie podróży, a także rozstrzyganie sporów wszelkiego rodzaju między kapitanem, oficerami i marynarzami, wykonywanie wszelkich innych funkcji zleconych placówce konsularnej przez państwo wysyłające, wykonywaniu których nie sprzeciwia się państwo przyjmujące Przedstawiciele służb konsularnych dzielą się na cztery klasy: a) konsulów generalnych b) konsulów mianowanych przez organy centralne c) wicekonsulów d) agentów konsularnych (może być powołany przez konsula).W praktyce służby konsularnej państw rozróżniać należy: konsulów zawodowych - obywatel państwa wysyłającego, funkcjonariusz resortu służby zagranicznej oraz konsulów honorowych - obywatel państwa przyjmującego, zajmujący się działalnością gospodarczą na jego terenie, utrzymujący stosunki z państwem wysyłającym, które powierza mu pewien zakres funkcji konsularnych. Różnice między konsulem zawodowym i honorowym - Obok konsulów zawodowych, będących urzędnikami państwa wysyłającego, mianowanymi spośród jego obywateli, w praktyce międzynarodowej występuje także instytucja konsula honorowego, powoływanego na podstawie umowy przez państwo wysyłające spośród mieszkańców - najczęściej obywateli - państwa przyjmującego. Stosunek konsula zawodowego do państwa wysyłającego ma charakter publicznoprawny, podczas gdy honorowego - prywatnoprawny. Między obu kategoriami konsulów występują dość istotne różnice. Poza wspomnianą już sprawą obywatelstwa, dotyczą one działalności zarobkowej, wynagrodzenia oraz zakresów przywilejów i immunitetów. Konsul zawodowy pobiera stałe wynagrodzenie i nie może się oddawać innemu zajęciu zarobkowemu, natomiast konsul honorowy, wprawdzie pełni funkcję z upoważnienia państwa wysyłającego, nie otrzymuje jednak stałego uposażenia, lecz zazwyczaj przysługuje mu prawo do rekompensaty poniesionych wydatków z pobieranych opłat konsularnych.

28. Prawo międzynarodowe publiczne - źródła i rola

Prawo międzynarodowe - jego źródła cechy charakterystyczne i znaczenie. Źródła prawa międzynarodowego - pojęcie to nie jest jednoznaczne. W sensie materialnym źródłem prawa jest to, co sprawia, że prawo międzyn. kształtuje się i nabywa moc obowiązującą. Tego rodzaju przyczyny sprawcze mają charakter pozaprawny. Zaliczane są do nich: - wola państw (kierunki pozytywistyczne) - nakazy rozumu (szkoła prawa natury) - więź społeczna (kierunki socjologiczne)- świadomość i emocje ludzi ( kierunki psychologiczne). W znaczeniu formalnym - źródłem prawa międzyn. Nazywamy zewnętrzny wyraz procesu, który doprowadził do powstania normy prawnej. Źródła formalne nazywane są niekiedy zewnętrznymi lub pozytywnymi. Do źródeł formalnych zaliczamy - umowę międzyn. - jest źródłem właściwym tylko dla systemu prawa międzyn. zwyczaj - jest źródłem znanym różnym gałęziom prawa. W znaczeniu materialnym źródłem prawa są siły tworzące normy prawne. Źródła materialne nazywane są `wewnętrznymi', `realnymi' lub głębszymi. Państwa określając kompetencje sądów międzynarodowych, powołują się na źródła prawa międzynarodowego jako podstawę wyrokowania, jednak nie pokrywa się całkowicie z pojęciem podstaw wyrokowania.

Zwyczaj międzynarodowy. Przez długi okres swego historycznego rozwoju prawo międzynarodowe było głównie prawem zwyczajowym. Obecnie rola zwyczaju uległa znacznemu zmniejszeniu. Dla wykształcenia się przepisu prawa zwyczajowego konieczne są: praktyka - istotne znaczenie ma tu działalność państwa, jak i innych organów. W grę może również wchodzić działalność organizacji międzyn. Praktyka nie może być jednostronna i dotyczyć tylko jednego państwa, przekonanie o zgodności tej praktyki z prawem. W statucie MTS stwierdzono, że zwyczaj jest dowodem istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo. Norma prawa zwyczajowego traci moc obowiązującą: na skutek wykształcenia się nowej, kolidującej z nią normy zwyczajowej lub umownej na skutek odstąpienia państw od jej praktykowania, czyli odwyknięcia. Podstawą mocy obowiązującej prawa zwyczajowego jest zgoda państwa. Dlatego zwyczaj często określany jest jako `milcząca zgoda'. Niektórzy autorzy kwestionują to i twierdzą, że państwa związane są także przepisami prawa zwyczajowego, na które nigdy nie wyraziły zgody lub, że prawo zwyczajowe rodzi się w sposób ;żywiołowy' (bez świadomego udziału państw) w poczuciu jego niezbędności na podłożu wspólnych pojęć moralności społecznej.

29. Umowy międzynarodowe

Umowy międzynarodowe - pojęcie, rodzaje i tryb zawierania. Umowy międzynarodowe - uzgodnione wyrażenie na piśmie woli dwóch lub więcej podmiotów stosunków międzyn., stwarzające m. in. węzeł wzajemnych praw i obowiązków, ustalające reguły ich postępowania lub oznaczające potwierdzenie, zmianę czy likwidację określonych norm prawnomiędzyn., albo załatwienie pewnej sprawy (umową jest każde porozumienie podmiotów s. m. , które ma wywołać określone skutki międzyn.). Umowy międzynarodowe stanowią podstawowe źródła prawa międzyn. obowiązującego. Umowy zawierają nie tylko państwa, a forma i nazwa umów jest zróżnicowana. Rodzaje: umowy prawotwórcze i umowy-kontrakty (np. sojusznicze, handlowe itp.)-- u. w ścisłym sensie i u. w formie uproszczonej (przy których zawieraniu zaangażowane są organy konstytucyjne państw oraz takie, które pozostają w kompetencji ministrów). Podział ze względów analitycznych według następujących kryteriów: podział wg uczestników: u. dwustronne (bilateralne)- u. wielostronne (multilateralne) liczba uczestników jest nieograniczona; dzielimy je na otwarte (zawierają klauzulę dopuszczającą przystąpienie innych państw bez potrzeby uzyskiwania zgody dotychczasowych kontrahentów) i zamknięte, treść umów międzyn.:polityczne, gospodarcze, kulturalne, naukowo-techniczne, wojskowe, komunikacyjne i inne. ranga umów: państwowe (zawierane przez lub w imieniu głowy państwa i ratyfikowane), rządowe (zawierane przez ministerstwa, ale ratyfikowane lub zatwierdzane przez rząd), resortowe (których przedmiot należy do właściwości jednego ministra). Forma uzgodnienia woli: wspólne teksty umowne (układ, traktat, konwencja, porozumienie, pakt,, karta, statut, akt, deklaracja, wspólne oświadczenie), noty memorandum. Tryb zawierania umów. Procedura zawierania umów jest procedurą uzgadniania i formalnego wyrażania woli podmiotów stosunków międzyn. Sprowadza się ona do wyboru wspólnych celów oraz do ustalenia sposobów ich osiągania. System konstytucyjny każdego państwa określa organy, które mają kompetencje negocjowania i zawierania umów. Z reguły należą one do rządu, który działa w porozumieniu z głową państwa. Ważna jest sprawa wyboru języka negocjacji i umowy, jeśli strony negocjujące mówią różnymi językami (najwygodniej jest wybrać jeden język negocjacji i jeden język umowy). Drugi system polega na zredagowaniu umowy w dwóch lub więcej językach, przy czym jeden z nich traktowany jest jako autentyczny. Trzeci system polega na sporządzaniu tekstu w językach wszystkich uczestników negocjacji, ale uznaniu kilku języków za autentyczne. Współcześnie w procedurze zawierania umów wyodrębnia się: preambułę - tu wyliczone są strony układające się lub ich organy państwowe (szefowie państw lub rządy) oraz wymienione są motywy przyczyn i celów zawarcia umowy. dyspozycje - ujęte są w numerowanych artykułach, zawarta jest tu treść umowy. Do tekstu umowy załączone są czasem aneksy, które regulują sprawy szczegółowe. Podpisanie umowy oznacza uznanie jej postanowień za obowiązujące tylko wtedy, gdy umowa przewiduje, że od tego momentu wchodzi ona w życie (wystarczy tylko zwykła wymiana dokumentów stanowiących umowę). Jeśli natomiast umowa wymaga ratyfikacji tzn. zatwierdzenia przez odpowiednie organy państwowe, to obowiązywanie umowy zaczyna się od momentu wymiany lub złożenia dokumentów ratyfikacyjnych. Składanie takich dokumentów odbywa się u depozytariusza umowy. W przypadku umów otwartych dla państw trzecich zgoda państwa na związanie się umową może także nastąpić na zasadzie przystąpienia do niej. Najnowsza ewolucja procedury zawierania i ratyfikowania umów dotyczy głównie umów wielostronnych. Charakteryzuje ją upraszczanie tradycyjnej procedury umów bilateralnych na użytek umów wielostronnych, rejestrowanie umów w Sekretariacie ONZ zamiast składania wielu dokumentów ratyfikacyjnych, eliminowanie tradycyjnego sposobu podpisywania i ratyfikacji, różnicowanie zobowiązań umownych poprzez uznawanie zastrzeżeń oraz systematyczne publikowanie umów międzyn., aby można było powoływać się na nie w systemie ONZ. Zaznacza się proces przekazywania ciałom parlamentarnym do ratyfikacji jedynie umów najważniejszych.

Kwestia ważności, wygaśnięcia i nieważności umowy międzynarodowej. Nieważność umowy. Umowa międzynarodowa musi odpowiadać pewnym warunkom zarówno co do podmioty, jak i przedmiotu umowy. Niedopełnienie tych warunków powoduje, że umowa jest nieważna. W prawie cywilnym rozbudowana została nauka o takich wadach umowy, jak: błąd - jest przyczyna nieważności umowy jeżeli dotyczy faktu lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła istotną podstawę zgody państwa na związanie się tą umową. Państwo jednak nie może powoływać się na błąd dla unieważnienia swej zgody, jeżeli własnym postępowaniem przyczyniło się do powstania błędu, albo jeśli okoliczności były takie, że powinno ono było liczyć się z możliwością błędu. zastosowanie przymusu - w postaci użycia siły lub groźby jej użycia przy zawieraniu umów międzyn. należy wyróżnić zastosowanie przymusu wobec przedstawiciela państwa (przez użycie siły lub groźby jej użycia powoduje, że zgoda na związanie się umową jest pozbawiona wszelkich skutków prawnych) oraz przymusu wobec państwa ( w klasycznym prawie międzyn. tego rodzaju przymus w niczym nie wpływał na ważność umowy, jednak obecnie do konwencji wiedeńskiej włączono postanowienie, wg którego nieważna jest umowa zawarta w wyniku groźby lub użycia siły z pogwałceniem zasad prawa miedzyn., wyrażonym w Karcie Narodów Zjednoczonych), podstęp - jeżeli państwo zawarło umowę na skutek podstępu, czyli umyślnego wprowadzenia w błąd, może powołać się na podstęp dla unieważnienia swej zgody na związanie się umową.wykorzystanie przymusowej sytuacji.Państwo nie może w celu unieważnienia umowy powołać się na fakt, że jego zgoda na związanie się umową wyrażona została z pogwałceniem przepisów jego prawa wewnętrznego dotyczącym kompetencji zawierania umów (są jednak pewne wyjątki).Wygaśnięcie umowy pociąga za sobą skutki prawne. Przyczyny wygaśnięcia umowy:przyczyny przewidziane w umowie - najczęściej jest to upływ czasu, na jaki umowa została zawarta oraz wypowiedzenie umowy. inne przyczyny: zgoda stron na uznanie umowy za wygasłą, całkowite wykonanie umowy trwała niemożność wykonania umowy, jeżeli ta niemożność wypływa z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu niezbędnego do wypełniania umowy, niezgodność z nowo powstałą imperatywną normą powszechnego prawa międzyn., pogwałcenie umowy przez jedna z umawiających się stron. Zasadnicza zmiana okoliczności, jednak nie może ona stanowić przyczyny wygaśnięcia umowy jeżeli chodzi o umowę ustanawiającą granicę, albo jeżeli zasadnicza zmiana jest wynikiem pogwałcenia przez stronę, która na nią się powołuje, bądź to obowiązku wypływającego z umowy, bądź też jakiegokolwiek innego międzyn. obowiązku wobec którejkolwiek z pozostałych stron umowy.

IX niepaństwowi uczestnicy stos. Międzynarodowych

30. Zwyczaj międzynarodowy

Zwyczaj międzynarodowy. Przez długi okres swego historycznego rozwoju prawo międzynarodowe było głównie prawem zwyczajowym. Obecnie rola zwyczaju uległa znacznemu zmniejszeniu. Dla wykształcenia się przepisu prawa zwyczajowego konieczne są: praktyka - istotne znaczenie ma tu działalność państwa, jak i innych organów. W grę może również wchodzić działalność organizacji międzyn. Praktyka nie może być jednostronna i dotyczyć tylko jednego państwa, przekonanie o zgodności tej praktyki z prawem. W statucie MTS stwierdzono, że zwyczaj jest dowodem istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo. Norma prawa zwyczajowego traci moc obowiązującą: na skutek wykształcenia się nowej, kolidującej z nią normy zwyczajowej lub umownej na skutek odstąpienia państw od jej praktykowania, czyli odwyknięcia. Podstawą mocy obowiązującej prawa zwyczajowego jest zgoda państwa. Dlatego zwyczaj często określany jest jako `milcząca zgoda'. Niektórzy autorzy kwestionują to i twierdzą, że państwa związane są także przepisami prawa zwyczajowego, na które nigdy nie wyraziły zgody lub, że prawo zwyczajowe rodzi się w sposób ;żywiołowy' (bez świadomego udziału państw) w poczuciu jego niezbędności na podłożu wspólnych pojęć moralności społecznej.

31. Narody jako uczestnicy stosunków

Narody jako uczestnicy stosunków międzynarodowych - kwestia samostanowienia narodów. Prawo narodów do samostanowienia. Konsekwencją zaakceptowania w sto­sunkach międzynarodowych prawa do samostanowienia jest problem podmiotowo­ści narodu. Prawo do samostanowienia, proklamowane w XIX w. jako „zasada narodowości" przez P.S. Manciniego, ogólnikowo tylko zostało wymienione w Karcie NZ. Artykuł l Karty uznaje za jeden z celów organizacji rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów Naród, w drodze swobodnie wyrażonej woli, może opowiedzieć się za utworzeniem własnej państwowości, może też przyłączyć się do istniejącego już podmiotu. Samookreślenie — wybór własnego statusu wewnętrznego i zewnętrznego — może nastąpić w drodze pokojowej lub — jak w przypadku wielu kolonii terytoriów zależnych — może być realizowane w drodze walki narodowowyzwoleńczej. Naród, który w trakcie walki narodowowyzwoleńczej tworzy zręby swej państwowości, wykształca organy cywilne lub wojskowe zdolne do reprezentowania go w płaszczyźnie międzynarodowej, staje się podmiotem prawa międzynarodowego, jest traktowany jako swego rodzaju państwo in statu nascendi.

32. Pojęcie, geneza, historia rozwoju i klasyfikacja organizacji m.

Pojęcie, geneza, rozwój, podział organizacji międzynarodowych. Główną przyczyną formułowania się w nowoczesnym kształcie organizacji md. było powstanie światowego rynku , jako zacieśnianie i wzajemne uzależnienie gospodarcze państw. Postęp techniczny a w szczególności rozwój transportu i łączności , sprzyjają rozwojowi tej formy kontaktów md.. Określenie istoty organizacji md. w formie definicji jest trudne , albowiem różnią się one od siebie liczbą i rodzajem członków zasięgiem działalności zarówno w znaczeniu terytorialnym jak i podmiotowym . Nie ma też normy prawa md. regulującej to zagadnienie , a współczesna nauka nie podała jednoznacznej definicji organizacji md. Organizacje md. niezależnie od tego czy są postrzegane jako: podmioty politycznoprawne (rządowe, pozarządowe)polityczne (transnarosowe) a nawet apolityczne są ważnym elementem systemu md. , wielokierunkowo oddziałującym na państwa, ich politykę zewnętrzną i wewnętrzną. Podstawowe rozróżnienie organizacji rządowych od pozarządowych następuje wg kryterium prawnopolitycznego (mają inny charakter i znaczenie w stosunkach międzynarodowych. ) Organizacje rządowe struktury tworzone przez państwa w celu rozwoju wzajemnej współpracy”. Do powstania organizacji rządowej jest niezbędne minimum : trzy kraje , określona struktura działania , zasady i mechanizmy współpracy oraz najczęściej określane w statucie prawa i obowiązki. Organizacje te działaj a na podstawie umowy wielostronnej , obecnie przyjęcie umowy odbywa się najczęściej w wyniku konferencji md.. Ich cecha to trwałość , istnienie organów stałych, konferencje. Org. ta daży do osiągnięcia celów określonych w statucie. To różni organizacje od „systemu periodycznych konferencji” Organizacje pozarządowe to zgodnie z rezolucją Rady Społeczno-Gospodarczej nr 288 z października 1950 „organizacje, których powstanie nie jest następstwem umowy międzynarodowej” . Ich działalność opiera się na aktach wewnętrznych ( statuty , regulaminy) dobrowolnie przestrzeganych przez członków . Członkostwo w organizacji pozarządowej , jak sugeruje nazwa jest oparte na uczestnictwie podmiotów niepaństwowych , polityczno-prawnych lub fizycznych instytucji, stowarzyszeń osób fizycznych ,Organizacje międzynarodowe - zrzeszenia państw, innych osób prawnych (często krajowych stowarzyszeń albo związków), albo fizycznych z różnych krajów, powołane do życia, realizacji zadań określonych w statusie. Geneza - sięga VIII w p. n. e., w starożytnych Chinach istniały formy stos. Międzynarodowych zbliżonych swą terścią do organizacji współczesnych. Jednak dopiero w II poł. XIX w. warunki sprzyjają organizowaniu stosunków między państwami. Powstaje rynek światowy, następuje zacieśnienie, wzajemne uzależnienie gospodarcze państw. Postęp techniczny, a w szczególności rozwój transportu i łączności, sprzyjają rozwojowi tej formy kontaktów międzynarodowych. Powstają pierwsze stowarzyszenia państw w zakresie żeglugi na wielkich rzekach o międzynarodowym znaczeniu, oraz prototypy współczesnych organizacji w dziedzinie komunikacji telegraficznej (1865), przewozów kolejowych (1866) i poczty (1878). Szybki rozwój nauki, techniki, postęp gospodarczy i społeczny spowodowały zainteresowanie w XX wieku kontaktów międzynoarodowych oraz zrodziły potrzebę rozwoju wielostronnej współpracy państw we wszystkich niemal sferach życia społecznego. Nastąpił przyśpieszony rozwój organizacji międzynarodowych. Na początku tego stulecia istniało zaledwie 30 organizacji rządowych i około 300 organizacji pozarządowych. W latach 80 funkcjonowało już około 300 organizacji rządowych i około 3000 organizacji pozarządowych. Obecnie organizacje międzynarodowe (przede wszystkim rządowe) stały się dogodnym forum współpracy i rywalizacji państw, miejscem ścierania się różnych koncepcji i interesów. Są one równocześnie instrumentem łagodzenia sprzeczności powstających między jej uczestnikami. Organizacje międzynarodowe stanowią też użyteczny środek, za pomocą którego realizowane są cele polityki zagranicznej. Organizacje te uważa się za nowoczesną i najbardziej rozwiniętą formę współpracy międzynarodowej. Podział - kryteria: a) wg. zasięgu podmiotowego (czyli członkostwa): organizacje powszechne (uniwersalne) - obejmujące swym zasięgiem wszystkie lub prawie wszystkie kraje świata (ONZ), grupowe - obejmują tylko niektóre państwa odpowiadające pewnym wymogom(np.: Rada Europy). Tu również wyróżniamy org. Regionalne (członkami państwa z pewnych regionów geograficznych, np.: LPA, OPA).b) wg. Ich kompetencji

org. Ogólne - rozwijają działalność w różnych dziedzinach międzynarodowych (ONZ, OPA)org. Specjalne / funkcjonalne - ich kompetencje wyższe, dotyczą w zasadzie 1 dziedziny współpracy ( np.: wszystkie wyspecjalizowane organizacje związane z ONZ)c) kryterium podmiotowe org. Polityczno - wojskowe (NATO, ANZUS) org. Gospodarcze (UE, EFTA) org. Kultury (UNESCO) org. Komunikacji (ICA)

33. Funkcje, organy i proces podejmowania decyzji w organizacjach

Funkcje - rozumiane jako typy działania organizacji zmierzającej do realizacji zadań. Podstawowa funkcja każdej organizacji - ujawnianie zgodności interesów państw członkowskich oraz osiąganie porozumienia we wspólnych zadaniach i konkretnych działaniach odpowiadających ujawnionej zgodności interesów państw. Funkcje dzielimy na: funkcje regulacyjne - ustanawianie form i wzorców o charakterze moralnym, politycznym czy prawnym, mającym odpowiednio kształtować postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych: funkcje kontrolne - ustalenie stanu faktycznego oraz kontrolowanie go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych; funkcje operacyjne - bezpośrednie świadczenie przez organizację różnych usług na podstawie jej własnych decyzji oraz za pomocą zasobów ludzkich i materialnych znajdujących się w jej dyspozycji. Organy organizacji międzynarodowych i proces podejmowania decyzji. Każda organizacja posiada stałe organy (utworzone na czas nieokreślony, o stałym statusie prawnym). Kryteria klasyfikacji organów: -ważność - organy główne i pomocnicze -funkcja organów - organy naczelne, wykonawcze, sekretariat -charakter prawny członków organów - organy międzynarodowe, międzyparlamentarne, administracyjne.

Organy organizacji (głównie 2, czasami więcej jak np.: ONZ): plenarny - przedstawiciele wszystkich państw członkowskich i nazwy: Zgromadzenie Ogólne (np.: ONZ), Konferencja Ogólna (np.: MOP), Kongres (np.: w Powszechnym Związku Pocztowym), w organizacjach o mniejszej liczbie członków - Rada, w org. Finansowych - Walne Zgromadzenie. Zbiera się na sesje zwyczajne periodyczne. Kompetencje - zajmowanie się całością polityki i działalnością organizacji zarządzający (wykonawczy) - zbiera się częściej niż organy plenarne, a w przypadku organizacji o większej liczbie członków jego skład jest ograniczony tylko do niektórych państw (Rada Bezpieczeństwa ONZ). Organy te noszą nazwę: Rada, Komitet, Komisja, Zarząd, Dyrektorzy Wykonawczy. Kompetencje ich wprawdzie mieszają się w kręgu uprawnień organów plenarnych, lecz z reguły załatwiają sprawy o bardziej roboczym, konkretnym charakterze. Na ogół organy zarządzające reprezentowane są przez państwa na niższym szczeblu przedstawicieli. Jednakże w praktyce odgrywają ważną role całej działalności organizacji, np.: Rada Bezpieczeństwa ONZ czy organy wykonawcze w organizacjach wyspecjalizowanych. Obecnie istnieje kilka organów międzyparlamentarnych: Parlament Europejski, Wspólnota Europejska, Międzyparlamentarna Konsultatywna Rada Beneluksu, Zgromadzenie Plenarne Rady nordyckiej, Zgromadzenie Unii Zachodnioeuropejskiej czy też pozastatusowy organ NATO - Zgromadzenie Atlantyckie. W skład tych organów wchodzą osoby wybrane przez parlamenty krajowe bądź przez ludność państw członkowskich w drodze głosowania powszechnego i bezpośredniego. Zadaniem tych organów jest między innymi analizowanie działalności organizacji, sporządzanie raportów dla organu głównego, a także czasami funkcje kontrolne, doradcze i opiniodawcze. Proces podejmowania decyzji

Jest skomplikowany i dobywa się w rozmowach oficjalnych i nieoficjalnych (np. w kuluarach miejsca obrad). Rozpoczyna się od wypracowania projektu przez wnioskodawcę )państwo, organizacja międzynarodowa) poprzez prace przygotowawcze w organach organizacji - debatę generalną - głosowanie - nabranie mocy prawnej przez decyzję. Ważna jest procedura głosowania. Jest kilka sposobów: -XIX w. - decyzje odejmowano jednomyślnością wszystkich głosów (państwo = 1 głos, co wypływało z zasady suwerennej równości wszystkich państw). Taki sposób był długi, efekt końcowy często był zbyt ogólnikowy, więc zaczęto ją ograniczać. Obecnie m. in. W NATO wymóg jednomyślności dotyczy wszystkich spraw merytorycznych, np. w EFTA, OECW - wymóg większości. Sposobem przyśpieszającym proces decyzyjny jest przyjęcie procedury większościowej. Wiąże się to z poważnym ryzykiem dla państw członkowskich, które mogą znaleźć się w sytuacji przegłosowanej. Dla zmniejszenia ryzyka stosuje się systemy głosowania większościowego w zależności od wagi spraw i skutków prawnych uchwał. W ważniejszych sprawach merytorycznych i proceduralnych wprowadza się zasadę większości kwalifikowanej, najczęściej w postaci wymogu 2/3 głosów bądź wszystkich członków. Spotkamy również wymóg większości bezwzględnej, tj. co najmniej 50% wszystkich głosów + jeden głos oraz odpowiedniego quorum, tj. wymaganej statusowo liczby członków, aby decyzja była prawomocna (UE, CECA, ONZ). W sprawach o mniejszym znaczeniu wystarczy zwykła lub względna większość głosów. System większościowy jest dziś powszechnie stosowany w organizacjach międzynarodowych. W organach międzyparlamentarnych (w Zgromadzeniu Doradczym Rady Europy) liczba głosów jest proporcjonalna do liczby ludności w danym państwie. Przy głosowaniu stosuje się procedurę większościową. W działalności wielu organizacji międzynarodowych (Zgromadzenie Ogólne ONZ i większości organizacji wyspecjalizowanych) rozwinęła się praktyka uzgadniania niektórych istotnych uchwał poprzez konsultacje między państwami (tzw. Consensus). Decyzje w ten sposób uzgodnione, a nie przegłosowane mechaniczną większością głosów, mają większe szanse realizacji. W większości organizacji międzynarodowych decyzje dotyczące spraw wewnętrznych oraz spraw merytorycznych, ale mających charakter zaleceń, nabierają mocy prawnej po ich podjęciu (np. ONZ). Statuty niektórych organizacji stanowią, że decyzje ich organów nabierają mocy prawnej w terminie ustalonym w nich samych (np. UE) albo z chwilą zaaprobowania ich przez inny organ tej samej organizacji (np. CECA). W nielicznych organizacjach uchwały nabierają mocy prawnej po ich ratyfikacji lub uznaniu przez odpowiednie organy państwowe.

34. Geneza i podstawy prawne działania ONZ

Geneza i podstawy prawne działania ONZ.(karta) Podstawą prawną ONZ i jej działalności jest Karta Narodów Zjednoczonych podpisana w San Francisco w dniu 26 czerwca 1945 roku. Karta jest umową międzynarodową obejmująca 111 artykułów. Została ona sporządzona w pięciu językach - angielskim, francuskim, rosyjskim, hiszpańskim, chińskim. Organizacja opiera się na zasadzie suwerennej równości wszystkich członków. To znaczy że żadne państwo nie będzie miało większego wpływu na działalność i podejmowane decyzje w stosunku do innego państwa. Karta rozróżnia dwie kategorie członków ONZ: pierwotnych i przyjętych przez kompetentny organ. Członkami pierwotnymi są: -Państwa, które uczestniczyły w konferencji w San Francisco, podpisały i ratyfikowały Kartę Narodów Zjednoczonych. -Państwa, które podpisały kartę Atlantydzką oraz podpisały i ratyfikowały Kartę Narodów Zjednoczonych. (Członkami pierwotnymi na początku stanowiło 50 państw, obecnie ONZ liczy 192/3 członków.). Mechanizmy gwarantujące zabezpieczenie karty: -Udział w rokowaniach, Misje pokojowe , Możliwość nakładania sankcji Zobowiązania państw do przestrzegania nakłaniania innych państw do przestrzegania praw. Karta nie zawiera żadnego postanowienia w sprawie wystąpienia z ONZ. Jednak przewiduje zawieszenie członka w prawach członkowskich oraz wykluczenie z Organizacji, jeśli dane państwo uporczywie łamie zasady Karty.

35. Struktura ONZ, skład i kompetencje organów głównych

Organy ONZ: Zgromadzenie Ogólne - uczestnikami są przedstawiciele wszystkich państw członkowskich. Każdy członek nie może mieć więcej jak 5 przedstawicieli. Każdemu członkowi przysługuje jeden głos. Zgromadzenie ogólne odbywa doroczne sesje zwyczaje oraz zgromadzenie plenarne, komitety i komisje. Uchwały zgromadzenia Ogólnego ważnych sprawach zapadają większością 2/3 głosów. Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego Mają wpływ na utrzymanie pokoju, Wybierają członków Rad, Zajmują się sprawami członkowskimi, Zajmują się systemu powiernictw, Ustalają budżet Rada Bezpieczeństwa - składa się z 15 członków. Wielkie mocarstwa jak Związek Radziecki, Stany Zjednoczone, Chiny, Wielka Brytania, Francja są stałymi członkami Rady. Pozostałych dziesięciu członków wybiera zgromadzenie Ogólnego okres dwóch lat. Karta przyznała Radzie niezwykle szerokie kompetencje w sprawach dotyczących pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Kompetencje rady Bezpieczeństwa obejmują: Opracowywanie przy pomocy Wojskowego komitetu Sztabowego planów ustanowienia systemu regulowania zbrojeń w celu przedłożenia ich państwom członkowskim. Rozpatrywanie sporów i sytuacji zagrażających pokojowi oraz wydawanie zaleceń dotyczących sposobu załatwienia sporu. Podejmowanie decyzji w sprawie zastosowania sankcji. Sankcje mogą być: Sankcje nie pociągające za sobą użycia siły, które mogą obejmować zerwanie stosunków gospodarczych, komunikacji kolejowej morskiej, lotniczej. Sankcje zbrojne, które mogą obejmować demonstracje, blokady i inne operacje sił zbrojnych, powietrznych, morskich, lądowych członków ONZ. Rada Gospodarczo - Społeczna - składa się z 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na 3 lata, z tym że co rok ust ustępuje jedna trzecia (tzw. System rotacyjny). Rada ta wykonuje swe funkcje poprzez inicjowanie i prowadzenie badań zagadnień gospodarczych i społecznych. Kompetencje Rada Gospodarczo - Społeczna: Wydaje zalecenia państwom członkowskim i organizacjom międzynarodowym przygotowanie projektów konwencji. Zwoływanie konferencji międzynarodowych Jej działalność polega w dużym stopniu na współdziałaniu w rozwiązywaniu problemów ekonomicznych i społecznych z innymi organizacjami międzynarodowymi (rządowymi i pozarządowymi). Rada Powiernicza - składa się z 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa, państw zarządzających terytoriami powierniczymi, i takiej liczby państw nie zarządzających terytoriami powierniczymi, wybieranych przez Zgromadzenie Ogolone na 3 lata. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości zajmuje się rozpatrywaniem spraw dotyczących łamaniem zasad równości na ziemi. Jego zadaniem jest również osądzenie i skazywanie zbrodniarzy wojennych. Sekretariat ONZ składa się z Sekretarza Generalnego i personelu. Sekretarza Generalnego wybiera na 5 lat Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady Bezpieczeństwa. Obecnie to stanowisko zajmuje Austriak Kurt Waldheim. Kompetencje Sekretarza Generalnego: Prawo uczestniczenia w posiedzeniach Zgromadzenia Ogólnego i wszystkich rad oraz spełnienie funkcji zleceniowych przez te organy Przygotowanie projektu budżetu Zarządzanie majątkiem Troska o zbieranie składek członkowskich

36. Rola ONZ w stosunkach

-Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa -Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasad równych praw i samostanowienia narodów -Rozwiązywanie w drodze współpracy zagadnień międzynarodowych o charakterze społecznym, gospodarczym, kulturalnym i humanitarnym oraz w zakresie ochrony praw człowieka -Popieranie postępu społecznego i poprawy warunków życia

37. Organizacje wyspecjalizowane ONZ

Organizacje wyspecjalizowane ONZ i ich znaczenie. System Narodów Zjednoczonych tworzą organizacje wyspecjalizowane skupione wokół ONZ, których zadaniem jest rozwiązywanie poprzez współpracę międzynarodową problemów społecznych, gospodarczych, kulturalnych współczesnego świata. Obecnie w ramach systemu ONZ działa 16 organizacji wyspecjalizowanych: Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny - ITO Międzynarodowa Organizacja Meteorologiczna - WMO Powszechny Związek Pocztowy - UPU Światowa Organizacja Własności Intelektualnej - WIPO Międzynarodowa Organizacja Pracy - ILO Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju - IBRD Międzynarodowy Fundusz Walutowy - IMF Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa - FAO Organizacja NZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury - UNESCO Światowa Organizacja Zdrowia - WHO Organizacja NZ ds. Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego - ICAO Międzynarodowa Kooperacja Finansowa - IFC Międzynarodowa Organizacja Morska - IMO Międzynarodowe stowarzyszenie Rozwoju - IDA Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa - IFAD Organizacja NZ ds. Rozwoju Przemysłowego - UNIDO Międzynarodowa Organizacja ds. Energii Atomowej - IAEA Światowa Organizacja Handlu - WTO Organizacje wyspecjalizowane dysponują dużą niezależnością. Posiadają własne struktury organizacyjne, autonomiczne źródła dochodu, własny budżet, wyspecjalizowany personel itd. na początku lat dziewięćdziesiątych organizacje wyspecjalizowane zatrudniały ponad 24 tys. osób i dysponowały łącznym budżetem w wys. 2,5 mld USD.

38. Organizacje regionalne na arenie międzynarodowej

Organizacje regionalne o charakterze ogólnym: Organizacja Państw Amerykańskich - geneza związana z dążeniem państw płd. I śr. Am. Do niezależności. 1889 - Waszyngton - konferencja amerykańska (inicjator - USA). Od tej pory co 5 lat odbywały się podobne konferencje. 1947 - Bogota - podpisano Kartę Organizacji Państw Amerykańskich. Zadanie OPA - rozwiązanie współpracy we wszystkich dziedzinach stosunków międzynarodowych. Liga Państw Arabskich - jej pakt podpisało 7 państw 22.03.1945 (przeciwwaga dla ONZ - państwa arabskie zjednoczyły swe wysiłki dla obrony wspólnych interesów w ramach regionalnej organizacji). Potem do LPA przystąpiła reszta państw nowo powstałych. Zadanie - wszystkie sprawy interesujące państwa członkowskie. Pierwsze lata działalności skoncentrowane na walce o niezależność państw od byłych metropolii, potem na rozwoju gospodarczym. Działalność LPA mało efektywna. Organizacja jedności Afrykańskiej - powstała w wyniku likwidacji kolonializmu w Afryce w latach 1957 - 63, kiedy to wiele państw odzyskało niepodległość. OJA koordynowała działalność państw w walce o wyzwolenie terytoriów kolonialnych, też przeciw rasizmowi w Afryce Płd. Organizacje polityczno - militarne (też Układ Warszawski, Rada Europy) Organizacja Paktu Północnego Atlantyku (NATO) powstała 04. 04. 1949 r. - umowę podpisało 12 państw: Francja, Wlk. Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia, Kanada, USA. W 1952 r. - Grecja i Turcja, w 1955 r. - RFN, w 1990 r. - zjednoczone Niemcy, w 1982 r. - Hiszpania. Francja wycofała się z zintegrowanego systemu wojskowego, ale nadal jest członkiem org. Jako przymierza politycznego. Członkowie zobowiązani są do wzajemnej pomocy wojskowej na wypadek napaści zbrojnej na 1 z nich, to zobowiązanie jest zbiorową samoobroną. NATO działa na terenie państw członkowskich, cały obszar płn. Atlantyku na płn. od zwrotnika Raka. Jedyny organ statutowy - Rada Atlantycka (Ministralna) - przedstawiciele państw członkowskich, na szczeblu ministrów, zbiera się co najmniej 2 razy w roku, na szczeblu stałych przedstawicieli raz w tygodniu, wówczas nazywa się Radą Stałych Przedstawicieli. Organ odpowiada za realizację celów paktu. Decyzje Rady podejmowane są jednomyślnie i bez głosowania, nie wiążą one jednak rządów państw członkowskich. Unia Zachodnioeuropejska - powstała w 1955 r. , skład: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Wlk. Brytania, Włochy. Organy - Rada Unii (organ międzyrządowy). Zgromadzenie (organ parlamentarny), Agencja kontroli Zbrojeń, Stały Komitet Zbrojeń i Sekretariat. UZE organizowała się do działania militarnego, współpracy politycznej członków. 01. 11. 1993 r. wchodzi w życie traktat z Maastricht łącznie z Deklaracją o roli UZE, co podnosi rangę Unii jako autonomicznej struktury UE realizującej tożsamość europejską w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony. Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku (ANZUS) - 1952 r. skład: Australia, Nowa Zelandia, USA. CEL - przeprowadzenie wojennych konsultacji w czasie powstania napiętej sytuacji w basenie O> Spokojnego, zagrożenia integralności terytorialnej, niezależności politycznej i bezpieczeństwa członków. Istota ANZUS - obowiązek wzajemnej pomocy wojskowej razie napaści na jedno z państw oraz na terytorium wysp będących pod ich jurysdykcją na O. Spokojnym. Organizacje integracji gospodarczej państw uprzemysłowionych. Geneza - po II wojnie św. wiele krajów europy zachodniej było w wielkim kryzysie społecznym i gospodarczym. USA by utrzymać tu swoje wpływy pomagało odbudować europejski potencjał gospodarczy. W 1947 r. uruchomiono plan Marshalla. By do niego przystąpić państwa musiały opracować i przystąpić do wspólnego europejskiego programu dobudowy i rozwoju - w 1948 r. powstała Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Najpierw OEWG dzieliła pomoc amerykańską, po zakończeniu planu M działała na rzecz liberalizacji handlu i rozwoju współpracy finansowej państw zachodnioeuropejskich i USA. 1960 r. - na gruncie OEWG powstała Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECW). Do 1973 r. prawie wszystkie państwa zachodnie (25 krajów przystąpiło), ZSRR odmówiono. Najwyższy organ OECW - Rada, działa na 2 poziomach - min. Spraw zagr. I gospodarki oraz stałych przedstawicieli. Uchwały Rady to zalecenia, obejmują tych, którzy głosowali „za”. Cel - analiza bieżącej sytuacji gospodarczej, finansowej krajów członkowskich całego ugrupowania barier swobodnej wymiany towarów, usług i kapitału Unia Europejska - jej pierwowzorem Europejska Wspólnota Węgla i Stali powstała w 1951 r. W 1957 r. Rzym - 6 państw zachodniej europy podpisało traktat powołujący do życia EWG i Europ. Wspól. Energii Atomowej (Euratom). W 1967 r. EWG, EWWiS i Euratom połączyły się w 1 organizację. Pierwotni członkowie EWG - RFN, Francja, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg w 1973 r. doszła Wlk. Brytania, Dania, Irlandia. 1981 r. Grecja, 1985 r. Hiszpania i Portugalia, 1995 r. Austria, Finlandia, Szwecja. Kraje stowarzyszone z UE - Malta, Cypr, Turcja, Polska, Słowacja. Organy - Rada Ministrów. Organ pomocniczy - Komitet Stałych Przedstawicieli. Stały organ zarządzający wykonawczy - komisja (przygotowuje posiedzenia rady , nadzoruje, realizacje podjętych decyzji) Parl. Europejski i Trybunału zajmują się oceną polityczną i prawną działań wspólnoty, poszczególnych państw. Cel UE - sterowanie procesem integracji ekonomicznej, politycznej i społecznej państw członkowskich. Rezultat integracji politycznej - utworzenie Rady Europejskiej - forum na którym spotykaja się przywódcy państw UE. Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu - 1960 r. Skład: Austria, Belgia, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Wlk. Brytania. Cel - likwidacja ograniczeń w wymianie handlowej wewnątrz ugrupowania. Z „EFTA” odeszły Wlk.Brytania, Dania, Portugalia, pozostałe kraje przystąpiły do UE = znaczenie EFTA zmalało. Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) - 1949 r. kraje socjalistyczne. Cel - integracja rządzonych przez komunistów krajów Europy Środkowowschodniej z gospodarką ZSRR. Cel nie został osiągnięty. W 1991 r. RWPG rozwiązano.

39. Organizacje integracji gospodarczej

Organizacje gospodarcze krajów rozwijających się Ok. 150 państw należy do Trzeciego Świata. Jako odrębny subsystem polityczny i gosp. Ukształtował się dopiero ok. 20 lat temu. Państwa tworzyły org. Międzynarodowe. Celem głównie było sprzyjanie rozwojowi poszczególnych krajów i regionów trzeciego świata oraz zapobieganie i łagodzenie sporów i konfliktów w skali regionu .„Grupa 77” - 1964 r. organizacja o charakterze gosp. Utworzona by przygotować wspólne stanowisko krajów trzeciego świata na 1 konferencje NNCIAD. Dziś skład grupy 77 to ponad 150 krajów, zadanie - koordynacja działań państw na forum organizacji wyspecjalizowanych ONZ. Organizacje które grupują kraje trzeciego świata to m. in: OPEC (Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej) - 1960 r. - skład: 13 krajów. OPEC to forum na którym zapadają decyzje o wielkości wydobycia i cenach światowych ropy. ASEAN (Stowarzyszenie Narodów Azji Płd.- Wsch.) skład: 6 państw regionu Azji płd. - wsch. Jest to organizacja integracji gospodarczej, której zakres i metody działania upodabniają się do EWG

40. Organizacje pozarządowe

Organizacje pozarządowe Nie zostały utworzone przez państwo, nie działają ze skutkiem prawnym w płaszczyźnie prawa międzynarodowego. Członkowie - osoby fizyczne lub prawne (instytucje i stowarzyszenia o charakterze publicznym lub prywatnym). Ich międzynarodowy charakter polega na tym, że zrzeszają członków z różnych krajów, stwarzają ramy współpracy , wykraczają poza granice jednego państwa. Funkcje o. p. są różne. W niektórych stowarzyszeniach przeważają działania kształtujące opinie publiczną i opinie kół rządowych, w innych dążące do nawiązania kontaktów między grupami społecznymi i profesjami. Niektóre z tych organizacji są grupami nacisku w dużym znaczeniu, inne wspomagają działalność rządów i inicjują nowe przedsięwzięcia (np. plany współpracy ekonomicznej i naukowej). Istnieje ok. 3000 o. p. Funkcje organizacji pozarządowych: Kształtują opinie publiczną Ułatwiają kontakty pomiędzy określonymi grupami społecznymi i profesjami Niektóre z tych organizacji są potężnymi grupami nacisku na rządy poszczególnych państw. Wspieranie działalności rządów oraz organizacji międzynarodowych w określonych dziedzinach. Stanowią często nieoficjalną stronę stosunków

41. Przedsiębiorstwa międzynarodowei ich rola

Przedsiębiorstwa międzynarodowe - korporacje transnarodowe są to przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą mającą zasięg międzynarodowy (działają, co najmniej w dwóch krajach) i posiadające w związku z tym swoje filie zagraniczne. Wyróżnić można korporacje transnarodowe (aktywa należą do przedsiębiorstwa macierzystego zlokalizowane są w kilku krajach) oraz wielonarodowe (aktywa są własnością wielu zagranicznych przedsiębiorstw) korporacje są pierwszoplanowym podmiotem gospodarki światowej. W obu przypadkach przedsiębiorstwo krajowe staje się zależne od przedsiębiorstwa międzynarodowego, a jeżeli zjawisko takie obejmuje znaczną część gospodarki, to wpływa ono istotnie na ograniczenie suwerenności gospodarczej całego państwa, prowadząc do ograniczenia „całowładności" politycznej. Roczne obroty najwię­kszych korporacji transnarodowych przekraczają obecnie 100 miliar­dów dolarów rocznie. W sferze stosunków międzynarodowych działa­nia takich przedsiębiorstw są regulowane przez trzy siły: właścicieli i dyrektorów korporacji, rząd państwa macierzystego oraz rząd pań­stwa goszczącego. W państwach słabo rozwiniętych rząd państwa goszczącego korporację często bywa najsłabszym elementem tej stru­ktury decyzyjnej. Powoduje to jego zależność polityczną i gospodarczą w stosunku do korporacji i czasem bardzo aktywnego rządu państwa chroniącego interesy swego przedsiębiorstwa międzynarodowego. Równocześnie korporacje wywierają ogromny wpływ na funkcjono­wanie całego systemu stosunków międzynarodowych. Dotyczy to przede wszystkim największych przedsiębiorstw naftowych, elektro­nicznych i zbrojeniowych.

X. Problemy globalne współczesnego świata.

42. Problemy globalne - geneza, cechy, katalogi, skutki, rozwiązywanie

Pojęcie problemów globalnych i ich geneza. POJĘCIE problemów globalnych - Pełne ujawnienie się problemów globalnych oraz dorobek nauki w dziedzinie badań nad nimi na trwałe wprowadziły powyższe pojęcie do nauk społecznych, a zwłaszcza do ekonomii, politologii i internacjologii. Niełatwo jednak było je zdefiniować, o czym świadczą stosunkowo nieliczne próby podjęte w tym zakresie oraz rozbieżności przy tworzeniu listy problemów globalnych. M. Mesarovic i E. Pestel, twórcy raportu pt. Ludzkość w punkcie zwrotnym uważają np., że najważniejszą ich cechą, z której bierze się także ich nazwa, jest wszechświatowy charakter. Dane zagadnienie - jak stwierdzają -staje się bowiem problemem globalnym wówczas, gdy dotyczy w istotny spo­sób wszystkich lub prawie wszystkich państw. Jedni naukowcy uważają za naj­większe znaczenie złożoności problemów globalnych. Ma ona stanowić podsta­wową różnicę między nimi a innymi kwestiami międzynarodowymi. Inni zwrócili przede wszystkim uwagę na zagrożenia dla całej ludzkości lub groźbę regresu w warunkach życia i rozwoju sił wytwór­czych, jakie mogą wystąpić, jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie kroki w celu ich rozwiązania. Jeszcze inni podkreślają też tkwiącą w ich naturze długofalowość. Są to, zdaniem tych badaczy, tzw. problemy „długiego trwania". CECHY - Dotychczasowe wyniki badań wyraźnie sugerują przecież, iż chodzi raczej o zespół cech niż o jedną konkret­ną i decydującą cechę. Traktowane one muszą być przy tym w miarę równo­rzędnie, gdyż wszelka hierarchizacja nastręczać może sporo trudności. Stanowią je: 1. Ogólnoświatowa skala: problemy te dotyczą całej ludzkości, mają cha­rakter ponadpaństwowy i ponadregionalny, w mniejszym lub większym stopniu obiektywnie oddziałują na rozwój wszystkich społeczeństw. 2. Olbrzymia waga: problemy te mają charakter krytycznych zagrożeń, toteż są szczególnie istotne z punktu widzenia perspektywy gatunkowej czło­wieka. Wywołują tak wiele niebezpiecznych zakłóceń, że ich nieprzezwycięże-nie stawia pod znakiem zapytania przyszłe losy i przetrwanie ludzkości.. 3 Sposób rozwiązania: aby problemy te przezwyciężyć, potrzebna jest możliwie ścisła i szeroka współpraca wszystkich zainteresowanych stron, co z reguły jest równoznaczne z koniecznością zjednoczenia w tym celu wysiłków i działań całej społeczności międzynarodowej".Dopiero łączne zastosowanie tych trzech wyróżników pozwala, jego zda­niem, zidentyfikować najważniejsze problemy globalne współczesności.

Katalog problemów globalnych:1.groźba zniszczenia ludzkości w wypadku wojny jądrowej - problem wojny i pokoju,2 ochrona środowiska naturalnego człowieka - problem ekologiczny, 3 szybki przyrost ludności w skali globu ziemskiego - problem demograficzny,4 problem wyżywienia - zwalczania głodu, 5 zagrożenia narkomanią, AIDS i innymi groźnymi masowymi chorobami np. rak. 6 narastanie rozpiętości pomiędzy krajami szybko rozwijającymi się ekonomicznie a krajami słabo rozwiniętymi, 7 nasilanie się zjawiska wyczerpywania się zasobów surowcowych, 8 terroryzm międzynarodowy i wewnętrzny, zagrożenie bezpieczeństwa obywateli. Niektórzy przytaczają długie wykazy zagrożeń ludzkości jak np.: bezrobocie w wieli krajach, inflacja, kryzys energetyczny, nadmierny rozrost i upadek wielkich miast, wyścig zbrojeń, korupcja polityczna. Jednocześnie występuje szybki postęp technologiczny i naukowy, które dodatnio wpływają na życie ludzi, chociaż niejednakowym stopniu w różnych krajach. Ponieważ zagrożenia, problemy globalne występują w skali świata, ludzkości, to również trzeba działać globalnie, w skali międzynarodowej trzeba im przeciwdziałać i je rozwiązywać.

Projekty rozwiązywania problemów globalnych - trzy nurty myślowe w rozwiązywaniu problemów globalnych: 1. podejście liberalne - nie należy w nie ingerować. Powstaną naturalne mechanizmy rozwojowe- najlepsze są powstające w naturalny sposób; 2. powołać rząd światowy- powołanie instytucji posiadające władcze działania do likwidacji problemów globalnych; 3. problemy są globalne, ale nierówno rozłożone w swym nasileniu w świecie. Mają globalny charakter, ale trzeba je rozwiązywać regionalnie.

XI Międzynarodowy ład polityczny

43. Pojęcie ładu politycznego - Modele współczesnego ładu i ich cechy

Pojęcie ładu politycznego. Ład polityczny oznacza równowagę pewnych relacji w skali globalnej oraz zbilansowanie się i zbieżność stanowisk państw tudzież stan zorganizowania współżycia międzynarodowego. (Kukułka). Jest to nieco odmienne pojęcie od porządku międzynarodowego, który ustalany jest przez prawo międzynarodowe oraz system międzynarodowy.

Ład wesfalski, wiedeński, wersalski i jałtańsko - poczdamski - cechy i efektywność. 1648 r. - pokój westfalski kończy wojnę trzydziestoletnią, zapoczątkował nowy ład na zasadzie równowagi politycznej, potwierdzanej we wszystkich traktatach az do Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Kolejny ład ustalono na Kongresie wiedeńskim. Nad utrzymaniem porządku międzynarodowego czuwało Święte Przymierze (swoisty dyrektoriat mocarstw) Cechą charakterystyczną ładu doby ponapoleońskiej było przeplatanie się stabilności i turbulencji. Współpracę międzynarodową zakłócały sprzeczności, kryzysy i konflikty zbrojne, ale gwarantował on 100 lat względnej stabilności. Po I wojnie mocarstwa na konferencji wersalskiej skonstruowały zasady nowego ładu, nową strukturę terytorialną Europy i stworzono system bezpieczeństwa zbiorowego, ograniczający prawo uciekania się do wojny i zobowiązujący do pokojowego regulowania sporów międzynarodowego oraz stosowania sankcji wobec państwa dopuszczającego się agresji. Nieskuteczność systemu opartego na założeniu utrzymania „pokoju przez prawo” było jedną z przyczyn zburzenia ładu wersalskiego. Po II wojnie światowej ustanowiono nowy porządek ukształtowany na dwóch płaszczyznach: - formalnej w ramach ONZ, tworzącej system bezpieczeństwa zbiorowego. Za jej sprawne i skuteczne funkcjonowanie obarczono odpowiedzialnością wielkie mocarstwa, mogące korzystać z prawa veta. W założeniu twórców porządku państwa te posiadały niezbędne atrybuty władzy, siły oraz autorytetu, pozwalające podjąć się roli gwaranta i strażnika ładu międzynarodowego. -druga płaszczyzna porządku to ta polityczna, stworzona w ramach systemu jałtańsko - poczdamskiego, opierała się na względnej równowadze sił dwóch potęg międzynarodowych i podziale sfer wpływów. System ten wzmocniono prawnotraktatowymi rozwiązaniami regulującymi zasady postępowania i zmniejszającymi ryzyko użycia siły zbrojnej, a zwłaszcza zastosowania broni nuklearnej. Cechą powojennego ładu była koncentracja siły wokół dwóch ośrodków (USA i ZSRR). Względna równowaga sił opierała się na rywalizacji strategiczno - militarnej i polityce odstraszania. Był to ryzykowny i kosztowny system kontroli. W tej strategii brali udział też sojusznicy obu państw. Obie strony(Wschód - Zachód) pomimo ostrych spięć i kryzysów nie dopuściły do bezpośredniego starcia zbrojnego. Wielopłaszczyznowa rywalizacja (ideologiczna, ekonomiczna, polityczna, militarna) przeszła do historii jako zimna wojna. Koniec zimnej wojny to najpierw kryzys komunizmu i rozpad struktur systemu realnego socjalizmu na zasadzie reakcji łańcuchowej („jesień ludów”, zjednoczenie Niemiec, koniec działalności RWPG, Układu Warszawskiego, upadek ZSRR). Lata 1990-1991.

Budowa współczesnego ładu pokojowego - zasady. 1, Upadek bloku wschodniego. USA nie rywalizuje z ZSRR. Celem polityki międzynarodowej stało się tworzenie takich warunków, żeby ZSRR zyskało rolę pełnoprawnego, wiarygodnego i odpowiedzialnego partnera Zachodu. Integracja Związku Radzieckiego ze społecznością międzynarodową , zbliżenie państw Europy Zachodniej i Wschodniej- na warunkach zachodu w oparciu o wolność, prawo do samostanowienia, swoboda gospodarcza.Na budowę nowego ładu wpłynęły również aspekty militarne - akcja zbiorowa w Zatoce Perskiej. Po raz pierwszy za przyzwoleniem społeczności międzynarodowej uruchomiony został mechanizm stosowania środków przymusu wobec agresora zgodnie z wymogami powszechnego systemu bezpieczeństwa. USA poniosły główny ciężar akcji, wykazały stanowczość i determinacje oraz zademonstrowały cechy lidera.Upadek ZSRR i powstała luka w starym systemie międzynarod. Żadne mocarstwo dotąd jej nie wypełniło . Zamiast bipolarnego wytworzył się system unipolarnym, z jednym dominującym supermocarstwem. USA zadeklarowały, ze nie chcą być „światowym policjantem” i gotowe są do rozwoju „Pax Universalis”, zakładającą współpracę, a nie rywalizację. Są jednak jedynym mocarstwem mającym taki wpływ ekonomiczny, wojskowy, polityczny, komunikacyjny. USA będzie prawdopodobnie w przyszłości sprawować rolę „neutralnego przywódcy”. Sojusznicy USA w zależności od koniunktury międzynarodowej , interesów oraz potrzeb będą się dzielić odpowiedzialnością za stan światowej gospodarki i stosunków międzynarodowych. Jest oto zadanie obciążające przede wszystkim państwa członkowskie NATO oraz potęgi regionalne: Egipt, Turcję, Japonię, Koreę Południową. Zadaniem sojuszników jest stabilizowanie sytuacji międzynarodowej w poszczególnych regionach i wspieranie Stanów Zjednoczonych zarówno w misjach pokojowych jak i akcjach militarnych. W związku z taką pozycją USA, przedmiotem ich większego zainteresowania są zmiany zachodzące w regionach świata daleko od USA, ale mających duże znaczenie strategiczne. USA redukuje swój potencjał nuklearny, umacnia konwencjonalne siły zbrojne, ze względu na możliwość wykorzystania ich w akcjach ograniczonych i prewencyjnych w regionach kluczowych, ale niezdolnych do samodzielnej samoobrony. USA umacnia status jedynego supermocarstwa , dysponującego największymi możliwościami prowadzenia polityki odstraszania.

Potencjalne modele współczesnego ładu pokojowego. -Nowa Pentarchia. Zakłada, ze najbardziej doskonały jest system, nad którego stabilizacją czuwa 5 ośrodków. Są one zdolne do utrzymania równowagi politycznej i militarnej, nie dopuszczając do wyeliminowania ze sceny międzynarodowej innych państw, traktowanych jako faktycznych lub potencjalnych sprzymierzeńców. Ten model mogłoby tworzyć: USA, Japonia, Chiny, unia Europejska i Rosja, -Pax Consortis. Zakłada, że po upadku ZSRR osłabnie pozycja USA (drugi biegun układu rywalizacyjnego)USA powraca do polityki izolacjonizmu i staje się jednym z wielu członów systemu złożonego z równorzędnych partnerów o porównywalnej sile i roli w stosunkach międzynarodowych. Wszyscy w jednakowym stopniu ponosiliby odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe. -Pax Nipponica. Założenie, ze prężnie rozwija się Japonia, staje się potęga gospodarczą osiągnie pozycję supermocarstwa i przejmie rolę hegemona (nie dysponuje jednak w tej chwili potencjałem nuklearnym). -Bigemonia - zdynamizowana współpraca USA i Japonii. USA - potęga militarna, ekonomiczna i polityczna oraz Japonia, jako potęga gospodarcza. Sojusz XX wieku - w kwietniu 1996 r. podpisano w Tokio Wspólną deklarację Japonii i USA w sprawie bezpieczeństwa.

44. Pojęcie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

XII pokój i bezpieczeństwo w teorii oraz praktyce stosunków mię

Pojęcie i istota pokoju. Znaczeniu potocznym pokój jest przeciwieństwem wojny. Tam gdzie nie ma wojny, panuje pokój. Tam gdzie kończy się wojna zaczyna się pokój. Pokój nastaje z chwilą zakończenia wojny, a jest ustanawiany i normowany przez traktat pokojowy zawarty między wojującymi stronami. W zasadzie przywraca on przerwane przez wojnę stosunki panujące uprzednio między państwami. Zawarcie pokoju przebudowuje stosunki międzynarodowe, wprowadzając nowe zasady i reguły postępowania oraz dokonuje zmian terytorialnych i linii granicznych. Polemologia - (polemos - wojna, bój, walka) nauka o pokojach oraz drogach i środkach budowy światowego społeczeństwa pokojowego. Droga do nauki o pokoju wiedzie przez poznanie anatomii wojny. Badając źródła, naturę i prawidłowości występowania wojen, można ustalić warunki tworzenia pokoju. Peace research - badania nad pokojem, które zajmują się jego anatomią. Dążąc do poznania źródeł i mechanizmów wojen, zmierzają do ustalenia przesłanek i warunków ustanowienia pokoju. irenologia - (eirene - pokój) wyspecjalizowany zakres badań nad różnorodnymi uwarunkowaniami pokoju i wojny. Pokój - jest procesem w stosunkach międzynarodowych. Oznacza nie tylko brak wojny lub nie stosowanie przemocy na płaszczyźnie międzynarodowej, lecz również szeroką współpracę międzynarodową sprzyjającą rozwojowi wartości pożądanych przez członków społeczności międzynarodowej. Obejmuje swym zakresem ochronę, zabezpieczenie i utrwalenie naturalnych warunków istnienia, przetrwania i rozwoju jednostek, narodów, państw i systemów międzynarodowych. Utrzymaniu tak rozumianego pokoju służą różne formy zorganizowanej działalności członków społeczności międzynarodowej.

Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe. Międzynarodowe nie jest sumą bezpieczeństwa narodowego wszystkich poszczególnych państw. Może ono przejawiać się w tym. Że wszyscy członkowie społeczności międzynarodowej mają poczucie bezpieczeństwa, a ponadto istnieją warunki, mechanizmy i stosunki wzajemne, które mają zapewnić bezpieczeństwo ogółowi. Państwa poszukują metod i sposobów postępowania na osiągnięcie powyższego. System bezpieczeństwa międzynarodowego jest określoną metodą działania oraz stanowiącymi jej podstawę zasadami postępowania i środkami, zaaprobowanymi przez państwa w stosunkach międzynarodowych dla zapewnienia względnie trwałego poczucia bezpieczeństwa. Narodowe -Bezpieczeństwo to kod informacyjny adresowany do państw, organizacji md. społeczności, jednocześnie jest to kategoria niejednoznaczna. Jest to stan niezagrożenia, pewności, spokoju, wolności od szkodliwości wojen lub stan i proces podlegający prawom poliarchii systemu md. Cel działania państwa wobec rządu dla zapewnienia wewnętrznych i zewnętrznych warunków sprzyjających rozwojowi państwa, jego interesom oraz ochrona przed istniejącymi potencjalnymi zagrożeniami, zdolność narodu do ochrony jego wewnętrznych wartości przed zewnętrznymi zagrożeniami. Odchodzi się od postrzegania bezpieczeństwa tylko w kategoriach militarnych, pojawiło się pojęcie rozległego bezpieczeństwa poszerzone o dobrobyt państwa, rozwój społeczny. Akcentuje się brak realnych przesłanek stworzenia absolutnego modelu bezpieczeństwa. Oznacza ono sytuację i ład md. pozwalający państwom realizować swoje podstawowe funkcje, gwarantować integralność terytorialną państwa, rozwój wewnętrzny i bezpieczeństwo.

Pojecie bezpieczeństwa międzynarodowego. Państwa dążąc do utrzymania i umocnienia swojego bezpieczeństwa korzystają z różnych środków, metod i sposobów: -utrzymują siły zbrojne nie wiążąc się sojuszem z innymi państwami (państwa rozbudowują potencjał militarny) -uczestniczą w sojuszach wymierzonych przeciwko wspólnemu nieprzyjacielowi i dążą do utworzenia równowagi sił; (Sojusz - związek dwóch lub więcej państw utworzony dla osiągnięcia określonych, wspólnych celów politycznych. Skonstruowany na podstawie umowy międzynarodowej zawiera zobowiązania do współpracy politycznej, wojskowej i gospodarczej dla obrony wspólnych interesów i udzielania sobie pomocy. Ze względu na cele wyróżniamy sojusze: obronne, ofensywne i mieszane. Ze względu na liczbę sygnatariuszy układu : dwu i wielostronne. Ze względu na czas trwania: stałe i tymczasowe. Równowaga sił opiera się na założeniu, iż państwa nie dopuszczają do supremacji jednego z nich. Państwa upatrują niebezpieczeństwa w fakcie, iż siły jednego z nich lub grupy państw nie równoważy siła innego państwa lup ugrupowania. Dlatego też w dążeniu do utrzymania stanu równowagi prowadzą politykę mającą na celu wykluczenie lub zmniejszenie możliwości uzyskania przewagi przez partnerów). tworzą system bezpieczeństwa zbiorowego (zakłada ono prowadzenie wspólnych akcji ogółu zorganizowanych państw w obronie ofiary napaści przeciwko agresorowi zewnętrznemu lub sygnatariuszowi umowy, na podstawie której stworzono system bezpieczeństwa; podstawą funkcjonowania tego systemu są trzy zobowiązania: zakaz agresji, obowiązek regulowania sporów międzynarodowych środkami pokojowymi, wzajemna pomoc na wypadek agresji z zastosowaniem środków zbiorowych z użyciem siły zbrojnej włącznie). utrzymują bezpieczeństwo w ramach szerszego imperium światowego opartego na ich zdecydowanej przewadze nad innymi państwami (np. Pax Romana). dążą do utworzenia ponadnarodowej struktury państwa światowego (głównym założeniem tej idei jest zbudowanie ponadnarodowej struktury organizacyjnej z centralnym ośrodkiem dyspozycyjnym w dziedzinie politycznej i wojskowej; likwidacja państw suwerennych i utworzenie tylko jednego państwa na całym obszarze globu ziemskiego maiłoby zapewnić powszechny pokój; idea ta pozostaje jak dotychczas w sferze teoretycznych rozważań i postulatów). Neutralność jest jednym ze środków umacniania bezpieczeństwa. Neutralność trwała (wieczysta, stała) ma miejsce gdy państwo przyjęło na siebie zobowiązanie nieuczestniczenia nigdy w żadnej wojnie, uzyskując w zamian od innych państw zobowiązanie do nie prowadzenia przeciwko niemu działań wojennych. Do obowiązków państw trwale neutralnych należy: nie uczestniczenie w jakichkolwiek wojnach między innymi państwami, nie zaciąganie żadnych zobowiązań, które mogłyby uwikłać je w wojnę, obrona zbrojna własnego terytorium przed atakiem obcego państwa. Rola ONZ w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa W 1945 roku utworzono ONZ, której działanie oparto na zasadach bezpieczeństwa zbiorowego. Członkom tej organizacji zakazano stosowania siły i groźby jej użycia oraz zobowiązano do pokojowego regulowania sporów. Państwa członkowskie zachowały przyrodzone prawo do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony w razie dokonania przeciwko nim napaści zbrojnej. Skonstruowano też mechanizm pozwalający tej organizacji na uruchomienie środków zbiorowych przeciwko agresorowi. Pierwszy raz uruchomiono mechanizm bezpieczeństwa zbiorowego podczas wojny w Korei w 1950. akcja wojskowa ONZ w Korei uznawana jest za akcję przeprowadzoną dla przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zgodnie z rozdziałem VII Karty NZ, mimo że decyzja w tej sprawie zapadła podczas nieobecności delegacji radzieckiej na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa. Pierwszy raz w historii ONZ udało się uruchomić mechanizm bezpieczeństwa zbiorowego bez wątpliwości i zastrzeżeń dopiero w związku z napaścią Iraku na Kuwejt w 1990. Rada Bezpieczeństwa uchwaliła rewolucję zezwalającą na użycie wszelkich środków włącznie z siłą zbrojną w celu wyzwolenia Kuwejtu. Karta NZ stworzyła ramy dla światowego i regionalnych systemów bezpieczeństwa zbiorowego. Zgodnie z jej postanowieniami mogą istnieć układy i organizacje regionalne w zakresie spraw dotyczących utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, pod warunkiem, że ich działalność jest zgodna z celami i zasadami ONZ. Zadaniem organizacji regionalnych jest pokojowe rozstrzyganie sporów o charakterze lokalnym. W niektórych sytuacjach Rada Bezpieczeństwa ONZ może upoważnić je do stosowania środków przymusu. Wymogi postanowień Karty NZ w sprawie organizacji regionalnych wypełniają: Liga Państw Arabskich, Organizacja Państw Amerykańskich oraz Organizacja Jedności Afrykańskiej.

NATO jako instytucja bezpieczeństwa międzynarodowego. Po przyjętej przez NATO w 1991 roku Nowej Koncepcji Strategicznej NATO stopniowo przekształca się w organizację prowadzącą aktywną działalność na rzecz utrzymania i zaprowadzania pokoju oraz stabilizacji w Europie (np. Bośnia i Hercegowina, Kosowo). Między innymi podjęto decyzje o wydatnym zmniejszeniu kosztów obrony, utworzeniu sił szybkiego reagowania, zwiększeniu możliwości w przeciwdziałaniu i rozwiązywaniu kryzysów oraz przeprowadzeniu operacji pokojowych poza obszarem odpowiedzialności NATO określonym w Traktacie Waszyngtońskim z 4 IV 1949. Szczególnie ważnym aspektem było otwarcie na współpracę z państwami byłej Organizacji Układu Warszawskiego (OUW) i państwami neutralnymi, początkowo w ramach Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (NACC) od 1991 a od 1994 w ramach programu Partnerstwa dla Pokoju powołano Radę Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC). W jej składzie znalazły się państwa uczestniczące do NACC (członkowie NATO i b. OUW) oraz inne państwa uczestniczące w programie PdP Kolejnym krokiem było podjęcie decyzji o rozpoczęciu procesu rozszerzania NATO o nowe państwa członkowskie.

XIII Spory Międzynarodowe.

45. Modele bezpieczeństwa międzynarodowego

Historycznie ukształtowały się 2 dominujące modele bezpieczeństwa md.. SUBORDYNACYJNY - zdecydowanie dominacja jednego państwa, zdolnego do zapewnienia bezpieczeństwa i wolności od zagrożeń zewnętrznych państwom znajdującym się w jego zasięgu. Mocarstwowość i determinacja to podstawowe cechy (np. Rosja), obecnie taka konstrukcja jest niemożliwa. KOORDYNACYJNY- kooperacja, zakłada wzajemne równoważenie się potencjałów militarnych oraz sprzecznych sił i interesów. Odchodzi się od strategii konfrontacyjnych państw w kierunku militarnej powściągliwości i jawności. RÓWNOWAGI sił- zakłada utrzymanie bezpieczeństwa poprzez zrównoważenie potęg sił między państwami lub ugrupowaniami państw w celu wzajemnej neutralizacji. Do połowy XX w. model ten charakteryzował się zmiennością sojuszy i koalicji zmierzających do przywrócenia określonego ładu sił. ODSTRASZANIA- polega na utrzymywaniu bezpieczeństwa poprzez odstraszanie potencjalnego przeciwnika od ewentualnego użycia siły. Niezbywalnym elementem jest groźba użycia gwałtu przeciwko gwałtowi. Model ten zbudowany jest na założeniu ewentualnego użycia broni jądrowej. Nuklearne odstraszanie to element bezpieczeństwa światowego do rozpadu dwubiegunowego modelu stosunków międzynarodowych.

46. Sprzeczności, napięcia, sytuacje zagrażające pokojowi, spory i kryzysy

Sprzeczność interesów w stosunkach międzynarodowych i ich skutki. Funkcjonowanie współczesnej społeczności międzynarodowej cechują różnice interesów, sprzeczności, spory i konflikty. W doktrynie publicznego prawa międzynarodowego definiuje się na ogół spór jako wyraz sprzeczności interesów między państwami. Może to dotyczyć tzw. żywotnych interesów państwa i zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Są również spory, które wpływają niekorzystnie na stosunki międzynarodowe, lecz nie stanowią zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Ze względu na podłoże i charakter rozróżnia się spory polityczne i prawne. Zakwalifikowanie sporu jako politycznego umożliwiają takie kryteria jak interesy polityczne, racja stanu, żywotne interesy narodowe itp. Sporem prawnym jest spór, którego ocena opiera się na określonej normie prawa międzynarodowego. Statut Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM) z 1920 r. do sporów prawnych zaliczał:- Spory wynikające z wykładni umowy;- Każdą kwestię prawa międzynarodowego;- Ustalenie faktu stanowiącego pogwałcenie prawa międzynarodowego;- Rodzaj i zakres odszkodowania należnego za zerwanie zobowiązań międzynarodowych. Podstawą sporu jest sprzeczność interesów. Oznacza to taki stan stosunków między partnerami na arenie międzynarodowej, który dowodzi braku możliwości pogodzenia interesów obu stron. Dodatkowym czynnikiem stymulującym powstawanie sporu jest określony czyn państw, tzn. działanie, zaniechanie lub znoszenie, który nadaje sprzeczności interesów charakter polityczny, prawny lub ekonomiczny. Strony sporu manifestują swoją wolę, wysuwając własne żądania, pretensje i roszczenia lub kwestionując inne, a także w pewnych sytuacjach wyrażają sprzeciw.

Napięcia, sytuacje i spory zagrażające pokojowi. Pojęcie sytuacji, oznaczające napięcie w stosunkach międzynarodowych i taki stan rzeczy, który może doprowadzić do sporu i najczęściej go poprzedza. Określeniu sytuacja towarzyszy nader często pojęcie napięcia, oznaczające antagonizm nie mający jeszcze określonego i precyzyjnie zdefiniowanego przedmiotu ograniczony co do stosowanych środków działania. Stan napięcia w zdecydowanym stopniu utrudnia uregulowanie sporów międzynarodowych. Wynikiem napięcia mogą być kryzysy międzynarodowe, wyrażające stan trudności w stosunkach wzajemnych między państwami, obejmujący przeciwstawność roszczeń, rywalizację, konflikt, a w skrajnej postaci wojnę. Pojęcie konflikt etymologicznie można je wywieść z języka łac. (conflictus- zderzenie).

Kryzysy międzynarodowe. Spór międzynarodowy ma miejsce wtedy, gdy przynajmniej dwa państwa wyraźnie wysuwają wzajemne roszczenia. W Karcie Narodów Zjednoczonych dokonano podziału sporów na zagrażające pokojowi i bezpieczeństwu, określane jako "kwalifikowane" oraz pozostałe- "zwykłe". Kompetencje do stwierdzenia zaistnienia sporu mają: Rada Bezpieczeństwa i Zgromadzenia Ogólnego ONZ oraz MTS. Konflikt międzynarodowy na ogół poprzedza narastająca sprzeczność interesów i antagonizm. Do konfliktu dochodzi wtedy, gdy podejmowane są działania polityczne, ekonomiczne i militarne, w celu narzucenia drugiej stronie swoich racji. Ta z kolei odrzuca je. Wyróżnia się konflikty werbalne (np. protest, sprzeciw, ostrzeżenie, groźba) i akcje konfliktowe (np. zerwanie stosunków dyplomatycznych, konfiskata, demonstracja siły lub jej użycie). Konflikty można podzielić na międzynarodowe i nie mające charakteru międzynarodowego. Pierwsze z nich oznaczają rozciągnięcie w przestrzeni i czasie walkę dwóch lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego. Konfliktami nie mającymi charakteru międzynarodowego określa się sytuację, w których tylko jedna strona konfliktu ma pełną zdolność prawnomiędzynarodową. Znaczna liczba sporów jest rezultatem podziału na państwa gospodarczo rozwinięte i zacofane. Pokrywa się on w dużej mierze z podziałem na bogatą Północ i biedne Południe oraz z podziałem na białą i kolorową część świata. Wzrost sporów międzynarodowych warunkuje powiększająca się liczba państw suwerennych powstałych w wyniku rozpadu systemu kolonialnego, obarczonych wielkim bagażem poważnych, nierozwiązanych problemów. Źródłem sporów są partykularne interesy poszczególnych państw, związków ekonomicznych oraz ugrupowań politycznych i militarnych. Spory powstają w warunkach pokojowych, nawet przy utrzymaniu przyjaznych stosunków. Konflikty mogą też wynikać z różnej interpretacji postanowień zawartych umów międzynarodowych. Przedmiotem sporu bywają terytoria oraz granice państw na lądzie lub morzu. Mogą być pogłębione przez oddziaływanie czynnika narodowego lub etnicznego

47. Sposoby pokojowego rozwiązywania sporów i dyplomacja prewencyjna

Różnice i sprzeczności są przeszkodą w s.m., powodują napięcia i konflikty.

Spór - to brak zgody w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego z

przeciwstawieniem prawnych stanowisk lub interesów stron.

Wyróżniamy:

1. spory zwykłe (nie grożą użyciem siły)

2. spory kwalifikowane (jest tu groźba użycia siły. Ten spór powinien być rozpatrywany przez Radę Bezpieczeństwa)

Kryzys - jest to takie stadium sporu, gdzie strony demonstrują możliwość użycia siły. Użycie siły to ostatni etap sprzeczności.

Wyróżniamy 3 środki pokojowego rozwiązywania sporów. Są to:

1 - śr. Dyplomatyczne

1. rokowania

2. dobre usługi ( polegają na udziale państwa , wybitnego polityka, organizacji m.nar. które nie uczestniczą w sporze a jedynie doprowadzają do stołu obrad i na tym kończą swoją działalność. W rezolucjach ONZ jest zachęta do podejmowania dobrych usług, zaś Karta Narodów Zjednoczonych zasadniczo o tym nie mówi).

3. mediacje (mediacje może prowadzić państwo, organizacja m.n., lub wybitny polityk. Mediator doprowadza do obrad ale także w nich uczestniczy, czyli idzie dalej niż w dobrych usługach. Tu dużą rolę odgrywają dyplomaci i mediatorzy. Gdy zaś nie są oni w stanie rozwiązać problemu, powołuje się Komisję Badań lub Komisję Śledczą. Komisje te nie rozstrzygają ale wydają opinię, piszą raporty rozstrzygającą spór co do faktu.

2 - śr. Eksperckie, koncyliacyjne ( są to też środki pokojowego rozwiązywania sporów o cechach eksperckich i pojednawczych. Koncyliacja załatwia spory przy pomocy powołanych przez strony specjalnych lub ad hok organów. Komisja Koncyliacyjna ustala stan faktyczny sporu i przedstawia właściwe propozycje jego rozwiązania ( krok do przodu od komisji śledczych ). Propozycja rozwiązania nie musi opierać się na prawie m.n.. Komisja może zaproponować rozwiązanie oparte na zasadzie słuszności. Proponowane rozwiązania nie mają charakteru wiążącego ).

3 - sr. Sądowe ( Definitywnie kończą spór. Są one stosunkowo młode, pojawiły się na początku XX w.. W 1908 r. 5 państw Ameryki Środkowej powołało Środkowoamerykański Trybunał Sprawiedliwości. Trybunał działał do 1918 r. i rozpatrzył 10 spraw (dużo).Był to sąd regionalny i dał on początek sądownictwu m.narodowemu. Jednak pierwszym sądem o charakterze międzynarodowym był Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej przy Lidze Narodów. Zadaniem sądownictwa jest orzekanie, wydawanie opinii doradczych i uściślanie norm prawa m.n.. Sądy działają w oparciu o prawo.

Innym sposobem definitywnie kończącym spór jest arbitraż.

Arbitraż - to sposób pokojowego rozwiązania sporu, mający charakter sądownictwa rozjemczego ( polubownego ). Jest to bardzo stary sposób rozstrzygania. Sposób tez zaniknął w okresie absolutyzmu, ale zaczął się odradzać pod koniec XVIII w.. Poddanie się arbitrażowi jest dobrowolne. Sprawy są tu załatwiane przez sędziów, których wybierają sobie państwa same. Skład komisji sądowej jest nieparzysty ( 1,3,5,7 osób ). Państwa same też określają procedurę sądową i określają przedmiot sporu. Orzeczenia arbitra są prawomocne i trzeba się im poddać.

Wyróżniamy 2 sposoby wyboru arbitrażu:

1. Tradycyjny system europejski - polega na przekazaniu sporu do rozwiązania szefowi państwa trzeciego. Zaletą jest tu niezależność i autorytet arbitra a wadą brak fachowości tego systemu.

2. Tradycyjny system amerykański - Rozstrzygnięcie sporu przekazuje się tu komisji mieszanej. Działają tu wybitni prawnicy i znawcy prawa. Zaletą jest fachowość, zaś wadą to, że superarbiter zawsze staje po stronie swojego państwa.

Strony mogą określić w arbitrażu normy, w obrębie których spór będzie rozpatrywany (np. konkretne traktaty ). Stały Trybunał Arbitrażowy działa na zasadzie listy. Lista zawiera 100 osób, najlepszych fachowców i prawników. Z tej setki każdy może wybrać swojego arbitra.

sposoby pokojowego rozwiązywania sporów W Karcie Narodów Zjednoczonych postanowiono na drodze pokojowej zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego rozstrzygać międzynarodowe spory i sytuacje, które mogą doprowadzić do zakłócenia pokoju. Członków ONZ zobowiązano do regulowania sporów międzynarodowych wyłącznie środkami pokojowymi, postanawiając, że "strony w sporze, którego dalsze trwanie może zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, będą przede wszystkim szukały rozwiązania na drodze rokowań, badań, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu, rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do organizacji lub układów regionalnych albo innych środków pokojowych wg własnego wyboru." Rokowania bezpośrednie prowadzą właściwie upełnomocnieni przedstawiciele państw (np. głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych, ambasador). Rokowania mogą być również prowadzone w ramach wymiany not dyplomatycznych. W rozwiązywaniu sporów mogą uczestniczyć inne zainteresowane strony. Gdy bezpośrednie rokowania dyplomatyczne nie przynoszą rezultatu, a stan napięcia w stosunkach wzajemnych obu stron zagraża bezpieczeństwu międzynarodowemu albo jeżeli strony nie utrzymują ze sobą stosunków dyplomatycznych, do sporu może włączyć się strona trzecia, udzielając pomocy w ramach dobrych usług lub mediacji. Pomoc może być udzielana zarówno z własnej woli jaj i na prośbę zainteresowanych stron. Mediacja (pośrednictwo) natomiast, polega na aktywnym udziale strony trzeciej, która przedkłada konkretne, lecz niezobowiązujące propozycje załatwienia sporu, nie poprzestając na doprowadzeniu zwaśnionych stron do stołu konferencyjnego. W praktyce międzynarodowej można również spotkać się z próbami uregulowania sporu, w których strony sporu odmawiają zgody na poprzednie formy pomocy i nie dochodzi do nawiązania bezpośrednich kontaktów, ale strona trzecia uczestniczy w rozwiązywaniu sporu jako "honest broker"(uczciwy makler). Trzecia strona odgrywa rolę osoby bezstronnej, przez którą obie strony przekazują sobie poglądy i propozycje. Istnieje też możliwość powołania międzynarodowej komisji badań ustalającej stan faktyczny sporu lub korzystającej z koncyliacji czyli postępowania pojednawczego, w którego ramach przygotowany zostanie projekt porozumienia kończącego spór.

Dyplomatyczne sposoby rozwiązywania sporów. Środki dyplomatyczne; państwa uczestniczące w sporze współdziałają w załatwieniu sporu zachowując dla siebie aż do ostatniej fazy trwania sporu możność podjęcia ostatniej decyzji. Rokowania bezpośrednie (negocjacje); proces, w trakcie którego państwa starają się usunąć różnicę zdań w drodze wymiany poglądów w celu osiągnięcia porozumienia. Rokowania bezpośrednie mają te przewagę nad środkami dyplomatycznymi, że strona uznająca roszczenie drugiej strony nie czuje, że narzucono jej określoną decyzję, gdyż sama zgodziła się na proponowane rozwiązanie. Rokowania bezpośrednie rzadko kończą się uznaniem w całości przez jedną ze stron roszczeń drugiej strony. Rokowania bezpośrednie są najczęściej stosowanym środkiem. Za jedną z form rokowań uważa się także konsultacje. Dobre usługi i mediacja, czyli pośrednictwo; są procedurą pomocniczą, która ułatwia rokowania bezpośrednie między stronami i nawiązuje je w razie zerwania. Przy dobrych usługach państwo udzielające jej dąży do ułatwienia stronom, zerwanych rokowań, doprowadza je do stołu obrad, jest pośrednikiem w rozmowach przedwstępnych, ale samo nie bierze udziału w rokowaniach, kieruje nimi, daje propozycje załatwienia sporu. Funkcja mediatora może polegać na ujęciu w swoje ręce, za zgodą stron, inicjatywy w toku rokowań, na dyskutowaniu ze stronami. Mediatorami mogą być państwa i osoby fizyczne.Komisje badań; w przypadku, gdy w rokowaniach między stronami powstaje różnica zdań, co do stanu faktycznego, strony mogą powoływać komisję badań (inaczej komisję śledczą) w celu wyjaśniania kwestii spornej. Komisja taka sporządza sprawozdanie, zwykle jest to punkt wyjścia do dalszych rokowań. Koncyliacja; jest to procedura pojednawcza. Komisja koncylacyjna sama formułuje propozycję załatwienia sporu bez udziału stron sporu. Jest to przedłożenie propozycji rozwiązań jakie w takiej sytuacji są możliwe. Stosuje się gdy strony nie chcą odwołać się do audytorium lub gdy jedna strona jest silniejsza a druga słaba i się boi.

Arbitraż i sądownictwo międzynarodowe. Kwestie sporne między podmiotami prawa międzynarodowego mogą być regulowane przez kompetentne organy na podstawie norm obowiązujących strony sporu. Do sądownictwa międzynarodowego zalicza się z reguły sądy stałe oraz sądownictwo rozjemcze czyli arbitraż międzynarodowy. Głównym organem sądowym ONZ jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, którego statut stanowi integralną część Karty NZ. Jego sygnatariuszami są wszystkie państwa członkowskie ONZ. Do kompetencji Trybunału należy rozpatrywanie sporów wnoszonych przez państwa oraz spraw wymienionych w Karcie NZ. Do załatwienia kwestii spornych niezbędna jest zgoda wszystkich stron sporu. Jurysdykcja Trybunału jest obligatoryjna dopiero wówczas, gdy sygnatariusze statutu dobrowolnie uznają jego kompetencje. Orzeczenia Trybunału mają charakter ostateczny i nie podlegają zaskarżeniu, wiążąc zwaśnione strony tylko w odniesieniu do wyroku konkretnego, rozstrzygniętego sporu. Sąd rozjemczy w Hadze utworzony na podstawie postanowień Konwencji Haskiej I z 18 X 1907 r. w zasadzie pozostaje bezczynny. Rada Zarządzająca Sądu zmuszona była zaapelować w 1959 r. do państw Konwencji o szerokie korzystanie z jego pomocy. Również bezczynne są sądy rozjemcze utworzone mocą traktatów pokojowych zwartych po II wojnie światowej dla uregulowania sporów. Zapewne jedną z przyczyn wstrzymujących państwa przed przekazywaniem sporu do postępowania arbitrażowego jest to, że kończy się ono wyrokiem wiążącym strony sporu na podstawie ich uprzedniej zgody. Orzeczenie arbitrażowe rozstrzyga spór ostatecznie i bezapelacyjnie. Znacznie większą swobodę pozostawiają stronom sporu bezpośrednie i pośrednie rokowania dyplomatyczne.

Dyplomacja Prewencyjna - To zapobieganie powstawaniu sporów w przyszłości poprzez rozwiązywanie problemów mogących stać się ich źródłem. Występuje ona głównie w sferze wojskowej ( traktaty rozbrojeniowe itp.) i ludzkiej ( prawa człowieka, swobody, rządy prawa ). Dyplomacja prew. Jest to szybka reakcja na zaistniałą niebezpieczną sytuację. % Srodków dyplomacji prewencyjnej ; środki budowy zaufania, wczesne ostrzeganie, tworzenie stref zdemilitaryzowanych, gromadzenie informacji oraz wyprzedzające rozmieszczenie sił pokojowych.

48. Wojny a konflikty zbrojne

Wojny a konflikty zbrojne. WOJNA - to stan pomiędzy państwami. Wojna była unormowana prawnie, tzn musi wypowiedziana, muszą być zerwane stosunki dyplomatyczne, musi być walka ale nie koniecznie, może być stan wojny. Zawarcie traktatu pokojowego kończy wojnę. W chwili obecnej nie można wypowiadać wojny, jest to stan stosunków dyplomatycznych. KONFLIKT ZBROJNY - to stan, w którym walczą nie tylko państwa, ale i grupy społeczne, np. etniczne, religijne. Charakterystyka konfliktu zbrojnego.KONFLIKT - po jednej ze stron walczących występuje siła zbrojna. Strony, które walczą musza mieć cel polityczny, musi istnieć chronologia użycia siły i musi trwać jakiś okres czasu.

Podział i przyczyny konfliktów zbrojnych RODZAJE KONFLIKTÓW: wojny sprawiedliwie i niesprawiedliwe, międzypaństwowe, walki wewnętrzne i wg. Kryterium cech szczególnych: religijne, morskie. Wg kryterium zasięgu; lokalne, regionalne, globalne. PRZYCZYNY KONFLIKTÓW: polityczne (wewnętrzne i napięcia polityczne, rozszerzenia terytorialne, poczucie zagrożenia), ekonomiczne (napięcia o charakterze gospodarczym, uzależnienia od innych krajów i surowce naturalne), kulturowe ( ustrój, religia, uprzedzenie rasowe).

49. Najważniejsze konflikty zbrojne współczesności

Najważniejsze konflikty zbrojne współczesności i ich charakterystyka.

"Na kontynencie europejskim przedmiotem jednego z najbardziej długotrwałych i drażliwych sporów jest Gibraltar (6 km2) należący do Wielkiej Brytanii. Hiszpania uważa, że zwrot Gibraltaru zapewniłby jej pełną integralność terytorialną.

"W 1994 r. doszło do sporu granicznego między Estonią a Rosją. W wyniku wytyczenia przez Rosję swojej granicy państwowej wzdłuż dawnej linii administracyjnej, oddzielającej dwie republiki radzieckie, Estonia utraciła 5% terytorium.

"W 1994 r. zaognił się spór miedzy Grecją a Turcją na tle możliwości rozszerzenia greckich wód terytorialnych. Dała o sobie znać nie uregulowana od lat kwestia podziału wód Morza Egejskiego, szelfu kontynentalnego i przestrzeni powietrznej nad morzem. Turcja opowiada się za nie traktowaniem Morza Egejskiego jako morza otwartego, lecz jako akwenu zamkniętego. Obie strony od 20 lat nic potrafią zawrzeć takiego porozumienia.

"Jednym najdłużej trwających konfliktów w Europie jest turecko-grecki spór o Cypr. W 1974 r. wojska tureckie dokonały inwazji na część Cypru zamieszkałą głównie przez ludność pochodzenia tureckiego. W 1983 r. proklamowano Republikę Turecką Cypru Północnego uznawaną tylko przez Turcję. Mimo podejmowanych rokowań między Grecją a Turcją nie udało się uregulować tego sporu.

"W latach dziewięćdziesiątych gwałtownie zaostrzył się spór grecko-albański. Albania utrzymuje, że Grecja chce zaanektować południową część jej terytorium (Epir Północny), a Grecja oskarża sąsiada o prześladowania mniejszości greckiej. Ponadto Grecja jest w konflikcie z niepodległą od 1991 r. Macedonią, odmawiając uznania tego państwa z powodu jego nazwy. Grecja uważa, że słowo "Macedonia" należy do kultury i dziedzictwa helleńskiego, a poza tym nazwa ta może stanowić pretekst do roszczeń nowego państwa do greckiej części Macedonii. Grecja nazywa niepodległą Macedonię "Republiką Skopje". Postawa Grecji uniemożliwia uznanie Macedonii przez Unię Europejską, w której obowiązuje w takich przypadkach zasada jednomyślności.

"Dość nietypową podstawą sporu jest duński projekt budowy mostów wiszących nad cieśniną Wielki Bełt, łączący wyspy Zelandię i Fionię z resztą kraju. Finlandia twierdząc, że jeden z mostów ograniczy dostęp do eksploatowanych przez nią złóż ropy naftowej na Morzu Północnym.

"Przez 13 lat przyczyną zatargu terytorialnego między Norwegią i Danią była mała wulkaniczna wyspa położona na wschód od wybrzeży Grenlandii. W końcu wyspa została podzielona przez MST (Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości) między te państwa na dwie prawie równe części.

"wiele bardziej dramatyczny przebieg mają spory o terytoria w byłej Jugosławii i byłym Związku Radzieckim.

"W innych regionach świata również zdarzają się spory terytorialne. W zasadzie cała Afryka stanowi zarzewie takich sporów. Jedynie uzasadnione obawy, że wysuwanie roszczeń terytorialnych wobec jednej strony stworzy precedens wywołujący całą lawinę podobnych roszczeń, działa hamująco na poczynania poszczególnych państw.

"W Azji zadawniony spór o Kaszmir był przyczyną kilku wojen między Indiami i Pakistanem, a obecnie stanowi główną przyczynę napięcia w stosunkach między tymi państwami. Nie uregulowano dotychczas sporu między Japonią, Koreą Południową i Chinami o rozgraniczenie stref morskich. Aż sześć państw (Tajwan. Malezja, Brunei. Filipiny, Wietnam, Chiny) zgłaszają pretensje do archipelagu wysp Spratly na środku Morza Południowo-Chińskiego.

"Przyczyna niepodpisania traktatu pokojowego zamykającego ostatecznie okres II wojny światowej w stosunkach między Rosja i Japonia jest spór o Wyspy Kurylskie. Układy jałtańskie przyznały Sachalin i Kuryle (byłemu) ZSRR. Rosja odrzuca żądania Japonii domagającej się zwrotu wysp.

"W 1975 r. w wyniku wojny proklamowana została niepodległość byłej kolonii portugalskiej Ludowo-Demokratycznej Republiki Timoru Wschodniego. Wkrótce terytorium nowego państwa zajęły wojska Indonezji, dokonując aneksji nie uznanej aż do chwili obecnej przez ONZ, która nadal traktuje Portugalię jako państwo sprawujące zarząd nad Timorem Wschodnim. ONZ usiłuje nakłonić Indonezję i Portugalię do podjęcia rozmów na temat uregulowania problemu Timoru. Do dialogu nie doszło, a Portugalia oskarża Indonezję o łamanie prawa międzynarodowego i podstawowych praw człowieka w Timorze Wschodnim.

"Od sporów terytorialnych nie jest wolna także Ameryka Łacińska. Argentyna domaga się zwrotu Falklandów (Malwinów), a jednocześnie wysuwa roszczenia do brytyjskiej części Antarktyki i na zasadzie ciągłości terytorialnej domaga się wszystkich wysp leżących między obu kontynentami.

"Gwatemala rości sobie pretensje do terytorium niepodległego od 1981 r. Belize. W zasadzie żadne państwo latynoamerykańskie nie jest zadowolone ze swoich granic. Boliwia zainteresowana jest odzyskaniem utraconego ponad 100 lat temu dostępu do morza. Również ponad 100 lat trwał spór graniczny między Hondurasem a Salwadorem. Wenezuela nie kryje swoich zakusów wobec terytoriów Gujany i Kolumbii. Od kilkudziesięciu lat trwa spór między Ekwadorem a Peru o Kordylierę Kondora. Z tego powodu dwukrotnie doszło do wojny między tymi państwami (w 1981 r. i 1993 r.).

"W Ameryce Północnej trwa spór między USA i Kanadą w sprawie statusu tzw. północno-zachodniego przejścia. Zdaniem Kanady ta droga znajduje się na jej terytorium. Natomiast Stany Zjednoczone traktują ją jak akwen międzynarodowy.

Uregulowanie tych wszystkich sporów przy zastosowaniu jedynie środków pokojowych staje się u schyłku bieżącego stulecia jednym z najważniejszych problemów, przed którym stoi społeczność międzynarodowa poszczególnych regionów i subregionów.

50. Skutki współczesnych konfliktów

Skutki konfliktów zbrojnych: (negatywne): - ofiary zarówno wśród żołnierzy jak i cywilów;- zniszczenia terenów oraz zabudowań;- "niebezpieczne" pozostałości (m.in. pola minowe);często nowopowstałe zaognienia sytuacji (np. zajęcie terenów należących do innej nacji może spowodować wzrost antagonizmów etnicznych).*Wojny bezpośrednio i pośrednio oddziałują na wszystkie płaszczyzny i rodzaje stosunków międzynarodowych oraz na wielu ich uczestników. Najbardziej istotnym i spektakularnym skutkiem konfliktów zbrojnych są jednak często duże straty ludnościowe, jakie one powodują. Ogólna liczba zabitych w wojnach toczących się po 1945 r. nie jest znana. Istniejące próby obliczeń wskazują na dość duże różnice. Najniższe szacunki mówią o 12 min zabitych w wojnach regularnych i domowych. Najwyższe oscylują wokół 35 min ofiar. Wszystkie dane mają jednak charakter orientacyjny, ponieważ brak jest materiałów wyjściowych. W większości krajów Trzeciego Świata, gdzie rozgrywa się gros wojen, nie prowadzi się na ten temat żadnych statystyk. Konflikty zbrojne prowadzą do demoralizacji społeczeństw. W niektórych krajach długoletnie wojny niszczą wszelkie struktury społeczne. Doprowadzają do ujawnienia się najniższych instynktów. Są pożywką dla dyktatorskich rządów. Nierzadko liczba uczestniczących w konflikcie stron, aspiracje przywódców politycznych i dowódców wojskowych oraz ingerencje zewnętrzne doprowadzają do sytuacji wręcz uniemożliwiającej zawarcie pokoju. Konflikty takie muszą wówczas trwać tak długo, aż wyczerpią się siły i motywacje walczących. Przykładem takiej wojny jest ostatnio konflikt w Jugosławii czy wojna w Afganistanie. Dowodów demoralizacji społeczeństw i pewnych kręgów elit politycznych mogą też dostarczyć kraje kontynentu amerykańskiego -Nikaragua, Peru czy Kolumbia. Wojny stanowią podłoże takich patologii społecznych, jak np. narkomania, rozbudzona nadmiernie skłonność do agresji, nacjonalizm czy szowinizm narodowy. Ze zjawiskami tymi zetknęły się m.in. armie interwencyjne w Wietnamie i Afganistanie. Zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w Rosji pojawiła się stosunkowo duża grupa kombatantów dotkniętych syndromem wojny. Mają oni ciągle trudności z ponowną asymilacją w swoich społeczeństwach. Coraz częściej sygnalizowanym problemem jest też udział w wojnach dzieci. Zwłaszcza partyzantki wywodzące się z różnych lewackich ruchów ideowych specjalizowały się w zaciągach dzieci do oddziałów zbrojnych. Po przeszkoleniu ideologicznym i militarnym uczestniczyły one w regularnych walkach, wyróżniając się poświęceniem i odwagą. Podobny sposób werbunku miał również miejsce w Iranie podczas wojny z Irakiem. Oblicza się, że na świecie służy obecnie z bronią w ręku około 200 tyś. dzieci. Wiele z nich brało udział w masakrach i czystkach etnicznych. Skutki tego zjawiska dla Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej mogą być dalekosiężne i tragiczne. Bardzo duży wpływ wywierają też konflikty zbrojne na ekonomikę wielu krajów. Brak poczucia bezpieczeństwa często powoduje nadmierne zbrojenia i osłabienie przez to możliwości rozwojowych państw. Jest to szczególnie widoczne w krajach Trzeciego Świata. Konflikty zbrojne i wyniesione z nich doświadczenia wpływają też na świadomość narodów i ich elit polityczno-wojskowych. Pogłębiają kompleksy, utrwalają stereotypy, przyczyniają się do militaryzacji społeczeństw i ich grup przywódczych. Nierzadko decydują o podjęciu zadań, które mają charakter wyjątkowo niebezpieczny, np. prób produkcji broni jądrowej czy chemicznej.

XV Kwestia Zbrojeń I Rozbrojenia Skutki konfliktów zbrojnychz wykładu

~ Straty w konfliktach są ogromne. Kiedyś było prościej oszacować liczbę poległych i rannych na polu walki. Mamy wręcz bardzo dokładne raporty z okresu I wojny światowej odnośnie strat ludzkich. Dzisiaj coraz częściej mamy do czynienia z konfliktami wewnętrznymi, gdzie rzadko kto robi statystyki. Także w walce coraz rzadziej biorą udział regularne siły zbrojne. Mówi się, że po II wojnie światowej zginęło ponad 12 mil. ludzi, inni mówią, że straty te są o wiele większe, od 20 do 25 mil.

~ obecnie coraz częściej ofiarami ataku stają się osoby cywilne. Szczególnie narażone na niebezpieczeństwo są młode kobiety, by zapobiec odrodzeniu się danej grupy. Trzewi się pokolenia kobiet, które są głównym nośnikiem demograficznym. Są to podstawowe ofiary konfliktu zbrojnego. Także dzieci i starcy są tymi, którzy są najbardziej narażeni na niebezpieczeństwo.

~wojny są bardzo krwawe. Wojna domowa w Chinach z 1946-49r. pochłonęła od 2 do 3 mil. ludzi. Wojna Koreańska pochłonęła ok. 2 mil. ofiar, zaś wojna w Wietnamie od 1 mil do 4 mil.

~wojny demoralizują społeczeństwa, budzą szowinizm narodowy, wzmagają agresję. Ludzie którzy przejdą wojnę są zazwyczaj bardzo agresywni.

~konflikty zbrojne zmieniają mapy świata, państwa powstają albo nikną.

~wojny wewnętrzne pogłębiają kryzys państwa i kompleksy społeczeństw.

~konflikty zbrojne powodują, że do władzy dochodzą elity wojskowe.

~podstawową ofiarą konfliktów są bardzo często elity polityczne, kulturalne.... (ma to zapobiec odrodzeniu się danej społeczności. )

~w wyniku konfliktów dochodzi do kryminalizacji społeczeństwa, demoralizacja i patologia są nieodłącznymi elementami konfliktów zbrojnych

~pojawiają się struktury przestępcze (np. narkotykowe), które zainteresowane są podsycaniem konfliktów.

~krawawość walk wymusza przemieszczanie się ludności. Czystki etniczne wywołują psychozę. Społeczeństwa przed obawą śmierci i tortur opuszczają swoje miejsce zamieszkania. Dochodzi do masowego uchodźstwa.

51. Wyścig zbrojeń i jego wpływ na stosunki

Rola siły w stosunkach międzynarodowych. Siła jest jednym z zasadniczych elementów polityki zagr. państwa. Jest to zdolność państwa do efektywnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych. Służy realizacji określonych celów, potrzeb, interesów. Do najważniejszych atrybutów siły należy czynnik wojskowy. Najczęściej utożsamiana jest z siłą militarną, szczególnie z posiadaniem broni jądrowej. O możliwościach państwa świadczy jego przemysł zbrojeniowy, stan infrastruktury techniczno-obronnej, zaplecze logistyczne i inne. Poza czynnikami wewnętrznymi o sile państwa stanowi rola i miejsce zajmowane w międzynarodowym układzie sił, położenie geopolityczne oraz aktualna sytuacja międzynarodowa. Siła jest traktowana jako warunek skuteczności stosowanych środków dla osiągnięcia celów wyznaczonych w polityce zagr. Jej przejawem jest aktywny wpływ na stan stosunków międzynarodowych i zdolność do zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Siła militarna była i jest traktowana jako podstawowy czynnik bezpieczeństwa.

Wyścig zbrojeń i jego skutki. Termin "wyścig zbrojeń" oznacza wzmożoną rywalizację w dziedzinie militarnej, polegająca na dążeniu państw do zwiększenia ilości lub jakości materialnych środków i zasobów koniecznych do prowadzenia działań wojskowych. Charakterystyczną cechą wyścigu zbrojeń jest jego zasięg. Uczestniczą w nim wszystkie regiony geopolityczne i większość państw. Znamionuje go szybkie tempo rozwoju uwarunkowane postępem w nauce i technice oraz rosnące wydatki. Wyścig zbrojeń w swym rozwoju przeszedł wiele etapów. Uczestniczyły w nim państwa Wschodu i Zachodu oraz państwa neutralne i niezaangażowane, nie należące do żadnych bloków wojskowych. W rezultacie wyścig zbrojeń uzyskał wymiar globalny, a następnie rozszerzył się na przestrzeń kosmiczną. Zjawisko wyścigu zbrojeń występowało w historii wielokrotnie, nigdy jednak w takiej formie, nasileniu i z ładunkiem potencjalnego zagrożenia jak po II w. św. Zbrojenia stały się fenomenem ogólnoświatowym i stopniowo włączało się do nich coraz więcej państw, szczególnie kraje rozwijające się. Bardzo niebezpieczne okazały się ich dążenia do posiadania broni masowego rażenia i prowadzenia polityki mocarstwowej w regionie położenia.

Wyścig zbrojeń z wykładu - to występujący przez długi okres czasu proces intensywnych zbrojeń państw. Nie jest to zjawisko przyśpieszenia zbrojeń. Proces ten możemy zaobserwować w latach od 1945 do 1988, czyli prawie przez 50 lat.

Zasięg w.z. był ogromny, objął wszystkie kontynenty, regiony geopolityczne i większość państw świata. Rywalizacja dotyczyła zarówno krajów socjalistycznych skupionych w Układzie Warszawskim, jak i krajów zachodu należących do NATO. Wyścig dotyczył również wszystkich rodzajów wojsk (morskich, lądowych i powietrznych ). Objął on również wszystkie możliwe strefy (głębie mórz jak i kosmos).

Wyścig z między ZSRR a USA był najbardziej spektakularny w zakresie zbrojeń jądrowych i środków ich przenoszenia. Rosła grupa państw mających najnowocześniejsze środki nuklearne. Także duża część środków finansowych przeznaczana była na zbrojenia. 11% ludności świata wydawała 60% środków na ten cel.

Skutki Wyścigu zbrojeń:

*wyścig miał na celu zapewnienie bezpieczeństwa, jednak czym więcej się zbrojono tym poczucie bezpieczeństwa malało

*wzrost kosztów zbrojnych dezorganizował gospodarkę.

*wzrastało napięcie międzynarodowe

*powstawały doktryny konfrontacyjne

*zdobycie przewagi było mało prawdopodobne ponieważ wciąż powstawaly nowe typy broni

*co pewien czas zdarzały się awarie bronii lub tracono kontrolę nad nią

*przygotowania do konfrontacji zbrojnej w drugiej połowei lat 80 tych słabną na rzecz równowagi sił.

W 1984r. konferencja Sztokcholmska podjęła ustalenia w sprawie budowy środków zaufania i bezpieczeństwa oraz rozbrojenia w Europie. Obniżać zaczęto poziom konfrontacji przez przyjęcie innych założeń. Celem stało się:

• zmiana doktryny z polityczno militarnej na pokojową

• zmiana na skuteczna obronę (tzw. minimalna wystarczalność obronna)

• eliminacja dysproporcji pomiędzy państwami

• eliminacja możliwości niespodziewanego ataku

• stabilna równowaga sił konwencjonalnych

• przejrzystość i przewidywalność (musisz się poddać kontroli)

Już od roku 88 widzimy zmniejszenie wydatków na zbrojenia. Jednak atak na USA w 2001 r. powoduje podjęcie wyzwania walki z terroryzmem, wydatki na zbrojenia zaczynają powoli rosnąc. Widzimy też wzrost wydatków na obronę przeciwrakietową i przeciwmyśliwcowom. Często mówi się o wyścigu zbrojeń ale 1 państwa, jakim jest USA.

52. Pojęcie rozbrojenia, etapy i zasady rokowań

Pojęcie rozbrojenia. Rozbrojenie jest zasadniczym środkiem umacniania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Oznacza likwidację sił zbrojnych i zbrojeń państw na podstawie umowy międzynarodowej. Mogą to być czynności polegające na wprowadzeniu ograniczeń dotyczących ilości, jakości i rozmieszczenia sił zbrojnych oraz zbrojeń.

Zasady rokowań rozbrojeniowych. Problem rozbrojenia szczególnego znaczenia nabrał po II w. św. Rokowania rozbrojeniowe rozpatrywane były na forum ONZ oraz w wyniku porozumień między wielkimi mocarstwami. W karcie NZ przewidziano, że Zgromadzenie Ogólne przygotuje ogólne zasady rokowań i przedłoży je członkom lub Radzie Bezpieczeństwa, bądź obydwu. Zasady sformułowano podczas amerykańsko-radzieckich negocjacji pod kierownictwem ambasadora Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego we wrześniu 1961 r. zostały one zaakceptowane przez Zgromadzenie Ogólne. Zasady: 1) powszechność - objęcie porozumieniami rozbrojeniowymi jak największej liczby państw; 2) całkowitość - dążenie do zupełnego wyeliminowania sił zbrojnych i zbrojeń; 3) równość (równoważność) - zapewniająca bezpieczeństwo wszystkich państw i ich interesów; 4) kontrola procesu rozbrojeniowego - powinna mieć ścisły charakter i być realizowana przez organy międzynarodowe; 5) komplementarność - wiązanie procesu rozbrojeniowego z umacnianiem systemu bezpieczeństwa zbiorowego.

Etapy i efekty rokowań rozbrojeniowych. Rokowania zbrojeniowe rozpoczęły się wkrótce po zakończeniu II wojny św. W 1952 powołano Komisję Rozbrojeniową działającą w ramach Rady Bezpieczeństwa ONZ. W 1959 POSZERZONO SKŁAD Komisji rozbrojeniowej powołano Komitet Dziesięciu Państw, który zaprzestał działalności w 1960. Na XVI sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1961 powołano Komitet Rozbrojeniowy 18 Państw z siedzibą w Genewie (od 1962 Konferencja Komitetu Rozbrojeniowego 18 Państw). W latach 1969, 1975, 1978 jego skład powiększono do 40 państw, w tym wszystkie dysponujące bronią jądrową. Komitet nie jest organem ONZ, ale utrzymuje z nią ścisłe kontakty. Debaty w Komitecie przyczyniły się do sukcesu rokowań w sprawie zwarcia układu o zakazie prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod woda w 1963 Komitet doprowadził do zawarcia układu o nieproliferencji broni jądrowej, układu w sprawie wykorzystania w celach pokojowych przestrzeni kosmicznej oraz układu o dezatomizacji dna oceanów. W wyniku prac Komitetu Rozbrojeniowego osiągnięto porozumienie, w którym po raz pierwszy sygnatariusze zobowiązali się do likwidacji określonego rodzaju broni. Była to konwencja o zakazie badań, produkcji i magazynowania broni bakteriologicznej (biologicznej) w 1972. Pogorszenie się stosunków radziecko-amerykańskich i wzrost napięcia międzynarodowego w pierwszej połowie lat 80-tych przyczynił się do osłabienia dialogu rozbrojeniowego. Nadal prowadzono rokowania rozbrojeniowe na forum 6 gremiów: rokowania między ZSRR i USA w sprawie broni rakietowej średniego zasięgu w Europie ("eurorakiety") rozpoczęto 30 XI 1981; Rokowania między ZSRR, USA i Wielka Brytanią w Genewie dotyczące całkowitego zakazu prób z bronią jądrowa rozpoczęto 13 VII 1977; Rokowania uczestników- KBWE w SPRAWIE- środków budowy zaufania, bezpieczeństwa oraz rozbrojenia, rozpoczęte 17 I 1984 w Sztokholmie; Wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe 12 państw NATO i 7 państw Organizacji Układu Warszawskiego. Na przełomie 1985 i 1986 nastąpiła poprawa w stosunkach radziecko-amerykańskich, co wpłynęło na ożywienie tempa rokowań rozbrojeniowych. W styczniu 1986 ZSRR przedstawił plan likwidacji broni jądrowej do 2000 (plan Gorbaczowa). W kwietniu 1986 ZSRR wystąpił z propozycja w sprawie redukcji sił zbrojeń konwencjonalnych w całej Europie od Atlantyku po Ural, obejmującej wszystkie siły lądowe i lotnictwo taktyczne państw euroatlantyckich oraz USA i Kanady włącznie z taktyczną bronią jądrową. 8 V 1987 z propozycja redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie wystąpiła Polska (plan Jaruzelskiego). 8 XII 1987 USA i ZSRR podpisały układ o likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu. Po zakończeniu rokowań w Wiedniu w sprawie redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie Środkowej w 1989 podjęte zostały nowe negocjacje zakończone po kilku miesiącach podpisaniem traktatu w sprawie zbrojeń konwencjonalnych. Porozumienie podpisało 16 państw NATO i 6 państw Układu Warszawskiego (Paryż, 19 XI 1990). EFEKTY: Wynikiem negocjacji w sprawie ograniczenia zbrojeń po II wojnie św. Jest około 40 porozumień rozbrojeniowych. Rokowania rozbrojeniowe nie doprowadziły do rozbrojenia powszechnego i całkowitego, które postulowała przyjętą w 1959 r. rezolucja ZO ONZ. Hamowały rozwój najbardziej niebezpiecznych broni. Oddalały ryzyko przypadkowego konfliktu, tworzyły obszary zmniejszonego napięcia polityczno-militarnego. Dzięki wynegocjowanym umowom wyścig zbrojeń nie przyjął takich rozmiarów, jakie mógłby osiągnąć, gdyby nie istniały żadne zobowiązania. Doprowadziły tez do uświadomienia sobie przez społeczność międzynarodową niebezpieczeństw związanych z konfliktami zbrojnymi i inspirująco oddziaływały na te siły polityczne, które dążą do stworzenia właściwych form współżycia międzynarodowego.

53. Rola ZSRR w polityce światowej oraz przyczyny i skutki rozpadu

Rola ZSRR w polityce światowej i w ramach ugrupowania - doktryna Breżniewa. Polityka ZSRR zakładała rozprzestrzenianie socjalizmu w państwach Afryki i Ameryki Południowej. Doprowadzało to do konfrontacji z głównym państwem bloku kapitalistycznego - USA. Oba państwa prowadziły w stosunku do siebie tzw. "zimną wojnę". Związek radziecki ciągle zacieśniał kontrolę państw satelickich. W 1970 roku Breżniew wygłosił przemówienie, w którym podsumował swoje sukcesy w pacyfikacji obozu. "Kraje socjalistyczne - powiedział - nie powinny realizować swych interesów narodowych kosztem interesów międzynarodowych socjalizmu". Doktryna Breżniewa uzyskała nowe potwierdzenie. "Międzynarodowe interesy socjalizmu", czyli Kremla, były coraz sprawniej egzekwowane przez kierownictwa partii satelickich. Dotyczyło to Czechosłowacji, gdzie trwała ostra nagonka przeciw wszystkim niezależnym siłom społecznym. Zahamowaniu uległy reformy systemu gospodarczego na Węgrzech. Doktryna Breżniewa stanowiła zaprzeczenie nadziei na "socjalizm z ludzką twarzą".

Przyczyny i skutki rozpadu systemu i wspólnoty państw socjalistycznych. Polityka Gorbaczowa nie zdołała powstrzymać rozkładu systemu radzieckiego. Coraz większe problemy ZSRR i jego słabość na arenie międzynarodowej, sprawiła, że nie był on już w stanie kontrolować państw satelickich. Problemy ekonomiczne przeżywały wszystkie kraje bloku, gdzie nie powiodły się próby reform ekonomicznych bez zainicjowania zmian własnościowych i politycznych. Upadek gospodarczy stał się główną przyczyną rozpadu bloku komunistycznego. Współpraca tych państw, m.in. w ramach RWPG, okazała się bezowocna i nie była w stanie zaradzić zaistniałym problemom ekonomicznym. Mimo oporu lokalnych przywódców, "pierestrojka" wpływała na erozję podstaw nawet najbardziej ortodoksyjnych reżimów w Europie Środkowo - Wschodniej: NRD, Czechosłowacji i Bułgarii, nie mówiąc już o Polsce czy Węgrzech. Sytuacja ekonomiczna, znaczne osłabienie gospodarcze i polityczne doprowadziły do zmian ustrojowych. Kiedy we wrześniu 1989 roku powstał w Polsce pierwszy niekomunistyczny rząd w Europie Środkowo - Wschodniej, zaczął się lawinowy proces rozpadu systemu komunistycznego. Efektem tego były wolne wybory w NRD i Węgrzech na przełomie marca i kwietnia 1990 roku, w maju w Rumunii, w czerwcu w Bułgarii i Czechosłowacji. Najpóźniej, bo w 1991 roku upadł reżim w Albanii. Rozpad bloku państw komunistycznych doprowadził do zjednoczenia Niemiec, oraz do rozpadu Czechosłowacji - od 1993 roku istnieją dwa osobne państwa: Czechy i Słowacja. Przestały istnieć komunistyczne organizacje, takie jak Układ Warszawski czy RWPG, gdyż ich dotychczasowi członkowie za cel postawili sobie nawiązanie kontaktów z państwami Zachodu i wstąpienie do ich organizacji militarnych i ekonomicznych.

Rozpad ZSRR i jego skutki międzynarodowe. Temp wzrostu gospodarczego w ZSRR spadło praktycznie do zera. Projekty reformy były spóźnione w stosunku do pogarszającej się sytuacji ekonomicznej, realizacja "głasnosti" obniżyła zaś barierę strachu i wyzwoliła falę krytyki systemu. Wyścig zbrojeń i rywalizację z Zachodem ZSRR przegrał. Od 1989 roku przemiany zaczęły zachodzić w państwach satelickich, a w 1990 roku rozkład sięgnął samego ZSRR. Pogarszająca się sytuacja gospodarcza oraz rosnące napięcia etniczne spowodowały, że władze centralne na Kremlu traciły z wolna kontrolę nad rozwojem wypadków. Wybory w poszczególnych republikach stale umacniały siły niepodległościowe. Republiki bałtyckie - Litwa, Łotwa i Estonia - ogłosiły pełną niepodległość. Dnia 1.VII.1991 roku rozwiązano ostatecznie Układ Warszawski. Nieudany zamach stanu w Moskwie w dniach 19 - 21.VIII.1991 roku przyspieszył rozkład ZSRR i emancypację republik. Spoistość Związku Radzieckiego podkopały zwłaszcza deklaracje suwerenności Rosji i Ukrainy. Dnia 8.XII.1991 roku przywódcy Rosji, Ukrainy i Białorusi ogłosili rozwiązanie ZSRR. W rezultacie upadku ZSRR nastąpiły istotne przesunięcia w światowym systemie politycznym. Jedynym supermocarstwem pozostały Stany Zjednoczone. Rozpad ZSRR spowodował powstanie nowych państw, które to borykają się z wieloma problemami, hamującymi ich rozwój. Np. Białoruś rządzona twardą ręką przez Łukaszenke, odizolowała się od Zachodu, a Ukraina targana jest wewnętrznymi konfliktami politycznymi. Jedynie kraje bałtyckie poradziły sobie z problemami i w najbliższym czasie, dzięki zmianom, jakie zaszły, staną się członkami NATO i Unii Europejskiej.

54. Polityka zagraniczna Federacji Rosyjskiej

Polityka zagraniczna Rosji. Obecna polityka zagraniczna ma na celu nawiązanie i utrzymanie dobrych stosunków z Zachodem, gdyż jest to ważny dla Rosji partner gospodarczy. Rosja odstąpiła od polityki imperialistycznej, prowadzonej w czasach ZSRR. Prezydent Putin nawiązał także dobre stosunki ze Stanami Zjednoczonymi, zakopując dawne nieporozumienia. Oba państwa przestały ze sobą konkurować, lecz rozpoczęły współpracę. Od połowy lat dziewięćdziesiątych Rosja brała udział w spotkaniach G - 7, grupy 7 najbogatszych państw świata. Od niedawna Rosja stała się członkiem tej grupy, która jednocześnie przekształciła się w grupę G - 8.

Wspólnota Niepodległych Państw. 8.XII.1991 roku prezydenci Rosji, Białorusi i Ukrainy na spotkaniu na spotkaniu w puszczy Białowieskiej podpisali "Porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw". W dniu 21.XII. 1991 roku w Ałma - Acie już 11 państw poparło utworzenie WNP: Azerbejdżan, Armenia, Kazachstan, Kirgizja, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan. W dniu 9.XII.1993 roku do WNP przystąpiła Gruzja. W Ałma - Acie zawarto również "Porozumienie w sprawie powołania organów koordynacyjnych WNP". 22.I.1993 roku w Mińsku przyjęto "Statut WNP", który przewiduje powołanie m.in.: Rady Szefów Państw, Rady Szefów Rządów, Rady Ministrów Spraw Zagranicznych, Rady Ministrów Obrony czy Komisji Praw Człowieka. Czas pokaże czym będzie WNP. Uważa się, że kluczem do przyszłości WNP będzie pozycja Ukrainy i jej stosunek do podejmowanych działań integracyjnych. Poza WNP pozostały państwa bałtyckie - Estonia, Litwa i Łotwa. Kluczową rolę w WNP odgrywa Rosja. W dniu 25.XII.1991 roku pojawiła się nazwa Federacja Rosyjska. W jej skład wchodzi 89 regionów (rejonów).

55. Pojęcie krajów rozwijających się, przyczyny ,przebieg i skutki rozpadu

Pojęcie i cechy charakterystyczne krajów rozwijających się. W wyniku dekolonizacji powstało ponad 130 państw o zróżnicowanym poziomie rozwoju cywilizacyjnego, ekonomicznego i społeczno - politycznego. W odniesieniu do tych krajów użyto określenia kraje rozwijające się. Ostatecznie określenie to przyjęło się i jest stosowane zamiennie z pojęciem trzeciego świata. Charakterystyczne wskaźniki niedorozwoju, jak wysoka śmiertelność, niedożywienie, mała konsumpcja energii, wysoki odsetek analfabetów, przewaga ludności wiejskiej, pokrywają się z cechami przypisywanymi zazwyczaj państwom rozwijającym się. Najczęściej uwzględniany jest niski poziom dochodu narodowego per capita, wysoki udział produkcji rolnej w produkcji globalnej oraz wysoki odsetek zatrudnionych w rolnictwie. Państwa rozwijające się mimo całej swojej różnorodności mają pewną cechę wspólną. Wskazuje na to Gunnar Myrdal używając pojęcia "miękkie państwo". Charakteryzuje się ono różnymi formami braku społecznej dyscypliny, słabością ustawodawstwa, uchybieniami w przestrzeganiu i egzekwowaniu prawa, niedbalstwem, samowolą urzędników i korupcją.

Proces dekolonizacji - przyczyny, przebieg i skutki. Przyczyny: wzrost świadomości społecznej i narodowej w koloniach, wzrost zainteresowania problemem walki o niepodległość, powojenna rywalizacja między mocarstwami zachodnimi, a następnie współzawodnictwo między wschodem a zachodem oraz działalność ONZ. Przebieg: Pierwszy etap likwidacji systemu kolonialnego objął dekadę 1945 - 1955. W tym czasie niepodległość uzyskało 11 państw azjatyckich i 1 afrykańskie: Indonezja, Wietnam, Korea (1945), Filipiny, Jordania (1946), Indie, Pakistan (1947), Cejlon, Birma (1948), Libia (1951), Kambodża (1953), Laos (1955). Drugi etap trwał od połowy lat pięćdziesiątych do połowy lat sześćdziesiątych. Doszło wtedy do największego natężenia tempa procesu wyzwalania się narodów kolonialnych. Z 42 państw, które weszły w skład społeczności międzynarodowej, aż 30 uzyskało niepodległość w Afryce. Do 1960 roku na tym kontynencie było zaledwie 9 niezależnych państw. W tym samym roku doszło do nich dalsze 17. Nowe niepodległe państwa to: Maroko, Sudan, Tunezja (1956), Ghana, Malezja (1957), Gwinea (1955), Dahomej (Benin), Cypr, Czad, Gabon, Górna Wolta (Burkina Faso), Kamerun, Ludowa Republika Kongo, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Madagaskar, Republika Środkowej Afryki, Senegal, Somalia, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Kongo (Zair) (1960), Kuwejt, Sierra Leone, Tanganika (1961), Algieria, Burundi, Rwanda, Jamajka, Samoa Zachodnie, Trynidad i Tobago, Uganda (1962), Kenia, Zanzibar i Pemba (1963), Malawi, Malta, Zambia (1964) oraz Gambia, Malediwy i Singapur (1965). Trzeci etap rozpoczął się w połowie lat sześćdziesiątych i trwał do 1975 roku. Niepodległość uzyskały: Barbados, Botswana, Gujana, Lesotho (1966), Jemen Południowy (1967), Gwinea Równikowa, Mauritius, Nauru, Ngwane (Suazi) (1965), Tonga, Fidżi (1970), Bahrajn, Katar, Oman, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Bangladesz (1971), Bahama, Gwinea Bissau (1973), Grenada (1974), Papua Nowa Gwinea, Wyspy Św. Tomasza i Wyspa Książęca, Komory, Mozambik, Angola, Wyspy Zielonego Przylądka oraz Surinam (1975). Czwarty etap rozpoczęty w 1976 roku, który trwa do chwili obecnej, przyniósł niepodległość: Seszelom(1976), Dżibuti (1977), Wyspom Salomona, Dominikanie, Tuvalu (1978), Saint Lucia, Wyspom Gilberta, Saint Vincent i Grenadyny, Kiribati (1979), Zimbabwe, Vanuatu (1980), Belize, Antiqua (1981), Saint Christopher i Nevis (1953), Namibia (1990) i Palau (1994).Skutki: Powstanie ponad 130 państw o zróżnicowanym szczeblu rozwoju, problemy rozwojowe nowych państw.

56. Ruch niezaangażowania - powstanie, działalność i przyszłość

Ruch ten miał na celu nie sprzymierzanie się ani z krajami kapitalistycznymi, ani z socjalistycznymi i poszukiwania własnej, w miarę niezależnej polityki w stosunkach międzynarodowych. Ten wybór pozwalał państwom na działalność antykolonialną i rozwijanie solidarności azjatycko - afrykańskiej z zaakceptowaniem samodzielności na arenie międzynarodowej. Za pierwszy krok inicjujący powstanie ruchu państw niezaangażowanych można uznać konferencję 25 państw azjatyckich, która odbyła się w New Delhi 12. 03. 1947 roku. Zadeklarowano chęć prowadzenia polityki niezależnej od bloków wojskowych oraz współpracy ze wszystkimi państwami, niezależnie od ich systemów społeczno - politycznych. Od 1961 roku, kiedy odbyła się pierwsza konferencja 25 państw ruchu w Belgradzie, ilość uczestników wzrastała. W Cartagenie w 1995 roku było ich 114. Przez lata swojej działalności ruch zajmował się problematyką walki z kolonializmem, imperializmem, zagadnieniami rozbrojenia, rozwoju gospodarczego, wzmocnienia ONZ oraz rozwoju polityki i ruchu niezaangażowania. Państwa niezaangażowane deklarowały antyblokowość i postawę sprzeciwu wobec zimnej wojny. Zakończenie globalnej konfrontacji wpłynęło zdecydowanie na osłabienie ruchu i stracił on rację bytu przynajmniej w swojej poprzedniej formie. Zmianie uległy preferencje programowe i kierunki działania ruchu. Głównymi problemami ruch staje się ubóstwo krajów rozwijających się, rosnące zadłużenie i bezrobocie.

57. Charakterystyka ugrupowań krajów rozwijających się - sprzeczności i konflikty w ramach ugrupowania

Struktura ugrupowania i jego ewolucja. Na podstawie dochodu narodowego na głowę mieszkańca, rozwoju gospodarczego wyróżniono 3 grupy państw: zamożniejszych (Argentyna, Brazylia, Singapur, Bahama), biednych ( Arabia Saudyjska, Libia, Irak), najbiedniejszych ( kraje Afryki).

Formy współpracy krajów rozwijających się. Borykające się z różnymi problemami kraje rozwijające się próbują podejmować wspólne działania i koordynować współpracę w sferze gospodarczej, politycznej i wojskowej. Grupa 77 - utworzono w 1964 roku podczas obrad pierwszej konferencji NZ ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) w Genewie. Celem działania jest współpraca na rzecz obrony interesów ekonomicznych oraz wypracowanie wspólnego stanowiska w rokowaniach z państwami wysoko rozwiniętymi. W 1967 roku podczas spotkania ministrów spraw zagranicznych sformułowano jej program w Karcie Algierskiej. Ilość członków stale wzrasta, od połowy lat osiemdziesiątych było ich już 125. Organizacje tworzące regionalny wspólny rynek: Arabski Wspólny Rynek, Karaibskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, Andyjski Wspólny Rynek, Org. współpracy gospodarczej i społecznej: Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo - Wschodniej, Stowarzyszenie Współpracy Regionalnej Azji Południowej. Na podstawie Układu o Współpracy Gospodarczej w Azji i Rejonie Pacyfiku, powstał największy na świecie region gospodarczy tworzony przez 18 państw Azji, strefy Pacyfiku, Ameryki Łacińskiej i Ameryki Północnej. Są to zarówno państwa wysoko gospodarczo rozwinięte (np. USA, Kanada, Japonia, Australia), jak i państwa rozwijające się (np. Filipiny, Tajlandia, Malezja, Chile). Ważną rolę odgrywa powstała w 1960 roku Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej. Państwa rozwijające się tworzą również wielkie org. regionalne: Ligę Państw Arabskich, Organizację Państw Amerykańskich i Organizacje Jedności Afrykańskiej.

58. Europa jako region międzynarodowy - charakterystyka geopolityczna

YNARODOWY.

Charakterystyka geopolityczna Europy. Europa jako region międzynarodowy wykształciła własne i niepowtarzalne cechy i odznaczała się dużym zróżnicowaniem. Sprzyjał temu czynnik geograficzny. Ten niewielki, w porównaniu z innymi kontynentami (10,5 mln. Km 2), ma w znacznej części (zachodniej i środkowej) bogato ukształtowaną powierzchnię, ułatwiającą narodom tworzenie państw otoczonych naturalnymi granicami i powoduje także wyodrębnianie się subregionów. Dobre warunki klimatyczne i dość znaczne zasoby surowcowe stwarzały też korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa i samowystarczalności żywnościowej oraz budowy przemysłu. Europa była i jest dzięki temu kontynentem gęsto zaludnionym z wieloma ośrodkami przemysłowymi oraz skupiskami miejskimi. Ma też korzystne położenie geopolityczne, a dostęp do Oceanu Atlantyckiego i pięciu mórz, przy wyjątkowo dobrze rozwiniętej linii brzegowej oraz bezpośrednim połączeniu lądowym z Azją i dogodnym z Afryką, oddawał w ręce Europejczyków ważne strategiczne drogi komunikacyjne. Pozwalały one na ekspansję zew., chroniąc natomiast przed inwazją ludów spoza Europy, bezradnych wobec lepiej rozwiniętych technicznie (szczególnie w dziedzinie militarnej) i posiadających często silne floty państw europejskich. Politycznie Europa nigdy nie była zjednoczona. Istniała na jej obszarze znaczna liczba państw o często przeciwstawnych interesach. Większe i trwalsze struktury tworzyły się poważnie w okresie lub na wypadek wojny. Najczęściej w obliczu zagrożenia hegemonistycznymi dążeniami któregoś z państw lub narodów. Państwa miały w większości charakter narodowy, ale ich granice nie zawsze pokrywały się z zasięgiem terytorialnym poszczególnych grup etnicznych. Istniały także narody pozbawione państwowości.

59. Pojęcie regionu międzynarodowego, funkcje regionalizmu

Pojęcie i istota regionu (regionalizmu). Regionalizm wynika ze współzależności związanych z : położeniem geograficznym, systemem politycznym, rozwojem gospodarczym oraz historią , kulturą, językiem i religią. Głównymi podmiotami regionalizmu są państwa ale coraz części podmiotami stają się także organizacje międzynarodowe. W innej koncepcji regionalizm można nazwać jako formę współpracy międzynarodowej w postaci różnego rodzaju sojuszów i związków integracyjnych państw położonych blisko siebie geograficznie. Regionalizm kształtowany przez podmioty stosunków międzynarodowych wyraża się w; dążeniu i rozszerzania wzajemnej współpracy, zaspokajaniu potrzeb interesów poprzez udział w regionalnym współdziałaniu, wykształcaniu się świadomości regionalnej i wspólnoty regionalnej. Wyodrębnianie się regionów międzynarodowych odbywa się za pomocą 3 kryteriów; geograficznego, systemowego ( system współzależności), integracji i wspólnego interesu regionalnego. Regionalizacja sprowadza się do; eliminowania barier utrudniających współpracę w regionie, kreacji podstaw prawnych dla wzajemnych akcji i interakcji, przyjmowanie umów o charakterze regionalnym, tworzenie umów o charakterze regionalnym. Angażowanie się państw we współpracę regionalną zwiększa bezpieczeństwo oraz zapewnia łatwiejsze rozwiązywanie konfliktów.

Funkcje regionalizmu. Główne to; ntegrująca - głównym problemem jest tutaj stopień zaspokajania potrzeb i interesów uczestników systemu regionalnego , który prowadzi do procesów integrujących. porządkująca - ta funkcja jest konsekwencją rozwoju i funkcjonowania norm i struktur działania. Polega na regulacji, utrzymywaniu równowagi, zapewnianiu tożsamości w czasie i przestrzeni oraz w ciągłości i efektywności dział ani. przymuszająca - jest związania z poprzednią funkcją i polega na zmuszaniu państw - uczestników do określonych zachowań indywidualnych i zbiorowych. Przymusza się kontrolą, perswazją, identyfikacją, izolacją i dystrybucją. dynamizująca uczestników systemu regionalnego - polega na podejmowaniu przez nich działań adaptacyjnych wobec bodźców płynących z systemu regionalnego.

Przejawy regionalizmu w sferze ekonomicznej, politycznej i kulturalnej. Przykładem regionalizmu w sferze politycznej może być Pakt Ligi Narodów - gdzie regionalizm był instrumentem zapewniania pokoju na świecie ( protokół genewski zezwalał na tworzenie struktur regionalnych w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego). Państwa podjęły szereg działań na rzecz utworzenia regionalnych bezpieczeństwa takich jak m.in.- traktat Oceanu Spokojnego zwarty w 1921r przez USA, Japonie, Wlk. Bryt., Francje. - układ w Locarno (1925) który potwierdzał terytorialne status quo w Europie Zachodniej. - pakt bałkański - obejmujący państwa półwyspu. Kwestia regionalizmu jest także zawarta w Karcie Narodów Zjednoczonych. Organizacjami miedzynar. wg tej karty są m.in. Organizacja Państw Amerykańskich, Liga Państw Arabskich.

60. Kwestia pokoju i bezpieczeństwa we współczesnej Europie

Najważniejszymi problemami współczesnej Europy są kwestie pokoju, bezpieczeństwa i współpracy gospodarczej. Obecnie opierają się one na kilku strukturach organizacyjnych, obejmujących różne państwa. Należą do nich Pakt Północnoatlantycki, Unia Zachodnioeuropejska, Wspólnota Europejska, Rada Europy i różne instytucje oraz grupy subregionalne, jak np. tzw. Inicjatywa Środkowoeuropejska, wcześniej grupa Heksagonalna i Pentagonalna, czterostronna współpraca Polski, Czech, Słowacji, Węgier - Grupa Wyszehradzka, oś Paryż-Berlin-Warszawa itp. Szczególną rolę odgrywała jednak Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE). Stanowiła ona jedyną funkcjonującą strukturę paneuropejską, rozpatrującą wszechstronnie aspekty zapewnienia bezpieczeństwa i rozwoju całemu kontynentowi. Zmiany, które nastąpiły w stosunkach międzynarodowych w latach 90-tych wpłynęły na kształtowanie się nowego zakresu bezpieczeństwa międzynarodowego. W wyniku zmniejszenia się zagrożeń militarnych pojęcie bezpieczeństwa poszerzyło się o sfery, które wcześniej nie były dostrzegane lub odgrywały drugoplanową role. Jednak czynnik wojskowy nadal kształtuje dynamikę stosunków międzynarodowych. Rośnie przy tym znaczenie czynnika politycznego, ekonomicznego, ekologicznego i społeczno-kulturowego. Znaczący wpływ na stan bezpieczeństwa wywierają liczne i często narastające zagrożenia, m.in. agresywny nacjonalizm, szowinizm, ksenofobia, rasizm i religijny fundamentalizm

61. Spory terytorialne, narodowościowe, polityczne i religijne w Europie XX/XXIw.

Współczesne prawo międzynarodowe nie daje wyczerpującej definicji sporu międzynarodowego. Nie ma również dokładnie określonych kryteriów ich klasyfikacji. Spór jest wyrazem sprzeczności interesów między państwami. Ze wzgl. na podłoże i charakter rozróżnia się spory polityczne i prawne. Spory polityczne dotyczą interesów politycznych, racji stanu, żywotnych interesów narodowych itp. Spór międzynarodowy ma miejsce, gdy przynajmniej dwa państwa wyraźnie wysuwają wzajemne roszczenia. Znaczna liczba sporów jest rezultatem podziału na państwa gospodarczo rozwinięte i zacofane. Przedmiotem sporu mogą być terytoria i granice państw na lądzie lub morzu (spory terytorialne, graniczne). Mogą być one dodatkowo pogłębione przez oddziaływanie czynnika narodowego lub etnicznego. Dążenie do uzyskania dominującej pozycji w danym regionie i rywalizacja między potęgami regionalnymi również prowadzi do sporów i konfliktów. Ich przyczyną są też sprzeczności na tle interesów politycznych, ekonomicznych i militarnych państw rozwijających się. Fałszywe opinie o innych narodach umocnione fałszywie pojmowanym interesem narodowym, wpływają na zaostrzenie sporów i konfliktów (spory narodowościowe). Podobną rolę mogą odegrać wierzenia religijne. Religie bywają często przyczyną lub pretekstem do wywołania konfliktów zbrojnych (spory religijne). Wielu sporów możnaby uniknąć, gdyby nie ambicje polityczne przywódców państw. Powołując się na rację stanu, interpretują sytuacje konfliktowe, nie licząc się z interesami partnerów i próbują ich kosztem umacniać pozycję swego państwa na arenie międzynarodowej (spory polityczne).

62. KBWE/OBWE i jej znaczenie dla bezpieczeństwa Europy.

Idea KBWE powstała w poł. lat 70-tych, a jednym z inicjatorów jej zwołania była Polska. Propozycje taką zgłosił bowiem w imieniu rządu polskiego minister Adam Rapacki na XIX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1964 r. Stała się ona wkrótce częstym tematem dialogu Wschód-Zachód. Po zakończeniu prac przygotowawczych w 1973 r. rozpoczęły się obrady Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE).uczestniczyły w niej 33 państwa europejskie (bez Albanii) oraz St. Zjednoczone i Kanada. Konferencja odbywała się w trzech etapach: spotkanie min. spraw zagranicz. - Helsinki 1973r.; negocjacje na szczeblu ekspertów w Genewie 1973 - 1975r.; spotkanie szefów państw i rządów w Helsinkach 1975r. Wynikiem Konferencji jest przyjęty i podpisany w dniu 1 sierpnia 1975 r. Akt Końcowy KBWE. Jego treści dotyczyły (tzw. trzy koszyki): -spraw związanych z pokojem i bezpieczeństwem; -współpracy w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki i środowiska naturalnego; -współpracy w dziedzinie humanitarnej i innych ważnych sprawach społecznych - kulturze, oświacie, informacji itp.Największe znaczenie miała część dokumentu pt. „Zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa w Europie” i zawarta w niej „Deklaracja zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między państwami”. -suwerenna równość i poszanowanie praw człowieka wynikających z suwerenności; -powstrzymanie się od groźby użycia siły; nienaruszalność granic; -integralność terytorialna państw; pokojowe załatwianie sporów; nieingerencja w sprawy wewnętrzne; -poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności; równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia; -współpraca między państwami; W grudniu 1994 r. na szczycie w Budapeszcie zmieniono nazwę KBWE na Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

63. Integracja zachodnioeuropejska - geneza, przebieg i skutki.

Po II w. św. w Europie powstał nowy układ sił. Niemcy utraciły swe mocarstwowe możliwości, a Wielka Brytania i Francja, choć zwyciężyły, straciły moc oddziaływania na stosunki międzynarodowe w Europie i na świecie. W pierwszych latach powojennych czynnikiem integracji politycznej było przeciwstawienie się ekspansji ZSRR w Europie. Później konkurencja i rywalizacja z USA. Sytuację międzynarodową zmienił przełom lat 40-tych i 50-tych. Utworzono RFN i rozwiązano (czasowo) problem berliński. W tej sytuacji Francji zależało na kontrolowaniu Niemiec, chciała więc włączyć je we wspólny system integracyjny. RFN proponowała jej unię polityczną. 24 października premier R. Pleven przedstawił francuskiemu Zgromadzeniu Narodowemu plan utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO), przewidujący powołanie do życia wspólnej armii zachodnioeuropejskiej z udziałem oddziałów niemieckich. Nad EWO miała stać jednolita struktura polityczna w postaci Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP). W roku 1950 państwa zainteresowane integrowaniem się Europy Zach. doszły do wniosku, że budowanie zintegrowanych struktur politycznych powinno być podparte też integracją gospodarczą. Min. spraw zagranicz. Francji Robert Schuman zaproponował utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Projekt ten zakładał aby francuska i zachodnioniemiecką produkcję węgla i stali podporządkować instytucji ponadnarodowej Wysokiej Władzy, inicjując w ten sposób organizację otwartą dla innych krajów europejskich. 28 kwietnia 1951 r., Francja, Niemcy, Włochy, Luksemburg Belgia i Holandia podpisały w Paryżu „Traktat o Utworzeniu EWWiS”. W czerwcu 1955 r. w Messynie odbyła się konferencja min. spraw zagranicz. Belgii, Francji, Holandii, Luksemburgu, RFN i Włoch. Uznali oni za konieczną zasadę pełnej integracji gospodarczej oraz konstrukcję organów wewnętrznych przyszłej Wspólnoty. 25 marca 1957 r. w Rzymie powołano na mocy dwóch traktatów ( tzw. Trakt. Rzymskich) - Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Integracja gospodarcza miała z czasem doprowadzić do utworzenia federacji politycznej. Zwolennikiem takiej unii politycznej był m.in. kanclerz RFN K. Adenauer. Przeciwny był gen.Ch. de Gaulle, który 30 lipca 1960 r. na spotkaniu z K. Adenauerem zaproponował strukturę konfederacyjną i utworzenie obok stałej konferencji szefów państw i rządów, Sekretariatu i Komisji Koordynacyjnej m.in. do spraw obrony, polityki zagr., gospodarki i kultury. Koncepcja de Gaulle'a opierała się na 3 zasadach: pojednania francusko-niemieckiego, Europy państw - Europy Ojczyzn (rezygnacja z ponadnarodowej federacji), Europy europejskiej (niezależnie od zewnętrznych potęg). Koncepcja i hasło „Europa od Atlantyku po Ural” de Gaulle'a była szansą na zintegrowanie Europy Zach. i Wsch., jednak godziła w koncepcję Wspólnoty Atlantyckiej obejmującej Europę zach. i Amerykę Płn.

# Wspólnoty Europejskie Radykalny zwrot w sytuacji rozwojowej Wspólnot nastąpił w końcu lat 60-tych. Tym razem po nieudanych próbach integracji politycznej znów większy nacisk położono na integrację gospodarczą, a w sprawach jednoczenia się politycznego przyjęto kontynuację strategii międzyrządowej, na której oparty był Plan Foucheta. Ostatecznego ujednolicenia organów Wspólnot dokonano na mocy umowy z 8 kwietnia 1965 r. (tzw. Traktat fuzyjny) w sprawie ustanowienia wspólnych organów (instytucji) dla trzech Wspólnot Europejskich. W rezultacie EWWiS, EWG i Euratom miały 4 wspólne instytucje: Radę (Ministrów), Komisję Europejską, Parlament Europejski i Trybunał Sprawiedliwości. 1-2 grudnia 1969 r. na konferencji państw i rządów członków Wspólnot w Hadze podjęto decyzję o budowie unii ekonomicznej i walutowej oraz zapowiedziano koordynację wzajemnej polityki na rzecz budowy unii politycznej. Wiosną 1970 r. powołano grupę ekspertów pod kierownictwem premiera Luksemburga P. Wernera do opracowania planu realizacji współpracy politycznej. Plan Wernera nie został zaakceptowany, a powołanie nowej struktury - Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP) stawało się faktem. 30 czerwca 1970 r. złożone zostały wnioski o przyjęcie do Wspólnot Europejskich Wielkiej Brytanii, Danii, Norwegii (nie przystąpiła) i Irlandii (północne rozszerzenie). Korzyściami „poszerzenia” Wspólnot była neutralizacja Wielkiej Brytanii jako odrębnego ośrodka sił politycznych oraz podniesienie znaczenia rozszerzonej wspólnoty w odniesieniu m.in. do USA i Japonii. Ostatecznie Francja zgodziła się na przystąpienie Wielkiej Brytanii, a jej polityka odniosła sukces. Francja zablokowała integrację federalistyczną kierując ją w stronę konfederalizmu i jednocześnie współpracy międzyrządowej. Lata 70-te kończyły się dla Wspólnot Europejskich powołaniem 13 marca 1979 r. Europejskiego Systemu Walutowego i przeprowadzeniem od 7 do 10 czerwca tego roku pierwszych bezpośrednich wyborów do Parlamentu Europejskiego. W 1981 r. do Wspólnot dołączyła Grecja. Z początkiem 1986 r. nastąpiło południowe rozszerzenie - przystąpienie Hiszpanii i Portugalii. W lutym 1986 r. przyjęto Jednolity Akt Europejski, który wprowadzał istotne zmiany do Traktatów Rzymskich. Wprowadzono zmiany w strukturze instytucjonalnej i funkcjonalnej współpracy państw członkowskich, szczególnie zaś wzmocnienie współpracy politycznej w ramach EWP. 7 lutego 1992 r. w Maastricht podpisano Traktat o Unii Europejskiej. W życie wszedł dopiero 1 listopada 1993r. od 1 stycznia 1995 r. nowymi członkami UE są: Finlandia, Austria i Szwecja (Norwegia mimo złożonego wniosku nie została jej członkiem - negatywny wynik referendum). Obecnie UE liczy 15 państw członkowskich.

64. Unia Europejska - traktat z Maastricht i jego znaczenie.

Traktat o Unii Europejskiej podpisano 7 lutego 1992 r. w Maastricht. W życie wszedł 1 listopada 1993 r. zwolennicy Traktatu uważali, iż był on koniecznym etapem przemiany i dalszego rozwoju Wspólnot Europejskich. Traktat potwierdza gospodarczą, polityczną i socjalną równość wszystkich państw członkowskich, kładąc duży nacisk na kształtowanie systemu wzajemnej pomocy. Poczynania Wspólnoty w polityce zagranicz. i w stwarzaniu wspólnego bezpieczeństwa (przez zastąpienie Europejskiej Współpracy Politycznej systemem Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa) otrzymały osobowość prawną. Traktat jest też pierwszym krokiem na rzecz budowania wewnętrznego bezpieczeństwa Wspólnot Europejskich. Do tzw. spraw wspólnego interesu zaliczono: politykę azylową i imigracyjną, kontrolę zewnętrznych granic Wspólnot, zwalczanie międzynarodowej przestępczości, zwalczanie narkomanii i handlu narkotykami, współpracę w sprawach karnych i cywilnych. Dla realizacji tych celów zakłada się ścisłą współpracę władz policyjnych i celnych państw członkowskich. Powołano już EUROPOL - Stanowisko Koordynacji Policji. Traktat przynosi nowe prawa dla obywateli Wspólnot (wspólne europejskie prawo w wyborach komunalnych, wspólne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego, wspólne prawo petycji do tego Parlamentu). Wzmacnia on też prawa obywateli do: powszechnego i zawodowego kształcenia, ochrony pracy i zdrowia, ochrony konsumenta. Traktat z Maastricht zmniejsza poza tym deficyt demokratyczny we Wspólnotach Europejskich. Wzmocnione zostały prawa Parlamentu Europejskiego. Utworzono Komisję Pośrednictwa między Radą Ministrów a Parlamentem. Powołano Komitet Regionów zapewniając większy wpływ regionalnym i lokalnym gremiom na decyzje Wspólnot. Traktat uznaje i popiera europejskie uzgodnienia taryfowe. Zakłada, że związki pracodawców i związki zawodowe będą miały wpływ na rozwiązywanie problemów socjalnych i pracowniczych. Traktat o UE zakłada silną wspólną walutę - ECU, wyrażającą się w utworzeniu najpóźniej do 1 stycznia 1999 r. Europejskiej Unii Walutowej.

65. Europa Środkowa I Europa Środkowo-Wschodnia - Pojęcie I Rola W Stosunkach międzyna.

Subregion kontynentu europejskiego. Jego granice nie są jednoznacznie określone. Wiąże się to z brakiem kryterium pozwalającego wyczerpująco scharakteryzować i odróżnić tę część Europy od innych subregionów. Geograficznie ujmowano obszar E.Ś. liniami biegnącymi od Kanału La Manche (Cieśnina Kaletańska) do M. Adriatyckiego oraz od krańców południowego Bałtyku do M. Czarnego. Jej granice północne określałoby M. Północne i Bałtyckie, a południową pasma górskie Alp i Bałkanu. Kryterium geostrategiczne oparte o tworzenie w okresie- zimnej wojny programy bezpieczeństwa i rozbrojenia w wariantach minimalnych zawsze zaliczały do E.Ś. istniejące wówczas dwa państwa niemieckie (RFN, NRD), Polskę i Czechosłowację, a w wariantach rozszerzonych także Belgię, Holandię, Luksemburg, Danię oraz Węgry. Na konferencji rozbrojeniowej w Wiedniu (1973) przyjęto z kolei, że kraje E.Ś. to: Belgia, Holandia, Luksemburg, RFN, NRD, Polska i Czechosłowacja. Stosując inne kryteria, np. kulturowe, a zwłaszcza kryterium języka, zaliczano do subregionu E.Ś. państwa niemieckiej strefy językowej, a więc RFN, NRD, Szwajcarię i Austrię oraz kraje grupy języków zachodniosłowiańskich-Polskę i Czechosłowację. Kryterium akcentujące zróżnicowanie i rozdrobnienie narodowe E.Ś. pozwalało natomiast uznać za nią część kontynentu europejskiego rozciągającą się od Bałtyku na północy do Adriatyku, M. Egejskiego i Czarnego na południu, a więc przestrzeń leżącą pomiędzy zwartym etnicznie obszarem niemieckim na zachodzie a rosyjskim na wschodzie. E.Ś. jako subregion charakteryzuje duża różnorodność polityczna, ekonomiczna i kulturalna, a jednocześnie duże tradycje współżycia. Trwający w latach 1947-1989 konflikt na linii Wschód - Zachód nie sprzyjał polityczno- gospodarczemu i kulturalnemu wyodrębnieniu się E.Ś. Jej obszar uległ podziałowi, a rozdzielone części należały do przeciwstawnych ugrupowań politycznych. Dopiero przemiany lat 1989-1991 stworzyły warunki do ponownego odrodzenia się subregionu. Wyrazem tego były nowe koncepcje i formy współpracy państw E.Ś. Sytuację komplikuje jednak fakt systematycznego rozszerzania się struktur euroatlantyckich i zachodnioeuropejskich na wschód. Doprowadziło to do ponownego podziału geostrategicznego E.Ś. Zachodnia jej część całkowicie włączona została do Europy Zachodniej (była NRD i Austria), a tempo wzrostu jej rozwoju (NRD) oraz poziom cywilizacyjny (Austria) powoduje, iż staje się w zasadzie Europą Zachodnią. Natomiast wyraźnie wyodrębniła się Europa Środkowo- Wschodnia (Czechy, Polska, Węgry, Słowacja), które wyraźnie różnią się od Europy Wschodniej, lecz w znacznym stopniu ustępują cywilizacyjnie Europie Zachodniej.

66. Pojęcie i geneza integracji - procesy integracyjne w Europie po II wojnie

Zagadnienie europeizacji Europy. Koncepcja zjednoczonej Europy objawiła się już wielokrotnie w historii teorii i praktyki stosunków międzynarodowych. Jej namiastką była średniowieczna Europa „rodziny chrześcijańskiej”. Myśl ta przewijała się w planach tworzonych przy powoływaniu Ligi Narodów. Również w okresie po zakończeniu II wojny światowej i w czasach wielopłaszczyznowego rozbicia jedności Europy idea przywrócenia jej rangi zawartego i w pewnym sensie niezależnego obszaru stosunków międzynarodowych powróciła w koncepcjach gen.Ch. de Gaull'a. Brak obiektywnych warunków do realizacji planu kontynentalno-politycznej jedności Europy ujmowanej od Atlantyku do Uralu spowodował fiasko tych zamysłów. W zamian następował rozwój koncepcji subregionalnych. Sprzyjające warunki do odzyskania przez Europę przynależnej jej pozycji w układzie globalnym oraz przezwyciężenia istniejących sprzeczności i podziałów pojawiły się dopiero w połowie lat 80-tych. Szczególna role, zwłaszcza w początkowym okresie, odegrały tu zmiany w polityce zagranicznej Związku Radzieckiego, bez których nie można byłoby zrealizować późniejszych zadań. Dopiero wtedy można było realizować nowy model stosunków w regionie. Celem procesu określanego „europeizacją” Europy jest więc: przywrócenie regionowi niezależności politycznej; podniesienie znaczenia Europy na arenie międzynarodowej; zapobieżenie niebezpieczeństwu wojny nuklearnej w Europie; podniesienia rangi gospodarczej regionu i dobrobytu jego mieszkańców; sprostanie wyzwaniom ekonomicznym, które niesie rozwój nowych centrów gospodarki światowej, np. strefy Pacyfiku; przywrócenie znaczenia wartościom kultury europejskiej i ochrona jej tożsamości cywilizacyjnej; powstrzymanie zagrożeń ekologicznych; wprowadzenie demokratycznych struktur w układ stosunków wewnątrzeuropejskich. Realizacja jedności europejskiej jest zadaniem trudnym, gdyż oprócz silnych przesłanek pozytywnych istnieją również poważne przeszkody. Część z nich ma charakter historyczny, a inne stworzył długotrwały podział na bloki. Nowe problemy pojawiły się w wyniku rozpadu dotychczasowych struktur terytorialno-politycznych i ekonomicznych oraz wprowadzenia nowych mechanizmów w obrocie międzynarodowym: *bariera suwerenności, wiążąca się z rozbieżnościami w ujmowaniu jej przez różne grupy państw, a nawet poszczególne kraje; *spory terytorialne, które uzewnętrzniły się w ostatnim okresie na dawnych obszarach „politycznego” Wschodu; *rozbudzenie nacjonalizmów, które to zjawisko występuje w całej Europie, lecz najgroźniejsze skutki niesie dla obszarów Europy Środkowej i Wschodniej; *struktury subregionalne, istniejące już wcześniej i obecnie tworzone; *powrót do polityki imperialnej, którą okresowo próbują prowadzić władze Rosji. Poważne przeszkody w tworzeniu jedności europejskiej niosą tez ze sobą kwestie ekonomiczne, których specyfika polega na tym, że nie można ich rozwiązać w krótkim okresie. Sygnalizowane są też problemy wynikające z różnic kulturowych, religijnych, edukacyjnych itp. W tak skomplikowanym układzie proces „europeizacji” Europy nie będzie przebiegał bezkonfliktowo.

67. Charakterystyka geopolityczna Azji - kwestia pokoju i bezpieczeństwa

zeństwa zbiorowego w tym rejonie pozostaje nadal problemem otwartym.

Spory terytorialne, polityczne, gospodarcze, etniczne i religijne w Azji. Problem zjednoczenia Korei W sierpniu 1945 północna część Korei do 38 równoleżnika została wyzwolona przez wojska radzieckie. Zarysowały się dwie linie problemu zjednoczenia Korei. Linia reprezentowana przez ZSRR zmierzała do zjednoczenia kraju na nowych zasadach ludowodemokratycznych, podczas gdy linia amerykańska wyrażała tendencję zjednoczenia na ustrojowych zasadach burżuazyjnych. USA wzniosły kwestię koreańską na porządek dzienny moskiewskiej sesji Rady Ministrów Spraw Zagranicznych w grudniu 1945, proponując ustanowienie jednolitej administracji wojskowej jako rozwiązania przejściowego na drodze do utworzenia administracji cywilnej pod protektoratem czterech mocarstw (USA, Chin, Anglii i ZSRR). Nie udało im się przeprowadzić tego wniosku i musiały zgodzić się na radziecką propozycję utworzenia tymczasowego rządu koreańskiego. W rezultacie rozwijał się proces podziału Korei i przeciwstawianie sobie jej dwóch części. W 1948 została proklamowana Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna ze stolicą w Phenianie oraz Republika Koreańska ze stolicą w Seulu Na mocy tajnego układu USA zaczęły zbroić Koreę Południową i utworzyły w niej swoje bazy wojskowe. obie strony zawarły traktat o pomocy wzajemnej i obronie. Li Syng-Man przygotował zjednoczenie Korei siłą, a wraz ze wzrostem jego armii mnożyły się prowokacje na linii 38 równoleżnika. Wojska północno-koreańskie przekroczyły 38 równoleżnik i uprzedziły uderzenia z południa. Waszyngton postanowił wziąć udział w wojnie dużymi siłami. Wojna koreańska trwała do 1953 roku. Przez pierwsze dwa lata front ulegał daleko idącym przesunięciom, później zaś ustabilizował się i towarzyszyły mu rokowania rozejmowe. Wojna zaostrzyła bardzo „zimną wojnę”, zagroziła światu nową wojną światową i użyciem broni jądrowej, doprowadziła do skrajnego pogorszenia stosunków między Wschodem a Zachodem, a także wpłynęła poważnie na zakłócenie funkcjonowania ONZ. trwały dwa lata. Rozejm zawarty w 1953 ustalił przerwanie działań wojennych, linię demarkacyjną w pobliżu 38 równoleżnika oraz strefę zdemilitaryzowaną. Konflikty Indochińskie: 1945 premier Wietnamu proklamował niepodległość Wietnamu. Ta deklaracja zrywała stosunki z Francją i uchylała jej przywileje. Tymczasem Francja już od początku 1945 rozpoczęła przygotowania do powrotu do Indochin, postanowiono odbudować administrację francuską. We wrześniu w południowej części In. wkroczyły wojska brytyjskie, pomogły one Francuzom zainstalować się i zlikwidować administrację DRW(Demokratycznej Republiki Wietnamu). W części północnej władza należała do DRW. Francja wymogła na rządzie układ w którym Chiny uznały jej suwerenność nad całymi Indochinami, w zamian za co zrzekła się swoich koncesji w Chinach i poczyniła udogodnienia dla Chińczyków zamiesz. Indochiny. Francja uznała niepodległą Republikę Wietnamu jako część Federacji Indochińskiej i Unii Francuskiej, DRW zgodziła się na zluzowanie oddziałów chińskich przez francuskie wojsko. Niezgodnie z konwencją Fran. Utworzyli na południu tzw. Autonomiczna Republikę Kochinchiny. W 1946 rozpoczęły się działania wojenne. Po 1950 armia DRW przejęła inicjatywę, ale dopiero klęska Fran. 1954 przyniosła koniec wojny. Francja zobowiązała się wycofać swoje wojska z Indochin, DRW uznała na razie Państwo Wietnamskie i odwrotnie, ale poprzez powszechne wybory. Nadzór miał nad tym MKNiK. Jednak pod naciskiem USA obalono cesarza i ograniczono działania MKNiK.1964 USA rozpoczęły bombardowania tego państwa i zwiększyły bezpośredni udział na południu. Okrutna wojna przyniosła USA klęskę. W Paryżu 1973 podpisano układ o zakończeniu wojny i przywrócenia pokoju w Wietnamie. Naród Wietnamski doprowadził do zjednoczenia kraju i powstała Socjalistyczna Republika Wietnamu .Zwycięstwo Wietnamskie umożliwiło demokratyzacje Laosu i Kambodży. Konflikty na subkontynencie indyjskim: wypływały z negatywnego stosunku ChRL i Pakistanu do Indii. Chińsko-indyjski konflikt graniczny- 1962 Chińczycy zajęli 14 tys.km² po stronie indyjskiej i okupują go po dziś dzień. Niejednokrotnie dochodziło do starć zbrojnych na tej granicy a Pekin wysuwa roszczenia do innych obszarów indyjskich. Antyindyjski kurs polityki ChRL wynika z obaw, że Indie mogą zahamować realizacje planów hegemonistycznych w Azji. Stosunki indyjsko-pakistanckie- sprawa Kaszmiru. Wybuchała od 1947 kiedy przyłączono tę prowincje do Indii i zapowiedziano plebiscyt, podczas gdy Pakistan ogłosił, że „nie uznaje aneksji Kaszmiru”. Stworzony stan Dżammu i Kaszmiru został objęty z administracją indyjską. Pakistan nie chciał się z tym pogodzić ze względu na dużą liczbę żyjących tam muzułmanów i przeszkadzał zbrojnie nowej administracji. Sprawa została przekazana ONZ i nastąpiło zawieszenie broni i ustalono linie zawieszenia broni. W 1965 wybuchła nowa woj. pakistancko-indyjska o pustynie Rann of Kutch. Dzięki mediacjom podpisano Deklaracje Taszkencką a większość częsć pustyni przyznano Indiom. W 1971 wybuchła 3 wojna. Stosunki między Pakistanem a Bangladeszem zostały znormalizowane w 1974, Pakistan został osłabiony.

68. Bliski Wschód w stosunkach

Geneza i przebieg konfliktów izraelsko-arabskich. Geneza konfliktu izraelsko-arabskiego związana jest z genezą państwa Izrael. Jego rodowód jest dużym stopniu sztuczny, gdyż nie powstało na obszarze ojczystym, lecz podbitym, a większość ludności żydowskiej znalazła się poza tym obszarem. Syjoniści szukali na przełomie XIX i XX poparcia aby skolonizować Palestynę przy pomocy Żydów wysiedlonych z Europy. Brytyjski minister spraw zagranicznych złożył deklarację popierającą uznanie Palestyny jako „narodowej siedziby ludności żydowskiej”. Arabowie odrzucili tą deklarację jak i żydowską kolonizację Palestyny zaczął powstawać ruch narodowowyzwoleńczy. 1947 ONZ uchwaliło podział Palestyny. Państwo żydowskie miało objąć 14,1 tys.km² obszaru, państwo arabskie-11,7 tys. km ². Strefa Jerozolimy otrzymała status autonomiczny. W 1948 wygasł mandat brytyjski i natychmiast proklamowano państwo Izrael. Dużo wcześniej syjoniści przygotowali bojówki, które rozpoczęły masakrę ludności arabskiej. W jej obronie wystąpiły państwa arabskie i w ten sposób wybuchła wojna palestyńska. Zakończyła się rozejmem między Egiptem a Izraelem, przyłączyły się do niego Jordania, Liban, Syria. W rezultacie wojny Izrael zwiększył swój obszar o 7 tys. km² . Egipt zajął strefę Gazy, a Transjordania resztę Palestyny i Jerozolimy przyjmując nazwę Jordanii. Powstał problem uchodźców palestyńskich, którzy osiedlili się w państwach sąsiednich i w Izraelu nastąpił spadek ludności arabskiej. Wszystko to stworzyło podłoże trwałego konfliktu izraelsko-palestyńskiego. W 1955 Izrael dokonał ataku zbrojnego na rejon Gazy, a rok później zaatakował Egipt. Druga wojna izraelsko-arabska (wojna sueska) skończyła się klęska dla Izraela. Spowodowane to było groźba ze strony ZSRR, a statki izraelskie nie mogły przepływać przez kanał sueski. W 1967 Izrael rozpoczął 3 sześciodniową wojnę przeciwko ZRA, Syrii i Jordanii. Głównie chodziło o obalenie Nassera. Nie udało się tego osiągnąć a Izrael dokonał nowych podbojów. Okupywał większość Półwyspu Synajskiego, strefę Gazy, zachodni brzeg Jordanu , arabską cześć Jerozolimy, wzgórza Golan rejon Szarm el-Szeik nad zatoką Akaba. Obszar ten liczył 63tys. km².1 mln Palestyńczyków wysiedlono ze stron rodzinnych a ich dobra skonfiskowano. Czwarta wojna izraelsko-arabska wybuchła w 1973. Egiptowi udało się wyzwolić cześć Kanału Sueskiego. Powstały porozumienia trójstronne (USA, Egipt, Izrael) z 1978oraz egipsko-izraelskiego. Układy te nie stworzyły podstaw sprawiedliwego i trwałego rozwiązania konfliktu izraelsko-arabskiego.

Problem palestyński Powstał przez agresywność i rasizm syjonistów izraelskich. Zaostrzały go kolejne podboje Izraela, kolonizacja Palestyny oraz lekceważenie przez niego rezolucji organów ONZ. W latach 1948-1967 władze izraelskie zagarnęły 125 tys. ha. Ziemi palestyńskich. Na zaanektowanych obszarach Izrael utworzył 44 zmilitaryzowane kolonie. W 1979 rozpoczęto eksprioprację beduinów z Negew , aby na ich ziemiach zbudować trzy bazy lotnicze. Pod byle pretekstem burzone były domy Palestyńczyków. Podjęto judaizację arabskiej części Jerozolimy oraz innych miast palestyńskich. Na konferencji szefów państw arabskich w Rabacie uznano OWP (Organizacja Wyzwolenia Palestyny) za jedyne przedstawicielstwo narodu palestyńskiego. W 1974 Arafat oświadczył w Zgromadzeniu Ogólnym tej organizacji że OWP pragnie stworzyć w Palestynie sprawiedliwe, demokratyczne i postępowe państwo. ONZ potwierdziła prawo Palestyńczyków do powrotu na swoją ziemię ojczystą i prawo do niepodległości. Palestyńska Rada Narodowa potwierdziła prawo OWP do prowadzenia wszelkich negocjacji pokojowych, a w dwa miesiące później jej przedstawiciele spotkali się w Pradze z delegatami Komunistycznej Partii Izraela. W 1979 EWG opowiadała się za „pełnym poszanowaniem i wcieleniem w życie praw narodu palestyńskiego, w tym prawa do własnej ojczyzny”. Powodem uznania były obawy o komplikacje naftowe oraz docenianie problemu palestyńskiego dla trwałej stabilizacji stosunków na B.W. Stany Zjednoczone zajęły odmienne stanowisko.

69. Region Pacyfiku

Region Pacyfiku i jego charakterystyka. W ostatnich kilkunastu latach, szczególnie w USA, prognozuje się wzrost roli i rangi państw basenu Pacyfiku. Rzeczywiście, te prognozy zaczynają się spraw­dzać. W końcu XX wieku rośnie siła państw Azji Wschodniej i państw konty­nentu amerykańskiego. Tempo rozwoju Japonii, Chin, tzw. „azjatyckich tygry­sów" (Korea Południowa, Tajlandia, Tajwan, Hongkong, Singapur) z jednej stro­ny i państw Ameryki Północnej i Południowej - z drugiej, potwierdzają tezę o szybkim narastaniu roli państw regionu Pacyfiku w polityce i gospodarce świato­wej. Szczególną uwagę zwraca się na potęgę gospodarczą Japonii i wysokie tem­po rozwoju Chińskiej Republiki Ludowej. Rozważa się pytanie: gdzie znajduje się dziś centrum potęgi gospodarczej, a gdzie są jej peryferie. Obserwuje się dyna­mikę rozwoju wielu państw świata. Jeśli przez wiele lat istniało pojęcie Trzeciego Świata grupującego najsłabiej rozwinięte państwa, to obecnie pojęcie to jest coraz bardziej odległe od swej po­czątkowej treści. Właśnie z państw tej grupy wyłaniają się najszybciej rozwijające się kraje. Tempo rozwoju gospodarki, eksportu, importu, inwestycji, wzrost do­chodu narodowego są wskaźnikiem zmian zachodzących na mapie gospodarczej świata. Międzynarodowy Fundusz Walutowy dokonał obliczeń opartych na rze­czywistej sile nabywczej walut krajowych i ustalił, że na kraje Trzeciego Świata (łącznie z Europą Wschodnią i byłym ZSRR) przypadało w 1990 roku nie 23%, lecz 44% produktu światowego. Wszystkie wyliczenia wskazują, że państwa regionu Pacyfiku rozwijają się szybko. Obok stałej konkurencji i rywalizacji między państwami można zaobserwo­wać zjawisko narastania współpracy w skali globalnej i regionalnej, co ma na celu niedopuszczenie do destabilizacji sytuacji politycznej i gospodarczej. Dąży się do ograniczenia i wygaszenia konfliktów zbrojnych destabilizujących sytu­ację. Zostały wyciągnięte wnioski z doświadczeń minionych wojen, które wska­zują, że taniej i łatwiej jest realizować cele gospodarcze metodami pokojowymi niż militarnymi. Na pewno odnosi się to do Japonii i RFN.Państwa leżące nad Pacyfikiem (USA, Kanada, Japonia, Rosja i Chiny) odgry­wają dużą rolę w świecie i od stanu stosunków między nimi zależy los pokoju i bieg spraw gospodarczych. Zakończenie zimnej wojny stworzyło nowe możliwości współpracy i rozwoju. Otwierają się perspektywy dla państw o dużych rezerwach surowcowych, zasobach siły roboczej, dobrej organizacji gospodarki rynkowej i umiejętności nowoczesnego gospodarowania. Ta tendencja jest już widoczna wśród państw regionu Pacyfiku. Będzie o tym mowa w dalszej części rozdziału.

70. Charakterystyka geopolityczna Afryki

Charakterystyka geopolityczna regionu. Afryka jest olbrzymim kontynentem. Posiada 30,3 mln km² lodów ziemi i 12% ludności świata. Powierzchnia Afryki stanowi jedną piąta ziemi i jest drugim do co wielkości kontynentem świata, o najszybciej wzrastającej ludności. Obecnie liczy on 650 mln ludzi. Afryka jest kontynentem najmniej ustabilizowanym. Wynika to z zacofania gospodarczego, braku kadr, niedorozwoju oświaty, służby zdrowia, dużego zadłużenia i ogromnego analfabetyzmu - w niektórych krajach dochodzi on do 80-90%.

Kwestie pokoju i bezpieczeństwa w Afryce. W Afryce były kolonie angielski, francuskie, portugalskie, belgijskie, hiszpańskie. Wszystkie imperia kolonialne przestały istnieć, lecz skutki podziałów i panowania kolonialnego odczuwane są do dziś. Co jakiś czas świat alarmowany jest drastycznymi konfliktami wewnętrznymi w którymś z państw afrykańskich. Wojny domowe w Somalii, Rwandzie, Burundi, Mozambiku, Angoli, Sudanie - to tylko niektóre z najgłośniejszych dramatów rozgrywających się w ostatnich latach.

Sytuacja ekonomiczna na kontynencie afrykańskim. Afryka jest wielkim kontynentem, lecz najmniej zurbanizowanym i ustabilizowanym politycznie i gospodarczo. Bardzo złożona jest sytuacja gospodarcza Afryki. Na kontynencie działa Afrykańska Komisja Gospodarcza ONZ (ECA). To ona patronowała powstaniu związków gospodarczych między państwami subregionów Afryki: 13 państw subregionu wschodnioafrykańskiego, 6 państw północno i środkowoafrykańskich, 14 - zachodnioafrykańskich. Duża grupa państw posiada status stowarzyszenia EWG. Afrykę ponadto nęka wielkie, liczące 285 mld dolarów zadłużenie, nieurodzaje i susza. Pomoc zachodnia jest niewystarczająca i niewłaściwie ukierunkowana. Ciężkim brzemię państw afrykańskich są wysokie wydatki wojskowe. Pogłębiają one nędze i zwiększają zacofanie. Na dodatek w Afryce występuje największy wskaźnik zgonów, zwłaszcza dzieci, powstałych na skutek głodu.

Problemy cywilizacyjne Największe problemy Afryka to przede wszystkim głód, susza, brak kadry nauczycielskie, bo ponad 90% ludności Afryki nie umie czytać ani pisać. Poza tym występuje tam brak stabilizacji władzy państwowej. Do dnia dzisiejszego występują tam zamieszki związane ze zdobyciem miejsc w parlamencie. Do tego dochodzi jeszcze bardzo duży procent ludzi, którzy żyją w korupcji. Jak dotąd Afryka nie posiada stabilnej gospodarki, która mogła by wyżywić ludność Afryki. Występuje tam również zacofanie pod względem ekonomicznym - związane z produkcją żywności, ubrań itp.

Procesy integracyjne ich efekty. W Afryce można było spotkać idee panafrykanizmu propagującego geograficzną, ekonomiczną i kulturową wspólnotę Afryki. Panafrykanizm nie był kierunkiem ideowo jednolitym. W kwietniu 1958 roku odbyła się Akrze I konferencja 7 niepodległych państw Afryki, w której wzięły udział: Etiopia, Liberia, Maroko, Egipt, Sudan, Tunezja, Ghana. Powołała ona do życia „Grupę Afrykańską ONZ”. W kwietniu 1960 roku w Addis-Abebie odbyła się II konferencja Niepodległych Państw Afrykańskich a 25 maja 1963 roku 39 państw podpisało Kartę Organizację Jedności Afrykańskiej. Obecnie członkami OJA są wszystkie państwa afrykańskie oraz od 1982 roku Demokratyczna Republika Sahary - na jej czele stoi ruch wyzwoleńczy Polisario. Na znak protestu na to przyjęcie Maroko wystąpiło z OJA. Celami jej są: umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich; koordynowanie i pogłębianie współpracy gospodarczej; obrona suwerenności; integralność i obrona terytorialna popieranie współpracy w duchu Karty Narodów Zjednoczonych i Deklaracji Praw Człowieka

OJA jest organizacją regionalną , stanowiącą cześć sytemu bezpieczeństwa ONZ.

71. Charakterystyka geopolityczna Ameryki Łacińskiej

Charakterystyka geopolityczna regionu. Ameryka Łacińska posiada takie wyznaczniki regionu jak: więź: geograficzna i historyczna; wspólnota etniczna i językowa; kulturowo-cywilizacyjna; wysoki poziom instytucjonalizacji stosunków; świadomość i poczucie tożsamości regionalnej; cechy ekonomiczne i społeczne, decydujące o jej odrębnym miejscu i charakterze zarówno wśród państw Trzeciego Świata, jak i krajów uprzemysłowionych. Na podstawie kryterium geograficzno-gospodarczego Organizacja Państw Amerykańskich została wyodrębniona w systemie ONZ jako organizacja regionalna. Przy wyborze niestałych członków Rady Bezpieczeństwa Ameryka Łacińska jest traktowana jako odrębny region. Jest tak postrzegana również na podstawie kryterium geograficzno-gospodarczego, o czym świadczy fakt powołania Komisji Ekonomicznej ONZ dla Ameryki Łacińskiej (CEPAL).

Rozwój stosunków międzynarodowych w Ameryce Łacińskiej- etapy. W.Dobrzycki wyodrębnia w historycznym rozwoju stosunków międzynarodowych w Ameryce Łacińskiej kilka etapów: Okres kształtowania się państw latynoamerykańskich (1810-1840)- Klasyczne formy zarządzania kolonialnego ustąpiły niepodległym jednostkom państwowym wyłonionym w rezultacie długotrwałych walk wyzwoleńczych. Próbowano utworzyć regionalny ład polityczny na podstawie jedności hiszpanoamerykańskiej. Tą koncepcję opracował Simon Bolivar, najważniejsze założenia: -powstanie regionalnego związku państw hispanoamerykańskich w formie federacji, konfederacji lub systemu wiecznych sojuszy; -stopniowa integracja Hiszpanoameryki i demonstrowanie jedności na zewnątrz poprzez uzgadnianie polityki zagranicznej-skodyfikowanie zasad prawnych stanowiących podstawę systemu hiszpanoamerykańskiego -dążenie do tego, by zjednoczona Hiszpanoameryka stała się elementem równowagi światowej i była zdolna przeciwstawić się kolonializmowi europejskiemu. Obok tendencji unifikacyjnych w tym okresie zaznaczyły się również działania odśrodkowe, dezintegracyjne, hamujące wypracowywanie jednolitego systemu hiszpanoamerykańskiego. Pojawiło się zjawisko caudillismo oznaczające jednoosobowe, autorytarne przywództwo do dziś obecne w A.Ł. Istotną cecha tego okresu były również pierwsze przejawy zainteresowania Stanów Zjednoczonych młodymi republikami atynoamerykańskimi, wyrażonego w dwutorowych działaniach: solidarności z nowo wyzwolonymi państwami przy równoczesnych próbach ekspansji. Najpełniejszy wyraz znalazła ta polityka w orędziu do Kongresu wygłoszonym przez prezydenta USA Jamesa Monroe, które później zyskało miano doktryny i stało się zasadą polityki zagranicznej S.Z. Doktryna Monroego miała być podstawą dominacji S.Z. na półkuli zachodniej. kres umacniania niepodległości przez kraje regionu i dominacji mocarstw europejskich (1840-1880) W regionie umocniła się pozycja Anglii i Francji, które zastąpiły Hiszpanię. Na uwagę zasługują doktryny sformułowane w tym okresie, stanowiące wkład myśli latynoamerykańskiej w budowę ładu prawno-międzynarodowego regionu: *Doktryna Benito Juareza(przywódcy Meksyku) - głosiła, że dla zachowania pokoju między narodami konieczne jest wzajemne poszanowanie swoich praw, a więc odrębności, oraz prawa każdego narodu do ustanowienia takiego porządku, jaki uważa za właściwy; *D. Carlosa Calvo(dyplomaty argentyńskiego) stanowiła, że państwo nie może zgodzić się na odpowiedzialność za straty poniesione przez cudzoziemców w wyniku wojny domowej czy powstania, ponieważ wprowadziłoby to „nieusprawiedliwioną nierówność” w prawach obywateli kraju i cudzoziemców. Zahamowano ekspansję S.Z. w regionie po ogłoszeniu doktryny Monroego. Okres dominacji systemu panamerykańskiego (1880-1930) Inwestycje USA w A.Ł. wzrosły pięciokrotnie w latach 1897-1914, szczególnie po podpisaniu traktatu o Kanale Panamskim. Intensywniejszemu zaangażowaniu gospodarczemu USA w regionie towarzyszyło wypracowanie nowego kierunku w polityce wobec południowych sąsiadów .Aby zapobiec realnej groźbie zbrojnej interwencji mocarstw europejskich w regionie celem wymuszenia spłaty długów, prezydent Roosevelt ogłosił w orędziu do Kongresu że USA będą prewencyjnie ingerować w wewnętrzne sprawy swych sąsiadów z południa, aby nie dopuścić do uzależnienia ich od Europy i osłabienia wpływów USA. Polega ona na użyciu środków finansowych dla wzmocnienia polityki. Wymienione wyżej posunięcia stanowiły elementy koncepcji panamerykanizmu, będącej wyrazem solidarności republik kontynentu ameryk. USA przystąpiły do przekształcenia A.Ł. w zwartą strefę swoich wpływów, odchodząc od współpracy wielostronnej na rzecz jednostronnej interwencji. Wpływy USA w regionie wzrosły po podpisaniu w 1901 traktatu na mocy którego główni rywale USA w regionie -Brytyjczycy, zrzekli się z roszczeń do współkontrolowania Przesmyku Panamskiego. W sferze politycznej bolivarowska idea jedności hispanoamerykańskiej została zastąpiona tezą o jedności państw regionu pod przywództwem S.Zjednoczonych. Okres panamerykanizmu zmodyfikowanego (międzyamerykańskiego)(1930-1960) W tym okresie państwom latynoamerykańskim udało się wprowadzić do systemu międzyamerykańskiego wiele zasad regulujących stosunki z USA na najbardziej równoprawnych podstawach:1) powstał system pokojowego rozwiązywania sporów sformalizowany w trakcie o zapobieganiu konfliktom między państwami amerykańskimi, traktat GONDRA; 2) podpisano ogólny traktat arbitrażowy; 3)uznano zasady nieinterwencji; 4)przyjęto deklarację solidarności obejmującą zasadę nielegalności ściągania długów siłą i nieuznawania wyników podbojów terytorialnych Podpisano Traktat o Pomocy Wzajemnej. Strategię USA wobec A.Ł. zaczęły określać cele i wymogi polityki globalnej, zwłaszcza antykomunizm. Uchwalono deklarację waszyngtońska potwierdzająca wolę „wspólnej obrony półkuli zachodniej przeciwko agresywnej działalności międzynarodowego komunizmu. Restrukturyzacja ładu politycznego w Ameryce Ł. (od połowy lat 60) a)podpisano Traktat o Zakazie Broni Nuklearnych w A.Ł., nad którym czuwała org.OPANAL b) kryzys OPA i spadek jej znaczenia, związany z wykluczeniem Kuby z szeregu organizacji pod naciskiem USA i zgoda na interwencje zbrojną sił międzyamerykańskich w Dominikanie c) poparcie przez USA W.Brytanii przeciwko Argentynie uświadomiło Latynosom dwuznaczność USA; d) pogorszenie stos.międz. w wyniku globalnej polityki zagranicznej USA doprowadziły do regresu w stosunkach z regionem. ;e) w 70-tach A.Ł pogrążyła się w głębokim kryzysie :strukturalnym i koniunkturalnym; f) 80-tach przechodzono z rządów wojskowych do cywilnych i demokratyzacja sys. politycznych.

S .Zjednoczone a A. Łacińska- Największe znaczenie miała rewolucja kubańska. Kuba była uzależniona od USA. Poprawka Platta narzucona Kubie ograniczyła jej suwerenność prawno-międzynarodową i polityczną. Traktat kubańsko-amerykański zobowiązał wyspę do włączenia do swej konstytucji zapisu:” Rząd Kuby udziela S.Z. prawa interwencji celem zachowania niepodległości Kuby”. Kuba musiała też się zgodzić na zainstalowanie woskowej bazy amerykańskiej w zatoce Guantanamo., co sprzyjało nieskrępowanemu opanowaniu gospodarki Kuby przez Kapitał amerykański. Sytuacja zmieniła się w 1959 gdy na Kubie władzę objął rząd Fidela Castro. USA zerwały stosunki dyplomatyczne z Kubą. Przyczyną było przeprowadzenie reformy rolnej, godzących w Amerykanów oraz sprawa bazy wojskowej zajmowanej przez Amer. USA nałożyło całkowite embargo na handel z wyspą i przygotowano tajny plan obalenia rządu. Przedsięwzięcie się nie powiodło. Na Kubie rozpoczęto budowę ustroju socjalistycznego przy współpracy z ZSRR, gdzie rozmieścili swoje wyrzutnie rakietowe. W kierownictwie USA wywołało to gwałtowną debatę na temat kroków jakie należy podjąć w tej sytuacji. Ostatecznie A. Powstrzymali się od agresji na Kubę w zamian za usunięcie radzieckich rakiet z wyspy. Wykluczono Kubę z org. OPA. J.F.Kennedy zaproponował 10-punktowy program rozwoju społeczno-gospodarczego A.Ł. w formie inwestycji prywatnego kapitału amerykańskiego tzw. „Sojusz dla Postępu”. Jednak nie był konsekwentnie realizowany, ponieważ faktycznym celem była izolacja Kuby na kontynencie i utrzymanie A.Ł. w ramach sys. Kapitalistycznego i w zależności od USA. Kolejny kryzys przypadł na okres prezydentury R.Reagana, który wszczął kampanię izolacji Kuby w regionie. Szczególne znaczenie dla sytuacji w regionie miały wydarzenia w Nikaragui.. Ruch powstańczy walczył przeciwko amerykańskiej okupacji tego kraju trwającej 25 lat. Po wycofaniu się z Nikaragiu Amerykanie nadal decydowali o polityce tego państwa pozostawiając na miejscu zaufanego przywódcę, rządy dynastii Somozów i wspierały ją do 1977. W momencie objęcia władzy przez Cartera w USA wstrzymano pomoc dla N. Za permanentne łamanie praw człowieka. Później USA rozpoczął finansowanie zbrojnego ruchu oporu w N. Zapoczątkowało to 10-letnią wojnę domową.

Spory i konflikty w A. Łacińskiej Konflikt w Salwadorze i Gwatemali- to konflikt społeczny między dyktatorskimi rządami a masami ludowymi. W Salwadorze powstał sojusz oligarchii i wojska, rządzacy krajem przez wiele dziesiątków lat. Postępująca w szybkim tempie koncentracja ziemi w rękach oligarchii pociągnęła za sobą rugowanie gruntów chłopskich. Nędza bezrolnych chłopów i bezrobocie wśród robotników to główne przyczyny wzrostu nastrojów rewolucyjnych. Pierwsze krwawo stłumione powstanie chłopskie wybuchło w Salwadorze w 1932. W latach 60 walka polityczna weszła w nową fazę: ukształtowały się masowe organizacje ludowe i zbrojne ugrupowania partyzanckie. Wyniki wyborów w latach 70 zostały sfałszowane, co dowiodło, ze elity rządzące nie dopuszczą do demokratycznych reform. Przełomowym wydarzeniem było zjednoczenie się lewicowo-demokratycznych organizacji politycznych i organizacji partyzanckich. Powstał Front Demokratyczno-Rewolucyjny i jego zbrojne ramię- Front Wyzwolenia Narodowego . Rewolucja salwadorska wyrażała interesy klasy robotniczej, chłopów i warstw średnich. Celem są reformy strukturalne i stworzenie demokratycznego państwa. Podjęto„ofensywę generalną” która miała przerodzić się w masowe powstanie przeciwko rządzącym, jednak nie doszło do tego. Rozpoczęła się12 -letnia wojna domowa. Dopiero 1992 roku podpisano porozumienie między rządem a zbrojną partyzantką kończąc 12-letnią wojnę domową. W latach 80 narastał kryzys w stosunkach amerykańsko- panamskich, którego przyczyną była zbrojna interwencja USA w Panamie. Źródła konfliktu tkwiły w przeszłości Panamy. Rywalizację zagranicznych kapitałów o budowę kanału transprzesmykowego wygrały Stany zjednoczone, prowokując oderwanie się od Kolumbii jej prowincji Panamy i ogłoszenie przez nią niepodległości. Treść podpisanej konwencji o Kanale Panamskim była przedmiotem sporu między obu państwami przez lata. Na jej mocy S.Z. otrzymały prawo do wiecznego użytkowania i ochrony strefy o szerokości 10 mil wzdłuż kanału. Już od momentu podpisania traktatu Panama prowadził rewizję porozumień i dążyła do przywrócenia jej suwerenności. Dlatego też już w 1964 roku Panama zerwała stosunki z USA i zażądała zmianę traktatu. Rozmowy trwały 3 lata, ale nowych umów nie przyjęto ponieważ w Panamie do władzy doszedł Torrijos który dążył do odzyskania przez Panamę suwerenności nad kanałem i strefą. W 1977 doszło do podpisania przez Cartera i Torrijosa Traktatu Panamskiego, który anulował inne umowy. Panama przejęła jurysdykcję nad strefą kanału i przekazała S.Z. prawo do użytkowania terytorium niezbędnego do funkcjonowania i obrony kanału przy zachowaniu suwerenności Panamy na całym tym obszarze. Jednak w momencie objęcia władzy w USA przez Reagana a w Panamie przez Noriega konflikt ten po raz kolejny pojawił się . Noriega oskarżony o handel narkotykami został skazany a w P. władzę przejął Balladeres. Co pozwoliło na przywrócenie dobrych kontaktów z USA. . Procesy integracji i współpracy na półkuli zachodniej. W latach 90 nastąpił okres przyspieszonej integracji na kontynencie amerykańskim. Powstały ugrupowania integracyjne: -Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM). 5 państw A.Ś. podpisały traktat o wolnym handlu i współpracy gospodarczej. Wspólnota Karaibska (CARICOM). To kontynuacja CARIFTY , celem tej org. Było doprowadzenie do integracji gospodarczej państw w basenie Morza Karaibskiego.Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne. Powstało z przekształcenia LAFTY. Podpisane przez Argentynę, Brazylię, Meksyk, Paragwaj, Peru i Urugwaj. pakt Andyjski. Powstał, aby zacieśnić współpracę małych i średnich państw z deficytem w handlu zagranicznym w ramach LAFA. W praktyce oznaczało to utworzenie w łonie LAFTA uprzywilejowanej strefy handlu.(Chile, Ekwador, Kolumbia, Peru, Wenezuela) Grupa Dorzecza La Platy powstała w odpowiedzi na powstanie Grupy Andyjskiej (Argentyna, Boliwia, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj). MERCOSUR Wspólny Rynek Południa, podpisały to Argentyna, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj . Cel to utworzenie strefy wolnego handlu. NAFTA trójstronny Układ o Wolnym Handlu w Amer. Pół. Zawarty między USA, Kanadą i Meksykiem Te przedsięwzięcia integracyjne zmierzają do zrealizowania tzw. „Inicjatywy dla Ameryk” Buscha z 1990, zakładają powstanie wolnego rynku obejmującego całą zachodnia półkulę. Ma on stanowić silną przeciwwagę dla integrującej się Europy i Azji Wschod

72. Ewolucja geopolitycznej pozycji Polski po II wojnie

Geopolityczna pozycja Polski Położenie geopolityczne Polski w środku Europy sprawia, że charakter rozwoju wewnętrznego państwa, jego sojusze zewnętrzne i cała polityka zagraniczna były i będą istotnym elementem układów ogólnoeuropejskich. Leżąc na linii ekspansywnych zmagań Rosji i Niemiec była poddawana wielorakim oddziaływaniom i naciskom ze strony obu sąsiadów. Geopolityczne usytuowanie Polski wobec sąsiadów zmieniło się po rozpadzie systemu jałtańsko-poczdamskiego i głębokich przeobrażeń społeczno-politycznych. Polska polityka wobec obu sąsiadów powinna być pozbawiona emocji i kształtować się na racjonalnych przesłankach dotyczących interesu narodu. Stosunki z naszymi wschodnimi i zachodnimi sąsiadami powinny rozwijać się na tych samych zasadach. W stosunku do naszych sąsiadów powinniśmy prowadzić polityką „jednakowej bliskości”.

Polityka zagraniczna P R L Po II wojnie świat., na mocy układów jałtańskich ( jałtańska konferencja) Polska znalazła się w sowieckiej strefie wpływów, jako jedno z państw tworzących blok wsch. system wojsk.-polit. kontrolowany przez ZSRR; jej rząd i polityka zagr. były do 1956 całkowicie zależne od władz na Kremlu. Kosztem wejścia do tego bloku było znaczne ograniczenie suwerenności, konieczność konsultowania z ZSRR wszystkich poczynań na forum międzynar., stacjonowanie wojsk sowieckich na terytorium Polski, nierównoprawne stosunki gospodarcze. W 1945 podpisano układ pol.-sowiecki o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy (przedłużony 1965); 1955 Polska przystąpiła do Układu Warsz.; konsekwencją tego był m.in. udział żołnierzy pol. w interwencji wojsk Układu Warsz. w Czechosłowacji 1968. Z racji sojuszniczych powiązań Polska ponosiła koszty polit. i gosp. wyścigu zbrojeń. W 1949 Polska przystąpiła do RWPG; ZSRR czuwał nad utrzymywaniem się rządów PZPR w Polsce i wyznaczał reguły integracyjne. Pod naciskiem ZSRR, Polska musiała zrezygnować z udziału w tzw. planie Marshalla (odbudowa Europy ze zniszczeń powojennych), a następnie z udziału w procesie integracji europejskiej. W ramach ograniczonej suwerenności dyplomacja pol. podejmowała wysiłki złagodzenia konfrontacji systemowej (wsparcie dla idei Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, KBWE). W dziedzinie bezpieczeństwa eur. 3 pol. inicjatywy, przedstawione na forum ONZ, zyskały rozgłos: tzw. plan Rapackiego (1957), przewidujący utworzenie strefy bezatom. na obszarze Polski, RFN, NRD, CSRS, tzw. plan Gomułki (1963 64), przewidujący utworzenie strefy kontrolowanego zamrożenia zbrojeń jądr. na tym obszarze, oraz tzw. plan Jaruzelskiego (1988) dotyczący redukcji (ewentualnie zamrożenia) broni jądr. i broni konwencjonalnych. Istotny wkład wniesiono do prac nad przygotowaniem Aktu Końcowego KBWE (podpisanego w Helsinkach 1975) i podczas kolejnych konferencji KBWE (od 1994 Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie). Polska popierała na forum ONZ dążenia państw skolonizowanych do uzyskania niepodległości i udzielała polit. wsparcia prosowieckim i prokomunist. państwom Afryki, Azji i Ameryki Łac., ale nie angażowała się wojskowo w lokalne konflikty, podsycane przez mocarstwa. Rozwinięto związki gosp. i kult. z większością państw świata (oprócz RPA, Korei Pd. i niektórych państw arab.). Stosunki dyplomatyczne z Izraelem, zerwane 1967, przywrócono 1990. Wprowadzenie stanu wojennego i represje wobec NSZZ Solidarność spowodowały częściową izolację Polski na Zachodzie i osłabiły możliwości działania pol. dyplomacji.

73. Zasady i priorytety polityki zagranicznej III RP

Cele i zasady polskiej polityki zagranicznej; działalność polski na rzecz integracji z krajami Europy zach. Zmianom ustrojowym w Polsce od 1989 towarzyszyła reorientacja jej polityki zagr., której gł. realizatorem był K. Skubiszewski, min. spraw zagr. 1989-93. Zachodnia polityka zagraniczna Nowa wizja polityki, zaakceptowana przez sejm i senat, zakładała uniezależnienie polit., gosp. i wojsk. od ZSRR, wchodzenie do struktur integracyjnych Zachodu, uczestnictwo w nowych związkach regionalnych, budowanie nowych podstaw prawnych i traktatowych stosunków z gł. partnerami Polski. Polityka zagr. RP wspomagała przemiany polit. i gosp. oraz tworzyła warunki do szeroko pojętego bezpieczeństwa zewnętrznego. Zmiany ustrojowe wysuwały inne, niż po 1945, preferencje w doborze partnerów i instrumentów do realizacji pol. racji stanu. Wzorem rozwoju cywilizacyjnego stała się Wspólnota Eur. (WE), propagująca demokrację parlamentarną, chroniącą prawa człowieka oraz swobodę gospodarowania, opartą na prawie własności. Zdążająca do integracji Europa Zach. stała się gł. partnerem RP w restrukturyzacji gospodarki i tworzeniu instytucji demokratycznych. Reorientację polityki zagranicznej Polski ułatwiły rozpad ZSRR i zmiany polit. zachodzące w środk.-wsch. Europie. Rozwiązanie RWPG i załamanie się stosunków gosp. z ZSRR, gł. do tej pory odbiorcą pol. eksportu i dostawcą surowców, pogłębiało trudności w wychodzeniu z kryzysu końca lat 80. i oddziaływało negatywnie na wewn. stabilność państwa. Główny cel ugruntowanie eur. (w sensie cywilizacyjnym, polit. i gosp.) orientacji Polski miał zostać osiągnięty przez wejście do Wspólnoty Europejskiej. Pierwszym etapem było podpisanie w Brukseli 16 XII 1991, po dwuletnich negocjacjach, tzw. układu europejskiego o stowarzyszeniu między Polską a 12 państwami EWG (po ratyfikacji przez wszystkie strony wszedł w życie 1 II 1994); układ stworzył ramy stopniowej integracji Polski ze Wspólnotą przez dostęp do rynków krajów członkowskich Wspólnoty, pomoc gosp., transfer technologii; wymagał przystosowania prawodawstwa krajowego do prawodawstwa Wspólnoty (Unii Europejskiej). Od 1997 trwają negocjacje członkowksie w sprawie przyjęcia Polski do Unii Europejskiej. Po rozwiązaniu Układu Warsz. (1 VII 1990) gł. celem Polski stało się przystąpienie do NATO i Unii Zachodnioeur. (UZE). Starano się przełamać rezerwę państw euroatlantyckich wynikającą z kryzysu celów NATO, niechęci zwiększenia zakresu ich zobowiązań w stosunku do państw gorzej uzbrojonych oraz związaną ze sprzeciwami Rosji. Zmierzając do wejścia do nowych struktur obronnych, Polska rozszerzała zakres współpracy z siłami zbrojnymi państw NATO w dziedzinie szkolenia i wymiany, starała się wzmocnić stan obronności, osłabiony przez rozwiązanie dotychczasowych związków sojuszniczych i kryzys w przemyśle zbrojeniowym. W XII 1991 Polska weszła do Północnoatlantyckiej Rady Współpracy, powołanej przez NATO do konsultacji z państwami byłymi czł. Układu Warsz.; IV 1994 Polska przystąpiła do euroatlantyckiego programu Partnerstwo dla Pokoju, jako etapu przejściowego w uzyskaniu pełnego członkostwa w NATO; V 1994 Polska uzyskała w UZE status członka stowarzyszonego. W III 1999 Polska wraz z Czechami i Węgrami uzyskała status pełnoprawnego członka NATO. Włączanie Polski do eur. struktur przebiegało na wielu płaszczyznach. RP, starając się o pozyskanie dobrych stosunków z państwami eur., podpisała dwustronne deklaracje o przyjaznej współpracy z W. Brytanią (IV 1991), Belgią (VII 1991) i Szwajcarią (IX 1991). Z Francją zawarła układ o przyjaźni i solidarności (IV 1991), z Niemcami o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy (VI 1991), układy o przyjaźni i współpracy z Włochami (X 1991) i Hiszpanią (X 1992). Stwarzały one możliwości związania Polski z Zachodem w różnych dziedzinach i zostały wzmocnione przez umowy w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji, współpracy celnej, unikania podwójnego opodatkowania (z Belgią, Danią, Grecją, Hiszpanią, Holandią, Finlandią, Niemcami, Szwajcarią, Szwecją, W. Brytanią). Tworzeniu się nowych więzów gosp. i społ. z Europą Zach. sprzyjało prawie całkowite zniesienie obowiązku wizowego wobec Polaków przez prawie wszystkie państwa. Rozwój współpracy regionalnej i transgranicznej był od 1989 ważnym zadaniem dyplomacji pol. zmierzającej do rozwiązywania problemów gosp., obronnych i ekol. z sąsiadami. Wschodnia polityka zagraniczna Równocześnie Polska zabiegała o utrzymanie poprawnych stosunków z Rosją i zrealizowanie swoich żywotnych interesów polit. i gospodarczych. W polityce wschodniej Polska kierowała się początkowo zasadą dwutorowości i rozbudowywała stopniowo stosunki z sąsiednimi republikami. Z Łotwą podpisano Deklarację o przyjaźni i współpracy (VI 1991), a następnie nawiązano stosunki dyplomatyczne (VIII 1991), podpisano umowy o współpracy gosp., transregionalnej, kult. i nauk., transportowej (1991 92), oraz Traktat o przyjaźni i współpracy (VII 1992). Z Estonią rozpoczęto stosunki od podpisania umów gosp. 1991, a 1992 zawarto umowy o współpracy regionalnej, kult. i nauk.; VII 1992 podpisano Traktat o przyjaznej współpracy i bałtyckim dobrosąsiedztwie. Szczególnie dużo uwagi poświęcono budowie dobrych stosunków z Litwą; I 1992 podpisano Deklarację o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy oraz 8 umów gosp. i innych. Polska. Zadania priorytetowe nie wyczerpywały całości działań pol. polityki zagr. w okresie jej reorientacji: RP nawiązała stosunki dyplomatyczne z Izraelem, RPA, Koreą Pd., starała się o ożywienie kontaktów gosp. z najbardziej rozwiniętymi państwami Azji i Bliskiego Wschodu oraz Ameryki Łac.; aktywnie uczestniczyła w pracach organizacji międzynar. (zwł. ONZ i Rady Europy), a także na forum KBWE, gdzie optowano za stworzeniem bardziej efektywnych mechanizmów przeciwdziałania konfliktom. Mimo skromnych środków RP stara się upowszechniać dorobek kultury pol. za granicą, pomagać finansowo tym środowiskom pol. na Wschodzie, które odczuwają potrzebę doskonalenia języka i zdobywania większej wiedzy o Polsce. Zadania te realizuje Stow. Wspólnota Polska wraz z Minist. Edukacji Nar. i Minist. Spraw Zagranicznych

74. Wspólnota Niepodległych Państw - geneza, rozwój, rola

Wspólnota Niepodległych Państw, WNP, Sodrużestwo Niezawisimych Gosudarstw, SNG, związek gospodarczo-polityczno-wojskowy Rosji oraz początkowo 10 byłych republik związkowych ZSRR, zbliżony w swej formie do konfederacji.

WNP powstała na skutek rozpadu ZSRR, zapoczątkowanego ogłoszeniem tzw. deklaracji suwerenności przez Estonię (16 listopada 1988), a następnie przez pozostałe republiki bałtyckie: Jednocześnie postępował proces rzeczywistego rozpadu ZSRR - wiosną 1990 republiki nadbałtyckie proklamowały niepodległość.. Formalnie ZSRR nadal funkcjonował jako podmiot stosunków międzynarodowych.

W 1991 na IX Nadzwyczajnym Zjeździe Deputowanych ZSRR M.S. Gorbaczow i przywódcy 10 republik związkowych złożyli oświadczenie o zamiarze powołania związku suwerennych państw w formie konfederacji, z prawem każdego państwa do indywidualnego określenia zasad swego udziału w przyszłym związku.

18 października 1991 8 republik (Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Rosja, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan) podpisało Układ o Wspólnocie Gospodarczej, do którego przystąpiły także Ukraina i Mołdawia (listopad 1991). 8 grudnia 1991 prezydenci Rosji (B.N. Jelcyn) i Ukrainy (Ł. Krawczuk) oraz przewodniczący Rady Najwyższej Białorusi (Sz. Szuszkiewicz) podpisali umowę o rozpadzie ZSRR i utworzeniu WNP.

Formalne podpisanie układu o powołaniu WNP miało miejsce w Ałma Acie 21 grudnia 1991. Układ sygnowali przywódcy 11 republik (Azerbejdżanu, Armenii, Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu, Mołdawii, Rosji, Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy i Uzbekistanu). 22 października 1993 do WNP przystąpiła także Gruzja. Siedzibą stałego sekretariatu WNP jest Mińsk.

Podstawowym czynnikiem spajającym państwa-sygnatariuszy są porozumienia gospodarcze oraz dotyczące problemów bezpieczeństwa, z dominującą rolą Federacji Rosyjskiej. Powołano szereg instytucji WNP, np. Radę ds. Energii Elektrycznej, Trybunał Gospodarczy, ale odgrywają one niewielką rolę. Wspólnota jest tworem słabym, ulega dalszym zmianom, np. w 1994 pojawił się projekt przekształcenia jej w Unię Euroazjatycką.

75. Pojęcie globalizacji i jej wpływ na stosunki

Globalizacja gospodarki, tworzenie gospodarki światowej, w której istnieje swobodna możliwość przepływu dóbr, usług oraz czynników wytwórczych. Gospodarcza zależność między krajami widoczna była już w czasie krachu giełdowego w 1929 na Wall Street. Obecnie struktura ekonomiczna świata jest jeszcze bardziej skomplikowana, a wielość i siła więzi stanowi o konieczności wspólnego rozwiązywania problemów.

Od lat 90., w związku z likwidacją odrębnego systemu państw socjalistycznego i reformami gospodarczymi w Chinach można mówić o upowszechnianiu się wspólnego modelu gospodarczego, co przyspiesza proces globalizacji. Jego podstawowymi czynnikami są: światowy system walutowy, rozwój struktur integracji gospodarczej, rozrost transnarodowych korporacji, międzynarodowych firm, tworzenie i umacnianie organizacji współtworzących ład gospodarczy w skali światowej

Globalizacja gospodarki może z jednej strony dawać szanse związane z większą otwartością gospodarek, wyrównywaniem różnic rozwojowych, poczuciem wspólnoty interesów, z drugiej zaś czyni narodowe gospodarki wrażliwymi na każde załamanie na rynkach światowych, jak krach finansowy, recesja, kryzysy strukturalne, wzrost bezrobocia itp. Procesy globalizacji są źródłem polaryzacji społeczności międzynaro-dowej. Wytwarzana przez globalizację linia podziału różni się od tych, które jeszcze do niedawna wyznaczały strukturę rzeczywistości międzynarodowej. Jest to linia podziału na coraz bardziej bogatych i coraz większy odsetek coraz biedniejszych. Ta linia przebiega nie tylko pomiędzy krajami i regionami, ale także wewnątrz społeczeństw w poszczególnych krajach. Procesy globalizacji są także źródłem potrzeby po-szukiwań odniesień i struktur znajdujących się pomiędzy podmiotami klasy narodu, społeczeństwa czy państwa a tym, co globalne. To, co globalne jest zbyt abstrakcyjne, odległe i obce, dlatego ludzkie społeczności potrzebują oparcia w mniejszych, bardziej „swoich” układach odniesienia. Chodzi przede wszystkim o ugrupowania regionalne i subregionalne, w ra-mach których kraje czują się bardziej „u siebie”. Lokalne struktury tworzą się zarówno według kryteriów politycznych i ekonomicznych, jak i religijnych, kulturowych, cywilizacyjnych czy historycznych. W konfrontacji z obcą i po-strzeganą jako zagrożenie dla własnej tożsamości wzrasta potrzeba i cena ta-kich struktur, które chronią tożsamość i różnorodność

Globalizacja rozumiana jako centralizacja (czy koncentracja) władzy międzynarodowej może nawet zmniejszać poziom demokracji czy demokratyczności życia międzynarodowego. Zmniejsza się mianowicie udział większości państw w decydowaniu o najważniejszych kwestiach międzynarodowych, także o spra-wach mających żywotne znaczenie dla tych państw. Niemożliwym byłoby postrzeganie globalizacji w oderwaniu od kwestii społecznych. Ne-gatywny wpływ tego procesu na sprawy społeczne, w szczególności na pogłębianie się różnic pomiędzy biednymi a bogatymi, jest przyczyną licznych wystąpień przeciwników globalizacji. Na różnych forach międzynarodowych wielokrotnie podkreślano, iż nie należy postrzegać globalizacji tylko w kontekście wolnego handlu, ale również dostrzegać społeczne implikacje tego procesu. Zaczęto mówić o globalizacji „z ludzką twarzą”. Globalizacja z ludzką twarzą powinna się charakteryzować silnym kierowaniem na szczeblu globalnym, regionalnym, narodowym i lokalnym. Sprzyjałoby ono zachowaniu korzyści z globalizacji troszcząc się jednocześnie o człowieka i środowisko na-turalnie. Taka globalizacja powinna się rozwijać wokół wspólnych wartości, ta-kich jak poszanowanie życia, wolność, sprawiedliwość, równość i tolerancja, wyznaczanych przez Kartę Narodów Zjednoczonych i Powszechną Deklarację Praw Człowieka

---