Ćwiczenia twórcze wykorzystywane w pracy nad rozwijaniem postawy twórczej dzieci i młodzieży, pedagogika, metody aktywizujące, metody aktywizujące i badawcze


ĆWICZENIA TWÓRCZE WYKORZYSTYWANE W PRACY NAD ROZWIJANIEM POSTAWY TWÓRCZEJ DZIECI I MŁODZIEŻY

Wstęp.

Ekspresja twórcza wynika z naturalnych psychicznych potrzeb człowieka, a jej zaspokojenie jest jednym z podstawowych warunków pełnego rozwoju istoty ludzkiej. Wysokie walory wychowawcze aktywności twórczej, uznane dziś powszechnie przez psychologię i pedagogikę zobowiązują nauczyciela zarówno do głębszego poznania samej problematyki, jak też stosowania w praktyce metod pobudzających swobodne, samodzielne, twórcze myślenie i działanie.

Oto co pisze na ten temat jeden z czołowych teoretyków Nowego Wychowania - Adolphe Ferriere: „Jeżeli zostanie uszanowana dziecięca skłonność do tworzenia, jeżeli wychowawca ograniczy się do dostarczenia dziecku materiałów potrzebnych do jego pracy twórczej, jeżeli zrezygnuje ze zbędnej interwencji z zewnątrz, to okaże się w jaki sposób dziecko urzeczywistnia w rzeczach swoje najbardziej ukryte idee, wciela w nie swoje marzenia i wyobrażenia.

U młodszych dzieci twórczość artystyczna związana jest ściśle z własnym, konkretnym doświadczeniem i stanowi równocześnie zalążek postawy badawczej. Tak zresztą być musi. W tym tkwi gwarancja równowagi psychicznej i ochrona dziecięcej energii życiowej.”

Rola nauczyciela polega głównie na stwarzaniu klimatu i sytuacji sprzyjających uwarunkowaniu i kształtowaniu postawy twórczej dzieci w zakresie aktywności ruchowej, werbalnej, plastycznej i muzycznej.

Zadanie to nie będzie trudne, jeśli nauczyciele nauczą się spostrzegać twórczą działalność dziecka, potrafią ją docenić i organizować, jeśli będą się starali tak formułować zadania (zwłaszcza zadania otwarte), aby zachęcały one dzieci do własnych, samodzielnych wypowiedzi, jeśli stworzą. w grupie atmosferę wzajemnej życzliwości i aprobaty dla każdego pomysłu (nawet niezbyt udanego), jeśli sami będą unikać w pracy powtarzania się i szablonu, szukając zawsze nowych; ciekawych rozwiązań.

0x08 graphic

Cześć integracyjna

1. Zabawy na poznanie imion: aranżujemy w dowolnej kolejności lub jeśli będzie taka potrzeba zwiększamy ilość ćwiczeń i zabaw:

Imię i nastrój - uczestnicy mówią swoje imię w określony, podany przez prowadzącego sposób, np. bardzo wesoło, bardzo smutno, nieśmiało, pytając.

Imię i gest - uczestnicy wypowiadają po kolei swoje imię, dołączając do tego dowolnie wybrany przez siebie gest a grupa powtarza.

Imię do imienia - np. Ola rzuca piłeczkę do wybranej osoby, mówiąc jednocześnie imię swoje i osoby, do której rzuca: - „Ola do Ali”

Historia imienia

2. Chmurki

Na kartce każdy uczestnik obrysowuje ołówkiem swoją pieść, trzy razy. Potem ślad pogrubia mazakiem. Następnie każdy uczestnik wykonuje polecenia:

Gdy stworzą się grupy kolorów, każda grupa wykonuje zadanie. Na kartce wypisują jak najwięcej nazw przedmiotów naturalnych w tym właśnie kolorze, np. żółtym, a następnie otrzymują zadanie:

Każda grupa podaje przepis wykonania, danej potrawy.

W danej grupie uczestnicy wymyślają co niezwykłego można zrobić w tym miejscu. Każda grupa prezentuje wykonane zadanie. Po prezentacji uczestnicy na arkuszu szarego papieru tworzą kompozycję z chmurek, które przyklejają na nim - powstaje plastyczny wizerunek grupy.

Można zmienić polecenia np. :

figura geometryczna (wypisać, co w tym kształcie występuje w naturze).

0x08 graphic

Umiejętności interpersonalne

- ułatwiające porozumiewanie się, współdziałanie i sprzyjające powstawaniu klimatu grupowego.

Przy prowadzeniu zajęć twórczych, ważne jest przestrzeganie zasady, by rozpoczynać je od ćwiczeń interpersonalnych. Oto przykładowe propozycje z tego zakresu:

Na dużym arkuszu napisane jest zdanie : „Narysuj swój nastrój za pomocą symbolu”. Zadaniem uczestników jest zastanowić się jaki mają nastrój i zaprezentować go na arkuszu symbolicznie. Następnie każdy kończy zdanie „Czuję się jak ...(tu podaje nazwę symbolu swojego nastroju”).

W tym ćwiczeniu każdy uczestnik oddaje swój aktualny stan psychiczny za pomocą metafory, np. „Czuję się jak drzewo na wiosnę, w którym krążą ożywcze soki”. Unikamy prostych określeń przymiotnikowych lub przysłówkowych (np. „Czuję się wspaniale”), zwłaszcza jeśli są one ogólnikowe.

Na środku sali znajduje się duży arkusz z rozpoczętym rysunkiem. Uczestnicy po kolei rzucają kostką. Ilość wyrzuconych oczek wskazuje ile elementów należy dorysować w wybranym przez siebie miejscu. W efekcie powstaje wspólne dzieło, któremu grupa nadaje tytuł.

Każdy uczestnik losuje część przeciętego w różny sposób obrazka ( na dwie części ). Szuka swojego miejsca w kręgu krzeseł, na których znajdują się właściwe połówki. Układa obrazek w całość.

Prowadzący wydaje polecenie: „znajdź sobie parę”. Uczestnicy ustawiają się twarzami do siebie. Następnie wykonują polecenia. Przykłady poleceń:

- mrówki: zdejmujemy je delikatnie, ruchem pęsetkowym z ubrania partnera,

- parzące łapki: dotykamy się bardzo gorącymi dłońmi,

- figura taneczna: wykonujemy krótki pląs i zastygamy w bezruchu,

- drzewo: wspólnie przedstawiamy jego wybrany kształt itp.

Uczestnicy stają parami twarzą do siebie w dwóch kręgach (wewnętrznym i zewnętrznym). Na dany znak odwracają się do siebie plecami a następnie dostają instrukcję, aby opisać wygląd swojego partnera.

0x01 graphic

Twórcza ekspresja ruchowa

- jest formą twórczą, samorzutnej aktywności (nie naśladowniczej) dziecka. Charakteryzuje się różnorodnością rozwiązań i wielością odmian.

Nieodłącznym elementem ćwiczeń twórczych powinny być wszelkiego rodzaju zabawy ruchowe. Oto kilka propozycji zawartych w warsztacie:

Uczestnicy chodzą swobodnie po sali. Gdy muzyka milknie prowadzący podaje polecenia do wykonania np. „przywitaj się z jak największą liczbą osób”, „dotknij wszystkich czterech ścian”, „spójrz jak największej liczbie osób w oczy”.

Uczestnicy, stojąc w kręgu jeden za drugim i trzymając się za ramiona, siadają sobie na kolanach, a następnie puszczają ręce, starając się zachować równowagę. Można też wtedy liczyć do dziesięciu, aby zobaczyć jak długo da się utrzymać grupie w tej pozycji.

Dzieci stoją w rozsypce. Przy muzyce prowadzący kolejno dotyka każde dziecko, które dołącza do niej, aż wszystkie dzieci tworzą ogromnego „węża”. Następnie dzielimy go na dwa „węże”, które przy muzyce starają się złapać siebie nawzajem, np. głowa jednego węża, łapie ogon drugiego węża.

Drugi wariant tej zabawy jest następujący: prowadzący staje na środku i rozpoczyna zabawę prezentując dowolny ruch i zapraszając kolejną osobę, by dołączyła do węża. Każda dochodząca osoba staje na początku „węża” i nadaje rytm i krok „ogonowi” improwizując nowe ruchy i kroki. Wszystkie pozostałe osoby tworzą „ogon” i powtarzają ruchy zapoczątkowane przez osobę, która doszła i jest głową „węża”. Jeśli grupa jest liczna mogą być dwa „węże”.

„Podaję Ci coś”: bardzo ciężkiego, gorącego, kartofelka, małego motylka itp. Uczestnicy w kręgu podają sobie wyobrażony przedmiot.

Uczestnicy stoją pojedynczo. Na polecenie uginają kolana, wypinają pupy i skaczą udając się na spacer. W drugiej wersji dobierają się parami. Stają trzymając się za ręce i powtarzają „pozycję spacerową” pojedynczego kangurka. W trzeciej wersji zmęczony kangurek wraca ze spaceru w torbie mamy (jedna osoba staje przed drugą tyłem). Mama - kangurek obejmuje dziecko ramionami. Obydwoje przyjmują kangurzą pozycję i skaczą.

Uczestnicy siedząc w kręgu przekazują sobie piłkę, która ma niezwykłe właściwości - cały czas się zmienia, zgodnie z życzeniem kolejnej osoby np. jest śliska, gorąca, słodko pachnąca, kolczasta, lodowata, lepka, szklana, bardzo ciężka, leciutka itp. W zabawie chodzi o to, aby „językiem” swojego ciała zaprezentować, pokazać, jaka jest piłka w danym momencie.

Prowadzący dzieli uczestników na grupy 3, 4, 5-osobowe. Zadaniem ich jest zaprojektowanie maszyny, której elementami będą członkowie grupy. Może to być np. lokomotywa z wagonikami, pralka automatyczna, robot kuchenny itp. Następnie poszczególne zespoły prezentują ich działanie, a pozostali uczestnicy odgadują jaka to maszyna, podają jej nazwę i nagradzają oklaskami.

Drugi wariant: uczestnicy w grupach „budują” maszyny według otrzymanych instrukcji, następnie demonstrują ich działanie, a pozostali zgadują co to za maszyna (np. maszyna do rozśmieszania, do uczenia, do przestraszania, do usypiania itp.)

Uczestnicy dobierają się w pary. Jedna osoba za pomocą pantomimy prezentuje dowolny zawód, a druga odgaduje. Jeśli się to nie udaje, może w tym pomóc grupa.

Uczestnicy naśladują sposób poruszania się różnych zwierząt. Po wymienieniu przez prowadzącego nazwy zwierzęcia, uczestnicy poruszają się według własnej inwencji, naśladując je. Innym wariantem może być naśladowanie ruchem ciała różnych przedmiotów np. piłki, toczącego się pnia drzewa, lecącego samolotu.

Np. galopujące antylopy, wygrzewające się na słońcu krokodyle, szarżujące nosorożce, strusie chowające głowę w piasek, pluskające się hipopotamy, szumiące drzewa, wyścigi samochodowe itp. Uczestnicy naśladują to ruchem, tak jak chcą.

Prowadzący dzieli uczestników na grupy 4 - 5 osobowe. Przedstawiciele grup otrzymują obrazki, na których są ilustracje do znanych bajek np. „Czerwony Kapturek', „Jaś i Małgosia”, „Kot w butach”, „Śpiąca królewna” itp. Potem grupy przygotowują się i przedstawiają wybraną scenę z takiej bajki bez słów, za pomocą pantomimy. Reszta uczestników zgaduje jaka to bajka. Za pomocą pantomimy, w podobny sposób można zaprezentować znane przysłowia np. „kuj żelazo póki gorące”, „na złodzieju czapka gore”, „nie wywołuj wilka z lasu”, „póty dzban wodę nosi, póki się ucho nie urwie” itp.

0x01 graphic

TWÓRCZE OPERACJE UMYSŁOWE

- rozwijające zdolności w zakresie wykonywania określonych operacji intelektualnych.

Uczestnicy za pomocą przymiotników kończą zdanie np.: „Kot prezydenta jest...” lub „Papuga policjanta jest...” prowadzący zapisuje na arkuszu ich propozycje. Ważne jest, aby było kilka rundek - im więcej podanych cech, tym lepiej widać istotę ćwiczenia. Zasada listy atrybutów polega na wyróżnianiu wszystkich cech badanego obiektu, począwszy od cech koniecznych i definiujących, aż po niekonieczne, przypadkowe, zbędne. Przechodzimy od atrybutów oczywistych, jawnych i narzucających się do atrybutów niezwykłych, nieoczekiwanych i ukrytych przed powierzchownym oglądem. Uwaga: Wprowadzając tę technikę z dziećmi nie stosujemy odsunięcia z gry.

Uczestnicy kończą zdanie np.: „kot prezydenta jest... jak...” kontynuując listę atrybutów, np.: „Kot prezydenta jest ciepły jak kaloryfer”, „Kot prezydenta jest biały jak mąka” itp. Podobieństw do dwóch pierwszych cech można wyszukiwać na zasadzie rundki. Podobieństwa do kolejnych cech mogą być wyszukiwane w grupach - każda grupa wyszukuje podobieństwa do jednej cechy.

Uczestnicy w kręgu lub w dwóch grupach podają jedną największą wadę i jedną największą zaletę wybranego przedmiotu codziennego użytku np. perfumy, szminka, okulary, zegarek, klucze a następnie wspólnie chętni próbują powiedzieć (może być w rundce) , co może być zaletą tej wady i wadą tej zalety.

W grupach uczestnicy losują kartki, na których jest zdanie zaczynające się od słów „Co by było gdyby...” i kończą je, zapisując swoje pomysły na kartce.

„ ... wszystkie martwe przedmioty ożyły i potrafiły biegać, mówić, tańczyć?”,

„ ... do przedszkola przylecieli kosmici?”,

„ ... zwierzęta mogły mówić?”.

Zadaniem grup jest wymyślenie i spisanie wielu konsekwencji podanego stanu rzeczy. Każda grupa odczytuje swoje pomysły.

Uczestnicy mogą również swoje propozycje zaprezentować w formie plastycznej rysując np. na kartonie „Co by było, gdyby padał kolorowy deszcz?”. Następnie prezentują swoje prace i opowiadając swoim obrazku.

Prowadzący czyta tekst (materiały W. Limont). W tle gra, starannie w zależności od tekstu dobrana muzyka. Uczestnicy starają się uważnie słuchać i wczuć w jego treść. Następnie w formie plastycznej prezentują swoje wrażenia z jakim przedmiotem identyfikowali się i jak się czuli w trakcie słuchania tekstu. Po kolei omawiają swoje prace. A oto przykłady tematów do wyboru: „Jesteś płatkiem śniegu”, Jesteś dziurą w serze”, „Jesteś śrubą w maszynie”, „Jesteś kroplą krwi w ciele człowieka”. Przykładowy tekst do tego ćwiczenia: „Jesteś wiatrem” znajduje się w załączniku (patrz załącznik nr 1).

Analogię personalną można rozszerzyć przez poznanie danego zjawiska różnymi zmysłami np.: ruchem, dotykiem, zapachem, słuchem.

Uwaga: Ważne jest żeby teksty dla dzieci nie były drastyczne. Dzieci należy powoli wprowadzać w takie działania (szczególnie w analogie personalną żywiołów).

Dokonywanie skojarzeń - polega na doskonaleniu tzw. skojarzeń odległych, które są zaskakujące i trudne do przewidzenia.

Można tak jak na warsztacie w grupach sporządzić mapy pojęciowe dla różnych słów i pojęć: np. wychowanie; pedagog, Janusz Korczak. Każdy pisze na kartce po kilka skojarzeń. Przedstawiciele grup prezentują prace, podając w oparciu o wykonany plakat informacje na temat danego pojęcia.

Z dziećmi można podać nazwę jakiegoś obiektu np. parasol, matka, radio itp. i dzieci podają skojarzenia do tego obiektu

„Sztafeta skojarzeń”- grupa tworzy dwie drużyny, kolejno każda osoba dobiega do stolika, na którym leży arkusz z napisanym tym samym dla obu grup słowem i dopisuje słowo, które z nim się kojarzy. Powstaje łańcuch skojarzeń. Grupy dostają informację, że nie wolno powtarzać w łańcuchu tych samych słów.

Wersja trudniejsza to łańcuch o jak najkrótszej liczbie ogniw np. w jaki sposób skojarzysz kwiat i siano (kwiat - zapach - siano).

Z dziećmi można dokonywać pierwszych prób skojarzeń typu łańcuch np. dzieci siedzą w kręgu pierwsze mówi - „lalka” następne mówi skojarzenie do „lalka” - „zabawka”, następne do „zabawki” - „samochód”, następne „ulica” itd.

Na środku sali stawiamy 3 krzesła. Na środkowym krześle siada osoba i podaje słowo. Na krzesłach obok siadają 2 chętne osoby, które podają skojarzenia do tego słowa. Osoba w środku wybiera jedno z nich, ta osoba zajmuje miejsce środkowe, powtarza swoje słowo i zabawa toczy się dalej. W tę zabawę dzieci doskonale bawią się.

Termin z języka francuskiego, nie mający odpowiednika w języku polskim. W tłumaczeniu dowolnym, najlepiej oddającym znaczenie nadane temu pojęciu przez Levi Straussa oznacza „majsterkowanie” lub „łataninę”.

W zależności od tego, co będzie tworzywem zastosowanym do tworzenia nowej rzeczy (np. opowiadania) mówimy o bricolage przedmiotowym, wyrazowym, obrazkowym lub rysunkowym.

Bricolage przedmiotowy.

Każde uczestnik wybiera z sali dowolny przedmiot np. zabawkę, kredkę, klocek, farbę, kartkę itp. Mogą to też być przedmioty gospodarstwa domowego np. miska, garnek, deska, łyżka .

Siadamy w kręgu, przed każdym znajduje się wybrany przedmiot. Prowadzący rozpoczyna opowiadanie, które kontynuują uczestnicy w oparciu o wybrane przedmioty, włączając je do treści swojego zdania. Po odczytaniu zapisanego opowiadania, metodą „burzy mózgów”, wymyślają tytuły dla opowiadania i ten, który uzyska największą liczbę głosów, zostanie tytułem opowiadania.

Prowadząc ten rodzaj bricolage z dziećmi, warto zorganizować go z mniejszą grupą, ponieważ tworzenie takiego opowiadania trwa dość długo.

Bricolage wyrazowy - polega na wybraniu (wylosowaniu) kilku wyrazów i ułożeniu historyjki zawierającej wszystkie wyrazy w określonej kolejności. Na przykład każdy uczestnik losuje jeden wyraz, który ma użyć we fragmencie opowiadania. Natomiast samo opowiadanie jest wspólnym dziełem całej grupy, która nadaje mu tytuł.

Inna odmiana bricolage wyrazowego polega na tym, iż dzielimy uczestników na pięcioosobowe zespoły. Każdy ma kartkę, podpisaną na dole swoim imieniem. Na górze kartki zapisuje słowo, które w danej chwili przyjdzie mu na myśl. Następnie zagina kartkę i podaje ją w prawo do następnej osoby, która też zapisuje na niej jakiś dowolny wyraz. Kartka krąży między uczestnikami, aż wróci do właściciela, który odczytuje (po cichu) zapisane na niej przez członków grupy wyrazy. Stanowią one tworzywo do ułożenia opowiadania (które zostaje zapisane na tej kartce) i nadaje mu tytuł. Następnie chętne osoby odczytują wyrazy z kartki, tytuł i ułożone przez siebie opowiadanie. Uczestnicy nagradzają je brawami.

Bricolage rysunkowy.

Zachęcamy uczestników, aby dobrali się w pary. Każda para losuje temat rysunku, który wykona wspólnie na kartonie formatu A-5. Wylosowanego tematu nie ujawniamy pozostałym osobom. Po zakończeniu pracy, uczestnicy siadają w kręgu i po kolei prezentują swoje prace, a uczestnicy starają się odgadnąć tytuł rysunku (np. w pociągu, nad morzem, w górach, podróż samolotem, na placu zabaw, spacer z psem, urodziny, zakupy w sklepie, mecz piłki nożnej, obrazek z ulubionej bajki). Wykonane rysunki posłużą jako tworzywo do ułożenia opowiadania. „Prowadzący rozpoczyna je wypowiadając pierwsze zdanie np. dzieci razem z rodzicami pojechały na wakacje i... . Dziecko, które zdecyduje się jako pierwsze położyć swój rysunek, kończy je. Następne dzieci, dołączając swoje rysunki, mówią o nich po jednym zdaniu kontynuując opowiadanie. Prowadzący zapisuje je, a następnie odczytuje całość. Metodą „burzy mózgów” zbieramy od uczestników propozycje tytułów i dokonujemy wyboru jednego z nich.” (K. Sasin, K. Stokowska „Kształtowanie postawy twórczej dzieci w wieku przedszkolnym”. Łódź 1995r)

Z wykonanych rysunków możemy stworzyć książeczkę, podpisując pod obrazkami ułożone przez dzieci teksty i tytuł lub zaprezentować rysunki w kolejności zaproponowanej przez dzieci, tekst opowiadania i tytuł w kąciku dla rodziców lub w sali.

Bricolage obrazkowy.

Tworzywem bricolage mogą być karty „Saga”, tematycznie dobrane obrazki np. „Kosmos”, „Jesień”, „Sporty zimowe” lub też kartki wielkości 1/2 pocztówki o różnorodnej tematyce, wykonane przez same dzieci. Każde dziecko wybiera jeden obrazek. Prowadzący rozpoczyna opowiadanie, wypowiadając pierwsze zdanie. Następnie opowiadanie kontynuują dzieci, wypowiadając w oparciu o wybrany obrazek, jedno zdanie, wiążące się logicznie z poprzednią wypowiedzią. Prowadzący zapisuje je (lub nagrywa na magnetofon), a następnie odczytuje całość opowiadania, któremu dzieci nadają tytuł.

Bricolage obrazkowo- wyrazowy.

Jest jeszcze inną odmianą bricolage, którą warto zastosować w przypadku, gdy mamy w grupie dzieci, które potrafią już odczytywać wyrazy. Dobieramy obrazki i wyrazy tematycznie związane np. z cyrkiem, bajkami lub też o różnorodnej tematyce. Dzieci wybierają zgodnie ze swoimi kompetencjami obrazek lub wyraz. Prowadzący rozpoczyna opowiadanie mówiąc np. „Rodzice wybrali się z Kasią do...”.

Chętne dziecko układa obrazek lub wybrany wyraz, kończy je. Prowadzący nagrywa lub zapisuje wypowiedzi dzieci, a następnie odczytuje całość opowiadania, któremu dzieci nadają tytuł. Stworzone przez siebie opowiadanie mogą dzieci zilustrować własnymi rysunkami.

Bricolage sylwetowy.

Kiedy dysponujemy sylwetami do tablicy flanelowej, możemy wybrać spośród nich te, które zainspirują dziecięcą wyobraźnię np. postacie i rekwizyty z różnych bajek lub wierszy. Sylwety możemy też wykonać samodzielnie lub z pomocą dzieci.

Każde dziecko wybiera jedną z sylwet i siada w kręgu. Jeśli technika bricolage jest już dzieciom znana, same mogą rozpocząć opowiadanie. Wtedy chętne dziecko w oparciu o swoją sylwetę tworzy pierwsze zdanie. Opowieść jest dalej kontynuowana przez pozostałe dzieci. Prowadzący zapisuje ją lub nagrywa, aby potem odczytać lub odtworzyć ją w całości. Po wspólnym wyborze tytułu dla opowiadania, dzieci mogą je zilustrować rysunkami.

Każdy z uczestników otrzymuje karton (podpisany swoim imieniem przez siebie lub przez nauczycielkę) i jedną wybraną kredkę. Wszyscy uczestnicy siedzą w kręgu. Każdy, na kartonie rozpoczyna swój rysunek. Na sygnał osoby prowadzącej dzieci przekazują swój rysunek, w prawą stronę do następnego dziecka, które dorysowuje na nim nowe elementy. Zabawa trwa do momentu, kiedy kartka wróci do właściciela. Następnie dzieci nadają tytuł swojemu rysunkowi. Mogą też wybrać z rysunku przedmiot, z którym najbardziej się utożsamiają (który najbardziej im się podoba). Następnie po kolei prezentują swoją pracę, jej tytuł oraz wybrany z rysunku przedmiot, uzasadniając jego wybór. Nadanie przez dziecko tytułu swojemu rysunkowi, świadczy o tym, że posiada już umiejętność dokonywania uogólnienia. Wykonane przez dzieci rysunki mogą być tworzywem do ułożenia wspólnego opowiadania.

Uwaga: Spisane i zebrane opowiadania, których autorami są dzieci możemy zamieścić w gazetce przedszkolnej dla rodziców lub stworzyć z nich książkę, którą dzieci zilustrują własnymi rysunkami i nadadzą jej tytuł. Takie „książki” mogą wzbogacić kącik książki, z których dzieci mogą korzystać w wybranym przez siebie czasie.

Bricolage jest godną polecenia metodą aktywizującą, inspirującą werbalną twórczość dzieci, rozwijającą zdolność dokonywania skojarzeń.

0x01 graphic

Twórcza ekspresja plastyczna

- zdolność sugestywnego wyrażania uczuć i przeżyć, wyrażanie czegoś, zwłaszcza uzewnętrznianie przeżyć.

„Możemy np. zmienić w myślach maszynę do pisania tak, aby w rezultacie stała się łodzią podwodna - i na tym polega operacja transformowania. Natomiast zamiana typu: maszyna do pisania - książka, nią nie jest.” (E. Nęcka „Trening twórczości” str. 98)

Technika ta rozwija także wyobraźnię. Może polegać również na przekształceniu konturowego rysunku przedmiotu w coś zupełnie innego (np. odrysowanej stopy w wyspę) lub w podobny przedmiot, ale nie istniejący w rzeczywistości (np. kontur lokomotywy w pojazd z przyszłości, z kosmosu, z krainy fantazji). Dziecko przekształca rysunek, dorysowując wymyślone elementy. Przekształceniu mogą również podlegać przedmioty np. zwykły ołówek po modyfikacji (np. przez dołączenie różnych elementów) zamienia się w „Zaczarowany ołówek” posiadający niezwykłe możliwości. Nadmuchany balon po zmianie jego cech (np. poprzez dołączenie elementów z różnorodnych materiałów staje się np. rybą z księżycowego morza). Świetnie do tego ćwiczenia nadają się również plamy atramentowe. Na kartce papieru robimy plamę, następnie zginamy kartkę na pół. W ten sposób powstają unikalne formy, z których dzieci mogą tworzyć poprzez dorysowywanie różnych elementów stwory, zwierzątka czy inne postacie. Takie plamy wykorzystujemy przy okazji wiersza D. Wawiłow „Rupaki”.

Jako inspirację, pobudzającą wyobraźnię dziecka, warto wykorzystać literaturę dziecięcą, a szczególnie wiersze Danuty Wawiłow np. „Rupaki”, „Kałużyści”, „Brzydkie zwierzę” (patrz załącznik nr 2) albo Joanny Kulmowej np. wiersz „Krześlaki” czy „Szafonia”.

Warto, aby po zakończeniu swojej pracy dzieci zaprezentowały swoje „dzieła”. Stwarza to okazję do spontanicznych wypowiedzi.

Szablon jajka należy pociąć wg wzoru na 4-5 części, pokolorować - ułożyć coś nowego, przykleić na kartkę z bloku, nadać tytuł .

Konstelacja - gwiazdozbiór, układ, konfiguracja, sytuacja, stan, rzeczy. Wykonanie rysunku poprzez łączenie odpowiednich kropek i nadawanie nazwy. Mówimy uczestnikom następującą opowieść o „Sroczce”:

„Sroczko dostała bardzo ładne ubranka, ale niestety zaczął padać deszcz i nie mogła w nim wyjść na dwór, by pokazać się koleżankom. Bardzo była smutna i bardzo się nudziła. Ale żeby się nie nudzić, otworzyła szufladę i chciała wyjąć kartkę, by coś narysować. Niestety z żalem zauważyła, że wszystkie kartki są pokropkowane. Zwykły ołówek pewnie nie poradziłby) sobie z tym, ale nasz zaczarowany ołówek na pewno nie będzie miał z tymi kropkami trudności, po prostu połączy je w odpowiedni sposób i powstanie niezwykły, może nawet zaczarowany rysunek. Spróbujcie!”

Następnie uczestnicy nadają tytuły swoim rysunkom i prezentują je na forum.

Dzielimy uczestników na grupy 3-4 osobowe np. według rodzaju cukierków. Każda grupa ma do dyspozycji inne materiały: I grupa pudełka po zapałkach, II grupa rolki po papierze toaletowym, III grupa folię aluminiową, IV grupa plastikowe pudełka po serkach lub butelki po napojach. Wszystkie grupy mają dodatkowo do dyspozycji nożyczki i taśmę klejącą. Ich zadaniem jest wykonanie kompozycji przestrzennej, nadanie jej tytułu i wymyślenie dla niej reklamy, opowiadania, rymowanki, tekstu itp. Następnie uczestnicy prezentują swoje prace.

Uczestnicy dzieleni są na trzy grupy (ok. 5-6 osób w grupie). Każda grupa ma duży arkusz. Przy tym arkuszu znajduje się tylko jedna osoba z grupy, pozostałe stoją plecami do niej i do arkusza. Osoba przy arkuszu zaczyna coś rysować następnie zagina papier pozostawiając fragment swojego rysunku tak, aby następna osoba mogła dorysować swoją część. Zadanie grupy kończy się wtedy, gdy wszystkie osoby z danej grupy narysują coś na arkuszu.

Wariant zakończenia:

- Cała grupa ma za zadanie połączyć wszystkie arkusze w jedną całość i nadać wspólny tytuł;

- Po rozłożeniu harmonijki każdy z uczestników danej grupy, mówi o swoim obrazku następna osoba kontynuuje treść opowiadania itd. Powstanie wspólne opowiadanie, któremu nadany zostanie tytuł.

0x01 graphic

Zasady zajęć twórczych w pracy z dziećmi i młodzieżą.

Metodyka zajęć twórczych odbiega od tradycyjnego modelu nauczania. Proponowane zasady pracy mają źródła w metodzie kontraktu grupowego i psychologicznym modelu rozwiązywania problemów. Inna jest również rola nauczyciela.

W pracy z małym dzieckiem szczególnie ważne jest fabularyzowanie, zaciekawienie, rola i miejsce do działania, oddanie pola dziecku.

ETAPY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW:

  1. Definiowanie (bardzo ważne: dostrzec, otworzyć, zdefiniować)

  2. Analiza

  3. Produkowanie pomysłów

  4. Weryfikacja, ocena - jeśli rozwiązanie się nie sprawdza, to nie wracamy do punktu pierwszego, tylko sprawdzamy następny pomysł z punktu trzeciego.

ETAPY ZAJĘĆ TWÓRCZYCH Z DZIEĆMI:

Struktura zajęcia z wykorzystaniem ćwiczeń rozwijających myślenie twórcze. /organizowanie wielostronnej działalności dzieci skupionej wokół jednolitego tematu uwzględniając trzy rodzaje aktywności: ruchową, werbalną i plastyczną/

A. Zabawy, ćwiczenia wprowadzające.

  1. Powitanie w kręgu;

  2. Zabawa ruchowa wprowadzająca w temat.

B. Ćwiczenia werbalne z wykorzystaniem technik twórczego myślenia np. lista atrybutów, podobieństwa itp. /jedna-dwie techniki myślenia twórczego w jednym scenariuszu/.

C. Trening zadaniowy np.

  1. Wysłuchanie opowiadania uruchamiającego wyobraźnię tzw. wewnętrzne oczy wg. Wiesławy Limont;

  2. Ekspresja plastyczna - prezentacja i omówienie prac przez dzieci.

D. Podsumowanie. Pożegnanie np. jakąś zabawą.

0x08 graphic
SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Z ELEMENTAMI TWÓRCZEGO MYSLENIA

0x08 graphic

Temat: Kolorowy deszcz.

Cele: rozwijanie rozumienia dedukcyjnego w ćwiczeniu,: „co by było gdyby...” Przebieg:

1. Powitanie. Witam tych, którzy:

Dzieci, które poczują się powitane, pomachają ręką.

2. Zabawa „Krótkie polecenia przy muzyce”.

Przy muzyce, dzieci swobodnie poruszają się po sali. W chwili, gdy muzyka milknie, padają polecenia wykonania krótkich działań w ruchu np.:

3. Ćwiczenie relaksacyjne „Jestem twoja pogodą” - przy odpowiednio dobranej muzyce. Dzieci wykonują 'to ćwiczenie w parach. Jedno dziecko jest pogodą. Drugie zamyka ewentualnie oczy. Nauczycielka snuje opowieść o pogodzie, którą dziecko-pogoda przekazuje dotykiem swojemu koledze:

„Jest poranek, pierwsze promyki słońca muskają moje ciało, delikatny -wietrzyk spaceruje po moich plecach, wietrzyk staje się coraz silniejszy, jego podmuchy kołyszą moim ciałem. -Poczułem pierwsze krople deszczu, są coraz mocniejsze, deszcz spływa po mnie, prawdziwa ulewa. Stoję niemal w kałuży, woda sięga mi już do kostek, opływa moje stopy i łydki. Deszcz zmniejsza się, woda opada powoli, jej krople spływają z moich stóp. Znowu wyszło słońce, wietrzyk owiewa mnie łagodnie, jest mi ciepło i sucho”.

Teraz następuje zmiana ról. Dzieci mogą po wiedzieć o swoich wrażeniach, jak się czuły podczas tej zabawy.

4. Ćwiczenie twórcze, „Co by było gdyby zaczął padać kolorowy deszcz?” - dzieci przedstawiają swoją odpowiedź za pomocą rysunku. Po skończonej pracy siadają w kręgu i kolejno opowiadają swoje pomysły.

5. Słuchanie wiersza Danuty Wawiłow „Kałużyści” (patrz załącznik nr 2).

6. Zabawa w „kałużystów” - układanie przez dzieci wąskiej gumy, sznurka, wstążki na podłodze kałuży, nadanie jej przez dzieci wymyślonego przez siebie kształtu, oraz nazwy.

7. Pożegnanie w kręgu. Stojąc w kole, dzieci trzymają się za ręce wszyscy jednocześnie robią przysiad i wypowiadają słowo „kałużyści”, najpierw bardzo cicho, stopniowo coraz głośniej, unosząc się do góry aż do wyskoku i bardzo głośnego okrzyku.

Temat: Chmurki, chmury, chmurzyska.

Cel: zapoznanie dzieci z różnymi rodzajami i określeniami chmur. Rozwijanie twórczej ekspresji ruchowej i wyobraźni.

Przebieg:

1. Wizytówki w kształcie chmurek - każde dziecko wybiera jedną i zaznacza na niej swój nastrój (rysując buzię radosną, smutną, złą, zdziwioną). Dzieci przypinają wizytówki do ubrania, a następnie spaceruj ą po Sali oglądając je i rozmawiając o swoim nastroju (jak się dziś czuję).

2. Rozwiązywanie zagadek słownych przez dzieci. Zagadki:

Płynie po niebie Wietrzyk ją goni

Jeżeli zechce,

słońce zasłoni. ( chmura)

Chociaż go nie widać Znać, że siłę ma.

Łamie w gniewie drzewa,

Chmury niebem gna. (wiatr)

Stuka o parapet

Gdy mokro na dworze,

Jak otworzysz okno

Pokropić cię może. (deszcz)

3. Zabawa ruchowa „Chmura i deszcz”. Dzieci podzielone na trzy zespoły - chmury, deszcz, wiatr. Dzieci, które są „chmurą” trzymają folię w kształcie chmury (lub chustę animacyjną). Pod folią ukryte są dzieci będąc „kropelkami deszczu”, obok stoją dzieci naśladując „wiatr” - dmuchają na „chmurę”. Pod wpływem „wiatru”, „chmura” porusza się (dzieci trzymające folię poruszają nią), spod „chmury” wybiegają dzieci - „kropelki deszczu”, i biegają w rytm dzwoneczków (na których gra nauczycielka lub dziecko), obiegają „chmurę, a gdy muzyka milknie - opadają na „łąkę”.

4. Ćwiczenie twórcze - lista atrybutów „Chmura jest...” (jaka?) dodając przymiotnik.

5. Ćwiczenie twórcze - podobieństwa „Chmura jest niebieska jak...”(co?) zachęcamy dzieci do tworzenia różnorodnych pomysłów.

6. Wykonanie ćwiczenia twórczego - przekształcenia - chmury w zupełnie inny obiekt.

7. Improwizacja ruchowa do muzyki F. Chopina „Preludium deszczowe”. Każde dziecko otrzymuje szyfonową chusteczkę, najlepiej w kolorach niebiesko-białych, którą dzieci najpierw ugniatają; zamykając w zaciśniętej dłoni, a następnie powoli dłoń otwierają i dowolnie bawią się przy muzyce.

Temat: Płatki śniegu

Cele:

- Rozwijanie twórczego myślenia przez zastosowanie dwóch technik twórczego myślenia: analogii personalnej, dotyczącej identyfikowania się ze złożonymi zjawiskami i podobieństw między dwoma przedmiotami.

- Rozwijanie wyobraźni plastycznej.

Przebieg:

1. Zabawa z piosenką znaną dzieciom o śniegu bądź płatkach śniegu.
Nauczycielka razem z dziećmi śpiewa piosenkę lub odtwarza z kasety bawiąc się przy jej słowach.

2. Zabawa plastyczna „Śniegowe płatki”.

Dzieci otrzymuj ą arkusiki białego papieru (10cm x 10cm) i po złożeniu ich w wzdłuż przekątnej, wycinają dowolne kształty. Wycięte „płatki” kładą na rozłożonej na podłodze niebieskiej chuście animacyjnej.

3. Ćwiczenie twórcze rozwijające aktywność umysłową -„podobieństwa”.

Nauczycielka prosi o dokończenie zdania: Płatek śniegu jest biały jak... - wyszukiwanie podobieństw płatka śniegowego do innych rzeczy, obiektów.

4. Zabawa z chustą animacyjną „Wirujące płatki”.

Dzieci otaczaj ą chustę z leżącymi na niej „płatkami śniegu”. Chwytają za jej brzegi, unoszą do góry i lekko falują. Obserwują wirujące płatki. Ruchy falowania mogą być bardziej energiczne, wówczas płatki opadają na podłogę.

5. Ćwiczenie oddechowe „Który płatek wyżej leci?” - dmuchanie na „śniegowy płatek” położony na dłoni.

6. Zabawa ruchowa „Płatki śniegu”.

Nauczycielka gra na trójkącie, a dzieci swobodnie wirują po sali. Gdy dźwięki ucichną, „płatki opadają” - dzieci przykucają.

7. Ćwiczenie z zakresu analogii personalnej — „Jesteś płatkiem śniegu w zaspie”

Nauczycielka zwraca się do dzieci:

Zapewne wiele z was lubi zimę, a najbardziej śnieg. Sądzę, że obserwowaliście nieraz płatki śniegu. Są piękne, a jakie, różne! Każdy jest inny, ma inny wzór i kształt. Proponuję, abyście spróbowali poczuć się płatkiem śniegu.

Zamknijcie oczy i odprężcie się. Powoli przestajecie czuć wasze ciała, stajecie się piątkiem śniegu. Znajdujecie się razem ze swoimi kolegami - także piątkami śniegu - w zaspie. Jest wam dobrze, czujecie się doskonale. Jesteście w zupełnie innym świecie niż ten, w którym do tej pory żyliście. Świat śniegu, świat śniegowego piątka jest przepiękny, pełen delikatnych odcieni bieli, światła, różnorodnych, niepowtarzalnych kształtów. „Wewnętrzne oczy” pozwalają wam zobaczyć wspaniały świat śniegu i cudowną różnorodność waszych towarzyszy.

A teraz otwórzcie oczy. Nie jesteście już piątkiem śniegu. Jesteście dziećmi w przedszkolu. Spróbujcie namalować to, co czuliście i widzieliście, będąc piątkiem śniegu w zaspie.

Dzieci przystępują do malowania (potrzebne będą tu kartony w różnych odcieniach niebieskiego, farby , pędzle). Po ukończeniu prac prezentują je i mówią, jakim czuły się płatkiem. Przystępując do ćwiczeń z zakresu analogii personalnej, polecamy dzieciom zamknąć oczy. Jeżeli nie wszystkie będą chciały to zrobić, nie należy ich zmuszać. Istotną sprawą jest też prezentowanie prac plastycznych i samodzielne omówienie ich przez dzieci.

Załącznik nr 1.

„WIATR”

Dziś spróbujemy wczuć się w coś dobrze wam znanego - w wiatr. Wszyscy znacie wiatr. Jakie mieliście z nim doświadczenia? Myślę, że wasze doświadczenia z wiatrem były czysto dotykowe. Czuliście wiatr jako coś co was dotykało, owiewało, czasami szarpało, popychało. Wasza znajomość wiatru jest bardzo zewnętrzna, chociaż od urodzenia macie z nim do czynienia. Czy chcecie lepiej poznać wiatr?

Proszę więc zamknijcie oczy, rozluźnijcie mięśnie, nie myślcie o niczym, proszę słuchać tego co będę mówiła.

Wyobraźcie sobie piękną złocista plaże, jest bardzo ciepło, robi się gorąco, słońce praży, nie ma czym oddychać. Wy jesteście leciutkim wietrzykiem, który zaczyna owiewać rozgrzane na słońcu ciała. Sprawia wam to przyjemność. Figlujecie po całej plaży, aż wpadacie do wody, huśtając się na falach. Ta huśtawka podoba wam się. Spotykacie się jeszcze z innymi wiaterkami i robicie się silni. Bawiąc się na falach morza robicie duże fale, coraz większe i większe. Potraficie rozhuśtać łodzie, kurty i ciężkie statki. Jesteście groźni, potraficie zagarnąć wszystko dookoła. Wówczas ludzie mówią, że był sztorm.

Ta zabawa sprzykrzyła wam się i przemieściliście się na ląd, na pobliskie łąki, gdzie bawicie się trawą pochylając ją w jednym kierunku, popychacie motylka i pszczółki, aby przelatywały z kwiatka na kwiatek. One to lubią. Łąka jest pachnąca, zielona z kolorowymi kwiatami. Uwielbiacie tam przebywać, bo pięknie pachnie.

Naraz niebo zachmurzyło się. Zaczął padać deszcz i wy wspólnie z deszczem zaczęliście zachowywać się zuchwale. Szarpnęliście pobliskimi drzewami, zakotłowaliście piaskiem na wiejskiej drodze. Pomagaliście burzy w tym, aby błysk pioruna był silny. Jesteście w samym centrum jego niebywałej siły, spróbujcie poczuć się tą siłą, tą energią, której nie można w żaden sposób ująć w karby, której nie można powstrzymać. Jest to siła gotowa wchłonąć wszystko.

Wasz świat, świat wiatru jest bogaty i piękny. Wy jako wiatr znajdujecie się w różnym czasie i w różnych miejscach: na plaży, na falach morza, na łące, w pobliskich drzewach. Za każdym razem jesteście wiatrem. Czujecie się jednak na każdym miejscu inaczej. Trochę inny jest świt, który was otacza.

Odbyliście ze mną podróż jako wiatr. Byliście w różnych miejscach, czuliście się w różny sposób, widzieliście siebie w różnych sytuacjach. Proszę zastanówcie się co byście chcieli namalować z tego co zobaczyliście będąc wiatrem. Pamiętajcie jednak, że każdy z was ma własne „wewnętrzne oczy” i w inny sposób widział siebie jako wiatr, inne zatem powstaną prace.

Załącznik nr 2.

„Kałużyści” - Danuta Wawiłow
 Już od rana na podwórzu
 wśród patyków i wśród liści
 przycupnęli nad kałużą
 pracowici kałużyści.
 Wygrzebują brud z kałuży,
 niech kałuża będzie czysta!
 Pełne ręce ma roboty
 każdy dobry kałużysta!
 Rękawiczką i chusteczką
 dwóch błocistów chodnik czyści.
 Obrzucają się szyszkami
 bardzo dzielni szyszkowiści.
 Dwie kocistki pod ławeczką
 cukierkami karmią kota...
 Świątek, piątek czy niedziela
 na podwórku wre robota!

„Brzydkie zwierzę” - Danuta Wawiłow
 - Jak mi ciocia albo wujek
 piękne farby podaruje,
 namaluję na papierze
 takie brzydkie, brzydkie zwierzę...
 - To jest pomysł do niczego!
 Lepiej maluj coś ładnego!
 Nie chcesz? Czemu?... Nie rozumiem.
 - Bo ładnego ja nie umiem!

„O Rupakach” - Danuta Wawiłow
 Usiądź przy mnie, mamusiu.
 Coś ci powiem do uszka...
 Wiesz, kto do mnie przychodzi,
 jak się kładę do łóżka?
 Takie śliczne, puchate,
 kolorowe jak ptaki...
 Za nic w świecie nie zgadniesz!
 To przychodzą RUPAKI!

Te RUPAKI, mamusiu,
 to są takie zwierzaki -
 trochę jakby kociaki,
 trochę jakby dzieciaki,
 trochę jakby motyle,
 krokodyle czy raki...
 Nie rozumiesz, mamusiu?
 No, po prostu - RUPAKI!

 Są RUPAKI dorosłe
 i RUPAKI - dzieciaki,
 są RUPAKI - dziewczyny
 i RUPAKI - chłopaki,
 są RUPAKI - mądrale
 i RUPAKI - głuptaki,
 są brzydale i wcale,
 wcale ładne RUPAKI...

Te RUPAKI mieszkają
 w różnych dziurach i kątach,
 i na przykład za szafą,
 gdzie się kurzu nie sprząta,
 i w szufladzie tatusia,
 i na półce z książkami,
 i w wózeczku dla lalki
 też nocują czasami.

Strasznie boją się myszy
 i nie lubią jeść sera,
 zawsze tańczą kozaka,
 gdy na burzę się zbiera,
 śpią w kaloszach, a kąpiel
 zawsze biorą we frakach...
 Nie chcesz wierzyć? Naprawdę!
 Ja się znam na RUPAKACH!

Jeśli spotkasz któregoś
 w kuchni albo w łazience,
 to go możesz pogłaskać
 albo wziąć go na ręce,
 tylko nie mów przypadkiem:
 „Jejku, co za pokraka!”,
 bo ty nie wiesz, jak łatwo
 jest obrazić RUPAKA!

Popatrz, popatrz, już przyszły.
 Jeden siedzi na oknie!
 Oj, przepraszam, mamusiu,
 że tak ziewam okropnie!
 Jak mi bajkę opowie,
 to powtórzę ci rano...
 Teraz już mnie pocałuj...
 Zaraz zasnę... Dobranoc!

BIBLIOGRAFIA

0x08 graphic

  1. E. de Bono - Naucz się myśleć kreatywnie, Warszawa 1995

  2. E. de Bono - Sześć kapeluszy, czyli sześć sposobów myślenia, Warszawa 1996

  3. W. Dobrołowicz - Psychologia twórczości w zarysie, Kielce 1982

  4. A. Góralski - Twórcze rozwiązywanie zadań, Warszawa1989

  5. W. Limont - Synektyka a zdolności twórcze, Toruń 1994

  6. M. Malicka - Twórczość, czyli droga w nieznane, Warszawa 1989

  7. R. May - Odwaga tworzenia, Poznań 1994

  8. E. Nęcka - Trening twórczości, Olsztyn 1992

  9. E. Nęcka - TROP ... Twórcze rozwiązywanie problemów, Warszawa 1994

  10. K. Okraszewski, B. Rakowiecka, K. J. Szmidt - Porządek i przygoda. Lekcje twórczości, Warszawa 1997

  11. Z. Pietrasiński - Sam sięgaj do psychologii, Warszawa 1986

  12. S. Popek - Aktywność twórcza dzieci i młodzieży, Warszawa 1988

  13. R. Schulc - Twórczość - społeczne aspekty zjawiska, Warszawa 1990

  14. K. J. Szmidt - Antologia tekstów do psychopedagogiki twórczości, Warszawa 1997

  15. K. J. Szmidt - Elementarz twórczego życia, Warszawa 1997

  16. Praca zbiorowa - Przedszkolaki krok pierwszy, Warszawa 1997

1


Wyszukiwarka